Prawo Konstytucyjne
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej - najważniejszy akt prawny (ustawa zasadnicza) Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalony 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe, zatwierdzony w ogólnonarodowym referendum 25 maja 1997 roku. Ogłoszony w Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, wszedł w życie 17 października 1997. Konstytucja złożona jest z preambuły i 13 rozdziałów, w tym 243 artykułów.
Prawo konstytucyjne w wąskim i szerokim ujęciu.
Prawo konstytucyjne to zespół norm prawnych określających ustrojowe zasady funkcjonowania państwa, treść i sposoby zagwarantowania praw człowieka i obywatela oraz zaspokajania potrzeb społecznych, sposób tworzenia prawa, hierarchię źródeł prawa a także kompetencje i wzajemne relacje pomiędzy organami władzy państwowej.
Podstawowym aktem prawnym określającym ustrój państwa jest konstytucja, jej postanowienia znajdują rozwinięcie w szeregu ustaw.
Geneza prawa konstytucyjnego pisanego.
Pierwsze konstytucje powstawały jako element ograniczenia władzy monarszej. Poprzez spisanie zasad organizacji i funkcjonowania aparatu państwowego uniemożliwiono powrót do absolutyzmu, zapewniono pewną równowagę między władzami.
Konstytucja jako opis ustroju władz państwowych i zasad ich funkcjonowania - walor organizacyjny.
Konstytucja jako wyznaczenie granic, poza które władze też nie mogą wykraczać - walor gwarancyjny.
Nawiązywano w ten sposób do koncepcji umowy społecznej , traktując konstytucję jako pisany wyraz tej umowy. Konstytucja reguluje ustrój władz państwowych .Znaczenie konstytucji jako aktu wyznaczającego granice działania państwa i jego organów.
Konstytucja w znaczeniu faktycznym.
KONSTYTUCJA FAKTYCZNA) konstytucję posiada każde państwo niezależnie od istniejącego systemu politycznego i od istnienia w nim konstytucji pisanej.
używany jest także na określenie całokształtu norm prawnych mających za przedmiot ustrój polityczny państwa, bez względu na ich charakter prawny i formę aktów prawnych, w których są zawarte. Przykładem takiej konstytucji, określanej mianem KONSTYTUCJI MATERIALNEJ (MATERIALNOPRAWNEJ) jest np. Konstytucja Wlk.Brytanii.
Rodzaje konstytucji w znaczeniu prawnym.
Konstytucje można dowolnie klasyfikować. W doktrynie prawa konstytucyjnego najczęstsze klasyfikacje to podział ze względu na:
treść - pełne (regulująca wszystkie zagadnienia ustroju) i niepełne (regulująca tylko ustrój naczelnych organów państwa), tzw. małe konstytucje;
procedurę powstawania - uchwalane (uchwalana przez organ przedstawicielski: zwykły parlament) i oktrojowane (konstytucja nadana przez władzę zwierzchnią, panującego);
okres obowiązywania - stałe (nie posiada wyznaczonego terminu obowiązywania) i czasowe (w zależności od okresu obowiązywania).
Dodatkowo stosuje się podział na konstytucje proste i złożone (gdy całość regulacji zawarta jest w jednej lub kilku ustawach).
Różnice miedzy konstytucja pisaną a ustawami zwykłymi
Konstytucja ma najwyższa moc prawna. Szczególna moc prawna konstytucji polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego. System taki jest zbudowany na zasadzie hierarchiczności poszczególnych aktów normatywnych. Szczególna moc prawna (lex superior-przepis wyższy uchyla przepis niższy)
Szczególna treść konstytucji.
Polega na zakresie(szerokości) regulowanej przez konstytucję materii i na sposobie (głębokości) regulowanej przez nią materii.
Szerokość, głębokość zależy od państwa.
Konstytucja reguluje całokształt kwestii ustrojowych państwa. Określa:
• ogólne zasady ustroju państwa
• ustrój naczelnych organów państwa, zakresu ich kompetencji i wzajemnych relacji
• podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki
Konstytucja z 2 kwietnia 1997r. składa się ze wstępu (preambuły) oraz 243 art. ujętych w 13 rozdziałów. Najobszerniejsze rozdziały poświecone są zasadom ustroju państwa, oraz wolnościom, prawom i obowiązkom człowieka.
Rozdział III: dotyczy źródeł prawa. Kolejne rozdziały dotyczą poszczególnych organów: Sejmu i Senatu, Prezydenta, RM i administracji rządowej, samorządu terytorialnego, sądów i trybunałów, organów kontroli państwowej i ochrony prawa. Rozdział X i XI dotyczy finansów publicznych oraz stanów nadzwyczajnych. Rozdział XII określa procedurę zmiany konstytucji i zawiera przepisy przejściowe i końcowe określające porządek wchodzenia w życie konstytucji.
Szczególna forma konstytucji.
- polega na szczególnej nazwie (sama nazwa konstytucja)
- polega na szczególnym trybie ustalania, uchwalania konstytucji oraz wszelkich zmian wprowadzanych do niej.
Chodzi tu o szczególne wymogi np. by dokonać zmiany konstytucji
- potrzebne jest 2/3 głosów posłów , deputowanych ;
- ustalenie konkurencyjnych lub wykluczających się procedur zmian;
- ustanowienie zakazu zmiany konstytucji w szczególnych okresach
W Polsce jest trudno zmienić i uchwalić nową konstytucję. Prawo inicjowania zmian przyznano 1/5 ustawowej liczby posłów (92) Senatowi i Prezydentowi.
Nie posiada go ani Rząd ,ani żadna liczbowo określona grupa obywateli. W celu dokonania zmiany konstytucji musi dojść do uchwalenia przez Sejm i Senat ustawy o jednakowym brzmieniu. Ustawa taka dochodzi do skutku kwalifikowaną większością 2/3 w Sejmie i bezwzględną większością w Senacie ( nie później niż w ciągu 60 dni) Prezydent ma obowiązek podpisania ustawy, nie przysługuje mu prawo weta.
Art.253 Konstytucji
Szczególna moc prawna konstytucji.
Jest to nadrzędność konstytucji w systemie prawa.
Konstytucja jest ustawą szczególną, ustawą zasadniczą, a więc :
1. Jest zbiorem praw kardynalnych stanowiących fundament politycznego i społecznego ładu, gwarantuje prawa, wolności i obowiązki jednostki.
2. Zawiera podstawowe zasady dotyczące treści (aksjologii) prawa, określa jego formy (hierarchie aktów prawnych) i tryb stanowienia (kompetencje organów do wydawania aktów prawnych określonego rodzaju).
3. Zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów normatywnych, jest więc aktem w tej hierarchii nadrzędnym.
Charakterystyka tzw. Małych konstytucji.
Niepełna konstytucja (tzw. mała) - konstytucja regulująca tylko ustrój naczelnych organów państwa. Przeważnie ma charakter przejściowy. Przykładem są polskie konstytucje z lat 1919, 1947 oraz 1992
Etapy tworzenia Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku.
Prace nad przygotowaniem konstytucji rozpoczęły się już w 1989 roku i zostały wymuszone przez głębokie zmiany ustrojowe, jakie rozpoczęły się w Polsce pod koniec lat osiemdziesiątych. Konstytucja PRL z 1952 poprzez ciągłe jej zmiany (których szczególnie wiele dokonano po zwycięstwie obozu Solidarności w 1989 roku) stała się aktem wewnętrznie niespójnym i ze względu na swój rodowód społecznie nieakceptowanym, nie odpowiadając potrzebom przeżywającego głębokie przemiany państwa.
Zdecydowane działania w kwestii zmiany Konstytucji podjął dopiero Sejm I kadencji (1991-1993). 23 kwietnia 1992 roku uchwalono ustawę o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Powoływała ona do życia instytucję Komisji Konstytucyjnej, która miała zająć się przygotowaniem ostatecznej wersji nowej ustawy zasadniczej. Określiła również, iż uchwalenia Konstytucji dokona Zgromadzenie Narodowe, a następnie zostanie ona poddana pod głosowanie w ogólnonarodowym referendum. Prawo wnoszenia projektów nowej konstytucji przysługiwało 56 członkom Zgromadzenia Narodowego, Komisji Konstytucyjnej oraz prezydentowi RP. Po nowelizacji ustawy dokonanej w 1994 roku takie prawo otrzymała również grupa 500 tysięcy obywateli.
W toku prac do Komisji Konstytucyjnej wniesiono osiem projektów nowej Konstytucji (prezydenta Lecha Wałęsy, Unii Demokratycznej, Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Komisji Konstytucyjnej, wspólny projekt Polskiego Stronnictwa Ludowego i Unii Pracy, Konfederacji Polski Niepodległej, Porozumienia Centrum oraz projekt obywatelski, prace nad którym koordynowane były przez NSZZ Solidarność).
Podstawa prawna prac nad Konstytucja RP.
Generalna charakterystyka Konstytucji RP.
Zasady podstawowe polskiej konstytucji.
Zasady:
Zasada Suwerenności narodu - często wyrażana hasłem władza pochodzi od narodu czyli ogółu obywateli państwa - oznacza, że władza narodu jest nieograniczona. Zasada suwerenności narodu przejawia się w decydowaniu i ostatecznym rozstrzyganiu wielu kwestii dotyczących polityki i funkcjonowania państwa. Do realizacji suwerenności dochodzi za pomocą bezpośrednich i pośrednich form demokracji. Zgodnie z zasadą to obywatele sprawują władzę robiąc to w sposób pośredni przez swoich przedstawicieli - posłów, senatorów i radnych wybieranych w wyborach czteroprzymiotnikowych oraz w sposób bezpośredni poprzez referendum i inicjatywę ludową.
Bezpośrednie formy demokracji
* referendum
* inicjatywa ludowa
* weto ludowe
* plebiscyt
* konsultacja ludowa
* samorząd społeczny
* wybory do ciał przedstawicielskich
* prawo do zgromadzeń
Pośrednie formy demokracji
ruchy społeczne
Zasada Legalizmu - kierowanie się zasadą legalizmu - to postępowanie zgodne z obowiązującym prawem. Zasada legalizmu zawarta jest w art. 7 Konstytucji RP który stanowi, że: "Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa". Oznacza to, iż organy władzy publicznej nie mogą podejmować działań bez podania podstawy prawnej. Mogą czynić tylko to, co im prawo nakazuje lub pozwala.
Legalizm w postępowaniu obywateli, przejawia się w bezwzględnym przestrzeganiu przez nich obowiązującego prawa.
Zasada pomocniczości - inaczej zasada subsydiarności. To jeden z kluczowych elementów programowych współczesnej katolickiej myśli kościelnej dotyczącej sfery państwowej. Sprowadza się on do poglądu, który głosi że obowiązkiem społeczności jest wspomaganie jej części składowych w naturalnym rozwoju. Istotnym założeniem jest zakres tej pomocy: społeczność nie może ingerować w sprawy, z którymi poszczególne jednostki są w stanie poradzić sobie same, a jedynie tam gdzie pomoc jest niezbędna.
W praktyce oznacza to akceptację interwencjonizmu państwowego, w chwili gdy zmierza on ku stwarzaniu warunków dobrego życia dla wszystkich członków społeczności, potępienie nadmiernego rozwarstwienia struktury społecznej, uznanie działań na rzecz ochrony praw jednostek do udziału w życiu publicznym za obowiązek kościoła oraz przyznanie specjalnych praw rodzinie.
Kluczową rolę zasada subsydiarności odgrywa w gospodarce, gdzie oznacza ona wyważenie pomiędzy leseferyzmem a interwencjonizmem państwowym.
Wyrazem zasady pomocniczości w stosunkach międzynarodowych był Traktat o Unii Europejskiej w Maastricht z 1992 roku, na mocy którego określono, że Unia ma prawo działać tylko w interesie wszystkich państw wspólnoty i tylko w takich przypadkach, gdy dany kraj nie jest w stanie samodzielnie zrealizować postawionego zadania.
Zasada społecznej gospodarki rynkowej - termin zawarty w polskiej Konstytucji RP. Jej Art. 20 stwierdza, że: "Społeczna gospodarka rynkowa, oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej".
Pojęcie społecznej gospodarki rynkowej wywodzi się od przedstawicieli ordoliberalizmu Waltera Euckena oraz A. Mullera-Armacka, który po raz pierwszy użył terminu Soziale Marktwirtschaft. Według ordoliberałów miał to być system ekonomiczny oparty na wolnym rynku i własności prywatnej. Rynek, rozumiany jako dobro wspólne całego społeczeństwa, nie powinien być zawłaszczony ani przez państwo ani przez żadne grupy interesów. Pomysłodawcy idei społecznej gospodarki rynkowej byli przeciwnikami ręcznego sterowania przez państwo gospodarką, jednak rolę państwa określali jako większą niż bycie "nocnym stróżem".
Model społecznej gospodarki rynkowej został wprowadzony w życie przez Ludwiga Erharda, ministra gospodarki w rządzie K. Adenauera. Celem społecznej gospodarki rynkowej jest znalezienie złotego środka pomiędzy kapitalizmem a socjalizmem, aby utrzymać wysoki wzrost gospodarczy, niski wskaźnik inflacji oraz niski poziom bezrobocia przy jednoczesnym zapewnieniu dobrych warunków pracy, systemie zabezpieczeń socjalnych i dostarczania dóbr publicznych na wysokim poziomie. Ingerencja państwa w gospodarkę jest usprawiedliwiona w celu eliminowania nieefektywności wolnego rynku i jego niehumanitarności. Państwo może stosować odpowiednią politykę konkurencji i uzupełniania rynku, aby przeciwdziałać nieefektywności wolnego rynku oraz politykę socjalną i podziałową w celu wyeliminowania jego niehumanitarności.
Zasada demokratycznego państwa prawnego - Państwo demokratyczne - państwo konstytucyjne, państwo prawa, które realizuje zasady: suwerenności narodu, pluralizmu, oraz trójpodziału władz.
1.Zasada suwerenności narodu - źródłem władzy jest naród, który jest uprawniony do decydowania i rozstrzygania w sprawach najważniejszych dla państwa (sprawowanie władzy pośredniej- wybierając parlament, prezydenta itp., bezpośredniej- uczestnicząc w referendum lub korzystając z prawa weta i inicjatywy ludowej)
2.Zasada pluralizmu - realizowana w płaszczyźnie politycznej, społecznej, ideowej i ekonomicznej. Pluralizm polityczny polega na tym, że w państwie istnieje wiele partii które są niezależne od władz państwowych ani od siebie wzajemnie. Mogą tworzyć programy i strukturę organizacyjną, maja różną tożsamość ideową. Mogą też swobodnie ze sobą rywalizować(w ramach prawa i ustalonych reguł)o poparcie wyborców, dzięki któremu niektóre z nich będą rządzić państwem, a inne będą tworzyć opozycję parlamentarną bądź pozaparlamentarną. Opozycja polityczna; Parlament
3.Zasada podziału władz - władza państwowa dzieli się na ustawodawczą (odpowiedzialną za stanowienie prawa), wykonawczą (mającą je realizować w praktyce) i sądowniczą (rozstrzygająca spory na podst. obowiązujących norm prawnych)
4.Zasada państwa prawa - Państwo prawa istnieje wtedy, gdy organizacja i działanie władzy publicznej oparte są na prawie. Prawo określa wzajemne stosunki między władzą i jednostkami jako podmiotami prawa. W takim państwie zagwarantowana jest równość obywateli. Dozwolone jest wszystko, czego nie zabrania prawo. Prawem związane jest społeczeństwo i władza. Prawo stoi ponad władzą. Podstawą rozstrzygania praw publicznych jest zasada większości.
5.Konstytucjonalizm i praworządność - Konstytucjonalizm współcześnie rozumiany jest jako ustrój oparty na konstytucji,a także jako określenie sprawowania władzy zgodnie z ustawą zasadniczą. Jest on również związany z praworządnością, czyli rządzeniem zgodnie z obowiązującym prawem
Zasada podziału władzy - to podział sfer funkcjonowania państwa, spopularyzowany przez francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza.
Wedle założeń Monteskiusza władza dzieliła się na:
* władzę ustawodawczą stanowioną obecnie najczęściej przez parlament, który tworzy prawo,
* władzę wykonawczą będącą w rękach króla/monarchy/prezydenta lub rządu, który wprowadza prawo w życie,
władzę sądowniczą sprawowana przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa.
Wszystkie trzy rodzaje władzy powinny być równorzędne, niezależne od siebie i jednocześnie nawzajem się kontrolować. Dzięki temu państwo funkcjonuje bez zakłóceń. Powierzenie całej władzy jednej osobie lub instytucji prowadzi do nadużyć.
Pluralizm - w życiu społecznym jest to taka sytuacja w funkcjonowaniu państwa lub innej organizacji, gdy różne grupy mają prawo wyrażać swoje interesy, w tym zwłaszcza mieć udział w sprawowaniu władzy. Pluralizm zakłada poszanowanie zróżnicowań społecznych i kulturowych i uznanie równości poglądów.
Zasada społecnzej gospodarki rynkowej -
Szczególna rola zasady prawa wolności i obowiązków obywatelskich.
Podstawowym środkiem ochrony prawi i wolności obywatelskich jest droga sądowa:
Skarga konstytucyjna
Wniosek do Rzecznika Prawa Obywatelskich
Prawa:
Prawo do życia - obowiązkiem państwa jest zapewnienie każdemu prawnej ochrony życia.
Prawo do nietykalności osobistej:
zakaz poddawania eksperymentom naukowym (bez dobrowolnej zgody)
zakaz poddawania torturą i okrutnemu nieludzkiemu traktowaniu, zakaz stosowania kar cielesnych.
Zakaz pozbawiania wolności z wyjątkiem przypadków określonych ustawowo.
Nienaruszalność mieszkania, przeszukanie mieszkania lub pojazdu może nastąpić tylko w ściśle określonych w ustawie przepadkach.
Prawo do rzetelnej procedury sądowej: prawo do sądu, prawo do obrony.
Prawo do ochrony prywatności: które obejmuje prawo do ochrony życia prywatnego, rodzinnego czci i dobrego imienia, a także prawo do decydowania o swoim zyciu osobistym.
Prawo do uzyskania azylu i statusu uchodźcy
Prawo do głosowania w wyborach i referendach
Prawo kandydowania w wyborach
Prawo inicjatywy ustawodawczej
Prawo dostępu do służby publicznej
Prawo składania petycji, wniosków i skarg
Prawo do własności - wywłaszczanie tylko za słusznym odszkodowaniem, przepadek rzeczy może nastąpić tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.
Prawa pracownicze:
Prawo do wolności wyboru i wykonywania zawodu
Prawo do minimalnego wynagrodzenia
Prawo do wypoczynku
Prawo do koalicji - organizowania związków zawodowych
Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Prawo do zabezpieczenia społecznego - pomoc ze strony państwa np. rodzina znajdującym sie w trudnej sytuacji materialnej i społecznej,
Prawo do ochrony zdrowia - każdemu obywatelowi przysługuje równy dostęp do świadczeń medycznych
Prawo do nauki - do 18 roku życia obowiązek nauki, bezpłatna nauka w szkołach publicznych
Prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska
Wolności:
Wolność przemieszczania się swoboda przemieszczania po RP, swoboda wyboru miejsca zamieszkania i pobytu, swoboda opuszczania RP. Zakaz banicji (wydalenie z kraju z zakaz powrotu), zakaz ekstradycji (wydanie osoby obcemu państwu)
Wolność sumienia i religii swoboda posiadania świątyń, swoboda uzewnętrzniania swojej religii, wolność wyznania.
Wolność wyrażania poglądów i opinii
Wolność zgromadzeń
Wolność zrzeszania sie - swoboda zakładania zrzeszeń
Wolność tworzenia i działania partii politycznych
Wolność tworzenia i działania związków zawodowych
Wolność tworzenia i działania organizacji pracodawców
Wolność wyboru szkoły
Wolność tworzenia szkół niepublicznych wszelkich szczebli
Wolność nauczania tzn. Określonych treści
Swoboda działalności gospodarczej
Obowiązki obywatelskie:
Obowiązek wierności RP (obowiązek troski o dobro wspólne, obowiązek obrony Ojczyzny)
Obowiązek przestrzegania prawa RP
Obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych w tym podatków.
Obowiązek dbałości o stan środowiska.
Zamknięty system źródeł prawa w Konstytucji RP.
Należy przy tym podkreślić, że o ile katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego jest w zasadzie zamknięty i nie może być rozszerzany to katalog źródeł prawa wewnętrznie obowiązującego jest otwarty i istnieją również inne akty prawne wewnętrznie obowiązujące nie wymienione w Konstytucji (okólniki, zalecenia itp.).
Źródła powszechnie obowiązującego prawa.
Podstawowymi źródłami prawa stanowionego w Polsce są:
* Konstytucja
* Ustawy
* Ratyfikowane umowy międzynarodowe
* Rozporządzenia
Akty prawne o charakterze wewnętrznym.
Do aktów normatywnych o charakterze wewnętrznym nie mających przymiotu powszechnie obowiązujących przepisów prawa Konstytucja zalicza: uchwały Rady Ministrów, zarządzenia Prezesa Rady Ministrów, zarządzenia ministrów. Podstawową ich cechą jest ograniczony zakres ich obowiązywania gdyż obowiązują w stosunku do jednostek organizacyjnych podległych organowi który je wyda. Akty prawa wewnętrznego nie mogą kształtować sytuacji prawnej podmiotów spoza danej struktury organizacyjnej. Nie mogą stanowić podstawy decyzji administracyjnych.
Tryb ratyfikacji aktów prawa międzynarodowego.
Umowy międzynarodowe ratyfikuje Prezydent. Ratyfikacja niektórych umów międzynarodowych wymaga uprzedniej zgody Sejmu. W razie gdy następuje kolizja umowy międzynarodowej a jakąś ustawą, wówczas pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa. W przypadku innych umów międzynarodowych, Prezes Rady Ministrów powiadamia Sejm o zamiarze przedłożenia umowy Prezydentowi do ratyfikacji. W umowie międzynarodowej państwo polskie może przekazać organizacji międzynarodowej (np. Unii Europejskiej), kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sporach. Sejm może w sprawie podpisania umowy międzynarodowej zarządzić referendum.
Dwuizbowość parlamentu polskiego.
Forma organizacji parlamentu która strukturze ma 2 części (izb), powoływane w odrębny sposób i współdziałające w uchwalaniu aktów prawnych. Sejm 460 posłów i senat 100 senatorów.
Jego głównym zadaniem jest stanowienie prawa poprzez uchwalanie ustaw konstytucyjnych i zwykłych, w tym budżetowej, a także ratyfikowanie umów międzynarodowych. W wyjątkowych przypadkach opisanych w Konstytucji możliwe jest rozwiązanie Sejmu (a jednocześnie Senatu) przed upływem końca kadencji przez głowę państwa lub uchwałę przyjętą większością 2/3 głosów. Jego przedłużenie możliwe jest jedynie w czasie stanu wyjątkowego lub do 3 miesięcy po zakończeniu kadencji.
Wybory do parlamentu.
Wybory parlamentarne - wybory, w trakcie których obywatele w drodze głosowania wybierają swych przedstawicieli w parlamencie. Powszechne, równe, bezpośrednie, proporcjonalne, tajne. Zasadnicze znaczenie dla kształtu politycznego parlamentu ma ordynacja wyborcza, a więc zbiór przepisów określający sposób przeliczania głosów na mandaty przedstawicielskie.
Kadencyjność parlamentu.
Wybory do obu izb parlamentu, czyli sejmu i senatu, odbywają się w Polsce co cztery lata. Kadencja może ulec skróceniu z różnych przyczyn, np. na wniosek sejmu oraz prezydenta. W wyborach uprawnieni do głosowania w kraju i za granicą, mają prawo do wyboru swoich przedstawicieli, którzy powinni ich reprezentować we władzy ustawodawczej. Czas kampanii wyborczej jest ograniczony, a procedury określone są przez Państwową Komisję Wyborczą.
Skrócenie i przedłużenie kadencji parlamentu.
Przedłużenie kadencji jest możliwe tylko w przypadku zaistnienia stanu nadzwyczajnego. (np. stan klęski żywiołowej).
Skrócenie kadencji :
1. Może ono wynikać z własnej decyzji (samo rozwiązanie), 2/3 liczby głosów z pośrod wszystkich czyli musi głosować za 307 posłów.
2. Prezydent może rozwiązać sejm (w razie niezdolności Sejmu do wyrażenia wotum zaufania rządowi, w procesie uchwalania ustawy budżetowej , w razie niezdolności do przyjęcia w okresie 4 miesięcy.)
Rodzaje mandatów poselskich.
Mandat imperatywny - rodzaj mandatu przedstawiciela. Zakłada on, że przedstawiciel reprezentuje swoich wyborców i powinien wykonywać ich zalecenia. Można go odwołać, gdy nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań. Mandat imperatywny występował np. w polskim Sejmie w czasach demokracji szlacheckiej. Dziś rzadko stosowany, mandat imperatywny mają np. deputowani do Bundesratu. Przeciwieństwo mandatu wolnego.
Mandat wolny - ukształtował się jako pochodna koncepcji zwierzchnictwa narodu. Opiera się na założeniu, że poseł reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności (cały Naród), nie jest więc związany instrukcjami wyborców. Wręcz przeciwnie - status posła jest ukształtowany na zasadzie niezależności prawnej, choć w wymiarze faktycznym musi liczyć się tak z głosami wyborców jak i partii, która wysunęła jego kandydaturę.
uniwersalność - poseł reprezentuje cały Naród, a nie poszczególne grupy.
Uniwersalność - poseł reprezentuje cały Naród, a nie poszczególne grupy wyborców.
Niezależność - ani wyborcy ani ich organizacje nie mają prawnej możliwości narzucenia posłowi sposobu działania a zwłaszcza glosowania.
Nieodwołalność - ani wyborcy ani ich organizacje nie mogą doprowadzić do przedterminowego wygaśnięcia mandatu posła.
Immunitety parlamentarne.
Immunitet materialny oznacza trwałe wyłączenie spod przepisów sankcjonujących określone zachowanie. Najważniejszym przykładem immunitetu materialnego jest immunitet materialny parlamentarzysty, oznaczający, iż poseł oraz senator nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności za działania wchodzące bezpośrednio w zakres sprawowania ich funkcji parlamentarnych, np. za wystąpienia w parlamencie, sposób głosowania, zgłaszane inicjatywy ustawodawczej. Zakaz ten trwa w trakcie oraz po ustaniu mandatu parlamentarzysty i nie może zostać uchylony. Immunitet w znaczeniu materialnym nie zwalnia jednak parlamentarzysty z odpowiedzialności za naruszenie praw innych osób (np. w przypadku naruszenia dóbr osobistych innej osoby w przemówieniu sejmowym). Celem istnienia immunitetu materialnego jest ochrona członków parlamentu przed próbami ograniczania ich niezależności, w szczególności swobody głosowania oraz wolności wypowiedzi. Immunitet materialny, choć w nieco innej postaci, posiadają sędziowie, asesorzy sądowi, prokuratorzy i asesorzy prokuratorscy w zakresie wykroczeń. Oznacza on, iż osoby pełniące te funkcje nie podlegają odpowiedzialności za wykroczenia. Mogą za nie odpowiadać wyłącznie dyscyplinarnie przed właściwym sądem dyscyplinarnym. W aspekcie praktycznym oznacza to, iż za zachowanie noszące znamiona wykroczenia żaden organ (policja, straż miejska) nie może ukarać sędziego, czy asesora. Policjant nie może takiej osoby nawet pouczyć, gdyż pouczenie jest również środkiem oddziaływania na sprawcę wykroczenia przewidzianym w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia.
Immunitet formalny nazwany jest również immunitetem osobistym. Oznacza on ograniczenie odpowiedzialności prawnej (w szczególności odpowiedzialności karnej) danej osoby ze względu na pełnioną funkcję na czas pełnienia tejże funkcji. Jednocześnie jednak przepisy umożliwiają likwidację ograniczeń w odpowiedzialności prawnej po spełnieniu określonych dodatkowych warunków (tzw. pozbawienie immunitetu).
Wyróżnia się przy tym dwa aspekty immunitetu formalnego:
aspekt procesowy - oznacza, iż warunkiem pociągnięcia określonych osób do odpowiedzialności karnej jest zgoda określonego podmiotu - np. pociągnięcie do odpowiedzialności karnej Prezesa NIK albo posła wymaga uprzedniej zgody Sejmu
aspekt nietykalności - oznacza zakaz ograniczania i pozbawiania wolności określonych osób - np. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem wypadku ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
Organy wewnętrzne Sejmu i Senatu.
Marszałek Sejmu w Polsce jest posłem i najwyższym przedstawicielem izby niższej (Sejmu) polskiego parlamentu, stoi na straży praw i godności Sejmu RP i kieruje jego pracami.
Wybierany jest spośród posłów na pierwszym posiedzeniu Sejmu. Po złożeniu przez posłów ślubowania Marszałek Senior przeprowadza wybór Marszałka Sejmu. Kandydaturę zgłosić może grupa 15 posłów, a wyboru dokonuje się większością bezwzględną w głosowaniu imiennym. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, wówczas przeprowadza się kolejną turę głosowania, skreślając z listy kandydatów tego, który otrzymał najmniejszą liczbę głosów. Po wyborze Marszałka dokonuje się wyboru jego zastępców - wicemarszałków.
Główne zadania:
# reprezentuje Sejm,
# zwołuje posiedzenia Sejmu,
# ustala projekt budżetu Kancelarii Sejmu,
# wyznacza termin wyborów prezydenckich,
# zastępuje Prezydenta RP do czasu objęcia urzędu przez Prezydenta w przypadku (śmiercią Prezydenta, zrzeczeniem się Prezydenta urzędu)
Wicemarszałkowie Sejmu są członkami Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów oraz zastępcami Marszałka w zakresie wewnątrz sejmowych zadań. W odniesieniu do kompetencji zewnętrznych Marszałka Sejmu zastępuje Marszałek Senatu.
Prezydium Sejmu - naczelny organ kierowniczy Sejmu. W skład Prezydium Sejmu wchodzi Marszałek Sejmu wraz z wicemarszałkami.
Do funkcji Prezydium Sejmu należą:
* ustalanie planu pracy Sejmu
* przygotowywanie wykładni Regulaminu Izby
* ustalanie zasad doradztwa naukowego i ekspertyz
* zajmowanie się kwestiami prawnymi posłów
* przekazywanie poszczególnym komisjom sejmowym odpowiednich spraw do rozpatrzenia
Liczba wicemarszałków nie jest z góry określona.
Konwent Seniorów - organ Sejmu oraz Senatu Rzeczypospolitej Polskiej.
W Sejmie RP
Jest to organ zapewniający współdziałanie klubów poselskich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu, a także sprawuje funkcję doradczą wobec Marszałka Sejmu i Prezydium Sejmu.
Skład:
* Marszałek Sejmu,
* wicemarszałkowie Sejmu,
* przedstawiciele klubów parlamentarnych, klubów poselskich oraz porozumień poselskich reprezentujących co najmniej 15 posłów oraz kół poselskich reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą (art. 15 ust. 1 Regulaminu Sejmu).
W posiedzeniach Konwentu Seniorów bierze udział z głosem doradczym także Szef Kancelarii Sejmu, a z inicjatywy Marszałka bądź na wniosek członków Konwentu na posiedzenie mogą zostać zaproszone również inne osoby.
Zadania:
Konwent Seniorów jest zwoływany przez Marszałka Sejmu, by zaopiniować m.in. projekty planów prac Sejmu, projekty porządku dziennego poszczególnych posiedzeń Sejmu i ich terminy, wnioski co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego posiedzenia Sejmu, wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów, zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu lub inne sprawy przekazane przez Marszałka lub Prezydium Sejmu.
W Senacie RP
Jest to organ zapewniający współdziałanie klubów senackich i kół senackich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Senatu, a także sprawuje funkcję doradczą wobec Marszałka Senatu i Prezydium Senatu.
Skład:
* Marszałek Senatu,
* wicemarszałkowie Senatu,
* przedstawiciele klubów parlamentarnych, klubów i porozumień senackich skupiających minimum 7 senatorów.
W posiedzeniach biorą udział z głosem doradczym Szef Kancelarii Senatu oraz osoby zaproszone przez Marszałka.
Zadania:
Konwent Seniorów jest zwoływany przez Marszałka Senatu i wykonuje swoje zadania poprzez opiniowanie projektów porządku obrad Senatu, opiniowanie planu pracy oraz wypowiadanie się w sprawie terminów posiedzeń Senatu, wskazywanie potrzebnych inicjatyw ustawodawczych i rozpatrywanie oraz przedstawianie wniosków w sprawie sposobu prowadzenia dyskusji lub obrad Senatu.
Komisje sejmowe są organami Sejmu:
* powołanymi do rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu,
* wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu
* kontroli sejmowej w zakresie określonym Konstytucją i ustawą:
Zgodnie z Art.110 Konstytucji można wyróżnić dwa rodzaje komisji sejmowych: komisje stałe i komisje nadzwyczajne - czyli takie, które są powoływane przez Sejm i mają dokładnie określone: cel, zasady i tryb działania. Specjalnym rodzajem komisji nadzwyczajnej jest sejmowa komisja śledcza.
Skład osobowy poszczególnych komisji jest wybierany przez Sejm na wniosek Prezydium Sejmu po zasięgniętej uprzednio opinii Konwentu Seniorów.
Pierwsze posiedzenie komisji zwołuje i prowadzi Marszałek Sejmu - na posiedzeniu tym komisja wybiera ze swego grona prezydium komisji w składzie: przewodniczący oraz zastępcy przewodniczącego. Członkowie prezydium są powoływani i odwoływani przez komisję głosowaniu jawnym, zwykłą większością głosów.
Tryby funkcjonowania parlamentu.
Zasada sesyjności - polega na tym, że w ramach kadencji parlamentu wyodrębnia się krótsze (z reguły kilkumiesięczne)odcinki czasowe - tzw. Sesje, w ramach których izby mogą zbierać sie na posiedzenia plenarne. Natomiast w okresie miedzy sesyjnym niema możliwości zwołania posiedzenia izb chyba ze zostanie zwołana tzw. Sesja nadzwyczajna. Prawo zwołania sesji przysługuje zwykle głowie państwa (a wiec organowi pozaparlamentarnemu)
Zasada permanencji - polega na tym, że kadencja parlamentu ma - z punktu widzenia funkcjonowania jego izb - charakter jednolity, a tym samym nie istnieje jej podział na okresy sesji i okresy między sesyjne. W całym okresie kadencji przewodniczący izby lub jej prezydium może zwołać jej posiedzenie, a więc wyeliminowany zostaje wpływ organu pozaparlamentarnego czyli głowy państwa.
Kompetencje Sejmu.
SEJM
- Posiada inicjatywę ustawodawczą
- sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów
- wybiera ze swego grona Marszałka i wicemarszałków
- powołuje komisje stałe oraz może powoływać komisje nadzwyczajne
- może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy
- decyduje w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej o stanie wojny i zawarciu pokoju
- rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach
- posiada prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go przez Sejm (poseł)
- uchwala ustawy większością głosów
- ma prawo zarządzić referendum ogólnokrajowe
- uchwala wotum zaufania Radzie Ministrów
- wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz członków R.M. w razie niepowołania Rady Ministrów lub nieudzielenia jej wotum zaufania
- może wyrazić ministrowi wotum nieufności
Kompetencje Senatu.
SENAT
- posiada inicjatywę ustawodawczą
- może przyjąć ustawę bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić odrzucenie jej w całości
Postępowanie legislacyjne.
Proces legislacyjny to sposób uchwalania ustaw. Zakończony proces oznacza wejście ustawy w życie i obowiązywanie jej w prawie danego kraju.
W Polsce proces legislacyjny przebiega w następujący sposób:
1. Powstaje inicjatywa ustawodawcza, czyli projekt ustawy zgłaszają uprawnione do tego organy, instytucje i grupy: prezydent, Rada Ministrów, Senat, co najmniej 15 posłów, komisja sejmowa (niezależnie od liczebności) lub co najmniej 100 tysięcy obywateli.
2. Prezydium Sejmu przesyła projekt do odpowiedniej Komisji
3. Komisja sejmowa przesyła sprawozdanie, w którym oceniany jest projekt ustawy, pod plenarne obrady Sejmu.
4. Odbywają się kolejno: pierwsze i drugie czytanie, podczas których projekt ustawy może zostać uchwalony. W przypadku, gdy projekt ustawy zostaje odrzucony w obu czytaniach, nie wraca już pod obrady Sejmu.
5. Jeśli ustawa została zaakceptowana podczas jednego z dwóch czytań, Senat ma 30 dni (20 dla ustawy budżetowej i 14 dla ustawy w trybie pilnym) na zgłoszenie ewentualnych poprawek. Jeśli poprawki nie zostaną zgłoszone, trwa dalszy proces legislacyjny.
6. Jeśli Senat zgłosi swoje poprawki, Sejm rozważa wnioski Senatu - może je odrzucić bezwzględną większością głosów przy obecności połowy ustawowej liczby posłów lub zaakceptować. Jeśli zostaną zaakceptowane proces legislacyjny ulega powtórzeniu.
7. Ustawa trafia do prezydenta, który, zanim ją podpisze, może w ciągu 21 dni wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności ustawy z Konstytucją. Prezydent może też odmówić podpisania ustawy (weto) i z umotywowanym wnioskiem w ciągu miesiąca przekazać ją do Sejmu w celu ponownego rozpatrzenia.
8. Jeśli Sejm większością 3/5 głosów przy obecności połowy ustawowej liczby posłów uzna, że ustawa powinna zostać uchwalona, prezydent ma obowiązek (w ciągu 7 dni) ją podpisać i zarządzić natychmiastową publikację w Dzienniku Ustaw.
Dopiero publikacja w Dzienniku Ustaw oznacza wejście ustawy w życie, chyba że w treści ustawy zapisano inny termin rozpoczęcia jej obowiązywania.
Podmioty posiadające prawo inicjatywy ustawodawczej.
Inicjatywa ustawodawcza przysługuje:
- posłom: komisji sejmowej lub co najmniej 15 posłom
- Radzie Ministrów
- Senatowi
- prezydentowi
- grupie 100 tys. Obywateli mających prawo wybierania do Sejmu
Postępowanie legislacyjne o szczególnych trybach.
Polega na tym, że Rada Ministrów i tylko ona, może określić uchwalony przez siebie projekt ustawy jako pilny. Tryb pilny nie jest dopuszczalny wobec projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta RP, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwości władz publicznych oraz kodeksów. Marszałek Sejmu, nadając bieg projektowi ustawy wniesionemu do Sejmu przez Radę Ministrów w trybie art. 123 Konstytucji, zwanemu dalej “pilnym projektem ustawy”, ustala jednocześnie orientacyjny kalendarz prac w Sejmie nad projektem. Marszałek Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu, może zwrócić Radzie Ministrów pilny projekt ustawy w celu uzupełnienia, jeżeli uzasadnienie dołączone do projektu jest niekompletne.
Pierwsze czytanie pilnego projektu ustawy przeprowadza się na posiedzeniu Sejmu lub komisji. Marszałek Sejmu może zarządzić przeprowadzenie pierwszego czytania bez zachowania terminu określonego dla pierwszego czytania ustaw. Pilny projekt ustawy Marszałek Sejmu wprowadza do porządku dziennego posiedzenia Sejmu, najbliższego po zakończeniu prac komisji. Przed rozpoczęciem drugiego czytania Rada Ministrów może wycofać klauzulę pilności.
Drugie czytanie pilnego projektu ustawy obejmuje: przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, przeprowadzenie debaty i zgłaszanie poprawek. Marszałek Sejmu odmawia poddania pod głosowanie poprawki dotyczącej pilnego projektu ustawy, która uprzednio nie była przedstawiona komisji w formie pisemnej.
Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 3 dni od dnia uchwalenia przez Sejm ustawy pilnej, Marszałkowi Senatu i Prezydentowi, potwierdzony swoim podpisem, tekst uchwalonej ustawy. Uchwałę Senatu zawierającą propozycję dokonania określonych zmian w uchwalonej przez Sejm ustawie pilnej lub jej odrzucenia Sejm rozpatruje na posiedzeniu najbliższym po jej doręczeniu. Tekst ustawy pilnej, ustalony w wyniku rozpatrzenia propozycji Senatu, Marszałek Sejmu przesyła Prezydentowi niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 3 dni od dnia jej uchwalenia.
W postępowaniu w sprawie ustawy pilnej, której podpisania Prezydent odmówił, Prezydium Sejmu tak określa tok prac nad wnioskiem Prezydenta o ponowne rozpatrzenie ustawy pilnej, aby od dnia wpłynięcia wniosku Prezydenta do dnia ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy przez Sejm nie upłynęło więcej niż 7 dni.
Tryb zmiany konstytucji RP.
Konstytucja z 2 kwietnia 1997r może zostać zmieniona przez parlament. Jest to dokonywane w formie ustawy o zmianie konstytucji, a wiec stosuje sie ogólną procedurę ustawodawczą. (art. 235 Konstytucji)
Projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć Prezydent, Senat lub grupa posłów (92 posłów) 1/5 ustawowego składu.
Ustawa o zmianie konstytucji musi zostać uchwalona przez Sejm (większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów) i nie później niż w ciągu 60 dni przez Senat (bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej polowy ustawowej liczby senatorów). Potrzebna jest zawsze zgoda obu izb.
Nie przewiduje sie obligatoryjnego referendum konstytucyjnego, chyba ze zmiana konstytucji dotyczy rozdziałów I, II lub XII
Prezydent ma obowiązek podpisania ustawy o zmianie konstytucji, nie przysługuje mu wtedy prawo weta.
Konstytucja nie może być zmieniona w czasie trwania stanu nadzwyczajnego.
Realizacji funkcji kontrolnej Sejmu.
Funkcja kontrolna - polega na sprawowaniu kontroli nad rządem (przysługuje tylko Sejmowi).
* wotum nieufności wobec rządu lub konkretnego ministra
* absolutorium budżetowe
* zapytanie poselskie i interpelacje skierowane do członków rządu, prezesa NIK lub NBP (osoby, do których skierowane są zapytania i interpelacje mają 21 dni na odpowiedź)
* kontrola nad działalnością samorządu terytorialnego (art. 171 konstytucji):
- kontrola pośrednia - wykonywanie nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego przez Prezesa Rady Ministrów, - kontrola bezpośrednia, gdy na wniosek Prezesa Rady Ministrów Sejm ocenia, czy organ stanowiący samorządu terytorialnego "rażąco narusza Konstytucję lub ustawy".
Funkcja kreacyjna parlamentu.
Funkcja kreacyjna - polega na powoływaniu członków, którzy wchodzą w skład organów państwowych. Sejm wyznacza członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Wskazuje kandydata (za zgodą Senatu) na prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, prezesa Instytutu Pamięci Narodowej oraz prezesa Narodowego Banku Polskiego.
Formy odpowiedzialności wysokich funkcjonariuszy państwowych.
Wysocy rangą funkcjonariusze państwowi odpowiadają przed Trybunałem Stanu.
Członkowie Rady Ministrów (również Premier) ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za:
* naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania (art. 156 ust. 1 Konstytucji),
* popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem.
Odpowiedzialność konstytucyjna ma charakter indywidualny, egzekwować ją można tylko od każdego członka rządu z osobna.
Wnioskować w tej sprawie może Prezydent lub grupa 115 posłów. Wniosek kierują oni na ręce Marszałka Sejmu, który przekazuje go Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej w celu zbadania zasadności. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przekazuje sprawozdanie oraz końcowy wniosek na posiedzenie plenarne Sejmu, gdzie odbywa się głosowanie - postawienie członka Rady Ministrów w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu wymaga większości kwalifikowanej 3/5 ustawowej liczby posłów.
Postępowanie przed Trybunałem Stanu jest dwuinstancyjne: w I instancji Trybunał Stanu orzeka w składzie przewodniczący + 4 członków, natomiast jako organ odwoławczy (II instancji) przewodniczący + 6 członków (z wyłączeniem tych, którzy orzekali w I instancji). Przy postępowaniu stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego. Sankcjami są:
* utrata zajmowanego stanowiska,
* a w przypadku popełnienia deliktu konstytucyjnego także:
o utrata praw wyborczych,
o utrata orderów i odznaczeń,
o zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach pańswowych lub organizacjach społecznych.
Powyższe kary egzekwowane za popełnienie deliktu konstytucyjnego mogą być orzeczone na okres od 2 do 10 lat, przy czym od wyroku nie przysługuje prezydenckie prawo łaski (art. 25 ust. 2 Ustawy o Trybunale Stanu).
Rola Zgromadzenia Narodowego.
Zgromadzenie Narodowe - organ konstytucyjny składający się z posłów i senatorów obradujących wspólnie.
Nie są Zgromadzeniem Narodowym wspólne posiedzenia Sejmu i Senatu zwoływane w innych przypadkach, np. z okazji wizyt szefów państw.
Obrady Zgromadzenia Narodowego zwołuje Marszałek Sejmu w drodze postanowienia. Obradom Zgromadzenia Narodowego przewodniczy Marszałek Sejmu, a w jego zastępstwie Marszałek Senatu. Parlamentarzyści podczas posiedzenia Zgromadzenia Narodowego są sobie równi (brak rozróżnienia na posłów i senatorów). Zgromadzenie nie ma określonego harmonogramu posiedzeń, działa jednak na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu; jest zwoływane jedynie do wypełnienia którejś z kompetencji określonych w Konstytucji:
* przyjęcia przysięgi prezydenckiej (art. 130 Konstytucji),
* uznania trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (głosami 2/3 ustawowej liczby parlamentarzystów - art. 131 ust. 2 pkt 4 Konstytucji),
* postawienia prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (wniosek 140 członków Zgromadzenia, do podjęcia uchwały głosami 2/3 głosów - art. 145 ust. 2 Konstytucji),
* wysłuchania orędzia prezydenta RP skierowanego do Zgromadzenia Narodowego (art. 140 Konstytucji), bez możliwości debaty.
Wszystkie obecne kompetencje dotyczą urzędu Prezydenta RP, jednak w latach 1992-1997 Zgromadzenie Narodowe miało dodatkowo kompetencję uchwalenia Konstytucji.
Wprowadzone ponownie do polskiego systemu organów władzy w 1989 r., Zgromadzenie Narodowe dokonało w dniu 19 lipca 1989 r. wyboru jedynego prezydenta PRL.
Historia urzędu Prezydenta RP.
Na mocy porozumień okrągłego stołu (06.02. - 05.04.1989) przywrócono w
Polsce urząd Prezydenta. W dniu 7 kwietnia 1989 r. dokonano nowelizacji
konstytucji z 22 lipca 1952 r., przywracając instytucje Prezydenta jako
organ władzy wykonawczej oraz Senat jako drugą izbę parlamentu. Prezydent
miał być wybierany przez Zgromadzenie Narodowe tj. połączone izby Sejmu i
Senatu. Dnia 9lipca 1989 r. ZN przewagą jednego głosu na urząd Prezydenta
wybrało Wojciech Jaruzelskiego. W 1990 r. odbyły się po raz pierwszy w
historii Polski powszechne wybory prezydenckie. W drugiej turze 9 grudnia
1990 r. prezydentem wybrano Lecha Wałęsę
1990r. Lech Wałęsa
1995r. Aleksander Kwaśniewski
2000r. Aleksander Kwaśniewski (I tura)
2005r, Lech Aleksander Kaczyński
Konstytucyjna rola prezydenta RP.
Zgodnie z Konstytucją z 2 kwietnia 1997 najwyższy przedstawiciel Rzeczypospolitej Polskiej, gwarant ciągłości władzy państwowej, czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Jako reprezentant państwa na zewnątrz, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych państwach i organizacjach międzynarodowych, przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołuje akredytowanych przy prezydencie RP przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych.
W zakresie polityki zagranicznej współdziała z premierem i właściwym ministrem. Jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych, dlatego mianuje szefa sztabu generalnego i dowódców rodzajów sił zbrojnych, w czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad wojskiem za pośrednictwem ministra obrony narodowej, na czas wojny (na wniosek premiera) mianuje naczelnego dowódcę sił zbrojnych i w takim samym trybie odwołuje go, na wniosek ministra obrony narodowej nadaje stopnie wojskowe oraz w razie zagrożenia zewnętrznego państwa (na wniosek premiera) zarządza powszechną lub częściową mobilizację. Nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na jego zrzeczenie się, przyznaje ordery i odznaczenia, stosuje prawo łaski, może zwracać się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego, w ważnych sprawach może zwołać Radę Gabinetową, wydaje też rozporządzenia i zarządzenia.
Akty urzędowe prezydenta RP wymagają kontrasygnaty premiera.
Prezydent RP wybierany jest na 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych, ponownie może być wybrany tylko raz. Kandydat musi mieć ukończone 35 lat, korzystać z pełni praw wyborczych, być obywatelem polskim oraz zostać zgłoszonym przez minimum 100 tys. obywateli. W wyborach prezydencki obowiązuje system większościowy o charakterze bezwzględnym, tzn. zwycięzcą zostaje kandydat, który uzyskał ponad 50% ważnych głosów. Jeżeli żaden nie przekroczył tego progu, po 14 dniach przeprowadza się drugą turę głosowania, w której udział biorą dwaj kandydaci z największą ilością głosów w pierwszej turze.4,04% Lech Aleksander Kaczyński
Wybory prezydenckie.
Wybory prezydenckie - wybory prezydenta odbywają się w Polsce co 5 lat, chyba że urząd zostanie opróżniony. Ta sama osoba może sprawować urząd prezydenta jedynie przez dwie kadencje. Bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej, którzy ukończyli 35 lat, nie są pozbawieni praw wyborczych do Sejmu i zbiorą przynajmniej 100 tysięcy podpisów osób popierających ich kandydaturę. Czynne prawo wyborcze posiadają wszyscy obywatele Polski, również ci zamieszkali na stałe za granicą (od 2000 roku mogą głosować również w drugiej turze).
Prezydentem zostaje ten kandydat, który otrzyma ponad połowę wszystkich ważnie oddanych głosów. Frekwencja wyborcza nie wpływa na ważność wyborów (trzeba dodać, iż w Polsce podczas wyborów prezydenckich jest ona najwyższa). W przypadku, gdy żaden z kandydatów nie otrzyma wymaganej liczby głosów, dwa tygodnie później odbywa się II tura głosowania, w której uczestniczą dwaj kandydaci z największą liczbą głosów z I tury.
Wybory prezydenckie przypadają w Polsce późną jesienią.
Konstytucja RP wyborom Prezydenta RP poświęca artykuły 127-130, gwarantując powszechne, równe, bezpośrednie i tajne głosowanie. Szczegółowe zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności określa ustawa z dnia z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2000 r. Nr 47, poz. 544).
Prerogatywy Prezydenta RP.
Prerogatywy określone akty prezydenta zwolnione od obowiązku uzyskania kontrasygnaty. Określone kompetencje głowy państwa zwolnione z kontrasygnaty. (które może wykonywać samodzielnie). np. Inicjatywa ustawodawcza, zarządzanie referendum, zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu.
Kompetencje Prezydenta RP.
Kompetencje prezydenckie można rozpatrywać w różnych sferach. Oto najważniejsze z nich:
Kompetencje w stosunku do Rady Ministrów
* powoływanie rządu
* desygnowanie premiera
* przyjmowanie dymisji Rady Ministrów
* odwołanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności
* zwoływanie Rady Gabinetowej (obrady Rady Ministrów pod przewodnictwem prezydenta; powoływana w sprawach szczególnej wagi)
Kompetencje w stosunku do parlamentu
* zarządza wybory parlamentarne
* zwołuje pierwsze posiedzenie nowego Sejmu
* posiada inicjatywę ustawodawczą
* posiada prawo weta zawieszającego w stosunku do projektów ustaw
* podpisuje ustawy
* zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw RP
* posiada prawo rozwiązania parlamentu (w sytuacjach określonych przez konstytucję)
Kompetencje w stosunku do władzy sądowniczej
* powołuje sędziów
* powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
* powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego
* powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego
Kompetencje w zakresie spraw zagranicznych
* reprezentuje państwo na arenie międzynarodowej (razem z premierem i ministrem spraw zagranicznych)
* ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe
* mianuje i odwołuje ambasadorów Polski
Kompetencje w zakresie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi kraju oraz państwowej obronności
* jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych
* za pośrednictwem ministra obrony narodowej, sprawuje w czasie pokoju zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi
* mianuje szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców Sił Zbrojnych
* na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych
* nadaje stopnie wojskowe
* w razie zagrożenia państwa zarządza powszechną bądź częściową mobilizację oraz użycie sił zbrojnych do obrony kraju
* posiada organ doradczy do spraw bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, którym jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego
Tradycyjne uprawnienia prezydenta
* nadawanie obywatelstwa
* nadawanie orderów i odznaczeń
* prawo łaski
* nadawanie tytułów naukowych
Rola Prezydenta RP w tworzeniu Rady Ministrów.
W ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia sejmu lub przyjęcia dymisji rządu.
prezydent desygnuje prezesa Rady Ministrów.
Prezes Rady Ministrów proponuje skład rządu.
Prezydent powołuje prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami RM i odbiera od nich przysięgę.
Prezydent obligatoryjnie przyjmuje dymisję Rady Ministrów:
* na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu (art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji),
* w razie niewyrażenia jej przez Sejm wotum zaufania w II procedurze rezerwowej (w trybie art. 154 ust. 2 lub art. 155 ust. 1 Konstytucji),
* w razie wyrażenia jej przez Sejm konstruktywnego wotum nieufności w trybie art. 158 ust. 1 Konstytucji,
* w razie śmierci Prezesa Rady Ministrów (interpretacja wyprowadzona z art. 147 ust. 1 Konstytucji).
Natomiast fakultatywnie Prezydent może wyrazić zgodę na dymisję Rady Ministrów w sytuacji, gdy jej przyczyną jest wyłącznie rezygnacja Prezesa Rady Ministrów (art. 162 ust. 2 pkt 3 Konstytucji). Sytuacja odmowy przyjęcia dymisji w takiej sytuacji miała miejsce 6 maja 2005 kiedy prezydent Kwaśniewski nie przyjął dymisji drugiego rządu Marka Belki.
Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmując dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze pełnienie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów. Przyjęcie dymisji Rady Ministrów jak i odmowa jej przyjęcia następuje postanowieniem Prezydenta RP publikowanym w Monitorze Polskim a wchodzącym w życie z chwilą podpisania.
Konstytucyjna rola Rady Ministrów.
Rada Ministrów:
* prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej (art. 146 ust. 1 Konstytucji),
* kieruje administracją rządową (art. 146 ust. 3 Konstytucji),
* w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach, na podstawie art. 146 ust. 4 Konstytucji, w szczególności:
o zapewnia wykonanie ustaw,
o wydaje rozporządzenia,
o koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,
o chroni interesy Skarbu Państwa,
o uchwala projekt budżetu państwa,
o kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,
o zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,
o zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,
o sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,
o zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,
o sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,
o określa organizację i tryb swojej pracy.
Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych oraz samorządu terytorialnego (art. 146 ust. 2 Konstytucji).
Domniemanie właściwości Rady Ministrów.
Podwójna rola ministrów.
Minister z jednej strony jest członkiem Rady Ministrów, a więc przynależy do kolegialnego organu o własnych kompetencjach. Z drugiej strony, jest on jednoosobowym zwierzchnikiem swojego resortu więc odrębnym organem administracji rządowej. Ta druga twarz dotyczy tylko ministrów resortowych tych którzy kierują danym resortem. Nie dotyczy to ministrów wypleniających zadania premiera „ministrów bez teki” ponieważ nie dysponują oni władnym resortem a jedynie grupą urzędników.
Tryb powoływania Rady Ministrów.
Obowiązująca Konstytucja przewiduje następującą procedurę utworzenia rządu:
* Zasadnicza procedura
o W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, tj. wskazuje osobę (zwykle wytypowaną wcześniej przez partię polityczną mającą większość w Sejmie lub koalicję partii), która otrzymuje misję sformowania rządu (art. 154 ust. 1 zd. 1 in principio Konstytucji).
o Osoba desygnowana na Prezesa Rady Ministrów w ciągu 14 dni proponuje Prezydentowi skład Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 1 in fine Konstytucji).
o Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera przysięgę od nowo powołanej Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).
o W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 154 ust. 2 Konstytucji).
* I procedura rezerwowa
o W razie niepowołania Rady Ministrów w przedstawionym wyżej trybie lub nieudzielenia jej wotum zaufania przez Sejm, w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w art. 154 ust. 1 lub 2 Konstytucji, Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę (art. 154 ust. 3 Konstytucji).
* II procedura rezerwowa
o W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji Prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę (art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji). (W praktyce ustrojowej, 11 czerwca 2004 roku, doszło uprzednio do desygnowania Prezesa Rady Ministrów na podstawie art. 154 ust. 1 zd. 1 Konstytucji.)
o W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).
o W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory (art. 155 ust. 2 Konstytucji).
Zgodnie z art. 158 ust. 1 in fine Konstytucji, możliwe jest także powołanie nowej Rady Ministrów w trybie tzw. konstruktywnego votum nieufności. Sejm wyraża Radzie Ministrów votum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek złożony przez co najmniej 46 posłów, w którym imiennie powinien być wskazany kandydat na Prezesa Rady Ministrów. W sytuacji przyjęcia takiej uchwały przez Sejm, Prezydent ma obowiązek przyjąć dymisję Rady Ministrów, powierzyć jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu wyboru nowego rządu i powołać wskazanego w uchwale o wotum nieufności kandydata na Prezesa Rady Ministrów, co rozpoczyna zasadniczą procedurę powoływania Rady Ministrów.
Rola Prezesa Rady Ministrów w tworzeniu rządu.
Prezes Rady Ministrów jest szefem rządu w ustroju politycznym Polski. Zwyczajowo Prezes Rady Ministrów nazywany jest premierem. W Polsce występuje w podwójnej roli, jako przewodniczący Rady Ministrów oraz jako odrębny organ administracji.
Prezydent ma konstytucyjny obowiązek desygnowania premiera w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu lub w ciągu 14 dni od przyjęcia dymisji ustępującego gabinetu.
Prezes Rady Ministrów w ciągu 14 dni od złożenia przysięgi przedstawia w Sejmie expose celem uzyskania wotum zaufania.
Zmiany w składzie Rady Ministrów.
Na wniosek prezesa Rady Ministrów Prezydent dokonuje zmian w składzie Rady Ministrów.
Instytucje:
- wotum zaufania
Jedna z form kontroli Rady Ministrów przez Sejm. Po powołaniu rządu przez Prezydenta, premier ma 14 dni na uzyskanie wotum zaufania dla siebie i ministrów od Sejmu. Premier musi uzyskać dla swojego rządu wotum zaufania. Jeżeli Premier nie dostanie wotum zaufania wtedy podaje rząd do dymisji, a Sejm ma 14 dni na znalezienie nowego kandydata na premiera
- wotum nieufności
Wotum nieufności - podjęta w specjalnym głosowaniu uchwała parlamentu w systemie rządów parlamentarno-gabinetowych, wyrażająca brak zaufania do działalności ministra albo rządu, prowadząca do ich dymisji. Jest to instrument egzekwowania politycznej odpowiedzialności ministra czy rządu.
Procedura uchwalania wniosku o wotum nieufności wobec całej Rady Ministrów:
* wniosek o uchwalenie wotum nieufności w formie pisemnej może złożyć na ręce Marszałka Sejmu grupa co najmniej 46 posłów,
* treść musi zawierać projekt uchwały zawierający wyrażenie wotum nieufności dla całej Rady Ministrów oraz imienne wskazanie kandydata na stanowisko Prezesa przyszłej Rady Ministrów - jest to tak zwane konstruktywne wotum nieufności - pozwala żywić nadzieję, że decyzja o wyrażeniu wotum nieufności dla aktualnego rządu da jednocześnie początek formowaniu nowego gabinetu,
* Marszałek Sejmu ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia Premiera i Prezydenta o wpłynięciu wniosku ,
* głosowanie musi się odbyć nie wcześniej niż po upływie 7 dni od złożenia wniosku,
* uchwalenie wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów (czyli 231),
Konsekwencją uchwalenia takiego wniosku Radzie Ministrów jest obowiązek Premiera do złożenia dymisji Rady Ministrów na ręce Prezydenta RP, który to jest zobowiązany do przyjęcia dymisji i powierzenia Radzie Ministrów dalszego pełnienia funkcji do czasu powołania nowej Rady Ministrów.
Procedura uchwalania wniosku o wotum nieufności wobec członka rządu (nie dotyczy Premiera):
* wniosek o uchwalenie wotum nieufności w formie pisemnej może złożyć na ręce Marszałka Sejmu grupa co najmniej 69 posłów,
* treść musi zawierać projekt uchwały zawierający wyrażenie wotum nieufności dla imiennie wskazanego członka Rady Ministrów,
* wniosek podlega zaopiniowaniu przez właściwą komisję sejmową,
* Marszałek Sejmu ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia Premiera i Prezydenta o wpłynięciu wniosku,
* głosowanie musi się odbyć nie wcześniej niż po upływie 7 dni od złożenia wniosku,
* uchwalenie wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów (czyli 231).
Konsekwencją uchwalenia takiego wniosku członkowi Rady Ministrów jest obowiązek Prezydenta do odwołania go.
W obu przypadkach istnieje zakaz zgłaszania wniosku o wyrażenie wotum nieufności w ciągu 3 miesięcy od dnia, kiedy poprzedni wniosek nie został uchwalony, chyba, że wniosek taki poprze grupa minimum 115 posłów.
konstruktywne wotum nieufności
Konstruktywne wotum nieufności - rodzaj wotum nieufności, zabezpieczający przed pochopnym odwołaniem rządu przez parlament i tym samym utrudniający destabilizację systemu politycznego. W tym rozwiązaniu głowa państwa przyjmuje dymisję rządu tylko wtedy, gdy część parlamentu, która wystąpiła o wotum nieufności, jednocześnie zgłosiła i uzyskała poparcie większości parlamentu dla kandydata na nowego premiera. W myśl postanowień Konstytucji RP z 1997 roku (art.158) Sejm może uchwalić wotum nieufności w stosunku do Rady Ministrów większością ustawowej liczby posłów (co najmniej 231) na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na nowego Prezesa Rady Ministrów.
Konstruktywne wotum nieufności jest charakterystycznym elementem ustroju Republiki Federalnej Niemiec.
Podstawowe kompetencje Trybunału Konstytucyjnego
TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
- jeżeli Prezydent nie jest w stanie powiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta rozstrzyga T.K. na wniosek Marszałka Sejmu
- w takiej sytuacji powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta
- orzeka w sprawach:
- zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją
- zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
- zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych
- rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
- określa termin utraty mocy obowiązujących aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów
- powoływany przez Prezydenta
Podstawowe kompetencje Trybunału Stanu
Trybunał Stanu w Polsce jest konstytucyjnym organem władzy sądowniczej, którego główne zadanie polega na egzekwowaniu odpowiedzialności najwyższych organów i urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, jeśli czyn ten nie wyczerpuje znamion przestępstwa (inaczej: popełnienie deliktu konstytucyjnego) oraz za przestępstwa pospolite i skarbowe w przypadku Prezydenta RP.
Podmioty odpowiedzialne przed Trybunałem Stanu:
Przed Trybunałem Stanu mogą zostać postawieni jedynie przedstawiciele najwyższych władz państwowych, wymienieni w art. 198 Konstytucji Są to:
* Prezydent - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, ale też za przestępstwa pospolite i skarbowe. Odpowiedzialność ta ma charakter wyłączny (prezydent może być karany tylko przez Trybunał Stanu),
* Premier i ministrowie - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, oraz za przestępstwa związane z pełnioną przez nich funkcją,
* prezes NBP - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
* prezes NIK - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
* członkowie KRRiT - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
* kierownicy ministerstw - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
* Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,
* posłowie i senatorowie - w razie złamania zakazu działalności gospodarczej i czerpania korzyści z majątku Skarbu Państwa.
O postawieniu przed Trybunałem Stanu decydują:
* Zgromadzenie Narodowe:
o w odniesieniu do Prezydenta RP, wniosek w tej sprawie musi podpisać co najmniej 1/4 (140) członków ZN, a decyzja o postawieniu Prezydenta przed Trybunałem Stanu zapada, jeśli zagłosuje za nią co najmniej 2/3 członków ZN.
* Sejm:
o w odniesieniu do prezesa i członków Rady Ministrów, wniosek w tej sprawie może złożyć co najmniej 1/4 (115) posłów lub Prezydent RP, a decyzja o postawieniu członka Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu zapada jeśli zagłosuje za nią co najmniej 3/5 (276) posłów.
o w odniesieniu do Prezesa NBP, Prezesa NIK, członków KRRiT oraz Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, wniosek w tej sprawie może złożyć co najmniej 1/4 (115) posłów lub Prezydent RP (za kontrasygnatą), a decyzja o postawieniu przed Trybunałem Stanu zapada bezwzględną większością głosów w Sejmie.
o w odniesieniu do posłów, wniosek w tej sprawie może złożyć Marszałek Sejmu, a decyzja o postawieniu posła przed Trybunałem Stanu zapada bezwzględną większością głosów w Sejmie.
* Senat:
o w odniesieniu do senatorów, wniosek w tej sprawie może złożyć Marszałek Senatu, a decyzja o postawieniu senatora przed Trybunałem Stanu zapada bezwzględną większością głosów w Senacie.
Wniosek o postawienie przed Trybunałem Stanu może złożyć też Sejmowa komisja śledcza w odniesieniu do Prezesa NBP, Prezesa NIK, członków KRRiT oraz Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych, jeśli zostanie on poparty przez co najmniej 2/3 składu Komisji, w obecności co najmniej połowy jej członków. Aby któryś z wymienionych podmiotów stanął przed Trybunałem Stanu, podobnie jak w przypadku wniosku złożonego przez posłów, musi on zostać poparty w trakcie głosowania bezwzględną większością głosów w Sejmie.
Trybunał Stanu może orzekać kary:
* utraty czynnego i biernego prawa wyborczego,
* utraty wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych,
* zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych
* pozbawienia mandatu poselskiego (od 2 do 10 lat) ,
* utraty zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu,
* za przestępstwa i przestępstwa skarbowe - kary przewidziane w ustawach.
Rodzaje i hierarchia sądów.
Wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują.
Sąd Najwyższy
Sądy powszechne
- apelacyjne
- okręgowe
- rejonowe
Sądy administracyjne
- Naczelny sad administracyjny
- wojewódzki sad administracyjny
Sądy wojskowe
- izba wojskowa Sadu Najwyższego
- sady okręgowe
- sady garnizonowe
Sądy wyjątkowe lub sądy doraźne tylko na czas wojny konstyucja dopuszcza istnienie tych sądów.
Sąd Najwyższy
sprawuje nadzór nad sądami niższej instancji
jest sądem kasacyjnym
podejmuje uchwały wyjaśniające przepisy prawa
Izba Wojskowa Sądu Najwyższego orzeka w charakterze sądu odwoławczego II instancji od orzeczeń wydanych w I instancji w wojskowym sadzie okręgowym
Sąd Najwyższy zatwierdza ważność wyborów.
Sądy powszechne
- rejonowe
są podstawowymi jednostkami orzekającymi w systemie sądownictwa powszechnego, rozpatrują wiekszość sprawa w I instancji, rozpatrują w II instancji sprawy wykroczeń
- okręgowe
jako sąd II instancji rozpatrują apelacje od orzeczeń wydanych przez sady rejonowe, jako sąd I instancji rozpatrują sprawy poważniejszej natury,
- apelacyjne
są to sądy odwoławcze II instancji od orzeczeń sądów okregowych
Sądy administracyjne
- kontrolują legalność decyzji wydawanych przez administracje publiczną, rozstrzygają spory pomiędzy organami samorządu terytorialnego i administracji rządowej. Dzilą sie na:
- wojewódzki sad administracyjny
- Naczelny sad administracyjny
Sądy wojskowe
Sprawują wymiar sprawiedliwości w siłach zbrojnych. Są sądami karnymi w sprawach o przestępstwa popełnione przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej i niektóre przestępstwa popełnione przez cywilnych pracowników wojska oraz żołnierzy innych państw. Dzielą sie na:
- sady garnizonowe
- sady okręgowe
- izba wojskowa Sadu Najwyższego