Zawarcie małżeństwa i skutki tego zdarzenia:

Definicja małżeństwa - powstały z woli małżonków, ale w sposób sformalizowany, trwały związek kobiety i mężczyzny, będący także stosunkiem prawnym o charakterze wzajemnym; związek ten polega na maksymalnym zespoleniu małżonków w sferze ich stosunków osobistych oraz poważnym powiązaniu w sferze stosunków majątkowych; obydwaj partnerzy mają równorzędną pozycję.

Istota - zespolenie - intymność stosunków, stałe i codzienne współdziałanie i świadczenie sobie wzajemnej pomocy, zamieszkiwanie w jednym lokalu

Podstawowe zasady prawa rodzinnego odnoszące się do małżeństwa:

• zasada monogamii

• zasada świeckości (samo zawarcie małżeństwa podlegającemu prawu wewnętrznemu kościoła nie powoduje jeszcze powstania stosunku małżeństwa podlegającego prawu polskiemu; konieczne jest złożenie w obecności duchownego dodatkowych oświadczeń zmierzających do wywołania takiego skutku. Prawo polskie przewiduje ponadto dokonywanie przez kierownika urzędu stanu cywilnego formalno-porządkowych czynności poprzedzających zawarcie małżeństwa w formie wyznaniowej i uzależnia powstanie małżeństwa zawartego w formie wyznaniowej od sporządzenia przez kierownika u.s.c. aktu małżeństwa)

• zasada trwałości małżeństwa (oznacza że małżeństwo powinno być związkiem dozgonnym, jednak w sytuacji gdy stanie się związkiem martwym może zostać rozwiązane poprzez rozwód, realizacji tej zasady służy instytucja separacji)

• zasada równości (traktuje małżonków jako wyraz konstytucyjnej zasady zrównania kobiety z mężczyzną, oboje małżonkowie mają w pełni równą pozycję względem siebie i swoich dzieci)

Zawarcie małżeństwa:

Czynnością poprzedzającą zawarcie małżeństwa powinny być zaręczyny - instytucją tą k.r-o się nie zajmuje.

Dla zawarcia małżeństwa ustawa przewiduje 3 grupy przesłanek:

1. przesłanki istnienia małżeństwa - na podstawie Konkordatu między Stolicą Apostolską i RP w dniu 28.07.1993 r., po odpowiedniej zmianie prawa polskiego stworzono możliwość zawierania małżeństw przed duchownym z jednoczesnym zawarciem małżeństwa zgodnie z prawem polskim. Od 15-11-1998 prawo dopuszcza dwa sposoby zawarcia małżeństwa: w formie cywilnej - przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego oraz w formie wyznaniowej - w obecności duchownego poprzez złożenie oświadczeń wyrażających jednoczesną wolę zawarcia małżeństwa. Obie formy są formami alternatywnymi.

Przesłanki istnienia małżeństwa zawieranego w formie cywilnej:

• przesłanka różności płci, (nie wynika tylko z funkcji prokreacyjnej małżeństwa. Związki homoseksualne (lesbijskie) są sprzeczne z celem i funkcją społeczną rodziny. W przypadku obojnactwa określenie płci danej osoby należy do biegłego, rozstrzygają cechy przeważające; w przypadku zaś transseksualizmu różnicę płci określa nie tylko wpis do aktu urodzenia, ale faktyczny stan w chwili zawarcia małżeństwa).

• wymaganie, aby nupturienci zgłosili się do USC jednocześnie

• zgodne oświadczenia nupturientów (w szczególnych przypadkach, za zgodą sądu oświadczenie może złożyć pełnomocnik nupturienta)

• udział czynnika oficjalnego (kierownika USC, lub w przypadku obywateli polskich przebywających za granicą konsul)

Przesłanki istnienia małżeństwa zawieranego w formie wyznaniowej:

• przesłanka różności płci,

• jednoczesne stawienie się w chwili składania oświadczeń

• zgodne oświadczenia nupturientów

• udział czynnika oficjalnego (duchownego Kościoła lub związku wyznaniowego)

• zawarcie małżeństwa podlegającego prawu wewnętrznemu Kościoła

• sporządzenie aktu małżeństwa przez Kierownika USC na podstawie zaświadczenia wydanego przez duchownego (dostarczone do USC najpóźniej w ciągu 5 dni od jego wydania)

Sporządzenie aktu małżeństwa dopełnia konstytucyjny skutek oświadczenia woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu. Sporządzenie aktu małżeństwa zawieranego w formie wyznaniowej dopełnia konstytucyjny skutek oświadczeń nupturientów z moczą wsteczną - od chwili oświadczenia w obecności duchownego woli zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu.

2. Przesłanki formalno - porządkowe. Nupturienci powinni wykazać swoją tożsamość i przedłożyć dokumenty pozwalające ustalić wiek i stan cywilny oraz pisemne zapewnienie że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie tego małżeństwa. Sąd może zwolnić od obowiązku złożenia dokumentów kiedy napotyka to trudne do przezwyciężenia przeszkody. Małżeństwo nie może być zawarte przed upływem miesiąca od dnia kiedy nupturienci złożyli kierownikowi USC wyżej wymienione dokumenty. Powinno ono być zawarte w USC , publicznie i uroczyście w obecności 2 pełnoletnich świadków. Z ważnych powodów małżeństwo może być zawarte poza USC. W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu jednej ze stron, małżeństwo może być zawarte niezwłocznie przed kierownikiem USC lub duchownym (art. 9 k.r.o.).

przesłanki formalno-porządkowe w formie cywilnej:

• zawarcie małżeństwa następuje w USC wybranym przez nupturientów, nie musi to być urząd miejsca zamieszkania jednej stron

• małżeństwo nie może zostać zawarte przed upływem miesiąca od dnia złożenia pisemnych zapewnień, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączającej zawarcie małżeństwa, ze ważnych względów kierownik USC może skrócić termin

• kierownik powinien odmówić przyjęcia oświadczeń, wiedząc że jest okoliczność wyłączająca możliwość zawarcia małżeństwa, w razie wątpliwości zwraca się do sądu o rozstrzygniecie czy małżeństwo może zostać zawarte.

• małżeństwo musi zostać zawarte w uroczystej formie w obecności dwóch pełnoletnich świadków

• akt małżeństwa powinien zostać sporządzony niezwłocznie po jego zawarciu albo niezwłocznie po ustaniu przyczyny uniemożliwiającej dokonanie tej czynności.

przesłanki formalno-porządkowe w formie wyznaniowej:

• osobom zamierzającym zawrzeć małżeństwo w formie wyznaniowej kierownik USC jednego z nupturientów wydaje zaświadczenie, stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Zaświadczenie nupturienci dostarczają duchownemu, przed którym ma zostać zawarte małżeństwo

• Duchowny nie powinien przyjąć oświadczeń beż zaświadczenia z USC.

• Duchowny powinien poinformować osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo o treści podstawowych przepisów dot. zawarcia małżeństwa i jego skutków

• Duchowny po złożeniu oświadczeń o zawarciu małżeństwa podlegającego prawu polskiemu powinien niezwłocznie sporządzić zaświadczenie stwierdzające, że oświadczenia zostały złożone w jego obecności, podpisać oraz odebrać podpisy od nupturientów oraz świadków obecnych przy składaniu podpisów. Konstytucyjne znaczenie ma natomiast terminowe zawiadomienie kierownika USC o wyrażeniu woli zawarcia małżeństwa. Właściwy jest urząd właściwy ze względu na miejsce zawarcia małżeństwa.

Przesłanki muszą zachodzić kumulatywnie.

3. przeszkody małżeńskie:

• przeszkoda wieku - małżeństwo może być zawarte przez osoby, które ukończyły 18 rok życia, zachowana została dopuszczalność zawarcia przez kobietę małżeństwa po ukończeniu 16 lat, jeżeli sąd opiekuńczy wyrazi na to zgodę ze względu na ważne powody. Do 1998 roku wiek małżeński dla mężczyzn wynosił 21 lat.

• przeszkoda ubezwłasnowolnienia - związku małżeńskiego nie może zawrzeć osoba całkowicie ubezwłasnowolniona

• przeszkoda choroby psychicznej - związku małżeńskiego nie może zawrzeć osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym (jest podstawą unieważnienia małżeństwa jeżeli występowała w chwili zawarcia małżeństwa. Nie ma ona jednak charakteru bezwzględnego gdyż sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa jeżeli choroba lub niedorozwój nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa ani nie będzie przeszkodą dla prawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej. Unieważnienia z tych powodów może żądać każdy z małżonków. Małżeństwo zawarte mimo istnienia choroby psychicznej jednej z małżonków nie podlega unieważnieniu jeżeli choroba ta później ustała

• przeszkoda bigamii - związku małżeńskiego nie może zawrzeć osoba będąca już w związku małżeńskim (nie może zawrzeć małżeństwa kto już pozostaje w związku małżeńskim. Unieważnienie małżeństwa z tego powodu może żądać każdy kto ma w tym interes prawny. Nie można unieważnić małżeństwa z  powodu pozostawania przez jednego z małżonków w poprzednio zawartym związku małżeńskim, jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby która zawarła ponowne małżeństwo pozostając w poprzednio zawartym związku małżeńskim. Bigamia jest także przestępstwem przeciwko rodzinie (art. 206 k.k.)

• przeszkoda pokrewieństwa - związku małżeńskiego nie mogą zawrzeć krewni w linii prostej lub rodzeństwo

• przeszkoda powinowactwa - związku małżeńskiego nie mogą zawrzeć powinowaci w linii prostej (Powinowactwo to węzeł rodzinny między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka; wynika ono z małżeństwa i trwa ono mimo ustania małżeństwa. Powinowactwo jest więc węzłem wyłącznie prawnym, a nie biologicznym. Powinowatym męża jest np. siostra żony, dziecko żony i jej matka (teściowa). Linie i stopnie powinowactwa określa się według pokrewieństwa łączącego te osoby z drugim małżonkiem).

• przeszkoda przysposobienia - związku małżeńskiego nie może zawrzeć przysposabiający i przysposobiony (aby zlikwidować przeszkodę należy rozwiązać stosunek przysposobienia)

Wady oświadczenia woli:

Małżeństwo może być unieważnione jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone:

1) przez osobę która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażanie woli (stan odurzenia narkotykami,

2) pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony. Chodzi tutaj o tzw. tożsamość cywilną (czy nupturient jest kawalerem, panną, czy jest rozwiedziony, czy ma już dzieci itp.) oraz o właściwości osobiste nupturienta (np. niemoc płciowa, homoseksualizm, transseksualizm, narkomania, głęboki alkoholizm),

3) pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z  okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste. Groźba taka powinna cechować się bezprawnością, być na tyle poważna że składający oświadczenie mógł się obawiać jej skutków; pozostawać w związku przyczynowym ze złożonym oświadczeniem o wstąpieniu w związek małżeński. Unieważnienia małżeństwa może żądać małżonek który złożył oświadczenie dotknięte wadą. Nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie 6   miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą, a w każdym wypadku po upływie lat 3 od zawarcia małżeństwa.

Konkubinat: stan faktyczny, polegający na pożyciu kobiety i mężczyzny nie związanych węzłem małżeńskim, o ile to pożycie przybiera postać analogiczną do więzów łączących małżonków, a czasem także wspólnej działalności gospodarczej. Konkubinat nie jest jednak małżeństwem ani nie rodzi więzów prawnorodzinnych; nie stanowi rodziny, nawet wtedy gdy ze związku faktycznego przychodzi na świat dziecko.

Wzajemne prawa i obowiązki małżonków:

Wynikające z małżeństwa prawa i obowiązki mają niewątpliwie charakter podmiotowych praw cywilnych, ale ich natura odbiega od klasycznych praw tego rodzaju. Wynika to przede wszystkim z faktu, że stosunki pomiędzy małżonkami, przede wszystkim stosunki osobiste, stanowią sferę zainteresowania nie tylko prawa; ze względu na przenikające je na wskroś założenia natury moralnej w znacznie większym stopniu aniżeli w sferze innych stosunków prawnych prawa te podlegają działaniu klauzul generalnych, zwłaszcza klauzuli zasad współżycia społecznego.

Zasada równości małżonków:

Zasady równości małżonków nie należy rozumieć w ten sposób, że oboje małżonkowie sprawują identyczne funkcje. Zależy to od układu, jaki zostanie przez nich przyjęty, ale z reguły o rozkładzie między małżonkami różnych funkcji decyduje szczególna predestynacja kobiety do zadań związanych z macierzyństwem i wychowywaniem dzieci, co z kolei sprawia że funkcja pracy zarobkowej spoczywa w modelu przeciętnej rodziny przede wszystkim na mężu. Aby zasada równości miała zastosowanie w tym przypadku, ustawodawca zrównuję wagę pracy zarobkowej męża z pracą żony w domu. Orzecznictwo konsekwentnie akcentuje też, że żona z jednej strony ma prawo do wykonywania pracy zarobkowej, jednak z drugiej przyjmuje także że ma prawo do rezygnacji z pracy zarobkowej na rzecz wychowywania dzieci. Dlatego też w przypadku gdy małżonkowie się rozchodzą, mąż ma obowiązek przyczyniania się do utrzymania dzieci, ale także uiszczenia alimentów na rzecz żony, która tymi dziećmi się zajmuje. Konsekwencją zasady równości jest także norma art. 24 zd. 1, w myśl której małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny (Lege non distinguente).

Nazwisko małżonków:

Obecnie każdy z małżonków może zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe drugiego małżonka. Małżonkowie mogą też nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym jednego z nich. O nazwisku decyduje oświadczenie złożone przed kierownikiem USC.

Wspólne pożycie i współdziałanie dla dobra rodziny:

Małżonkowie są zobowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do wspólnego działania na rzecz dobra rodziny, którą przez swój związek założyli.

Wspólne pożycie obejmuje wspólnotę duchową (wewnętrzna więź psychiczna), fizyczną (współżycie seksualne) oraz gospodarczą (prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego).

Obowiązek wzajemnej pomocy obejmuje zarówno świadczenie codziennych usług jak i pomoc wyjątkową np. w czasie ciężkiej choroby.

Naruszenie obowiązku wierności ma miejsce nie tylko w przypadku nawiązania bliższego pożycia z inną osoba, ale także wtedy gdy małżonek stwarza pozory zdrady.

Obowiązek współdziałania dla dobra rodziny obejmuje wszystkie te czynności, które są potrzebne dla prawidłowego funkcjonowania tej komórki, w tym także dla właściwego wychowania dzieci. Z obowiązku wspólnego pożycia wynika obowiązek wspólnego zamieszkiwania małżonków, co pozwala na prawidłowe wykonywanie codziennych obowiązków małżeńskich.

Prawa i obowiązki majątkowe niezależne od ustroju majątkowego:

Ścisłe zespolenie małżonków i rodziny pociąga za sobą pewne skutki, niezależnie od tego czy łączy ich ustrój wspólnotowości czy rozdzielności majątkowej. Do tych skutków należy m.in. wzajemne przyczynianie się do utrzymania rodziny, wzajemna reprezentacja małżonków oraz zasada solidarności małżonków za pewne zobowiązania.

Przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny:

Oboje małżonkowie mają obowiązek do przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny.

Wzajemna reprezentacja małżonków:

W razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu, bez pełnomocnictwa.

Solidarna odpowiedzialność małżonków:

Oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny.

Separacja małżonków:

Separacja polega na ustaniu, rozkładzie wspólnego pożycia małżonków, co przejawia się wygaśnięciem między małżonkami więzi fizycznej, duchowej oraz gospodarczej.

Separacja sądowa polega na usankcjonowaniu orzeczeniem sądowym stanu separacji faktycznej ze skutkami typowymi dla orzeczenia rozwodu, zawsze jednak z wyjątkiem zniesienia więzi małżeńskiej. Małżonkowie pozostający w separacji nie mogą zawrzeć kolejnego małżeństwa, ich stan cywilny nie ulega zmianie.

Separacja faktyczna - rozkład pożycia może być w szczególności zupełny (zanik wszystkich 3 więzi podstawowych) i trwały (gdy powrót do wspólnego pożycia w okolicznościach danego przypadku jest wykluczony). Rozkład pożycia nie ma znamion zupełności, gdy przynajmniej jedna więź jest podtrzymywana, a brakuje mu znamion trwałości, gdy w danych okolicznościach można przyjąć, kierując się zasadami doświadczenia życiowego, że są widoki na restytucję pożycia małżeńskiego, zakłóconego jedynie przejściowo.

Małżonkowie zaprzestają z reguły udzielania sobie pomocy, współdziałania na rzecz rodziny, prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, Gdy zajmują wspólne mieszkanie, pojawia się dążenie do dokonania podziału do rozłącznego korzystania. Jeżeli małżonkowie pozostają w ustroju wspólności majątkowej, powstają trudności w wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym, wymagającym współdziałania. Zakłócone z reguły zostaje współdziałanie w wykonywaniu praw i obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej.

Zupełny i trwały rozkład pożycia jest przesłanka do rozwodu, zaś tylko zupełny rozkład pożycia (bez znamion trwałości) stanowi przesłankę do orzeczenia separacji.

Separacja sądowa - została uchwalona przez Sejm w dniu 21 V 1999r.

Separacja nie może być orzeczona mimo zupełnego rozkładu w dwóch wypadkach:

• jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków

• jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego

Orzeczenia separacji może domagać się każdy z małżonków, powództwo wzajemne jest niedopuszczalne. Jeżeli jedna ze stron żąda separacji, a druga rozwodu, który jest uzasadniony, sąd orzeka rozwód. Istnieje możliwość orzeczenia separacji na zgodne żądanie małżonków, ale pod warunkiem, że małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci. W sprawach o separację na zgodny wniosek małżonków właściwe rzeczowo są sądy okręgowe, a postępowanie toczy się w trybie nieprocesowym. Postanowienie o separacji sąd wydaje po przeprowadzeniu rozprawy. Przy orzekani separacji zastosowanie mają przepisy dotyczące rozstrzygnięć zapadających w postępowaniu rozwodowym. Małżonek pozostający w małżeństwie nie może zawrzeć następnego, separacja nie znosi bowiem węzła małżeńskiego. Obowiązek alimentacyjny małżonka nie uznanego za winnego rozkładu pożycia nie wygasa z upływem 5 lat od orzeczenia separacji, jak w analogicznej sytuacji po rozwodzie.

Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki nie ma zastosowania, jeżeli dziecko urodzi się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji. Prawomocne orzeczenie o separacji stanowi podstawę wpisania wzmianki dodatkowej w akcie małżeństwa. Zniesienie separacji może nastąpić wyłącznie na zgodne żądanie małżonków w trybie postępowania nieprocesowego. Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki. Znosząc separację, sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków. Na zgodny wniosek małżonków sąd orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej.

PRAWA I OBOWIĄZKI MAŁŻEŃSKIE

Z chwilą skutecznego zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami określona więź normatywna. Treść tego stosunku regulują przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wynikające z tych przepisów uprawnienia i obowiązki małżonków można podzielić na dwie grupy: niemajątkowe i majątkowe. Część obowiązków majątkowych jest niezależna od istniejącego miedzy małżonkami ustroju majątkowego natomiast w odniesieniu do pozostałej części zależność taka istnieje.

Zacznijmy więc od niemajątkowych praw i obowiązków małżonków.

Jak dostrzeżemy w art. 23 kodeksu rodzinnego opiekuńczego zakres niemajątkowych obowiązków małżonków obejmuje trzy podstawowe powinności:

1. wspólnego pożycia

2. wzajemnej pomocy

3. oraz wierności

Wśród niemajątkowych praw małżonków mieszczą się dwa uprawnienia: do wspólnego rozstrzygania przez nich o istotnych sprawach rodziny (art. 24 k.r.o) oraz do decydowania o kształcie własnego nazwiska jakie będą nosić w czasie małżeństwa (art. 25 k.r.o)

Powróćmy do małżeńskich powinności. W ramach wspólnego pożycia małżonków wymienia się tradycyjnie 3 więzi: duchową, fizyczną i gospodarczą. Pierwsza z nich ma najistotniejsze znaczenie dla poprawności i trwałości pożycia małżonków. Jej nawiązanie polega na stworzeniu między partnerami takich uczuć jak miłość, serdeczność, szacunek, uznanie, wyrozumiałość, cierpliwość. Kontakty seksualne jako wyraz więzi fizycznej między małżonkami, stanowią konsekwencje i manifestację w ich wzajemnych odniesieniach istniejącej między nimi więzi duchowej. Natomiast więź ekonomiczna przejawia się zazwyczaj w prowadzeniu wspólnego gospodarstwa domowego. Prowadzenie takiego gospodarstwa jest z kolei możliwe tylko wówczas gdy mieszkają oni razem. Wspólne zamieszkiwanie jest poparte z reguły łącznym zaspokajaniem zwykłych potrzeb przez męża i żonę ( przygotowanie i spożywanie posiłków, robienie zakupów, sprzątanie.)

Mówiąc o wzajemnej pomocy - obowiązek obliguje każdego z małżonków do wsparcia drugiego w każdym przypadku, kiedy ten ostatni ma prawo takiego wsparcia oczekiwać. Z zakresu tego obowiązku wyłączamy wsparcie materialne. Do prozaicznych przykładów wzajemnej pomocy możemy zaliczyć: wyręczenie zmęczonego czy przepracowanego współmałżonka w pracach zwykle przez niego wykonywanych, podtrzymanie go na duchu w chwili zwątpienia oraz dotykających go tragedii i niepowodzeń życiowych a także okazanie zainteresowania jego sprawami osobistymi i zawodowymi.

Odnosząc się do małżeńskiej wierności dawniej kończyło się to na zakazie podejmowania przez małżonków stosunków seksualnych z osobami trzecimi. Dziś utożsamia się zdradę z poddaniem się kobiety - bez zgody męża - zabiegowi sztucznego zapłodnienia nasieniem obcego mężczyzny z drugiej zaś strony - z oddaniem przez męża ( bez uzgodnienia z żoną ) nasienia użytego do inseminacji innej kobiety. W ramach obowiązku małżeńskiej wierności zasadne jest ujęcie powstrzymywania się od jakichkolwiek zachowań, które mogłyby sprawiać wrażenie zdrady przez współmałżonka.

Na początku do niemajątkowych praw zaliczyliśmy możliwość decydowania przez małżonków o kształcie nazwiska jakie będą nosić w czasie małżeństwa. Mówi o tym art. 25 k.r.o :

Par. 1 - o nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.

Par. 2 - małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować swoje dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się więcej niż z dwóch członków

Par. 3 - w razie niezłożeni oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.

Drugim prawem przysługującym małżonkom jest możliwość decydowania o sprawach rodziny. Art. 24 mówi: „ Małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny, w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu” - jednak jego orzeczenie nie ma charakteru bezwzględnie wiążącego. Powstaje również problem przy rozgraniczeniu na sprawy istotne i mniej ważne. ( istotne - zmiana miejsca zamieszkania).

Przejdźmy teraz do obowiązków majątkowych. Dokonamy tu rozróżnienia na majątkowe prawa i obowiązki niezależne oraz zależne od istniejącego między małżonkami ustroju. Do praw i obowiązków niezależnych od ustroju między małżonkami należą:

1. zaspokajanie potrzeb rodziny

Obowiązek współdziałania dla dobra rodziny o którym mowa w art. 23 k.r.o został rozwinięty w art. 27 zgodnie z którym oboje małżonkowie są obowiązani, każdy wg swych sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Przez potrzeby rodziny możemy rozumieć potrzeby wszystkich jej członków, tzn. samych małżonków i ich wspólnych dzieci. Obowiązek zaspokojenia potrzeb może być realizowany w dwóch postaciach:

- świadczeń materialnych na utrzymanie członków rodziny

- starań o wychowanie dzieci i prac we wspólnym gospodarstwie domowym

Jeśli któryś z małżonków nie wykonuje dobrowolnie obowiązków o których była mowa istnieje możliwość przymuszenia go w dwojaki sposób - przynajmniej do ponoszenia materialnych ciężarów utrzymania rodziny ( prawnie nie można zmusić do starań o wychowanie dzieci oraz do pracy we wspólnym gospodarstwie). Sądowne możliwości to:

- nakazanie wypłacenia wynagrodzenia za pracę do rąk współmałżonka ( następuje w trybie postępowania nieprocesowego przed sadem rejonowym na wniosek jednego z małżonków - kiedy to sąd może wydać postanowienie, nakazujące pracodawcy opieszałego małżonka wypłatę w całości lub części wynagrodzenia do rąk drugiego małżonka) - warunkiem tu jest istnienie wspólnego pożycia ( wystarczy, że mieszkają razem)

- zasądzenie stosownej renty - stan faktycznej separacji nie znosi obowiązków o których mówimy a zasądzenie renty na utrzymanie członków rodziny pozostających w gospodarstwie może nastąpić po wytoczeniu powództwa przez jedną ze stron. Powództwo może zostać oddalone gdy małżonkowie nie mają dzieci a powód dysponuje własnymi środkami utrzymania w wysokości nie niższej niż pozwany.

2. odpowiedzialność za zobowiązania zaciągnięte dla zaspokojenia potrzeb rodziny

Zgodnie z art. 30 oboje małżonkowie odpowiadają solidarnie za zobowiązania zaciągnięte nawet przez jednego tylko z nich w sprawach wynikających z zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny. Pod pojęciem zwykłych potrzeb należy rozumieć potrzeby podstawowe, bez zaspokojenia których rodzina nie może egzystować ( np. zobowiązanie się do uiszczenia czynszu w umowie najmu lokalu, w którym mieszka rodzina ). Obaj małżonkowie stają się stronami zobowiązania, w związku z czym wierzyciel może żądać wykonania zobowiązania od któregokolwiek z małżonków indywidualnie lub wspólnie od obojga. Zaspokojenia wierzytelności można szukać w majątkach odrębnych jak i wspólnym majątku małżonków. Z ważnych powodów sąd może postanowić że za tego typu zobowiązania będzie odpowiadał wyłącznie ten z małżonków, który je zaciągnął - jednak nie ma wpływu na wyłączenie solidarnej odpowiedzialności wobec wcześniej zaciągniętych zobowiązań. ( Ważne powody

- lekkomyślność, rozrzutność, nieudolność w prowadzeniu spraw majątkowych )

3. reprezentowanie małżonka w zarządzaniu jego majątkiem.

Dysponowanie własnym majątkiem odrębnym leży w gestii małżonka, do którego majątek należy. W razie zaistnienia po jego stronie przemijającej przeszkody prawodawca uprawnia drugiego małżonka do działania za niego w sprawach zwykłego zarządu, jeśli małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu. ( separacja eliminuje to uprawnienie ).Jest to jednak tylko i wyłącznie uprawnienie a nie obowiązek, lecz jeśli współmałżonek skorzysta z tego uprawnienia powinien je wykonać z należytą starannością. Reprezentacja obejmuje jedynie sprawy o mniejszym ciężarze gatunkowym. W innym przypadku konieczne jest już pełnomocnictwo. Natomiast wyłączenie małżonka od zarządzania majątkiem współmałżonka wymaga sprzeciwu tego ostatniego i jest on skuteczny wobec osób trzecich tylko wtedy, gdy o nim wiedziały.

Przejdźmy teraz do relacji między małżonkami zależnych od istniejącego między nimi ustroju majątkowego.

Majątkowy ustrój małżeński to kategoria abstrakcyjna - jest to zespół zasad wynikających z przepisów lub z postanowień małżeńskiej umowy majątkowej, określających pozycję każdego z małżonków względem poszczególnym mas majątkowych. Chodzi zarówno o majątki, którymi dysponowali jeszcze przed zawarciem małżeństwa jak i o majątek nabyty w czasie trwania tego związku.

W kodeksie rodzinnym przewidziano przymusowy ustrój rozdzielności majątkowej w przypadkach:

- ubezwłasnowolnienia (zarówno całkowitego jak i częściowego)

- zniesienie wspólności przez sąd

- lub orzeczenia separacji

Ustawodawca wprowadził tez reżim przymusowej wspólności - który dotyczy przede wszystkim prawa najmu do lokalu mającemu służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych rodziny. Jeżeli stosunek najmu został nawiązany wspólność trakcie trwania małżeństwa, oboje małżonkowie stają się małżonkami bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe.

Kodeksowa wspólność - jeśli nie wchodzą w grę ustroje przymusowe a małżonkowie nie sporządzili intercyzy w formie aktu notarialnego, notarialnego chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między nimi ustrój kodeksowy zwany - wspólnością ustawową (art. 31 )

Realnym odzwierciedleniem wspólności jest dorobek małżonków, który ponadto cechuje łączny charakter. Do majątku wspólnego należą w szczególności :

1. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,

2. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,

3. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Dla wystąpienia łącznego charakteru wspólności dorobku niezbędne jest istnienie 2 podstawowych więzi - małżeństwa oraz przyjętego umownie przez samych małżonków lub narzuconego przez prawo - ustroju wspólności.

Przedmioty nieobjęte wspólnością a stanowiące odrębny majątek każdego z małżonków widzimy w art. 33 kodeksu. Są to:

  1)   przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,

  2)   przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,

  3)   prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

  4)   przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,

  5)   prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

  6)   przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,

  7)   wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,

  8)   przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,

  9)   prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,

  10)  przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Przesunięcia majątkowe między różnymi majątkami małżonków

Powszechnie akceptowana jest konstrukcja umownego przeniesienia określonych składników z osobistego majątku każdego z małżonków do ich wspólnego majątku dorobkowego. Jednak i tu ustawodawca w art. 49 wyróżnił to co nie podlega rozszerzeniu wspólności majątkowej:

  1)   przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,

  2)   prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

  3)   prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

  4)   wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,

  5)   niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

Czynności dotyczące innych składników majątku można uznać za dopuszczalne.

Zarządzanie przez małżonków majątkiem dorobkowym

Pojęcie zarządu - w doktrynie zarząd majątkiem ujmuje się najczęściej jako ogół czynności prawnych, procesowych a nawet faktycznych dotyczących określonej masy majątkowej. W odniesieniu do majątku dorobkowego chodzi o czynności i działania zmierzające do

- wykonywania praw objętych wspólnością ( np. wynajęcie pomieszczenia )

- zachowania majątku w stanie niepogorszonym ( niezbędny remont, modernizacja)

- czynności prawnych prowadzących do nabycia nowych przedmiotów majątkowych, które weszły do wspólności lub wyzbycie się innych przedmiotów.

Oboje małżonkowie mają obowiązek współdziałania w zarządzaniu majątkiem wspólnym. Formuła ta zapewnia każdemu z zainteresowanych małżonków możliwość wpływania na sprawy majątkowe. Zasada zawarta w art. 36 ma odniesienie do zarządu dokonywanego w formie czynności prawnych, które przekraczają zakres zwykłego zarządu. Powinny być one dokonane przez oboje małżonków wspólnie lub też tylko przez jednego z nich ale za zgodą drugiego wyrażoną w sposób właściwy dla danej czynności.

Nie mogąc ustalić precyzyjnej granicy między czynnościami mieszczącymi się w ramach zarządu zwykłego a czynnościami ten zarząd przekraczającymi Sąd Najwyższy sformułował 4 kryteria z uwzględnieniem których należy dokonywać oceny, są to:

- rozmiar i charakter wspólnego majątku

- wysokość ewentualnie zaciągniętego zobowiązania w stosunku do wartości majątku dorobkowego

- doniosłość czynności z punktu widzenia interesu społeczno-gospodarczego całej rodziny

- oraz wzgląd na bezpieczeństwo obrotu

Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu to te, które prowadzą do istotnych zmian w majątku małżonków, małżonków punktu widzenia poziomu stopy życiowej (zbycie nieruchomości lub innego wartościowego składnika, obciążenie własności nieruchomości prawem osoby trzeciej ).

Skutki nieprawidłowej czynności przekraczającej zwykły zarząd

Jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna. Zgoda drugiego małżonka potrzebna jest do (art. 37 ):

  1)   czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków,

  2)   czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal,

  3)   czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa,

  4)   darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Jeżeli jednak zawarta już zostaje umowa osoby trzecie chronione są w myśl art. 38, który brzmi:

Jeżeli na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego małżonka bez wymaganej zgody drugiego osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nie uprawnioną do rozporządzania prawem.

Jeżeli zawiodą mechanizmy artykułu 38 k.r.o to umowa przekraczająca zakres zwykłego zarządu, zawarta z jednym małżonkiem, staje się czynnością kulejącą. Kontrahent małzonka z którym zawarta została umowa może wyznaczyć drugiemu małżonkowi termin do potwierdzenia tej umowy. Potwierdzenie uchyla stan zawieszenia jej skuteczności ( czynność wywołuje skutki ). W przypadku odmowy udzielenia zgody lub bezskutecznego upływu terminu umowa staje się definitywnie nieważna. W określonych przypadkach ( dokonania czynności wymaga dobro rodziny) a jeden małżonek odmawia zgody lub też w porozumieniu z nim występują trudne do przezwyciężenia przeszkody ( pobyt w nieznanym miejscu, zaburzenia psychiczne), sąd może wydać zezwolenie zastępcze na dokonanie czynności prawnej przez jednego z małżonków. Sąd może też zgodnie z art. 40 kodeksu pozbawić jednego z małżonków uprawnienia do wykonywania samodzielnego zarządu majątkiem dorobkowym oraz wydać postanowienie, że na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu tym majątkiem będzie wymagane zamiast zgody jednego z małżonków - zezwolenie sądu. (permanentnie niewłaściwe wykorzystanie przez jednego z małżonków uprawnień w zakresie zarządu majątkiem dorobkowym, ustawiczne odmawianie zgody na czynności, których dokonanie byłoby korzystne dla rodziny, lekkomyślność, nieudolność).

Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania.

Art. 41 § 1. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Prawodawca nie ustanowił jednak reguł na wypadek wspólnego zaciągnięcia długu przez obu małżonków - mają tu odniesienie przepisy KC - art. 370 KC przewidujący solidarną odpowiedzialność osób, które zaciągnęły zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia, chyba ze strony umówiły się inaczej. Np. jeżeli małżonkowie zawarli razem umowę z bankiem na kredyt na wspólny samochód - to wierzyciel czyli bank może dochodzić roszczenia od któregokolwiek z małżonków ( lub od obu łącznie) i zaspokoić je ze wszystkich mas majątkowych.

Jeśli natomiast tylko jeden z małżonków zaciągnął dług wierzyciel może dochodzić wierzytelności tylko od niego. Pokrycie długów można odnaleźć w majątku odrębnym dłużnika ale też i w majątku dorobkowym - nie może nastąpić z majątku odrębnego małżonka, który zobowiązania nie zaciągnął.

Występuje jednak ustawowe ograniczenie zaspokojenia z majątku wspólnego.

Jeżeli wierzytelność jednego z małżonków powstała jeszcze przed powstaniem wspólności albo jeżeli dotyczy ona odrębnego majątku (np. wynagrodzenie należne wykonawcy za remont samochodu nabytego przez męża jeszcze przed zawarciem małżeństwa ) wierzyciel może się zaspokoić wyłącznie z majątku odrębnego małżonka-dłużnika oraz z wynagrodzenia za pracę lub za inne usługi świadczone przez niego osobiście, jak również z korzyści uzyskanych przez tego małżonka z jego praw autorskich do wynalazku itp. Pozostała część majątku dorobkowego wyłączona jest wówczas z mocy prawa od egzekucji.

Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania publicznoprawne

Jeżeli podatnik pozostaje w związku małżeńskim odpowiedzialność za podatki obejmuje jego majątek odrębny oraz majątek wspólny którejkolwiek z tych osób i jej małżonka.

Oboje małżonkowie odpowiadają solidarnie za zaległości podatkowe jednego z małżonków prowadzącego działalność gospodarczą lub wykonującego wolny zawód, wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym drugi małżonek stale współdziałał z podatnikiem w jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności. Jeśli chodzi zaś o rozwód to nie wyłącza on - co do zasady - solidarnej odpowiedzialności byłych małżonków za zaległości podatkowe jednego z nich z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej. Odpowiedzialność rozwiedzionego małżonka podatnika ograniczona jest w takiej sytuacji wyłącznie do wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym.

Za orzeczone w stosunku do jednego z małżonków, pozostających we wspólności majątkowej - kary grzywny, nawiązki i należności sądowe podlegają w pierwszej kolejności zaspokojeniu z odrębnego majątku skazanego oraz z wynagrodzenia za pracę i innych usług świadczonych przez niego osobiście. Gdy niemożliwe jest zaspokojenie tych wierzytelności, egzekucja może być dopiero prowadzona ze wspólnego majątku. Została ona jednak wyłączona ze wspólnego majątku w sytuacji skazania za przestępstwo, którym pokrzywdzony został małżonek skazanego albo osoby, w stosunku do których małżonek ten obciążony jest obowiązkiem alimentacyjnym. Małżonek skazanego może żądać ograniczenia lub wyłączenia w całości zaspokojenia z majątku wspólnego lub niektórych jego składników, jeżeli skazany nie przyczynił się lub przyczynił się ale w nieznacznym stopniu do powstania tego majątku.

Ustanie wspólności

Wspólność ustawowa ustaje z mocy prawa z chwilą ustania, unieważnienia lub separowania małżeństwa. W czasie małżeństwa może być zniesiona wskutek:

- umownego wprowadzenia przez małżonków rozdzielności majątkowej

- ubezwłasnowolnienia któregokolwiek z małżonków

- lub sądowego zniesienia wspólności ( na wniosek jednego z małżonków - ważne powody - dobro rodziny

Rola intercyzy - każda intercyza ( niezależnie od ustroju majątkowego jaki się kształtuje między małżonkami ) może być zawarta również w czasie już trwającego małżeństwa. Zastąpi ona dotychczasowy ustrój majątkowy wprowadzając rozdzielność majątkową. Małżonkowie mogą jednak przywrócić wspólność zawierając kolejną umowę majątkową.

Skutki ustania własności:

Podstawowym skutkiem ustania własności jest zmiana charakteru dotychczas zgromadzonego przez małżonków majątku. Nie należy utożsamiać ustania wspólności ( rozumianej jako synonim ustroju majątkowego) ze zniesieniem wspólności samego majątku dorobkowego. Oboje małżonkowie są nadal jego „współwłaścicielami” z tym że sam majątek przekształca się ze wspólności typu łącznego we wspólność w częściach ułamkowych.

Zmiana charakteru dotychczasowego majątku dorobkowego pociąga za sobą dalsze konsekwencje, tzn:

- następuje ustalenie wysokości małżeńskich udziałów w nadal wspólnym majątku. Przyjmuje się wyjściową zasadę w myśl której udziały obojga małżonków są równe. Z ważnych jednak powodów każdy z małżonków może żądać aby ustalenie udziałów w majątku nastąpiło z uwzględnieniem stopnia w jakim każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.

- wysokość udziałów przesądzi o zakresie uprawnień i obowiązków każdego z małżonków w zarządzie majątkiem wspólnym, posiadaniu, korzystaniu i pobieraniu pożytków z tego majątku. Każdy z małżonków uzyskuje prawo do nieskrępowanego rozporządzania całym własnym udziałem majątku

- ustanie wspólności zmienia nieco zasady odpowiedzialności małżonków za zobowiązania niewykonane w czasie trwania wspólności. W sytuacji gdy dług zaciągnął tylko jeden z małżonków wierzyciel będzie mógł żądać zaspokojenia z majątku odrębnego dłużnika a ponadto z udziału tego małżonka w majątku dorobkowym

- zmiana charakteru wspólności majątku umożliwia już jego podział

- najpóźniej przy dokonaniu podziału każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek odrębny. Może też żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Niw można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

Pochodzenie dziecka oraz jego imię i nazwisko
Ustalenie macierzyństwa na ogół nie stwarza trudności. Ustalenie macierzyństwa jest nieodzowną przesłanką umożliwiającą ustalenie ojcostwa. Żądanie ustalenia macierzyństwa nie ulega przedawnieniu.

Mężczyzna będący w związku małżeńskim nawet jeżeli nie mieszka z żoną, zawsze uważany jest za ojca dziecka. Działa w tym przypadku domniemanie prawne, że mąż matki jest ojcem dziecka. Jedynym sposobem obalenia domniemania jest przeprowadzanie postępowania sądowego w tej sprawie.

czytaj dalej ››

R E K L A M A

Jeżeli dziecko urodzi się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Natomiast, gdy dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża.

Te domniemania ustawowe mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem sto osiemdziesiątego dnia od zawarcia małżeństwa, do obalenia domniemania ojcostwa wystarczy, że w procesie o zaprzeczenie ojcostwa mąż oświadczy, że nie jest ojcem dziecka. Jeżeli jednak mąż obcował z matką dziecka nie dawniej niż z trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka albo jeżeli zawierając małżeństwo wiedział, że żona jest w ciąży, obalenie domniemania ojcostwa może nastąpić tylko wtedy, gdy zachodzi niepodobieństwo, żeby mąż mógł być ojcem dziecka.

Mąż matki może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę. Powinien on wytoczyć powództwo przeciwko dziecku i matce, a jeżeli matka nie żyje - przeciwko dziecku. Matka może również wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa swego męża w tym samym terminie, czyli sześciu miesięcy od urodzenia dziecka, pozywając męża i dziecko, a jeżeli mąż nie żyje - tylko dziecko. Obalenie domniemania ojcostwa może nastąpić tylko przez wykazanie niepodobieństwa, żeby mąż mógł być ojcem dziecka.

Dziecko po dojściu do pełnoletności może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa męża swojej matki, nie później jednak niż w ciągu trzech lat od osiągnięcia pełnoletności. Pełnoletnie dziecko powinno wytoczyć powództwo przeciwko mężowi swojej matki oraz matce, a jeżeli ona nie żyje - przeciwko jej mężowi. Jeśli natomiast nie żyje mąż matki, powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. Zaprzeczenie nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka.

Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa może wytoczyć także prokurator. Prokuratora jednak nie obowiązują terminy do wytoczenia powództwa podane pod pkt 3 i 4 niniejszego pouczenia. Może on wytoczyć powództwo w każdym czasie. Właściwy do rozpoznania sprawy o zaprzeczenie ojcostwa jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania pozwanego. Jeżeli nie jest to możliwe, sprawę wytacza się w sądzie rejonowym miejsca zamieszkania strony powodowej (wnoszącej sprawę). Do pozwu o zaprzeczenie ojcostwa dołącza się nadto jeden odpis pozwu dla prokuratora.

Ojcostwo dziecka może zostać ustalone za pomocą jednego z 3 sposobów:
• Domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki, jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia. Domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki.
Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji. Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem 300 dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża. Domniemania powyższe mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczeniu ojcostwa:
• Uznanie dziecka przez jego ojca
• Sądowe ustalenie ojcostwa
Sposoby powyższe wzajemnie się wykluczają. Istota tego wyłączenie tkwi w tym, jeżeli ojcostwo dziecka zostało ustalone umyślnie jednego z wymienionych sposobów dopóki poprzednie ustalenie nie zostanie unicestwione.

Stosunki między rodzicami a dziećmi.

Art. 87. Rodzice i dzieci obowiązani są wspierać się wzajemnie.

Dziecko, które ma dochody z własnej pracy, powinno przyczyniać się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, jeżeli mieszka u rodziców. Dziecko, które pozostaje na utrzymaniu rodziców i mieszka u nich, jest obowiązane pomagać im we wspólnym gospodarstwie.

NAZWISKO
KRO normuje kwestie dotyczące nazwiska dziecka. Mając na względzie dobro dziecka oraz zasadę równych praw dzieci bez względu na ich pochodzenie małżeńskie lub pozamałżeńskie.
Wyróżniamy kilka sytuacji normujących sprawę nazwiska dziecka:
• Domniemanie prawne, że dziecko pochodzi od męża matki zazwyczaj dziecko nosi nazwisko ojca. Wyjątek, gdy małżonkowie oświadczyli przy zawarciu małżeństwa że dzieci z ich związku będą nosiły nazwisko matki
• Zawarcie małżeństwa przez rodziców dziecka po jego urodzeniu, nabywa nazwisko męża matki, chyba że żona nosi inne nazwisko niż mąż, a małżonkowie zawierając małżeństwo złożyli oświadczenie, że dzieci będą nosiły nazwisko matki. Zmiana nazwiska dziecka, które ukończyło 13 lat życia wymaga wyrażenia osobiście przez takie dziecko zgody
• Dziecko uznane przez ojca nosi jego nazwisko
• Sądowe ustalenie ojcostwa nie powoduje z mocy samego prawa nabycia przez dziecko nazwiska ojca
• Gdy znana jest tylko matka dziecko dla którego nie nastąpiło ustalenie ojcostwa nosi nazwisko matki
• Gdy oboje rodzice są nieznani, nazwisko nadaje sąd opiekuńczy
• Nadanie dziecku swego nazwiska przez męża matki gdy matka małoletniego dziecka zawarła małżeństwo z mężczyzną, który nie jest ojcem urodzonego przez nią dziecka małżonkowie mogą złożyć oświadczenie, że dziecko będzie nosiło nazwisko męża matki
Nadanie dziecku imienia należy do uprawnień rodziców. Rodzice dokonują zgodnie imienia dziecka. Dziecko nie może mieć więcej niż dwa imiona, zgłoszenie następuje w ciągu 14 dni po narodzeniu.

Władza rodzicielska.

Dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską.

Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom.  Jednakże w razie sądowego ustalenia ojcostwa władza rodzicielska przysługuje ojcu tylko wtedy, gdy przyzna mu ją sąd w wyroku ustalającym ojcostwo. Sąd opiekuńczy może ojcu przyznać władzę rodzicielską także po ustaleniu ojcostwa.

 Jeżeli jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. Jeżeli ojcostwo nie zostało ustalone albo jeżeli zostało ustalone sądownie bez przyznania ojcu władzy rodzicielskiej, władza rodzicielska przysługuje matce.

 Jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, ustanawia się dla dziecka opiekę.

Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka.

.Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo.

Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny.

Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień.

1. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania.

Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jednakże żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:

1) przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską;

2) przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.

. Rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku.

Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy, w razie zmiany okoliczności, może zmienić zawarte w wyroku orzekającym rozwód orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania.

 Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom nie pozostającym ze sobą w związku małżeńskim, sąd opiekuńczy może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z nich, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka.

Rodzice, którzy wykonywają władzę rodzicielską nad dzieckiem ubezwłasnowolnionym całkowicie, podlegają takim ograniczeniom, jakim podlega opiekun.

 Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia.

§ 2. Sąd opiekuńczy może w szczególności:

1) zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń,

2) określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun,

3) poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego,

4) skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi,

5) zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej.

§ 3. Sąd opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi.

W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie.

Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców. Pozbawienie władzy rodzicielskiej lub jej zawieszenie może być orzeczone także w wyroku orzekającym rozwód lub unieważnienie małżeństwa..

 Jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy zakaże rodzicom pozbawionym władzy rodzicielskiej osobistej styczności z dzieckiem. W wyjątkowych wypadkach sąd opiekuńczy może ograniczyć osobistą styczność z dzieckiem rodziców, których władza rodzicielska została ograniczona, przez umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej.

PRZYSPOSOBIENIE
Przysposobienie- oznacza nawiązanie między przysposabiającym a przysposobionym stosunku prawnorodzinnego podobnego do stosunku między rodzicami, a dzieckiem. Podstawową funkcja społeczna, jaka spełnia obecnie przysposobienie dziecka jest zastąpienie brakującego środowiska rodzinnego.

Powstanie stosunku przysposobienia jest aktem formalnym i następuje na mocy orzeczenia sądu opiekuńczego. Orzeczenie to ma charakter konstytutywny i skuteczne jest erga omnes. Model przysposobienie wg KRO oparty jest na 3 założeniach:

٭ niemajątkowym charakterze adopcji
٭ realizacji postulatu dobra dziecka
٭ równym traktowaniu dzieci przysposobionych i dzieci naturalnych

PRZESŁANKI PRZYSPOSOBIENIA

Występujące po stronie przysposobionego

1. małoletniość - przesłanka jest spełniona jeżeli dziecko jest małoletni w dniu złożenia wniosku o jego przysposobienie. Dolna granicą wieku jest 6 tygodni życia dziecka.
2. życie w chwili orzeczenia przysposobienia - w razie śmierci dziecka przed wydaniem orzeczenia postępowanie o przysposobienie traci cel i sąd je umarza.
3. zgoda małoletniego - wg konwencji o prawach dziecka dziecko ma prawo wyrazić opinie w sprawie jego dotyczącej. Chodzi tu o zgodę dziecka po ukończeniu 13 lat, gdyż wówczas posiada ono ograniczona zdolność do czynności prawnych.

Występujące po stronie przysposabiającego

1. wyrażenie woli przysposobienia - podstawą prawną tej przesłanki jest art. 117 § 1, wg którego przysposobienie następuje przez orzeczenie sadu opiekuńczego na żądanie przysposabiającego . Jeżeli przysposabiający pozostaje w związku małżeńskim to ponadto potrzebna jest zgoda jego współmałżonka, chyba, ze nie ma on zdolności do czynności prawnych albo porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Zgoda ta wymagana jest również, jeżeli małżonkowie pozostają w separacji.
2. odpowiednia różnica wieku miedzy przysposabiającym a przysposabianym - różnica wieku ma upodobnić stosunek między nimi do przeciętnej rodziny opartej na więzi biologicznej. Przyjmuje się, ze różnica ta wynosić powinna 18 lat, ale w wyjątkowych sytuacjach może ona zostać obniżona, jeżeli nie ucierpi na tym dobro dziecka.
3. pełna zdolność do czynności prawnych - jest przesłanka konieczną ponieważ brak lub ograniczenie tej wolności uniemożliwia sprawowanie władzy rodzicielskiej nad przysposobionym dzieckiem.
4. kwalifikacje podmiotowe - wychowanie i troskę o rozwój dziecka należy powierzyć osobie, której cechy osobiste, a zwłaszcza poziom moralny pozwalają przypuszczać, ze dziecko znajdzie korzystne dla siebie środowisko rodzinne. Sąd opiekuńczy obowiązany jest zbadać te okoliczności również przy pomocy opinii ośrodka adopcyjno - opiekuńczego lub innej specjalistycznej placówki.

Przesłanki niezależne od stosunku przysposobienia

1. zgoda rodziców - chodzi tu o zgodę rodziców biologicznych dziecka, którzy z jakiś powodów nie mogą pozostać jego rodzicami. Zgoda ta nie jest jednak wymagana w wypadku:
ű pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej
ű gdy rodzice są nieznani
ű gdy porozumienie z rodzicami napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody
ű sądowego ustalenia ojcostwa bez przyznania ojcu władzy rodzicielskiej
Ze względu na szczególne okoliczności sad może wyrazić zgodę na przysposobienie bez zgody rodziców biologicznych dziecka, jeżeli maja oni ograniczona zdolność do czynności prawnych, a odmowa zgody jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka. Zgodę na przysposobienie dziecka rodzice mogą wyrazić dopiero po upływie 6 tygodni od urodzenia dziecka.

2. przesłanki wspólnego przysposobienia przez małżonków - sad może orzec przysposobienie na wniosek jednej osoby (samotnej lub pozostającej w związku małżeńskim), jak i na wniosek obojga małżonków. Jednakże ze względu na dobro dziecka preferuje się adopcje wspólna przez małżonków. Wspólnie mogą przysposobić dziecko tylko małżonkowie, tj. osoby, które pozostają w związku małżeńskim. Jest to szczególna ochrona dziecka w przypadku konfliktu, między przysposabiającymi - w przypadku konkubinatu sąd nie ma kontroli nad losem dziecka, a przy separacji czy rozwodzie ją ma.
3. zgoda małżonka - w przypadku przysposobienia przez jedna z osób pozostających w związku małżeńskim konieczna jest zgoda współmałżonka na przysposobienie.

PRZYSPOSOBIENIE:

-niepełnie

-pełne

-całkowite

1. NIEPEŁNE - skutki jego dotyczą tylko relacji miedzy przysposobionym a przysposabiającym, z tym wyjątkiem, że rozciągają się one na zstępnych przysposobionego. Sąd może je orzec na wyraźne żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest wymagana. Nie może być ono orzeczone w razie wyrażenia przez rodziców dziecka tzw. zgody blankietowej, czyli bez wskazania osób przysposabiających).
   Przysposobienie niepełne jest to wyjątek od przysposobienia pełnego:
   • Różnice od przysposobienia pełnego jest ustalone na wyraźne żądanie przysposabiającego
   • Stwarza stosunek pokrewieństwa, które nie rozciąga się na rodzinę przysposabiającego
   • Skutki naturalnego pokrewieństwa nie ulegają wyłączeniu a tylko osłabieniu
   • Ustanie przysposobienia z ważnych powodów, przysposobiony albo przysposabiający może żądać rozwiązania stosunku przysposobienia przez sąd, również prokurator

2. 
   2. PEŁNE, ROZWIĄZYWALNE - w wypadku jego orzeczenia powstaje taki stosunek, jaki istnieje miedzy rodzicami, a dziećmi. Ustają obowiązki i uprawnienia alimentacyjne miedzy przysposobionym a jego naturalnymi krewnymi (z wyjątkiem alimentacji pasierba), natomiast powstaje wzajemny obowiązek alimentacyjny miedzy przysposobionym, a przysposabiającymi i jego krewnymi. Dziedziczenie przysposobionego po przysposabiającym i jego krewnych i odwrotnie następuje wg reguł, jakie dotyczą dziecka pochodzącego od spadkodawcy. Przewidziano tu odstępstwo w wypadku przysposobienia pasierba, który zachowuje uprawnienia do dziedziczenia po swoim rodzicu małżonku przysposabiającego i jego krewnych (i vice versa).
   
   3. CAŁKOWITE - przesłanka jego orzeczenia jest uprzednie wyrażenie zgody przez rodziców dziecka na przysposobienie go w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego. Przysposobiony traci dotychczasowy stan cywilny i nabywa nowy, związany z włączeniem go do nowej rodziny. Wyrazem tego jest nowy akt urodzenia, którego sporządzenie jest obligatoryjne, przy czym jako rodziców wpisuje się przysposabiających. Nie jest dopuszczalne jakiekolwiek postępowanie zmierzające do ustalenie naturalnego pochodzenia przysposobionego i tym samym ustalenia innego stanu cywilnego. Przysposobienie to nie może dotyczyć pasierba.

3. Skutki przysposobienia całkowitego:
   • Niedopuszczalność uznania dziecka przysposobionego
   • Niedopuszczalność sądowego ustalenia jego pochodzenia
   • Kwestie związane z prowadzeniem akt stanu cywilnego
   Pozostałe skutki przysposobienia całkowitego są identyczne z przysposobieniem pełnym:
   • Między przysposabiającym a przysposobionym powstaje stosunek pokrewieństwa
   • W stosunku do krewnych przysposabiającego przysposobiony nabywa takie same prawa i obowiązki, jakie ma naturalne dziecko przysposabiającego i odwrotnie
   • Ustają wnikające z pokrewieństwa prawa i obowiązki przysposobionego względem jego byłych krewnych i odwrotnie
   • Ustaje dotychczasowa władza rodzicielska i powstaje nowa
   • Przysposobiony otrzymuje nazwisko
   • Sąd może zmienić imię przysposobionego
   
   Ustanie przysposobienia
   Następuje orzeczeniem sądu. Przesłanki:
   a. ważne powody - istnieją wtedy , gdy mimo przysposobienia nie ma między stronami bliskiej więzi rodzinnej.
   b. dobro małoletniego dziecka - jest przesłanka negatywna ze względu na sformułowanie „ rozwiązanie stosunku przysposobienia nie jest dopuszczalne, jeżeli w skutek niego miałoby ucierpieć dobro małoletniego dziecka”.
   W wpływ na ocenę powyższych przesłanej na wina za rozkład więzi rodzicielskiej, która jednak nie stanowi przesłanki orzeczenia rozwiązania stosunku przysposobienia. Chodzi o to, aby ten, kto zawinił rozkładu więzi rodzinnej, nie odnosił korzyści ze swojego nagannego postępowania. Dotyczy to głównie przysposabiającego, który żąda rozwiązania przysposobienia i tym samym chce się uwolnić od obowiązków rodzinnych względem przysposobionego.
   
   Skutki rozwiązania przysposobienia
   W zakresie stanu cywilnego ustaje stosunek prawny podobny do rodzicielskiego, jaki powstał wskutek przysposobienia i związane z tym pokrewieństwo i powinowactwo. Przysposobiony wraca do stanu cywilnego, jaki miał przed orzeczeniem przysposobienia. Wyjątkiem od pełnego powrotu do uprzedniego stanu cywilnego jest zachowanie ex lege przez przysposobionego nazwiska i imienia nabytego w związku z przysposobieniem. Sąd z ważnych powodów na wniosek jednej lub drugiej strony może przywrócić przysposobionemu dawne nazwisko, a imię tylko na jego wniosek.
   Ustaje władza rodzicielska przysposabiającego, a reaktywuje się władza rodziców naturalnych.
   W zakresie prawa spadkowego ustają wzajemne uprawnienia obu stron rozwiązanego przysposobienia do dziedziczenia ustawowego. Reaktywują się natomiast uprawnienia do dziedziczenia ze stosunku przysposobionego z jego naturalną rodziną.
   Wzajemny obowiązek alimentacyjny ustaje podobnie jak ustają inne skutki przysposobienia. Jednakże sad opiekuńczy orzekając o rozwiązaniu przysposobienia może, stosownie do okoliczności, utrzymać w mocy ten obowiązek, ze względu na ochronę strony słabszej, którą najczęściej jest przysposobiony.

Obowiązek alimentacyjny
Obowiązek alimentacyjny jest to obowiązek dostarczenia środków utrzymania osobom uprawnionym:
• Małżonkom
• Krewnym w linii prostej bez ograniczenia stopnia, a w linii bocznej między rodzeństwem
• Osobami związanymi stosunkiem przysposobienia
• Pasierbem, ojczymem oraz odwrotnie

Obowiązek alimentacyjny.

Art. 128. Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.

Art. 129. § 1. Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.

§ 2. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.

Art. 130.  Obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka.

Art. 133. § 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

§ 2. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.

Art. 134. W stosunku do rodzeństwa zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub dla jego najbliższej rodziny.

Art. 135. § 1. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.

Art. 137. Roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat trzech.

Art. 139. Obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego.

Art. 140. § 1. Osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania nie będąc do tego zobowiązana ,może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenia spełnić.

Art. 141. § 1. Ojciec nie będący mężem matki obowiązany jest przyczynić się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu. Z ważnych powodów matka może żądać udziału ojca w kosztach swego utrzymania przez czas dłuższy niż trzy miesiące..

Art. 142. Jeżeli ojcostwo mężczyzny nie będącego mężem matki zostało uwiarygodnione, matka może żądać, ażeby mężczyzna ten jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. Termin i sposób zapłaty tej sumy określa sąd.

Art. 144. § 1. Dziecko może żądać świadczeń alimentacyjnych od męża swojej matki, nie będącego jego ojcem, jeżeli odpowiada to zasadom współżycia społecznego. Takie samo uprawnienie przysługuje dziecku w stosunku do żony swego ojca, nie będącej jego matką.

§ 2. Mąż matki dziecka, nie będący jego ojcem, może żądać od dziecka świadczeń alimentacyjnych, jeżeli przyczyniał się do wychowania i utrzymania dziecka, a żądanie jego odpowiada zasadom współżycia społecznego. Takie samo uprawnienie przysługuje żonie ojca dziecka, nie będącej matką dziecka.

Opieka i kuratela
Opieka jest instytucją prawną mającą na celu zapewnienie pieczy i reprezentacji osobą małoletnią niebędącą pod władzą rodzicielską lub osobą pełnoletnią całkowicie ubezwłasnowolnioną.

Opiekę ustanawia się dla małoletniego w wypadkach przewidzianych w tytule II niniejszego kodeksu. Opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, skoro tylko poweźmie wiadomość, że zachodzi prawny po temu powód.

Opiekę sprawuje opiekun. Wspólne sprawowanie opieki nad dzieckiem sąd może powierzyć tylko małżonkom.

Art. 147. Jeżeli dobro pozostającego pod opieką tego wymaga, sąd opiekuńczy wydaje niezbędne zarządzenia dla ochrony jego osoby lub majątku aż do czasu objęcia opieki przez opiekuna; w szczególności sąd opiekuńczy może ustanowić w tym celu kuratora.

 Nie może być ustanowiony opiekunem, kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, jak również ten, kto został pozbawiony praw publicznych albo praw rodzicielskich lub praw opiekuńczych., jak też ten, w stosunku do kogo zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna.

Opiekunem małoletniego powinna być ustanowiona przede wszystkim osoba wskazana przez ojca lub matkę, jeżeli nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej., lub spośród krewnych lub innych osób bliskich pozostającego pod opieką albo jego rodziców.

 W wypadku potrzeby ustanowienia opieki dla małoletniego umieszczonego w rodzinie zastępczej - sąd powierzy sprawowanie tej opieki przede wszystkim rodzicom zastępczym.

§ 2. W razie powierzenia opieki zakładowi wychowawczemu lub innej instytucji albo organizacji społecznej sąd opiekuńczy może wyłączyć z zakresu obowiązków opiekuna zarząd majątkiem pozostającego pod opieką i powierzyć ten zarząd ustanowionemu przez siebie kuratorowi.

Sąd opiekuńczy może ustanowić jednego opiekuna dla kilku osób, jeżeli nie ma sprzeczności między ich interesami. Opieka nad rodzeństwem powinna być w miarę możności powierzona jednej osobie.

Każdy, kogo sąd opiekuńczy ustanowi opiekunem, obowiązany jest opiekę objąć. Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zwolnić od tego obowiązku. Objęcie opieki następuje przez złożenie przyrzeczenia przed sądem opiekuńczym. Opiekun powinien objąć swe obowiązki niezwłocznie.

Sprawowanie opieki.

Art. 154. Opiekun obowiązany jest wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny. Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką; podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego.

Opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego.

Jeżeli opiekun doznaje przemijającej przeszkody w sprawowaniu opieki, sąd opiekuńczy może ustanowić kuratora.

Opiekun nie może reprezentować osób pozostających pod jego opieką:

1) przy czynnościach prawnych między tymi osobami;

2) przy czynnościach prawnych między jedną z tych osób a opiekunem albo jego małżonkiem, zstępnymi, wstępnymi lub rodzeństwem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz osoby pozostającej pod opieką.

Niezwłocznie po objęciu opieki opiekun obowiązany jest sporządzić inwentarz majątku osoby pozostającej pod opieką i przedstawić go sądowi opiekuńczemu.

Sąd opiekuńczy może zobowiązać opiekuna do złożenia do depozytu sądowego kosztowności, papierów wartościowych i innych dokumentów należących do pozostającego pod opieką..

Opiekun sprawuje opiekę bezpłatnie. Jeżeli z opieką związany jest zarząd majątkiem wymagający znacznego nakładu pracy, sąd opiekuńczy może na żądanie opiekuna przyznać mu stosowne wynagrodzenie okresowe albo wynagrodzenie jednorazowe w dniu ustania opieki lub zwolnienia go od niej.

Opiekun może żądać od pozostającego pod opieką zwrotu nakładów i wydatków związanych ze sprawowaniem opieki. Do roszczeń z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu.

Nadzór nad sprawowaniem opieki.

. Sąd opiekuńczy wykonywa nadzór nad sprawowaniem opieki, zaznajamiając się bieżąco z działalnością opiekuna oraz udzielając mu wskazówek i poleceń.

§ 2. Sąd opiekuńczy może żądać od opiekuna wyjaśnień we wszelkich sprawach należących do zakresu opieki oraz przedstawiania dokumentów związanych z jej sprawowaniem.

 Opiekun obowiązany jest, w terminach oznaczonych przez sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż co roku, składać temu sądowi sprawozdania dotyczące osoby pozostającego pod opieką oraz rachunki z zarządu jego majątkiem.

Jeżeli opiekun nie sprawuje należycie opieki, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia.

Zwolnienie opiekuna i ustanie opieki.

 Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może na żądanie opiekuna zwolnić go z opieki.

 Sąd opiekuńczy zwolni opiekuna, jeżeli z powodu przeszkód faktycznych lub prawnych opiekun jest niezdolny do sprawowania opieki albo dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które naruszają dobro pozostającego pod opieką.

 Jeżeli sąd opiekuńczy nie postanowił inaczej, opiekun obowiązany jest prowadzić nadal pilne sprawy związane z opieką aż do czasu jej objęcia przez nowego opiekuna.

Gdy małoletni osiągnie pełnoletność albo gdy przywrócona zostanie nad nim władza rodzicielska, opieka ustaje z mocy prawa.

 W razie zwolnienia opiekuna lub ustania opieki opiekun obowiązany jest złożyć w ciągu trzech miesięcy rachunek końcowy z zarządu majątkiem.

Niezwłocznie po swym zwolnieniu lub po ustaniu opieki opiekun obowiązany jest oddać osobie, która pozostawała pod opieką, albo jej przedstawicielowi ustawowemu lub spadkobiercom zarządzany przez siebie majątek tej osoby.

Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie.

 Do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim z zachowaniem przepisów poniższych.

Jeżeli wzgląd na dobro pozostającego pod opieką nie stoi temu na przeszkodzie, opiekunem ubezwłasnowolnionego całkowicie powinien być ustanowiony przede wszystkim jego małżonek, a w braku tegoż - jego ojciec lub matka.

Opieka nad ubezwłasnowolnionym całkowicie ustaje z mocy prawa w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia lub zmiany ubezwłasnowolnienia całkowitego na częściowe

Kuratela jest instytucją prawną zbliżoną do opieki, ma za zadanie ochronę praw i interesów osób, których je potrzebują. Podmiotem, dla których ustala się kuratele są:
• Osoby częściowo ubezwłasnowolnione
• Osoby ułomne
• Zastępowanie istniejących przez przedstawicieli ustawowych
• Wstąpienie w miejsce … albo jej zastępowanie w postępowaniu sądowym albo administracyjnym lub śmierci

Organ państwowy, który ustanowił kuratora, przyzna mu na jego żądanie stosowne wynagrodzenie za sprawowanie kurateli. Wynagrodzenie pokrywa się z majątku osoby, dla której kurator jest ustanowiony, a jeżeli osoba ta nie ma majątku, wynagrodzenie pokrywa ten, na czyje żądanie kurator został ustanowiony..

Organ państwowy, który ustanowił kuratora, uchyli kuratelę, gdy odpadnie jej cel..

Kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest powołany do jej reprezentowania i do zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia kuratela ustaje z mocy prawa.

Dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego, ustanawia się kuratora, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka.

Dla osoby niepełnosprawnej ustanawia się kuratora, jeżeli osoba ta potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju lub do załatwienia poszczególnej sprawy

22

---