MAKROEKONOMIA 1

Makroekonomia

- Dział ekonomii zajmujący się badaniem sposobu działania gospodarki jako całości.

- Makroekonomia bada zjawiska i procesy zachodzące w skali całej gospodarki.

Zagadnienia współczesnej makroekonomii:

- czynniki określające poziom i wzrost ogólnej produkcji w gospodarce w okresie krótkim i długim,

- cykliczny rozwój gospodarki, a zwłaszcza przyczyny cyklu koniunkturalnego i antycykliczne działania państwa,

- bezrobocie i zatrudnienie, a zwłaszcza przyczyny bezrobocia i sposoby jego zmniejszania,

- ogólny poziom cen i tendencje inflacyjne, ich przyczyny i polityka antyinflacyjna państwa,

- powiązania gospodarki z zagranicą , bilans płatniczy kraju oraz kursy walutowe,

- rola polityki gospodarczej państwa w procesach gospodarczych, a zwłaszcza znaczenie polityki fiskalnej i pieniężnej.

Wielkości gospodarcze dzielimy na dwie grupy:

- występujące w postaci zasobów (nagromadzony stan danej wielkości w określonym momencie np. zatrudnienie, bezrobocie i majątek produkcyjny),

- występujące w postaci strumieni (tempo w jakim zmieniają się określone zasoby odnoszone do przedziału czasowego np. produkcja, dochód, wydatki, sprzedaż, inwestycje).

Zasoby i strumienie

Strumienie:

- dochody

- liczba osób zwolnionych z pracy

- inwestycje

- deficyt budżetowy

Zasoby:

- majątek

- liczba zatrudnionych

- kapitał rzeczowy

- dług publiczny

Makrowielkości gospodarcze

-produkcja globalna,

-zatrudnienie globalne,

-inwestycje globalne,

-konsumpcja globalna,

-popyt globalny,

-ogólny poziom cen w gospodarce,

-eksport i import

Agregacja

AGREGAT powstaje przez połączenie odpowiednich wielkości mikroekonomicznych

AGREGACJA to zabieg łączenia wielkości mikroekonomicznych w celu otrzymania makrowielkości gospodarczych a także wyprowadzanie zależności między wielkościami agregatowymi na podstawie analogicznych zależności między wielkościami mikroekonomicznymi.

System Produkcji Materialnej -MPS

- produkcyjną (produkcji materialnej i usług materialnych; 

- nieprodukcyjną, która wpływa na sferę produkcyjną i uczestniczy w podziale dochodu narodowego.

System Rachunków Narodowych -SNA

Wykorzystywany przy obliczaniu dochodu narodowego we wszystkich krajach gospodarki rynkowej i polega na traktowaniu obu sfer gospodarki, tj. materialnej i niematerialnej, jako tworzących dochód narodowy.

Niedoskonałość miar wielkości produktu i dochodu narodowego:

- PNB uwzględnia tylko te dobra i usługi, które są kupowane i sprzedawane na rynku.

- PNB nie uwzględnia zmian ilości czasu, który pracownicy spędzają przy pracy.

- Na skutek prowadzonej działalności gospodarczej oprócz pożądanych dóbr i usług wytwarzane są „antydobra”.

Do oceny poziomu rozwoju gospodarczego kraju i przeciętnego standardu życiowego ludności wykorzystujemy:

1. PKB lub dochód narodowy na 1 mieszkańca (per capita)

2) Wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto

3) Deflator produktu narodowego brutto (PNB),

Porównanie poszczególnych krajów może

nastręczać jednak wiele trudności z uwagi na:

- różnorodne metodologie liczenia

 - różny poziom cen

 - różna struktura produkcji

 -kursy przeliczeniowe

ZALETY:

- wiarygodne, terminowe i łatwo dostępne, źródło informacji nt. rozwoju gospodarki;

- są powszechnie stosowane na świecie;

- policzalne;

- łatwość porównywania i oszacowania

WADY:

-produkcji w szarej strefie;

- produkcji na własne potrzeby;

-struktury podziału dochodu pomiędzy poszczególny klasy społeczne;

-wartościowania poszczególnych kategorii dóbr (broń - chleb);

- wartości czasu wolnego;

- uciążliwości wytwarzanych produktów;

-„antydóbr”

2. Równowaga makroekonomiczna ujęcie popytowe

Równowaga rynkowa

Y=APp

Y- dochód narodowy w gospodarce w pewnym okresie,

APp -zamierzony popyt na towary w tym samym okresie (popyt globalny).

APp=K+I+G+X

Y=K+I+G+X

Wnioski:

- W warunkach równowagi łączne zamierzone wydatki na towary równają się wielkości produkcji tych towarów.

- Poziom faktycznego dochodu narodowego wytwarzanego w gospodarce jest wyznaczany przez poziom globalnego popytu.

Wydatki konsumpcyjne (K)

Podstawowym źródłem finansowania K gospodarstw domowych są dochody rozporządzalne.

Dochody rozporządzalne - to dochody gospodarstw domowych pomniejszone o podatki bezpośrednie i powiększone o transfery.

Dochód rozporządzalny przeznaczany jest na konsumpcję lub na oszczędności.

Podział ten zależy od:

1. Wysokości dochodu.

2. Nagromadzonego majątku (bogactwa).

Wpływ dochodu na wielkość K wyjaśniają poniższe teorie:

1. Hipoteza dochodu absolutnego - wysokość K zależy od wysokości bieżącego dochodu.

2. Hipoteza dochodu relatywnego - poziom K zależy od standardu życia otoczenia, sąsiedztwa.
3. Hipoteza dochodu stałego - K zależą od przeciętnego dochodu jakie gospodarstwo domowe spodziewa się uzyskać w ciągu całego swojego życia.
Wpływ nagromadzonego majątku na wielkość K wyjaśnia efekt majątkowy

Najważniejsze czynniki mające wpływ na konsumpcję:

- wielkość dochodów osobistych aktualnych i spodziewanych w przyszłości (niewielki wpływ na rozmiary konsumpcji);

- stopy procentowe na rynku finansowym (dość istotny wpływ na zachowania w zakresie oszczędzania);

- preferencje i upodobania w zakresie oszczędzania;

- podatki oraz wydatki na cele socjalne z budżetu państwa (podatki pomniejszają dochody);

- dostępność kredytów (powiększają możliwości);

- aktualna i przewidywana zamożność obywateli.

Funkcja konsumpcji - pokazuje poziom zamierzonej konsumpcji całkowitej przy każdym poziomie dochodu rozporządzalnego (Yd).

K = a + cYd

Gdzie:

K- rozmiary konsumpcji

a - wyraz wolny, punkt wyjścia linii wzrostu konsumpcji, popyt autonomiczny - Ka.

 Popyt autonomiczny - popyt nie związany z poziomem dochodu, popyt przy zerowym poziomie dochodu.

c - współczynnik kierunkowy, wyznaczający nachylenie funkcji konsumpcji - KSK.

 KSK - pokazuje jak duża część przyrostu dochodu jest przeznaczana na konsumpcję.

 

KSK = ΔK/ΔYd

K = Ka + KSK • Yd

Yd=Y - T

gdzie:

Yd - dochód rozporządzalny, Y - dochód, T - podatki,

T = tY,

t - stawka podatku dochodowego.

Yd =Y - tY

Yd=(1-t)Y

K=Ka+KSK(1-t)Y

Funkcja oszczędności - określa poziom zamierzonych oszczędności przy różnych poziomach dochodu rozporządzalnego.

S = a + cYd

Gdzie: S- rozmiary oszczędności

a - wyraz wolny, punkt wyjścia linii wzrostu oszczędności- Sa.

-Ka = Sa

c - współczynnik kierunkowy, wyznaczający nachylenie funkcji oszczędności - KSS.

KSS = 1 - KSK 

KSS - jak duża część przyrostu dochodu przeznaczona jest na oszczędności.

 KSS = ΔS/ΔYd

S = -Ka +(1-KSK)Yd

Przykład 1.

K= 8+0,7Yd

8zł - tyle gospodarstwo domowe przeznacza na konsumpcję przy zerowym poziomie dochodu.

0,7 - gdy dochód gospodarstwa wzrośnie o 1zł to 70 gr. zostanie przeznaczone na konsumpcję.

S= - 8+0,3Yd

Paradoks zapobiegliwości -to zjawisko polegające na spadku dochodu narodowego pod wpływem wzrostu oszczędności.

• Oszczędzanie służy zwiększaniu przyszłych wydatków konsumpcyjnych tylko pojedynczych jednostek. Nie znajduje to przełożenia dla całej gospodarki.

• Zwiększone oszczędności oznaczają mniejsze wydatki, co prowadzi do zwielokrotnienia spadku produkcji i dochodu narodowego.

Wydatki inwestycyjne (I)

Inwestycje - suma wydatków przedsiębiorstw na fabryki, maszyny, wyposażenie i zapasy oraz wydatki gospodarstw domowych na zakup mieszkań.

Determinanty inwestycji:

1. Stopy procentowe - zależność ujemna.

2. Zmiany popytu konsumpcyjnego - zależność dodatnia.

3. Koszty i efektywność wyposażenia kapitałowego - zależność ujemna.

4. Oczekiwań gospodarczych - zależność dodatnia.

Jak zmiana I wpływa na Y ?

ΔY=mi x ΔI

Gdzie: ΔY- przyrost dochodu, mi - mnożnik inwestycyjny, ΔI - przyrost inwestycji.

Mnożnik inwestycyjny - informuje jak zmienia się Y pod wpływem zmian I.

Powołując się na właściwości KSK oraz KSS:

1 Mnożnik inwestycyjny jest odwrotnością krańcowej skłonności do oszczędzania. Im ta skłonność jest wyższa tym mnożnik jest niższy.

2 Mnożnik zawsze jest większy od 1, bowiem każda zmiana w I uruchamia łańcuch zmian w K.

3 Wysokość mnożnika zależy od KSK, im jest wyższa, tym mnożnik jest wyższy.

Przykład 2:
Gospodarka znajduje się w stanie równowagi Y=APp

Y=100 mln

ΔI = 6 mln

KSK=0,8

Jak zmiana I wpływa na Y?

mi=1/0,2=5

ΔY=5x6=30

Przyrost dochodu jest pięć razy większy od przyrostu inwestycji.

Wydatki rządowe (G)

Wydatki rządowe

Analiza wpływu wydatków rządowych na koniunkturę

wymaga podziału wydatków na dwie grupy

Wydatki rządowe związane z zakupem produktów i usług Państwo finansując wydatki związane z zakupem dóbr i usług występuje na rynku jako ostateczny nabywca części dochodu narodowego (Y)

Wydatki transferowe (renty, emerytury, zasiłki, etc.) Państwo finansując wydatki transferowe nie dokonuje żadnych zakupów, a jedynie powiększa dochody podmiotów, które te transfery otrzymują

Jak zmiana G wpływa na Y ?

Zakładamy, że transfery są równe zero, a podatki składają się tylko z podatków bezpośrednich, (pomija się podatki pośrednie np. Vat) - w takiej sytuacji dochody gospodarstw domowych mogą być przeznaczane na konsumpcję, oszczędności i podatki.

ΔY=mg x ΔG

Gdzie:

ΔY- przyrost dochodu, mg - mnożnik wydatków rządowych, ΔG - przyrost wydatków rządowych.

Mnożnik wydatków budżetowych (mg) wskazuje ile razy przyrost dochodu jest większy od przyrostu wydatków rządowych na produkty i usługi.

Wariant nr 1.

• Jeżeli wydatki rządowe na produkty i usługi wzrosną (↑) to produkcja będzie wzrastała (↑) w stopniu wyznaczanym przez wielkość mnożnika.

Wariant nr 2.

• Jeżeli wydatki rządowe na produkty i usługi spadają (↓) a podatki i inne czynniki wpływające na dochód narodowy pozostają bez zmian (const.) to kumulacyjne efekty mnożnikowe prowadzą do spadku dochodu narodowego (↓)

Jak zmiana T wpływa na Y ?

ΔY=mt x ΔT

Gdzie:ΔY- przyrost dochodu, mt - mnożnik podatkowy, ΔT - przyrost podatków.

Mnożnik podatkowy informuje o zmianach wielkości dochodu narodowego w wyniku zmian kwot podatków.

Przy założeniu, że podatki są autonomiczne (tj. T = Ta), podstawowa formuła mnożnika podatkowego przybiera postać:

Mnożnik podatkowy (mt)

Kwotowe podwyższenie podatków obniża dochód do dyspozycji obniża wydatki konsumpcyjne co w konsekwencji obniża poziom dochodu narodowego

Kwotowe obniżenie podatków zwiększa dochód do dyspozycji zwiększa wydatki konsumpcyjne co w konsekwencji zwiększa poziom dochodu narodowego

Mnożnik podatkowy działa z mniejszą siłą niż mnożnik wydatków rządowych na produkty i usługi.

Podatki netto Tn
są różnicą między kwotą podatków wpłaconych do budżetu i kwotą transferów, które budżet wypłacił.

Tn=T-F

Gdzie: T-podatki F-transfery

Transfery - to przepływy pieniężne, które nie wiążą się z koniecznością wzajemnego świadczenia ze strony beneficjenta (tj. podmiotu otrzymującego środki pieniężne) na rzecz innego podmiotu (tj. podmiotu przekazującego środki pieniężne).

Właściwości transferów:

- Przepływy transferowe mają charakter płatności redystrybucyjnych

• stypendia,

• renty, emerytury, zasiłki itp.

-Wpływają jedynie pośrednio na dochód narodowy

• zwiększają zasoby pieniężne ludności, a w przypadku subwencji - dochody przedsiębiorstw.

- Zwiększają dochód do dyspozycji

• równocześnie podatki wpłacane do budżetu pomniejszają dochód do dyspozycji.

Przykład 3.

Gospodarka zamknięta z udziałem sektora państwowego.

K=Ka+KSK(Y-T)

Ka=50

KSK=0,8

I=410

G=500

T=tY

T=0,15

Y= 3000

1. Wyznacz rozmiary deficytu budżetowego zapewniającego równowagę.

2. Przy jakim poziomie dochodu budżet będzie zrównoważony?

1. Y=[1/(1-KSK(1-t))](Ka+I+G)

Budżet jest zrównoważony gdy: T=G

tY=G

tY= 0,15*3000=450

450=500 mamy do czynienia z deficytem budżetowym w wysokości 50.

2. tY=G

Y=G/t

Y=500/0,15

Y=3.334

Makro wyk 3

Rynek pieniądza

Pieniądz powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonywana jest wymiana produktów i usług. Jest on ogólnym ekwiwalentem i pośrednikiem w procesie wymiany. Pieniądz jest zatem powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym.

Cechy pieniądza:

- powszechnie akceptowany,

- łatwość przechowywania i przenoszenia,

- podzielność na mniejsze jednostki,

-trudny do podrobienia,

- ograniczona podaż.

Funkcje pieniądza:

- jednostki obrachunkowej (miernik wartości produktów i usług),

- środek wymiany (cyrkulacji),

- środek płatniczy (realizacja odroczonych płatności),

- środek przechowywania bogactwa (tezauryzacji).

Popyt na pieniądz - zależność pomiędzy wielkością zasobu pieniądz jaki ludzie chcą posiadać, a wysokością stóp procentowych oferowanych przez banki (zapotrzebowanie zgłaszane prze ludność na posiadanie określonego zasobu pieniądza w określonym czasie i określonych warunkach ekonomicznych)

  

Popyt na pieniądz Md = f (Y, r)

Rodzaje popytu na pieniądz:

• transakcyjny,

• oszczędnościowy,

• spekulacyjny.

Determinanty popytu na pieniądz

1. stopy procentowe od depozytów i in. aktywów pieniężnych, wielkość popytu na pieniądz zmienia się w kierunku odwrotnym niż stopa oprocentowania aktywów niepieniężnych,

2) poziom cen w gospodarce narodowej, ich wzrost powoduje zwiększenie popytu na pieniądz,

3) dochody ludności ich wzrost wywołuje powiększenie popytu na pieniądz,

4) przewidywana stopa inflacji - wzrost stopy inflacji powoduje spadek popytu na płynny pieniądz i wzrost popytu na kapitał, który zachowuje realność swojej wartości,

5) sytuacja polityczna- niestabilność rządu prowadzi m.in. do tzw. zjawiska psucia pieniądza poprzez wzrost jego ilości wywołany czynnikami pozaekonomicznymi.

Podaż pieniądza, całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza, traktowanego jako środek wymiany.

Obejmuje ona wartość gotówki (banknotów i bilonu) znajdującej się w obiegu pozabankowym oraz wkładów bankowych płatnych na każde żądanie.

Podaż pieniądza

M= MKP x H

 MKP- mnożnik kreacji pieniądza

H - baza monetarna

Mnożnik kreacji pieniądza

  CP +1
MKP =

CP + CB

CP - stopa ubytku gotówki z systemu bankowego

CB - stopa rezerw gotówkowych w bankach

Baza monetarna

H= GL + RG

GL - gotówka w rękach ludności

RG - rezerwy gotówkowe

Mnożnik kreacji pieniądza, będący odwrotnością wskaźnika rezerwowego, decyduje o tym, ile wyniesie kreacja pieniądza bankowego przy danych zasobach pieniądza gotówkowego.

Kreacja całkowita

Kc = Rn ·

Suma depozytów

Dc = Da ·

Rezerwy nadwyżkowe

Rn = D - Ro

Czynniki wpływające na mnożnik:

1. wypłaty gotówkowe - zmniejszają sumę depozytów, czyli możliwości kredytowe banków, co obniża wartość mnożnika;

b) rezerwy nadwyżkowe - zmniejszają możliwości kredytowe banków, co obniża wartość mnożnika;

c) zróżnicowanie depozytów - jeżeli rośnie ilość depozytów terminowych w stosunku do depozytów na żądanie, to obniża się wartość rezerw obowiązkowych, co zwiększa możliwości kredytowe banków i wartość mnożnika.

Niestabilność mnożnika nie pozwala bankowi centralnemu w pełni kontrolować wielkości podaży pieniądza.

Może on jedynie w miarę dokładnie ustalić poziom bazy monetarnej.

Czynniki sugerujące o wielkości podaży pieniądza:

• wartość wyemitowanych przez bank centralny znaków pieniężnych (baza monetarna),

• wielkość udzielonych przez banki komercyjne kredytów w formie gotówkowej i bezgotówkowej (kreacja pieniądza).

Rodzaje pieniądza w obiegu

M1 - obejmuje pieniądz gotówkowy będący w posiadaniu ludności, rachunki z których wypłaty mogą być dokonywane na żądanie lub na podstawie czeków (podróżnych) oraz inne rachunki bankowe, na które mogą być wystawione czeki. Są to zasoby pieniężne o najwyższej płynności.

M2 - obejmuje wszystkie składniki M1, rachunki oszczędnościowe niewielkie rachunki terminowe, certyfikaty depozytowe oraz rachunki rynku pieniężnego o wysokiej płynności.

M3 - zawiera M2 oraz duże salda rachunków terminowych.

 

L - obejmuje M3 oraz inne płynne aktywa nieobjęte wcześniejszymi miarami np. waluta, dokument handlowy, obligacje skarbowe.

W Polsce wg zasad NBP wyodrębnia się dwa agregaty pieniężne M1 i M2:

• Agregat M1 obejmuje pieniądz gotówkowy w obiegu (tj. poza kasami banków), depozyty bankowe (na żądanie i oszczędnościowe) gospodarstw domowych oraz depozyty złotowe przedsiębiorstw na żądanie.

• Agregat M2, poza pozycjami wchodzącymi w skład M1 obejmuje również depozyty terminowe gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.

Oba agregaty nie obejmują rachunków walutowych.

NA PODAŻ PIENIĄDZA WPŁYWAJĄ:

a) banki, określające stosunek swoich rezerw do posiadanych depozytów uzależniony od:

- poziomu rezerw obowiązkowych,

• rynkowej stopy procentowej (im jest wyższa, tym większe straty ponosi bank trzymając niedochodowe rezerwy),

• stopy dyskontowej (wysoka stopa dyskontowa zmusza banki do utrzymywania wysokich rezerw nadwyżkowych, aby nie narażać się na konieczność pożyczki w banku centralnym),

• stopnia niepewności banku co do dopływów i odpływów depozytów (im wyższa niepewność, tym wyższe rezerwy), a także od popytu na pożyczki;

b) ludzie, decydujący o podziale posiadanych pieniędzy na gotówkę i depozyty;

c) bank centralny, który decyduje o wielkości bazy monetarnej, składającej się z gotówki oraz rezerw banków komercyjnych trzymanych w banku centralnym.

Polityka monetarna realizowana przez BC ma na celu:

• zapewnienie stabilności gospodarczej,

• maksymalizację poziomu produkcji i zatrudnienia,

• osiąganie możliwie najniższej inflacji.

Instrumenty polityki monetarnej:

• stopy procentowe trzech podstawowych kredytów bankowych,

• stopy rezerw obowiązkowych,

• operacje otwartego rynku,

• operacje refinansowe.

Formy pieniądza

PIENIĄDZ FIDUCJARNY - oparty na zaufaniu społecznym. Pieniądz taki jest emitowany przez państwo i jest prawnym środkiem płatniczym na danym terytorium, nie można go jednak wymienić na złoty kruszec, jak to miało miejsce we wcześniejszych fazach rozwoju obrotu gospodarczego.

PIENIĄDZ ZDAWKOWY - jest najczęściej zwany bilonem. Są to monety, wybite z niepełnowartościowego materiału, czyli metali nieszlachetnych.

Bilon jest jednym z elementów systemu fiducjarnego, czyli opartego na zaufaniu: otrzymując monetę 5-złotową jesteśmy przekonani o jej wartości w danym momencie i w przyszłości, choć sama w sobie jest mniej warta niż nominał, który uosabia.

PIENIĄDZ PAPIEROWY - podobnie jak bilon - niewymienialny na złoto, choć w przeszłości był potwierdzeniem zdeponowania w banku złotych monet.

Pieniądz papierowy ma wartość niezależną od materiału, z którego jest wyprodukowany, posiada tak zwany „kurs przymusowy”, nadany przez bank centralny. Obok bilonu jest drugim najważniejszym elementem systemu fiducjarnego.

PIENIĄDZ BANKOWY - nazywany inaczej bezgotówkowym lub żyrowym. Ma on postać zapisu na rachunku depozytowym w banku.

PIENIĄDZ ELEKTRONICZNY - najnowszą formą jest pieniądz elektroniczny, zakodowany na karcie magnetycznej w postaci elektronicznych impulsów.

Inflacja - jest to stały wzrost cen, jest to spadek wartości pieniądza, spadek jego siły nabywczej.

Deprecjacja - jest to spadek wartości wymiernej lub siły nabywczej waluty narodowej w stosunku do innych walut.

Czysta inflacja - występuje wtedy, kiedy ceny wszystkich dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie.

Deflacja - oznacza spadek przeciętnego poziomu cen.

Stagflacja - oznacza wzrost ogólnego poziomu cen, któremu towarzyszy stagnacja PKB

Slumflacja - wzrost ogólnego poziomu cen połączony ze spadkiem PKB

Dewaluacja - zmiana wartości pieniądza

Przyczyny inflacji:

- Popytowa teoria inflacji - opracowana przez Keynesa, wg niego inflacja pojawia się wówczas, gdy na rynku występuje nadwyżka popytu, przy założeniu , że produkcja pozostaje na stałym poziomie w krótkim okresie czasu, wzrost popytu prowadzi do tzw. inflacji popytowej. Władze mogą wówczas nie zwiększać podaży pieniądza, ale zwiększenie szybkości obiegu pieniądza spowoduje wzrost cen wywołany nadwyżką popytu nad podażą. Powstała w ten sposób luka inflacyjna zostanie zlikwidowana dopiero wtedy, kiedy wzrost cen podwyższy poziom stopy % oraz w dalszej kolejności obniży wydatki na inwestycje i konsumpcję.

• Kosztowa teoria inflacji - spowodowana jest ona przede wszystkim większym tempem wzrostu płac nominalnych niż wzrostem wydajności pracy. Różnica ta wywołuje inflację.

I = W - p

I - stopa inflacji

W- przeciętny wzrost płac nominalnych

p - przeciętny wzrost wydajności pracy, który oznacza relacje między wielkością produkcji i zatrudnieniem

Rodzaje inflacji

Ze względu na czas trwania można wyróżnić:

• Inflację chwilową, jeśli wzrost ogólnego poziomu cen dóbr i usług ma miejsce w krótkim okresie.

• Inflację trwałą, która występuje wówczas, gdy wzrost ogólnego poziomu cen dóbr i usług utrzymuje się przez dłuższy okres.

Pełzająca (jednocyfrowa), nie powoduje zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych, poddająca się kontroli;

Krocząca (dwucyfrowa) - ujawnia tendencję do wymykania się spod kontroli i przyspieszania swojego tempa.

Galopująca - narastanie zakłóceń w procesie reprodukcji makroekonomicznej. Następuje osłabienie systemów motywacyjnych, a w rezultacie następuje „zachorowanie” wzrostu gospodarczego.

Hiperinflacja (zwana także histeryczną lub szalejącą) - która uniemożliwia sterowanie procesami gospodarczymi.

Stosując kryterium wpływu na procesy reprodukcji społecznej wyróżnić można inflację: powolną, stąpającą, superinflację oraz inflację szalejącą.

Typy inflacji

1) Inflacja ciągniona przez popyt (inflacja nabywców) występuje wtedy gdy całkowita wielkość planowanych wydatków wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji.

Oznacza to, że ludzie chcąc kupić więcej niż gospodarka wytwarza zwykle przy pełnym zatrudnieniu lub pełnym wykorzystaniu mocy wytwórczych

2) Inflacja pchana przez koszty (inflacja dostawców) - pojawia się wtedy gdy nałożone są ograniczenia na podaż jednego lub kilku zasobów lub też gdy ceny tych zasobów zostają zwiększone.

Inflacja ta może być spowodowana np. odcięciem dostaw ropy naftowej, czy innych surowców z powodu wojny czy też niepokojów politycznych.

3) Inflacja strukturalna pojawia się wówczas, gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany struktury gospodarki.

Inflację tę mogą wywołać m.in. zmiany popytu na produkt, czy też zmiany technologii jego wytwarzania, czy też zmiany konkurencji.

Występuje wiele wskaźników inflacji:

wskaźnik cen produktu narodowego brutto (deflator PNB),

*100

wskaźnik cen dóbr konsumpcyjnych (CPI - Consumer Price Index)

*100

wskaźnik cen dóbr produkcyjnych (PPI Producer Price Index),

*100

wskaźnik cen dóbr materialnych i usług niematerialnych zakupionych przez ludność z dochodów osobistych,

wskaźnik koszyków utrzymania (w Polsce na podstawie „koszyka” 1500 dóbr i usług).

Wskaźniki mają pewne słabości:

1) niezmienialność wag poszczególnych dóbr.

2) wskaźniki cen nie wychwytują zmian jakości dóbr wchodzących w skład „koszyka”.

W Polskiej praktyce statystycznej oblicza się stopę inflacji w dwojaki sposób:

a)porównując ogólny poziom cen z roku t1 z analogicznym poziomem cen z roku t0, przy czym bierze się tutaj pod uwagę wskaźniki przeciętne dla 12 miesięcy w roku, oraz;

b) porównując ogólny poziom cen z grudnia roku t1 z ogólnym poziomem cen z grudnia roku t0.

Wskaźniki stopy inflacji obliczone tymi metodami nie są zazwyczaj identyczne, co jest związane z niejednakową dynamiką wzrostu cen w poszczególnych miesiącach.

Istnieją koszty inflacji, które występują przy każdym rodzaju inflacji, są to:

- koszty „zdzieranych zelówek” symbolizują cały dodatkowy czas i wysiłek wkładany przez ludzi w zawieranie transakcji wówczas, gdy próbują oni poradzić sobie za pomocą mniejszych zasobów realnego pieniądza.

- koszty „zmienianych jadłospisów” (kart dań, menu costs) odpowiadają realnym zasobom zużywanym po to, aby wydrukować nowe etykiety z cenami wówczas, gdy ceny wzrastają (lub spadają). Jest to wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej.

Następstwa inflacji:

1. Inflacja komplikuje rachunek ekonomiczny - w okresie inflacji w szybkim tempie ceny nie zmieniają się w jednakowej proporcji a nawet nie w jednakowym kierunku a informacje przekazywane przez rynek mogą być i są błędne co prowadzi do wypaczenia struktury produkcji i konsumpcji.

B. Inflacja osłabia skłonność do oszczędzania. Uciekanie od pieniądza w postaci gromadzonych oszczędności na rzecz gromadzenia wartości realnych - dóbr trwałego użytku i dóbr inwestycyjnych. Prowadzi to do marnotrawstwa, nasilania skali niedoborów i przyczynia się do dezorganizacji życia gospodarczego.

C. Inflacja wiąże się z redystrybucją dochodów, mających przypadkowy i niekontrolowany przebieg . Dotyczy to głównie grup ludności otrzymujących stałe dochody i grup dysponujących mniejszą siłą przetargową np. pracownicy sfery budżetowej.

Do przyczyn inflacji zaliczamy:

• niezrównoważony budżet państwa

• przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo)

• ingerencję państwa w politykę emisyjną banku centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza

• wzrost cen podstawowych surowców energetycznych (powoduje to wzrost kosztów produkcji i wzrostu cen)

• długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem)

• recesję gospodarczą (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów produkcji)

• monopolizację gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę)

Negatywne skutki inflacji, zwłaszcza przy inflacji nieprzewidzianej ponoszą :

• oszczędzający - pieniądze w bezpośredniej dyspozycji lub na rachunku oszczędnościowym płatnym na żądanie,

• banki, które udzielają pożyczek na długie okresy,

• pracujący, - wyższe płace - wyższy podatek,

• emeryci, gdyż indeksacja emerytur, tak jak wzrost płac pracowników nie nadąża za wzrostem cen.

Skutkami dla gospodarki narodowej będzie:

• niechęć przedsiębiorców do podejmowania inwestycji, gdyż nie można przewidzieć realnych zysków,

• spadek innowacji i produkcyjności w przedsiębiorstwach gdyż u przedsiębiorców zmniejsza się zainteresowanie kredytami, na które nakładane są wysokie odsetki,

• dewaluacja waluty krajowej,

• zakłócenie w systemie finansowym na skutek dużych zmian cen papierów wartościowych,

• osłabienie wiarygodności państwa u wierzycieli.

Wniosek: inflacja występuje wówczas, gdy podaż pieniądza rośnie szybciej od wzrostu podaży produkcji (PKB) w gospodarce narodowej.

Optymalny poziom inflacji ???

Warto przywołać słowa noblisty Miltona Friedmana, który mawiał, że inflacja powinna być na takim poziomie, by zwykli ludzie w swych codziennych decyzjach nie musieli jej brać pod uwagę.

Zazwyczaj przyjmuje się, że ten postulat spełnia inflacja bliska zeru.

Denominacja

Inflacja z lat dziewięćdziesiątych osiemdziesiątych doprowadziła do tego, że Polacy stali się milionerami. Najwyższy nominał banknotu emitowanego w latach 90-tych przez NBP wynosił 2 miliony złotych. Większe transakcje były rozliczane w miliardach i bilionach. Ceny zwykłych przedmiotów codziennego użytku w sklepach osiągały poziom co najmniej kilkuset tysięcy lub kilku milionów.

Dopiero denominacja z 1995 r., polegająca na "obcięciu" czterech zer, pozwoliła na powrót do dziesiątek, setek i tysięcy.

Wyk 6
Rynek pracy i bezrobocie

Praca- świadome, celowe działanie człowieka, który stopniowo, ale stale podporządkowuje sobie siły przyrody dla coraz lepszego zaspokojenia swoich potrzeb.

Rynek pracy:

- miejsce w którym dochodzi do konfrontacji podaży i popytu na pracę;

- miejsce zetknięcia się pracodawców poszukujących pracowników oferujących im określone wynagrodzenie i osób poszukujących pracy (pracowników) mających określone kwalifikacje i oczekujących określonego poziomu wynagrodzenia;

Wyróżniki rynku pracy:

- praca jest specyficznym towarem obrotu zawsze związanym z człowiekiem,

- praca pojawia się na rynku ze szczególną częstotliwością,

- czynnik pracy z uwagi na trudną odnawialność nie może być nadmiernie eksploatowany.

Analiza rynku pracy przeprowadzana jest w warunkach konkurencji doskonałej (doskonałego rynku pracy), w której płaca jest określana przez punkt przecięcia krzywych popytu i podaży pracy.

Popyt na pracę - liczba osób lub godzin pracy jaką są skłonni zatrudnić pracodawcy przy określonych stawkach płac. Ujemna zależność pomiędzy liczbą miejsc pracy oferowanych przez pracodawców, a wysokością płacy realnej.

Determinanty popytu na pracę:

• płaca realna,

• popyt na produkty,

• postęp techniczny,

• krańcowa wydajność pracy,

• polityka gospodarcza państwa.

Podaż pracy - liczba osób, które zdeklarowały się jako chętni do podjęcia pracy przy różnych poziomach płacy realnej. Dodatnia zależność pomiędzy liczbą osób chcących pracować, a wysokością płacy realnej.

Determinanty podaży pracy:

• płaca realna,

• liczba ludności w wieku produkcyjnym,

• system kształcenia i szkolenia,

• system opieki społecznej,

• liczba osób o określonych kwalifikacjach,

• pozapłacowe korzyści z pracy,

• społeczno-kulturowe uwarunkowania aktywności zawodowej,

• mobilność pracowników.

Płaca - cena pracy

Wynagrodzenie - wszystkie korzyści materialne, które pracownik uzyskuje z tytułu zatrudnienia (urlop, premie, nagrody, świadczenia socjalne, świadczenia w naturze).

 Całkowita stawka płac - wynagrodzenie powiększone o korzyści niematerialne, nie dające się natychmiast wycenić w pieniądzu (ruchomy czas pracy, gwarancje stałego zatrudnienia, możliwość doskonalenia i podwyższania swoich kwalifikacji, nawiązane kontakty).

Funkcje płac:

• dochodowa,

• kosztowa,

• motywacyjna,

• społeczna.

Rynek pracy bywa często traktowany jako jeden z wielu rynków czynników produkcji.

Bezrobocie ujęcie statystyczne

Zgodnie z definicją stosowaną przez instytucje statystyczne (GUS, OECD i inne) bezrobocie to sytuacja w której:

• osoba w wieku produkcyjnym,

• zdolna do pracy,

• aktywnie poszukuje pracy,

• jest gotowa do jej podjęcia,

• nie może jej znaleźć.

Bezrobocie w ujęciu statystycznym obejmuje tylko bezrobocie przymusowe.

W Polsce w praktyce są stosowane dwie metody pomiaru bezrobocia:

Metoda przyjęta w urzędach pracy ,bezrobotnymi są osoby:

• Zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia w ramach stosunku pracy

• Pozostające bez pracy i nieuczące się w szkołach, z wyjątkiem szkół wieczorowych i zaocznych,

Zarejestrowany w urzędzie pracy, jeżeli:

• Ukończył 18 lat,

• Nie ukończył 60 lat (kobiety) i 65 lat (mężczyźni)

• Nie nabył prawa do emerytury bądź renty

• Nie są właścicielami bądź posiadaczami gospodarstwa rolnego

• Nie prowadzą działalności poza pozarolniczej

• Nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności

• Nie pobiera na podstawie przepisów o pomocy społecznej zasiłku stałego

Bezrobotni (według BAEL i NSP 2002)

Osoby w wieku 15-74 lat, które spełniają jednocześnie trzy warunki:

• w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi (zgodnie z definicją pojęcia "Pracujący (według BAEL i NSP 2002)"),

• aktywnie poszukiwały pracy, tzn. podjęły konkretne działania w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni - tydzień badany), aby znaleźć pracę,

• były gotowe (zdolne) podjąć pracę w okresie: wg BAEL- w ciągu dwóch tygodni następujących po tygodniu badanym, wg NSP 2002 - w tygodniu badanym lub następnym.

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej szacuje, że stopa bezrobocia w październiku 2009 r. wyniosła 11 proc. i była o 0,1 punktu procentowego wyższa niż we wrześniu 2009 r.

Bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy było 1 741,9 tys. osób. Ich liczba wzrosła od września 2009 r. o 26 tys. osób.

Najważniejsze dane:

• Stopa bezrobocia rejestrowanego w październiku 2009 r. - 11,0 proc.

• Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy - 1 741,9 tys.

• Liczba ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy - 75,1 tys.

Rozmiary bezrobocia zależą od trzech czynników:

• współczynnika aktywności zawodowej,

• liczby ludności w wieku produkcyjnym

• rozmiarów zatrudnienia.

W krótkookresowych analizach bezrobocia zasadniczą wagę przywiązuje się do kształtowania zatrudnienia.

Współczynnik aktywności zawodowej:

az= (Sr/Lp ) ×100

Sr - aktywni zawodowo

Lp - liczba ludności w wieku produkcyjnym

Zasób siły roboczej = liczba bezrobotnych + liczba zatrudnionych

Osoby bierne zawodowo to takie osoby, które nie zostały uznane ani za pracujące ani za bezrobotne.

Dopływy do zasobu bezrobotnych:

- zwolnieni z pracy,

- ludzie, którzy odeszli z pracy,

- ludzie wchodzący do grupy aktywnych zawodowo (np.absolwenci),

- powracający na rynek pracy.

Odpływy zasobu bezrobotnych:

- osoby, które znalazły zatrudnienie,

- rezygnujący z poszukiwań.

Podział bezrobocia ze względu na podłoże jego występowania:

Bezrobocie frykcyjne - nieredukowalne minimum bezrobocia w dynamicznej gospodarce.

Bezrobocie strukturalne powstaje w rezultacie niedopasowań struktury podaży siły roboczej i popytu na siłę roboczą, przede wszystkim w aspekcie kwalifikacyjnym, zawodowym i regionalnym.

Bezrobocie koniunkturalne wywoływane jest spadkiem popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, który powoduje zbyt małe wykorzystanie zdolności produkcyjnych przedsiębiorstw.

Bezrobocie klasyczne to rodzaj bezrobocia wynikający ze sztucznego, rozmyślnego utrzymywania płac powyżej poziomu równoważącego popyt z podażą pracy.

Podział bezrobocia ze względu na zachowanie się osób bezrobotnych
Bezrobocie dobrowolne, inaczej zwane bezrobociem naturalnym obejmuje bezrobotnych, którzy należą do zasobów siły roboczej, lecz za ustaloną na rynku płacę nie chcą podjąć pracy. Udział bezrobocia dobrowolnego w całości zasobów pracy to naturalna stopa bezrobocia.

Bezrobocie przymusowe dotyczy bezrobotnych, którzy chcę podjąć pracę za płacę równowagową, lecz po mimo starań nie mogą jej znaleźć, świadczy to o niskim w danych chwili popycie na pracę.

Bezrobocie (formy występowania):

- krótko-, średnio-, i długookresowe (3 m-ce, 3-12, pow.12 m-cy),

- chroniczne,

- globalne, krajowe, regionalne, lokalne,

- całkowite lub częściowe,

- jawne.

Bezrobocie w ujęciu teoretycznym:

- klasyczne,

- keynesowskie.

Przyczyny bezrobocia:

- zwiększenie obciążeń podatkowych,

- wzrost wysokości zasiłków,

- zmniejszenie popytu,

- niedopasowanie kwalifikacji do potrzeb rynku,

- siła związków zawodowych,

- postęp technologiczny.

Skutki bezrobocia

Przede wszystkim warto pamiętać, że bezrobocie oznacza nierównowagę ekonomiczną, która w jakimś stopniu przenosić się będzie na inne rynki i procesy gospodarcze.

1) koszty społeczne ,

2) koszty prywatne.

Koszty prywatne dotyczą konkretnej osoby, która pozostaje bez pracy i charakteru bezrobocia (przymusowe czy dobrowolne).

Pozostawanie bez pracy wiąże się także z korzyściami (zasiłek dla bezrobotnych, wolny czas, który dla wielu może mieć większą wartość niż środki finansowe możliwe do uzyskania dzięki zatrudnieniu).

Skutki społeczne (brak pozytywnych aspektów).

• płatności transferowe,

• konieczność poniesienia pewnych nakładów przez społeczeństwo (głównie zatrudnionych),

• produkcja realna jest niższa niż potencjalna bezrobocie keynesowskie),

• szereg problemów społecznych związanym z zagrożeniem wykluczeniem nie tylko z rynku pracy ale i społeczeństwa oraz ubóstwem.

Nie można zapominać, że bezrobocie jest procesem naturalnym i jedynym sposobem na realokację siły roboczej.

Problem pojawia się wówczas, kiedy ma ono charakter przymusowy i chroniczny.

Prawo Okuna - każdemu punktowi procentowemu bezrobocia rzeczywistego powyżej naturalnej stopy bezrobocia odpowiada luka dochodowa o wielkości 3% (tzn. o tyle niższy od potencjalnego PKB jest realny PKB).

Sugeruje to także, jaka jest zależność między wzrostem produkcji a spadkiem poziomu bezrobocia.

Luka PKB = -3 (U-U')

---