Carl Phillip Gottlieb von CLAUSEWITZ
POSTAĆ AUTORA, ŻYCIE, DOKONANIA.
Urodzony 1 lipca 1780 w Burgu koło Magdeburga, zmarł 16 listopada 1831 we Wrocławiu (żył 51 lat). Pruski teoretyk wojny, generał i pisarz. Szukał właściwego terminu dla teorii wojny, odrzucał nazwę „nauka wojenna”, proponował zaś termin „Sztuka wojenna”. Analizował pojęcie natarcia i obrony, uważał, że obrona jest skuteczniejszą formą prowadzenia działań wojennych.
Kalendarium życia:
1812-1813 (32/33 lat) - odmawia współpracy militarnej z Francją, porzuca armię pruską i wstępuje do rosyjskiej. Walczył w całej kampanii rosyjskiej, odegrał kluczową rolę w doprowadzeniu do dezercji pruskich korpusów Yorcka z Armii Francuskiej, został rosyjskim oficerem łącznikowym z kwaterą Blüchera, mianowany dowódcą rosyjsko-pruskiego legionu.
Główne dzieło Clausewitza „O Wojnie” („Vom Kriege” z 1832 roku), opublikowane po jego śmierci przez żonę, w Berlinie, w latach 1832-1837.
EPOKA, PAŃSTWO, POLITYKA, TECHNIKA.
— EPOKA:
W roku 1701 Elektorat Brandenburgii-Prus zyskał rangę królestwa. Wiek XVIII jest okresem pomyślności i wzrostu potęgi dość słabego i biednego państwa u początków stulecia do pozycji regionalnego mocarstwa militarnego i ekonomicznego.
W 1701 roku wybuchła Wojna o sukcesję hiszpańską. Wrogami Prus były Hiszpania i Bawaria , sprzymierzeńcami zaś: Austria, Anglia (od 1707 roku Wielka Brytania) i Zjednoczone Prowincje Niderlandów (Holandia). Prusy opuściły jednak swój "obóz" przed zakończeniem wojny gdyż ciekawsze perspektywy widziały na wschodzie Europy. Momentem w którym Prusy zaznaczyły najmocniej swą obecność w nim była bitwa pod Turynem w roku 1706. Oddziałami pruskimi dowodził wówczas książę Leopold von Anhalt-Dessau , twórca pruskiego drylu armijnego. Inny dowódca pruski Friedrich Wilhelm von Grumbkow (zmarły w 1739 roku), skłócony z nim odsuwał go od dowodzenia, więc der alte Dessauer poświęcił się wyłącznie trenowaniu żołnierzy. Niektórzy dowódcy tacy jak na przykład Kurt Christoph von Schwerin, który zachęcał swych podkomendnych do boju okrzykiem "naprzód dzieci!" (zginął w bitwie pod Pragą) zawsze byli przeciwni postępowaniu zgodnie z morderczym drylem;
Po śmierci Fryderyka Wielkiego aparat państwowy stworzony jakby "na jego miarę" uległ rozprzężeniu. Fryderyk Wilhelm II (jego ojcem był młodszy brat Fryderyka Wielkiego książę August Wilhelm Hohenzollern generał pruskiej armii) i po nim Fryderyk Wilhelm III nie potrafili osiągnąć w sztuce rządzenia państwem takiej maestrii jak ich poprzednik. Podupadłe państwo zostało dość łatwo rzucone na kolana gdy najechał je Napoleon Bonaparte w 1806 roku.
ŹRÓDŁA WIEDZY (METODOLOGIA).
Carl Von CLAUSEWITZ „O wojnie” („Vom Kriege”), Wydawnictwo „Test“ Lublin 1995
WIKIPEDIA, Wolna encyklopedia
Źródła wiedzy, które inspirowały CLAUSEWITZA:
sposób opracowania przedmiotu, zastosowany przez MONTESKIUSZA1;
Metoda pracy nad dziełem:
I ETAP — /1816÷1818/ początek pisania dzieła;
„Ambicją moją było napisać taką książkę, która by nie była zapomniana po dwóch lub trzech latach i którą by każdy, interesujący się danym przedmiotem, mógł wziąć do ręki częściej, niż jeden raz”.
II ETAP — /1827/ opracowanie głównego trzonu dzieła;
„Jeśliby mi jednak przerwała pracę przedwczesna śmierć, wtedy to, co się tu znajduje, snadnie nazwane być może niekształtnym zbiorowiskiem myśli, które wystawione na nieustanne niezrozumienie, mogą dać powód do wielu niedojrzałych krytyk.”
III ETAP — /pod koniec życia/ przeróbka całości w kierunku nadania rozważaniom jak największej precyzji i głębi.
KONSTRUKCJA DZIEŁA.
W teorii wojny „O wojnie” - pokazał on wojnę jako wielką sferę działania społecznego i politycznego, którą od innych form działalności ludzkiej odróżnia legitymizowanie używania zamierzonej przemocy do osiągania celów politycznych. Podstawą teorii były wzajemne relacje między niewymiernymi czynnikami moralnymi (psychologią ludzką) a przeliczalnymi czynnikami fizycznymi w wojnie. Siły moralne uważał za jeden z najważniejszych, niepodlegających logicznej kalkulacji czynników wojny. Naturę wojny determinuje polityka, toteż okoliczności polityczne kształtują (lub powinny kształtować) jej strategię. Z charakteru wojny jako narzędzia działania politycznego wynikają cele wojny: zmuszenie przeciwnika do wykonania naszej woli, a nie (jak wielokrotnie podkreślał) zniszczenie jego armii lub zasobów. Z tego charakteru wojny wywodził jej cele: polityczny i militarny. Pierwszy osiąga się przez rozwiązania polityczne i jest nim zmuszenie przeciwnika do wykonania naszej woli; w wojnie osiąga się go przez realizację celu militarnego przez armię; ale przy realizacji militarnych celów wojny nie można tracić z pola widzenia jej zasadniczego celu politycznego, dlatego działania militarne, a zwłaszcza strategia i jej realizacja, powinny znajdować się pod kontrolą kierownictwa politycznego. Doktryna strategiczna najczęściej była odczytywana jednostronnie, zwłaszcza przez niemieckich autorów doktryn wojennych okresu wilhelmińskiego i nazistowskiego; eksponowano koncepcję „absolutnej wojny” i zasadę silnego, krótkotrwałego skupionego uderzenia jako najskuteczniejszego sposobu realizacji jej militarnego celu. W przedstawianiu jego poglądów pomijano zwykle strategię aktywnej obrony, (do której przywiązywał wielką wagę) oraz doktryny „wojny ograniczonej” i „wojny minimalnej”.
Struktura „O wojnie” przedstawia się następująco:
KSIĘGA PIERWSZA — „O naturze wojny”:
Rozdział pierwszy: „Co to jest wojna?”
Rozdział drugi: „Cele i środki wojny”
Rozdział trzeci: „Geniusz wojenny”
Rozdział czwarty: „O niebezpieczeństwie na wojnie”
Rozdział piąty: „Wysiłek fizyczny na wojnie”
Rozdział szósty: „Wiadomości podczas wojny”
Rozdział siódmy: „Tarcie na wojnie”
Rozdział ósmy: „Uwagi końcowe do księgi pierwszej”
KSIĘGA DRUGA — „Teoria wojny”:
Rozdział pierwszy: „Podział sztuki wojennej”
Rozdział drugi: „Teoria wojny”
Rozdział trzeci: „Sztuka wojenna czy nauka wojenna?”
Rozdział czwarty: „Metodyzm”
Rozdział piąty: „Krytyka”
Rozdział szósty: „O przykładach”
KSIĘGA TRZECIA — „O strategii w ogólności”:
Rozdział pierwszy: „Strategia”
Rozdział drugi: „Elementy strategii”
Rozdział trzeci: „Wielkości moralne”
Rozdział czwarty: „Główne siły moralne”
Rozdział piąty: „Cnota wojskowa”
Rozdział szósty: „Odwaga”
Rozdział siódmy: „Wytrwałość”
Rozdział ósmy: „Przewaga liczebna”
Rozdział dziewiąty: „Zaskoczenie”
Rozdział dziesiąty: „Podstęp”
Rozdział jedenasty: „Skupienie sił w przestrzeni”
Rozdział dwunasty: „Połączenie sił w czasie”
Rozdział trzynasty: „Odwód strategiczny”
Rozdział czternasty: „Ekonomia sił”
Rozdział piętnasty: „Czynniki geometryczne, przestrzenne”
Rozdział szesnasty: „O zastoju w akcji wojennej”
Rozdział siedemnasty: „Charakter wojny dzisiejszej”
Rozdział osiemnasty: „Napięcie podczas zastoju”
Dynamiczne prawo wojny
KSIĘGA CZWARTA — „Bitwa”:
Rozdział pierwszy: „Uwagi ogólne”
Rozdział drugi: „Charakter bitwy dzisiejszej”
Rozdział trzeci: „O bitwie w ogóle”
Rozdział czwarty: „O bitwie w ogóle (ciąg dalszy)”
Rozdział piąty: „Znaczenie bitwy”
Rozdział szósty: „Długotrwałość bitwy”
Rozdział siódmy: „Rozstrzygnięcie bitwy”
Rozdział ósmy: „Obustronna decyzja stoczenia bitwy”
Rozdział dziewiąty: „Bitwa walna. Rozstrzygnięcie bitwy”
Rozdział dziesiąty: „Bitwa walna (ciąg dalszy). Wpływ zwycięstwa”
Rozdział jedenasty: „Bitwa walna (ciąg dalszy). Wykorzystanie bitwy”
Rozdział dwunasty: „Strategiczne środki wykorzystania zwycięstwa”
Rozdział trzynasty: „Odwrót po przegranej bitwie”
Rozdział czternasty: „Bój nocny”
KSIĘGA PIĄTA — „Siły zbrojne”:
Rozdział pierwszy: „Uwagi ogólne”
Rozdział drugi: „Teatr działań wojennych, armia, kampania”
Rozdział trzeci: „Stosunek sił”
Rozdział czwarty: „Stosunek rodzajów broni”
Rozdział piąty: „Baza operacyjna”
Rozdział szósty: „Linie połączeń”
Rozdział siódmy: „Teren”
Rozdział ósmy: „Teren dominujący”
Rozdział dziewiąty: „Obozy”
Rozdział dziesiąty: „Marsze”
Rozdział jedenasty: „Marsze (ciąg dalszy)”
Rozdział dwunasty: „Marsze (dokończenie)”
Rozdział trzynasty: „Kwatery”
Rozdział czternasty: „Zaopatrzenie”
Rozdział piętnasty: „Podstawa operacyjna”
Rozdział szesnasty: „Linie połączeń”
Rozdział siedemnasty: „Okolica i teren”
Rozdział osiemnasty: „Górowanie nad przeciwnikiem”
KSIĘGA SZÓSTA — „Obrona”:
Rozdział pierwszy: „Natarcie i obrona”
Rozdział drugi: „Natarcie i obrona w taktyce”
Rozdział trzeci: „Natarcie i obrona w strategii”
Rozdział czwarty: „Dośrodkowość natarcia a odśrodkowość obrony”
Rozdział piąty: „Charakter obrony strategicznej”
Rozdział szósty: „Zakres środków obrony”
Rozdział siódmy: „Wzajemne oddziaływanie natarcia i obrony”
Rozdział ósmy: „Rodzaje stawiania oporu”
Rozdział dziewiąty: „Bitwa obronna”
Rozdział dziesiąty: „Twierdze”
Rozdział jedenasty: „Twierdze (ciąg dalszy)”
Rozdział dwunasty: „Pozycja obronna”
Rozdział trzynasty: „Pozycje umocnione i obozy warowne”
Rozdział czternasty: „Pozycje skrzydłowe”
Rozdział piętnasty: „Obrona w górach”
Rozdział szesnasty: „Obrona w górach (ciąg dalszy)”
Rozdział siedemnasty: „Obrona w górach (dokończenie)”
Rozdział osiemnasty: „Obrona rzek”
Rozdział dwudziesty: „Obrona błot. Zalewy”
Rozdział dwudziesty pierwszy: „Obrona lasów”
Rozdział dwudziesty drugi: „Kordon”
Rozdział dwudziesty trzeci: „Klucz kraju”
Rozdział dwudziesty czwarty: „Działanie skrzydłowe”
Rozdział dwudziesty piąty: „Odwrót w głąb kraju”
Rozdział dwudziesty szósty: „Powstanie ludowe”
Rozdział dwudziesty siódmy: „Obrona teatru wojennego”
Rozdział dwudziesty ósmy: „Obrona teatru wojennego (ciąg dalszy)”
Rozdział dwudziesty dziewiąty: „Obrona teatru wojennego (ciąg dalszy). Opór stawiany stopniowo”
Rozdział trzydziesty: „Obrona teatru wojennego (dokończenie). Przypadek, gdy się nie dąży do rozstrzygnięcia”
SZKICE DO KSIĘGI SIÓDMEJ — „Natarcie”:
Rozdział pierwszy: „Natarcie”
Rozdział drugi: „Istota natarcia strategicznego”
Rozdział trzeci: „O przedmiocie natarcia strategicznego”
Rozdział czwarty: „Słabnąca siła natarcia”
Rozdział piąty: „Punkt kulminacyjny natarcia”
Rozdział szósty: „Zniszczenie nieprzyjacielskich sił zbrojnych”
Rozdział siódmy: „Punkt kulminacyjny natarcia”
Rozdział ósmy: „Natarcie na pozycje obronne”
Rozdział dziewiąty: „Natarcie na obozy warowne”
Rozdział dziesiąty: „Natarcie na teatr wojenny zmierzające do rozstrzygnięcia”
Rozdział jedenasty: „Natarcie na teatr wojenny bez rozstrzygnięcia”
Rozdział dwunasty: „Natarcie na twierdze”
Rozdział trzynasty: „Dywersja”
Rozdział czternasty: „Inwazja”
SZKICE DO KSIĘGI ÓSMEJ — „Plan wojny”:
Rozdział pierwszy: „Wstęp”
Rozdział drugi: „Wojna absolutna”
Rozdział trzeci: „Wewnętrzny związek wojny. O wielkości celu wojny i o wysiłku”
Rozdział czwarty: „Bliższe określenia czasu wojennego. Pokonanie nieprzyjaciela”
Rozdział piąty: „Cel ograniczony”
Rozdział szósty: „Wpływ celu politycznego na cel wojny. Wojna jest narzędziem polityki”
Rozdział siódmy: „Cel ograniczony. Wojna zaczepna”
Rozdział ósmy: „Cel ograniczony. Obrona”
Rozdział dziewiąty: „Plan wojny, gdy celem jest pokonanie nieprzyjaciela”
Pisząc „O wojnie” autor nie chce nam dać gotowej konstrukcji naukowej wyrażając pogląd, że „w obliczeniach sztuki wojennej rzeczy bezwzględne, tak zwane matematyczne, nie znajdują podstawy”. W akcie wojny musi zawieść taka teoria, „która zechciałaby wygodnie poruszać się w bezwzględnych wnioskach i regułach”, gdyż „biada teorii, która się znajdzie w opozycji przeciw duchowi”. Książka „O wojnie” jest przeniknięta dążeniem zharmonizowania teorii z życiem.
TEZY STRATEGICZNE.
STRATEGIA:
— „Jest wykorzystaniem bitwy do celów wojny”;
— Elementy (czynniki) strategii:
moralne - wszystko to, co podlega właściwościom i wpływom duchowym;
fizyczne - wielkość sił zbrojnych, ich skład, współzależność różnych rodzajów broni;
matematyczne - kąty linii operacyjnych, ruchy dośrodkowe i odśrodkowe;
geograficzne - wpływ terenu, jak punkty dominujące, góry, rzeki, lasy, drogi;
statystyczne - środki zaopatrzenia i tym podobne.
WOJNA:
— Sformułował sławną myśl, najczęściej cytowaną z całego dzieła: „wojna nie jest niczym innym, jak dalszym ciągiem polityki przy użyciu innych środków”, „… jest zawsze poważnym środkiem do poważnego celu”;
— „Wojna jest tedy aktem przemocy, mającym na celu zmuszenie przeciwnika do spełnienia naszej woli”. „Wojna jest aktem przemocy, a przy stosowaniu jej nie ma granic - użycie siły aż do ostateczności”.
— „Wojna to dziwna trójca złożona z pierwotnej gwałtowności żywiołu, nienawiści i wrogości, co należy uważać za ślepy popęd naturalny, dalej, z gry prawdopodobieństwa, wreszcie zaś - z właściwości podrzędnej, jaką jest polityka, a więc domena zdrowego rozsądku. „Namiętności, jakie mają rozgorzeć na wojnie, muszą już istnieć w samych narodach”;
— „Każda epoka ma swoje wojny”;
— „Jedynymi uprawnionymi podmiotami wojny są państwa. Państwo, jako organizm polityczny, ma różnorakie aspiracje i potrzeby, które ujęte w plan wojny mogą być skierowane przeciw innemu państwu. "Rozszerzony pojedynek", jakim jest wojna, ma narzucić przeciwnikowi określony przez agresora porządek. Pojedynek ten nie może być traktowany jako "gentlemeńska" potyczka, w której pierwsze draśnięcie kończy wymianę ciosów. Wojna jest pojedynkiem toczonym z pełnym zaangażowaniem, do ostatecznego pokonania przeciwka. Nie oznacza to, iż należy wojnę natychmiast osądzać jako niemoralną. W istocie przemoc moralna "nie istnieje poza pojęciem państwa i prawa", a więc poza granicami państw. Wojna jest tedy starciem nieograniczonym - "do filozofii wojny właściwej nie można bez popełnienia absurdów wprowadzać zasady umiarkowania [...] Wojna jest aktem przemocy, a przy stosowaniu jej nie ma granic". Gentlemeńskie zwycięstwo pozostawia przecież przeciwnika w pełni sił - odbiera mu tylko honor. Celem wojny jest rzeczywiste narzucenie naszej woli przeciwnikowi: "Dopóki nie pokonałem przeciwnika, muszę się obawiać, że on mnie pokona; nie jestem tedy panem swoich czynów, lecz on dyktuje mi prawa, podobnie jak ja jemu". Wzajemne oddziaływanie walczących prowadzi, więc do ostateczności: "Chcąc pokonać przeciwnika musimy wysiłek własny mierzyć jego siłą oporu. Siła ta jest wynikiem oddziaływania pewnych czynników niedających się rozdzielić, są to mianowicie: zasób posiadanych środków i napięcie siły woli". Wzajemne wzmaganie się wysiłków kończy się dopiero wtedy, gdy jeden z rywali - wyczerpany - pada powalony kolejnym ciosem wroga.”
ROLA I WPŁYW DZIEŁA NA NAUKĘ I SZTUKĘ STRATEGII.
Współcześnie najczęściej cytowany i studiowany teoretyk wojny we wszystkich akademiach wojskowych na świecie. Po wojnie w Wietnamie jego praca O wojnie stała się tekstem źródłowym od 1976 r. w Naval War College, w 1978 r. w Air War College, a od 1981 r., w Army War College w USA - ta wzmianka musi wystarczyć za wszelkie dyskusje o moralnym przesłaniu jego prac (wskazuje się go jako teoretyka "wojny totalnej"). Od jakiegoś czasu jego prace wykorzystywane są w teorii organizacji i zarządzania.
„O wojnie” doczekało się niezliczonych tłumaczeń na wiele języków i jest światowym bestsellerem. Trudno o kurs menedżerski, na którym nie powoływano by się na tę księgę. Ale trudno też o inną pozycję tak często cytowaną przez ludzi, którzy jej nigdy nie czytali. Niemniej teorię Clausewitza wykłada się jako przedmiot obowiązkowy nie tylko w akademiach wojskowych, ale także w wielu szkołach menedżerskich, m.in. na Harvardzie.
ODNIESIENIE TEZ DZIEŁA DO POLSKI (PRZESZŁOŚĆ, WSPÓŁCZESNOŚĆ).
Clausewitz (O wojnie, Warszawa 1958) omawiając przyczyny upadku Polski w XVIII w. pisał: „gdyby Polska była państwem zdolnym do obrony, te trzy mocarstwa nie przystąpiłyby tak łatwo do jego rozbioru, mocarstwa zaś najbardziej zainteresowane w utrzymaniu Polski, jak Francja, Szwecja i Turcja, mogłyby współdziałać zupełnie inaczej celem jej utrzymania. Żądać jednak, aby utrzymanie jakiegoś państwa było troską tylko sił zewnętrznych, to doprawdy zbyt wiele.” W konkluzji stwierdzał, iż „obrońca w ogólności więcej może liczyć na pomoc z zewnątrz niż nacierający. Będzie on mógł tym pewniej na to liczyć, im ważniejsze jest jego istnienie dla wszystkich innych, to znaczy im zdrowszy i silniejszy jest jego stan polityczny i wojskowy”.
Pokonanie Polski (Clausewitz: „obezwładnić państwo”) będzie oznaczało osiągnięcie przez agresora trzech celów:
Zniszczenie (obezwładnienie) polskich sił zbrojnych;
Opanowanie (zajęcie, kontrolowanie) terytorium Polski;
Złamanie woli władz i całego społeczeństwa do obrony niepodległości, suwerenności i integralności terytorialnej RP.
Głównym problemem obrony militarnej Polski było i jest poszukiwanie takiej strategii obrony, która gwarantowałaby jej skuteczność w obliczu przewagi militarnej wielkich sąsiadów. Odwołując się do zasad sformułowanych przez Clausewitza, który wskazywał na środki będące „filarami” systemu obronnego można dla Polski wymienić:
Duch i wolę obrony społeczeństwa polskiego. Powszechne, obronne przygotowanie w zakresie walki zbrojnej i szeroko rozumianej obrony cywilnej;
Siły zbrojne, składające się z wojsk operacyjnych - mobilnej siły uderzeniowej i wojsk obrony terytorialnej - masowej siły obronnej, będącej także formą organizacji wojskowej społeczeństwa;
Wiarygodną strategię obronną - przygotowanie, powszechnej obrony narodowej o charakterze działań obronno-zaczepnych. Zespalającą manewrowo-uderzeniowe działania wojsk operacyjnych z działaniami w masowej skali wojsk obrony terytorialnej oraz przygotowanego i obronnie zorganizowanego społeczeństwa, w formie działań regularnych i nieregularnych, połączonych z powszechnym oporem niezbrojnym;
Działania nieregularne w masowej skali, jako podstawową formę walki wojsk obrony terytorialnej z przeważającymi siłami agresora, polegającą na unikaniu czołowego, frontalnego starcia z silniejszym przeciwnikiem oraz atakowaniu z zaskoczenia słabych elementów w ugrupowania wojsk przeciwnika, w jego infrastrukturze wojskowej - logistyce, komunikacji, dowodzeniu itd., przy maksymalnym wykorzystaniu walorów obronnych terenu;
Wykorzystanie walorów obronnych oraz przygotowanie obronne terytorium realizowane w ramach Operacyjnego Przygotowania Obszaru Kraju do obrony;
Pomoc innych państw - często określoną postanowieniami sojuszniczymi, dwu - lub wielostronnymi, w formie wsparcia politycznego i społecznego, restrykcji wobec agresora oraz dostaw uzbrojenia i środków zaopatrzenia, a także wspierających działań zbrojnych.
MONTESKIUSZ
MONTESKIUSZ - Charles Louis de Secondat baron de la Brede et de Montesquieu, Karol, Ludwik Monteskiusz (ur. 18 stycznia 1689 w La Brède, zm. 10 lutego 1755 w Paryżu), francuski filozof, prawnik, wolnomularz i pisarz epoki Oświecenia.
W Listach perskich (1721) poddał krytyce porządek panujący we Francji przed rewolucją, traktując ustrój państwowy Anglii jako wzorzec do naśladowania. Wyszedł od koncepcji prawa naturalnego, wywodząc, że prawo stanowione zostało ustanowione dla poskromienia dzikości natury. Wyróżnił trzy formy państwa:
despotia, w której zasadą rządzenia jest strach,
monarchia, w której rządy odwołują się do honoru,
Uważał, że o jakości państwa stanowi gwarantowanie przez niego wolności obywateli. Należy oddzielić władzę zajmującą się ustanawianiem praw od władzy wprowadzającej w życie jej postanowienia; sądy zaś powinny być całkowicie niezależne od władz państwowych. Dzięki temu sędziowie, nie obawiając się nacisków ze strony władzy, mogliby wydawać sprawiedliwe wyroki. Do sądu mógłby wówczas odwołać się obywatel, który czułby się pokrzywdzony decyzją któregoś z urzędów. Postulował również powołanie dwuizbowego parlamentu jako władzy ustawodawczej, z prawem weta dla rządu.
Carl von Clausewitz
Carl Phillip Gottlieb von Clausewitz (ur. 1 lipca 1780 w Burgu k. Magdeburga, zm. 16 listopada 1831 we Wrocławiu) - pruski teoretyk wojny, generał i pisarz. Powszechnie znane jest jego powiedzenie:
Wojna jest jedynie kontynuacją polityki innymi środkami.
Szukał też właściwego terminu dla teorii wojny, odrzucał nazwę "nauka wojenna", proponował zaś termin "sztuka wojenna". Analizował pojęcie natarcia i obrony, uważał, że obrona jest skuteczniejszą formą prowadzenia działań wojennych
Pochowany początkowo na cmentarzu wojskowym przy ul. Ślężnej we Wrocławiu, został w latach siedemdziesiątych na prośbę władz NRD przeniesiony do Magdeburga.
Kalendarium życia
1812-1813 - odmówił współpracy militarnej z Francją, porzucił armię pruską i wstąpił do rosyjskiej. Pozostawił manuskrypt Zasady Wojny jako instrukcje dla następcy tronu. Walczył w całej kampanii rosyjskiej, odegrał kluczową rolę w doprowadzeniu do dezercji pruskich korpusów Yorcka z Armii Francuskiej, został rosyjskim oficerem łącznikowym z kwaterą Blüchera, później mianowany dowódcą rosyjsko-pruskiego legionu.
Główne dzieło Clausewitza O Wojnie (Vom Kriege), zostało opublikowane po jego śmierci przez żonę, w Berlinie, w latach 1832-1837.
Historia
W roku 1701 elektor brandenburski Fryderyk III Brandenburski koronował się na "króla w Prusiech" (König im Preussen) przyjmując imię Fryderyk I Hohenzollern. Elektorat połączono z Księstwem Prus w jedno państwo. Kolejna epoka w historii Niemiec to rywalizacja Hohenzollernów, rządzących w Prusach i Brandenburgii i Habsburgów rządzących Austrią. Na znaczeniu zyskały Bawaria i Saksonia. Reformy oświeconego absolutyzmu wprowadzone w XVIII wieku w monarchiach Prus i Austrii prowadziły do unowocześnienia i centralizacji administracji, skarbowości. Monarchie niemieckie modernizowały armię, zwiekszając jej liczebność. Od roku 1740 w Królestwie Prus panował "filozof na tronie' Fryderyk II Wielki. Przekształcił on struktury państwa zgodnie z wymogami oświecenia. Prusy i Austria zaangażowały się w przejmowanie kontroli nad ziemiami polskimi (rozbiory).
Związek Reński został utworzony 12 lipca 1806 roku poprzez wystąpienie formalne 16 państw zachodnich i południowych Niemiec z Rzeszy Niemieckiej i przyjęcie przez nich protektoratu cesarza Francuzów Napoleona Bonapartego Jego terytorium obejmowałe kraje niemieckie z wyjątkiem Austrii i Prus. Po klęsce w bitwie pod Austerlitz cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego Franciszek II 6 sierpnia 1806 zrzekł się tytułu cesarza rzymskiego, pozostając przy przybranym w 1804 roku tytule cesarza austriackiego (jako Franciszek I). Kongres wiedeński w roku 1815 zlikwidował Związek Reński.
W tym samym czasie w Heidelbergu trwały prace nad utworzeniem ogólnoniemieckiego parlamentu. Projekt, pozytywnie zaopiniowany przez Radę Związku Niemieckiego. W maju 1848 roku we Frankfurcie nad Menem rozpoczął swoje obrady parlament, nazywany frankfurckim.
Ostatecznie wydarzenia w Królestwie Pruskim, i w innych państwach niemieckich, zostały stłumione. Parlament ustalił projekt zjednoczenia Niemiec pod przewodnictwem Prus. Jednak na jego uchwałę z prośbą o przyjęcie korony cesarskiej król pruski, Fryderyk Wilhelm IV odparł, iż nie będzie podnosił korony z błota. Chciał w ten sposób zaakcentować, iż władzę nad całymi Niemcami przyjąć może jedynie z rąk równych mu królów i książąt niemieckich, a nie z rąk reprezentacji ludu. Wkrótce potem parlament rozpędziły w Stuttgarcie, gdzie pod koniec obradował, wojska wirtemberskie.
Zjednoczenie Niemiec
Po wojnie austriacko-pruskiej 1866 najsilniejszą pozycję w Niemczech uzyskały Prusy, po wojnie francusko-pruskiej w roku 1871 w pałacu wersalskim doszło do podpisania dokumentu, który świadczył o zjednoczeniu ziem niemieckich. Wilhelm I koronował się na cesarza II Rzeszy. W skład zjednoczonych ziem niemieckich nie weszła Austria. Otto von Bismarck, kanclerz Prus został kanclerzem zjednoczonych Niemiec. Ten okres przyniósł także intensyfikację polityki prześladowań Polaków zmuszonych do życia w państwie Pruskim w wyniku agresywnej polityki Prus, które zagarnęły Polskie ziemie. Dotychczasowa dyskryminacja uległa rozszerzeniu i przybrała na sile, szczególnie ze względu na to iż polską ludność Bismarck uważał za jedno z największych zagrożeń dla Niemiec.
Tezy strategiczne
„... wojna jest tedy aktem przemocy , mającym na celu zmuszenie przeciwnika do spełnienia naszej woli ..... Przemoc fizyczna jest środkiem , gdy celem jest narzucenie przeciwnikowi swojej woli „/ s. 3/
„.. wojna jest niczym innym jak dalszym ciągiem polityki przy użyciu innych środków „ / s. XX /
...” wojna jest nie tylko czynem politycznym , lecz i prawdziwym narzędziem polityki , dalszym ciągiem stosunków politycznych , przeprowadzeniem ich innymi środkami „ / s. 23 /
„ Polityczny cel wojny może być dwojakiego rodzaju. Albo całkowite zniszczenie przeciwnika, likwidacja jego państwowego bytu, albo narzucenie mu warunków pokojowych. W obu wypadkach celem musi być takie sparaliżowanie sił przeciwnika, aby nie mógł on prowadzić dalej wojny, ani kontynuować jej bez narażenia własnej egzystencji państwowej”.
Rola i wpływ dzieła na naukę i sztukę strategii
„ .. działalność wojenna rozpada się na dwie formy : natarcie i obronę, które różnią się bardzo i posiadają nierówne siły „ ./ s. 17 /
„ .. przewaga obrony jest bardzo duża , o wiele większa niż się to wydaje „ /s.18/
obrona jest silniejszą formą prowadzenia wojny / s.424 / Obrona jest silniejszą formą wojowania niż natarcie /s.434/.. silniejsza forma prowadzenia wojny / s.440/ Pojęcie obrony tkwi w odparciu napaści . / s. 453/
Obrona może być wykonana w następujący sposób :
natarcie na wroga natychmiast ;
zajęcie pozycji w pobliżu granicy i wyczekiwanie wroga , aby na niego natrzeć ;
wyczekiwanie ... na / dobrej / pozycji ...przejście do natarcia ...
przeniesienie oporu w głąb kraju ../ s. 456 /
Brak rozstrzygnięcia / w pierwszych trzech sposobach / będzie już powodzeniem obrony / s.460 /
„ .. czynnik absolutny, tzw. matematyczny , nie znajduje nigdzie trwałego oparcia w obliczeniach sztuki wojennej ......upodabnia wojnę do gry w karty .„/s.20/
„ ... gdy na wojnie jakiś środek okaże się bardzo skuteczny , to się go powtarza ; później jeden naśladuje drugiego , następuje formalna moda ..” / s. 150 /.
„ Zniszczenie SZ jest zatem bliższym celem wojny , a najbliższa droga do tego jest zawsze regułą sztuki . Pokonanie przeciwnika może dokonać się przez zajęcie jego kraju, zdobycie zapasów wojennych lub zniszczenie jego armii. Każdy z tych sposobów jest w pewnych okolicznościach możliwy ale rzadko zastosowanie tylko jednego z nich prowadzi do celu.”
„Obrona na całej linii nawet jeśli będzie pasywna wymaga większej liczby żołnierzy niż działania ofensywne”.
„ każde natarcie słabnie w miarę jak postępuje „/ s. XXIII/
„Zarówno w taktyce, jak i w strategii jest przewaga najpoważniejszą zasadą zwycięstwa. Należy ją uważać za ideę podstawową i dążyć do niej wedle możliwości, zawsze i przede wszystkim”
Warunki skuteczności powstania ludowego :
Aby wojna był prowadzona wewnątrz kraju ;
Aby nie była ona rozstrzygnięta przez jedną jakąś katastrofę ;
Aby teatr wojenny obejmował znaczne połacie kraju ;
Aby charakter narodu sprzyjał temu sposobowi walki ;
Aby kraj był bardzo poprzecinany i niedostępny albo wskutek gór, lasów i błot albo wskutek charakteru jego uprawy ./ s. 132 - 147 /
Aby osiągnąć cel wojny należy :
siły zbrojne należy zniszczyć, to znaczy doprowadzić do stanu, w którym nie będą zdolne do dalszej walki ;
kraj należy zdobyć, gdyż w kraju mogłyby powstać nowe siły zbrojne ;
wolę nieprzyjaciela złamać, rząd i sojuszników zmusić do podpisania pokoju, a naród do poddania się / s .28 /
Motywy zawarcia pokoju :
nieprawdopodobieństwo powodzenia;
zbyt wysoka cena ./ s. 29/
Trzeba się strzec pomieszania pojęć : duch wojska, a nastrój w wojsku / s. 180/
...”aby każdy na nowo nie ...porządkował i rozgrzebywał, lecz mógł znaleźć rzecz uporządkowaną i wyjaśnioną - do tego służy teoria. Ona to powinna wychowywać umysł przyszłego wodza ....kierować jego samokształceniem, nie towarzysząc mu jednak na polu bitwy „ / s. 103 /
wojna, jak w ogóle wszelka sztuka , wymaga pewnych rozwiniętych zdolności wrodzonych , zwanych wirtuozostwem / s. 141 /
Historia wojen ze wszystkimi swymi zjawiskami stanowi dla krytyki źródło nauki / s. 140 /
...” taktyka jest nauką o użyciu sił zbrojnych w bitwie , a strategia - nauką o użyciu bitew dla celów wojny „ / s. 83 /
...” Sztuką wojenną we właściwym znaczeniu będzie tedy sztuka posługiwania się w walce danymi środkami ..... prowadzenie wojny . ......Do sztuki wojennej będą należały również wszelkie czynności wynikające dla wojny , a zatem całe zorganizowanie sił zbrojnych, to znaczy pobór, uzbrojenie, wyekwipowanie i wyćwiczenie . / s. 82 /
zaskoczenie stanowi podstawę wszelkich bez wyjątku działań . ...Tajemnica i szybkość - oto dwa czynniki zaskoczenia / s .194/
Najlepsza strategia polega na tym , aby zawsze być dość silnym...w ogóle , a następnie w punkcie decydującym .....Trzymać swoje siły w skupieniu .../ s. 203 /
Współdziałanie / ekonomia / wszystkich sił . ...zawsze i stale mieć na oku , aby żadna ich część nie próżnowała . / s. 216/
Żadne państwo nie powinno sądzić , że los jego , a mianowicie cały jego byt zawisł od jednej bitwy , chociażby najbardziej rozstrzygającej / s. 620 /
„Wewnątrz SZ powstają tedy punkty ciężkości , których ruchy i kierunki decydują o pozostałych punktach - a znajdują się te punkty ciężkości tam , gdzie jest zgromadzona większość SZ „/s.627/
Odniesienie dzieła do Polski (przeszłość, współczesność)
sztuka wojenna wymaga aby właśnie słabi, skazani na obronę byli zawsze uzbrojeni, aby nie ulec napadowi „ / s. 441 /
Żądać jednak, aby utrzymanie państwa / Polski / było troską tylko sił zewnętrznych, to doprawdy zbyt wiele . ....Polska .....to droga publiczna po której stale grasowały obce wojska / s.450/
do rozważania zagadnień wojny ...., źle byśmy ....czynili , traktując z lekceważeniem ...ducha zawodowego / esprit de corps / ...w wojsku / s. 177 /
Ostatnie zdanie dzieła „ O Wojnie „ - Ten kto przeoczy możliwość zapatrując się na niemożliwość jest głupcem / s. 813/
