Wykład 4.10.2008r.

PODSTAWY FILOZOFII

TEMAT: Filozofia, jej przedmiot i główne działy.

Filozofia (gr. Fileo - miłuje, Sophia - mądrość), Pitagoras - umiłowanie miłości.

System metodycznie zorganizowany i teoretycznie uporządkowanej refleksji - wiedzy nad bytem, regułami jego poznania oraz człowiekiem i dziedziną wartości. Mający charakter podstawowy, ogólny i krytyczny.

Historyczne koncepcje przedmiotu filozofii:

1. klasyczne

• uniwersalna - niepowtarzalna nauka, która bada to co istotne i konieczne, jednostkowe własności;

sokratejsko - egzystencjalna - sztuka życia oparta na mądrości, ma służyć do wyzwolenia jednostki;

syntetyczno - empiryczna - teoria naukowa czerpiąca z nauk społecznych;

analityczna.

Podstawowe działy filozofii:

1. Ontologia - ogólna nauka o bycie (teoria)

• kosmologia

• psychologia

• teologia

Gnosopologia - ogólna nauka o poznawaniu (teoria)

• epistemologia

• logika

• metodologia

3. Aksjologia - ogólna nauka o wartościach (praktyka)

• etyka

• estetyka

• antropologia filozoficzna

• filozofia sztuki

• filozofia prawa.

Ontologia (ontos - istniejące) - nauka o tym co istnieje, teoria bytu, badająca ogólną istotę bytów materialnych i idealnych

• kosmologia (kosmos - porządek świata) - nauka o świecie materialnym, inaczej filozofia przyrody zajmującej się przyczynami, celami i sensem rozwoju świata;

• psychologia - rozmowa nauk o duszy jako substancji prostej;

• teologia - rozmowa nauk o bogu jako przyczyna świata.

Systematyka poglądów onkologicznych:

• idealizm - filozofia ujmująca pierwszeństwo idei nad rzeczywistością materialną;

• realizm - filozofia uznająca różne formy współistnienia idei i materii w przeświadczeniu, że obie są bytami obiektywnymi, wzajemnie dopełniają się;

• materializm - jedynym realnym bytem jest świat materialny, zaś wszelkie idee są tylko wytworem psychiki człowieka;

• aktywizm - nie uznaje jakichkolwiek bytów, nie ma żadnego istnienia obiektywnego;

• fenomenalizm - filozofia, która unika pojęcia bytu obiektywnego i wprowadza w to miejsce pojęcie fenomenu czyli zbioru odczuć zmysłowych i / lub psychicznych odbieranych przez podmiot i składający się na wrażenie „istnienia” określonych zjawisk.

wykład c.d. 11.10.2008r.

Gnoseologia (nauka o poznaniu) - obejmuje problematykę natury poznania, jego źródeł, wartości, rezultatów i ich zasięgu.

Główne zagadnienia:

1. zagadnienia źródeł poznania (na czym poznanie powinno się opierać, jakimi metodami ma być prowadzone);

2. zagadnienia granic poznania (co może być przedmiotem poznania);

3. zagadnienia prawdy (kwestia definicji i właściwości).

Prawda - jest to pewne zdanie, osąd, zgodne z rzeczywistością.

Epistemologia (episteme - wiedza) - ogólna teoria wiedzy budująca to, co w naukach jest wspólne, wykrywa zależności między naukami, stanowi krytyczne stadium poznania naukowego.

Logika (logikos - zgodny z rozumowaniem) - rachunek logiczny, analiza języka.

1. Logika formalna

2. Logika logiczna

Metodologia

Systematyka poglądów gnoseologicznych:

1. irracjonalizm - źródłem wiedzy nie jest rozum

• mistycyzm - źródłem wiedzy jest ekstaza mistyczna

• intuicjonizm - źródłem poznania jest indywidualne przeczucie (jest jedynym lub głównym źródłem poznania)

antyirracjonalizm - głosi że nie ma wiedzy sprzecznej z rozumem

• racjonalizm - główne źródło poznania to rozum

1. racjonalizm skrajny (jedyne)

2. racjonalizm umiarkowany (główne)

• empiryzm - źródło poznania (doświadczenie)

1. empiryzm skrajny (jedyne)

2. empiryzm umiarkowany (główne)

Aksjologia (aksios - cenny) - ogólna nauka o wartościach, określa sens ludzkiego istnienia i działania.

Etyka - nauka o moralności

• etyka normatywna (postęp według jakiś norm)

• etyka opisowa (co ludzkie faktycznie robię)

• metaetyka.

Estetyka (aisthetikos - wrażliwy) - nauka o pięknie i twórczości

• teoria wartości estetycznych

• teoria dzieła sztuki

• teoria dzieła poza artystycznego

• teoria przeżycia i oceny estetycznej

• teoria twórczości artystycznej.

Historiozofia (badania mądrości) - poszukuje sensu dziejów, ich celu i sposobów dokonywania się, traktująca przeszłość jako dopełnienie przeszłość.

Antropologia filozoficzna - dziedzina badająca człowieka, jego istotę i naturę oraz rolę jaką pełni w przyrodzie, społeczeństwie i kulturze.

Kultura - element twórczości ludzkiej

Okresy rozwoju filozofii europejskiej.

Okres starożytny - ok. VI w. p.n.e. - I w. n.e.

1. okres kosmologiczny (do V w. p.n.e.)

2. okres humanistyczny (V w. - IV w. p.n.e.)

3. okres hellenistyczny (III w. - I w. p.n.e.)

Średniowiecze - ok. I w. n.e. - XIV w. (przerwa VI - VIII w.)

1. okres patrystyczny (I - VI w.)

2. okres scholastyczny (VIII - XIV w.)

Okres nowożytny - (XV - XIX w.)

1. okres odrodzenia (XV - XVI w.)

2. okres systemów nowożytnych (XVII w.)

3. okres oświecenia i krytyki (XVIII w.)

4. okres systemów filozoficznych (początek XIX w.)

Filozofia współczesna - początek połowy XIX w.

1. filozoficzne systemy XIX w.

2. filozoficzne systemy XX w.

Funkcje filozofii:

• poznawczo - uzupełniająca - uogólnienie wyników badań nauk szczegółowych oraz wypełnianie „białych plam” między zakresami poszczególnych nauk.

• światopoglądowa - kształtowanie światopoglądu w zakresie istoty świata, boga, człowieka, a także celu, sensu i charakterystyki ich istnienia.

• ideologiczna - wykorzystywanie filozofii jako instrumentu do kształtowania i upowszechniania danego systemu wartości i poglądów w celu pozyskiwania szerszego grona zwolenników.

Filozofia starożytna - okres kosmologiczny

1. mała ilość zagadnień

2. brak precyzji pojęciowej

3. zainteresowanie przyrodą zewnętrzną (kosmosem)

4. brak wsparcia przez nauki szczegółowe

5. skupienie uwagi na zjawiskach astronomicznych i meteorologicznych

6. brak źródeł pisanych (prac filozoficznych)

7. dwa główne ośrodki filozoficzne (joński, italski).

Ośrodek joński (empiryczny) Ośrodek italski (spekulatywny)

1. Filozofowie przyrody 1. Pitagorejczycy

• Tales z Miletu

• Anaksymander

• Anaksymenes

• Heraklit z Efezu

• Eleaci

• Empedokles, Anaksagoras

• Atomiści

Tales z Miletu (624 - 547r. p.n.e.) - matematyk, geodeta, astronom.

Co było początkiem świata (arche) - on uważał, że woda.

Dowody:

1. Woda jest źródłem życia.

2. Woda przybiera 3 stany skupienia.

3. Woda jest żywa i nie potrzebuje dla swego ruchu przyczyny (rzeka płynie).

4. Wpływ mitologii babilońskiej i egipskiej.

5. Wpływ mitologii greckiej, w której okeanos był pierwszym rodzicem wszystkich bogów.

• Przewidział zaćmienie słońca w 585r. p.n.e. (data narodzin filozofii)

• Twórca odkryć w zakresie geometrii (wprowadził pojęcie średnicy koła)




• Dwie przecięte proste - kąty są równe, odkrył równość kątów podstawy trójkąta równoramiennego.

Anaksymander (610 - 547 r. p.n.e.) - geograf

1. za praprzyczynę uznawał apejron (bezkres) - element bezpostaciowy, wieczny, niewidzialny i niezniszczalny

2. jako pierwszy spisywał swoje myśli

3. autor pierwszej mapy

4. wynalazca zegara słonecznego

5. postrzegał ziemię jako krążek pływający po bezkresie wód

6. koncepcja powstania świata

• atmosfera i ciała niebieskie powstały dzięki cyrkulacji ciepła i zimna (idea przeciwieństw)

• życie powstało z wilgotnego mułu

• przodkami ludzi były ryby, z którymi są spokrewnieni.

Wykład 22.11.2008r.

Anaksymenes (585 - 528 r. p.n.e.) - meteorolog.

1. Praprzyczyną wszechświata jest powietrze, jako przejaw konkretnej rzeczywistości i nieograniczoności w przestrzeni.

2. Dowody:

1. bez powietrza nie ma życia.

2. powietrze podobnie jak dusza istnieje choć jest niewidoczne.

3. Ziemia istnieje z kompresji powietrza.

4. Wszelkie byty powstają w drodze zagęszczenia lub rozrzedzenia powietrza.

5. Wpływy mitologii przypisującej wiatrowi moc zapładniającą.

Heraklit z Efezu (540 - 480r. p.n.e.)

1. Ogień jako praelement wszechrzeczy

• ogień jako siła destrukcyjna i pożyteczna zarazem

• ogień to ciepło, ciepło to warunek życia

• różnorodność i jedność świata wynika z różnorodności form rzeczy, których każdorazowo elementem jest ogień

2. Teoria powszechnej zmienności

• w świecie dominują przeciwieństwa powodujące wieczny ruch (panta rei)

• zastosowanie dialektyki jako metody polegającej na ujmowaniu rzeczywistości w jej sprzecznościach (nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki; wojna i pokój nie istnieją po sobie ale równocześnie)

• zmiany w ludzkim życiu dokonują się podobnie do zmian w świecie.

• Zagadnienie porządku w świecie

• początek w świecie odradza się cyklicznie za sprawą rozumu

• logos jest postacią ognia wyrażającą niezmienność związków w procesie ciągłej zmienności rzeczy

• zmysły informują ludzi o świecie w sposób nieprecyzyjny.

Szkoła eleatów (Parmenides i Zenon z Elei)

• Doktryna przeciwna filozofii Heraklita

• Jedność i stałość jako naczelne cechy bytu

• Italskie miasto Elea - ośrodek szkoły.

Poglądy Parmenidesa

Teoria bytu:

• świat ma jedną zasadę, lecz składa się z mnogości rzeczy

• przeciwieństwa wykluczają się, dlatego świat pełen przeciwieństw nie jest prawdziwym obrazem bytu

• tylko to co istnieje jest bytem, który jest jeden i stały nie mający początku

• cechy bytu to: wieczność, ciągłość, nieruchomość, niezmienność, niepodzielność, jest podobny do kuli i ograniczony.

Metoda dedukcyjna:

• uznawał jedynie poznanie myślowe, odrzucał doświadczenie

• wiedzę wywodził ze złożonych przesłanek ogólnych

• ściśle związał byt z myślą - „tym samym jest myśl i rzecz, której myśl dotyczy”.

Natura umysłu

• umysł ma naturę bierną i może tylko odtwarzać „coś istniejącego”

• myśl w swej treści jest tożsama z tym co rzeczywiście istnieje

• myśl ma charakter konkretny dlatego utożsamiana jest z konkretnym bytem.

Naturalizm (Anaksagoras; Empedokles, 490 - 430r. p.n.e.)

Teoria materii:

1. Istnieją cztery główne składniki świata żywioły (pluralizm): woda, powietrze, ogień, ziemia (4 rodzaje skupienia stanowią 4 rodzaje materii).

2. Składniki proste podlegają ciągłemu procesowi mieszania się.

3. Proste składniki rzeczy są wieczne, złożone rzeczy powstają i giną.

4. Wzajemne zachowanie się ciał wynika z ich podobieństwa. A różnice mają charakter ilościowy i strukturalny.

5. Przygotowanie podstaw do rozważań natury chemicznej.

Teoria sił (zmiany):

1. Rozdzielenie materii i siły.

2. Wyróżnienie dwóch sił, które poruszają żywiołami: miłość i niezgoda.

3. Stan świata zależy od dominacji danej siły w danym czasie, stąd 4 okresy dziejów świata: A) stan pierwotny (bez działania sił); B) okres działania niezgody; C) stan chaosu; D) okres działania miłości (łączenie elementów podobnych, powstawanie harmonii)

4. Ciała biologiczne powstały na zasadzie przypadku, a istoty niedoskonałe (rośliny) powstały przed doskonalszym (zwierzęta).

5. Dopuszczenie poznania zmysłowego (głownie poprzez wzrok).

6. Mądrość ludzi zależy od proporcji żywiołów w człowieku (równie proporcje - mędrzec).

Atomizm (Leukippos, Demokryt z Abdery, 460 - 360r. p.n.e.)

Atomistyczna teoria materii:

1. Materia składa się z atomów, cząstek niepodzielnych, niezmiennych, poruszających się w przestrzeni.

2. Atomy posiadają jedynie wartości ilościowe (geometryczne) do których należą kształt, położenie, porządek co tłumaczy własności ciał złożonych.

3. Własnością odwieczną atomów jest ruch, powodujący ich zmianę miejsca w przestrzeni.

4. Atomy znajdują się i przemieszczają w próżni, inaczej ruch nie byłby możliwy.

5. Atomy posiadają tylko własności matematyczne, nie posiadają jakości zmysłowych.

Teoria poznania:

1. Zmysły mają charakter subiektywny; takie postrzeganie nie jest obrazem rzeczywistości lecz stanem umysłu.

2. Istnieją dwa rodzaje wiedzy: A) prawdziwa (pochodząca z umysłu); B) ciemna (pochodząca ze zmysłów).

3. Wszelkie zjawiska mają charakter przyczynowo-skutkowy, materialny i mechaniczny.

4. Rozum jest ludzką władzą. Nie ma innej siły rozumnej.

5. Dusza podobnie jak ciało składa się z atomów, które są drobne, ruchliwe i regularne.

Pitagorejczycy - Pitagoras (570 - 497r. p.n.e.)

1. Pitagoras - założyciel ruchu o nazwie „Związek Pitagorejski”.

2. „Związek Pitagorejski” - stowarzyszenie o cechach etycznych, religijnych, poniekąd politycznych o charakterze doryckim (surowy tryb życia i myślenia), którego istotę były misteria (obcowanie duszy z bóstwem) i poufność wiedzy.

3. Związek propagował życie ascetyczne, kontemplacyjne oraz pracę naukową, z czasem podział się na 2 nurty: A) Mistyczny (akuzmatyków); B) Naukowy (matematyków).

4. Najbardziej znani Pitagorejczycy:

1. Pitagoras (założyciel ruchu, nie pozostawił prac)

2. Filolaos (spisał nauki pitagorejczyków)

3. Eurytas (założył związek w Tebach)

4. Ksenofil (założył związek w Atenach)

5. Timaios z Lokri.

Pitagorejskie znaczenie liczby:

• liczba jest podstawową zasadą bytu (Arche), tworzącą i kierującą ładem i kształtem świata,

• rzeczy nie mają innych własności poza geometrycznym kształtem („wszystko jest liczbą”),

• liczba nie jest abstrakcją lecz wielkością przestrzenną o realnym kształcie i realnej sile w przyrodzie (obok materii istotnym czynnikiem świata stała się forma),

• świat ma charakter dwoisty (czynnik kształtujący - liczba i kształtowany - bezkres) stąd dualizm przeciwieństw w świecie (spokój - ruch, dobro - zło, prawo - lewo, światło - ciemność).

Twórcy symboliki liczb:

1 - punkt, 2 - linia, 3 - figura geometryczna płaska, 4 - figura geometryczna przestrzenna, 5 - własności ciał fizycznych (barwa), 6 - życia, 7 - duch, 8 - miłość, 9 - roztropność, sprawiedliwość, 10 - doskonałość wszechświata (tzw. arcyczwórka 1+2+3+4=10).

Wykład 21.12.2008r.

Naukowe odkrycia Pitagorejczyków:

1. W zakresie geometrii

1. twierdzenie o sumie kątów w trójkącie

2. twierdzenie Pitagorasa

3. stworzenie pojęć - paraboli, elipsy, hiperboli

2. W zakresie matematyki

a) wyróżnienie liczb parzystych i nieparzystych

b) wyróżnienie liczb wymiernych i niewymiernych

c) określenie liczb kwadratowych, jako połączenie liczby i wielkości przestrzennej

3. W zakresie akustyki

a) ruch jako przyczyna dźwięku

b) matematyczna prawidłowość dźwięków - harmonia dźwięków jako stosunek liczbowy

4. W zakresie astronomii

1. wprowadzenie terminu kosmos (ład, harmonia)

2. kula jako najdoskonalsze ciało

3. ziemia posiada kształt kuli, który da się ująć tylko matematycznie

4. ziemię otacza powietrze, przestrzeń świata jest próżnią

5. w sferach gwiazd panuje regularność ruchu i harmonia

6. ruch osiowy ziemi tłumaczy zjawiska astronomiczne, w tym powstanie dnia i nocy.

Główne dogmaty akuamatów (nurt mistyczny)

• dusza istnieje oddzielnie od ciała

• dusza jest nieśmiertelna, doskonalsza i potężniejsza

• ciało jest dla duszy więzieniem

• dusza jest więziona w ciele za popełnione winy

• dusza będzie wyzwolona z ciała, gdy się oczyści i odpokutuje za winy

• życie cielesne służy wyzwoleniu duszy

• dusza może łączyć się z dowolnym ciałem (reinkarnacja)

• propagowanie wegetarianizmu jako zapobieganie spożyciu wcielonej istoty duchowej

• propagowanie praktyk religijnych (misteria) jako drogi uwolnienia duszy od ciała

Humanistyczny okres filozofii greckiej (V - VI w. p.n.e.)

Charakterystyka okresu humanistycznego:

1. Ateny - stolica greckiej kultury.

2. Złoty wiek kultury starożytnej (rozwój kultury, sztuki i nauki).

3. Humanizacja przedmiotu filozofii (zainteresowanie człowiekiem i jego wytworami).

4. Pojawianie się prac filozoficznych.

5. Rozwój nauk szczegółowych (matematyka - astronomia, medycyna - Hipokrates, lingwistyka, historia - Tucydydes).

Dwa główne sposoby uprawiania filozofii





Prąd humanistyczny: Prąd systemów filozoficznych:

1. Sofiści 1. Platon

2. Sokrates 2. Arystoteles

Sofiści:

• nurt myślowy funkcjonujący w Grecji w okresie V - VI w. p.n.e.;

• nurt niejednolity, nietworzący szkoły, którego przedstawiciele należeli do elit intelektualnych. Byli: nauczycielami, mówcami, wychowawcami, działaczami politycznymi;

• działalność wynikała z zapotrzebowania na wiedzę teoretyczną przynoszącą efekty praktyczne w postaci sukcesu w życiu społecznym i politycznym;

• ruch antropocentryczny, skupiający uwagę na: kulturze, prawie, polityce, religii, moralności, poezji, retoryce, dziedzinach ułatwiających osiągnięcie przewagi w dyskusjach;

• jako pierwsi zajęli się problemami estetyki (Gorgiasz)

* główne teorie poezji, skupiająca trzy elementy:

1. poezja nie wytwarza przedmiotów realnych lecz ich podobieństwa danego nastawienia (iluzje)

2. wywołanie reakcji emocjonalnych (radość, ulga) w celu psychicznego oczyszczenia.

Główni przedstawiciele: Protagoras, Goriasz, Hippiasz, Pradyk.

Protagoras (480 - 410r. p.n.e.)

Pochodził z Abdery, działał w Atenach oskarżony o ateizm, zginął w trakcie ucieczki na Sycylię.

Przedmiot badań:

1. Zainteresowanie badaniami humanistycznymi, a nie przyrodniczymi.

2. Podporządkowanie działalności badawczej celom praktycznym. Cele nauki: „zaradność w zarządzaniu domem i państwem, oraz możliwie największa sprawność w działaniu i mówieniu”.

3. Prowadzenie badań empirycznych, stwierdzających fakty, związki między nimi zachodzące i na tej podstawie przewidywanie przeszłych faktów.

Teoria poznania:

• nieufność w stosunku do wiedzy i możliwości poznawczych człowieka;

• dopuszczanie poznania tylko za pomocą zmysłów (sensualizm);

• prawda posiada charakter indywidualny, zależy od danego człowieka (relatywizm). Wszystkich miarą rzeczy jest człowiek. Jest wartościowsza jeżeli jest użyteczna praktycznie (praktycyzm);

• powszechnie obowiązujące prawdy są wynikiem umowy i dotyczą poglądów w zakresie wiary, prawa, moralności, religii (konwencjonalizm) i służę silnym dla zabezpieczenia ich interesów.

SOKRATES (469 - 399 r. p.n.e.)

1. Urodzony i zamieszkały w Atenach, nie pozostawił źródeł pisanych, żył wraz z rodziną w biedzie.

2. Człowiek o silnej budowie, ale mało estetycznej, łagodny o dużym poczuciu humoru („wydawał mi się najlepszym i najszczęśliwszym z ludzi” - Ksenofont)

3. Poświęcił się działalności nauczycielskiej ucząc korzystać z rozumu w celu osiągnięcia cnoty.

4. Rozmawiając z ludźmi zmuszał ich zastanowienia się nad ich sprawami i umiejętnościami.

5. W 70 - tym roku życia został oskarżony przez Anytosa i Likona o bezbożność i demoralizowanie młodzieży i skazany na śmierć.

6. Ostatnie dni spędził na rozmowach z uczniami, nie skorzystał z proponowanej przez nich ucieczki w imię posłuszeństwa prawu.

7. Zajmował się tylko filozofią człowieka, kwestiami etycznymi, logicznymi, uznając je za niezbędne dla etyki.

Poglądy etyczne:

1. Cnota jako dobro bezwzględne

• cnota (tężyzna, dzielność, sprawność w działaniu zrelatywizował do płci i wieku);

• cnota Sokratesa → sprawiedliwość, odwaga, panowanie nad sobą wywodzące się z natury nieustanowione przez człowieka, jako powszechna, obiektywna i najwyższa wartość i dobro moralne („czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyt, a nie rozum, prawdę i o to, by dusza stała się najlepsza”);

• Cnota a szczęście

• cnota prowadzi do pożytku i szczęścia, bowiem tylko to, co dobre jest pożyteczne, stąd z czynów dobrych wypływa pożytek przynoszący korzyść i w konsekwencji szczęście;

3. Cnota jest wiedzą (intelektualizm etyczny)

• zło pochodzi z nieświadomości, barku wiedzy;

• wiedza jest tym samym co cnota, potrzebna jest zatem wiedza o sprawiedliwości i o odwadze, nie o kosmosie czy żywiołach - jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe i być sprawiedliwym;

• cnoty można uczyć, nie jest ona wrodzona, jej posiadanie zależy od samego człowieka;

• cnota jest jednością.

Poglądy logiczne

Metodologia poszukiwania wiedzy, składająca się z dwóch następujących po sobie części:

1. Metoda elenktyczna (zbijanie)

• polega na doprowadzeniu do absurdu poprzez przyjmowanie fałszywej tezy poważnie i pytaniami doprowadzenia do twierdzenia sprzecznego z tą tezą uzyskując wiedzę niewiedzy - uzyskanie kryterium wiedzy (Wiem, że nic nie wiem) krytyka wiedzy poznania.

2. Metoda maientyczna (sztuka położnicza)

• każdy człowiek nosi w sobie wiedzę tylko, że nie zawsze uświadomioną, stąd wymagające pomocy nauczyciela;

• poszukiwanie wiedzy zaczyna się od stwierdzenia faktów znanych i uznanych dotyczących codziennej aktywności człowieka (np. rzemieślnika, artysty). A następnie poprzez analogię przechodzi się do czynności moralnych (ukaranie zalet i wad tych czynności);

• analogia pozwala ustalić zakres i określenie danego pojęcia, nie treść, na zasadzie poszukiwania cech wspólnych (np. odwagi);

• znajomość rozumienia pojęć prowadzi do wiedzy, a ta do cnoty.

Wykład 10.01.2009r.

CYNICY (gr. Krynikos; cyniczny) - jako próba łączenia poglądów Sofistów i Sokratesa.

Antystenes - założyciel szkoły, pisarz ceniony za styl, pochodzący z proletariatu ateńskiego, wykładał w gimnazjum cynosarger - nazwa szkoły.

Poglądy:

1. Materialistyczna koncepcja przyrody (istnieją tylko konkretni ludzie i rzeczy);

2. Postrzeżenia są źródłem poznania, nie zaś pojęcia (sensualizm);

3. Najważniejszą rzeczą w życiu jest cnota, ona wystarcza do szczęścia, wszystko inne jest obojętne (różnica między Sokratesem a Cyniami);

4. Wolność i niezależność daje zobojętnienie na wszystko poza cnotą;

5. Propagowanie równouprawnienia kobiet, zniesienie niewolnictwa i innych nierówności społecznych; byli kosmopolitami;

6. Zaczęli od teorii, przechodząc do praktyki (Diogenes z Synopy mieszkał w beczce), wyzbywali się własności i dóbr kultury, zwalczali osiągnięcia cywilizacji w stylu grubiańskim i drastycznym, odchodząc powoli od filozofii (idee odpowiadające wczesnemu chrześcijaństwu);

CYRENEJCZYCY - próba łączenia poglądów Sofistów i Sokratesa.

Arystyp z Cyreny - założyciel szkoły, wiódł życie dworaka i światowca wiele podróżując; inni Cyrenaicy: Teodoros, Ateista, Aegezjasz.

Poglądy Arystypa:

1. Sprawy praktyczne życia człowieka są ważniejsze od teoretycznych.

2. Wiedza jest względna, bowiem dostarcza przez zmysły (poznajemy tylko własne stany, a nie rzeczy, które te stany wywołują).

3. Istnieją dwa podstawowe ludzkie stany: przyjemność (jest dobrem) i przykrość (jest złem), należy zatem dążyć do przyjemności - hedonizm.

4. Główne tezy hedonizmu:

1. przyjemność jest jedynym dobrem;

2. przyjemność jest stanem przelotnym, trwającym tyle ile działa bodziec, a szczęście to zespół przyjemności; należy chwytać wszelkie przyjemności (carpe diem);

3. przyjemność jest natury cielesnej („Cielesna przyjemność jest celem życia”);

4. przyjemność jest stanem pozytywnym (brak cierpienia to jeszcze nie przyjemność);

5. przyjemności różnią się tylko intensywnością, nie zaś jakością („Przyjemność różni się od przyjemności tylko tym, że jedna od drugiej jest przyjemniejsza);

5. Uczniowie Arystypa poglądy łagodzili zbliżając się w nich do Cyników.

PLATON (427 - 347r. p.n.e.)

• żył w czasach rozkwitu Aten, a jego prawdziwe imię brzmiało - Arystokles: pochodził ze znamienitej rodziny; otrzymał staranne wychowanie i od nauczyciela gimnastyki przydomek „Platon” ze względu na „szerokie bary”;

• w wieku 29 lat poznał Sokratesa i obcował z nim przez 8 lat, do jego śmierci;

• przez 12 lat podróżował, poznawał myślicieli i ich poglądy;

• w 49 roku życia założył w Atenach szkołę - Akademię Platońską (Gaj Akademos) na której brzmiał napis: „Niechaj nikt, kto nie zna matematyki, tu nie wchodzi”;

• nie założył rodziny, zmarł w dniu własnych urodzin;

• po śmierci był traktowany jako mędrzec - bóg.

Publicystyka:

1. Napisał 35 dialogów, około 36 pism na podobieństwo tragedii greckiej.

2. Wyróżnia się trzy okresy twórcze: wczesny - sokratyczny, średni - konstrukcyjny, późny - dialektyczny;

3. Dialogi:

1. obrona Sokratesa (o odwadze);

2. Eutyfron (o pobożności);

3. Protagoras (o cnocie);

4. Gorgiasz (o retoryce);

5. Kratyl (o języku);

6. Fajdros (o stosunku duszy do idei);

7. Fedon (nieśmiertelność duszy);

8. uczta (o miłości);

9. Teajtet (o poznawaniu);

10. Timaios (o stworzeniu świata).

POGLĄDY

Teoria idei:

1. Rozszerzenie poglądu Sokratesa o zawartości wiedzy pewnej w pojęciach z pojęć etycznych na wszystkie pojęcia, co spowodowało pytanie o naturę rzeczywistości, którą poznajemy za pomocą pojęć.

2. Rzeczy są zmienne i różnorodne, nie mogą być zatem przedmiotami pojęć.

3. Przedmiotami pojęć są byty niezmienne - idee, których jest wiele i które tworzą odrębny świat pozamaterialny, hierarchiczny z ideą dobra na czele.

4. Istnieją niejako dwa rodzaje bytu:

1. poznawany przez zmysły (rzeczy);

2. poznawany przez pojęcia (idee).

5. Idee istnieją i są wzorami rzeczy, które stają się i ulegają zniszczeniu.

6. Świat postrzegany przez człowieka jest odwzorowanym światem idei (mit jaskini).

7. Platon nie określił do końca natury idei, pojmując je zarówno w sensie logicznym (istniejącym dla umysłu), jak i religijnym (realność bosko niedostępna dla człowieka).

Teoria przyrody:

1. Przyroda to zespół organiczny ułożony celowo i rozumnie ale nie mechanicznie;

2. Twórcą świata jest Demiurg, który posłużył się do jego tworzenia ideami, konstruując go możliwie najdoskonalszym;

3. Materia ma charakter wieczny i jest tworzywem świata, ale jest niedoskonała i powiązana ze złem;

4. Wszechświat, planety mają swoje dusze, bowiem posiadają w sobie źródło ruchu;

5. Istnieją dwa rodzaje poznania:

1. rozumowe (poznaje idee, jest wrodzone, prawidłowe i cenniejsze);

2. zmysłowe (poznaje rzeczy);

1. Czystą metodą naukową jest dialektyka (bezobrazowe myślenie szukające prawdy na drodze zestawienia pojęć i twierdzeń, ich analizy i syntezy, na podobieństwo uprawiania matematyki);

Teoria duszy:

1. Dusza jest czynnikiem życia, które samo się wprowadza w ruch, jest ona przeciwieństwem materii.

2. Dusza jest pierwiastkiem nieśmiertelnym w człowieku, spełnia funkcję poznawczą. Ciała zaś i jego narządy są jedynie narządami poznawania.

3. Dusza ma trzy oblicza: rozumne, impulsywne, zmysłowe.

4. Cechy duszy: nieśmiertelność, niezależność od ciała, niezłożoność, wyższość nad ciałem, wynikające ze stopnia doskonałości, nieśmiertelność (jest wieczna podlega sądowi pośmiertnemu i zamianie ciał - reinkarnacja).

Etyka:

1. Cnota to ład i harmonia duszy.

2. Cnota towarzyszy każdemu obliczu duszy i rozumnej - mądrość, impulsywnej - męstwo, pożądliwej - panowanie nad sobą. Cnotą łączącą i sprawującą nadzór jest cnota sprawiedliwości.

3. Dobra dzielą się na realne i idealne tworząc hierarchię analogicznie jak w świecie przyrody (idee, rzeczy).

4. Na czele dóbr stoi idea dobra a dobra realne są początkiem i etapem w drodze do dóbr idealnych (Piękno dusz jest wyższe od piękna ciał).

5. Miłość „platoniczna” - miłość nadzmysłowa.

Teoria państwa:

1. Skonstruowana według idei dobra i sprawiedliwości.

2. Państwo powinno być zbudowane na podobieństwo organizmu, którego części są zależne od całości, a nie odwrotnie i posiada jeden cel.

3. Państwo musi być oparte na wiedzy - rządzić powinni filozofowie.

4. Do państwa powinni należeć ludzie tylko mu potrzebni, czyli:

1. filozofowie

2. strażnicy

3. rzemieślnicy.

5. Te trzy stany ludzi odpowiadają trzem cnotom:

1. mądrość - filozofowie

2. męstwo - strażnicy

3. panowanie nad sobą - rzemieślnicy

6. Państwo musi być hierarchiczne i ascetyczne (wyrzeczenie się posiadania na rzecz państwa).

7. Z państwa idealnego należy usunąć artystów bowiem sztuka jest naśladownictwem rzeczy realnych i wpływa ujemnie na kondycje państwa jako całość.

ARYSTOTELES (384 - 322r. p.n.e.)

1. Urodzony w Stagirze, pochodził z rodziny lekarskiej, ojciec - Nikomach był lekarzem króla macedońskiego.

2. Przez 20 lat był uczniem i nauczycielem akademii platońskiej z której wystąpił po śmierci Platona, również w zakresie doktrynalnym.

3. W 343r. p.n.e. powołany został przez Filipa macedońskiego na nauczyciela Aleksandra, którego opuścił, gdy ten sprzeniewierzył się ideom panhelleńskim i rozpoczął pochód na Azję.

4. W 335r. p.n.e. założył szkołę - liceum w Likreonie, nazwane także szkołą perypatetycką, ze względu na sposób prowadzenia dyskusji podczas spacerów, którą kierował do 323r. p.n.e.

5. Po śmierci Aleksandra oskarżony o bezbożność, wyjechał do Chaliks, gdzie wkrótce zmarł.

Praca publicystyczna:

1. Pisma logiczne

1. kategorie

2. o zdaniu

3. analityki

4. topika

5. o sofizmach

2. Pisma poetyczne (poetyka: fragment).

3. Pisma przyrodnicze

1. fizyka (8 ksiąg)

2. o niebie

3. meteorologika

4. historia naturalna zwierząt

5. o duszy

4. Pisma metafizyczne

1. metafizyka (14 ksiąg)

5. Pisma praktyczne

1. etyka endemejska

2. etyka nikomachejska

3. etyka wielka

4. polityka

Ćwiczenia 24.01.2009r.

POGLĄDY

Logika i psychologia poznania:

1. Odrzucanie platońskiej teorii idei istniejących poza rzeczami uznając jednak że wiedza jest zawarta w pojęciach ogólnych (byt jest jednostkowy, wiedza jest ogólna).

2. Zadaniem logiki jest uczenie posługiwania się (pojęciami i sądami):

1. pojęcia - mają charakter ogólny i tworzą hierarchię ogólności, a miejsce w niej zależy od ich definicji, najwyższe rodzaje pojęć nie są definiowane;

2. sądy - tworzą hierarchię racji i następstw a na czele stoją sądy najogólniejsze, które są zasadą wszelkiego dowodzenia (np. zasada sprzeczności), sąd jest zespołem pojęć, a samo pojęcie jednostką logiczną.

3. Natura umysłu umożliwia dochodzenie od znajomości szczegółu do znajomości ogółu, natura rzeczy odwrotnie, zmysły są tak samo ważne w poznawaniu jak rozum, bowiem postrzeżenia zmysłowe są materiałem dla ogólnych pojęć tworzonych przez umysł

• Racjonalizm wynikający z genetycznego empiryzmu.

Filozofia teoretyczna

Wprowadzenie podziału nauk:

1. Logika - dziedzina przygotowująca do badań.

2. Filozofia teoretyczna:

1. Fizyka

2. Matematyka

3. Filozofia pierwsza (metafizyka jako najogólniejsza z nauk - podział ze względu na postępujący stopień abstrakcji)

3. Filozofia praktyczna:

1. Etyka

2. Polityka (z tych dziedzin wynikają dyscypliny podrzędne - retoryka, ekonomika i poetyka)

Filozofia teoretyczna:

1. Bytem samoistnym są jedynie konkretne rzeczy (substancje), o ich powszechne własności i składniki, badanie substancji jest zadaniem filozofii pierwszej (metafizyki).

2. Substancja zawiera dwa składniki:

1. Forma - własności ogólno - gatunkowe;

2. Materia - własności jednostkowe - to co nieokreślone pojęciowo.

Oba te czynniki nie istnieją samodzielnie a jedynie zespołowo np. pomnik, kształt to forma, to z czego stworzony to materia.

3. Prawdziwe poznanie dokonuje się przez pojęcia, jakie mamy o rzeczach a nie ich postrzeganie - poznajemy jedynie formę, która stanowi o istocie rzeczy (forma - pojęcie); sama materia jest niepoznawalna (rzeczy).

4. Cztery cechy:

1. forma

2. materia

3. przyczyna

4. cel.

Przyczyna i cel są elementami formy, materia jest zaś potencją formy.

Pojęcie świata:

1. Świat jest wieczny i przestrzennie ograniczony.

2. Świat stanowi łańcuch przyczynowo i celowo powiązanych zdarzeń (determinizm).

3. Musi istnieć pierwsza przyczyna świata posiadająca następujące własności:

1. jest ……………………… i niezmienna

2. jest niezłożona

3. jest niematerialna

4. jest istotą duchową

5. jest rozumem

6. jest tylko jedna

7. jest konieczna

8. jest doskonała

tą przyczyną jest absolut - bóg jako istota czysto duchowa, która jest pierwszą przyczyną i / lub celem świata, ale nie jego twórcą.

Pojęcie duszy:

1. Dusza i ciało jako forma i materia; dusza jest energią ciała.

2. Dusza i ciało to nierozłączna całość, elementy wzajemnie sobie niezbędne.

3. Istnieją trzy rodzaje duszy:

1. dusza roślinna (spełnia najniższe funkcje),

2. dusza zwierzęca (posiada uczucia i popędy),

3. dusza myśląca (jest właściwa tylko człowiekowi, posiada rozum, który ma charakter teoretyczny, poznający i praktyczny - kieruje wolą);

• bóg w makroświecie a dusza w mikroświecie są jedynymi formami samoistnymi mogącymi istnieć bez materii.

Filozofia praktyczna - etyka

1. Nie istnieje dla dobra, lecz dobro ma charakter realny, który można ustalić na podstawie celów, jakie ludzie sobie w życiu stawiają.

2. Celem najważniejszym jest Eudaimonia (doskonałość jednostki uwidaczniająca się w działaniu właściwym tylko człowiekowi zgodnym z jego duszą myślącą - rozumna, dająca szczęście).

3. Działalność rozumu obejmuje dwie sfery: poznanie: życie praktyczne i analogiczne. Istnieją dwie zalety (cnoty) ludzkie:

1. cnoty dianoetyczne (np. mądrość)

2. cnoty etyczne (hojność, męstwo).

4. Człowiek powinien żyć zgodnie z cnotami jako usposobieniem zachowującym środek.

Zasada złotego środka

Np. tchórzostwo męstwo zuchwalstwo

skąpstwo hojność rozrzutność

Charakterystyka okresu Hellenistycznego (III - I w. p.n.e.)

1. Przejście od kultury helleńskiej (greckiej) do hellenistycznej (wpływy greckie i poza greckie).

2. Podział filozofii na trzy główne części:

1. logika (teoria poznania)

2. fizyka (teoria bytu)

3. etyka (teoria dobra)

3. Skupienie uwagi na problematyce życia ludzkiego i jego jakości.

4. Epoka sporów fizjologicznych prowadząca do tworzenia filozofii eklektycznej (metoda łącząca w jeden system zasad pochodzących z różnych systemów).

5. Życie fizjologiczne prowadzone w szkołach.



Główne szkoły filozoficzne




akademia platońska szkoła stoików

szkoła epikurejska

arystotelesowski likeion szkoła sceptycka

ŚREDNIOWIECZE

Charakterystyka:

1. Wiara chrześcijańska jako fundament nie nawiązujący do rozwoju filozofi greckiej

2. Pierwotne chrześcijaństwo - nauka bezpośrednich uczniów Chrystusa jako nauka morlana streszczająca się w pojęciach:

1. Poznanie (Boga)

2. Prawo (morlane)

3. Zapowiedź (życia pośmiertnego)

OKRESY FILOZOFI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

1. Okres patrystyczny - trwał do VI w. formułując i kształtując podstawowe doktryny Chrześcijańskie, równoległe z filozofią pozachrześcijańską; najbardziej zasłużeni ojcowie kościoła - PATRES

2. Okres scholastyczny - trwał od VIII w. do XII w.; okres myślicieli broniących lub szczegółowo wyjaśniających doktrynę chrześcijańską

3. Okres systemów średniowiecznych (XIII w.)

4. Okres krytyki średniowiecznej (XIV w.)

Okres Patrystyczny (do VI w.)




Ze względu na zadania

- apologetyczna - obrona wiary i wykazywanie jej zgodności z rozumem

- systematyczna - zbieranie i ujednolicenie poglądów na użytek gmin chrześcijańskich

Za względu na miejsce powstania

- filozofia wschodu - Ojców greckich (Aleksandria, Gaza, Ateny)

- filozofia zachodu - Ojców łacińskich (Rzym, Kolonie Afrykańskie)




FAZY ROZWOJU SYSTEMÓW FILOZOFICZNYCH OKRESU PATRYSTYCZNEGO

1. System Gnostyków ( II w., poch. Pozachrześcijańskie o charakterze mitologicznym)

2. System Aleksandryjski (III w., przez myślicieli chrześcijańskich, nacechowany systemem pracy)

3. System Ojców Kapadockich (IV w., bardziej dostosowany do tradycji kościelnych)

4. System Augustyna (IV-V w., zachód, najbardziej samodzielny i najbardziej zgodny z wiarą)

Okres scholastyczny (VIII - XII w.)

1. Odzyskiwanie fragmentów filozofii i nauki starożytnej

2. Niska znajomość filozofii starożytnej i języka greckiego (łacińskie przekłady); znajomość jedynie doktryn: perypatetyckiej, platońskiej, neoplatońskiej; dobrze znane dzieła Augustyna

3. Główne zadania - zbieranie i ratowanie fragmentów dzieł dawnej nauki, działania encyklopedyczne podejmowali: IZYDOR z Sewilii - Hiszpan (570-636), BEDA VENERABILII - anglik (672-735), HRABAN MAUR - Bp Moguncki (776-856)

4. Pierwszy rozkwit kultury umysłowej nastąpił na przełomie VIII-IX w. (działania Karola Wielkiego w zakresie konsolidowania uczonych, tworzenie szkół, Jan Szkot Eriugena)

5. W poł. IX w. pojawia się generacja wybitnych uczonych, BERNERD z Clairraux, ABELARD, Piotr Lobard, Hugon od św. Wiktora.

6. Główne ośrodki filozoficzne umiejscowiły się na wyspach brytyjskich i we Francji, a w XII w. w Paryżu

7. Postają szkoły: A) KLASZTORNE, B) BISKUPIE, C)PAŁACOWE

Główne ośrodki: Tours, Reims, Chartres, St. Gallen - Francja, Bec - Normandia, Monte Casino

8. Tok nauczania:

1. NAUKI ŚWIECKIE - niższy stopień

2. TEOLOGIA - wyższy stopień

Filozofia nie stanowiła odrębnego działu studiów

9. Scholastyka - jako program i metoda średniowiecznej nauki powstała łącznie z gotykiem

Okres systemów średniowiecznych (XIII w.)

• Powstanie wielkich uniwersytetów (1200r. Uniwersytet Paryski, Oxford)

• Cechy organizacji uniwersyteckiej

• Wolność nauki - praca z jednym magistrem

• Międzynarodowość - wymiana uczonych

• Hierarchiczność - kolejność fakultetów, jako przygotowanie do teologii

• Ciągłość - uczeń stawał się nauczycielem, a następnie uczeniem teologii

• Nauka o zakonach (Dominikanie - głosili nową doktrynę - Roland z Kremony, Franciszkanie - konserwatywni - Aleksander z Hales)

• Konflikt między uniwersytetami a zakonami

• Wytworzenie schematów nauczania: BAKAŁARZ, LICENCJAT, MAGISTER

• Odzyskiwanie filozofii starożytnej dzięki Arabom i Żydom z ich komentarzami - przekłady na łacinę (kolegium tłumaczeń na dworze arcybiskupa Rajmunda w Toledo)

• Główne stanowiska filozoficzne XIII w.: Augustianizm i Tomizm, dwa rodzaje Platonizmu i dwa rodzaje Arystotelizmu

Okres krytyki

• Stagnacja warunków pracy filozoficznej (sposób pracy, ośrodki, brak nowych źródeł)

• Początek XIV w. - wewnętrzny rozwój filozofii zmienia tryb filozofowania

• STARA FILOZOFIA - konserwacja danych systemów, praca nad formą i subtelnością narzędzi logicznych

• NOWA FILOZOFIA - Krytyka i sprawdzanie podstaw systemów - doktryna nominalistyna - OCKHAM

• Rozwój nauk szczegółowych, głównie przyrodniczych (fizyka, astronomia) i humanistycznych

• Druga połowa XIV w. - powstanie nowych uniwersytetów KOLONIA, WIEDEŃ, PRAGA, KRAKÓW

• Główne prądy filozoficzne tego okresu:

• TOMIZM, SKOTYZM, AUGUSTIANIZM, AWWERONIZM, KRYTYCYZM, MISTYCYZM

ORYGENES (183-254R.)

• Najsłynniejszy chrześcijański teolog wschodu, pochodził z Aleksandrii, uczeń Klemensa; główne prace: O zasadach, Przeciw Celsowi

• Twórca pierwszego systemu łączącego tradycję grecką z chrześcijańską powstałego w Aleksandryjskiej szkole Katechetów, której był uczniem, a następnie głównym nauczycielem

POGLĄDY:

1. Zgodność objawienia jako podstawy wiary, z rozumem jako źródłem wiary

2. Główny problem: przyjście na świat Boga - człowieka w świetle dysonansu między Bogiem i człowiekiem

3. Logos jako ogniwo pośrednie między Bogiem a człowiekiem

4. Sposób powstania świata:

1. Bóg jako postać abstrakcyjna, wyższa ponad wszystko znane, niepojęty, niezmienny, nieskończony, niematerialny - dobroć i miłość

2. Logos - Chrystus, hipostaza bytu (drugi Bóg), szczebel w przejściu od Boga do świata, twórca świata i jego zbawca, sam stworzony przez Boga

3. Świat powstał z Boga, został stworzony z niczego, nie ma początku tak jak Bóg, jest wieczny i może posiadać wiele postaci (obecny jest jedną z jego postaci), końcem dziejów świata będzie APOKATASTAZIS (powrót wszechrzeczy do pierwotnego źródła - Boga)

TERTULIAN (160-220r.)

• Przedstawiciel prądu zachodu (Rzym) wrogo odnoszącego się do nauki starożytnej, ur. W Kartaginie, ówcześnie znany prawnik, który z pogaństwa przeszedł na wiarę chrześcijańską

POGLĄDY

1. Wykazywanie wrogiej postawy wobec rozumu i wiedzy, która jest:

1. BEZUŻYTECZNA (prawda jest zawarta w Piśmie Świętym)

2. NIEMOŻLIWA (prawda przekracza rozum)

3. SZKODLIWA (prowadzi do błędu i zguby moralnej)

2. Prawda nie da się poznać rozumem, w tym celu potrzebne jest przygotowanie serca do objawień

3. Człowiek jest jedynie istotą materialną i zmysłową nieposiadającą wyższych zdolności (czynienia dobra, poznania prawdy) posiada jedynie zdolności niższe, cielesne, zmysłowe. Wszystko co dobre w człowieku pochodzi od Boga

4. Dysza ma charakter cielesny - materialny, bowiem inaczej nie mogłaby oddziaływać na ciało

5. Bóg jest cielesny („Cokolwiek jest, jest ciałem pewnego rodzaju, nie ma nic bezcielesnego poza tym, co nie istnieje”)

6. Filozofię i religię traktował według formuł prawnych, stąd podstawą religii nie jest Bóg, lecz Kościół

ŚW. AUGUSTYN (354-430r.)

• Urodzony w Tagaście (Afryka); ojciec poganin, matka chrześcijanka; nauczyciel retoryki w Kartaginie, Rzymie, Mediolanie; wyznawca manicheizmu (373-382)

• W 386 roku, po kazaniach biskupa Ambrożego ochrzcił się (387), powrócił do Afryki i pełnił czynności kapłańskie (od 395 biskup Hippony)

• Zaangażowany obrońca nauki Kościoła, zwalczający herezję

• Stworzył odrębną, samodzielną koncepcję filozoficzną opartą na chrześcijańskiej postawie wobec Boga i światłości

• Zmarł w czasie oblężenia Hippony przez Wandalów

Praca publicystyczna

• Wyznania (charakter pamiętnikowy)

• Traktat o Trójcy (poglądy teologiczne)

• O państwie bożym (poglądy historiozoficzne)

• Solilogua

• Ponad to - 113 rozpraw, 500 kazań

Teoria poznania

1. Celem człowieka jest szczęście, filozofia ma je znaleźć, ale dać je może tylko Bóg

2. Istone jest tylko poznanie Boga i własnej duszy („Pragnę znać Boga i duszę i nic więcej? Nic więcej?)

3. Myśl jest niezależna od zmysłów - własna myśl jest faktem ze wszystkich najpewniejszym - podstawowa zasada Augustyna

4. Myśl powinna być skierowana ku wewnętrznemu życiu podmiotu poznającego, który od rzeczy lepiej poznaje prawdy wieczne

5. Augustyn za Platonem uznawał istnienie świata idealnego, ale jednoznacznie złączonego z Bogiem

6. Wiedzę otrzymujemy od Boga za pomocą oświecenia duszy ILIMIZM - poznienie ma zaś charakter intuicyjny, pozbawiony rozumowania, jest wynikiem łaski boskiej

7. Poznanie przechodzi przez wiele stopni zanim osiągnie ostateczny cel

Teocentryczna metafizyka

1. Bóg jest najwyższym bytem, wiecznym, niezależnym jest przyczyną wszelkiego bytu, kieruje światem nawet w najdrobniejszych szczegółach i jest także sędzią (TEIZM)

2. Bóg jest najważniejszym przedmiotem poznania, jest jego przyczyną i prawdą, której sam człowiek by nie znalazł

3. Bóg jest najwyższym dobrem i przyczyną wszelkiego dobra, jest celem życia, bowiem człowiekowi szczęście może dać jedynie zespolenie z Bogiem

4. Dusza jest samoistną substancją, posiadającą tylko takie funkcje jak: myśl, wola, pamięć

5. Dusza jest od ciała doskonalsza, bo bliższa Bogu, stąd wiedza o duszy jest pewna, a o ciele niepewna; ciało jest „więzieniem” duszy

6. Zasadniczą postacią życia duchowego nie jest rozum lecz wola, bowiem wiara jest rzeczą woli, a nie rozum, a dobre czyny wynikają z miłości do Boga

7. W Bogu istnieje idealny wzór realnego świata - DUALIZM

Etyka

1. KONCEPCJA TEODYCEI - jako uzasadnienie i istnienie zła w świecie, stworzonym przez doskonałego Boga (obrona doskonałości istnienia)

1. Teza 1 - zło nie należy do przyrody, lecz jest dziełem wolnych stworzeń

2. Teza 2 - zło nie jest realne, lecz jest brakiem dobra (istnieje tylko absolutne dobro, nie istnieje absolutne zło)

3. Teza 3 - zło jest potrzebne do harmonii świata (Bóg wolał stworzyć większe dobro ze złem, niż mniejsze bez zła)

2. Zło pochodzi od człowieka, bowiem ma wolną wolę, dobro od Boga

3. Człowiek staje się dobrym, jeśli dostąpi łaski boskiej, która nie jest udzielana za zasługi

4. Ludzie dzielą się na tych, którzy dostąpią łaski i tych, którzy jej nie dostąpią, choć jedni i drudzy na nią nie zasłużyli, jest to kwestia przeznaczenia (PREDESTYNACJA) zależna od Boga, że jedni będą potępieni, a inny zbawieni

5. Potępieni tworzą - „Państwo Ziemskie”, zbawieni -„Państwo Boże”

6. Dzieje świata to zmagania obu państw (pierwsza koncepcja historiozoficzna)

TOMASZ z AKWINU

• Włoch, pochodził z bogatego rodu Hrabiów Akwinu, urodzony w królestwie neapolitańskim

• Studiował u benedyktynów w klasztorze Monte Casino

• W 1243r. został dominikaninem, wykładał w Koloni i Paryżu

• Uniwersalny umysł, naśladowca Alberta Wielkiego, obok tworzenia systemu filozofii zajmował się badaniem doświadczalnym, głównie w zakresie botaniki
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  

• Papież Urban IV zlecił mu przeprowadzenie interpretacji krytycznej dzieł Arystotelesa

• Po śmierci uhonorowany mianem Doktora Kościoła, a jego doktryna nazwana TOMIZMEM stała się oficjalną doktryną katolicyzmu

Praca publicystyczna

• Summa teologiczna

• Summa filozoficzna

• Komentarz do sentencji Piotra Lombarda

• O władzy

• Jak uzasadniać wiarę

• Łącznie napisał 92 rozprawy

Stosunek wiedzy do wiary

1. Oddzielenie wiedzy (dziedziny rozumu) od wiary (dziedziny objawienia), lecz nie biegunowe, bowiem są prawdy (np. nieśmiertelność duszy) dostępne wierze, jak i rozumowi

2. Generalnie rozum poznaje rzeczy materialne, ale także Boga w zakresie faktu jego istnienia, własności i działania

3. Niedostępne rozumowi, ale dostępne wierze są prawdy dotyczące św.Trójcy, grzechu pierworodnego, wcielenia, stworzenia świata

4. Tajemnice wiary przekraczają możliwości rozumu, choć prawd tych rozum może bronić, nie ma sprzeczności między objawieniem a rozumem

5. Rozstrzyganie zakresu filozofii (tworzy w oparciu o rozum) i teologii (tworzy w oparciu o objawienie)

6. Filozofia na tyle służy teologii na ile przygotowuje do wiary

Ontologia

1. Bezpośrednio znane umysłowi ludzkiemu są tylko rzeczy, w ten sposób nie jest znany ani Bóg, ani dusza, ani istota rzeczy materialnych

2. Tylko jednostkowe rzeczy są samoistnymi bytami, powszechniki istnieją tylko w łączności z nimi, stąd mogą być wyabstrahowane przez umysł

3. Powszechniki mają postać

1. BEZPOŚREDNIĄ (są zawarte w substancjach jednostkowych)

2. REFLEKSYJNĄ (wyabstrahowane istnieją tylko w umyśle)

3. POZARZECZOWĄ (istnieją jedynie w Bogu, jako wzór świata realnego)

4. Byt jest zawsze złożony z ISTOTY (esseuta) i ISTNIENIA (existentia) tylko Bóg składa się z samej ISTOTY, co implikuje jego istnienie (jest bytem koniecznym)

5. Substancje cielesne składają się z:

1. FORMY ( to, co gatunkowe)

2. MATERII (to, co indywidualnie różne)

6. Substancje duchowe posiadają tylko FORMĘ

Nauka o Bogu i świecie

1. Istnienie Boga nie jest prawdą oczywistą i wymaga dowodu opartego na doświadczeniu (nowość w scholastyce), którego źródłem są znane nam boskie dzieła

2. Dowody na istnienie Boga:

1. Z istnienia ruchu wynika, że istnieje jego pierwsza przyczyna

2. Z niesamoistności świata wynika istnienie istoty samoistnej, będącej przyczyną świata

3. Z przypadkowości rzeczy wynika istnienie istoty koniecznej

4. Z istnienia różnej doskonałości wynika istnienie istoty doskonałej

5. Z istnienia celowości w przyrodzie wynika istnienie istoty rządzącej przyrodą i działającej celowo

3. Przymioty Boga ustalone są w Piśmie Świętym, poznać je można rozumem, lecz pośrednią drogą:

1. NEGACJI - zaprzeczenie tego co w świecie

2. EMINENCJI - wzmożenie własności istot skończonych

4. Bóg jest twórcą świata, który:

1. Został stworzony z niczego (nie ma wiecznej materii)

2. Został stworzony wprost przez Boga

3. Stworzenie było aktem dobrej woli Boga

4. Zostało dokonane wg idei bożych

5. Nastąpiło w czasie (argument wiary nie rozumu)

5. Składniki świata:

1. Bóg

2. Czyste inteligencje / anioły

3. Człowiek

4. Zwierzęta

5. Rośliny

6. Ciała nieograniczone

7. Żywioły

6. Dusza i ciało stanowią jedność psychofizyczną

(Ciało - mieszkanie duszy)

Teoria poznania

1. Stanowisko odmienne w stosunku do tradycji scholastycznej

2. Poznanie charakteryzuje się:

1. RECEPTYWNOŚCIĄ - upodobanie podmiotu do poznawanego przedmiotu, tworzenie jego obrazu w duszy za pomocą zmysłów

2. ŁĄCZNOŚCIĄ POZNAWANIA - umysłowego (wyższego) ze zmysłowym (niższym) w doczesnym życiu

3. Dusza jest poznawalna jedynie pośrednio i tylko na drodze refleksji

Etyka

1. Przyjęcie stanowiska intelektualizmu etycznego, z uwzględnieniem arystotelesowskiej zasady umiaru i rozumu

2. Ostatecznym celem człowieka jest szczęście, pojmowane jako poznanie Boga, do którego prowadzą zbieżne z nim cele pośrednie - życiowe

- 24 -

---