Katarzyna Titarczuk

POW MGR uzupełniające

semestr II

Pedagogiczne aspekty opieki

Praca zaliczeniowa

Rozwiązywanie problemów bez porażek Wg. T. Gordona

- konspekt zajęć.

Pedagogika wychowania bez porażek to umiejętność zachowania się w obliczu konfliktu;,, konflikty rozpracowuje się, rozwiązuje, przy czym żadna ze stron nie jest zwycięzcą ani pokonanym. Obie strony zwyciężają, ponieważ rozwiązanie musi zadowolić obie strony. Jest to opanowanie konfliktu przez dwustronną umowę, co do ostatecznego rozwiązania.(…) Konflikt jest chwilą prawdy relacji (…)- próbą zdrowia, kryzysem, który może was osłabić lub umocnić, rozstrzygającym wydarzeniem, które może przyniesie ze sobą trwałą nienawiść, narastającą wrogość, psychologiczne blizny. Konflikty mogą ludzi rozdzielać lub pociągać do ściślejszej oraz bardziej zażyłej zgody; zawierają ziarno zniszczenia i ziarno większej jedności; mogą prowadzić do zaciętej walki lub głębszego wzajemnego zrozumienia”.

Celem metody wychowania bez porażek jest wspólne wypracowanie takiego rozwiązania konfliktu, w którym mamy do czynienia z dwoma zwycięzcami- nie ma tutaj przegranych, obie strony powinny z rozwiązania odnieść korzyści. Warunkiem jej powodzenia jest dobra komunikacja międzyosobowa, aktywne słuchanie oraz komunikowanie o własnych potrzebach i przeżyciach.

Według T. Gordona ważnym elementem optymalnego kontaktu jest okazywanie akceptacji drugiemu człowiekowi. Akceptacja pozytywnie wpływa na kształtowanie się poczucia własnej wartości, umożliwia stawanie się niezależnym, coraz lepszym oraz pozwala na rozwijanie się, przeprowadzanie konstruktywnych zmian, uczenie się rozwiązywać swoje problemy. Akceptację taką można okazywać dziecku poprzez zachęcanie je do mówienia i wyrażania własnych uczuć. Autentyczna akceptacja oraz zewnętrzne jej okazywanie powoduje, że dziecko uczy się akceptować i lubić samego siebie, zmienia się w taki sposób, że realizuje jak najwięcej ze swoich możliwości, nabywa wewnętrznej siły, która pomaga mu w konstruktywny sposób radzić sobie ze zwykłymi rozczarowaniami i cierpieniami wieku dziecięcego i młodości. W rezultacie stwarza warunki do bycia autentycznym, umożliwia poznanie samego siebie, własnych reakcji emocjonalnych i źródeł ich powstawania. Okazane swoimi słowami wewnętrzne uczucie akceptacji ma wpływ na to, że dziecko pokonuje drogę od zależności do samodzielności i samostanowienia, uczy się współpracy z innymi przy zachowaniu zasad empatii i asertywności.

Metoda ta niesie ze sobą mniej wrogości, a więcej miłości, nie potrzebuje tylu wzmocnień, przekonywania, dociera do istoty problemu. Podstawą metody bez porażek jest pokazanie dzieciom jak wchodzić w relacje z innymi osobami, uznając swoje i innych potrzeby jako ważne. Aby tak się stało problemy i konflikty między ludźmi muszą być rozwiązywane w taki sposób, by nie doszło do rozluźnienia więzi uczuciowych, lecz ich zacieśnienia. ( T. Gordon)

Przy zastosowaniu ,,metody bez porażek” jej twórca- Thomas Gordon proponuje uczynienie sześciu istotnych kroków:

Krok 1: ROZPOZNAĆ I NAZWAĆ KONFLIKT. Jest to faza decydująca, jeśli chcemy wciągnąć dziecko w rozwiązywanie problemu. Musimy uzyskać uwagę dziecka i zapewnić jego współdziałanie we wspólnym rozwiązaniu. Należy uwzględnić następujące wskazania:

- Wybrać właściwy moment na rozmowę.

- Wyraźnie i precyzyjnie powiedzieć, że powstał konflikt, który trzeba rozwiązać.

Nie okazuj niepewności.

- Powiedz, co czujesz, co cię niepokoi.

Decydujące jest, żeby wypowiadać się w pierwszej osobie,,ja”.

- Unikać zdań, które upokarzają, albo obwiniają.

- Zupełnie wyraźnie okazać, że jest twoim życzeniem, aby i oni razem z tobą podjęli poszukiwanie takiego wyjścia, które byłoby do przyjęcia dla obu stron i aby potrzeby wszystkich zostały zaspokojone.

Krok 2: ZNALEŹĆ MOŻLIWE ROZWIĄZANIA. Kluczem do tego etapu jest względnie duża liczba możliwych rozwiązań. Można zaproponować:

-,,Co moglibyśmy z tym zrobić?”

-,,Rozważmy możliwe rozwiązania”,,,Zastanówmy się wspólnie”.

- Wydobyć z dzieci różne rozwiązania, swoje propozycje dodać później.

- Najważniejsze: nie oceniać żadnego z zaproponowanych rozwiązań, nie wyrokować, nie wyrażać lekceważenia.

- Próbuj nie wyrażać uwag i nie zgłaszać, że któraś z propozycji jest nie do przyjęcia.

- Jeśli stosujesz metodę bez porażek z okazji problemu obchodzącego kilkoro dzieci, a któreś z nich nie zgłasza żadnej propozycji rozwiązania, zachęć je do własnego udziału.

- Domagaj się jak największej liczby propozycji, aż do wyczerpania pomysłów.

Krok 3: KRYTYCZNIE OCENIĆ PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ. Na tym etapie dopiero jest usprawiedliwione podjęcie krytycznej oceny zgłoszonych propozycji rozwiązań. Można zaproponować:

-,, A teraz przyjrzyjmy się, które z tych rozwiązań odpowiada nam wszystkim”.

-,,Co myślimy o tych wszystkich możliwościach, które nam wpadły do głowy?”

-,, Czy któreś z nich jest lepsze niż inne?”

Na ogół te rozwiązania, które przez dzieci zostaną ocenione jako nie do przyjęcia- skreśla się ( podając powody, dla których zostają odrzucone).

Krok 4: ZDECYDOWAĆ SIĘ NA NAJLEPSZE ROZWIĄZANIE. Jeśli przestrzegało się zasad wszystkich poprzednich kroków i wymiana myśli i reakcji uczuciowych była otwarta, szczera i uczciwa, niekwestionowane, rozważne rozwiązanie wyłoni się z dyskusji niemal samo. Czasem ktoś wysunie twórcze rozwiązanie, najlepsze i do przyjęcia przez wszystkich. Oto kilka wskazówek, jak osiągnąć ostateczną decyzję:

- Rozważania dalszych propozycji prowadzić w odniesieniu do uczuć dzieci, które sprawdzamy następującym pytaniem:

,, Czy zgadzacie się z następującym rozwiązaniem?”

,, Czy to rozwiązanie zadowoli was wszystkich?”

,, Czy to da się zrobić?”

- Nie traktuj żadnego postanowienia jako ostatecznego, czy niemożliwego do zmodyfikowania.

- Przekonaj się, czy zostało jasno zrozumiane, jakie obowiązki, komu przypadają i czy wszyscy są gotowi je wypełnić.

Krok 5: WYKONAĆ POWZIETĄ DECYZJĘ. Gdy już decyzja została przyjęta, pozostaje często konieczność dokładnego rozpracowania szczegółów wykonania. Należy zająć się ustaleniem:

,, Kto co wykona i do kiedy?”

,, Kiedy zaczynamy?”

,,Czego potrzebujemy, żeby to zrobić?”

Krok 6: PÓŹNIEJSZA OCENA KRYTYCZNA. Nie wszystkie początkowe, wynikające z metody bez porażek rozwiązania okazują się dobre. Licząc się z tym musimy niejednokrotnie dopytywać się u dzieci, czy nadal zgadzają się z podjętym postanowieniem.

Po pewnym czasie możemy zapytać np.,,Czy jesteście wciąż zadowolone z naszej umowy?”. To ujawni dzieciom zainteresowanie dla ich potrzeb i życzeń. Czasem należy zmodyfikować zobowiązania po sprawdzeniu ich w praktyce.

Nie wszystkie posiedzenia podejmowane dla rozwiązania konfliktów bez przemocy wymagają przejścia wszystkich sześciu kroków. Niekiedy problem zostaje rozwiązany dzięki jednej propozycji, kiedy indziej na etapie oceniania zgłoszonych możliwości ktoś jeszcze dorzuci najlepszą. Niemniej jednak warto zachować w pamięci i uwadze tę drogę sześciu kroków.

Stosowanie,,Wychowania bez porażek” w każdej sytuacji codziennego życia w domu rodzinnym i na gruncie szkolnym wpływa na lepsze funkcjonowanie dziecka (ucznia) oraz rodzica ( nauczyciela): buduje wzajemne zaufanie, szczerość, zrozumienie, szacunek. ( T. Gordon)

Konspekty zajęć

Zajęcia nr I

Temat: Kreatywne rozwiązywanie konfliktów

Cele:

• Uświadomienie przyczyn i skutków różnego rodzaju konfliktów

• Kształtowanie umiejętności poszukiwania konstruktywnych rozwiązań konfliktów

• Kształtowanie umiejętności samodzielnego rozwiązywania konfliktów

• Doskonalenie umiejętności społecznych

Adresat:

Uczniowie klas trzecich gimnazjum.

Czas realizacji:

90 minut

Metody pracy:

Dyskusja, rozmowa kierowana, praca w grupach, „burza mózgów”, wykład

Materiały:

Tablica, kreda, kartki A-4, przybory do pisania, karty pracy, arkusze papieru,

materiały dla nauczyciela (załączniki nr 1-3),

Uwagi:

W budowaniu dobrej atmosfery zajęć może pomóc ustawienie krzeseł w kręgu, decyzję w tej kwestii podejmuje prowadzący. Wskazane, by zajęcia były prowadzone przez wychowawcę klasy.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:

1. Wprowadzenie

Witam was wszystkich na kolejnym spotkaniu w ramach cyklu zajęć „Bezpieczny Gimnazjalista”. Na dzisiejszych zajęciach będziemy rozmawiać o sytuacjach, w których może się znaleźć każdy z nas, kiedy nie potrafimy porozumieć się z drugą osobą. Różnie się wówczas zachowujemy, przeżywamy rozmaite emocje, przechodzimy przez nie bez trudu lub borykamy się z kłopotami. Zastanówmy się wspólnie, czym jest konflikt i jak mądrze podejść do niego, by go rozwiązać.

2. Konflikt... - Co to takiego?

Na tablicy (lub na arkuszu papieru) zapisane zostaje dużymi literami, słowo „konflikt”.

Każdy z uczestników warsztatów (lub chętni) podchodzi do tablicy i dopisuje jedno słowo kojarzące mu się z „konfliktem”. Na zakończenie tego ćwiczenia nauczyciel podsumowuje pracę zespołu, tworząc definicję konfliktu opartą o podane przez uczniów skojarzenia oraz uzupełnioną wiadomościami z materiałów dla nauczyciela (załącznik nr 1).

„Zatem w naszym rozumieniu konfliktem będzie.....”

3. Czy konflikt musi być zjawiskiem negatywnym?

Po prezentacji przyczyn, nauczyciel zwraca się do uczniów z prośbą, by każdy indywidualnie w myślach zastanowił się, w czym jest podobny do swojego najlepszego przyjaciela, dlaczego go lubi, ceni. Następnie prosi, żeby uczniowie przypomnieli sobie, co ich różni od najlepszego przyjaciela, co ich w nim denerwuje, drażni, jakie są jego wady. Można poprowadzić w klasie swobodną rozmowę na ten temat, bez identyfikowania osób omawianych przez uczniów.

Komentarz prowadzącego: Ludzie mogą się bardzo różnić, a mimo to bardzo się ubić. Można kogoś lubić, zgadzać się z nim, mimo, że czasem jego zachowanie nas drażni.

4. Pozytywne strony konfliktu

Nauczyciel zwraca też uwagę na fakt, iż konflikt sam w sobie nie musi być zjawiskiem

negatywnym. Wszystko zależy od sposobu jego rozwiązania.

Przykładowe pozytywne strony konfliktu:

• jest pretekstem do rozwijania postawy twórczej - poszukujemy rozwiązań;

• uczymy się współpracy - wspólnie dążąc do rozwiązania możemy znaleźć wyjście z

• sytuacji bardzo korzystne dla obu stron;

• dzięki takim sytuacjom poznajemy myśli, potrzeby i poglądy innych;

• uczymy się wyrażać siebie - swoje poglądy, myśli, uczucia, potrzeby;

• uczymy się akceptować innych - możemy zmieniać swoje postawy i poglądy;

• doznajemy wielu silnych emocji - uczymy się wyrażać je w sposób możliwy do

• zaakceptowania przez innych, akceptowany społecznie;

• konstruktywne rozwiązanie konfliktu zwiększa poczucie naszej wartości, zachęca do odpowiedzialnych decyzji;

• pozytywne zakończenie konfliktu sprzyja bliższemu poznaniu stron i umacnianiu więzi.

5. Przyczyny konfliktów

Nauczyciel rozmawia z uczniami na temat tego jakie ich zdaniem są najczęstsze przyczyny konfliktów między ludźmi. Pomysły zapisujemy na kolejnym dużym arkuszu papieru tworząc w ten sposób klasowy wykaz przyczyn konfliktów. Nauczyciel uzupełnia pomysły uczniów własnymi obserwacjami i informacjami z materiałów dla nauczyciela (załącznik nr 1).

6. Postawy wobec konfliktu.

Prowadzący zajęcia podaje i wyjaśnia kolejną kwestię związaną z zagadnieniem konfliktu:

POSTAWY, jakie ludzie najczęściej przyjmują w sytuacjach konfliktowych

(załącznik nr 1).

Nauczyciel w rozmowie z uczniami powinien wykazać, że najbardziej konstruktywnym

sposobem rozwiązywania konfliktów jest współpraca, a jeśli jest ona niemożliwa -

kompromis.

Konflikt jest zjawiskiem trudnym i powoduje poczucie dyskomfortu. Jeżeli jednak podejmiemy się próby rozwiązania go, możemy wiele skorzystać. Dowiemy się wówczas nowych rzeczy o innych, ale i o nas samych. Dzięki temu możemy stale doskonalić nasze relacje z innymi, możemy uczyć się, jak prowadzić rozmowy na trudne tematy tak, by nie tracić kontaktu z drugą osobą. Takie rozumienie konfliktu stanowi ważną jego pozytywną stronę.

7. Konstruktywne sposoby rozwiązywania konfliktów

Prowadzący wyjaśnia, na czym polegają poniższe sposoby rozwiązywania konfliktów

NEGOCJACJE I MEDIACJE (załącznik nr 1).

8. Zasady dotyczące rozwiązywania konfliktów - praca w grupach

Uczniowie dobierają się w 4-5 osobowe grupy i otrzymują od nauczyciela karty pracy (załącznik nr 2), w których mają za zadanie wpisać zgodnie z własnym

doświadczeniem i odczuciami informacje dotyczące tego, co pomaga, a co przeszkadza w rozwiązywaniu konfliktów. Następnie, wspólnie spisuje się pomysły poszczególnych grup na arkuszu papieru podzielonym na dwie części. Nauczyciel powinien uzupełnić pomysły uczniów informacjami, zawartymi w materiale dla nauczyciela, jeśli nie zostaną one podane przez uczniów (patrz-załącznik nr 3). Zapisane informacje mogą też być pretekstem do dyskusji dotyczącej barier w rozwiązywaniu konfliktów oraz tego, co może nam pomóc osiągnąć porozumienie. Ważne, aby zwrócić uwagę uczniów również na to, że często zamiast podejmować próby rozwiązania konfliktu reagujemy po prostu agresją słowną lub fizyczną -

TO NIE JEST KONSTRUKTYWNE ROZWIĄZANIE, a nadmierny wzrost emocji

przeszkadza osiągnąć porozumienie. Na koniec nauczyciel przekazuje uczniom 5 zasad dotyczących prowadzenia negocjacji (załącznik nr 4).

9. Ćwiczymy rozwiązywanie konfliktów.

Uczniowie w tych samych grupach, co poprzednio losują przykładowe opisy sytuacji

konfliktowych (załącznik nr 2) i zastanawiają się jak można rozwiązać opisane

konflikty w konstruktywny sposób zgodnie z wiedzą zdobytą na zajęciach. Na koniec poszczególne grupy przedstawiają wyniki swojej pracy i wspólnie omawiamy je pod kątem wykorzystania poznanych zasad. Warto zwrócić uczniom uwagę, aby odnieśli się do poprzedniego ćwiczenia, w którym zastanawiali się nad tym, co pomaga a co przeszkadza w osiągnięciu porozumienia oraz do pięciu zasad podanych przez nauczyciela. Istotne też, aby zwrócić uwagę na to, czy uczniowie przyjmują konstruktywne postawy wobec konfliktu (załącznik nr 1).

Komentarz nauczyciela powinien być podsumowaniem obserwacji uczniów i wskazywać na sens prowadzenia dialogu z innymi, pytania o potrzeby i emocje i mówienia o nich. Nauczyciel powinien podkreślić, że w codziennych sytuacjach, przy odrobinie wysiłku, możliwe jest porozumienie.

10. Podsumowanie

Między ludźmi, którzy otwarcie komunikują się ze sobą, szczerze wyrażają swoje poglądy, mogą pojawić się różnice prowadzące do konfliktu. Naturalną, więc sytuacją jest pojawianie się konfliktów między osobami bliskimi. Konflikt sam w sobie nie jest ani zły, ani dobry. Ważne jest to, w jaki sposób będziemy chcieli go rozwiązać.

Jeżeli nie dopuścimy do eskalacji konfliktu, nadmiernego wzrostu emocji czy zachowań agresywnych możemy osiągnąć satysfakcjonujące rozwiązanie.

w konstruktywnym rozwiązaniu konfliktu istotne jest też założenie, że potrzeby każdego człowieka są równie ważne i wszystkie osób w niego zaangażowane mogą poczuć się zwycięzcami.

10 a. Dodatkowe propozycje:

Wypracowane przez uczniów w trakcie zajęć wskazówki na temat tego, co pomaga w

konstruktywnym rozwiązywaniu konfliktów, można upowszechnić w szkole poprzez

opublikowanie ich w gazetce szkolnej lub wywieszenie w atrakcyjnej formie na terenie szkoły.

Załączniki

Załącznik nr1

CHARAKTERYSTYKA KONFLIKTU

Konflikt jest powszechnym zjawiskiem społecznym. Tworzą go ludzie. O konflikcie mówimy wtedy, gdy istnieją przynajmniej dwie zależne od siebie strony, które nie pomagają sobie wzajemnie w osiąganiu celów. Obie strony uważają, że niemożliwe jest pogodzenie swoich interesów, a druga strona uniemożliwia realizację istotnych potrzeb lub wartości. Obie strony podejmują określone działania, aby tę sytuację zmienić. w wyniku tych działań konflikt ulega złagodzeniu, rozwiązaniu lub eskalacji. Naszym zadaniem jest nauczyć uczniów twórczego podejścia do konfliktu i zapobiegania eskalacji. Ważne jest uświadomienie młodym ludziom, że konflikt nie musi być czymś negatywnym, zagrażającym. Konflikt jest nieodzowną częścią naszego życia, ponieważ różnimy się od siebie. Mamy różne potrzeby, przekonania, system wartości, wyrośliśmy w różnych środowiskach. Konflikt tworzą ludzie i od nich zależy, jakie będzie jego rozwiązanie.

Konflikt jest procesem, to znaczy podlega zmianom w czasie. Często składa się z 5 faz:

1) Pierwsza faza, to faza przeczuć, drobnych napięć, okres, w którym czasami objawy złego samopoczucia mieszają się ze zwiastunami awantury (np. złośliwe komentarze, zarzucanie partnerowi braku dobrej woli, drażliwość).

2) Faza wzajemnej wrogości. Pojawia się coraz więcej zarzutów, negatywnych uwag i ocen. Sprawa sporna nabiera coraz większego znaczenia, wzrasta egocentryzm i stronniczość uczestników konfliktu w widzeniu przedmiotu sporu (mechanizm „źdźbła i belki” - każda ze stron dostrzega same złe cechy u drugiej osoby, a siebie uważa za doskonałość).

3) Faza trzecia - kulminacja, czyli rozładowanie napięcia, często w kłótni. Zazwyczaj krótka.

4) Faza czwarta- wyciszenie. Podejmowana jest spokojna dyskusja, szukanie rozwiązań

5) Porozumienie

Ludzie w obliczu konfliktu przejawiają różne zachowania, mają odmienne nastawienie, oczekiwania odnośnie do efektu, w różny sposób dążą do konfrontacji i sygnalizują swoje potrzeby. Każdego z nas charakteryzuje jedna z pięciu postaw wobec konfliktu. Są to:

• Rywalizacja

• Unikanie

• Dostosowanie

• Kompromis

• Współpraca

Nie znaczy to oczywiście, że zawsze reagujemy w ten sam sposób, zależy to od sytuacji, rodzaju problemu, jego istotności oraz tego, z kim się spieramy. Jednak w większości sytuacji reagujemy według tego samego schematu.

Osoby rywalizujące dążą za wszelką cenę do przeforsowania swojego zdania, realizują swoje cele pomijając interesy innych, nie są skłonne do negocjacji i kompromisu. Liczy się tylko ich zdanie i satysfakcja. Ich zachowanie często uniemożliwia osiągnięcie jakiegokolwiek porozumienia, chyba, że druga strona ustąpi i zrezygnuje z własnych potrzeb.

Inne osoby zazwyczaj unikają konfrontacji, wychodząc z założenia, że problemu nie ma, jeśli go nie widzimy. Tym samym, zachowując pozorny spokój, rezygnują z możliwości osiągnięcia satysfakcjonującego porozumienia. Postawa taka prowadzi też do gromadzenia nierozwiązanych problemów i nierozładowanych emocji, a w rezultacie do eskalacji konfliktu. Natomiast osoby dostosowujące się mają skłonność do rezygnowania z własnych potrzeb za cenę spokoju. Ustępują każdemu i we wszystkim. Również taka postawa uniemożliwia osiągnięcie satysfakcji, prowadzi do rosnącego napięcia, poczucia niesprawiedliwości. Ludzie reagujący w taki sposób często są nieszczęśliwi i w ogóle nie realizują swoich dążeń.

Osoby skłonne do współpracy mają największą szansę na osiągnięcie własnych celów, zaspokajanie potrzeb i budowanie satysfakcjonujących relacji z innymi. Współpraca to postawa wobec konfliktu, kiedy nastawiamy się na słuchanie racji drugiej strony, szanujemy poglądy innych i nie rezygnujemy z własnych, wspólnie próbujemy znaleźć rozwiązanie satysfakcjonujące obie strony konfliktu. Takie rozwiązanie powinno umożliwić pełną realizację potrzeb i celów obu stron konfliktu. To jedyna sytuacja, kiedy nie mamy do czynienia z przegranymi, ale obie strony wygrywają. Osoby skłonne do kompromisu potrafią zrezygnować z części swoich racji, o ile druga strona jest skłonna do ustępstw. To druga, po współpracy, konstruktywna postawa wobec konfliktu. Nie zapewnia, co prawda, pełnej realizacji celów po obu stronach, ale w sytuacji, gdy niemożliwe jest lepsze rozwiązanie, zapobiega eskalacji konfliktu i umożliwia porozumienie. Poznanie własnego sposobu reagowania w obliczu konfliktu może prowadzić do zwiększenia samoświadomości i zrozumienia przyczyn trudności, jakie napotykamy w osiąganiu porozumienia z innymi i realizowaniu swoich celów. Mimo, iż dotąd reagowaliśmy w określony sposób, możemy uczyć się innego stylu reagowania i coraz bardziej przybliżać się

do współpracy lub przynajmniej kompromisu.

Chcąc konstruktywnie rozwiązywać konflikty możemy skorzystać z następujących sposobów:

• Negocjacji - są to bezpośrednie umowy, których celem jest osiągnięcie porozumienia, rozwiązanie problemu. Ich przebieg zależy wyłącznie od osób uczestniczących w nich. Porozumienie jest osiągnięte wtedy, gdy zostanie zaakceptowane przez wszystkie strony biorące udział w negocjowaniu.

• Mediacji - gdy konflikt jest zbyt silny, aby strony mogły dojść do porozumienia,

pojawia się osoba pośrednicząca - mediator. Pomaga on stronom zrozumieć problem, dokonać analizy skutków różnych rozwiązań, redukuje napięcie emocjonalne. z jego pomocą zostaje ustalona procedura negocjacji i on pilnuje jej przestrzegania, ale ostateczne rozwiązanie wypracowują strony a nie on. Ogólnie rzecz biorąc, mediator jest osobą, która „udrażnia” komunikację. w sytuacjach szkolnych mediatorem często jest nauczyciel, wychowawca.

Rozwiązując konflikty napotykamy na wiele przeszkód. Ich źródłem mogą być np. reakcje, emocje i opinie wygłaszane przez strony konfliktu. Wystarczy, że jedna ze stron konfliktu nie panuje nad swoimi reakcjami i emocjami, ponieważ utrudnia to dochodzenie do porozumienia. Dodatkowo nieadekwatne reakcje emocjonalne jednej z osób udzielają się drugiej i może dojść do eskalacji konfliktu. Inną barierą może być wygłaszanie sądów oceniających drugą osobę. Takie metody uniemożliwiają skupienie się na tym, co ważne i budzą negatywne reakcje drugiej strony. Zdarza się też, że któraś ze stron stosuje w przemyślany sposób nieuczciwe taktyki, które mają na celu „osłabienie” przeciwnika, zastraszenie, manipulację. w rezultacie powodują straty po obu stronach, utrudniają lub wręcz uniemożliwiają porozumienie oparte na współpracy i budowanie pozytywnych relacji z drugą osobą.

Typowe taktyki nieuczciwe to:

• niejednoznaczne intencje;

• groźby;

• ataki personalne;

• odmowa negocjowania;

• radykalne żądania;

• eskalacja żądań;

• wykalkulowane odwlekanie rozwiązania;

• podejście: „zgadzasz się albo nie”.

Inne przeszkody w tworzeniu możliwości rozwiązania konfliktu to:

• przedwczesna− ocena;

• poszukiwanie− jednej jedynej odpowiedzi, czy rozwiązania;

• przyjmowanie− własnej opinii jako jedynie słusznej;

• myślenie, że− „rozwiązanie ich problemu to ich problem”.

Przy rozwiązywaniu konfliktu warto postępować wg poniższych kroków:

1. Zdefiniować problem, czyli o co chodziło drugiej osobie;

2. Rozpoznać przyczyny konfliktu, czyli co wam przeszkadza;

3. Przeanalizować możliwe rozwiązania: kwestia ustępstw, jak można je rozwiązać,

propozycje;

4. Zdecydować się na możliwe najlepsze dla obojga rozwiązanie;

5. Wprowadzić je w życie;

6. Jeśli nie wyszło, to od nowa 1-6.

Rozwiązywanie konfliktów to często długi i trudny proces, a jego efekt końcowy zależy nie tylko od naszych zdolności i umiejętności oraz oceny całości sytuacji, ale także od umiejętności komunikacyjnych, asertywnych i wszystkiego tego, co jest ważne w kontaktach interpersonalnych. Aby uczniowie zdobyli te umiejętności, należy ich przede wszystkim przekonywać o tym, że każdy problem, każdy konflikt ma rozwiązanie. Trzeba go tylko poszukać. Do tego potrzebna jest umiejętność zdobywania informacji, analizowania istniejących przesłanek i twórczego myślenia. Wszystkiego tego uczeń może nauczyć się w szkole. I to nie tylko w trakcie zajęć edukacyjnych, czy wychowawczych, ale przede wszystkim w codziennym życiu, dzięki możliwości obserwowania swoich opiekunów i nauczycieli w ich zmaganiach z przeciwnościami losu. Dlatego tak ważne jest nasze - nauczycieli podejście do rozwiązywania konfliktów.

Wychowawcy powinni też, oprócz przekazania wiedzy na ww. tematy oraz wzoru do

naśladowania, wykształcić przekonanie, że jeżeli jakiegoś problemu nie można samemu rozwiązać, można zawsze poprosić kogoś o pomoc.

Załącznik nr 2

KARTA PRACY DLA UCZNIÓW

TO POMAGA

TO PRZESZKADZA

P

O

S

T

A

W

Y

K

O

M

U

N

I

K

A

C

J

A

E

M

O

C

J

E

Załącznik nr 3

WYPEŁNIONA KARTA PRACY DLA UCZNIÓW

TO POMAGA

TO PRZESZKADZA

P

O

S

T

A

W

Y

• Współpraca

• Kompromis

• Unikanie

• Rywalizacja

• Dostosowanie

K

O

M

U

N

I

K

A

C

JA

Mówienie o

• potrzebach i pytanie o potrzeby

Pytanie: dlaczego?

Aktywne słuchanie

• Podtrzymywanie dialogu

• Skupianie się na tym, co łączy a nie, co dzieli

• Opieranie się na konkretnych danych

• Zachowanie obiektywizmu w widzeniu sytuacji,

• Ocenianie siebie i partnera

• Znieważanie, obelgi

• Okazywanie wyższości

• Krytykowanie

• Opieranie się na przypuszczeniach i wyobrażeniach

E

M

O

C

J

E

1. Pozytywne nastawienie

2. Opanowanie

3. Mówienie o uczuciach i pytanie o uczucia

● Wrogość

● Agresywne gesty

● Wstawanie, podnoszenie głosu

● Zbytni wzrost emocji

Załącznik nr 4

ZASADY DOTYCZĄCE PROWADZENIA NEGOCJACJI

1. Opracuj wiele różnych możliwości zanim przystąpisz do rozmów.

2. Postaraj się opracować warianty korzystne dla obu stron.

3. Pamiętaj! Masz rozwiązać problem, a nie zniszczyć „przeciwnika”

4. Nie pozwól na zbytni wzrost emocji

5. Dogadywanie się dobrze jest zaczynać od kwestii, która wzbudza najmniej emocji

i można ją szybko załatwić. To pokazuje, że porozumienie jest możliwe.

Załącznik nr 5

Sytuacja 1. Adam dwa dni temu pożyczył Markowi zeszyt do biologii. Kolega, mimo, iż obiecał, nie oddał mu go w terminie i dziś Adam dostał jedynkę za prace domową, którą przecież odrobił, tylko nie miał zeszytu. I to nie z własnej winy. Adam jest wściekły na Marka ale i na panią z biologii. Najchętniej nie odezwałby się do kolegi nigdy więcej.

Sytuacja 2. Po południu Paweł wyszedł na spacer z psem. Nie bardzo miał ochotę, ale mama nalegała, a poza tym miał wolne popołudnie, bo Monika nie miała dziś dla niego czasu. Spacerując po parku zobaczył na jednej z ławek siedzącą swoją dziewczynę ze swoim najlepszym kolegą - Piotrkiem. Był zdruzgotany i wściekły. Zawiódł się na nich obojgu. Najchętniej przyłożyłby Piotrkowi a Moniki nie chce już znać.

Sytuacja 3. Na lekcji muzyki Damian cały czas zaczepiał Mateusza. Kopał jego krzesło, szturchał palcem albo linijką i śmiał się z jego nowej komórki, ale oczywiście tak, żeby pani nie słyszała. w końcu Mateusz nie wytrzymał, wstał z ławki i zaczął na niego krzyczeć. Nie doszło do bójki tylko, dlatego, że nauczycielka powstrzymała Mateusza. Na koniec lekcji Mateusz dostał uwagę i jutro mają przyjść do szkoły rodzice. To już kolejna taka sytuacja. Mateusz nie ma już ochoty w ogóle chodzić do szkoły.

Sytuacja 4. Marta miała dziś ciężki dzień w szkole, ale popołudnie zapowiadało się przyjemnie ponieważ umówiła się z Michałem. Ubierze tą nową bluzkę, którą kupiła jej babcia. Niestety po przyjściu do domu okazało się, że najpierw musi pozmywać naczynia i iść po zakupy. A jej młodsza siostra, znowu nic nie musi robić, bo ma egzamin w szkole muzycznej i dużo nauki. Marta jest wściekła na Olę. Nie będzie jej więcej pożyczać ciuchów na wyjścia z koleżankami.

Sytuacja 5. Dziś w szkole Iza zawiodła się na Monice. Dała jej ściągnąć na klasówce z historii a pani oskarżyła ją o ściąganie od Moniki. Iza nie chciała wyjść na skarżypytę a Monika wcale nie zamierzała wyjaśnić tej sprawy. Zawsze były najlepszymi przyjaciółkami, a teraz ona tak się zachowała. Iza już nawet nie chce z nią rozmawiać. Więcej jej nie pomoże, nawet jeśliby znowu miała mieć poprawkę z tej historii.

Zajęcia nr II

Temat: Komunikacja interpersonalna-sztuka porozumiewania się

Cele:

• - poznanie czynników, zachowań ułatwiających porozumiewanie się,

• - kształtowanie umiejętności konstruktywnego porozumiewania się z innymi,

• - uświadomienie roli aktywnego słuchania w procesie porozumiewania się,

• - budowanie pozytywnych komunikatów,

• - poznawanie barier komunikacyjnych i ich wpływu na proces porozumiewania się,

• - uświadamianie znaczenia niewerbalnego porozumiewania się.

Metody i formy pracy:

• - miniwykład, ,,burza mózgów”, praca w grupach, praca indywidualna, uzupełnianie zdań, słuchanie bajki, rundka.

Pomoce:

• - bajka ,,Olbrzym bez słów” ( załącznik1),

• - karta pracy (załącznik 2),

• - karteczki z wypisanymi nazwami uczuć,

• - karteczki z wypisanymi tytułami książek, filmów, nazwiskami słynnych ludzi, przysłowiami,

• - ,,Ściągawka z komunikacji” czyli ,, Zasady skutecznego komunikowania się”

( załącznik 3)- ksero dla każdego ucznia.

Czas trwania zajęć: 90 minut

Przebieg zajęć:

1.Ćwiczenia integrujące. Rozmowa o uczuciach. Zadaniem każdego ucznia jest dokończenie rozpoczętych przez nauczyciela zdań:

• Dzisiaj odczuwam …( zadowolenie, radość, spokój, ulgę, dumę, szczęście) .

• Wiem ( lub nie wiem), dlaczego tak się czuję … Przykładowe wypowiedzi: Dzisiaj czuję się szczęśliwa, ponieważ rodzice zabieraj mnie ze sobą na wycieczkę.

• Dzisiaj czuję się zdenerwowana, gdyż piszemy klasówkę z matematyki.

• Dzisiaj odczuwam niepokój i obawę, gdyż….

• Dzisiaj odczuwam akceptację( życzliwość), gdyż….

• Dzisiaj odczuwam zakłopotanie ( zażenowanie), gdyż….

Umiejętność nazywania uczuć jest ważnym procesem kształtowania rozwoju emocjonalnego. W momencie wypowiadania nazwy uczucia następuje znaczne uwolnienie napięcia i zredukowanie go do przyswajalnego poziomu.

2. Ustalenie zasad pracy oraz reguł obowiązujących podczas spotkania.

Zasady pracy:

• - Każdy ma prawo do własnego sądu i wyrażania swych myśli.

• - Nikt nie krytykuje i nie wyśmiewa kolegów ani ich wypowiedzi.

• - Nie przeszkadzamy sobie.

• - Okazujemy sobie nawzajem szacunek.

• - … ( inne).

3. Nauczyciel wprowadza uczniów w temat zajęć, stara się zbudować atmosferę zainteresowania.

4. Nauczyciel przypina w widocznym miejscu arkusz papieru z napisem KOMUNIKACJA, prosi uczniów o podanie synonimów i skojarzeń do tego słowa - ich lista powstaje na tablicy.

,,Komunikacja” oznacza porozumiewanie się, przekazywanie myśli, udzielanie wiadomości, łączność, wymianę, rozmowę.

5. Definiowanie pojęcia komunikacji.

W relacji między ludźmi komunikacja to przekaz pewnej informacji (komunikatu) i zdolność do odbioru i rozumienia tego przekazu. Pojęcie to utożsamia się również ze sposobem przekazywania informacji (komunikatów) oraz z relacjami, jakie zachodzą podczas ich wymiany.

6. Nauczyciel czyta bajkę ,,Olbrzym bez słów” ( załącznik 1)

7. Mini wykład na temat porozumiewania się, wprowadzenie pojęcia komunikacja werbalna i komunikacja niewerbalna.

Nasze codzienne życie wypełnione jest doświadczeniami porozumiewania. Komunikując się ze sobą, ludzie osiągają wzajemne zrozumienie, uczą się lubić siebie, wpływać na siebie, budować zaufanie, dowiadują się czegoś o sobie samych i o tym, jak inni ich widzą.

Z komunikacją mamy do czynienia, kiedy ktoś wysyła jakiś przekaz ze świadomym zamiarem wywołania odpowiedzi. Tego, kto wysyła informację będziemy nazywać nadawcą, a adresata przekazu- odbiorcą.

Informacje można przekazać za pomocą sygnału werbalnego, niewerbalnego, albo jakiegoś zachowania, które nadawca kieruje do odbiorcy.

Środek przekazywania informacji- to kanał ( fale akustyczne, fale świetlne, słowa, gesty, sygnały).

Skuteczna komunikacja zachodzi między dwiema osobami- wtedy, kiedy odbiorca rozumie sytuację tak, jak zamierzał nadawca.

Komunikacja werbalna(słowna) - przekazywanie informacji i wiadomości słowem.

Komunikacja niewerbalna( bezsłowna) może wyrażać się poprzez: gestykulację, mimikę i wyraz twarzy, dotyk i kontakt fizyczny, dystans przestrzenny, kontakt wzrokowy i wymianę spojrzeń, sposób, w jaki chodzimy, stoimy, siedzimy, nasze otoczenie, nasz wygląd, niewerbalne aspekty mowy ( intonacja głosu, akcent, rytm mówienia).

Podczas normalnej rozmowy dwóch osób, tylko niecałe 35 % informacji przekazywanych jest werbalnie, a niewerbalnie ponad 65%.

Niewerbalne komunikaty dotyczą uczuć, sympatii i preferencji.

Sympatię i akceptację komunikują zazwyczaj następujące zachowania niewerbalne:

- kontakt wzrokowy,

-wyprostowana postawa ciała, znajdowanie się blisko drugiej osoby bez naruszania jej intymnej przestrzeni prywatnej,

- ciepły ton głosu, mówienie wyraźnie, bez szeptu i krzyku.

Dobra komunikacja sprzyja dobrym relacjom. Jest to taki sposób porozumiewania się, w którym nie ma oceniania, osądzania czy bezpodstawnego krytykowania drugiego człowieka. Każdy ma prawo odczuwać i mówić o swoich emocjach, wyrażać własne zdanie i ma prawo zostać wysłuchany.

8. Ćwiczenie ,,Odgadnij tytuł”. Przy pomocy gestów, mimiki itp., lecz bez pomocy słów, uczniowie ,,odgrywają” tytuły książek, filmów, programów telewizyjnych, nazwiska słynnych ludzi, przysłowia. Reszta grupy odgaduje, o co chodzi. Omówienie ćwiczenia.

9. Praca indywidualna- losowanie uczuć, prezentacja na forum, odgadywanie przez innych.

Omówienie ćwiczenia- wniosek: komunikacja niewerbalna jest wieloznaczna, niejednoznaczna i nieprecyzyjna.

10. Praca w grupach: Co służy dobrej rozmowie? Przypomnienie dobrej rozmowy, odwołanie się do doświadczeń uczniów.

11. Nauczyciel wspólnie z uczniami przygotowuje listę cech dobrej rozmowy, uwzględniając cechy dobrego słuchacza.

Wprowadzenie terminu aktywne słuchanie:

• - wyrażenie zainteresowania poprzez zwrócenie się do mówiącego, zachęcanie do kontynuowania wypowiedzi,

• - utrzymanie kontaktu wzrokowego ze swoim rozmówcą ( nie patrzymy bez przerwy, ale przez większość czasu),

• - pozwolenie drugiej osobie wypowiedzieć się w pełni, prowokowanie tej osoby, aby wyrażała swoje uczucia, aby swobodnie wypowiadała się,

• - przekazywanie drugiej osobie informacji, że chcemy ją wysłuchać i zrozumieć oraz, że ją akceptujemy,

• - słuchając nie udzielamy rad, pozwalamy osobie mówiącej na samodzielne odszukanie rozwiązań dla jej problemów,

• - nieprzeszkadzanie i nierozpraszanie mówcy,

• - delikatne zachęcanie mówiącego poprzez wyrażanie na bieżąco swoich odczuć,

• - dopytywanie o szczegóły i dodatkowe informacje, ale robimy to z umiarem, delikatnie,

• (należy uważać, aby zadawanie pytań nie zmieniło się w wypytywanie),

• - powstrzymywanie się od wyrażania własnej opinii czy dezaprobaty,

• - okazujemy cierpliwość oraz akceptujemy chwile ciszy, pauzy, które służą rozmówcy do znalezienia odpowiednich określeń,

• - milczące skupienie.

12. Rozmowa na temat ważności aktywnego słuchania.

Prawidłowe prowadzenie rozmowy zaczyna się i kończy aktywnym słuchaniem. Podstawowym celem aktywnego słuchania jest zrozumienie funkcjonowania innego człowieka poprzez empatię.

,,Empatia oznacza zdolność wczuwania się w niepowtarzalny świat rozmówcy. Jest umiejętnością jakby wejścia do wnętrza drugiego człowieka i spojrzenia na życie i wydarzenia z jego perspektywy- z perspektywy jego specyficznej historii, osobowości, potrzeb i sytuacji, w jakiej się on obecnie znajduje”.

( M. Dziewiecki: Kochać i wymagać)

Na obraz aktywnego słuchania składają się następujące zachowania, cechy i umiejętności:

- Odzwierciedlanie uczuć- odnajdywanie i wypowiadanie właściwych słów, które adekwatnie nazywają emocje, przeżywane przez rozmówcę. Dzięki temu rozmówca upewnia się, że został wysłuchany i zrozumiany. Zachęca to rozmówców do pozostania w kontakcie.

-Parafrazowanie- polega na wyrażaniu za pomocą własnych słów tego, co powiedział ktoś inny. Celem parafrazy jest sprawdzenie, czy usłyszany tekst został właściwie zrozumiany przez odbiorcę komunikatu.

- Asertywność- zachowanie pomagające w konkretnym i zdecydowanym komunikowaniu potrzeb, chęci i uczuć innym ludziom, bez naruszania w jakikolwiek sposób ich praw. Jest to alternatywa zachowania agresywnego, manipulacyjnego i biernego.

- Klaryfikacja- empatyczne zastopowanie, uporządkowanie, skupienie się na najważniejszym.

13. Ćwiczenie aktywnego słuchania. Dobra rozmowa- przeprowadź dobrą rozmowę, uwzględniając cechy dobrego słuchacza. Uczniowie dobierają się parami, dzielą się na osobę

A i B. Osoba A opowiada przez 3 minuty o swoich ulubionych wakacjach. Osoba B ma uważnie słuchać. Po 3 minutach następuje zamiana.

14. Komunikat typu ,,ja”- przykłady i omówienie.

Komunikat typu ,,ja” polega na tym, że mówimy o swoich uczuciach

( potrzebach) ,wywołanych zachowaniem drugiej osoby, biorąc jednocześnie odpowiedzialność za te uczucia. Ważne jest, abyśmy mówili rzeczywiście o swoich odczuciach, bez obwiniania i oceniania innych. Najistotniejsza w komunikatach typu ,,ja” jest świadomość, że informujemy, jaki skutek wywiera na nas określone zachowanie i jak wpływa na nasze uczucia.

Komunikat typu ,,ja” jest takim sposobem udzielenia informacji zwrotnej, który pozwala nam wyrazić swoje myśli, uczucia, oczekiwania w takiej formie, która nie obraża i szanuje osobę, do której mówimy.

Komunikat typu ,, ja” można przedstawić za pomocą następującego schematu:

• - co ja czuję… (mogę poinformować o swoich uczuciach, myślach, oczekiwaniach),

• - kiedy ty…( obiektywny opis wydarzeń lub faktów),

• - co to dla mnie znaczy , co powoduje…

Przykład:

,,Przeszkadza mi, kiedy spóźniasz się po raz kolejny pół godziny, co dezorganizuje moje zaplanowane obowiązki i mnie złości”.

15. Praca indywidualna- nauczyciel rozdaje karty pracy ( załącznik 2)

Zadaniem uczniów jest:

- Odszukać komunikaty typu ,,ja”.

- Do opisanych sytuacji utworzyć komunikaty typu ,,ja”.

16. Uczniowie prezentują swoje odpowiedzi. Omówienie ćwiczenia.

17. Bariery komunikacyjne- praca w grupach ( uczniowie przypominają sobie własne doświadczenia, kiedy im się źle rozmawiało). Robią listę zachowań, które im nie służyły.

Przedstawiciele każdej z grup prezentują swoje odpowiedzi, tworząc w ten sposób wspólną listę zachowań niepożądanych.

18. Nauczyciel podsumowuje zajęcia i rozdaje uczniom przygotowany materiał ,,Ściągawkę z komunikacji” mówiącą o zasadach skutecznego komunikowania się.

19. Runda kończąca. Uczestnicy wypowiadają się na temat wrażeń z zajęć:

,,Dzisiaj na zajęciach najbardziej podobało mi się….”

Załączniki

Pomocne teksty.

Komunikacja jedno- i dwu- stronna

Jednym z najlepszych sposobów, w jaki nadawca może zapewnić sobie dokładne zrozumienie swojego komunikatu jest uzyskanie informacji zwrotnej o tym, jaki efekt wywołuje informacja u odbiorcy.

Otwarte dwustronne komunikowanie zwiększa dokładność wzajemnego zrozumienia. Ma to wpływ na rozwijanie pełnego związku i zdolność do sprawnego współdziałania.

Jednostronna komunikacja ma miejsce wtedy, kiedy nadawca nie jest w stanie stwierdzić, jak odbiorca dekoduje informacje.

Słuchanie bierne

Słuchanie bierne zakłada, iż istnieją takie sytuacje, gdy w najlepszy sposób wyrazić akceptację może nie mówienie; bierne słuchanie ośmiela nadawcę oraz pozwala wszystko powiedzieć. Samo jednak milczenie nie zawsze przekonuje nadawcę, że go uważnie słuchamy, dlatego też powinno się używać pewnych bezsłownych sygnałów w przerwach wypowiedzi, jak np. uśmiech, marszczenie czoła czy inne ruchy ciałem, jak również udzielać wypowiedzi słownych, takich jak:,,Hm..”,,,Och”, ,,Rozumiem”. Są to reakcje uwagi, a ich celem jest zaakcentowanie swojego zainteresowania rozmową.

Równie ważne w rozmowach są tak zwane otwieracze drzwi, a więc wypowiedzi, umożliwiające większe otworzenie się, powodujące zachęcenie do dalszej wypowiedzi. Otwieracze stanowią odpowiedzi nie zawierające żadnych osobistych sądów, opinii, czy też uczuć; zaliczyć tu można takie wyrażenia jak: ,,Aha”, ,,Och”, ,,Rzeczywiście”, ,,Doprawdy?”, ,,Interesujące”, ,,Serio?!”, ,,To ty zrobiłaś?” i inne. Niektóre z otwieraczy stanowić mogą zachętę do mówienia; wymienić tutaj można wypowiedzi typu: ,,Opowiedz mi o tym”, ,,Chciałabym o tym pomówić?”, ,, Interesowałby mnie twój punkt widzenia”, ,,Opowiedz mi całą historię”, ,,Porozmawiajmy sobie o tym”, ,,To wydaje się być dla ciebie czymś bardzo ważnym”, ,,Chciałabym coś o tym usłyszeć”. Wymienione przykłady wypowiedzi stanowią zachętę do mówienia, a jednocześnie są również przeciwieństwem często moralizujących i pouczających wypowiedzi niektórych rozmówców.

Aktywne słuchanie

Czynne słuchanie polega na tym, iż odbiorca stara się zrozumieć, co może w danej chwili czuć nadawca lub, co stara się powiedzieć przez swoją wypowiedź. Odbiorca, aby upewnić się, że dobrze rozumie sens wypowiedzi nadawcy, przeformułowuje słowa nadawcy przy użyciu własnych słów kodem w sposób, jaki zrozumiał jego wypowiedź, w celu uzyskania potwierdzenia lub też naprowadzenia na lepsze zrozumienie.

Kiedy słuchamy aktywnie, nastawiamy się na rozmówcę, wczuwamy się w jego położenie, pozostawiamy na boku własne sądy, rady, wspomnienia i koncentrujemy się na komunikacie nadawcy. Unikamy interpretacji, diagnoz i etykiet. Staramy się zawsze poważnie traktować rozmówcę.

Komunikat typu ,,ja”

Kluczem pozytywnego komunikowania się są komunikaty typu ,,ja”. Komunikat typu ,,ja” mówi jedynie coś o mnie, o moich reakcjach i moich odczuciach. Wypowiedź przekazana w formie komunikat typu ,,ja” nie wartościuje, nie zawiera zarzutów i nie uogólnia.

Podczas procesu porozumiewania się stosujemy komunikaty typu ,,ja”, które to, są raczej prośbą o pomoc i zachętą do współpracy. Tego rodzaju odezwa wywołuje dużo lepszy skutek, niż żądanie, groźba, wykład, pouczanie, a my przez to stajemy się cenniejszymi partnerami do rozmowy i inni czują się lepiej w naszym towarzystwie.

Komunikaty typu ,ja” wywołują dużo lepszy skutek niż żądanie, moralizowanie, groźba czy pouczanie, wypowiedziane na dodatek podniesionym głosem, z pretensją i nie przyjemną miną czy gestykulacją.

Komunikat typu ,,ty”

Komunikat typu ,,ty” zawiera zgeneralizowaną ocenę partnera bez wskazania na konkretne zachowanie, które jest jej podstawą. Komunikaty ,,ty” zmuszają rozmówcę najczęściej do zajęcia postawy obronnej. Adresat komunikatu ,,ty” odczuwa intencję dokuczenia, ma okazję poczuć się winnym, skrytykowanym, poniżonym itp. Informacje przekazane w formie komunikatu typu ,,ty” utrudniają porozumiewanie się.

Bariery komunikacyjne

Aby komunikacja przebiegała pomyślnie, należy wystrzegać się barier komunikacyjnych.

OSĄDZANIE- polega na narzucaniu własnych wartości innym osobom i formułowaniu rozwiązań cudzych problemów. Kiedy osądzamy, nie słuchamy tego, co mówią inni, ponieważ zajęci jesteśmy oceną ich wyglądu, tonu głosu i słów, których używają.

DECYDOWANIE ZA INNYCH- może utrudniać porozumiewanie się nawet wtedy, gdy podyktowane jest troską i chęcią pomocy. Decydując za innych uzależniamy ich od siebie i pozbawiamy możliwości samodzielnego podejmowania decyzji. Dajemy im także do zrozumienia, że ich odczucia, wartości i problemy są nieważne.

UCIEKANIE OD CUDZYCH PROBLEMÓW- polega na tym, że nie jesteśmy skłonni zajmować nimi. Nie bierzemy pod uwagę uczuć ani zmartwień innych ludzi. Nie chcemy zajmować się ich lękami, obawami i troskami.

Jak zachowuje się ktoś, kto osądza (przykłady):

• Krytykuje: ,,Czy ty naprawdę nic nie rozumiesz?”.

• Obraża: ,,To dlatego, że jesteś leniwa”.

• Orzeka: ,,Ciebie w ogóle ten temat nie interesuje”.

• Chwali po to, by oceniać lub manipulować: ,,Gdybyś się trochę postarał, na pewno wyszłoby ci to znacznie lepiej.

Jak zachowuje się ktoś, kto decyduje za innych (przykłady):

• Rozkazuje: ,,Będziesz się uczył 2 godziny każdego wieczora”.

• Grozi: ,,Jeśli tego nie zrobisz…”.

• Moralizuje: ,,Powinieneś to zrobić”.

• Zadaje liczne/ niewłaściwe pytania: ,,Gdzie byłeś? Co robiłeś? Kto był z tobą? ( Pytania tego typu zdecydowanie nie ułatwiają komunikacji).

Jak zachowuje się ktoś, kto ucieka od cudzych problemów ( przykłady):

• Doradza: ,,Najlepiej byłoby, gdybyś…”.

• Zmienia temat: ,,Jaką dyscyplinę sportu chcesz uprawiać?”.

• Logicznie argumentuje: ,, Możesz poprawić swoje wyniki tylko przez bardziej wytężoną naukę”. Najważniejsze są fakty, o uczuciach się nie mówi.

• Pociesza: ,,Wszystko będzie dobrze”. W ten sposób poprawia nastrój swego rozmówcy, ale nie zajmuje się trapiącym go problemem.

Załącznik 1

Bajka ,,Olbrzym bez słów”

Żył kiedyś mężczyzna wielki i tęgi, o nogach tak długich i ramionach tak szerokich, że wszyscy uważali go za olbrzyma. Był wprawdzie tylko człowiekiem, ale człowiekiem tak dziwnym, że budził lęk wśród innych. Miał brwi tak gęste jak krzaki rosnące wśród skał, a włosy jak żywopłot. Musiał obcinać je sobie sam nożycami ogrodnika, gdyż fryzjerzy bali się ich dotknąć.

Przede wszystkim jednak miał wygląd tak smutny, że chciało się płakać i nie mówił nigdy nawet jednego słowa. Nazywano go dlatego ,,Bez Słów”. Zbudował w lesie dom odpowiedni do swego wzrostu z drzwiami i oknami tak wysokimi, że jego córeczka Belfiore (Piękny Kwiat), aby je otworzyć lub zamknąć musiała wchodzić na stołek.

Często wieczorami, nie wiadomo, dlaczego, dziewczynka płakała i wzdychała:

- Dlaczego, ach dlaczego, mój ojciec taki ogromny? I dlaczego nigdy nie odzywa się do mnie ani jednym słowem?

Choć przynosiła z lasu wspaniałe bukiety kwiatów a ze szkoły wspaniałe stopnie. Bez Słów i wówczas nigdy nie odzywał się do niej. Kiedyś dziewczynka przyniosła z lasu pokrzywy, a ze szkoły bardzo złe stopnie. Ale Bez Słów i wówczas nic nie powiedział.

Gdy stara pani Alicja, która przychodziła codziennie rano, by posprzątać i ugotować obiad, pytała olbrzyma:

- Co mam dziś przygotować na obiad? Makaron czy ryż?

Bez Słów spoglądał na nią zagniewany i wzruszając ramionami wychodził z domu.

Koszyk słów

Pewnego dnia Belfiore zapytała:

- Pani Alicjo, dlaczego mój tatuś nigdy nie mówi? Nigdy się tego nie nauczył, czy też już wyczerpał cały zapas swoich słów?

Pani Alicja westchnęła.

- O biedna dziewczynko. Kiedyś twój tatuś mówił dużo i śmiał się, a w każdą niedzielę tańczył. Ale od dnia, w którym ty się urodziłaś, a umarła twoja mamusia, stał się niemową. Mówią, że umieścił wszystkie swoje uśmiechy i wszystkie słowa w wiklinowym koszyku i że rzucił ten koszyk do stawu.

Tego samego popołudnia, gdy tylko odeszła pani Alicja, Belfiore udała się do lasu, zdecydowana odnaleźć koszyk ze słowami. Ale ponieważ niezbyt dobrze znała las, spytała czarną owieczkę uwiązaną do kołka:

- Czarna owieczko, czy wiesz, gdzie znajduje się staw?

Czarna owca pomyślała: - Staw jest niebezpieczny dla dzieci, ale ona jest córką złego olbrzyma, który przez cały dzień trzyma mnie uwiązaną do kołka. Tym gorzej dla niej, powiem, gdzie znajduje się staw. I owca powiedziała:

- O tam, idź tamtą ścieżką!

Belfiore podziękowała i poszła ścieżką pełną kwiatów i dojrzałych jeżyn. Gdy wreszcie dotarła do stawu, zobaczyła zieloną kaczkę.

- Powiedz mi kaczko, czy przypadkiem nie widziałaś koszyka z wikliny w stawie?

Kaczka pomyślała sobie: Ta dziewczynka nie powinna wchodzić do stawu, może się w nim utopić. Ale jest córką złego olbrzyma, który stara się mnie zabić co roku, gdy zaczyna się okres polowań. Tym gorzej dla niej, powiem jej. Odpowiedziała więc:

-Tak, tak, widziałam go, znajduje się na samym środku stawu. Belfiore podziękowała i zaczęła płynąć. Woda była chłodna i przyjemnie było popływać, ale staw był tak szeroki, że dziewczynka dotarła do jego połowy, była bardzo zmęczona.

Oddychając ciężko zapytała starego karpia o szarych łuskach:

- Czy widziałeś koszyk pełen uśmiechów i słów? Karp pomyślał: -Jeżeli będzie chciała wziąć ten koszyk - utonie. Ale jest córką złego olbrzyma, który łowi ryby. Tym gorzej dla niej, powiem jej. Karp powiedział:

- Koszyk jest tam, w głębi jeziora.

Twoja córeczko utonęła!

Ale gdy tylko główka dziewczynki zniknęła w czarnej wodzie, stary karp pożałował tego, co zrobił i trzepocząc płetwami, by szybciej płynąć, pomknął na brzeg stawu i krzyknął:

- Kaczko, kaczko, córka olbrzyma tonie, pobiegnij i zawiadom go o tym!

Również kaczka była skruszona, więc bijąc skrzydłami, by przyspieszyć lot, poleciała i dotarła do owcy.

- Owieczko, owieczko, pobiegnij i zawiadom olbrzyma, że jego córeczka tonie!

Owca szybko przegryzła sznur, by uwolnić się i pełna wyrzutów pobiegła do olbrzyma Bez Słów.

- Twoja córeczka tonie, chodź szybko!

Tymczasem Belfiore, uradowana, gdyż odnalazła koszyk, zaczęła wypływać. Ale trudno jej było z tym ciężkim koszykiem. Mogła posługiwać się tylko jedną ręką, by odsuwać korzenie, łodygi trzcin i wodnych hiacyntów, które oplatały jej nóżki. Dziewczynka tak szybko się zmęczyła, że zaczęła tonąć. Biedna dziewczynka spadła z jednego korzenia na drugi i myślała;

- O, nie chciałabym utonąć!

Podczas, gdy powoli tonęła, olbrzym Bez Słów dostrzegł z łodzi swą małą córeczkę. Szerokim ruchem zarzucił sieć aż do dna stawu. Gdy wyciągnął ją, zobaczył, że w sieci była córeczka. Bez Słów przyciągnął z całych sił sieć do brzegu, owieczka pomogła mu zębami, kaczka nóżkami, a karp z głębi stawu popychał sieć swym grzbietem i głową.

Gdy Belfiore, ułożona na dnie łodzi, otworzyła oczy, zobaczyła twarz ojca, pochyloną nad sobą. Oczy olbrzyma pełne były łez, ale nadal nic nie mówił. Wówczas Belfiore szybko otworzyła koszyk. Natychmiast słowa pośpieszyły do olbrzyma i powiedziały głosem pełnym tkliwości:

- O, na szczęście wyłowiłem moją dziewczynkę! A mało brakowało, bym pozostał zupełnie sam. Do kogo wtedy mógłbym mówić? A tyle mam jej do powiedzenia! Daję słowo, słowo człowieka bez słów!

Załącznik nr 2

Wśród poniższych zdań odszukaj komunikaty typu ,, Ja''.

• Nie lubię, kiedy się spóźniasz na umówione spotkanie.

• Znowu brzydko się ubrałaś.

• Przestań się użalać nad sobą i weź się do roboty.

• Oczekuję, że coś z tym zrobisz i powiadomisz mnie o swojej decyzji.

• Przeszkadza mi to, że rozmawiasz.

• Nie lubię czekać na kogoś, zdenerwowałam się czekając na ciebie.

• Jesteś wyjątkowo nieodpowiedzialna, spóźniłaś się trzy kwadranse.

• Nie chcę, abyś źle mówił o koledze.

• Takiego nieodpowiedzialnego ucznia to ze świecą szukać.

• To Twoja wina, przez ciebie nie zdążyłam zrobić pracy na czas.

• Starasz się wykręcić od swoich obowiązków.

• Jesteś leniwy, wciąż odkładasz wszystko na później.

• Musisz lepiej planować swoje zajęcia w ciągu dnia, wówczas ze wszystkim zdążysz na czas.

• Przestań wtrącać się w nie swoje sprawy.

• Denerwują mnie te śmiechy, nie lubię takich sytuacji.

• To żenujące, co zrobiłeś. Czy naprawdę nie wiesz, jak należało się zachować? Dlaczego wciąż zapominasz o moich wskazówkach? Ile razy mam ci powtarzać? Czy to jest takie trudne?

• Nie mogę skupić się w takim bałaganie.

• Nie jesteś dobry z zadań, ale nie martw się.

• Jest mi przykro, gdy zapominasz o naszej umowie.

• Jesteś najlepszy. Jestem pewna, że dasz sobie z tym radę.

• Zachowujesz się jak przedszkolak. Ty nigdy nic dobrego nie zrobiłeś.

• Nie rozumiem dlaczego nie chcesz pojechać z nami do cioci.

• Nie pozwalam, abyś na mnie krzyczał.

Utwórz do opisanych sytuacji komunikaty typu ,,Ja”.

• Kolega nie zwraca pożyczonej książki.

• Kolega po raz kolejny spóźnia się na omówione spotkanie.

• Koleżanka przeszkadza ci w trakcie lekcji.

• Siostra zrobiła bałagan w twoim pokoju.

• Kolega mówi do ciebie po przezwisku, którego nie lubisz.

• Koleżanka zdradza twoje sekrety.

• Koleżanka nie dotrzymuje obietnicy.

• Koleżanka krytykuje twój ubiór.

• Kolega krzyczy na ciebie.

• Kolega nie oddaje pożyczonej książki.

• Kolega zniszczył twoje rzeczy.

• Koleżanka przeszkadza ci w nauce.

• Koleżanka bez pozwolenia bierze twoje rzeczy.

Załącznik nr 3

Zasady skutecznego komunikowania się

• Słuchaj uważnie tego, co mówi druga osoba.

• Podczas wypowiedzi drugiej osoby staraj się zrozumieć, co to dla niej znaczy, co ona przeżywa.

• Nie wykorzystuj czasu wypowiedzi partnera do przygotowywania własnej wypowiedzi.

• Kiedy wyrażasz to, co myślisz, czujesz albo zrobiłaś, mów ,,ja”, zamiast używać słów: ,,ty, oni, ludzie, się robi”. Daj poznać uczciwie, że to co mówisz, dotyczy ciebie: pozwól innym poznać siebie.

• Unikaj zadawania pytań do czasu, kiedy naprawdę potrzebujesz informacji albo chcesz coś wiedzieć. Często pytania są sposobem na stwierdzenie czegoś i przerzucanie na kogoś innego odpowiedzialności za to stwierdzenie: np. ,,Czy nie czas zrobić przerwę? zamiast ,, Myślę, że byłby czas zrobić przerwę” albo ,,Zmęczyłam się, potrzebuję odpoczynku”.

• Unikaj niedoceniania (lekceważenia) drugiej osoby lub samej siebie. Chodzi tu o takie zachowanie się w procesie porozumiewania się, jakby to, co myślisz lub czujesz, było ważniejsze niż to, co myśli i czuje druga osoba albo odwrotnie: o obniżanie znaczenia samego siebie i takie zachowanie, jakby to druga osoba była ważniejsza.

• Nie wyręczaj. Wyręczanie jest robieniem ( np. mówieniem) za kogoś czegoś, co on sam może zrobić dla siebie. Np. przypomnij sobie, jak cię irytowało, gdy twoja ciocia lub mama odpowiadały na pytania kierowane do ciebie.

• Unikaj interpretowania. Interpretowanie ma miejsce wtedy, gdy mówisz komuś, dlaczego tak się zachowuje, co powoduje, że tak myśli, czuje. Np. ,,jesteś osobą nastawioną obronnie” zamiast ,,zauważyłam, że kłócisz się i nie zgadzasz się z większością tego, co mówię i trudno mi rozmawiać z tobą”.

• Istnieje różnica między myślami i uczuciami. Np.,,Czuję, że się mylisz”

• ( ocena, że ktoś się myli, jest myślą, a nie uczuciem). Słowa,,czuję” używaj tylko wówczas, gdy wyrażasz uczucie.

• Unikaj przesadnych określeń, takich jak:,,zawsze”, ,,nigdy”, ,,niemożliwe”, ,,niewiarygodne”. Używa się ich głównie dla uniknięcia problemu lub odpowiedzialności za swoje zachowanie.

• Unikaj określeń obniżających pewność wypowiedzi, takich jak:,,może”, ,,można by sądzić”, ,,można by powiedzieć”. Używaj ich tylko wtedy, kiedy naprawdę nie jesteś czegoś pewna. Takie słowa są również sposobem unikania odpowiedzialności za to, co się mówi. Inne słowo- ,,spróbuję”- jest często używane zamiast ,, nie zrobię tego”.

• Reaguj na nieadekwatność wypowiedzi innych osób. Rób to tak delikatnie jak potrafisz, nie rezygnuj z tego. Jeśli ignorujesz czyjeś ,,gry” lub wchodzisz w nie, w ostatecznym rozrachunku szkodzisz graczowi. ,,Grami” nazywa się takie zachowania, gdy człowiek komunikuje coś, ukrywając prawdziwe intencje.

• Weź odpowiedzialność za to, co mówisz i za to, jak się zachowujesz. Nie mów: ,,Sprawiasz, ze jestem smutna”, bo w ten sposób przerzucasz odpowiedzialność za swoje uczucia na drugą osobę. Mów: ,,Jestem smutna, ponieważ….”

BIBLIOGRAFIA

1. Balawajder K. Konflikty interpersonalne: analiza psychologiczna. Wydawnictwo UŚ Katowice 1992

2. Dąbrowski Z., Pedagogika opiekuńcza w zarysie, t.1, t.2, Olsztyn 2006

3. Ferrero Bruno, Historie, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1994

4. Gajewska G., Pedagogika opiekuńcza i jej metodyka, Zielona Góra 2004

5. Gordon T., Wychowanie bez porażek, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2004

6. Jachimska M. (1994). Grupa bawi się i pracuje. Wałbrzych: Unus.

7. Jachimska M. (1997). Scenariusze lekcji wychowawczych. Wg programu autorskiego „Żyć skuteczniej”. Wrocław: Unus.

8. Kępski C.,(red), Opieka i wychowanie w rodzinie, Lublin 2003

9. Matyjas B., Stolecka-Zuber R. (red), Opieka i wychowanie w rodzinie, szkole i środowisku, Kielce 2007

10. Stankiewicz R., Nauczyciel-opiekun-wychowawca (tradycje - teraźniejszość- nowe wyzwania), Poznań-Zielona Góra 2002

11. Walc W., Szulz B., Marczykowska I. (red), Opieka i pomoc społeczna wobec wyzwań współczesności, Rzeszów 2008

12. Jak żyć z ludźmi (Umiejętności interpersonalne), Program profilaktyczny dla młodzieży, Agencja Informacji Użytkowej, Warszawa 1997

38

---