Teresa Orzeszko

UE we Wrocławiu WEZiT w Jeleniej Górze

Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone.

Rozpowszechnianie bez zgody autora zabronione.

Bilans

Literatura:

1. Gmytrasiewicz M., Karmańska A.: Rachunkowość finansowa. Difin: Warszawa 2004, s. 427 - 433, 443 - 449, 458.

2. Sojak S., Stankiewicz J.: Podstawy rachunkowości. Tonik Dom Organizatora: Toruń 2004, s. 30 - 32, 588 - 592.

3. Śnieżek E. (red.):Wprowadzenie do rachunkowości. Oficyna Ekonomiczna: Kraków 2004, s. 37 - 38, 41 - 43, 303 - 351.

Dyspozycje:

1. Pojęcie bilansu w rachunkowości.

2. Klasyfikacja bilansów według różnych kryteriów (sposób prezentacji danych, dzień bilansowy, zakres podmiotowy, układ, inne).

3. Funkcje bilansu.

4. Cechy charakterystyczne bilansu stanowiącego element rocznego sprawozdania finansowego jednostki.

Bilans jest to zestawienie:

• aktywów i pasywów (jednostki lub grupy jednostek powiązanych),

• tabelaryczne - nie jest to zestawienie opisowe, lecz prezentowane w postaci tabeli.

W teorii rachunkowości znane są następujące formy tabeli bilansu:

• dwustronna (kontowa), składająca się z dwóch stron: lewej - przeznaczonej dla aktywów i prawej - przeznaczonej dla pasywów

Aktywa	Pasywa
.....	.....
.....	.....
Suma	Suma

• dwuczęściowa, składająca się z dwóch części: górnej - przeznaczonej dla aktywów i dolnej - przeznaczonej dla pasywów

Aktywa		Aktywa
.....		-
.....		Zobowiązania
Suma		=
Pasywa		Kapitał własny (aktywa netto)
.....
.....
Suma

• jednostronna, składająca się tylko z jednej strony (części), w której aktywa prezentowane są na przemian z pasywami;

• wartościowe - zwykłe zestawienie aktywów i pasywów, tzn. ich wymienienie (wyszczególnienie, wypunktowanie) nie dawałoby podstaw do ich oceny, gdyż ze względu na dużą różnorodność nie są one porównywalne. Taka ocena jest możliwa jedynie po zastosowaniu wspólnego dla nich wszystkich miernika, jakim jest pieniądz. Dzięki wycenie aktywów i pasywów, tj. określeniu ich wartości w jednostkach pieniężnych możliwa jest ocena ich stanu (ogólnej wartości i struktury), czyli ocena sytuacji majątkowo-finansowej i wyniku finansowego jednostki oraz dokonywanie porównań w tym zakresie w czasie i w przestrzeni;

• bilansujące się - w prawidłowo przygotowanym bilansie suma aktywów jest równa sumie pasywów;

• kompletne - w bilansie wykazuje się wszystkie składniki aktywów i pasywów;

• syntetyczne - syntetyka bilansu wyraża się w tym, że nie przedstawia się w nim każdego składnika aktywnego, czy pasywnego odrębnie, nie wymienia się i nie podaje wartości poszczególnych elementów majątku z osobna, lecz wyodrębnia się pewne ich jednorodne grupy i podaje ich łączne wartości;

• usystematyzowane - kolejność prezentowanych w bilansie składników nie jest przypadkowa, ani też obojętna, lecz powinna być stała (niezmienna) i zgodna z określonymi regułami (odmiennymi dla aktywów i pasywów), co ma ułatwiać porównywalność bilansów w czasie i w przestrzeni.

Aktywa porządkowane są zwykle według wzrastającej, bądź też malejącej płynności (łatwości zamiany na pieniądz), a pasywa natomiast według wzrastającej, bądź też malejącej wymagalności (konieczności zwrotu, spłaty);

• statyczne - bilans jest zestawieniem statycznym, a nie dynamicznym, co oznacza, że pokazuje on stan aktywów i pasywów, czyli sytuację majątkowo-finansową na konkretny dzień, zwany dniem bilansowym. Aby uzyskać obraz zmian, jakie zaszły w tym stanie (w sytuacji majątkowo-finansowej) w pewnym okresie należy porównać ze sobą dwa kolejne bilanse sporządzone na początek i koniec tego okresu;

• sformalizowane - obligatoryjne bilanse, pełniące funkcje sprawozdań, muszą być sporządzane zgodnie z regułami określonymi w przepisach prawa.

Ze względu na sposób prezentacji danych wyodrębnia się trzy typy bilansów.

WYSZCZEGÓLNIENIE	BILANS
		W UKŁADZIE BRUTTO	W UKŁADZIE NETTO	W UKŁADZIE MIESZANYM
Charakterystyka	wykazuje się odrębnie salda kont głównych i korygujących, np. środki trwałe i umorzenie środków trwałych umieszcza się pozycje o charakterze informacyjnym, np. obowiązkowe odpisy z zysku niektóre pozycje podaje się w postaci rozwiniętej, np. zamiast salda konta fundusze specjalne podaje się osobno w pasywach saldo początkowe i odpisy zwiększające, a w aktywach wartość wykorzystanych środków	obejmuje wyłącznie pozycje wyrażające aktualną wartość aktywów i pasywów, np. wartość środków trwałych już po ich korekcie o dotychczasowe umorzenie nie zawiera pozycji o charakterze informacyjnym nie prezentuje pozycji w postaci rozwiniętej	łączy w sobie cechy zarówno układu netto, jak i brutto, tzn. że niektóre pozycje wykazywane są w układzie brutto, a inne w netto
Zalety	posiada większą pojemność informacyjną bardziej wszechstronnie informuje o sytuacji majątkowo-finansowej umożliwia szerokie pole wnioskowania	przejrzystość czytelność jednoznaczność możliwość szybkiego wyrobienia sobie opinii o sytuacji majątkowo-finansowej	równoważy wymagania odnośnie przejrzystości bilansu z jego wartością poznawczą
Wady	mała przejrzystość mała czytelność ze względu na różne znaczenie informacyjne poszczególnych pozycji utrudnione szybkie wnioskowanie	nieco ograniczony zakres wnioskowania	łączy wady zarówno układu netto, jak i brutto

Ze względu na dzień bilansowy, na który są sporządzane wyodrębnia się następujące rodzaje bilansów:

• bilans początkowy (założycielski) - bilans sporządzony na dzień rozpoczęcia działalności (pierwszy bilans w historii podmiotu)

• bilans likwidacyjny - bilans sporządzony na dzień zakończenia działalności (ostatni bilans w historii podmiotu)

• bilans otwarcia - bilans sporządzony na pierwszy dzień roku obrotowego (także pierwszy bilans)

• bilans zamknięcia - bilans sporządzony na ostatni dzień roku obrotowego (także ostatni bilans)

• bilans komasacyjny - bilans sporządzony na dzień połączenia jednostek

• bilans na dzień zmiany formy prawnej jednostki

• bilans upadłościowy - bilans sporządzany na dzień otwarcia upadłości - jest zesta­wieniem stanu majątku i kapitału, tak zwanej masy upadłościowej, którą na podstawie de­cyzji sądu o upadłości przejmuje syndyk masy upadłościowej, tj. osoba zarządzająca dalej tym majątkiem i przeprowadzająca likwidację jednostki.

Ze względu na zakres podmiotowy (liczbę jednostek, dla których sporządzany jest bilans) wyodrębnia się następujące rodzaje bilansów:

• bilans jednostkowy - bilans obejmujący swoim zakresem aktywa i pasywa jednej jednostki będącej podmiotem rachunkowości

• bilans łączny - bilans sporządzony na podstawie bilansów jednostkowych podmiotów rachunkowości wyodrębnionych w strukturze organizacyjnej jednostki

• bilans jednostki - bilans jednostkowy lub bilans łączny

• bilans skonsolidowany - bilans sporządzany przez jednostkę dominującą na podstawie bilansów jednostek powiązanych.

Ze względu na sposób sporządzania (układ) wyodrębnia się:

• bilans w układzie porządkowym (bilans sprawozdawczy) - układ porządkowy bilansu polega na stosowaniu struktury sprawozdaw­czej odpowiadającej pewnym przyjętym z góry kryteriom (jest sformalizowany)

• bilans w układzie analitycznym (bilans analityczny) - układ analityczny bilansu grupuje pozycje aktywów i pasywów w kolejności ułatwiającej prze­prowadzenie analizy finansowej.

Wybór układu bilansu zależy od konkretnych po­trzeb informacyjnych, które powodować mogą w praktyce stosowanie różnych pozio­mów agregacji danych. Dla celów sprawozdawczości finansowej stosowany jest układ porządkowy bilansu.

Bilans handlowy - sporządzany jest przez podmiot gospodarczy w myśl obowiązujących norm prawnych rachunkowości i przede wszystkim dla zewnętrznych użytkowników informacji finansowych; podporządkowany jest polityce bilansowej, która z kolei powinna być w zgodzie z zasadą rzetelnego i wiernego obrazu.

Bilans podatkowy - występuje tylko w niektórych państwach (np. w Niemczech); oparty jest na normach prawa podatkowego, które mogą różnić się znacznie od prawa bilansowego, chociażby w zakresie uznawania kosztów i przychodów, tworzenia rezerw, stosowania metod amortyzacji. Bilans podatkowy jest efektem instrumentalnej, fiskalnej polityki państwa.

Bilans wewnętrzny - służy potrzebom zarządzania jednostką i w związku z tym wycena pozycji bilansowych może odbywać się na odmiennych zasa­dach niż w bilansie handlowym, czy też podatkowym. Mogą być tutaj stosowane na przy­kład ceny odtworzeniowe lub inne.

Bilans publikacyjny - jest szczególną odmianą bilansu z jednego powodu: sporządzany jest tylko przez nie­które jednostki, a mianowicie takie, które mają obowiązek jego publikowania (np. banki, zakłady ubezpieczeń).

Funkcje bilansu:

• funkcja księgowa - bilans jest dokumentem księgowym, na podstawie którego otwiera się i zamyka księgi rachunkowe

• funkcja dowodowa - rygory obowiązujące przy jego sporządzaniu sprawiają, że może on mieć moc dowodu prawnego (być wykorzystany jako dowód w sprawie rozstrzyganej przed sądem) i dlatego podlega wieczystemu przechowywaniu

• funkcja sprawozdawcza - bilans jest podstawowym elementem sprawozdania finansowego obligatoryjnym dla wszystkich jednostek prowadzących rachunkowość w postaci ksiąg rachunkowych. Duże znaczenie bilansu jako sprawozdania wynika z faktu, że daje on podstawę do wszechstronnej oceny sytuacji majątkowej i finansowej.

Rok obrotowy - rok kalendarzowy lub inny okres trwający 12 kolejnych pełnych miesięcy kalendarzowych, stosowany również do celów podatkowych. Jeżeli jednostka:

• rozpoczęła działalność w drugiej połowie roku kalendarzowego to jej pierwszy rok obrotowy może obejmować więcej niż 12 miesięcy kalendarzowych

• dokonała zmiany roku obrotowego to pierwszy rok obrotowy po tej zmianie powinien być dłuższy niż 12 miesięcy kalendarzowych.

Rok obrotowy lub jego zmiany określa statut lub umowa, na podstawie której utworzono jednostkę.

Okres sprawozdawczy - okres, za który sporządza się sprawozdanie finansowe w trybie przewidzianym ustawą o rachunkowości lub inne sprawozdanie finansowe sporządzone na podstawie ksiąg rachunkowych (rok obrotowy, półrocze, kwartał, miesiąc).

Dzień bilansowy - dzień, na który sporządza się sprawozdanie finansowe (np. ostatni dzień roku obrotowego).

OBLIGATORYJNE WYMOGI FORMALNE BILANSÓW JEDNOSTEK INNYCH NIŻ BANKI, ZAKŁADY UBEZPIECZEŃ I ZAKŁADY REASEKURACJI
wzór	załącznik nr 1 do ustawy z 29.09.1994 r. o rachunkowości
data sporządzenia	dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych - inny dzień bilansowy
forma	dwustronna tabela, w której wykazuje się stany aktywów i pasywów na dzień kończący bieżący i poprzedni rok obrotowy (na inny dzień bilansowy niż koniec roku obrotowego i na dzień kończący rok obrotowy bezpośrednio go poprzedzający)
język	polski
waluta	krajowa - dane liczbowe można wykazywać w zaokrągleniu do tys. zł, jeżeli nie zniekształca to obrazu jednostki
wycena - wg zasad określonych w rozdziale 4 ustawy o rachunkowości lub w MSR	Aktywa wykazuje się według wartości księgowej skorygowanej o: odpisy umorzeniowe (amortyzacyjne), odpisy aktualizujące wartość; Aktywa finansowe i zobowiązania finansowe wykazuje się w kwocie netto po kompensacie, jeżeli jednostka ma do tego bezwarunkowe prawo.
uszeregowanie aktywów	wg wzrastającej płynności
uszeregowanie pasywów	wg wzrastającej wymagalności
oznaczenia (symbole):
części	duże litery, np. A.
grupy główne	cyfry rzymskie, np. I.
grupy	cyfry arabskie (symbole jednocyfrowe), np. 1.
podgrupy	małe litery, np. a)
elementy	tiret (myślnik, kreska) np. -
liczba wyodrębnionych części (grup głównych):	po stronie aktywów	po stronie pasywów
części	dwie A - B	dwie A - B
grupy główne	różna w poszczególnych częściach
pozycje uzupełniające (pozabilansowe)	brak
możliwość pomijania pozycji	jeżeli kategorie/zjawiska wchodzące w zakres określonej pozycji bilansu w jednostce nie wystąpiły (mają wartość = 0) ani w danym roku obrotowym, ani w roku obrotowym go poprzedzającym, to pozycję tę należy w sporządzanym bilansie pominąć
możliwość stosowania uproszczeń	Jednostka niebędąca bankiem, spółdzielczą kasą oszczędnościowo-kredytową, zakładem ubezpieczeń, zakładem reasekuracji, która w roku obrotowym, za który sporządza bilans oraz w roku poprzedzającym ten rok obrotowy nie osiągnęła dwóch z trzech następujących wielkości: średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty - nie więcej niż 50 osób suma aktywów na koniec roku obrotowego w walucie polskiej - nie przekroczyła równowartości 2.000.000 euro przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów oraz operacji finansowych w walucie polskiej - nie przekroczyła równowartości 4.000.000 euro może sporządzać bilans w formie uproszczonej, tzn. wykazywać w nim dane wyłącznie dla pozycji oznaczonych dużymi literami i cyframi rzymskimi.
możliwość stosowania większej szczegółowości	Jeżeli wynika to z potrzeb lub specyfiki jednostki bilans może być sporządzony w formie rozwiniętej, tzn. ze szczegółowością większą niż w odpowiednim wzorze.

Bilans - jednostki inne niż banki, zakłady ubezpieczeń, zakłady reasekuracji i jednostki mikro

Aktywa	31.12. x	31.12. x-1	Pasywa	31.12. x	31.12. x-1
A. Aktywa trwałe I. Wartości niematerialne i prawne 1. Koszty zakończonych prac rozwojowych 2. Wartość firmy 3. Inne wartości niematerialne i prawne 4. Zaliczki na wartości niematerialne i prawne II. Rzeczowe aktywa trwałe 1. Środki trwałe a) grunty (w tym prawo użytkowania wieczystego gruntu) b) budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej c) urządzenia techniczne i maszyny d) środki transportu e) inne środki trwałe 2. Środki trwałe w budowie 3. Zaliczki na środki trwałe w budowie III. Należności długoterminowe 1. Od jednostek powiązanych 2. Od pozostałych jednostek IV. Inwestycje długoterminowe 1. Nieruchomości 2. Wartości niematerialne i prawne 3. Długoterminowe aktywa finansowe a) w jednostkach powiązanych - udziały lub akcje - inne papiery wartościowe - udzielone pożyczki - inne długoterminowe aktywa finansowe b) w pozostałych jednostkach - udziały lub akcje - inne papiery wartościowe - udzielone pożyczki - inne długoterminowe aktywa finansowe 4. Inne inwestycje długoterminowe V. Długoterminowe rozliczenia międzyokres. 1. Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego 2. Inne rozliczenia międzyokresowe B. Aktywa obrotowe I. Zapasy 1. Materiały 2. Półprodukty i produkty w toku 3. Produkty gotowe 4. Towary 5. Zaliczki na dostawy II. Należności krótkoterminowe 1. Należności od jednostek powiązanych a) z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty: - do 12 miesięcy - powyżej 12 miesięcy b) inne 2. Należności od pozostałych jednostek a) z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty: - do 12 miesięcy - powyżej 12 miesięcy b) z tytułu podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych oraz innych świadczeń c) inne d) dochodzone na drodze sądowej III. Inwestycje krótkoterminowe 1. Krótkoterminowe aktywa finansowe a) w jednostkach powiązanych - udziały lub akcje - inne papiery wartościowe - udzielone pożyczki - inne krótkoterminowe aktywa finansowe b) w pozostałych jednostkach - udziały lub akcje - inne papiery wartościowe - udzielone pożyczki - inne krótkoterminowe aktywa finansowe c) środki pieniężne i inne aktywa pieniężne - środki pieniężne w kasie i na rachunkach - inne środki pieniężne - inne aktywa pieniężne 2. Inne inwestycje krótkoterminowe IV. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokres.			A. Kapitał (fundusz) własny I. Kapitał (fundusz) podstawowy II. Należne wpłaty na kapitał podstawowy (wielkość ujemna) III. Udziały (akcje) własne (wielkość ujemna) IV. Kapitał (fundusz) zapasowy V. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny VI. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe VII. Zysk (strata) z lat ubiegłych VIII. Zysk (strata) netto IX. Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkość ujemna) B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania I. Rezerwy na zobowiązania 1. Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego 2. Rezerwa na świadczenia emerytalne i podobne - długoterminowa - krótkoterminowa 3. Pozostałe rezerwy - długoterminowe - krótkoterminowe II. Zobowiązania długoterminowe 1. Wobec jednostek powiązanych 2. Wobec pozostałych jednostek a) kredyty i pożyczki b) z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych c) inne zobowiązania finansowe d) inne III. Zobowiązania krótkoterminowe 1. Wobec jednostek powiązanych a) z tytułu dostaw i usług, o okresie wymagalności: - do 12 miesięcy - powyżej 12 miesięcy b) inne 2. Wobec pozostałych jednostek a) kredyty i pożyczki b) z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych c) inne zobowiązania finansowe d) z tytułu dostaw i usług, o okresie wymagalności: - do 12 miesięcy - powyżej 12 miesięcy e) zaliczki otrzymane na dostawy f) zobowiązania wekslowe g) z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń h) z tytułu wynagrodzeń i) inne 3. Fundusze specjalne IV. Rozliczenia międzyokresowe 1. Ujemna wartość firmy 2. Inne rozliczenia międzyokresowe - długoterminowe - krótkoterminowe
Aktywa razem			Pasywa razem

Bilans uproszczony - jednostki inne niż banki, zakłady ubezpieczeń, zakłady reasekuracji i jednostki mikro

AKTYWA			PASYWA
Nazwa składnika	Wartość		Nazwa składnika	Wartość
		31.12. x		31.12. x-1		31.12. x	31.12. x-1
A Aktywa trwałe			A Kapitał własny
I Wartości niematerialne i prawne			I Kapitał podstawowy
II Rzeczowe aktywa trwałe			II Należne wpłaty na kapitał podstawowy
III Należności długoterminowe			III Udziały własne
IV Inwestycje długoterminowe			IV Kapitał zapasowy
V Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe			V Kapitał z aktualizacji wyceny
B Aktywa obrotowe			VI Pozostałe kapitały rezerwowe
I Zapasy			VII Zysk (strata) z lat ubiegłych
II Należności krótkoterminowe			VIII Zysk (strata) netto
III Inwestycje krótkoterminowe			IX Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego
IV Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe			B Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania
			I Rezerwy na zobowiązania
			II Zobowiązania długoterminowe
			III Zobowiązania krótkoterminowe
			IV Rozliczenia międzyokresowe
Suma			Suma

7

6

---