Agresja jako skutek zaburzeń psychicznych
Agresja sprawcy niekoniecznie musi być jedynie efektem złego charakteru jej sprawcy. Korzenie czynionego zła mogą sięgać trudnego dzieciństwa, przebytych chorób, odniesionych urazów, być skutkiem uzależnień lub zaburzeń psychicznych.
Kiedy przed około dwudziestu laty zaczęto głośno mówić o przemocy w rodzinie jako problemie społecznym, podjęto działania dla wyjaśnienia przyczyny tego zjawiska. Wiele badań poświęcono określeniu czynników odróżniających agresorów i ich ofiary od tej części populacji, w której przemoc nie występuje.
Badania skupiono na trzech poziomach:
intrapersonalnym, czyli badającym historię danej osoby i jej cechy charakteru oraz psychopatologię i dysfunkcje organiczne,
interpersonalnym i systemowym, czyli zajmującym się relacją małżeńską oraz dynamiką rodziny,
socjokulturowym, czyli badającym wpływy i stresory środowiskowe, problemy rasowe, status społeczny rodziny oraz postawy społeczne jej członków.
Panuje zgodność, że przemoc domowa jest rezulatem interakcji czynników ze wszystkich wymienionych wyżej poziomów. Tutaj zajmiemy się jedynie sprawcami przemocy oraz tylko wycinkiem ich intrapersonalnego funkcjonowania - a mianowicie faktem występowania zaburzeń psychicznych wśród agresorów.
Każda sytuacja utraty kontroli nad swoim zachowaniem może prowadzić do zachowań agresywnych.
Przemoc - w postaci agresji słownej, znęcania się psychicznego czy też agresji fizycznej - nie jest zachowaniem zdrowym. Dla osób interweniujących w sytuacjach przemocy domowej ważne jest rozróżnienie, czy w danym wypadku wymagana jest interwencja policyjna lub prawna, czy też pomoc psychologiczna lub psychiatryczna.
Wśród sprawców przemocy opisuje się występowanie zaburzeń psychicznych z następujących grup:
zaburzenia osobowości,
zaburzenia spowodowane stosowaniem substancji psychoaktywnych,
zaburzenia w przebiegu chorób somatycznych, zaburzenia organiczne i upośledzenie umysłowe,
zaburzenia zachowania,
zaburzenia preferencji seksualnych,
zaburzenia adaptacyjne i dysocjacyjne,
zaburzenia afektywne, czyli nastroju,
zaburzenia psychotyczne z kręgu schizofrenii i zaburzenia urojeniowe.
Zaburzenia osobowości
Agresorzy są często diagnozowani jako osoby z zaburzeniami osobowości. Pierwszym zaburzeniem, jakie przychodzi na myśl, ale jak się okazuje nie jedynym, jest osobowość dyssocjalna - dawniej zwana psychopatią. Dotychczas z badań nie wynika specyficzne zaburzenie osobowości agresora, tym niemniej próbowano zestawić pewne cechy osobowości sprawców przemocy. Cechy zaburzeń osobowości agresorów można bodajże najogólniej podzielić na trzy następujące grupy:
asocjalne i borderline,
narcystyczne i antysocjalne,
zależne i kompulsywne.
W literaturze psychologicznej znajdziemy wiele klasyfikacji tego typu.
Cechy zaburzeń osobowości sprawców przemocy
Sprawcy często pochodzą z rodzin, w których występował problem przemocy, przy czym albo oni sami doświadczali przemocy, albo byli świadkami przemocy między rodzicami.
Mężczyźni-sprawcy przemocy wobec partnerek manifestowali:
niską samoocenę,
słabo ukształtowany obraz siebie,
niski poziom kontroli impulsów,
wyznawali często tak zwane tradycyjne wartości i tradycyjny podział ról w związku na kobiece i męskie.
Przy próbie komunikacji sprawcy przemocy jawią się jako osoby, które szybko osiągają poziom frustracji i złości, mogą reagować impulsywnie z zastosowaniem przemocy wskutek łatwej aktywacji agresji.
Mówi się też o:
skłonności do uzależnień od substancji psychoaktywnych,
zachowaniach manipulacyjnych,
labilności nastroju.
Zaburzenia spowodowane stosowaniem substancji psychoaktywnych
Wśród zaburzeń tego typu wiodącą rolę odgrywa alkohol, aczkolwiek mechanizm uaktywnienia przezeń działań agresywnych nie został dotąd wyjaśniony. Nie wiadomo wciąż, czy alkohol wpływa bezpośrednio na torowanie zachowań agresywnych, czy poprzez degradację biologiczną i społeczną sprawcy i jego rodziny sprzyja pojawianiu się agresji. Badania zwracają uwagę na korelację pomiędzy używaniem substancji psychoaktywnych a występowaniem przemocy w rodzinie.
Obraz kliniczny związany ze stosowaniem substancji psychoaktywnych może być bardzo bogaty: od ostrych zatruć, poprzez zatrucia przewlekłe i uzależnienia, zespół abstynencyjny, aż po zaburzenia zachowania, nastroju, osobowości, zaburzenia psychotyczne, zaburzenia świadomości, otępienia i najróżniejsze inne, późne następstwa stosowania tych substancji.
Zaburzenia w przebiegu chorób somatycznych, zaburzenia organiczne i upośledzenie umysłowe
Jest to grupa zaburzeń, których przyczyna tkwi w czynnikach fizjologicznych, a które mogą się manifestować objawami psychopatologicznymi. Istnieje szereg chorób somatycznych, które mogą bezpośrednio wpływać na stan psychiczny osób chorych - jak chociażby zaburzenia endykrynologiczne czy choroby układu krążenia.
Także choroby organiczne tkanki mózgowej, zapalenia, guzy czy urazy mózgu oraz upośledzenie umysłowe wpływają na psychikę.
Cała ta grupa chorób może mieć bezpośredni wpływ na zachowanie lub też może ona dawać odległe następstwa w postaci zaburzeń procesów poznawczych czy zaburzeń osobowości.
Ich przyczyny wymagają zatem diagnozy i leczenia. Tym niemniej, jeśli nawet nie mamy do czynienia ze zjawiskiem, które można opisać diagnozą lekarską, należy pamiętać, że wśród sprawców przemocy duża grupa miała uraz mózgu czy też przebyte choroby lub mikrouszkodzenia tkanki mózgowej. Badania neurofizjologiczne wykazują często dysfunkcję kory czołowej i skroniowej u sprawców przemocy. Te pola są odpowiedzialne za regulację zachowania i kontrolę impulsów. Ich uszkodzenie może zatem wiązać się z łatwiejszym uruchamianiem zachowań agresywnych.
Zaburzenia zachowania
Spośród zaburzeń zachowania u sprawców przemocy najistotniejsze są zaburzenia nawyków i popędów, a przede wszystkim zaburzona kontrola impulsów. Ponieważ tego rodzaju zaburzenia mogą być związane z przyczynami organicznymi, z uzależnieniami, z wzorcami zachowania wyniesionymi z rodziny pierwotnej lub też z innymi uwarunkowaniami - należy o tym pamiętać, stawiając diagnozę. Ta grupa zaburzeń jest także wyróżniana przez badaczy i niewątpliwie sprawcy przemocy mają zaburzoną kontrolę impulsów - w tym wypadku impulsów agresywnych.
Zaburzenia preferencji seksualnych
Ten typ zaburzeń dotyczy przede wszystkim sprawców seksualnego wykorzystywania dzieci oraz gwałtów w związkach partnerskich. Podobnie jak w wypadku zaburzeń osobowości opracowano wiele typologii sprawców tego rodzaju przemocy, stosując kryteria psychologiczne i socjologiczne. Z psychiatrycznego punktu widzenia należy uwzględniać pedofilię i sadomasochizm, chociaż homoseksualizm, oglądactwo i ekshibicjonizm - zwłaszcza wobec dzieci - mogą też odgrywać istotną rolę.
Zaburzenia adaptacyjne i dysocjacyjne
Sprawcy przemocy to osoby, które wykazują niezwykle silne pobudzenie emocjonalne w kontaktach z ludźmi. Często też nie mają zdolności ekspresji emocji i efektywnego porozumiewania się, a zatem są niezdolni do zachowań asertywnych. W związku z tym wszystkie sytuacje konfliktowe mogą ich skłaniać do stosowania mniej efektywnych sposobów rozwiązywania problemów, jak zastraszanie czy słowna i fizyczna przemoc. Ponadto badania wykazały, że pary, których dotyczy przemoc, mają tendencję do ciągłego omawiania pewnych tematów, postrzeganych przez nie jako bardzo ważne, i za wszelką cenę dążą do rozwiązania problemu - co przy kłopotach z porozumiewaniem się także może prowadzić do użycia przemocy.
Zaburzenia adaptacyjne wiążą się z funkcjonowaniem społecznym sprawców przemocy. Badania, które były prowadzone głównie nad mężczyznami, wskazują, że izolacja społeczna jest czynnikiem skorelowanym z wszystkimi formami przemocy domowej i że agresorzy często izolują się społecznie, gdyż mają trudność z tworzeniem i utrzymaniem sieci wsparcia społecznego, co zwiększa oczywiście podatność na stresy i uniemożliwia ich społecznie akceptowane rozładowywanie. A zatem reakcja na ostre i przewlekłe sytuacje stresowe - także w związku z wymienianymi wyżej innymi zaburzeniami - może wiązać się u tych osób z ujawnianiem się zachowań agresywnych.
Agresywnym zachowaniom sprzyja też dysproporcja w zarobkach partnerów, w ich poziomie wykształcenia, w pozycji społecznej, przynależność do różnych ras lub wyznawanie odmiennych ideologii - zwłaszcza w połączeniu z niską samooceną i słabą zdolnością zwalczania frustracji.
Zaburzenia afektywne
Z zaburzeniami agresywnymi możemy się spotkać u osób będących w stanie maniakalnym lub hipomaniakalnym, które z powodu braku dystansu między sobą a otoczeniem mogą z jednej strony narażać się na agresję innych osób, a z drugiej same zachowywać się agresywnie.
Następna grupa to osoby, które mogą przejawiać agresję w przebiegu depresji, zwłaszcza tak zwanej depresji z pobudzeniem.
Kolejna grupa to zaburzenia nastroju nie osiągające poziomu psychotycznego, na przykład cyklotymia i dystymia, mogące także prowadzić do omawianych zaburzeń zachowania.
Zaburzenia psychotyczne z kręgu schizofrenii i zaburzenia urojeniowe
Zachowania agresywne możemy spotkać także u osób z tak zwanymi objawami wytwórczymi, czyli urojeniami, a więc zaburzeniami myślenia oraz halucynacjami, czyli zaburzeniami postrzegania. Z powodu choroby osoby takie, często zachowujące się dla nas niezrozumiale i dziwacznie, mogą również przejawiać zachowania agresywne. Choroba może uniemożliwić im rozpoznanie znaczenia czynu agresywnego lub powstrzymanie agresywnego zachowania.
Oczywiście osoby cierpiące na tego typu zaburzenia, podobnie jak osoby cierpiące na zaburzenia z kręgu afektywnego, wymagają szybkiej interwencji, diagnozy i leczenia psychiatrycznego.
Należy liczyć się z występowaniem zaburzeń psychicznych u sprawców przemocy w rodzinie. Zawsze oczywiście trzeba uwzględniać także problem interpersonalnego, społecznego i socjokulturowego kontekstu przemocy. Zaburzenie psychiczne sprawcy może być jednym z czynników tego złożonego zjawiska.
Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania |
|
Agresja jako skutek zaburzeń psychicznych
Agresja sprawcy niekoniecznie musi być jedynie efektem złego charakteru jej sprawcy. Korzenie czynionego zła mogą sięgać trudnego dzieciństwa, przebytych chorób, odniesionych urazów, być skutkiem uzależnień lub zaburzeń psychicznych.
Kiedy przed około dwudziestu laty zaczęto głośno mówić o przemocy w rodzinie jako problemie społecznym, podjęto działania dla wyjaśnienia przyczyny tego zjawiska. Wiele badań poświęcono określeniu czynników odróżniających agresorów i ich ofiary od tej części populacji, w której przemoc nie występuje.
Badania skupiono na trzech poziomach:
intrapersonalnym, czyli badającym historię danej osoby i jej cechy charakteru oraz psychopatologię i dysfunkcje organiczne,
interpersonalnym i systemowym, czyli zajmującym się relacją małżeńską oraz dynamiką rodziny,
socjokulturowym, czyli badającym wpływy i stresory środowiskowe, problemy rasowe, status społeczny rodziny oraz postawy społeczne jej członków.
Panuje zgodność, że przemoc domowa jest rezulatem interakcji czynników ze wszystkich wymienionych wyżej poziomów. Tutaj zajmiemy się jedynie sprawcami przemocy oraz tylko wycinkiem ich intrapersonalnego funkcjonowania - a mianowicie faktem występowania zaburzeń psychicznych wśród agresorów.
Każda sytuacja utraty kontroli nad swoim zachowaniem może prowadzić do zachowań agresywnych.
Przemoc - w postaci agresji słownej, znęcania się psychicznego czy też agresji fizycznej - nie jest zachowaniem zdrowym. Dla osób interweniujących w sytuacjach przemocy domowej ważne jest rozróżnienie, czy w danym wypadku wymagana jest interwencja policyjna lub prawna, czy też pomoc psychologiczna lub psychiatryczna.
Wśród sprawców przemocy opisuje się występowanie zaburzeń psychicznych z następujących grup:
zaburzenia osobowości,
zaburzenia spowodowane stosowaniem substancji psychoaktywnych,
zaburzenia w przebiegu chorób somatycznych, zaburzenia organiczne i upośledzenie umysłowe,
zaburzenia zachowania,
zaburzenia preferencji seksualnych,
zaburzenia adaptacyjne i dysocjacyjne,
zaburzenia afektywne, czyli nastroju,
zaburzenia psychotyczne z kręgu schizofrenii i zaburzenia urojeniowe.
Zaburzenia osobowości
Agresorzy są często diagnozowani jako osoby z zaburzeniami osobowości. Pierwszym zaburzeniem, jakie przychodzi na myśl, ale jak się okazuje nie jedynym, jest osobowość dyssocjalna - dawniej zwana psychopatią. Dotychczas z badań nie wynika specyficzne zaburzenie osobowości agresora, tym niemniej próbowano zestawić pewne cechy osobowości sprawców przemocy. Cechy zaburzeń osobowości agresorów można bodajże najogólniej podzielić na trzy następujące grupy:
asocjalne i borderline,
narcystyczne i antysocjalne,
zależne i kompulsywne.
W literaturze psychologicznej znajdziemy wiele klasyfikacji tego typu.
Cechy zaburzeń osobowości sprawców przemocy Sprawcy często pochodzą z rodzin, w których występował problem przemocy, przy czym albo oni sami doświadczali przemocy, albo byli świadkami przemocy między rodzicami.
Mężczyźni-sprawcy przemocy wobec partnerek manifestowali:
niską samoocenę,
słabo ukształtowany obraz siebie,
niski poziom kontroli impulsów,
wyznawali często tak zwane tradycyjne wartości i tradycyjny podział ról w związku na kobiece i męskie.
Przy próbie komunikacji sprawcy przemocy jawią się jako osoby, które szybko osiągają poziom frustracji i złości, mogą reagować impulsywnie z zastosowaniem przemocy wskutek łatwej aktywacji agresji.
Mówi się też o:
skłonności do uzależnień od substancji psychoaktywnych,
zachowaniach manipulacyjnych,
labilności nastroju.
Zaburzenia spowodowane stosowaniem substancji psychoaktywnych
Wśród zaburzeń tego typu wiodącą rolę odgrywa alkohol, aczkolwiek mechanizm uaktywnienia przezeń działań agresywnych nie został dotąd wyjaśniony. Nie wiadomo wciąż, czy alkohol wpływa bezpośrednio na torowanie zachowań agresywnych, czy poprzez degradację biologiczną i społeczną sprawcy i jego rodziny sprzyja pojawianiu się agresji. Badania zwracają uwagę na korelację pomiędzy używaniem substancji psychoaktywnych a występowaniem przemocy w rodzinie.
Obraz kliniczny związany ze stosowaniem substancji psychoaktywnych może być bardzo bogaty: od ostrych zatruć, poprzez zatrucia przewlekłe i uzależnienia, zespół abstynencyjny, aż po zaburzenia zachowania, nastroju, osobowości, zaburzenia psychotyczne, zaburzenia świadomości, otępienia i najróżniejsze inne, późne następstwa stosowania tych substancji.
Zaburzenia w przebiegu chorób somatycznych, zaburzenia organiczne i upośledzenie umysłowe
Jest to grupa zaburzeń, których przyczyna tkwi w czynnikach fizjologicznych, a które mogą się manifestować objawami psychopatologicznymi. Istnieje szereg chorób somatycznych, które mogą bezpośrednio wpływać na stan psychiczny osób chorych - jak chociażby zaburzenia endykrynologiczne czy choroby układu krążenia.
Także choroby organiczne tkanki mózgowej, zapalenia, guzy czy urazy mózgu oraz upośledzenie umysłowe wpływają na psychikę.
Cała ta grupa chorób może mieć bezpośredni wpływ na zachowanie lub też może ona dawać odległe następstwa w postaci zaburzeń procesów poznawczych czy zaburzeń osobowości.
Ich przyczyny wymagają zatem diagnozy i leczenia. Tym niemniej, jeśli nawet nie mamy do czynienia ze zjawiskiem, które można opisać diagnozą lekarską, należy pamiętać, że wśród sprawców przemocy duża grupa miała uraz mózgu czy też przebyte choroby lub mikrouszkodzenia tkanki mózgowej. Badania neurofizjologiczne wykazują często dysfunkcję kory czołowej i skroniowej u sprawców przemocy. Te pola są odpowiedzialne za regulację zachowania i kontrolę impulsów. Ich uszkodzenie może zatem wiązać się z łatwiejszym uruchamianiem zachowań agresywnych.
Zaburzenia zachowania
Spośród zaburzeń zachowania u sprawców przemocy najistotniejsze są zaburzenia nawyków i popędów, a przede wszystkim zaburzona kontrola impulsów. Ponieważ tego rodzaju zaburzenia mogą być związane z przyczynami organicznymi, z uzależnieniami, z wzorcami zachowania wyniesionymi z rodziny pierwotnej lub też z innymi uwarunkowaniami - należy o tym pamiętać, stawiając diagnozę. Ta grupa zaburzeń jest także wyróżniana przez badaczy i niewątpliwie sprawcy przemocy mają zaburzoną kontrolę impulsów - w tym wypadku impulsów agresywnych.
Zaburzenia preferencji seksualnych
Ten typ zaburzeń dotyczy przede wszystkim sprawców seksualnego wykorzystywania dzieci oraz gwałtów w związkach partnerskich. Podobnie jak w wypadku zaburzeń osobowości opracowano wiele typologii sprawców tego rodzaju przemocy, stosując kryteria psychologiczne i socjologiczne. Z psychiatrycznego punktu widzenia należy uwzględniać pedofilię i sadomasochizm, chociaż homoseksualizm, oglądactwo i ekshibicjonizm - zwłaszcza wobec dzieci - mogą też odgrywać istotną rolę.
Zaburzenia adaptacyjne i dysocjacyjne
\Sprawcy przemocy to osoby, które wykazują niezwykle silne pobudzenie emocjonalne w kontaktach z ludźmi. Często też nie mają zdolności ekspresji emocji i efektywnego porozumiewania się, a zatem są niezdolni do zachowań asertywnych. W związku z tym wszystkie sytuacje konfliktowe mogą ich skłaniać do stosowania mniej efektywnych sposobów rozwiązywania problemów, jak zastraszanie czy słowna i fizyczna przemoc. Ponadto badania wykazały, że pary, których dotyczy przemoc, mają tendencję do ciągłego omawiania pewnych tematów, postrzeganych przez nie jako bardzo ważne, i za wszelką cenę dążą do rozwiązania problemu - co przy kłopotach z porozumiewaniem się także może prowadzić do użycia przemocy.
Zaburzenia adaptacyjne wiążą się z funkcjonowaniem społecznym sprawców przemocy. Badania, które były prowadzone głównie nad mężczyznami, wskazują, że izolacja społeczna jest czynnikiem skorelowanym z wszystkimi formami przemocy domowej i że agresorzy często izolują się społecznie, gdyż mają trudność z tworzeniem i utrzymaniem sieci wsparcia społecznego, co zwiększa oczywiście podatność na stresy i uniemożliwia ich społecznie akceptowane rozładowywanie. A zatem reakcja na ostre i przewlekłe sytuacje stresowe - także w związku z wymienianymi wyżej innymi zaburzeniami - może wiązać się u tych osób z ujawnianiem się zachowań agresywnych.
Agresywnym zachowaniom sprzyja też dysproporcja w zarobkach partnerów, w ich poziomie wykształcenia, w pozycji społecznej, przynależność do różnych ras lub wyznawanie odmiennych ideologii - zwłaszcza w połączeniu z niską samooceną i słabą zdolnością zwalczania frustracji.
Zaburzenia afektywne
Z zaburzeniami agresywnymi możemy się spotkać u osób będących w stanie maniakalnym lub hipomaniakalnym, które z powodu braku dystansu między sobą a otoczeniem mogą z jednej strony narażać się na agresję innych osób, a z drugiej same zachowywać się agresywnie.
Następna grupa to osoby, które mogą przejawiać agresję w przebiegu depresji, zwłaszcza tak zwanej depresji z pobudzeniem.
Kolejna grupa to zaburzenia nastroju nie osiągające poziomu psychotycznego, na przykład cyklotymia i dystymia, mogące także prowadzić do omawianych zaburzeń zachowania.
Zaburzenia psychotyczne z kręgu schizofrenii i zaburzenia urojeniowe
Zachowania agresywne możemy spotkać także u osób z tak zwanymi objawami wytwórczymi, czyli urojeniami, a więc zaburzeniami myślenia oraz halucynacjami, czyli zaburzeniami postrzegania. Z powodu choroby osoby takie, często zachowujące się dla nas niezrozumiale i dziwacznie, mogą również przejawiać zachowania agresywne. Choroba może uniemożliwić im rozpoznanie znaczenia czynu agresywnego lub powstrzymanie agresywnego zachowania.
Oczywiście osoby cierpiące na tego typu zaburzenia, podobnie jak osoby cierpiące na zaburzenia z kręgu afektywnego, wymagają szybkiej interwencji, diagnozy i leczenia psychiatrycznego.
Należy liczyć się z występowaniem zaburzeń psychicznych u sprawców przemocy w rodzinie. Zawsze oczywiście trzeba uwzględniać także problem interpersonalnego, społecznego i socjokulturowego kontekstu przemocy. Zaburzenie psychiczne sprawcy może być jednym z czynników tego złożonego zjawiska.
Alkoholizm jako groźna choroba społeczeństwa
Później ujawnia się pełna natura alkoholu prowadząca do uśpienia i zatrzymywania kolejnych czynności mózgu, aż do stanu utraty równowagi i koordynacji, śpiączki, a w końcu do zatrzymania procesów niezbędnych do życia.
Zespół uzależnienia od alkoholu, zgodnie z kryteriami zawartymi w 10 edycji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów (ICD 10) należy definiować jako wystąpienie przynajmniej trzech z następujących objawów, w okresie przynajmniej jednego miesiąca lub w ciągu ostatniego roku w kilkukrotnych okresach krótszych niż miesiąc: Psychologiczna koncepcja mechanizmów uzależnienia
Bezsilność alkoholika wobec postępującego samozniszczenia; nasilający się stan cierpienia i osamotnienia oraz stopniowa dezorganizacja całego życia - jego i najbliższego otoczenia - wskazują na działanie potężnych sił sprawujących kontrolę nad funkcjonowaniem człowieka. Dzisiaj spostrzegamy je przede wszystkim jako przejawy działania specyficznych mechanizmów zakorzenionych w strukturze psychofizycznej człowieka. Wśród dramatycznych zjawisk i zdarzeń w życiu osoby uzależnionej, należy zwrócić uwagę na kilka istotnych faktów. Są to w szczególności: postępujące samozniszczenie alkoholika, wskazujące na poważne uszkodzenie instynktu samozachowawczego; występowanie tzw. głodu alkoholowego o dużym nasileniu, dającego poczucie przymusu wewnętrznego; brak zdolności do skutecznej samokontroli powstrzymującej picie i powtarzające się niepowodzenia prób zaprzestania picia; głębokie uszkodzenie podstaw kontaktów społecznych; gotowość do naruszania norm społecznych i wartości, gdy znajdą się one w konflikcie z dążeniem do picia. Długotrwałe i intensywne picie alkoholu powoduje poważne uszkodzenia życia emocjonalnego i doprowadza do wytworzenia się specyficznego systemu regulacji psychicznej w tej sferze. Dynamika procesów emocjonalnych osoby uzależnionej ukierunkowana jest na inicjowanie i potęgowanie pragnienia alkoholu. Oznacza to, że różnorodne stany i reakcje emocjonalne, niezależnie od ich rzeczywistych źródeł, bardzo często są doświadczane przez osobę uzależnioną jako pragnienie alkoholu. Najważniejszą rolę spełnia dążenie do szybkiego złagodzenia lub uśmierzenia przykrych stanów emocjonalnych przy pomocy alkoholu. Osoba uzależniona ma silną tendencję do reagowania na stres poczuciem zagrożenia, któremu często towarzyszą lęk, złość, smutek i ból oraz gotowość do radzenia sobie ze stresem przy pomocy prób bezpośredniego łagodzenia przykrych emocji, zamiast prób zmiany okoliczności tworzących stres. Stres stanowiący podstawowe źródło przykrych stanów emocjonalnych może być powodowany przez czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, a w szczególności przez negatywne konsekwencje picia alkoholu. Niski poziom odporności na cierpienie, osłabianej przez biochemiczne skutki nadużywania alkoholu, powoduje, że do przykrych stanów emocjonalnych takich jak: niepokój, rozdrażnienie czy przygnębienie dołącza się poczucie "bolesności", co nasila dążenie do szybkiego ich uśmierzenia przy pomocy alkoholu. W chwilach nasilania się cierpienia i lęku zaczyna się rozwijać proces panicznego poszukiwania ulgi, który nadaje pragnieniu alkoholu charakter wewnętrznego przymusu i konieczności picia. Dynamizowana lękiem i cierpieniem ucieczka do alkoholu, z nadzieją na uśmierzenie i uspokojenie, jest często doświadczana jako tzw. głód alkoholu, a największym zagrożeniem staje się wtedy perspektywa utraty dostępu do alkoholu. Dodatkowym źródłem stresu może być również obniżona tolerancja na monotonię, określana również jako zwiększone zapotrzebowanie na stymulację. Oznacza to nasiloną potrzebę wzbudzania szybkich i bezpośrednich zmian w stanie emocjonalnym. Osoba uzależniona ma gotowość do osiągania tego przy pomocy alkoholu, gdyż ogarnia ją przykry niepokój nawet wtedy, gdy jej sytuacja życiowa uspokaja się i stabilizuje. Podwyższona potrzeba stymulacji i zmiany własnych stanów psychicznych u części osób uzależnionych wynika z indywidualnych cech temperamentu, a u wszystkich intensywne picie przyczynia się do nasilenia tej cechy, na skutek biochemicznych zmian pod wpływem alkoholu. Część minionych doświadczeń osoby uzależnionej związanych z piciem alkoholu ukształtowała przyjemne oczekiwania związane z pozytywnymi skutkami alkoholu. Tworzy to pokusę ponownego przeżycia takich stanów i wzmaga dążenie do uśmierzenia przykrych przeżyć. Tak więc siła pragnienia alkoholu pochodzi zarówno z dążenia do uśmierzenia przykrych stanów związanych z niepokojem i z cierpieniem, jak i z pokusy na osiągnięcie przyjemności bezpośrednio po uwolnieniu się od przykrości. Przeżywanie przez osobę uzależnioną przykrych stanów emocjonalnych nabiera specyficznej dwoistości. Przykry stan emocjonalny jest z jednej strony negatywnym sygnałem, który powinien wzbudzać odruch awersyjny, czyli tendencję do unikania źródła przykrości, z drugiej strony jest równocześnie sygnałem zapowiadającym chwilę przyjemności po uśmierzeniu przykrości. Ponieważ u osoby uzależnionej nastąpiło poważne zredukowanie wielu naturalnych źródeł przyjemnych stanów, uśmierzanie przykrości jest głównym sposobem uzyskiwania przyjemnych doświadczeń. Oba aspekty pragnienia alkoholu u osoby uzależnionej wpływają w istotny sposób na zniekształcenia poznawcze. Dążenie do złagodzenia przykrości zawęża świadomość i koncentruje ją wokół alkoholu, jako podstawowego środka uśmierzającego oraz neutralizuje sygnały utrudniające dostęp do alkoholu. Pokusa i nadzieja na szybką przyjemność sprzyja tworzeniu pozytywnych złudzeń. Działanie tego mechanizmu wyjaśnia przede wszystkim pojawianie się tzw. przymusowych pragnień alkoholowych, a w szczególności ogromną siłę ich działania. Wskazuje również na niezwykle istotne zjawisko rozluźnienia, a często nawet zerwania związków emocjonalnych z realną rzeczywistością, co wpływa na poważne osłabienie możliwości zewnętrznego wpływu najbliższych osób na funkcjonowanie alkoholika. Z tej perspektywy możemy również lepiej zrozumieć emocjonalne źródła zaburzeń w funkcjonowaniu poznawczym osoby uzależnionej.
W świadomości osoby, u której rozwija się proces uzależnienia, coraz częściej ścierają się negatywne informacje o szkodach powodowanych przez picie oraz sygnały wskazujące na rosnące zapotrzebowanie na pozytywne emocjonalne efekty picia. Dysonans ten coraz częściej redukowany jest przez zaprzeczanie informacjom o szkodach, co doprowadza do wytworzenia się patologicznego systemu regulacji psychicznej, który nazywamy mechanizmem iluzji i zaprzeczania. Utrudnia on rozpoznawanie szkód i ich alkoholowej przyczyny, dostarcza wskazówek przeszkadzających w powstrzymaniu uzależnienia oraz tworzy złudne i pozytywne wizje życia z alkoholem. Mechanizm ten działa okresowo, tematycznie i bez udziału świadomości. Aktywizuje się wtedy, gdy nasila się dążenie do uśmierzania przykrych stanów emocjonalnych i pokusa doświadczania pozytywnych skutków picia oraz gdy tematem procesów umysłowych stają się sprawy związane z piciem alkoholu. U osoby uzależnionej powstaje całościowy i zwarty system przekonań, który określa subiektywną wizję życia i świata, odizolowaną od rzeczywistości i podporządkowaną pragnieniu picia. Obniża się zdolność do weryfikacji spostrzeżeń i przekonań oraz sprawdzania ich zgodności z realiami życiowymi. W obrębie tego wewnętrznego świata alkoholika obowiązuje specyficzna "nałogowa logika", obejmująca zbiór reguł sterujących procesami umysłowymi osoby uzależnionej. Zbudowana jest w szczególności na następujących zasadach: To nie ja. To nie dlatego. To nie tak było. Tym razem na pewno się uda. Od jutra będzie zupełnie inaczej. Oni są do mnie uprzedzeni. Niewygodne fakty znikają, gdy się o nich nie myśli. Wystarczy mocno chcieć, aby to mieć - silne pragnienia tworzą fakty. Co by nie było, to jakoś to będzie. Co się stało, to się nie odstanie. Ponieważ doświadczenia uzyskiwane przez osobę uzależnioną bezpośrednio po wypiciu alkoholu są dla niej niezwykle atrakcyjne, szansa na powstrzymanie picia opiera się tylko na faktach występowania rozmaitych szkód związanych z piciem. Mechanizm iluzji i zaprzeczania utrudnia dostrzeganie tych szkód i ich związku z piciem. Jednak od czasu do czasu alkoholik staje się świadomy, przynajmniej częściowo, obecności tych szkód i zaczyna myśleć o ograniczeniu picia. Powoduje to przypływ przykrych przeżyć i nasilenie pragnienia picia, co ponownie aktywizuje mechanizm i ogranicza zdolność do racjonalnego kierowania postępowaniem. Doświadczenia życiowe osoby uzależnionej obejmują znaczącą ilość faktów wskazujących na jej bezsilność wobec negatywnych wydarzeń związanych z piciem i deficyt kontroli nad własnym postępowaniem oraz sytuacjami życiowymi. Towarzyszy temu załamywanie się poczucia własnej wartości. Mechanizm iluzji i zaprzeczania odgrywa istotną rolę w tworzeniu i podtrzymywaniu złudnych przekonań o własnej mocy, kontroli oraz wartości. Mechanizm iluzji i zaprzeczania jest zakorzeniony w systemie myślenia magiczno-życzeniowego. Jest więc źródłem specyficznej wiary w istnienie irracjonalnych mocy, które mogą być zaprzęgnięte w służbie pragnień osoby uzależnionej. Skłania to do posługiwania się rytualnymi czynnościami, które mają zapewniać kontrolę nad skutkami picia i własną sytuacją życiową.
|
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
ZABURZENIA PSYCHOSOMATYCZNE 2, Kliniczna
Zaburzenia psychosomatyczne, Kliniczna
Elllis (3) terapia, Studia, Kliniczna, Psychopatologia, Terapia, Zaburzenia, Psychologia Kliniczna
Zaburzenia psychiczne - S.Dem, EDUKACJA PROZDROWOTNA - studia mgr, psychologia kliniczna
Drogowskaz - główne rodzaje zaburzeń(1), psychiatria i psychologia kliniczna
ZABURZENIA ZDROWIA PSYCHICZNEGO, Kliniczna, Psychopatologia, Terapia, Zaburzenia
Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni, Psychologia, kliniczna dzieci
pytania na kolos z klinicznej, psychiatria i psychologia kliniczna
ZABURZENIA ZACHOWANIA, Psychologia kliniczna(1)
zaburzenia moczenie mimowolne i zabrudzani kalem, Psychologia kliniczna
zaburzenia wycinkowe, Psychologia- UMCS- hasło psychologiaumcs, Psychologia kliniczna- dr Siwek
Psychologia kliniczna jest działem psychologii stosowanej zajmującym się profilaktyką, psychiatria i
Psychologia procesow poznawczych - sylabus 2009, Zachomikowane, Nauka, Studia i szkoła, psychiatria
Klasyfikacja zaburzeń dziecięcych w ICD, Psychologia, kliniczna dzieci
tartas - pytania, Studia, Psychologia, SWPS, 4 rok, Semestr 07 (zima), Psychologiczne mechanizmy zab
Sytuacje trudne i ich wplyw na stan psychiczny, Psychologia- UMCS- hasło psychologiaumcs, Psychologi
psychologia kliniczna +, ZABURZENIA ODŻYWIANIA, ZABURZENIA ODŻYWIANIA
więcej podobnych podstron