Pedagogika międzykulturowa
H. M. Griese
Kultura - jest ogólnym, zgeneralizowanym dla danego społeczeństwa, narodowości, organizacji czy grupy społecznej systemem orientacyjnym, który został ukształtowany ze swoistych dla nich symboli przekazywanych z pokolenia na pokolenie.
Kulturowy relatywizm - opór przeciw zachodnim systemom wartości, doprowadził do uświadomienia sobie przez część elit Zachodu, ze powszechne w odczuciu Europejczyków wartości i sposoby myślenia mają charakter bardziej lokalny niż sądzona, że inne tradycje kulturowe sa silnie zakorzenione w dziedziczących je społecznościach. „misja cywilizacyjna” Europy prowadzi do konfliktu kultur odmiennych.
Idee wychowania międzykulturowego:
Konieczność ukierunkowania procesów edukacyjnych na problemy przyszłości świata, np. groźba zagłady nuklearnej, katastrofy ekologiczne, polaryzacja bogactwa i biedy, wzrost fanatyzmu i nietolerancji, terroryzm, emigracje zarobkowe, choroby i epidemie.
Przygotowanie społeczeństw do krytycznej analizy współczesnej cywilizacji i do działań mających charakter umiejętnego i odpowiedzialnego sterowania jej dalszym rozwojem.
Wychowanie pełnego, bogatego duchowo człowieka, wykształcenie wrażliwości i kultury uczuć, sympatię i empatię w stosunkach międzyludzkich, moralna dyscyplina i zdolność do samorealizacji.
Integrowanie człowieka ze światem ludzkiej wspólnoty (rozbudzanie zainteresowania innymi krajami, narodami, likwidowanie uprzedzeń i stereotypów, dążenie do zrozumienia i akceptacji).
Migracje ludności i związane z nim problemy:
Wzmożona imigracja do bogatych państw Zachodu.
Zapotrzebowanie na siłę roboczą - powojenny boom gospodarczy.
Europa stała się szybko „kolorowa” (Arabowie, Hindusi, Turcy).
Procesy te zostały wzmocnione przez: narastającą globalizację ekonomiczną, polityczne i ekonomiczne kryzysy w Europie Wschodniej, pogłębiające się zróżnicowania poziomu życia pomiędzy bogatymi krajami Północny i biedniejącym Południem globu.
Problemy dla tradycyjnych mieszkańców Zachodu: stałe obcowanie z odmiennymi kulturami wymaga zmiany nawyków i stereotypów, rywalizacja na rynku pracy, wzrost kosztów opieki społecznej.
Pedagogika bikulturowa - nastawiała się na kształtowanie umiejętności współżycia ludzi w zgodzie z własną kulturą, przyznając priorytet językowi naturalnemu i kulturowej tożsamości dzieci imigrantów.
Międzykulturowe wychowanie i uczenie się:
WYCHOWANIE
Zachowanie i poszanowanie prawa ludzi do odmienności kulturowej.
Partnerskie współżycie.
Pokój bez usilnego dążenia do harmonii, ale do umiejętnego rozwiązywania pojawiających się na tym tle różnic czy konfliktów.
Celem jest stworzenie równoprawnych warunków życia dla różnych kulturowo i etnicznie grup żyjących w ramach danego społeczeństwa.
Rola pedagoga: umożliwienie ludziom nabycia umiejętności i gotowości do wolnych od uprzedzeń spotkań, między osobami różnej narodowości, organizowanie wymian, spotkań dzieci i młodzieży z różnych krajów.
UCZENIE SIĘ
Jest procesem zachodzącym, gdy w kontakcie z człowiekiem innej kultury staramy się zrozumieć jego specyficzny system orientacyjny - jego wartości, sposób myślenia i działania.
Wymaga ono także znajomości własnego systemu kultury.
Na bazie tych doświadczeń postrzegane są i poddawane refleksji cechy własnej kultury, nawyki postępowania, efekty działań, symbole , wartości.
Do procesu międzykulturowego uczenia się dochodzi, gdy istnieje motywacja uczenia się, i kiedy stwarzane są ku temu warunki, sytuacje (obszary zachowań).
Empatia międzykulturowa - to umiejętność lepszego rozumienia drugiego człowieka w sytuacji kulturowej, kiedy staramy się wczuć w jego stany emocjonalne, przeżycia równocześnie zrozumieć jego sytuację z tej perspektywy, kiedy pragniemy rozpoznać w niej podobieństwa lub istotne różnice w stosunku do własnej kultury.
Reakcje spowodowane przejściem do kultury obcej - 4 formy reakcji:
Ucieczka (ksenofobia) - doznawanie lęku, strachu przed obcością, następstwo żadnej lub słabej znajomości języka, stereotypów, uprzedzeń.
Dominacja - próba podporządkowania własnemu systemowi orientacyjnemu obcej kultury i obcego kulturowo partnera interakcji, zmuszanie go do przyjmowania naszych norm, wartości i zasad postrzegania świata.
Adaptacja - przystosowanie się do obcej kultury; w ekstremalnej formie bezgraniczne uwielbienie wszystkiego co obce, z odrzuceniem własnego systemu orientacji.
Integracja - szczególny, cenny efekt międzykulturowego uczenia się, gdyż sprowadza się do transnarodowej empatii.
Pedagogika nieautorytarna T. Gordona
T. Gordon:
+ Pedagog, psychoterapeuta, autor poradników dla nauczycieli, rodziców, wychowawców, animatorów kształcenia dorosłych.
+ Prezentuje koncepcję "bez zwycięzców i bez pokonanych".
Konflikty:
Wynikają ze stosowania przez wychowawców fałszywych przekonań.
Niszczą wzajemne stosunki z dziećmi.
Są chwilą prawdy, próbą, kryzysem, który może osłabić lub umocnić.
Są rozstrzygającym wydarzeniem, które może przynieść nienawiść, narastająca wrogość, psychiczne blizny.
Mogą ludzi rozdzielać lub pociągać do zażyłej zgody.
Mogą prowadzić do zaciętej walki lub głębszego wzajemnego zrozumienia.
Czynnikiem decydującym o powodzeniu wychowania jest uzewnętrznianie konfliktów, traktowanie ich w sposób naturalny.
Zasady wychowania bez porażek:
Zasada posiadania problemu
Problem powinna rozwiązywać samodzielnie osoba, rzeczywiście go posiadająca. Wychowawca „ma problem”, gdy dziecko narusza jego prawa lub robi coś, co uniemożliwia mu zaspokojenie jego potrzeb. Problem należy natomiast do dziecka , gdy ktoś lub coś uniemożliwia mu zaspokojenie jego potrzeb, bądź narusza jego prawa.
Okazywanie akceptacji
Okazywanie akceptacji osobie posiadającej problem. Dzięki temu wychowawca może poprawić jej samopoczucie, przyczyniając się zarazem do wzrostu jej poczucia własnej wartości i szacunku do siebie.
Zadbanie wychowawcy o siebie
Wychowawca musi umieć zaspokajać również własne potrzeby. Zarówno rodzic, nauczyciel mają dla człowieka potrzeby: bezpieczeństwa, akceptacji, uznania, szacunku dla siebie itp. Wychowawca musi zadbać o nie, aby mógł również zapewnić zaspokojenie ich u innych.
Zasada samozdyscyplinownia każdej osoby i jej aktywnej partycypacji w ustalaniu zasad współżycia.
Prawa, reguły, przepisy i modele zachowań.
Fazy metody rozwiązywania konfliktów:
Rozpoznanie i zdefiniowanie konfliktu - polega na poinformowaniu dziecka o tym, jakie potrzeby wychowawcy nie mogą zostać zaspokojone z powodu zaistnienia sytuacji konfliktowej oraz uzyskania informacji o odczuciach dziecka w związku z tym konfliktem.
Poszukiwanie możliwych rozwiązań konfliktu - zgłoszenie przez dzieci jak największej liczby pomysłów. Żadne z proponowanych rozwiązań nie powinno podlegać ocenie czy krytyce. Metoda „burzy mózgów”.
Krytyczna ocena projektów rozwiązań - wspólna analiza z uwzględnieniem tych, które są do przyjęcia, i te które powinny zostać odrzucone.
Wybór najlepszego rozwiązania - czyli takiego, które jest w pełni zrozumiałe dla obu stron i przyjęte bez zastrzeżeń.
Opracowanie sposobów wprowadzenie w życie tego rozwiązania - po podjęciu decyzji należy dokładnie ustalić szczegóły jej wykonania.
Poddanie kontroli - czy przyjęte rozwiązanie sprawdziło się w życiu.
Racjonalność emancypacyjna:
Umożliwia wychowawcom wejście na wyższe, głębsze piętro świadomości.
Dysponuje własną orientacją aksjologiczną, preferując emancypację od jakiegokolwiek przymusu.
Zawarte w niej kategorie opisu świata, stanowią nie tylko o jej orientacji ontologicznej, ale umożliwiają określenie i ocenianie kultury, innych ludzi oraz samego siebie.
Występowanie w pedagogice orientacji epistemologicznej - uznanie nie oczywistość i konwencjonalność kulturowo zdefiniowanego świata oraz niepowtarzalność sytuacji, motywów i racjonalności innych ludzi.
Pedagogika Waldorfska
Rudolf Steiner: Studiował matematykę, nauki przyrodnicze, filozofię, psychologię, literaturę i medycynę.
Powstała szkoła typu - Waldorf:
Prywatna , niezależna od systemu szkół państwowych, ich programów.
Dla dzieci robotników i urzędników fabryki (Waldorf - Astoria).
Radykalna forma kształcenia nauczycieli (kurs z zakresu wiedzy ogólnej o człowieku, dydaktyki i metodyki nauczania, wiedzy o charakterze ćwiczeń językowych.
Nie kieruje się narzuconymi zasadami.
Jego pedagogika ukierunkowana na tworzenie społeczeństwa przyszłości, w którym wyróżniał trzy sfery życia:
duchowo - kulturową
gospodarczą
prawno - polityczną
Podstawowym warunkiem zaistnienia w życiu sfery duchowej jest wolność.
Idea wolności:
Od urodzenia człowiek powinien dorastać w wolności od żądań władzy i życia gospodarczego.
Stworzenie jednostce szansy, by rozwinęła swoje zdolności, swoją indywidualność i zainteresowanie.
Tworzenie wolnych szkół powszechnych, średnich i uniwersytetów finansowanych przez fundacje, kwesty społeczne i indywidualne, tworząc wolne korporacje, które będą decydowały o planach, treściach i metodach kształcenia.
Szkoły - niezależne, samorządne, pozbawione hierarchicznej struktury.
Etapy rozwoju człowieka:
Ciało fizyczne - do 7 r. ż., jest najniższym elementem ludzkiego bytu, składa się z nieograniczonych substancji, podlega prawom fizyczno - materialnym. W tej fazie życia dziecko nieświadomie przyjmuje, że świat jest dobry. Wychowawcy powinni troszczyć się o „właściwe” otoczenie dziecka (pogodne oblicze wychowawcy, zdrowe wyżywienie, właściwy ubiór, dźwięczne piosenki, swobodne zabawy itp.).
Ciało eteryczne - powstaje z chwilą zgubienia przez dziecko mlecznych zębów. Jest ono wewnętrzną osłoną ciała fizycznego, stanowiąc gwarancję dla procesów odżywiania, wzrostu i rozmnażania. Dziecko 7 - letnie chce iść do szkoły, chce się uczyć. Potrzebuje „autorytetu” przez rozbudzenie w dziecku sympatii i akceptacji. Ciało to jest nośnikiem takich czynności duchowych jak: temperament, ciekawość, przyzwyczajenie, pamięć. Dlatego potrzebny jest do wszystkich przedmiotów od 1 do 8 klasy jeden nauczyciel - wychowawca.
Ciało astralne - rodzi się w trzecim siedmioleciu wraz z okresem dojrzewania; obejmuje ciało fizyczne i eteryczne. Jest to faza głębokiego zainteresowania światem i stosunkami interpersonalnymi.
Ciało ja - znajduje się w zewnętrznej powłoce, jest poznawalne dzięki intuicji. Pojawia się w czwartym siedmioleciu; to wejście człowieka w dorosłość i dojrzałość osobowości oraz dojrzałość losu. Jest nośnikiem samoświadomości, indywidualności, moralności. To faza samowychowania.
Wychowanie okultystyczne - 7 wskazań:
Szukaj wzmocnień dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Wyżej od zdrowia uczeń powinien stawiać tylko obowiązek, nigdy zaś korzyść.
Czuj się członkiem wszechświata i jako istota ludzka miej poczucie odpowiedzialności za wszystko co się dzieje.
Każdy powinien dojść do przekonania, że jego myśli, uczucia maja dla świata jednakowe znaczenie, podobnie jak i jego czyny. Zgubna jest nienawiść wobec bliźniego czy stosowanie przemocy.
Własny byt ludzki nie tworzy się za zewnątrz, lecz wewnątrz nas. Ten, kto nabędzie takiego przekonania, będzie tez potrafił rozpoznać swoje obowiązki.
Bądź stały w podejmowaniu decyzji. Nic nie powinno odwieść cię od podjętej decyzji poza rozpoznaniem, że się pomylił.
Mniej poczucie wdzięczności za wszystko, co otrzymujesz. Trzeba też wiedzieć, że nasza jaźń jest darem wszechświata.
W swojej postawie wobec życia stale bierz pod uwagę powyższe warunki.
Każdy z przedmiotów „głównych” (np rysowanie form, opowiadanie z natury i pór roku, otoczenia i ojczyzny dziecka, pisanie, czytanie, liczenie) realizowany jest w ramach czterotygodniowych sekwencji, czasowych bloków, zwanych „epokami”. Dany przedmiot pojawia się w bloku przedpołudniowym 2 lub 3 razy w ciągu roku. Pozwala to z jednej strony skoncentrować się uczniom na treściach kształcenia, z drugiej uświadamia im rolę przerw.
Opinia wystawiana na zakończenie roku szkolnego składa się z części:
Obiektywnej - ogólny opis postawy ucznia, jego postępów, pewnych braków.
Subiektywnej - skierowana jest w formie wprost do ucznia.
Pedagogika Celestyna Freineta
Pedagogika Celestyna Freineta
Zwalczał szkołę tradycyjną.
Interesował się dorobkiem pedagogiki sowieckiej.
Doprowadził do utworzenia Międzynarodowej Federacji Ruchu Szkoły Nowoczesnej.
Poglądy pedagogiczne:
Brak zgody na zastaną, martwą duchowo i pełną brutalności szkołę.
Pedagogika zdrowego rozsądku, tzn. Wychodziła od tego, co zmysłowo empirycznie dane, trzyma się konkretu, bez wielkich uogólnień i abstrakcyjnych konstrukcji.
Idee oscylują wokół charakterystycznych koncepcji naturalizmu i Nowego Wychowania.
Osiągnięciem pedagogicznym jest swobodna ekspresja. Wokół niej zbudował całą gamę technik pozwalających na aktywizację całej osobowości wychowanka - od strony kształtującego się podmiotu i pozwalających na wkraczanie w możliwie wiele dziedzin twórczości kulturalnej - od strony przedmiotowej.
Techniki te to: swobodny tekst i drukarnia szkolna, gazetka szkolna, fiszki samokontrolne oraz doświadczenie poszukujące.
Swobodny tekst:
Swój punkt wyjścia technika ta znajdowała w bezpośrednich przeżyciach dzieci (w ich potrzebie komunikacji, w kształceniu przeżyć estetycznych i wyobraźni).
Tworzone indywidualnie teksty były na forum klasy publicznie prezentowane, omawiane, a ten który najbardziej się podobał - stawał się treścią zajęć łączących w sobie edukację językową, artystyczną, światopoglądową.
Teksty, indywidualne prace dzieci i całe gazetki były powielane przez dzieci, wymieniane między szkołami z kraju i zagranicy.
Stwarzało to podstawę solidaryzmu społecznego w duchu równości i miłości bliskiego.
Doświadczenie poszukujące:
Technika ta polega na różnych formach gromadzenia informacji potrzebnych do rozwiązania konkretnego problemu wynikającego z zainteresowań i doświadczeń dziecka.
Są tu wywiady terenowe, wycieczki, krótkie referaty, samodzielnie dobierane lektury.
Materiały dostarcza tzw. Biblioteka pracy (broszury o charakterze encyklopedycznym).
Porządek do tej pracy wnosi tygodniowy plan pracy i grafik wykonania.
Samokontrola dominująca w szkole uwalnia ucznia od lęku przez nietrafną lub niesprawiedliwą oceną.
Fiszki samokontrolne:
Gwarantują pełne opanowanie zagadnienia, a maksymalny wysiłek wniesiony przez ucznia w rozwiązanie problemu musi uzyskać maksymalną ocenę.
Dzieci pracują z fiszkami samokontrolnymi (jedne zawierają problemy, drugie odpowiedzi, trzecie testy), nie oszukują, gdyż pracują dla siebie, nie muszą niczego udowadniać nauczycielowi.
Uwolnienie szkoły od tradycyjnych metod kontroli i oceniania edukacji ucznia.
Gazetka:
Zawierała trzy elementy: krytykujemy, winszujemy, życzymy sobie.
Dziecko publicznie wyrażało swoje krytyczne opinie o innych i o samym sobie.
Zasadą wychowawczą było, w przypadku jakiegoś wykroczenia - zadość uczynienie.
Kara jest zawsze błędem, a najwyżej złem koniecznym.
Bliższa naturze dziecka jest praca indywidualna; dziecko powinno unikać pracy zbiorowej, wykonywanej wg jednego narzuconego rytmu i tej samej treści.
Szkoła - wspólnota dorosłych i dzieci, wspólnie zarządzających życiem i pracą.
Dziecko nie odczuwa zmęczenia wówczas, gdy pracuje nad zadaniem, które je wciągnęło i jest mu bliskie.
Stawia na samodzielne poszukiwania, które nazwał „poszukiwaniami po omacku”.
Pedagogika radykalnego humanizmu
Erich Fromm:
Jest jednym z nielicznych filozofów krytycznych, którzy pytając o zło w procesie socjalizacji poszukuje przyczyn przemocy, zniszczenia, czynienia komuś krzywdy, braku szacunku dla jednostki ludzkiej czy pogardy.
Stara się zrozumieć istotę wszechobecnej przemocy, agresji, okrucieństwa lokując je w niemożności rozwiązywania przez człowieka podstawowych problemów życia, w niezdolności do kochania innych.
Fromm rozróżnia dwa rodzaje wrogości:
Wrogość reakcyjna - to reakcja jednostki na zagrożenie życia, godności, własności itp.
Wrogość rekompensacyjna - stanowi dla ludzi słabych, zniewolonych, bezsilnych - swoistego rodzaju uniwersalny środek do odzyskania poczucia własnej mocy, dzięki stosowaniu wobec innych przemocy, dominacji czy siły. Zdaniem Fromma ta wrogość jest pochodną dominującej w nim orientacji nekrofilnej (ku śmierci, ku destrukcji, ku złu) oraz postępującej biurokratyzacji współczesnych społeczeństw przemysłowych.
W instytucjach edukacyjnych mamy do czynienia z jedną z dwóch form bliskości między podmiotami procesu kształcenia (nauczycielami, nauczycielami - uczniami, nauczycielami - rodzicami, między samymi uczniami):
Bliskość submisyjna - to podporządkowanie się komuś, od kogo się zależy. Prowadzi do braku niezależności czy skłonności buntowniczych, hamuje pełny rozwój jednostki.
Bliskość całkowitej i najgłębszej zażyłości - między dwiema osobami, polegająca na dojrzałej miłości przy zachowaniu niezależności i odrębności podmiotów. Nie hamuje rozwoju, nie powoduje konfliktów wewnętrznych ani utraty energii.
Orientacja nekrofilna i biofilna:
ORIENTACJA NEKROFILNA:
Charakteryzuje się specyficzną zdolnością człowieka do stosowania wobec innych przemocy, do traktowania życia w sposób mechaniczny, przedmiotowy.
Reprezentuje sobą całościowy sposób życia, wyrażając się w procesach cielesnych danej osoby, w jej sferze emocjonalno - wolicjonalnej, myślach, gestach i zachowaniach.
Nekrofil jest osobą kochającą destrukcję, wierzącą w słuszność przemocy; bardziej kieruje się przeszłością, niż przyszłością, która jest dla niego nieznana, niepewna.
Jeżeli pełni funkcje kierownicze, to administruje ludźmi tak, jak rzeczami, będąc dumnym z zadawania bólu innym.
Stara się zdobyć władzę nad innymi. Władza staje się okazja do zakamuflowania własnych kompleksów, zawiedzionych nadziei, poczucia niemocy czy niedowartościowania.
Odwraca się do innych osób, potęgując swa zdolność do czynienia zła, do okrucieństwa (przemocy, wyzysku, gwałtu), upajając się własnym sadyzmem w stosunku do podwładnych.
Władza w rękach nekrofila demoralizuje, gdyż daje panowanie nad umysłem czy uczuciami innych osób.
Nekrofil w akcie zniszczenia udowadnia sobie, że góruje nad tym, czego nie mógł stworzyć: nad życiem.
Fromm ostrzega przed rozprzestrzenianiem się tej orientacji, która wcale nie musi wyrażać się w swej radykalnej formie, ale może mieć różne postacie, prowadząc do pozbawiania innych osób ich własnej godności, autonomii, indywidualności.
Erich Fromm przywiązuje wielką wagę do asertywności i obrony własnego humanum. W procesie wychowania i kształcenia sprowadza się to do zdolności obronnych osoby na zagrożenie jej życia, indywidualności, mocy sprawczej, godności oraz sublimowanie skłonności nekrofilnych, destrukcyjnych, pasji niszczenia siebie czy innych.
ORIENTACJA BIOFILNA:
Biofilia jest dążeniem osoby do ochrony życia, do twórczości, przedkładaniem radości, otwartości, prospołeczności nad pesymizm, niepewność czy egoizm.
Biofilna świadomość motywowania jest dążeniem do życia i radości.
Biofil jest osobą promieniującą na otoczenie ciepłem, serdecznością, empatią, poczuciem wolności i świadomością silnych stron własnej osobowości.
Swoją orientację życiową wyraża bardziej w sposób niewerbalny, aniżeli deklaratywny.
Nie pogrąża się w wyrzutach sumienia i poczuciu winy.
Natura człowieka nie jest ani dobra, ani zła, ale staje się patologiczna w zależności od dominacji orientacji nekrofilnej nad biofilną i od styczności z zewnętrznym światem. Wpływ społeczeństwa na jednostki niesie z sobą negatywne elementy w tym sensie, że ludzie są od siebie zależni i potrzebują się nawzajem.
Wg Fromma cywilizacja przemysłowa zorientowana jest nie na życie, ale na jego struktury, mechanizmy, wytwory materialne. Wszystko to wspiera wzrastająca rola biurokracji i fetyszyzacji rzeczy, liczb, wskaźników ilościowych, urzeczowienie stosunków międzyludzkich, administrowanie ludźmi tak, jakby byli przedmiotami.
Szkoły zdaniem Fromma zostały zdominowane przez zasadę maksymalnej wydajności. Prawu stałego i nieograniczonego przyspieszenia podlega proces kształcenia. Wzrost ilościowy wiedzy, pożądanych stopni szkolnych, promocji uczniów wyznacza cele edukacyjnej rzeczywistości, stając się miarą „postępu”.
W systemie oświatowym mamy do czynienia z dehumanizacją w imię wydajności. Administracja oświatowa narzuca nauczycielom „właściwe” podejście do zadań zawodowych oraz usług, zmierzające w rzeczywistości do zwiększenia wydajności korzyści władz oświatowych, kształtując uległych i posłusznych pracowników.
Charakterystyczne jest usuwanie elementów twórczych, gdyż wprowadzają element ryzyka i niepewności.
Zarządzający takim systemem starają się ograniczyć do maksimum indywidualizm, twórczość, alternatywne rozwiązania i jakościowe mierniki kształcenia - gdyż pragną biurokratycznie kontrolować jakość życia wewnątrzszkolnego.
Takie podejście wytwarza nudę i bierność, pozbawia zdobywania wiedzy, umiejętności emocjonalnego z nim związku, całkowitym milczeniem pomija ludzki stres, niepokój, upokorzenie czy utratę nadziei.
Szkoła humanistyczna:
Powinna promować postawę typu „być” zamiast „mieć”, praktykującą miłość, a więc orientację biofilną.
Najważniejszym czynnikiem rozwoju miłości życia u dziecka jest bowiem współżycie z ludźmi, którzy to życie kochają. Miłość jest bowiem najwznioślejszym i najtrudniejszym do osiągnięcia stanem rodzaju ludzkiego.
Zadaniem wychowawcy:
Jest poszerzanie marginesu wolności oraz wspieranie warunków sprzyjających biofilii.
Nie może wywierać na wychowanków wpływu, dokonywać za nich wyboru.
Powinien ukazać im możliwości wyboru w sposób prawdziwy z miłością, rozbudzając w nich energię ku życiu.
Rewolucyjny optymizm:
Pedagog humanistyczny nie czeka na czyjeś (władzy, prawa, ideologii) „przyzwolenie”, „nakazy”, ale kierując się głosem serca, realizmu, wierzy w moc przemian w sobie i innych; jest odważny, nieustraszony.
Zdrowe społeczeństwo - jego funkcją ma być przyczynianie się do powstania nowego, odrodzonego duchowo człowieka tzn. zdolnego do miłości, twórczości i braterstwa; społeczeństwo skupione wokół pełnego rozwoju człowieka.
Demokracja uczestnicząca - potrzeby wspólnoty są dla jednostki tak samo ważne, jak jej własne sprawy lub w której dobro wspólne jest uznawane przez każdego obywatela za jego własne.
Fromm wierzy w wolność, w prawo człowieka do bycia sobą, samopotwierdzenia i walki przeciw wszystkim tym, którzy usiłują nie dopuścić, żeby stać się sobą.
Wolność - to wolność bycia niezależnym, swoboda tego, żeby więcej być, a nie więcej mieć czy używać rzeczy i ludzi.
Pedagogika personalno - egzystencjalna
Ks. Janusz Tarnowski:
+ Teolog, psycholog, pedagog, pisarz.
+ W swojej działalności pedagogiczno - naukowej zajmuje się problematyką chrześcijańskiej pedagogiki egzystencjalnej.
Personalizm (persona - osoba):
Eksponuje osobę jako istotę autonomiczną, jej godność i rozumność.
Ważnym elementem jest afirmowanie zdolności osoby do miłości oraz samoświadomości.
Osoba ludzka posiada w sobie walor niepowtarzalny i nadrzędny wobec wszystkich wartości materialnych, animalnych, ekonomicznych, społeczno -politycznych.
Wymiary:
Strukturalny - osoba jest jednością dwóch bytów: materialnego i duchowego, tworząc psychofizyczną i substancjalną jedność.
Społeczny - osoba jest istotą społeczną, tzn. Z natury swojej relacyjną.
Transcendentny - osoba kieruje się w stronę Boga.
Personalizm jako postawa interpersonalna wyrażająca się pełnią szacunku, uznaniem praw i godności drugiej osoby oraz o jej rozwój.
Personalizm filozoficzny, zaangażowany światopoglądowo - pojęciem podstawowym jest pojecie osoby ludzkiej:
naturalistyczny - odwołuje się do ewolucjonizmu przyrodniczego i psychicznego kierowanego prawami determinizmu.
spirytualistyczny (duchowy) - eksponuje wolność ducha ludzkiego i jego wewnętrzne zadania doskonalenia samego siebie.
Personalizm egzystencjalny:
Przeciwstawia się autorytaryzmowi, biurokratyzacji i reformatorskiemu pozoranctwu.
Eksponuje na pierwszym planie kształcenie młodego pokolenia i samokształcenia wychowawców.
Do kategorii pseudowychowania zalicza:
Tresurę - jest nakłanianiem osób pod groźbą kary lub nagrody do pożądanych sposobów zachowania się.
Administrowanie - złagodzona forma tresury; odwołuje się do nadkontroli, oceniania, nieustannej weryfikacji jednostki w klimacie chłodu i oficjalności.
Trening - to ćwiczenie w sytuacjach o wzrastającym stopniu trudności, obejmując określoną sferę człowieka a nie całą osobowość.
Moralizowanie - sprowadza się do werbalnego, perswazyjnego lub poprzez sugestię pozasłownego zobowiązania osoby do pożądanych zachowań.
Kształtowanie osobowości - zewnętrzne, przedmiotowe formowanie człowieka.
Wychowanie - całokształt sposobów i procesów pomagających istocie ludzkiej, zwłaszcza przez interakcją urzeczywistniać i rozwijać swoje człowieczeństwo.
Wychowanie rozumiane jako spotkanie ma dwa wymiary:
Wertykalny - odnoszący się do Boga.
Horyzontalny - obejmujący kontakt międzyludzki.
Właściwości wychowania:
Człowieczeństwo - powinno być bazą wszelkiego wychowania, eliminując asymetryczność wzajemnych interakcji.
Permanencja - wychowanie nie ogranicza się do określonej fazy życia człowieka, ale trwa przez cały jego okres, nigdy nie znika jego potrzeba.
Inter- i intraakcyjność - obustronne oddziaływanie na siebie podmiotów (wychowawcy na wychowanka i na odwrót), a także samowychowanie; wzajemne otwieranie się na swoje wartości.
Nieokreśloność - sytuacji, zdarzeń, konsekwencji, jakie zachodzą w sytuacjach wychowawczych.
Transgresyjność - stała zdolność przekraczania samego siebie; między „ja” powierzchniowym a „ja” głębokim”.
Wychowanie personalne w dialogu:
Należy rozbudzić dzieci i młodych pod względem umysłowym, emocjonalnym, działaniowym, aby pomóc im wejść na drogę Prawdy, Dobra, Piękna, Miłości, czyli wyzwolić ukrytą iskrę w ich najgłębszym „ja” przez samego Boga.
Rodzaje dialogu:
Jako metoda - sposób komunikowania się wychowawcy z wychowankiem, gdzie podmioty dążą do wzajemnego zrozumienia, zbliżenia się i współdziałania.
Jako proces - ma miejsce, gdy jeden z komponentów dialogu jako metody (poznawczy, emocjonalny, prakseologiczny) został wdrożony w życie.
Jako postawa - gotowość otwierania się obu stron na wzajemne rozumienie, zbliżenie się i współpracę.
Formy dialogu:
Rzeczowy - dążenie obu podmiotów do wartości prawdy; angażuje umysł, ale wymaga życzliwego nastawienia wychowanka do wychowawcy.
Personalny - bazując na wartości wolności i dobra - jest ujawnieniem własnej duchowości, przeżyć, emocji.
Egzystencjalny - bazując na wartości miłości jest całkowitym wyrażaniem swojej osoby, oddaniem się drugiej osobie aż do poświęcenia jej własnego życia.
Egzystencjalne kategorie pedagogiczne:
Autentyczność - działanie zgodne z własnym „ja”, bycie szczerym, wiernym samemu sobie. Autentyczność w sensie egzystencjalnym warunkuje głębia wewnętrzna jednostki, intensywny trening duchowy i życiowa konsekwencja.
Spotkanie - zetknięcie się z jakąś rzeczywistością, z konkretną lub z transcendentną osobą (bóg), dotknięcie „rdzenia egzystencji”, najgłębszego „ja”.
Zaangażowanie - oddanie się pewnej sprawie lub osobie. Jednostka nie przestaje być sobą, nie zatraca siebie na rzecz innych, ale wzbogaca własną osobowość, uczuciowość czy bezinteresowną życzliwość.
Pedagogika społeczno - personalistyczna
Aleksander Kamiński:
Działał w okresie okupacji i PRL-u, gdzie zmagał się z wrogiem zewnętrznym (hitleryzm) i wewnętrznym (socjalizm).
Twierdził, że istotą wychowania jest wyzwolenie, uczłowieczenie człowieka, dopomaganie jego korzystnemu rozwojowi i chęci pracy.
Stworzył wizję demokratycznego społeczeństwa i poczucia społeczeństwa.
Jako protagonista ustroju demokratycznego eksponuje takie jego zalety jak:
Wolność - polega na tym, że państwo demokratyczne zapewnia obywatelom swobodę słowa, druku i stowarzyszeń.
Równość - polega na tym, iż wszyscy obywatele państwa demokratycznego bez różnicy narodowości, warstwy społecznej, przynależności partyjnej są równi wobec prawa.
Parlamentaryzm - polega na takiej organizacji politycznej społeczeństwa, która: ujawnia poglądy polityczne obywateli, oddaje władzę w ręce tych grup politycznych, za którymi wypowie się większość obywateli, zapewni kontrolę nad rządem i jego odpowiedzialność.
Ustrój demokratyczny jest jedną z najlepszych form ustroju państwowego, gdyż pozwala w sposób pokojowy, bez rewolucji, rozlewu krwi i wojen na przekazywanie władzy.
Lokował ogromne, pedagogiczne nadzieje w demokracji.
Łączył odpowiedzialność obywatelską z wysoką etycznością.
Uważał, że niezbędna jest także demokracja w obszarach oświaty, życia społecznego i gospodarczego.
Zasadniczym rysem jego pedagogiki było pogłębienie idei humanizmu (autonomia osoby ludzkiej).
Istotę procesu wychowania ujmuje nie tylko z perspektywy pedagogiki społecznej jako odrębnej dyscypliny - pedagogiki socjalnej, ale w kontekście wiedzy ogólnopedagogicznej.
Nawiązywał do pedagogiki personalistycznej S. Hessena, gdzie jej cechą było ujmowanie jednostki w rozwoju, w procesie dorabiania się osobowości, w dialektycznym związku ze społeczeństwem i tradycją.
Postrzegał rozwój człowieka nawiązując do platońskiej koncepcji duszy oraz piramidy społecznej, wyróżniając trzy warstwy bytu, w których funkcjonuje człowiek:
biologiczna (przyrody) - wychowanie sprowadza się do pielęgnowania, czyli hodowania niezdolnej do samodzielnego życia osoby. Obejmuje okres niemowlęcia i małego dziecka. Celem owej pielęgnacji jest zapewnienie istocie ludzkiej normalnego rozwoju organizmu psychofizycznego.
społeczna (prawa) - rozwój społeczny polega na kolejnym wzrastaniu w grupy społeczne, których członkiem staje się jednostka oraz na przyswajaniu sobie w tych grupach odpowiednich ról społecznych (np. syna, ucznia, pracownika, emeryta).
duchowa (kultury) - rozwój kulturalny to wzrastanie w wartości kultury materialnej i duchowej przez przyswajanie pożądanych modeli kultury (np. higieny, dobrej roboty, wartościowego czytelnictwa). Sprzyja temu upowszechnianie wartości kultury, kształcenie i samokształcenie, umiejętność dokonywania właściwego wyboru na „rynku kultur”.
U podstaw warstwy duchowej realizuje się samokształcenie i samowychowanie.
Samokształcenie to nie tylko aktywizacja intelektualna, lecz także artystyczna i techniczna, społeczna i moralna, polityczna i filozoficzna, w zakresie kultury fizycznej i kultury towarzyskiej.
Celem samokształcenia jest nie tylko opanowanie odpowiednich wiadomości i ciągłości, lecz nabycie umiejętności wartościowania i wyboru oraz kształtowania swej osobowości.
Człowiek jako istota dojrzała w fazie duchowej i rozumna, wykształcona i wolna, rozwija się w działaniu i wysiłku na rzecz nieprzemijających uniwersalnych wartości dobra, prawdy i piękna.
Warunkiem powodzenia w życiu każdego człowieka jest poznanie właściwości swego charakteru oraz wyzyskiwanie w walce życiowej jego dobrych stron, liczenie się z jego stronami ujemnymi.
Walorem pedagogiki Kamińskiego jest określenie kierunku pożądanych i możliwych zmian osobowościowych i społecznych (chodzi o wzajemność działania wychowawców i wychowanków jako podmiotów i partnerów.
Podstawą demokratycznego kierownictwa wychowawczego jest to, iż wychowawca:
Nie stawia siebie ponad ani poza młodzieżą, lecz wśród niej.
Jest czynny razem z młodymi i wśród młodych.
Doradza - nie narzuca, inspiruje i sprawdza, a nie wykonuje czegoś za młodzież.
Kontroluje, gdyż wie, że młodzież lubi być kontrolowana przez tych, którzy jej przewodzą.
To człowiek, który chce wychowywać i nigdy ten, który jest do wychowywania zmuszany.
Personalistyczne spojrzenie na wychowawcę:
Aktywnej i twórczej osobowości, przejętej życzliwością do wychowanków oraz chęcią obcowania i pracy z nimi nie jest w stanie zastąpić żadna technika, forma czy metoda wychowania.
Wychowanie w pedagogii Kamińskiego ma wymiar:
interpersonalny - stymulacja do samokształcenia i pracy nad sobą
społeczny - służba, bezinteresowność, poświęcenie itp.
moralny - np. odwaga
polityczny - obywatelskie zaangażowanie
Pedagogika filozoficzno - normatywna
K. Kotłowski
Związek pedagogiki z filozofią:
W badaniach należy brać pod uwagę nie tyle jakąś wyodrębnioną szkołę filozoficzną naszej cywilizacji.
Pedagogika filozoficzna musi pozostawać w ścisłym związku z pedagogiczną empirią, wtedy można liczyć na osiągnięcie sukcesów wychowawczych.
Istotą wychowania jest dążenie do osiągnięcia jakichś wartości dla społeczeństwa i/lub dla jednostki.
Wychowawca powinien znać nie tylko cel, ale strukturę oraz hierarchię wartości.
Wychowanie człowieka jest procesem jego integracji wokół wartości z zachowaniem pewnych prawidłowości (wyznaczają one fazy rozwoju psychofizycznego i naturę wartości i ich hierarchię.
Wg Kotłowskiego:
Wychowanie - należy do jednego z najbardziej złożonych działań człowieka, jakim jest jego oddziaływanie na drugą ludzką świadomość w celach wychowawczych.
Działalność wychowawcza - takie działanie, mające na celu rozwój osobowości dziecka przez włączenie go w służbę uznawanych przez społeczeństwo wartości.
Aktem pedagogicznym - jest każda świadoma czynność człowieka, która zorientowana jest na jakiś cel wychowawczy. Akt ten dzięki swojej normatywności jest czymś dynamicznym.
W strukturze aktu zawarte są następujące działania wychowawcy:
Analiza istniejącej sytuacji wychowawczej.
Refleksja nad sytuacją pod kątem określonego celu wychowawczego.
Obmyślenie sposobu postępowania prowadzącego do osiągnięcia postawionego celu.
Sam czyn wychowawczy, mający na celu wywołanie pożądanych zmian w psychice wychowanka, czyli wytworzenie nowej sytuacji wychowawczej.
Ciąg powiązanych ze sobą i ukierunkowanych za jakiś cel wychowawczy aktów pedagogicznych składa się na działanie czy oddziaływanie pedagogiczne, w trakcie którego pojedynczy lub zespołowy obiekt tych oddziaływań doświadcza w swojej świadomości określonych bodźców, wpływających na jego postępowanie.
Współdziałanie świadomości przedmiotu i podmiotu dla osiągnięcia wyznaczonego celu pedagogicznego nazywa Kotłowski procesem wychowawczym lub pedagogicznym.
Efektem pojedynczych aktów lub procesów wychowawczych są fakty pedagogiczne, na które składają się:
pożądane stany świadomości wychowanka
oparte na nich działania wychowanków
nowe sytuacje wychowawczego
W procesie tym występują po obu stronach świadome podmioty, mające wolność wyboru postępowania i nie zawsze są skłonne do podporządkowania się woli jednej ze stron (najczęściej wychowawcy).
Pedagog ma małą możliwość wywoływania pożądanych zmian w świadomości wychowanka z tego powodu, iż nie dysponuje środkami pozwalającymi na kontrolę ich przebiegu.
Oddziaływania intuicyjne - są podświadomym syntetyzowaniem znanych sposobów wychowawczych lub też naśladowaniem jednego z nich, w wyniku często długich lat praktyki, obserwacji i kumulacji doświadczeń.
Cele wychowania:
Nie powinny być formułowane w sposób ostry i wyraźny; nie są one w stanie uwzględnić odmiennych warunków ich stosowania ze względu na poszczególne środowiska życia i psychiczne właściwości dzieci oraz samych wychowawców.
Nie podlegają też kryteriom prawdy i fałszu, gdyż są zestawem norm postępowania, czyli powinności, które powinny się zrealizować w świadomości wychowanka.
Są one zadaniami do realizacji, które można waloryzować w kategoriach ich adekwatności do określonej ideologii, filozofii wartości, czy ich zgodności z warunkami społecznymi w jakich mają być realizowane.
Wychowawca dążąc do określonych celów wychowawczych doświadcza trzech sfer swojej działalności pedagogicznej:
Sfery faktów, w której przyjmuje rolę badacza rzeczywistości wychowawczej m. in. Stan rozwoju psychofizycznego dziecka i jego środowiska wychowawczego, program wychowania i kształcenia itp.
Sfery powinności (norm, ideałów, modeli wychowawczych), a więc dedukowanie norm moralnych z określonej ideologii i ich uzasadnianie.
Sfery prakseologii pedagogicznej, czyli zasad i metod działania jest swoistego rodzaju pomostem prowadzącym od tego co jest, do tego, co powinno być.
Wychowanie nie jest wszechmocne w żadnej ze sfer rozwoju dziecka (umysłowego, estetycznego, fizycznego, moralnego).
Nie da się nawet najbardziej obdarzonej talentami istocie osiągnąć możliwych i pożądanych sukcesów bez odpowiedniego wychowania i kształcenia.
Dziecko najlepiej rozwija się w umiarkowanym klimacie pedagogicznym. Zaspokajanie wszystkich jego kaprysów jest tak samo szkodliwe dla jego moralnego kształtowania się, jak i pozbawienie wszystkich przyjemności. Zbyt wielkie wymagania demoralizują je w tym stopniu, co zbyt małe, lecz nieco inaczej.
Podsumowanie:
K. Kotłowski - kontrowersyjna postać w naukach o wychowaniu w okresie PRL.
Pozwala aby istniały inne nauki, różne koncepcje pedagogiczne, gdyż nie ma jednej prawdy pedagogicznej.
Należy wybrać „złoty środek” spośród tych wszystkich nauk.
Pedagogika wywodzi się z filozofii; należy brać pod uwagę cały dorobek filozoficzny naszej cywilizacji.
Są trzy drogi postępowania w stosunku do dziedzictwa myśli pedagogicznej:
Jego przyjęcie i kontynuacja.
Odrzucenie ze względu na niezgodność z marksizmem filozoficznych i ideologicznych założeń.
Przezwyciężenie jego w płaszczyźnie filozofii marksistowskiej.
Istotą wychowania jest dążenie do osiągnięcia wartości.
Wychowanie - integracja wychowanka wokół wartości; zgodne z wartościami.
Wychowanie musi wpływać na osobowość dziecka (intelekt, uczucia, wola).
Wychowanie musi być adekwatne do rozwoju.
Jest pewna określona hierarchia wartości, ale jednocześnie taka sfera zawiązana z indywidualnym, subiektywnym odczuciem.
Nie jest najważniejsze to, czym jest dziecko, ale czym może być i czym być powinno.
Wychowanie nie jest wszechmocne w żadnej ze sfer rozwoju dziecka (umysłowego, estetycznego, fizycznego, moralnego).
Pseudowychowanie, czarna pedagogika
Pseudowychowanie - wszystko to, co przyjmuje wymiar przeciwieństwa, wynaturzenia, zakłamania czy pozorności wychowania.
Dwa wymiary pseudowychowania:
negatywny - występuje wtedy, kiedy jest ono przedmiotem moralnej krytyki i potępienia.
Pozytywny - pojawia się w sytuacji uwydatniania dzięki niemu pożądanych stanów czy wartości.
Arthur von Braunmuhl wymienia dwa rodzaje postaw pedagoga wobec dziecka:
Wrogość subiektywna - jest wyrazem osobistej nienawiści do dzieci czy ich nielubienia. Jest to typ racjonalnego sadysty, który doświadcza satysfakcji z fizycznego i/lub psychicznego zanęcania się nad dziećmi.
Wrogiem obiektywnym - dzieci jest pedagog, który wprawdzie lubi swoją pracę i ceni kontakt z dziećmi, ale z racji obowiązującej w szkole przemocy strukturalnej staje się rzecznikiem zła, wbrew własnej roli blokując lub degradując rozwój psychofizyczny swoich podopiecznych.
Krzywdzenie:
Aktywne - to pozbawienie dzieci przysługujących im praw bez względu na to, czy jest to czynione świadomie, czy nieświadomie.
Bierne - sprowadza się do braku zainteresowania dziećmi, niemyślenia o nich, ignorowania ich potrzeb, opinii czy odczuć.
Czarna pedagogika:
Oskarżenie każdej teorii wychowania, każdej nauki o wychowaniu.
Nazwa tego nurtu ma zaakceptować, że wszelka pedagogika jest podła, nikczemna, okrutna i zła.
Z racji swej intencjonalności oddziaływań niesie z sobą przemoc, totalitaryzm, mistyfikację czy wrogość wobec dziecka.
Antypedagogika
Antypedagogika - redukcja wychowania.
Wolfgang Hinte proponuje całkowitą rezygnację z roszczeń pedagogów do wychowywania innych.
Rezygnacja z wychowania nie oznacza pozostawienia dzieci samym sobie, nie jest odrzuceniem troski o dziecko. W antypedagogice chodzi o pozostawienie ich w spokoju, ale nie w samotności czy osamotnieniu, o uświadomienie sobie, iż poza wychowaniem są jeszcze inne formy kontaktów międzyludzkich jak m. in bycie z nimi, towarzyszenie im (bez manipulacji) w drodze, nawiązywanie z nimi kontaktu.
Odrzucenie wychowania wiąże się z rezygnacją z intencjonalnych aktów pedagogicznych ukierunkowanych na zaplanowane i zamierzone zmiany w zachowaniach innych osób.
Antypedagodzy proponują zastąpienie pojęcia wychowanie - wspieraniem czy pomaganiem.
Uważają, że występowanie planowo organizowanych oddziaływań czy interwencji pedagogicznych wynika z utożsamiania dziecka z niedoskonałym bytem ludzkim, który potrzebuje pomocy dorosłych, specjalistów w rozumieniu świata i samego siebie.
Negują instrumentalizację, uprzedmiotowienie osoby czy rozwoju osobowości, pozbawienie ją autonomicznego potencjału i zdolności do samostanowienia i do samorealizacji.
Zarzucają pedagogom, że wychowanie to:
tresura
manipulacja
urabianie
Tezy:
człowiek jest od urodzenia istotą w pełni wartościową
człowiek nie musi być wychowywany przez innych
człowiek jest już od urodzenia w 100% istotą autonomiczną, odpowiedzialną za samą siebie i samostanowiącą
człowiek potrafi od urodzenia rozpoznawać, odczuwać i doznawać tego, co jest dla niego dobre
dziecko potrafi i może samo stanowić o swojej edukacji
dziecko może być istotą równoprawną osobom dorosłym
Pedagogika negatywna
Pedagogika negatywna - jest to krytyka teorii i praktyki pedagogicznej oraz pedagogicznej terminologii. Jest wprowadzaniem w pedagogikę jako teorię krytyczną.
Negatywizm tego podejścia polega na tym, że sama nie określa co bezpośrednio dla konkretnej działalności wychowawczej powinno wynikać z tej krytyki.
Zadaniem pedagogiki negatywnej jest wszelkie oddziaływanie wychowawcze, odszyfrowywanie w strukturach społecznych kontekstów pedagogicznych wpływów.
Pedagogika negatywna rezygnuje z budowania pozytywnych nastawień czy rozczeń, jakie miałyby być realizowane w praktyce.
Pedagogika jest negatywna, ponieważ koncentruje się na krytycznej analizie obiektów pedagogicznej teorii i praktyki.
Pedagogika negatywna czyni motywem swoich badań rozbieżności pomiędzy stanem postulowanym a rzeczywistością oraz diagnozuje strukturę i uwarunkowania niepowodzeń praktyki wychowawczej.
Pedagogikę negatywną cechuje radykalizm krytyki niepowodzeń tradycyjnych, publicznie organizowanych form kształcenia, wychowania i dydaktyki.
Strategie definiowania celów wychowania
Romantyk definiuje cele wychowania za pomocą "zasobu cnót", zbioru rysów charakteryzujących idealnie zdrową i w pełni funkcjonującą osobowość. Takie określenia celów uzasadnione są psychiatrycznymi teoriami spontanicznej, twórczej i ufnej w sobie osobowości. Stanowiska odnoszące się do wartości (czy dana cecha charakteru jest pożądana) otrzymywane są na bazie psychologicznych sądów dotyczących stanu faktycznego, tzn. czy dana cecha uważana jest za przejaw psychicznej choroby lub zdrowia.
Transmisja kulturowa definiuje cele za pomocą standardów wiedzy i zachowania wyuczonych w szkole. Określa ona dalszy cel jako możliwą siłę i pozycję w systemie społecznym (tj. dochód, sukces).
W terminologii Skinera celem jest maksymalizacja wzmocnienia, które każda jednostka otrzymuje z systemu, przy jednoczesnym utrzymaniu tego systemu. W określeniu celów orzekanie późniejszego systemu jest wspólne dla tych, którzy zainteresowani są otrzymaniem systemu w jego obecnej postaci i tych, którym zależy na zrównaniu możliwości sukcesu w tym systemie.
Druga strategią opracowania celów jest „psychologia przemysłowa” (Kohlberga). Pod względem wartości jest ona bardzo względna społecznie. Ocenia ona zachowania ze względu na jego użyteczność jako środka prowadzącego do celów ucznia/studenta lub systemu i skupia się na empirycznym orzekaniu późniejszego sukcesu. W praktyce to podejście koncentruje się mocno na testach i pomiarach, gdyż orzekają one lub przewidują późniejszy sukces w systemie oświatowym lub społecznym.
Progresywizm definiuje cele jako „logika rozwojowa”. Progresywista wierzy, że liberalna koncepcja wychowania, dążąc do urzeczywistnienia wewnętrznie wartościowych celów lub stanów, jest najlepsze dla wszystkich. Taka koncepcja celów musi posiadać składowa psychologiczną. Progresywista określa to, co psychologicznie wartościowe w terminach rozwojowych. W terminie „rozwój” mieści się pojęcie, że bardziej rozwinięty stan psychologiczny jest bardziej wartościowy lub odpowiedni niż stan mniej rozwinięty.
Strategia „logiki rozwojowej” stara się wyjaśnić, określić i uzasadnić koncepcję adekwatności zawartą w pojęciu rozwoju. Czyni to poprzez:
opracowanie formalnej psychologicznej teorii rozwoju - teorii poznawczo - rozwojowej
opracowanie formalnej, etycznej i epistemologicznej teorii prawdy i wartości związanej z teorią psychologiczną
powiązanie obu tych teorii z faktami dotyczącymi rozwoju w określonym obszarze
opisanie empirycznych sekwencji rozwoju wartych pielęgnowania.
Stanowiska wobec wartości - współczesne kierunki pedagogiczne
Transmisja kulturowa:
Nie uznają zasad moralnych, ponieważ zrównują oni to, co byłoby godne, pożądane, z tym co jest obserwowalne przez naukę lub z tym, co jest pożądane.
Nie są zgodni co do dokładnego sformułowania ważnych zasad moralnych, ale uważają, że sformułowanie powinno koncentrować się wokół takich pojęć jak „największy dobrobyt” lub „sprawiedliwość jako równość”.
Nie są zgodni co do wyboru priorytetów pomiędzy zasadami, takimi jak „sprawiedliwość” i „największy dobrobyt”.
Uważają, że oceny moralne muszą być osadzone lub uzasadnione przez odniesienia do takiej właśnie sfery zasad.
Utrzymują, że pewne wartości lub zasady powinny być uniwersalne, i że są one odmienne od reguł dowolnej kultury.
Romantyzm:
Szacunek dla wolności dziecka oznacza przyznawanie mu maksymalnej wolności, dającej się pogodzić z wolnością innych, a nie odmową zajmowania się jego wartościami i zachowaniem.
Wolność nie jest uzasadniona jako zasada etyczna, lecz jako coś związanego z faktami psychologicznymi, prowadzącego do „zdrowia psychicznego i szczęścia”.
Romantyczne, wolnościowe ideologie oparte są na relatywizmie wartości i zaufaniu do błędu psychologa.
Ideologowie widzą wychowanie jako proces, którego intencją jest raczej szczęście dziecka i jego przystosowanie, niż konfrontacja dziecka z etycznymi i intelektualnymi problemami i zasadami, przed którymi staje sam pedagog.
Progresywizm:
Ideologia spoczywa na postulatach liberalizmu etycznego.
Stanowisko to odrzuca tradycyjne standardy i relatywizm wartości na korzyść ogólnych sadów etycznych.
Uznaje, że sądy wartościujące są etycznymi zasadami formułowanymi i uzasadnionymi metodami filozoficznymi, a nie metodą psychologiczną.
Etyczna pozycja liberalna postuluje aktywną stymulację rozwoju tych zasad u dzieci.
Szkoła liberalna uznaje, że zasady etyczne określają cele i środki wychowania.
Sumiennie angażują się w wychowanie moralne.
Epistemologiczne składniki ideologii wychowania
Romantyczna ideologia definiuje wiedzę i rzeczywistość jako odnoszące się do bezpośredniego, wewnętrznego doświadczenia jednostki.
To postać prawdy rozciąga się poza „ja”, poprzez współczulne zrozumienie ludzkich i naturalnych tworów jako innych „ja”.
Ideologia transmisji kulturowej określają wiedzę jako to, co jest powtarzalne i „obiektywne”, co można wskazać poprzez zmysły i pomiary, a co może być treściowo dzielone i sprawdzane.
Ideologia progresywna zrównuje wiedzę ze zrównoważonym, silnym związkiem pomiędzy dociekającą istotą ludzką a sytuacją problemową.
Dla epistemologii progresywnej bezpośrednie lub introspektywne doświadczenie dziecka nie cechuje się ostateczną prawdą czy realnością.
Znaczenie i prawda doświadczenia dziecka zależy od jej związku z sytuacją, w której działa dziecko.
Epistemologia progresywna usiłuje skoordynować funkcjonalnie zewnętrzne znaczenie doświadczeń dziecka (jako zachowanie) z jego wewnętrznym znaczeniem, tak jak ono przedstawia się obserwatorowi.
Teorie psychologiczne
1.Podłożem ideologii romantycznej jest teoria rozwoju jako dojrzewania.
2. Podłożem ideologii transmisji kulturowej jest teoria uczenia się asocjacyjna lub teoria zależności środowiskowych.
3. Podłożem ideologii progresywnej jest poznawczo - rozwojowa lub interakcjonistyczna teoria rozwoju.
Trzy teorie psychologiczne reprezentują trzy podstawowe metafory rozwoju:
Model romantyczny:
Rozpatruje rozwój umysłu poprzez metaforę organicznego wzrostu, fizycznego wzrostu rośliny lub zwierzęcia.
Śr9odowisko oddziałuje na rozwój zapewniając niezbędne pożywienie dla naturalnie wzrastającego organizmu.
„Maturacjonistyczni” psychologowie (zwolennicy naturalnego dojrzewania) ujmują rozwój poznawczy jako rozwój poprzez stadia mające uprzednio ustalone wzory.
Rozwój poznawczy jest twórczy, odchylenia w szybkości rozwoju są w dużej mierze wrodzone.
Rozwój emocjonalny odbywa się poprzez dziedziczne stadia, takie jak np. Freudowskie stadia psychoseksualne, ale jest on narażony na fiksacje i frustracje środowiskowe.
Model transmisji kulturowej:
Rozpatruje rozwój umysłu poprzez metaforę maszyny. Maszyna może być woskiem, na którym środowisko odciska swe znaki.
Środowisko pojmowane jest jako „wejście”, jako informacja lub energia mniej lub bardziej bezpośrednio dostarczana do organizmu lub akumulowana w nim.
Organizm wytwarza „wyjściowe zachowanie”.
Rozwój poznawczy jest wynikiem kierowanego uczenia się i nauczania.
Kształcenie umysłowe wymaga starannego formułowania pożądanych wzorów zachowań, wyrażonych przez specyficzne reakcje.
Zachowanie dziecka może być kształtowane przez bezpośrednie powtarzanie i wypracowywanie poprawnych reakcji i poprzez skojarzenie ze sprzężeniem zwrotnym lub nagrodą.
Model progresywny:
Metafora poznawczo - rozwojowa jest dialektyczna. To model postępu idei w dyskursie i konwersacji.
Dziecko nie jest rośliną ani maszyną. Jest ono filozofem lub naukowcem - poetą.
Dialektyczna metafora wychowania progresywnego wspierana jest przez poznawczo - rozwojowe lub interakcjonistyczne teorie psychologiczne.
Piaget i Dewey twierdzą, że dojrzała myśl jest wynikiem procesu rozwojowego, który nie jest ani prostym dojrzewaniem biologicznym ani bezpośrednim uczeniem się, lecz reorganizacją struktur psychicznych wynikających ze wzajemnych oddziaływań organizmu i środowiska.
Podstawowa struktura umysłowa jest raczej produktem odwzorowywania interakcji pomiędzy organizmem i otoczeniem.
Rozwój poznawczy jest dialogiem pomiędzy strukturą poznawczą dziecka i strukturami środowiska.
Teoria podkreśla, że rdzeniem rozwoju nie jest rozwinięcie instynktów, emocji lub wzorów, lecz zmiana poznawcza w znamiennie ludzkich ogólnych wzorach myślenia o sobie i świecie.
Związek dziecka z jego środowiskiem społecznym jest poznawczy: wymaga on myśli i symbolicznych interakcji.
Teoria poznawczo - rozwojowa usuwa tradycyjne rozgraniczenie rozwoju społecznego i intelektualnego.
Seria stadiów poznawczych tworzy niezmienne następstwo rozwojowe. Następstwo to jest niezmienne, ponieważ każde stadium wypływa z poprzedniego i szykuje drogę dla kolejnego.
W teorii rozwoju jako procesu dojrzewania stadia reprezentują całkowity stan organizmu w danym okresie.
Teoria przedstawia, że ułatwienie przejścia dziecka do następnego stopnia rozwoju pociąga za sobą odkrywanie następnego wyższego poziomu myślenia i konfliktu, wymagającego aktywnego zastosowania obecnego poziomu myślenia do nowych problemowych sytuacji.
Podsumowanie:
Teoria rozwoju jako dojrzewająca zakłada, że podstawowe struktury umysłowe wynikają z wrodzonego (wewnętrznego) odwzorowywania.
Środowiskowa teoria uczenia się zakłada, że podstawowa struktura wynika z odwzorowywania lub kojarzenia zdarzeń w zewnętrznym świecie.
Teorii poznawczo - rozwojowa zakłada, że podstawowa struktura umysłowa wynika z oddziaływania pomiędzy organicznymi strukturyzującymi tendencjami a strukturą świata zewnętrznego, nie odbijając bezpośrednio żadnej z nich.
Prądy ideologii wychowania
+ Romantyzm
+ Transmisja kulturowa
+ Progresywizm
ROMANTYZM
Romantycy utrzymują, że to co pochodzi od samego dziecka, jest najważniejszym aspektem rozwoju.
Środowisko pedagogiczne powinno być dostatecznie przyzwalające, aby umożliwić rozwinięcie się wewnętrznego „dobra” (możliwości i zalet społecznych), a wewnętrzne „zło” wziąć pod kontrolę.
Uczenie dziecka idei i nastawień innych ludzi poprzez rutynę i dryl może zakończyć się bezsensownym uczeniem się i stłumieniem wewnętrznych tendencji o pozytywnym znaczeniu.
Podkreślają biologiczne metafory zdrowia i wzrostu, zrównując optymalny rozwój fizyczny z fizycznym zdrowiem i optymalny rozwój umysłowy ze zdrowiem psychicznym.
Wczesne wychowanie powinno pozwolić dziecku przejść przez fazy rozwoju emocjonalnego, które nie mogą wyrażać się w domu, takie jak tworzenie związków społecznych z rówieśnikami i dorosłymi (nie rodzicami).
Filozofia obejmowała nie tylko świadomość, że dziecko posiada wewnętrzne „ja”, lecz wartościowanie dzieciństwa, od którego można wyprowadzić pochodzenie „ja”.
Opiekunowie młodzieży powinni przede wszystkim trzymać się natury i zapobiegać krzywdzie; powinni zasługiwać na dumny tytuł obrońców szczęścia i praw dzieci. Powinni czuć, że dzieciństwo nie jest zepsute, ale jest przeżuciem najdoskonalszej rzeczy na świecie, ponieważ pochodzi z ręki Boga. Powinni być przekonani, że nie ma na świecie niczego bardziej wartego miłości, szacunku i służby niż ciało i dusza wzrastającego dziecka.
TRANSMISJA KULTUROWA
Podstawy ideologii osadzone są w klasycznej, akademickiej tradycji zachodniego wychowania.
Zadaniem pedagogów jest przekazywanie teraźniejszej generacji zasobów wiedzy, norm i wartości zebranych w przeszłości.
Praca wychowawcy to bezpośrednie nauczanie takich wiadomości i reguł.
Pogląd, iż wychowanie składa się z przekazywania wiedzy, umiejętności, norm społecznych i moralnych danej kultury.
Wychowanie jest transmisją zdobyczy kulturowych; wiedza i normy kulturowe mogą się gwałtowanie zmieniać lub tez mogą być statyczne.
Szkoła transmisji skoncentrowana jest na społeczeństwie.
Szkoła skupia się na konieczności uczenia się przez dyscyplinę wobec porządku społecznego.
Transmisja kulturowa podkreśla to co wspólne, ustalone.
PROGRESYWIZM
Jako ideologia wychowania utrzymuje, że wychowanie powinno podtrzymywać naturalne interakcje dziecka z rozwijającym je społeczeństwem lub środowiskiem.
Definiują oni rozwój jako postęp poprzez niezmienne, uporządkowane stadia.
Celem wychowawczym jest ewentualne osiągnięcie wyższego poziomu lub stadium rozwoju w życiu dorosłym, a nie jedynie zdrowe funkcjonowanie dziecka na obecnym poziomie.
Dla progresywistów organizującą i rozwijającą siłą w doświadczeniu dziecka jest aktywne myślenie tego dziecka (myślenie jest stymulowane przez wątpliwości, przez konflikt poznawczy).
Widza zdobywanie „wiedzy” jako aktywną zmianę we wzorach myślenia wywoływaną przez doświadczane sytuacje rozwiązywania problemów.
Pedagog progresywny podkreśla podstawowe związki pomiędzy rozwojem poznawczym i moralnym: zakłada, że rozwój moralny nie jest czysto uczuciowy i rozwój poznawczy jest koniecznym, choć niewystarczającym warunkiem rozwoju moralnego.
Wskazują, że rozwój moralny wyrasta z interakcji społecznych w sytuacjach konfliktu społecznego.
Moralność jest sprawiedliwością, wzajemnością pomiędzy jednostką i innymi osobami w jej środowisku społecznym.
Interakcja - wzajemne oddziaływanie, nowa jakość pomiędzy dzieckiem i środowiskiem.
Metateoria
Metateoria - teoria, która bada inne teorie, opisuje je; jest teorią jakiejś teorii.
"Meta" - oznacza to wszystko, co jest "poza" czyś lub kimś.
Metateoria:
Teoria posługująca się metajęzykiem i zajmująca się badaniem i opisywaniem teorii dedukcyjnej.
Teoria wyższego stopnia w stosunku do opisywanej; każda teoria, której przedmiotem jest pewna inna teoria
K. B. Madsen wyróżnia metateorię w szerokim tego słowa znaczeniu, zajmującą się „teoriami naukowymi w ogóle” i uwzględniającą nauki:
przyrodnicze
społeczne i humanistyczne
metateorie szczegółowe, obejmujące teorie z zakresu tylko jednej nauki.
Wg S. Palki pedagogika teoretyczna powinna być:
metateorią wychowania, kształcenia, samokształcenia człowieka
dyscypliną odkrywającą i systematyzującą prawidłowości i niezmienniki wychowania, kształcenia i samokształcenia człowieka
dyscypliną analizującą i porządkującą dorobek naukowy pedagogik praktycznie zorientownych
dyscypliną względnie niezależną od doraźnych sytuacji światopoglądowych, kulturowych, ideologicznych
Podstawowa metateoria wychowania miałaby stać się subdyscypliną pedagogiki, która wyprowadziłaby te dyscyplinę z chaosu i nadałaby jej jednolity charakter naukowy.
Wg W. Brezinki metateoria wychowania jest stosowaną logiką teorii wychowania. Metateoria wychowania ma za zadanie:
zbadać istniejące teorie wychowania i stwierdzić, jakie legły u ich podstaw przesłanki i intencje oraz jak były te teorie budowane
poszukiwanie w niej wad i słabości powinno przyczynić się do stworzenia lepszej teorii
Krytyka metateorii:
Nie da się stworzyć jednej metateorii, która byłaby w centrum.
Nie da się stworzyć jednego metajęzyka.
Różnice między dyscyplinami naukowymi są tak duże, iż nie może wśród nich obowiązywać wspólne dla wszystkich kryterium naukowości.
Istnieją pewne granice nieporównywalności pewnych teorii.
Nie można wskazać kryteriów, które pozwoliłyby uznać jedne teorie za lepsze, a inne za gorsze.
20