ZABURZENIA DYNAMIKI PROCESÓW NERWOWYCH

Procesy nerwowe:

• Pobudzanie

• Hamowanie

Właściwości procesów nerwowych:

1. siła

2. ruchliwość

3. równowaga

Zaburzenia neurodynamiczne

• znaczne odchylenia właściwości procesów nerwowych od ich optymalnego działania

Zaburzenia ujawniają się w sferach:

• motorycznej

• poznawczej

• emocjonalnej

* czynniki środowiskowe mogą osłabić/spotęgować trudności rozwojowe.

RODZAJE ZABURZEŃ

	Nadpobudliwość psychoruchowa	Zahamowanie psychoruchowe
Informacje ogólne	Nazwy: zaburzenia hiperkinetyczne ADHD Przewaga procesów pobudzania nad procesami hamowania Przyczyna: zaburzenia w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego (źle działające neuroprzekaźniki - podłoże biologiczne)	Przewaga procesów hamowania nad procesami pobudzenia
Charakterystyka	- stałe, silne pobudzenie - odbieranie wszelkich informacji - brak selekcji informacji - brak samokontroli (zachowania)
Sfera ruchowa	Nadruchliwość: - ekspansja ruchowa: zwiększona aktywność motoryczna, „wyżywanie się”, słaba koordynacja ruchowa (niszczenie), stałe zmienianie przedmiotu aktywności (nie kończenie czynności) - niepokój ruchowy: drobne ruchy w sytuacjach bezczynności np. poruszanie palcami, trudności z zasypianiem, niespokojny sen - nawyki ruchowe: np. podrzucanie ramionami	- ogólne spowolnienie ruchowe (w miarę stała cecha D) lub - ograniczenie zakresu ruchów (brak spontanicznej aktywności ruchowej zgodnej z wiekiem) - spokojne na lekcjach, przerwach - znaczne napięcie mięśniowe w trudnych sytuacjach

Sfera poznawcza	Deficyt uwagi: - niemożność dłuższej koncentracji - łatwość rozpraszania się - wzmożony odruch orientacyjny (nie potrafią wysłuchać całej wypowiedzi) - trudności w przyswajaniu wiadomości w szkole, domu, podczas zabaw - popełnianie wielu błędów - pochopność i pobieżność myślenia (wyrywanie się do odp.) - wzmożona gadatliwość - bujna wyobraźnia - rezygnacja w obliczu trudności („nie wiem”) - wtrącanie się do rozmowy, przerywanie - gubienie rzeczy bałagan	- ogólne spowolnienie przebiegu procesów poznawczych lub - spowolnienie w sytuacjach trudnych - nie zgłaszanie się do odp., - trudności z zadaniami wymagającymi szybkości - nienadążanie za tokiem lekcji, - polecenia realizowane z opóźnieniem
Sfera emocjonalna	Impulsywność (szybkie powstawanie reakcji emocjonalnych o dużej sile) - wybuchanie złością - płaczliwość - niecierpliwość (natychmiastowa gratyfikacja) - problemy z samokontrolą emocjonalną - nieumiejętność przewidywania skutków swoich działań	Słaba ekspresja uczuciowa: słabsza wrażliwość na bodźce emocjonalne obojętność pozorna (silne przeżywanie emocji połączone z ograniczeniem ich manifestowania) - zahamowane reakcje mimiczne np. głośny śmiech - pojawiają się reakcje wegetatywne np. czerwienienie się - odroczone reakcje emocjonalne - mała aktywność na lekcjach - duży wysiłek (brak odzwierciedlenia w ocenach)
Jak postępować?	- ograniczenie czynników rozpraszających uwagę (pierwsza ławka) - spokojna, życzliwa atmosfera (akceptacja) - polecenia krótkie i konkretne (spokojnie ale stanowczo) - upewnienie się, że D słucha co się do niego mówi (prośba o powtórzenie) - częste przypominanie o zadaniach (bez wyrzutów) - sprawdzenie czy D skończyło czynność - unikanie generalizowania („ty zawsze”) - pomoc w porządkowaniu otoczenia - pomoc w rozpoczęciu czynności - dawanie okazji do aktywności ruchowej (np. wytarcie tablicy) - organizacja ukierunkowanej aktywności (np. sportowej) - częste pochwały za dobre zachowanie, ignorowanie niepożądanych zachowań	- cierpliwe oczekiwanie na odp. (pytania rozgrzewające) - sprawdzanie wiedzy bez nadmiernych rygorów czasowych - nie wyrywanie do odpowiedzi - zachęcanie do wypowiadania się przez pochwały - zachęcanie do wyrażania emocji - kontakty pozalekcyjne z D (cel: obserwacja funkcjonowania D) - sprawdzenie czy D z ogólnym spowolnieniem ruchowym zdążyły zanotować polecenia
Podtypy wg DSM-IV	- z przewagą deficytu uwagi - z przewagą nadruchliwości - mieszany

P>H - nadpobudliwość psychoruchowa

P<H - zahamowanie psychoruchowe

• Ograniczenie zakresu ruchu |H bardzo silne, P - norma obojętność pozorna

• Ogólne spowolnienie ruchowe |H w normie, P - osłabione mała wrażliwość

• Wiąże się z małą ruchliwością długim czasem latencji Bodziec-Reakcja (czas od zadziałania bodźca do wystąpienia reakcji)

• Może charakteryzować się tym, że nie odbierają najsłabszych bodźców

ZABURZENIA EMOCJONALNE

Zaburzenia emocjonalne:

• Rodzaj i intensywność reakcji emocjonalnych sprawiają, że zachowanie jednostki odbiega od przeciętnego zachowania danej populacji

• Charakterystyka:

• Nieadekwatność siły reakcji do siły bodźca

• Przewaga reakcji negatywnych nad pozytywnymi

• Formy reakcji niezgodne z wymaganiami otoczenia

• Rodzaj zaburzeń emocjonalnych:

• Niedostatek uczuć wyższych, społecznych

• Mogą występować na tle zaburzeń neurodynamicznych, mogą mieć uwarunkowania środowiskowe

• Postacie zaburzeń emocjonalnych:

• Zaburzenia nerwicowe

Zaburzenia nerwicowe /Obuchowski/

• Psychogennie uwarunkowane zaburzenia czynnościowe (bez podłoża organicznego tzn. bez uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego)

Objawy nerwic:

1. Zaburzenia przeżywania emocjonalnego

2. Zaburzenia wegetatywno-somatyczne

3. Zakłócenia funkcjonowania poznawczego

4. Zakłócenia funkcjonowania społecznego

• Nerwice to zaburzenia regulacji fizjologicznych i psychicznych

1. Zaburzenia przeżywania emocjonalnego - podstawowe

• Nieadekwatność siły reakcji do siły bodźca

• Przeżycia bez wyraźnej przyczyny,

• zmienność nastrojów (labilność - największa w konwersji)

• przewaga emocji negatywnych (o charakterze lękowym) hipochondria, fobie, zaburzenia stresowe pourazowe

• niekontrolowane wyrażanie emocji

• podstawowy objaw nerwic

* osoby bardzo egocentryczne (skoncentrowane na sobie)

2. Zaburzenia wegetatywno-somatyczne

• bóle brzucha, głowy, mięśni

• zaburzenia snu, pracy serca, łaknienia (brak apetytu, objadanie się słodyczami)

• nudności, nadmierna potliwość itp.

3. Zakłócenia funkcjonowania poznawczego

1. Wybiorcza percepcja rzeczywistości i tworzenie irracjonalnych przekonań dotyczących świata i siebie

2. Trudności w koncentracji uwagi, przejściowym spowolnieniu myślenia (zaburzenia treści/toku myślenia) i przejściowej niedoczynności pamięci oraz myślach natrętnych

4. Zakłócenia funkcjonowania społecznego

• Wycofanie się z kontaktów z innymi ludźmi/trudności w komunikowaniu się z nimi (zachowanie pozostaje w granicach akceptowanych społecznie)

• W nerwicy depresyjnej

• W nerwicy natręctw (obniżona samoocena)

• W nerwicy lękowej

* w jakich nerwicach dążymy do kontaktu hipochondria, konwersja

Przyczyny nerwic:

• Mogą powstać w każdym okresie życia

• Zaburzenia nerwicowe dorosłych różnią się jakościowo od dziecięcych (większa zmienność objawów)

• Brak ciągłości między zaburzeniami nerwicowymi dzieci i dorosłych

• Dzieci z tymi zaburzeniami stają się normalnymi dorosłymi

• Wiele zaburzeń nerwicowych zaczyna się w wieku dojrzałym (w dzieciństwie nie wykazywali objawów)

Nerwica:

• Nazwy dla dzieci i młodzieży:

• Nerwowość - utożsamiana z nadpobudliwością/zaburzeniami (psychoruchowymi i neurowegetatywnymi), wczesny etap nerwic

• Neurotyzm /Eysenck/ - w koncepcji emocjonalności jednostki drugi koniec wymiaru „zrównoważenie emocjonalne - neurotyzm”

• Neurotyczność - nerwicowe zaburzenia osobowości u młodzieży i dorosłych, zamiennie używana z nerwicą

Zaburzenia nerwicowe /Obuchowski/

• Obejmują:

• Reakcje i zachowania nerwicowe

• Nerwicowy rozwój osobowości

• Wszystkie postacie zaburzeń nerwicowych różnią się:

• Nasileniem

• Czasem trwania

• Zakresem

Geneza zaburzeń nerwicowych:

Przyczyny:

• Natury środowiskowej (sytuacje trudne uraz psychiczny)

• O charakterze jednorazowym, długotrwałym

• Środowisko rodzinne (dzieci)

• Atmosfera w domu

• Właściwości psychiczne rodziców (np. niezrównoważenie psychiczne, perfekcjonizm)

• Środowisko szkolne:

• Nadmierne wymagania

• Niekorzystne właściwości psychiczne N (ośmieszanie, poniżanie U itd.)

• Nieprawidłowe kontakty interpersonalne z rówieśnikami (poczucie niższej wartości)

• Całokształt warunków społeczno-kulturowych, w których żyje jednostka (sytuacja polityczna, materialna społeczeństwa, preferowane systemy wartości, model życia)

• Właściwości indywidualne - czynniki sprzyjające powstaniu zaburzeń nerwicowych:

• duża reaktywność systemu nerwowego - intensywność reakcji na bodziec

Dynamika zaburzeń nerwicowych:

• Zaznacza się w zmienności przyczyn, mechanizmów i objawów

• Brak wyraźnej zależności między określoną przyczyną a objawem

Typowe objawy zaburzeń nerwicowych:

• Lęk ≠ Strach

• Strach - lęk prawidłowy, pojawia się w sytuacji rzeczywistego zagrożenia, emocja pożądana sygnalizująca zagrożenie

• Lęk nieprawidłowy - nieadekwatny do przyczyny, pojawia się jako reakcja bezprzedmiotowa charakteryzująca się poczuciem zagrożenia, niepokoju, bezradności (gł. u dzieci przedszkolnych)

• Nieśmiałość, płaczliwość, wycofanie, nocne lęki,

• Objawy wegetatywne np. trudności w zasypianiu, bóle brzucha, zaburzenie łaknienia

• Lęk separacyjny

• Odmiana lęku dzieci w wieku przedszkolnym

• Przed rozstaniem z rodziną/1 członkiem - niezwykle duże nasilenie, utrudnia funkcjonowanie społeczne

• D ciągle obawia się zagubienia, opuszczenia itd.

• Fobie (lęki przedmiotowe)

• silny lęk występujący w określonych sytuacjach, sytuacja taka nie wywołuje u innych lęku/wywołuje reakcje o niewielkim nasileniu

• moczenie mimowolne

• pierwotne

• wtórne (występuje po co najmniej 1 rocznym okresie kontrolowanego oddawania moczu)

• zaburzenia mowy

• afonia - bezgłos, utrata dźwięczności głosu i mówienie szeptem

• mutyzm - odmowa mówienia

• wybiórczy (tylko do niektórych osób, w określonych sytuacjach) selekcyjny

• całkowity

• jąkanie rodzaje:

• organiczne (uszkodzenie mózgu)

• czynnościowe

• objawy:

• kloniczne - powtarzanie określonych głosek/sylab

• toniczne - zacinanie się, zatrzymywanie wypowiedzi

* najgroźniejszy sygnał, gdy oba objawy występują

• zaburzenia ruchowe

• nawyki ruchowe - np. obgryzanie paznokci

• tiki - mimowolne wyładowania motoryczne/głosowe np. mruganie powiekami, chrząkanie

• czynności natrętne - np. wielokrotne dotykanie, liczenie przedmiotów

• inne:

• zaburzenia w obrębie układu pokarmowego

• trudności w oddychaniu

• zaburzenia w pracy serca

• bóle głowy, mięśniowe

• zaburzenia snu

• zmiany nastrojów, trudności w skupieniu uwagi, zmęczenie

• Fobia szkolna

• Niechęć/całkowita odmowa chodzenia do szkoły

• Rodzaje

• Dotycząca dzieci wstępujących do szkoły

• Przyczyna: lęk separacyjny (źródło: nieprawidłowe interakcje rodzinne np. nadmierna opiekuńczość, rozpieszczanie itp.)

• Dotycząca dzieci chodzących już do szkoły

• Lęk przed niepowodzeniem szkolnym (źródło: zbyt wysokie wymagania, nieprawidłowe postawy N)

• Złe relacje z rówieśnikami (U nieakceptowani przez klasę unikają szkoły)

• Nieprawidłowa sytuacja rodzinna (zbyt wysoka samoocena)

• Objawy wegetatywne pojawiają się rano/wieczorem

• Rodzice zbyt wymagający

KLASYFIKACJA ZESPOŁÓW NERWICOWYCH

Rodzaje zaburzeń nerwicowych wg ICD-10

1. Nerwica lękowa

2. Fobie

3. Zaburzenia stresowe pourazowe

4. Nerwica natręctw

5. Zaburzenia konwersyjne

6. Hipochondria

7. Neurastenia

8. Zaburzenia depresyjne

Nerwica lękowa (zaburzenia lękowe uogólnione)

• Chroniczny, bezprzedmiotowy lęk

• Napady lęku + objawy wegetatywne

• Już u młodszych dzieci

• Dorośli - postawy lękowe wobec teraźniejszości i przyszłości (nadgeneralizacja bodźców, nadmierne uogólnianie pojedynczych wydarzeń zahamowanie w funkcjonowaniu poznawczym i społecznym)

• Paraliż przez lęk w sytuacjach trudnych

• Lęk jako objaw - w innych nerwicach

• Zaburzenia lękowe - objaw wtórny depresji (obniżenie nastroju) stały niepokój. Lękowe oczekiwanie na nieznane zagrożenia

Fobia (zaburzenia lękowe w postaci fobii)

• Wiek przedszkolny - rzadko mają charakter patologiczny, mogą przeminąć bez śladu

• Wiek dorastania i później - bardziej utrwalone

• Rodzaje fobii:

• Specyficzne (konkretne):

• Lek przed różnymi zwierzętami (węże, pająki)

• Lęk przed wysokością (akrofobia)

• Lęk przed zamkniętymi przestrzeniami (klaustrofobia)

• Lęk przed otwartymi przestrzeniami (agorofobia)

• Lęk przed dużymi zgromadzeniami, przed wyjściem z domu

• Lęk przed zjawiskami atmosferycznymi, krwią, chorobami itp.

* osoby zdają sobie sprawę z bezzasadności lęku, ale nie potrafią go opanować unikają określonych sytuacji

• Społeczne:

• Lęk przed występem, publicznym zabieraniem głosu, spotkaniem towarzyskim, spożywaniem posiłków w szerszym gronie

• Lęk przed kompromitacją i krytyczną oceną unikanie kontaktów z ludźmi

• Fobia szkolna - szczególna odmiana fobii społecznej

Nerwica natręctw (zaburzenia obsesyjno - kompulsyjne)

• Myśli natrętne (obsesje)

• myśli uporczywie nawracające, pojawiające się wbrew woli jednostki

• przypominanie sobie jakiś stwierdzeń, niekończące się rozważania, wyobrażanie sobie różnych zagrażających, nieprzyjemnych sytuacji i przeżywanie ich niepotrzebnie (przykre)

• sporadycznie występują u wszystkich

• Czynności natrętne (kompulsje)

• Uporczywie powtarzane zachowania np. liczenie przedmiotów, stałe mycie rąk

• U osób z nerwicą natręctw myśli i czynności natrętne są tak nasilone, że utrudniają funkcjonowanie i przynoszą cierpienie

• Mogą łączyć się z fobiami/lękiem uogólnionym

Zaburzenia stresowe pourazowe

• Przyczyna - przeżycie ciężkiego stresu, mającego cechy sytuacji ekstremalnej, przekraczającej możliwości radzenia sobie przeciętnej osoby np. katastrofy, wojny

• Ostra reakcja na stres, której towarzyszy:

• Silny lęk

• Zaburzenia orientacji

• Dezorganizacja działania/ Zupełne osłupienie

• Czasem niepamięć

• Zespół stresu pourazowego (PTSD)

• Stałe przeżywanie (jawa/sen) sytuacji traumatycznej

• Unikanie bodźców, które mogą ją przypominać

• Reagowanie na nie napadami paniki/agresji, zmniejszoną wrażliwością emocjonalną na inne bodźce, objawami wegetatywnymi, zaburzeniami uwagi i pamięci, spadkiem aktywności

• U niektórych

• Poczucie winy (tylko one przeżyły katastrofę)

• Poczucie krzywdy i oczekiwanie na pomoc

• Używanie substancji psychoaktywnych

Zaburzenia konwersyjne (nerwica konwersyjna, dawniej nerwica histeryczna)

• Konwersja - nieświadome przekształcanie przykrych przeżyć i konfliktów w objawy somatyczno - wegetatywne

• Objawy:

• Somatyczno-wegetatywne jak w innych zespołach nerwicowych

• + zaburzenia czucia, ruchu mimo braku chorób uzasadniających ich obecność

• Uskarżanie się na zły stan fizyczny (zaprzeczenie związkom z problemami psychicznymi)

• Czasami okresowa niepamięć (przykre i zagrażające treści)

• Cechy osób:

• Impulsywność

• Chwiejność nastroju (labilność emocjonalna)

• Teatralne zachowanie (przesadna ekspresja emocjonalna) by zwrócić na siebie uwagę

• Koncentrowanie uwagi na sobie

• Domaganie się pomocy (szantaż moralny, manipulacja)

• Ucieczka w świat marzeń (czasami)

* podobne do osobowości histronicznej

Hipochondria

• Nadmierne zainteresowanie własnym zdrowiem, uporczywe, bezzasadne przekonanie o istnieniu jakiegoś schorzenia, któremu towarzyszą doznania bólowe

• Cechy hipochondryczne mogą występować w innych nerwicach:

• Zaburzenia konwersyjne

• Zaburzenia depresyjne

• Fobie

• Objawy:

• Koncentracja na dążeniu do ustalenia diagnozy swojej choroby i odwiedzaniu specjalistów

• Manifestowanie objawów chorobowych ( korzyści w relacjach społecznych pogłębienie zaburzenia)

• Przyczyna:

• Nadopiekuńczość rodziców

• Obojętność/brak troski o dziecko

• Gł. u osób starszych, samotnych

• Po traumatycznych przeżyciach

Nerwica neurasteniczna (zespół asteniczny/zespół chronicznego zmęczenia)

• Objawy:

• Stałe uczucie zmęczenia, zniechęcenia

• Mała odporność na stres

• Trudności w podejmowaniu decyzji

• Wycofanie z kontaktów społecznych

• Niepokój i przygnębienie (czasami)

• Wegetatywne: zaburzenie snu, bóle głowy, mięśni i brzucha

• Cechy osoby:

• Brak umiejętności wypoczywania

• Nadmierny krytycyzm wobec siebie, własnych dokonań, pesymizm

• Życie traktowane jako obowiązek a nie przyjemność, jestem zmęczona ale pójdę (za dużo obowiązków) jakoś próbuję

Nerwica depresyjna

• Wg ICD-10 uporczywe zaburzenie nastroju

• Długotrwałe obniżenie nastroju, uczucie smutku, przygnębienia i rezygnacji, zmniejszenie aktywności i poczucie niższej wartości

• Objawy towarzyszące:

• Poczucie krzywdy

• Niepokój

• Wrogość

• Utrata zainteresowań

• Uczucie zmęczenia

• Zaburzenia snu i łaknienia (bardzo wyraźne, brak/nadmiar łaknienia - w obie strony)

• Tendencje samobójcze

• Rodzaje:

• Endogenna

• Zaliczana do chorób psychicznych afektywnych (ze względu na etiologię i obraz kliniczny)

• Egzogenna (psychogenna)

• Nerwica depresyjna (depresja nerwicowa)

• Zaburzenie o etiologii typowej dla nerwic

• U dzieci - obniżony nastrój jako jeden z objawów nerwicy lękowej

• U dorastających - czynniki sprzyjające:

• Nieadekwatna samoocena

• Nieumiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach

• Nieprawidłowe postawy rodzicielskie, brak oparcia w rodzinie

• Dorastający z depresją mają:

• Trudności w skupieniu uwagi i zapamiętywaniu (nie jestem w stanie nauczyć się tego)

• Chwiejność nastroju, niepokój, trudności w podejmowaniu decyzji

• Objawy wegetatywne

• Niekiedy hipochondryczna koncentracja na własnym ciele

• Zachowania agresywne jako manifestacja wrogości

• Depresja może być maskowaną agresją

• Seligmann

• Istota depresji - negatywne myślenie (pesymistyczny styl wyjaśniania rzutujący na obraz świata i samego siebie)

• Depresja jako wyuczona bezradność (nie mam wpływu na nic)

Anoreksja i bulimia

• DSM-IV, ICD-10 - zaburzenia odżywiania się

Zespół Tourett - obsceniczne słownictwo

Zaburzenia u dzieci:

1. mowy

2. ruchu

3. somatyczno-wegetatywne (objawy podobne jak u dorosłych)

1. bóle brzucha, brak łaknienia, zaburzenia snu (trudności z zasypianiem, lęki nocne - nie da się nawiązać kontaktu z dzieckiem)

2. zaburzenia np. moczenie dzienne i nocne

Objawy nerwicowe u D (zaburzenia przeżywania):

• lęk separacyjny,

• lęk związany z rywalizacją z rodzeństwem (wg ICD-10) manifestuje się regresem zachowania (moczenie mimowolne, infantylizacja mowy),

• lęki jak u dorosłych czyli fobie.

AUTYZM

Autyzm wczesnodziecięcy

• Zespół poważnych zaburzeń rozwoju dziecka, manifestujący się do 30 m-ca życia, związanych z wrodzonymi dysfunkcjami układu nerwowego

• Może pojawić się później

• Przyczyna: być może genetyczna (4 ch/1 dz)

• Po raz pierwszy opisany przez niemieckich psychiatrów:

• Kannera (1943)

• Zespół Kannera - klasyczni autyści

• 2 osiowe objawy autyzmu:

• Autystyczna izolacja

• Przymus stałości otoczenia

• Inne objawy:

• Niezdolność do interakcji społecznych

• Stereotypowe powtarzające się czynności

• Brak mowy/mowa niekomunikatywna

• Brak wyobraźni

• Opóźnienie w rozwoju języka

• Odwracanie zaimków

• Echolalie

• Łatwość mechanicznego zapamiętania

• Aspergera (1944)

• Nazwa - psychopatia autystyczna

• Zespół Aspergera - inteligentni, mówiący autyści

• Kryteria diagnostyczne dla autyzmu:

• Nieprawidłowości w interakcjach społecznych

• Nieprawidłowości w komunikacji

• Nieprawidłowości aktywności i zainteresowań

Rozwój koncepcji genezy autyzmu:

1. Koncepcja psychoanalityczna:

• Leo Kanner, później Bruno Battelheim

• Przyczyna:

• postawa R (brak stymulacji D, zimna deprawująca matka)

• współdziałanie wielu czynników (biologicznych, rozwojowych, rodzinnych)

• Melanie Klein

• Koncepcja wczesnego rozwoju psychiki D

• Psychotyczny charakter wczesnego stadium funkcjonowania psychiki noworodka

• Etapy funkcjonowania psychiki związane z przeżywaniem lęku

• Zaburzony związek w diadzie (M-D) uruchomienie reakcji obronnych

• Autyzm - manifestacja wszystkich reakcji lęku, fizycznych, emocjonalnych, poznawczych

• Świadomość i poczucie rzeczywistości zawieszone

• D na etapie psychotycznego rozwoju

• Tustin:

• Lęk noworodka wynika z poczucia utraty własnego ciała (rozerwanie symbiotycznego związku z M „czarna kłująca dziura”), podstawa do rozwoju depresji system obronny

2. Koncepcja biologiczna: nie jest cały czas ta sama przyczyna

• Nie zidentyfikowano specyficznych, strukturalnych zmian w mózgu

• Częste występowanie autyzmu u chłopców, większe obciążenie dziedziczne osób z autyzmem, zgodność występowania autyzmu u bliźniąt jednojajowych

• Aktualne badania

• Koncentracja wokół aktywności genów kodujących białka receptorowe i enzymy

• ok. 20% D autystycznych ma upośledzony metabolizm purynowy (możliwa przyczyna gromadzenia się toksycznych puryn w organizmie)

• wspólne allele genu ADA2 częściej występują u osób autystycznych i ich ojców

• podwyższone stężenie metali ciężkich w organizmie D autystycznych (nieprawidłowe działanie proteiny MT)

• wpływy środowiskowe mogą wpływać na aktywacje genów tzw. ryzyka genetycznego

3. Teoria umysłu - dotyczy sposobu funkcjonowania/raczej nie przyczyna

• Z psychologii poznawczej

• Zdolność przyporządkowania stanów psychicznych drugiej osobie na podstawie:

• obserwacji zachowania tej osoby

• mimiki

• komunikatów niewerbalnych i werbalnych

• oceny własnego stanu umysłu

• pozwala na zrozumienie i przewidywania zachowania 2-ej os.

• Właściwość rozwojowa (kształtuję się między 1 a 4 r.ż)

• Typy reprezentacji:

• Reprezentacja rzeczy i ich realności w świecie

• Metareprezentacja (umożliwia wyobrażanie sobie i wykorzystanie abstrakcyjnych skojarzeń i zdarzeń rozgrywających się gł. w sferze psychicznej)

• Osiowe objawy autyzmu uwarunkowane deficytem poznawczym (niewykształcenie zdolności do tworzenia metareprezentacji)

• Autyści nie posiadają umiejętności rozpoznawania tego, co inni myślą, nie potrafią przewidywać ich zachowań, niezdolne do nawiązywania prawidłowych relacji społecznych

Obraz kliniczny autyzmu

Wczesne objawy:

• Diagnoza ok. 6 r.ż.

• Trudności z wcześniejszą diagnozą wynikają z:

• Braku empirycznych danych dot. wczesnych zaburzeń zachowania D autystycznych

• Braku specyficznych testów do ich określenia

• Zróżnicowanego rozwoju D autystycznych i czasu pojawienia się pierwszych symptomów

• Wczesna ocena zaburzeń ma charakter retrospektywny (inf. od R)

• Wczesne objawy autyzmu wg Lorna Wing'a:

• Brak odpowiedzi na dźwięki - D nie reaguje na głośne bodźce dźwiękowe, a odbiera bardzo ciche (nie u wszystkich D)

• Dotyczą zaburzeń w stosunkach społecznych D (kontakt z matką) i rozwoju mowy

• Brak kontaktu wzrokowego z M

• „puste spojrzenie” nie wodzenie wzrokiem za M (błądzi w przestrzeni)

• Bronienie się przed kontaktem fiz. z M

• Brak reakcji na głos, uśmiech, gesty M

• Do 2 r.ż. D nie przekracza pierwszej fazy rozwoju mowy

• Wokalizacja przedsłowna (mowa nie służy do komunikacji czy zwrócenia na siebie uwagi)

• Brak kontaktów niewerbalnych lub ich dziwaczność

• Brak zdolności do naśladowania prezentowanych D zachowań

• Objawy autyzmu wg Baron-Cohena

• Brak przekazu obiektu

• Brak monitorowania wzrokiem (śledzenia na co patrzy inna osoba)

• Niezdolność do zabawy pozorowanej („na niby”)

• Dziwaczne reakcje na dźwięki

• Brak komunikacji niewerbalnej

• Opóźnienie/regres mowy ekspresyjnej

• Manieryzmy i stereotypie (gł. dłonie)

Autyzm 3-5 r.ż.

• Zaburzenia w komunikacji społecznej (wycofanie)

• Upośledzenie rozwoju mowy

• Zabawy i zainteresowania nietypowe dla wieku rozwojowego

• „Świat zewnętrzny nie istnieje”

• D nie podejmuję i nie odpowiada na podejmowane próby nawiązania kontaktu społ. (pozostanie poza grupą, nie uczestniczenie we wspólnych zabawach)

• Potrzeba zachowania identyczności otoczenia (lęk, protest na zmianę przedmiotów)

• Stereotypowy charakter zabaw i zainteresowań (koncentracja na bezużytecznych przedmiotach)

• Nie rozumienie i brak organizowania zabawy „na niby”

• Nasilające się stereotypie (podskakiwanie na 1 nodze)

• Od 2 r.ż. - mowa rozwija się ze znacznym opóźnieniem lub w ogóle się nie kształtuje (ograniczony słownik, mowa nie służy do komunikacji)

• Ok. 5 r.ż. - niewielki postęp w komunikacji niewerbalnej (proste gesty by uzyskać jakiś przedmiot/zaspokoić pragnienie; gest + pojedyncze słowo np. „daj”)

• Echolalia:

• Bezpośrednia - bezpośrednie powtarzanie zasłyszanych słów/sylab

• Odwleczona

• Lepsze rozumienie mowy (wybiórcze spełnianie poleceń słownych)

• Duża sprawność w układaniu puzzli (kontrast z innymi umiejętnościami)

• Ok. 3-5 r.ż. - kontrolowanie oddawania moczu i stolca (sygnalizacja potrzeby/samoobsługa)

• Dziwactwa jedzeniowe (preferowana np. 1 potrawa)

Autyzm 5-7 r.ż.

• Często D nie zdolne do podjęcia nauki przedszkolnej i szkolnej (przyczyna: deficyty w rozwoju komunikacji społecznej, mowy i dysharmonia w rozwoju funkcji poznawczych)

• Mowa:

• pełna agramatyzmów

• zdania telegraficzne

• zaburzony rytm i melodyka

• mówienie w 3 os.

Zespół Aspergera

• jakościowe zaburzenie w obszarze wzajemnych interakcji społecznych

• wzorce zachowania, zainteresowania, aktywność - ograniczone i stereotypowe

• rozwój intelektualny raczej w normie, często powyżej przeciętnej

• rozwój mowy ekspresyjnej i jej rozumienie prawidłowe

• 36-40/10 000

• Obraz kliniczny:

• Rozwój przebiega prawidłowo do 3 r.ż.

• Po 3 r.ż. wyraźny defekt w umiejętności nawiązywania relacji społecznych:

• Wiek przedszkolny i szkolny - trudności w adaptacji do nowych warunków i przystosowania się do reguł współżycia w grupie rówieśniczej

• Trudność w nawiązywaniu przyjaźni z płcią przeciwną (brak empatii, trudności w odczytywaniu intencji zawartych w ekspresji mimicznej i niewerbalnych komunikatach)

• Pogłębianie się izolacji społecznej i osamotnienia

• Skutki trudności emocjonalnych:

• Wysoki poziom lęku

• Zaburzenia depresyjne

• Zachowania agresywne i aspołeczne

• Samodzielność w życiu dorosłym zależy od poziomu wykształcenia

Symptomy autyzmu dziecięcego

Diagnoza, gdy dziecko ujawnia przynajmniej 8 z podanych objawów, które nie mogą być uznane za typowe dla jego okresu rozwojowego:

• Min 2 objawy z A

• Min 1 objaw z B

• Min 1 objaw z C

A. Zaburzenia interakcji społecznych

1. Wyraźny brak świadomości fiz. obecności lub uczuć innych ludzi (D traktuję inne osoby jak przedmioty, nie dostrzega ich złego samopoczucia, wyraźnie nie zdaje sobie sprawy z potrzeby prywatności innych osób)

2. Nietypowy sposób pocieszania się w chwilach złego samopoczucia (nie szuka pocieszenia, pomocy nawet gdy jest chore, zmęczone, gdy czuje ból; szuka pocieszenia w stereotypowych formach zachowania np. mówi uśmiechnij się)

3. Brak lub niepełna umiejętność naśladowania (nie macha rączką na pożegnanie, nie naśladuje domowych czynności matki, naśladuje w sposób mechaniczny czynności innych osób w oderwaniu od sytuacji)

4. Brak zabaw grupowych lub niepełne w nich uczestniczenie (nie bierze aktywnego udziału w prostych grach, preferuje zabawy samotne, inne D traktuje w zabawie jako „pomoc mechaniczną”)

5. Nieumiejętność nawiązywania kontaktów czy przyjaźni z rówieśnikami (D nie jest zainteresowane nawiązywaniem przyjaźni z rówieśnikami lub przejawia brak zrozumienia zasad interakcji społecznych, pomimo chęci nawiązania kontaktu np. czyta książkę tel. rówieśnikom, którzy nie są tym zainteresowani)

B. Zaburzenia słownego i bezsłownego porozumiewania się z otoczeniem oraz wyobraźni

1. D w żaden sposób nie porozumiewa się z otoczeniem (poprzez gaworzenie, mimikę, gesty, mowę)

2. Bezsłowne porozumiewanie się z otoczeniem jest znacznie zaburzone (kontakt wzrokowy, wyraz twarzy, pozycja ciała, gesty np. D nie patrzy ani nie uśmiecha się do osoby, do której się zbliża, chociaż oczekuje przytulenia, nie pozdrawia R ani gości, gdy znajduje się w grupie ludzi, patrzy sztywno w jeden punkt)

3. Brak zabaw opartych na wyobraźni (np. odgrywanie ról osób dorosłych, wymyślonych postaci lub zwierząt) oraz brak zainteresowania opowiadaniami o wymyślonych zdarzeniach

4. Wyraźne zaburzenie siły głosu, wysokości dźwięków, akcentu, tempa, rytmu i intonacji mowy (mowa monotonna/piskliwa, intonacja jak w zdaniach pytających) dzieci mówiące/niemówiące

5. Wyraźne zaburzenie treści i formy wypowiedzi słownych (D natychmiast powtarza w sposób mechaniczny usłyszane wypowiedzi, używa zaimka „ty” zamiast „ja”, innych nietypowych określeń np. „iść na zielone jeżdżenie” huśtawka, wtrąca nieadekwatne uwagi)

6. Słaba umiejętność nawiązywania i podtrzymywania rozmowy przy zachowanej zdolności mówienia (D wygłasza długie monologi na jeden temat pomimo protestów innych)

C. Ograniczony repertuar czynności i zainteresowań

1. Stereotypowe ruchy ciała (machanie rękami, wykręcanie rąk, kręcenie się w kółko, uderzanie głową)

2. Uporczywe zajmowanie się niektórymi właściwościami przedmiotów (wąchanie przedmiotów, ciągle badanie faktury materiałów) albo nadmierne przywiązanie do wybranych przedmiotów (D stale nosi ze sobą sznurek)

3. Wyraźne napięcie wywołane nieistotnymi zmianami elementów otoczenia zasada stałości otoczenia

4. Natarczywe domaganie się powtarzania codziennych czynności dokładnie w ten sam sposób (na zakupy zawsze chodzić tą samą drogą) schematyzm postępowania

5. Ograniczenie zainteresowań do zajmowania się jedną wąską sprawą (np. ustawianie przedmiotów w rzędzie)

Dwa osiowe objawy schizofrenii

1. Autyzm

2. Schizis - rozczepienie funkcji psychicznych

Autyzm schizofreniczny

• Stworzenie własnego świata na podstawie marzeń, pragnień, halucynacji i urojeń

Autyzm - zaburzenie rozwojowe

Schizofrenia - choroba rozwija się

Autyzm często współwystępuje z upośledzeniem umysłowym

pica - jedzenie rzeczy niejadalnych

DEFICYTY ROZWOJOWE

System nerwowy:

• neuron (komórka nerwowa) - podstawowy element systemu nerwowego

3 rodzaje neuronów (funkcje)

1. Receptory (odbiór bodźców)

• Skoncentrowane w narządach zmysłów (słuch, wzrok, skóra)

• Eksteroreceptory (odbierają bodźce z zewnątrz organizmu)

• Interoreceptory (odbierają bodźce z wew. organizmu)

Konektory (komórki łącznikowe) - tworzą ośrodki nerwowe

• Istota szara (skupisko ciał komórkowych wraz z dendrytami) tworzy ośrodki nerwowe, które mają 2 funkcje:

• Przetwarzanie informacji (projektanci)

• Programowanie reakcji (znajdują się w układzie centralnym)

• Istota biała - tworzy tzw. drogi nerwowe

• Efektory

• Odpowiedzialne za wykonanie reakcji

• Bezpośrednio połączone z mięśniami (robotnicy - wykonawcy)

Układ nerwowy:

1. Układ centralny (ośrodkowy) CUN (OUN)

2. Układ obwodowy

3. Układ wegetatywny (autonomiczny)

1. Układ centralny (ośrodkowy) CUN (OUN) - najważniejszy

• Mózgowie

• Pień mózgowy - skupisko substancji szarej odpowiada za reakcje fizjologiczne np. połykanie, za reakcje mimowolne

• Rdzeń przedłużony

• Móżdżek - odpowiada za równowagę i automatyzację

• Międzymózgowie

• Półkule mózgowe

• Rdzeń kręgowy - substancja szara odpowiedzialna za reakcje odruchowe

Kora mózgowa - zewnętrzna warstwa półkul mózgowych, na jej powierzchni wyróżnia się płaty

Receptory rdzeń kręgowy, który przesyła informacje do mózgu efektory

Dotknięcie gorącej kuchenki mózg cofnięcie ręki

Układ obwodowy składa się z wejść (receptory) i wyjść informacyjnych (efektory) i dróg nerwowych

Rodzaje dróg nerwowych:

1. Od receptorów do układu centralnego - dośrodkowe (sensoryczne) czuciowe

2. Od układu centralnego do efektorów - odśrodkowe (motoryczne); sterują pracą narządów wew.; działa niezależnie od naszej woli (na tym polega jego autonomia)

Układ wegetatywny unerwia narządy wewnętrzne i tkankę gruczołową

Drogi układu wegetatywnego zaczynają się w rdzeniu kręgowym i pniu mózgowym (nie zaczynają się w korze mózgowej, która jest odpowiedzialna za reakcje koro świadom.)

Silne napięcie emocjonalne przekłada się na objawy somatyczno-wegetatywne

Analizator (system sensoryczny) - zespół funkcjonalny składający się Receptora, Drogi dośrodkowej i/DN odpowiedniego ośrodka w korze mózgowej.

Aby była prawidłowa percepcja musi być sprawny cały analizator

Deficyty rozwojowe w zakresie funkcji percepcyjno-motorycznych

1. Zaburzenia percepcji wzrokowej

2. Zaburzenia percepcji słuchowej

3. Zaburzenia funkcji motorycznych

4. Zaburzenia procesów lateralizacji

Zaburzenia percepcji wzrokowej i słuchowej

• Rozumiane jako deficyty rozwojowe są rezultatem zaburzeń korowych części analizatora

• Oba zaburzenia percepcyjne nie zależą od wad receptorów (wad wzroku, słuchu)

• Dziecko może mieć zaburzenie percepcji wzrokowej i również wadę wzroku (wadę wzroku można skorygować, gorzej z zaburzeniami percepcji)

• Zaburzenia percepcji wzorkowej polegają na trudnościach w różnicowaniu kształtów:

• Dzieci w wieku przedszkolnym nie potrafią zapamiętać swojego znaczka na wieszaku

• Trudności w odwzorowaniu

• Problemy z układankami, wyszukiwaniem różnic w obrazkach

• Największe problemy w momencie rozpoczęcia nauki pisania i czytanie (dzieci mylą litery podobne do siebie wzdłuż osi pionowej i poziomej np. l, ł, t)

• Współwystępuje słaba pamięć wzrokowa

• Problemy ze znakami interpunkcyjnymi

• Problemy z czytaniem

• Zgadywanie, powolne czytanie

• Czytanie ze zrozumieniem (dzieci koncentrują się na kształcie graficznym)

• Pisanie ze słuchu, dyktanda

• Geometria

• Rysunki (plastyka)

• Geografia (mapa, plany), historia, plany, schematy

• Trudności w nauce języka obcego

• Jak leczyć?

• Ćwiczyć (specjalne ćwiczenia) - zespół wyrównawczy

• Usprawnianie funkcji (malowanie palcami kształtów)

• Jeśli to jest głęboki deficyt nie da się tego do końca usprawnić

• Zaburzenia percepcji słuchowej polegają na trudnościach w różnicowaniu dźwięków (przede wszystkim mowy)

• Współwystępuje słaba pamięć słuchowa

• Symptomy u dzieci w wieku przedszkolnym

• Przekręcanie słów, zniekształcanie tego co trzeba opanować na pamięć

• Trudności ze zrozumieniem poleceń

• Wyodrębnianie głosek w wyrazie, podział słów na sylaby

• Nie lubią wierszyków, wyliczanek

• Bardzo długo literują (dwu-trój znaki)

• Błędy przy pisaniu dyktanda

• Dzieci mylą głoski dźwięczne i bezdźwięczne, głoski nosowe

• Kłopoty ze zmiękczaniem

• Grupa spółgłosek - źle zapisują

• Problemy z nauką języków obcych (mówienie, intonacja, nieprawidłowy akcent)

• Jak leczyć?

• Część błędów wyłapują przy pomocy wzroku

• Odpowiednie zajęcia korekcyjno-wyrównawcze

• Deficyty te mogą występować jako izolowane, ale też mogą współwystępować.

• Pogłębia się zjawisko (zwłaszcza u osób z zaburzeniami percepcji słuchowej) świadomość fonologiczna (niska) - polega na uświadomieniu sobie, że słowo składa się z fonemów (głosek) i zmiana jednego powoduje zmianę sensu danego słowa;

• Świadomość fonologiczna polega na tym, że jest pełna koherencja (spójność) pomiędzy mową ustną i mową pisaną

Zaburzenia funkcji motorycznych

• Może mieć różne nasilenie (głębokość), ale też różny zakres (może dotyczyć całego ciała, albo tylko części np. rąk)

• Objawy:

• Brak koordynacji ruchów

• Nadmiar synkinezji (przyruchy, współruchy, ruchy dodatkowe - wykonując ruch celowy wykonujemy dodatkowe ruchy)

• Brak płynności ruchowej czyli melodii kinetycznej

• Zaburzenia napięcia mięśniowego (może być wzmożona/osłabiona wpływa na precyzje)

• Problemy na zajęciach z w-fu trening relaksacyjny, gimnastyka korekcyjna

• Rodzice mogą nie dostrzegać tego - wykręca się dziecko, ignoruje

Zaburzenia procesu lateralizacji

• Lateralizacja - dominacja stronna, określa się ją w odniesieniu do kończyn i narządów parzystych (oczy, uszy)

• Podstawowe rodzaje lateralizacji:

1. Jednostronna - jest prawidłowa

• Prawostronna

• Lewostronna

• Skrzyżowana - może powodować trudności:

• Trudności w orientacji przestrzennej kierunki świata, orientacja w schemacie własnego ciała

• Trudności w czytaniu i pisaniu

• Inne oko, inna ręka - najmniej korzystny układ lateralizacji skrzyżowanej i w tym układzie mogą być błędy:

• Inwersja:

• Dynamiczna - przestawianie kolejności liter i cyfr

• Statyczna - zmiana przy pisaniu ułożenia liter i cyfr

• Przyczyny złego pisania, czytania, ale nie są dyslektykami itp.

DYSLEKSJA

Przyczyny dysleksji rzekomej:

1. Środowiskowe

• Zaniedbania środowiska rodzinnego

• Błędy dydaktyczne i wychowawcze szkoły

• Podmiotowe:

• Zaburzenia emocjonalne

• Wady wzroku i słuchu (receptorów)

• Obniżony iloraz inteligencji

• Nadpobudliwość psychoruchowa

• Niedojrzałość emocjonalna

Społeczne przyczyny zaburzeń:

1. Poza rodziną

2. W rodzinie

• Struktura rodziny

• Atmosfera w rodzinie (złe postawy rodziców wg Ziemskiej str. 65)

• Oddziaływania wychowawcze w rodzinie str. 67

• Różne systemy wychowawcze stosowane przez różne osoby (relatywizm przyswojenie norm)

• Niekonsekwencja emocjonalna

• Dwa skrajne style wychowania (liberalny i rygorystyczny)

Dysleksja

• Termin wprowadzony po raz pierwszy przez Berlina w 1887 r.

• dys (trudność) i lexicos (odnosząca się do słów)

• specyficzna forma zaburzeń zdolności uczenia się, charakteryzująca się bardzo poważnymi trudnościami w nauce czytania pisania, mimo stosowanych metod nauczania

• wg Światowej Federacji Neurologii 1968

• dysleksja objawia się zaburzeniami w nauce czytania i pisania mimo:

• stosowania typowych metod nauczania

• normalnej inteligencji dziecka

• odpowiednich warunków społeczno-kulturowych jego rodziny

• przyczyn dysleksji upatruje się w deficytach podstawowych systemów poznawczych, najczęściej o podłożu konstytucjonalnym

• dysleksja - zaburzenie w radzeniu sobie z kodem języka pisanego, wywodzącym się z deficytu w systemie fonologicznym mowy, niezależnie od poziomu inteligencji ogólnej, zaburzeń sensorycznych i emocjonalnych

• teoria deficytu w dysleksji

• dysleksja tradycyjnie rozpoznawana jest wtedy, gdy dziecko, które rozwija się znakomicie w innych aspektach, doświadcza niepowodzeń w nauce czytania i pisanie bez żadnych szczególnych przyczyn

• dysleksja może być uwarunkowana przez genetyczne przekazywanie dysfunkcji jednego lub więcej specyficznych modułów mózgu, które odgrywają bardzo istotną rolę w nabywaniu umiejętności czytania i pisania. Predyspozycje przekazane genetycznie mogą być jednak modyfikowane przez czynniki środowiskowe

• teoria deficytu fonologicznego

• świadomość fonologiczna - wrażliwość na fonologiczną strukturę języka mówionego; zdolność podziału słów na tworzące je fonemy (głoski w wymowie) uważana jest za najważniejszy czynnik warunkujący postępy w nauce czytani i pisania

• hipoteza deficytu fonologicznego zakłada, że opanowanie umiejętności czytani i pisania opiera się na świadomości fonologicznej, skojarzeniach głoska-litera oraz rozumieniu podstawowych zasad alfabetu

AGRESJA

Agresja:

• zachowanie fizyczne lub werbalne skierowane przeciw komuś lub czemuś (podejmowane z zamiarem skrzywdzenia/zniszczenia)

• Przedmiot agresji:

• Człowiek

• Instytucje, normy, idee

• Sam podmiot - Autoagresja

Agresywność - stała tendencja do zachowania agresywnego

Rodzaje agresji (przyczyny):

1. Prospołeczna - działanie w obronie innej osoby, instytucji

2. Antyspołeczna - inicjowanie ataku i działanie niezgodne z normami społecznymi

Koncepcje genezy agresywnego zachowania

1. Agresja jako wrodzony instynkt (i. walki)

• Lorenz: agresja czynnik wyzwalający ewolucję, sama podlega ewolucji

2. Hipoteza frustracji - agresji

• frustracja zawsze prowadzi do agresji

• agresja zawsze jest skutkiem frustracji (negacja tej nierozłączności) * nie zawsze frustracja prowadzi do agresji

3. Agresja wytwarzana w drodze społecznego uczenia się

• środowiska społeczne dostarczają wzorów zachowań agresywnych, wzmacniają takie zachowania (umożliwiają jednostce osiągniecie celu)

4. Rola procesów biologicznych we wzbudzaniu agresji

1. procesy biologiczne związane z właściwościami jednostki

• wrodzone/nabyte uszkodzenia układu nerwowego

• czynniki hormonalne (np. nadmiar testosteronu)

• zakłócenia działania neuroprzekaźników

1. procesy biologiczne uwarunkowane sytuacyjnie

• zmiany w organizmie po spożyciu alkoholu/substancji psychoaktywnych

• bodźce bólowe i drażniące, zanieczyszczenie powietrza, upał

Rodzaje agresji:

1. Patologiczna

• powstawanie: zaburzenia funkcjonowania systemu nerwowego wynikające z czynników anatomicznych, fizjologicznych i hormonalnych

* agresja spontaniczna (Reykowski) - duże zapotrzebowanie na stymulacje

• modyfikowana przez społeczne uczenie się

2. Frustracyjna (psycholodzy z Yale)

• frustracja - stan będący następstwem udaremnienia osiągnięcia celu

• źródła:

• zewnętrzne: przeszkody fizyczne, psychologiczne (brak informacji potrzebnych do zrealizowania zadania, zakazy, nakazy)

• wewnętrzne: tkwią w jednostce, związane z jej właściwościami fizycznymi i psychicznymi uniemożliwiającymi osiągnięcie nieadekwatnego celu lub z przeżywaniem konfliktów motywacyjnych (nieumiejętność wyboru jednego celu)

• udaremnienie osiągnięcia celu wywołuje negatywne emocje:

• gniew, złość (pobudzają zachowania agresywne przeciw źródłu emocji agresja), lęk, przygnębienie, rozczarowanie, poczucie winy

• zachowania obronne (nie agresywne):

• ucieczka od źródła emocji

• fantazjowanie

• fiksacja (usztywnienie, utrwalenie zachowania, powtarzanie tych samych nieefektywnych działań)

• regresja (formy zachowania typowe dla wcześniejszych faz rozwoju)

• represja (wyparcie niepowodzenia/konfliktu ze świadomości)

• konstruktywne reakcje na frustracje (nie agresywne):

• modyfikacja sposobu działania

• szukanie celu zastępczego

• rezygnacja z osiągnięcia danego celu

• tzw. przemieszczenie agresji - skierowanie jej na inne obiekty niż źródło frustracji (bo strach, nieznajomość źródła frustracji), zjawisko kozła ofiarnego (* niekoniecznie frustracja jest przyczyną agresji)

3. Agresja wyuczona społecznie (Bandura)

• rezultat nagród i kar oraz modeli i norm z jakimi styka się jednostka

• rodzaje:

• agresja instrumentalna - (warunkowanie instrumentalne) zachowanie agresywne jest instrumentem umożliwiającym osiągniecie celu

• mechanizm warunkowania instrumentalnego - uczymy się, że agresja prowadzi do zaspokojenia potrzeb i korzyści (np. małe dzieci krzyczą)

• wystąpienie tej agresji zależy od norm panujących w otoczeniu (aprobata osiągania celu przemocą)

• agresja naśladowcza - wywołuje ją modelowanie (wywoływanie określonych zachowań przez dostarczanie odpowiednich wzorców)

• modele:

• osoby znaczące (R, koledzy, postacie fikcyjne, N)

• postacie realne obecne w mediach

• szczególnie podatne dzieci i młodzież

• treści agresywne bardziej pobudzają częściej zapamiętywane

• częste oglądanie agresji w mediach wzmaga tendencje do agresywnego zachowania proces usprawiedliwiania poznawczego (inni tak postępują więc zachowanie agresywne jest normalne) oraz wywołuje znieczulicę emocjonalną

Zjawisko generalizacji agresji

• agresywne odnoszenie się do większości obiektów

• wiąże się z agresją instrumentalna i naśladowczą

• a. n. - zgeneralizowany efekt modelowania - przenoszenie zachowań agresywnych na inne sytuacje niż pokazywane przez modele

• a. i. - jednostka uczy się, że sposobem osiągania celów jest agresja

Karanie agresji

• karanie fizyczne jest równocześnie wzorem zachowania agresywnego

• powoduje przemieszczanie agresji i nasilenie się jej w stosunku do innego obiektu

Zachowania agresywne mieszczą się w modelu wychowania chłopców, a nie są tolerowane u dziewcząt.

Agresywne zachowanie skutkiem posłuszeństwa wobec autorytetów (eksperyment Milgrama)

• ludzie potrafią zadawać cierpienie innym, ulegając autorytetom, ślepe posłuszeństwo zwalnia ich od samodzielnego wartościowania etycznego

• Anonimowość wyzwala agresje (osłabienie hamulców wewnętrznych) gł. w grupie

3 podstawowe rodzaje konfliktów motywacyjnych

1. Dążenie - Dążenie: 2 cele pozytywne, trudno wybrać, nie można wybrać, rezygnacja

2. Unikanie - Unikanie: 2 cele negatywne, 1 musimy zrealizować (mniejsze zło)

3. Dążenie - Unikanie: 1 cel zawiera zarówno wartości pozytywne jak i negatywne (daleki cel postrzegamy jako pozytywny, gdy cel jest blisko postrzegamy go jako negatywny)

Hipoteza frustracji- agresji

Różne emocje wywołują różne reakcje

• Emocje pozytywne - reakcje do źródła emocji czyli przeciw źródła

• Emocje negatywne - od źródła emocji, głównie agresja lub do źródła emocji

Wzmagają agresję:

• Tłum

• Warunki biometeorologiczne

• Uczenie społeczne

• Cechy indywidualne (temperament)

• Mniejszy dystans do osiągnięcia celu

• Atakowanie jednostki (krytyka)

• Wini za swoje niepowodzenie otocznie

ALKOHOLIZM

Przyczyny sięgania po środki uzależniające:

• Nieumiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach

• Wzrost wymagań zew.

• Sprzeczne przekazy z grup odniesienia

• Chęć eksperymentowania

• Chęć poczucia się jak dorosły

• Moda, presja grupy

• Dostępność środków

• Niewiedza, obojętność R, N

Uzależnienie

• Przymus brania środków naturalnych/syntetycznych, wywołujących skutki szkodliwe dla zdrowia i funkcjonowania psychicznego

• Substancje psychoaktywne (wg DSM-IV i ICD-10)

• Działają na system nerwowy

• Rodzaje:

• Psychiczne - jednostka przekonana, że nie może funkcjonować bez danego środka

• Fizyczne - środek wbudowany w metabolizm organizmu

• Objawy abstynenckie - dolegliwości psychiczne i fizyczne po odstawieniu środka

• Przedawkowanie - jednorazowe użycie zbyt dużej dawki

ALKOHOLIZM

Kieliszek wódki 40% (25g)	10 g alkoholu etylowego
Lampka wina 12% (100g)
Mały kufel piwa 5% (250g)

Alkohol:

• Działa tłumiąco na system nerwowy

• Powoduje wyłączanie ośrodków (skutki):

• Rozluźnienie hamulców wewnętrznych

• Obniżenie samokontroli i samokrytycyzmu

• Mała dawka:

• Poprawa nastroju

• Zmniejszenie lęku

• Odprężenie i ożywienie

• Sprawność fizyczna i refleks obniżone

• Duże dawki:

• Zaburzenia koordynacji ruchów

• Depresja/agresja

• Zaburzenie pamięci i mowy

• Głębokie upojenie:

• Brak orientacji w otoczeniu

• Zaburzenia krążenia, równowagi

• Śpiączka

• Śmierć

• Działa toksycznie na prawie wszystkie narządy i układy:

• Nieżyt i wrzody żołądka

• Zapalenie trzustki

• Zapalenie i marskość wątroby

• Uszkodzenia mięśnia sercowego, nadciśnienie

• Wylew, udar mózgu

• Zaburzenia wchłaniania witamin i aminokwasów

• Obniżenie odporności na infekcje

• Niszczy komórki nerwowe ( zanik kory mózgowej i móżdżkowej)

• Sprzyja zakażeniu chorobami przenoszonymi drogą płciową

• Zwiększa ryzyko wypadku

Alkoholizm

• Uzależnienie do alkoholu

• Choroba rozwijająca się bez udziału świadomości

• Fazy w przebiegu choroby alkoholowej

• Wstępna

• Zwiększona tolerancja na alkohol (wypić więcej by był efekt)

• Szukanie okazji do wypicia

• Picie w samotności

• Sięganie po alkohol rano po intensywnym piciu wieczorem (reakcja klin-klinem)

• Niemożność zaprzestania picia w dowolnym momencie (utrata kontroli - sporadycznie)

• Luki pamięciowe (dot. zdarzeń związanych z piciem)

• Krytyczna (alkoholizm)

• Przymus picia (uzależnienie psychiczne i fiz.)

• Utrata kontroli nad piciem

• Zespół abstynencyjny (przy odstawieniu)

• Drżenie rąk i nóg

• Dreszcze

• Bóle i skurcze mięśni

• Nudności i wymioty

• Potliwość

• Bezsenność

• Niepokój, lęk, drażliwość

• Zaburzenia spostrzegania w postaci halucynacji (omany) wzrokowych, słuchowych, dotykowych

• Delirium tremens - chory widzi np. walące się ściany, słyszy szumy, czuję chodzące po nim owady itd.

• Zmiany psychiczne:

• Koncentracja na alkoholu utrata celów, planów życiowych, zmiana systemu wartości

• Konflikty z ludźmi

• Luki pamięciowe, myślenie życzeniowe (pragnienia traktowane jako realne fakty)

• Zafałszowania pamięci (przeinaczanie faktów)

• Trudności z koncentracją, zmienność nastroju, mała tolerancja na stres i kłamliwość

• Zaprzeczanie uzależnieniu/wyrzuty sumienia

• Nieudane próby abstynencji narasta lęk, depresja, próby samobójcze

• Chroniczna

• Obniżenie tolerancji na alkohol

• Częste picie alkoholi niespożywczych np. denaturat

• Zaburzenia psychiczne, psychodegradacja (skutek zmian mózgu)

• Współuzależnienie

• Uwikłanie rodziny w chorobę alkoholową (koncentracja na alkoholu, kłótnie)

• Dzieci z rodzin z problemem alkoholowym:

• Poczucie zagrożenia, osamotnienia, tłumią uczucia, nie umieją się bawić, przejmują obowiązki dorosłych

• Mają złe oceny, wagarują, zaczynają pić

PROFILAKTYKA I TERAPIA W PROCESIE EDUKACJI

Oddziaływanie psychoterapeutyczne

• Działania zmierzające do:

• zmniejszenia trudności w nauce spowodowanych czynnikami natury emocjonalnej poprzez oddziaływanie na D środkami psychologicznymi:

• Słowo

• Muzyka

• Rysunek

• Taniec

• Ruch

• złagodzenia obserwowanych w zachowaniu zaburzeń

• cel:

• zmniejszenie/usunięcie trudności w nauce szkolnej

• przezwyciężenie zaburzeń w zachowaniu (zabezpieczenie pozytywnej samooceny i samoakceptacji D w roli U)

Przyczyny trudności:

• fragmentyczne deficyty rozwojowe

• obniżenie poziomu intelektualnego

• zaburzenia emocjonalne:

• przeżywanie wysokiego lęku

• trudności w koncentracji uwagi

Źródła prawidłowego rozwoju D/zaburzeń:

1. rodzina

2. szkoła

3. sam U

- należy dążyć do wypracowania wspólnych kierunków oddziaływania wychowawczego na D

Punkt wyjścia oddziaływań psychoterapeutycznych:

• nawiązanie kontaktu emocjonalnego z U przez N

• stworzenie atmosfery życzliwości, bezpieczeństwa, szczerości, akceptacji, empatii (sprzyja wytworzeniu pozytywnej motywacji U do przezwyciężenia trudności i pracy nad sobą)

Metody i techniki psychoterapeutyczne

• Warunek skutecznej psychoterapii

• rzetelna i wnikliwa diagnoza trudności w nauce i zaburzeń w zachowaniu (diagnoza negatywna poznanie psychologicznych mechanizmów prowadzących do wystąpienia zaburzeń w zachowaniu/zmian osobowości)

• diagnoza pozytywna

• cel: poznanie indywidualnych, potencjalnych możliwości U, jego zdolności

• odwołanie się do nie zaburzonych sfer osobowości D (podstawa wypracowania pozytywnej motywacji do przezwyciężania trudności i niepowodzeń, podniesienia samooceny i samoakceptacji)

Psychoterapia oparta na:

1. teoriach uczenia się:

• Eysenck, Bandura, Mowrer

• Reakcje nerwicowe:

• wyuczone w ciągu życia

• nabyte nieprawidłowe sposoby reagowania

• efekt uczenia się wadliwych nawyków

2. terapii behawioralnej

• liczba reakcji warunkowych niedostosowanych za duża - eliminować/ograniczać ich występowanie

• brak potrzebnych uwarunkowań - wytwarzać je

3. perswazji i rozumowaniu /G. Suchariewa/

• wciągnąć D do aktywnej współpracy i wyjaśnić mu cel i sposoby zmiany zachowania w trakcie systematycznych rozmów

• zadanie psychoterapii: podniesienie zdolności D do korygowania i regulowania swojego postępowania (D potrafi ocenić swoje niewłaściwe zachowanie)

• rodzaje oddziaływania terapeutycznego:

• psychoterapia aktywizująca

• pomoc D przez:

• włączenie go w interesującą społecznie użyteczną działalność

• wprowadzenie go do grupy rówieśników

• pedagogika lecznicza

• cel: korygowanie dysharmonii w rozwijającej się osobowości D

• forma: terapia zajęciowa ( zmniejszenie napięcia emocjonalnego wycieczki itd.)

*wybór formy terapii i postępowania korekcyjnego zależy od diagnozy i wieku D

Obszary postępowania psychoterapeutycznego:

1. Obszar funkcji poznawczych

• Zajęcia psychokorekcyjne ( wyrównanie zaburzeń mowy, koordynacji wzrokowo-ruchowe, braków w wiadomościach/umiejętnościach szkolnych, fragmentarycznych deficytów rozwojowych w zakresie poszczególnych funkcji poznawczych)

• Konieczna praca z reedukatorem

2. Obszar procesów emocjonalnych

• Zaburzenia funkcjonalne (czynnościowe) układu nerwowego

• Konieczne działania psychoterapeutyczne, aby usunąć/złagodzić zaburzenia w zachowaniu/trudności w nauce szkolnej

Działania psychoterapeutyczne obejmują metody i techniki psychoterapii (A. Lewicki)

1. dotyczące samego U (psychoterapia bezpośrednia)

2. dotyczące środowiska U tj. szkoła, rówieśnicy (psychoterapia pośrednia)

Arteterapia

• twórczość plastyczna D gł. rysunek (uproszczony obraz rzeczywistości)

• wyraża stosunek do środowiska

• pokazuje co jest dla niego najważniejsze

• pokazuje źródła pozytywnych/negatywnych emocji

• analiza rysunku lepsze poznanie i zrozumienie świata przeżyć, myśli, pragnień, marzeń D itd.

• D utożsamiając się z postacią opowiadając o jej losach mówią o sobie (rzutują własne doznania i przeżycia)

• Terapeutyczna rola rysunku: rozładowuje nagromadzone napięcie

• Etapy w terapii rysunkowej /Węgrzynowicz/:

1. projekcji - ujawnienie postawy emocjonalnej D, jego pragnień, lęków, reakcji na sytuacje trudne

2. kanalizacji - proponowanie D wzorów zachowań, które zapewnią mu lepsze przystosowanie do otoczenia (sugerowanie nowych sposobów zachowania przez rozumowanie przez analogię przeniesienie doświadczeń zabawowych na sytuacje życiowe)

• Umiejętność patrzenia na wytwory dziecięce i słuchania U, który opowiada co chciał przedstawić na rysunku

• W arteterapi ważna atmosfera spokoju, bezwzględnej akceptacji U, zainteresowania go określoną techniką wyrazu, aktywizacja

• D młodsze najlepiej wypowiadają się przez obrazy, wytwory swojej wyobraźni

• Zalety:

• może być zastosowana na lekcjach plastyki (nie potrzeba osobnych zajęć)

• ćwiczy rękę

• wzbogaca percepcje świata

• sposób rozładowania napięcia i wypowiedzenia się w rysunku

• dla N źródło wiedzy o D i jego środowisku, okazja do pracy terapeutycznej z D

• Wartość rysunku:

• Terapeutyczna

• Diagnostyczna

Muzykoterapia

• Technika leczenia przez muzykę D i dorosłych, chorych psychicznie i somatycznie

• XIX w. wpływ muzyki na:

• psychikę człowieka

• czynności wegetatywne (krążenie krwi, ciśnienie, rytm tętna, oddychanie, praca mięśni)

• wychowanie (wzbogaca człowieka o nowe przeżycia i doświadczenia, kształtuje wrażliwość, ludzki stosunek do przeżyć ogólnych tzn. własnych i cudzych lepsze wzajemne rozumienie się ludzi, środek międzyludzkiej komunikacji)

• Teorie, na których opiera się naukowa podstawa muzykoterapii:

1. koncepcja psychoanalityczna

• Czynnik patogenny: konflikty tkwiące w podświadomości

• Dążenie muzykoterapii do ujawnienia tych konfliktów, uświadomienie ich przez chorego, oczyszczenie, przebudowa osobowości

• Rola muzyki:

• wzmacniająca przeżycia wyzwalające te konflikty z podświadomości

• regulująca, integrującą w procesie rekonstrukcji osobowości

2. teoria uczenia się

• Polska: J. Aleksandrowicz, S. Cwynarem relaks dla chorych

• Oparty na treningu autogennym Schultza

• W leczeniu nacisk na wyuczenie postaw i zachowań umożliwiających pacjentowi nieneurotyczne funkcjonowanie

3. heideggerowska filozofia egzystencjalna

• System wartości (twórcze, doznaniowe i wartości postawy)

• Muzyka - zbiór indywidualnych przedmiotów sztuki, indywidualnie i w niepowtarzalny sposób percypowanych

• Zastosowanie:

• W terapii stanów obniżonego nastroju

• Zwolnionego napędu psychoruchowego

• Nadmiernego pobudzenia ruchowego

• Zbytniego przyśpieszenia tempa życia psychicznego

• Funkcja muzyki:

• Podniesienie nastroju, aktywizacja, pobudzenie

• Odprężenie, uspokojenie, złagodzenie napięcia

• Rodzaje muzykoterapii:

1. Bierna (receptywna) - słuchanie muzyki spełniającej funkcje terapeutyczne

• Rzadko u młodszych dzieci bo brak umiejętności koncentracji uwagi, umiejętności słuchania muzyki

• Gł. D starsze

2. Aktywna - formy ekspresji muzycznej np. gra na instrumencie

• Cel:

• rozładowanie napięcia emocjonalnego

• wyrażanie emocji powstających podczas słuchania muzyki w rysunku, ruchu, improwizacjach tanecznych

• okazja do samorealizacji, wyrażenia się

• zaprezentowanie swoich zdolności

• wzmocnienie poczucia własnej wartości

• podniesienie samooceny (efekty pracy widoczne)

• gł dla D młodszych (wspólny śpiew + uczenie się piosenek, inscenizowanie utworów, ćwiczenia rytmiczne)

• muzykoterapia wiążę się z:

• choreoterapią - leczenie przez taniec, ruch

• arteterapią

Wybór materiału muzycznego podyktowany jest:

• wiekiem D

• możliwościami percepcji i koncentracji uwagi D

• możliwościami i umiejętnościami N

Najlepiej odbierane utwory o czasie trwania 5-15 min /Natanson/

• krótsze - nie pozwalają na wyzwolenie skojarzeń, na odebranie niesionego przez nie nastroju

• dłuższe - męczące, spadek dekoncentracji i uwagi

Zastosowanie muzykoterapii:

• D z zaburzeniami emocjonalnymi i zachowania

• D nerwicowe (nadpobudliwe, zahamowane, agresywne, bierne społecznie, przewlekle chore)

Funkcje muzykoterapii:

• Regulacyjna

• Korzystnie wpływa na samopoczucie

• Rozładowuje stany zwiększonej pobudliwości nerwowej, stany lekowe, depresyjne

• Oddziaływuje stymulująco na aktywność D

Terapia przez ruch

• Ruch - konieczny do prawidłowego rozwoju

• Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherbone - wspomaga prawidłowy rozwój D i koryguje zaburzenia

• System ćwiczeń - wynika z naturalnych potrzeb D zaspokajanych w kontakcie z dorosłymi

• Grupy ćwiczeń wspomagających rozwój D:

• Ćw. prowadzące do poznania własnego ciała

• Ćw. pomagające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu

• Ćw. ułatwiające nawiązywanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą

• Ćw. twórcze

• Formy ćw.:

• Zajęcia indywidualne z jednym D

• Zajęcia w parach (dorośli z D/starsze D z młodszymi)

• Zajęcia dla 3 bądź większej liczby osób

• Zastosowanie:

• Metoda terapeutyczna

• W profilaktyce:

• Pomoc w trudnych sytuacjach

• Sposób osiągania odprężenia:

• W zajęciach odprężająco-relaksacyjnych w trakcie zajęć szkolnych

• W zajęciach relaksacyjnych dla R

• Wspomaganie rozwoju (pomocna w poszerzaniu doświadczeń psychologicznych i społecznych osób zainteresowanych własnym rozwojem)

• Stymuluje, wyrównuje opóźnienia rozwojowe ( D w instytucjach wychowania zbiorowego)

• (terapia) praca z dziećmi z zaburzeniami rozwoju psychoruchowego, w sferze emocjonalnej i społecznej,

• Wstępny etap do innych zajęć terapeutycznych (dla dzieci mających trudności w czytaniu i pisaniu)

• Jako część programu terapii psychologiczno-logopedycznej dzieci jąkających się lub w psychoterapii dzieci nerwicowych

Relaksacja

• Kratochil założenia metody relaksacyjnej:

• Istnieje wzajemny związek między 3 czynnikami: napięciem psychicznym, czynnościowym stanem wegetatywnym układu nerwowego i napięciem mięśni

• J. Aleksandrowicz

• Relaksacja - stan/czynność, w którym dominuje odpoczynek, odprężenie, zwolnienie psychiczne (wyeliminowanie napięcia mięśni przy równoczesnym świadomym obniżeniu aktywności myśli)

• Zastosowanie:

• Oddziaływania psychologiczne (różne kierunki psychoterapii)

• Oddziaływania psychoedukacyjne

• Praktyka ogólnolekarska (bezsenność, napięcie i lęk wywołany hospitalizacją/chorobą)

• Leczenie zaburzeń nerwicowych, schorzeń psychosomatycznych

• Przydatne przy zapobieganiu niepowodzeniom szkolnym, zwiększaniu efektywności uczenia się, przeciwdziałaniu stanom nadwrażliwości emocjonalnej oraz nadpobudliwości psychoruchowej (przy trudnościach wychowawczych)

• Metody:

• Relaksacji mięśniowej

• Zwolnienie, rozluźnienie napięcia mięśniowego

• Zał. Jedność psychofizyczna (ciało + umysł)

• Zaburzenia psychiczne i napięcia emocjonalne zaburzenie równowagi neurohormonalnej wzrost napięcia mięśniowego

• Relaksacji progresywnej Jacobsona

• Rozluźnianie poszczególnych grup mięśniowych (naprzemienne skurcze i rozkurcze mięśnie wszystkich części ciała; 6 lekcji)

• Efekt: umiejętność oceny nieprawidłowego napięcia mięśniowego i jego umiejscowienia, umiejętność świadomego zwalniania napięcia wpływanie na swoje stany emocjonalne; poprawia koncentracje, zapamiętywanie, uczy wypoczywać, poprawia funkcje trawienia

• Trening autogenny J.H. Schultza

• Systematyczne ćwiczenie w rozluźnianiu mięśni, powolne i równomierne oddychanie, wytworzenie tzw. pustki myślowej

• Fazy:

1. Ćwiczenia rozluźniające kolejno ręce, nogi, kark, czoło + równoczesne spokojne równomierne oddychanie zwolnienie pracy serca

2. Podnoszenie (przez autosugestie) temperatury rąk i nóg, wytworzenie uczucia chłodu w czole.

• Metoda ta wymaga umiejętności koncentracji umysłowej, włącza środki sugestii

• Warunek powodzenia: dojrzałość system u nerwowego

• Odmiany:

• Relaks J. Aleksandorowicza i S. Cwynara

• Metoda Winterberta (najczęściej stosowana u dzieci)

• Nie wymaga zdolności koncentracji umysłowej

• Zastosowanie:

• Praca z dziećmi nadpobudliwymi, o słabej koncentracji uwagi, z trudnościami w nauce, nerwicowymi,

• Warunki:

• Cichy, przyciemniony pokój, leżanka

• Terapeuta wykonuje ruchy bierne na dziecku (dłoń dominująca, przedramię, ramie, mięśnie barku, szyi, mięśnie twarzy, później druga ręka; stopy, podudzie, udo, kończąc na nodze dominującej)

• Ruchy powolne, monotonne, rytmiczne bez przerw

• Ruchy bierne osłabienie napięcia mięśniowego, opanowanie znajomości ciała, poprawienie znajomości przestrzennej, lepsza koordynacja nerwowo-mięśniowa i wzrokowo-ruchowa,

• Efekt: dzieci bardziej zdolne do aktywnej pracy, wypoczęte, łatwiej koncentrują uwagę na wykonywaniu zadania.

Psychodrama

• Twórca - J.L. Moreno (też socjoterapii)

• Improwizowany teatr, uproszczony dla celów psychoterapeutycznych

• Dramatyzacja improwizowana, ukierunkowana tylko intencją odtworzenia określonej sytuacji i określonego zachowania; służy do osiągnięcia projektowanych stanów czy zmian

• Służy wyrażaniu przeżyć za pomocą pantomimy, mimiki, gestów

• Uczestnicy:

• Os - przedmiot oddziaływania psychokorekcyjnego

• Zespół psychodramtayczny (terapeuta jako reżyser + aktorzy pomocniczy)

• Polega na scenicznym odtworzeniu zdarzeń, które są przedmiotem oddziaływania korekcyjnego np. konflikt między ojcem a synem

• Ta sama scena może być odgrywana przez kolejno kilka osób (porównanie i ocena reakcji, określenie optymalnego sposobu zachowania się w danej sytuacji)

• 5 technik psychodramy wg Kratochvil:

• Granie roli samego siebie

• Monolog - osoba głośno myśli + komentarz własnego zachowania

• Sobowtór jako sumienie - aktor pomocniczy jako głos wewnętrzny wyrażający myśli, obawy, poznanie własnego zachowania, motywów działania

• Wymiana roli

• Zwierciadło - aktor pomocniczy odgrywa rolę pacjenta, który siedzi na widowni i ma możliwość obserwować swoje zachowanie jak w zwierciadle

• Przedmiot:

• Odtworzenie konfliktów między rówieśnikami, N-U,

• Dobór scen zależy od problemów i konfliktów osób biorących w niej udział i możliwości technicznych inscenizowania (rekwizyty, aktorzy)

• Podział na role może wypłynąć od samych dzieci, N

• Psychodrama z udziałem kukiełek ułatwiają wyrażanie myśli, uczuć, przeżyć pozwala na odreagowanie nagromadzonych napięć, poznanie nieprawidłowości w zachowaniu i ich korektę

• Grochulska - opracowała zestaw niedokończonych historyjek inscenizowanych przy pomocy kukiełek

• Zapoznanie D z zasadami psychodramy:

• Krótkie psychodrama tyczne etiudy o wyznaczonym z góry temacie np. w pociągu

• Mają charakter zabawy szybkie ośmielenie dzieci na scenie, swobodne wyrażanie swoich myśli, uczuć

• Psychodrama jako technika terapeutyczna służy odreagowaniu napięć, lepszemu poznaniu i rozumieniu własnych zachowań ( korekta emocjonalna i behawioralna)

Biblioterapia

• Forma oddziaływania terapeutycznego za pośrednictwem literatury pięknej

• Służy:

• Korekcji nieprawidłowo ukształtowanych postaw, aspiracji, wartości, zdeformowanego obrazu świata

• Zastosowanie:

• Terapia dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz przewlekle chorej

• Ważne:

• Dobór odpowiedniej literatury (książki o walorach terapeutycznych)

• Sprzyja wytworzeniu się realnego obrazu swego położenia oraz wyobrażeniu sobie swojej przyszłości

• Zachęcenie do przeczytania

• Lista lektur dostosowana do różnych rodzajów zaburzeń

• Biblioterapeuta: przygotowany bibliotekarz, nauczyciel, psycholog, pedagog

• Biblioterapia prowadzona:

• Indywidualnie

• Grupowo - wspólne czytanie wybranych fragmentów, analizowanie i ocenianie postępowania przedstawionych postaci

• Nadmierne zainteresowanie literaturą - marzycielstwo, wyidealizowana wizja świata, pesymizm itd.

• Dzieci chore - forma kompleksowej psychoterapii zmierzająca do rozładowania napięć i adaptacji - psychicznej, społecznej i emocjonalnej - dziecka do aktualnej sytuacji do życia z pewnymi ograniczeniami wynikającymi z kalectwa

Przedstawione techniki stosowane w leczeniu zaburzeń emocjonalnych dzieci nerwicowych, agresywnych, biernych społecznie, przewlekle chorych

SYSTEMOWE UJĘCIE RODZINY

System

• Zmiana w jednym elemencie powoduje zmianę w całym systemie

• Odrzuca to co liniowe

• Przyczyna jest cyrkularna (kolista)

• Członek rodziny to przede wszystkim element systemu

• Dziecko z zaburzeniami zaburzona cała rodzina (odrzuca się zaburzenia biologiczne)

• Terapia systemowa - dotyczy całej rodziny (system)

• Terapia rodziny ≠ terapia systemowa (ale nie zawsze)

• Terapia rodziny zakłada, że terapii podaje się całą rodzinę, rozmowa z każdym z osobna

Szkoła w terapii systemowej:

1. Strukturalna - nacisk na strukturę rodziny

2. Komunikacyjna

• Rodziny splątane (traktowanie na równi dzieci)

• Nie związane

Stres rodzinny

Komunikacja w małżeństwie (dwa style)

Metakomunikacja:

• Przekazujemy treści (jakie informacje chcemy przekazać)

• Aspekt relacyjny (przekazujemy swój stosunek do drugiej osoby metakontekst)

Ogólne właściwości systemu:

• System - uporządkowana kompozycja elementów, tworząca spójną całość

• Podstawowa cecha - całość nie jest sumą jej części

• Właściwość - jakakolwiek zmiana w jakiejś części systemu, wpływa na pozostałe jego części. Wiąże się to z zadami funkcjonowania systemu;

• Ekwipotencjalność - przyczyny wywodzące się z tego samego źródła mogą powodować różne skutki

• Ekwifinalność - wychodząc z różnych źródeł można dojść do tych samych rezultatów

• Wniosek: nie istnieją proste zależności pomiędzy przyczyną a skutkiem

• Elementy wchodzące w skład jakiegoś systemu mogą stanowić równocześnie składniki otoczenia innego systemu

• Otoczenie - fragment rzeczywistości, który nie jest systemem a z którym system ten wchodzi/może wchodzić w jakieś relacje

• Elementy tworzące całość wzajemnie na siebie oddziaływają, pozostając w dynamicznej równowadze

• Tendencja do oscylacji pomiędzy stałością a zmiennością

Podział systemów (stopień otwartości):

1. zamknięty

• nie przyjmują niczego z zew.

• zmierza do entropii (tendencja do dezorganizacji)

• działa w obrębie własnych nieprzenikalnych granic

2. otwarty

• wymienia energie z otoczeniem (granice częściowo otwarte)

• np. systemy żywe (otwarte)

• tendencja do podtrzymywania stanu entropii ujemnej (negentropii)

Sprzężenie zwrotne

• kontrola polega na włączeniu do systemu rezultatów przeszłych działań co wpływa na przyszłe zachowania systemu

Podejście systemowe w torii i terapii rodzin

• przyczynowość kolista

• zachowania jakie dzieją się między ludźmi (pętle sprzężenia zwrotnego)

• zachowanie każdej z osób wchodzących w interakcje, oddziałuje na zachowanie partnera interakcji, a równocześnie jest modyfikowane przez reakcje tegoż partnera

• pomiędzy osobami pozostającymi ze sobą w interakcji, może dojść do procesu eskalacji w postaci samowzmacniajacych się cykli zachowań wywołanych wzajemnymi reakcjami (proces ten to schizmogeneza)

• Bateson 2 wzory takich zachowań:

• Symetryczne - partner interakcji odpowiada na zachowanie tego pierwszego zachowaniem, które wzmaga zachowanie poprzedniego np. zachowania rywalizacyjne (pozytywne sprzężenia zwrotne)

• Komplementarne (uzupełniające) - np. partner dominujący i partner uległy (negatywne sprzężenie zwrotne)

System cechuje tendencja do przetrwania:

• Sposoby zahamowania wadliwych cykli prowadzących do destrukcji:

• Samostablizacja systemu - system stosuje naprzemiennie oba typy zachowań

• Transformacja - stworzenie nowej jakości, warunek rozwoju wszelkich systemów żywych `

Struktura rodziny

Właściwość rodziny:

• Utrzymanie stałej struktury - wytworzenie własnej „rodzinnej tożsamości”

• Zmienienie jej w odpowiedzi na nowe okoliczności zew.

rodzina istnieje dla indywiduum, jednostka zaś istnieje wewnątrz rodziny

Model opierający się na przekonaniu, że rodzina jest systemem działającym w pewnym specyficznym społecznym kontekście zawiera 3 komponenty:

1. struktura rodziny - to struktura otwartego systemu społeczno-kulturowego podlegającego stałym zmianom

2. rodzina w swym rozwoju przechodzi przez szereg etapów, a każdy z nich wymaga zmiany struktury rodziny

3. rodzina przystosowuje się do warunków tak, aby utrzymać swą ciągłość, a równocześnie umożliwiać psychospołeczny rozwój każdego ze swoich członków

Struktura rodziny - niewidzialna sieć wzajemnych oczekiwań, warunkująca sposób, w jaki członkowie rodziny wchodzą ze sobą w interakcje

2 systemy podtrzymujące dany układ reguł rodzinnych:

1. system uniwersalnych zasad dotyczących tego, w jaki sposób rodzina ma być zorganizowana (hierarchia rodziny)

2. system przepisów dot. postępowania członków rodziny, działających w danej rodzinie i jej tylko właściwych (zwyczaje rodzinne z pokolenia na pokolenie)

• struktura rodziny musi być zdolna do pewnych zmian, do przystosowania się, do wytwarzania nowych wzorców interakcji

Podsystemy:

• tworzone ze względu na generację, płeć, zadania itd.

• każdy członek rodziny należy do różnych podsystemów równocześnie

• w różnych podsystemach ta sama osoba pełni różne role i wchodzi w różne relacje

• granice między podsystemami - reguły określające kto i jak do danego podsystemu należy

• funkcja subsystemów - zabezpieczenie różnorodności systemu (każdy podsystem ma inne zadania i czego innego oczekuje od tych, którzy do niego należą)

• jasność granic pomiędzy podsystemami - podstawa dla właściwego funkcjonowania rodziny

• granice muszą być przepuszczalne (by był wzajemny kontakt członków rodziny) i wyraziste

Rodziny splątane i nie związane

2 typy rodzin:

1. r. zmieszane, splątane

• duże zamieszanie dotyczące funkcji, pozycji, odpowiedzialności

• granice pomiędzy podsystemami niejasne

• nie ma wyraźnego zróżnicowania poszczególnych grup (niejasne role)

• proces adaptacji rodziny do nowych okoliczności może być utrudniony

• trudność nasila nieproporcjonalne napięcie wew. rodziny i uruchamia przedwczesne, nadmiernie intensywne reakcje

2. r. niezaangażowane, nie związane

• nadmiernie sztywne granice (utrudniają porozumiewanie się os. z różnych podgrup, utrudniają przepływ informacji)

• członkowie rodziny mogą osiągać znacznie niższy poziom autonomii

• poczucie lojalności i potrzeba przynależności wobec grupy może być upośledzona

• brak reakcji nawet gdy problem jest poważny

Podsystem małżeński

• należy nauczyć się współpracy, dzieląc między siebie różne zadania i funkcje

• należy nauczyć się tolerować swoją odmienność, prawo do prywatności i niezależności

• powinien być zdolny do wytworzenia granic, które zapewnią mu dostateczną ochronę przed nadmiernie ingerującym wpływem środowiska (ale nie zbyt sztywne)

Podsystem rodziców

• dziecko zmiana funkcjonowania podsystemu małżeńskiego

• zadania rodziców zmieniają się w zależności od wieku i zmian w zakresie potrzeb dziecka

Podsystem dzieci a podział władzy

• podsystem rodzeństwa - pierwsze „społeczne laboratorium” - D uczy się sposobów przyjaźnienia, radzenia sobie z nieprzyjaciółmi

• efektywne funkcjonowanie rodziny - R, D uznają fakt zróżnicowanego podziału autorytetu (D uczą się prowadzenia negocjacji)

• podział władzy - konieczny (umożliwia wypełnianie zadań wychowawczych)

Adaptacja rodziny

• rodzina obiektem nacisków z wew. i zew. zdolność do stałych przemian i przemieszczeń wewnątrzrodzinnych ale i do zabezpieczenia trwałości

Stres rodziny

4 źródła stresu doświadczane przez rodzinę:

1. Rodzący napięcie kontakt jednego członka rodziny z siłami pochodzącymi spoza rodziny

• Kiedy jedna osoba w rodzinie przezywa stres, pozostałe osoby muszą się w jakiś sposób do tej sytuacji przystosować

• To samo źródło stresu może powodować dalsze następstwa (konflikt może się rozprzestrzeniać)

• Przemieszczanie konfliktu

2. Pozarodzinne źródło stresu działające na całą rodzinę

• Sytuacja, w której cały system rodzinny jest przeciążony np. zapaść ekonomiczna, emigracja, nowa kultura

3. Źródło stresu związane ze zmianą etapu życia rodziny

• Sytuacje: pojawienie się dziecka, śmierć, dorastanie, małżeństwo dziecka, rozwód itd.

4. Napięcie ogniskujące się wokół problemów szczególnie dotkliwych

• Członek rodziny upośledzony/ przewlekle chory

* strukturalny model rodziny zaproponowany przez Minuchina stanowi punkt wyjścia dla jego podejścia terapeutycznego

KOMUNIKACJA W RODZINIE

Czarna skrzynka

• To członek rodziny

• Uwaga skupiona na tym co się dzieje między członkami rodziny (czarnymi skrzynkami)

• Ignoruje się przeszłość i koncentruje na sytuacji „tu i teraz” śledząc powtarzające się sekwencje zachowania każdej osoby

• Pojęcia:

• Syntaksa

• W jaki sposób słowa czy pozawerbalne przekazy (zachowanie) są ze sobą zestawione

• Określa styl zachowania się, a nie znaczenie przekazywanej informacji

• Kto z kim rozmawia, ile czasu przeznacza dla każdego, na ile zwięzła jest wypowiedź, jakie są proporcje istotnych informacji w stosunku do szumu w przekazach

• Semantyka

• Określa na ile dana wypowiedź jest jasna

• Czy os. Posługuje się prywatnym (nie zrozumiałym dla innych) czy tez wspólnym systemem komunikowana się

• Określa czy komunikaty są harmonijne (spójne wew.) czy chaotyczne

• Pragmatyka

• Opis efektu komunikowania się z drugą osobą (czy przekaz skuteczny i jaką konkretną zmianę powoduje w zachowaniu drugiej osoby)

Kontekst: ramy wokół obrazu

• Najważniejszym aspektem komunikowania się jest kontekst, w którym ono ma miejsce

• Kontekst definiuje znaczenie każdego przekazu

• Znaczenie, które nadajemy każdemu przekazowi jest uzależnione od konkretnej sytuacji, w której dane słowa, zdania czy zachowania występują

• Kontekst - wszystko to co wpływa na komunikowanie się a co normalnie nie musi być wypowiedziane otwarcie

• Zmusza do przestrzegania pewnych reguł w relacjach międzyludzkich

• Gdy zmienia się kontekst - zmiana się reguły

Metakonstekst

• Skuteczne komunikowanie się wymaga, by osoby zaangażowane rozpoznały dany kontekst w podobny sposób

• Każdy uczestnik podobnie rozumie kontekst np. u lekarza

Metakomunikacja

• Każdy przekaz ma stronę:

• Treściową

• Opisującą relację między osobami

• Porządkuje wypowiedzianą treść (metakomunikat) - informacyjna treść oddzielona jest od informacji o relacjach między osobami

3 odpowiedzi na „meta” przekaz:

• Potwierdzenie - potwierdzenie definicji samego siebie wpływa na rozwój intelektualny i emocjonalny

• Odrzucenie - zakłada zaakceptowanie faktu istnienia proponowanej definicji

• Dyskwalifikowanie samodefinicji rozmówcy - najbardziej patogenna reakcja (bo neguje ono prawo tej osobie do definiowania siebie samej)

Cyrkularność w interakcjach rodzinnych

• Przekazy werbalne czy pozawerbalne podlegają zasadzie „sprzężenia zwrotnego”

• Przekaz osoby A wpływa na przekaz osoby B, a przekaz osoby B wpływa na przekaz osoby A

• Np. samospełniające się przepowiednie

Interakcje w bliskich związkach

• Symetryczne - zachowanie jednej osoby jest zwierciadlanym odbiciem zachowaniem drugiej osoby

• Każdy z partnerów chce zminimalizować istniejące między nimi różnice

• Zdrowe związki - partnerzy są w stanie zaakceptować drugą osobę w jej „inności”

• Patologia związku - eskalacja podobnych zachowań (współzawodnictwo, kłótnie)

• Komplementarne - wzajemne uzupełnianie się tworzenie „całości”

• Partnerzy dążą do wyolbrzymiania różnic między sobą

• 2 pozycje

• Jeden partner zajmuję pozycję „wyższą”, drugi niższą

• Patologia związku odgrywanie tych samych ról w każdej dziedzinie wspólnego życia (jeden partner ciągle przegrywa drugi tylko wygrywa)

• Zdrowe związki - obydwa typy interakcji

Komunikacja w małżeństwie

Satir 4 wadliwe style komunikowania się

1. styl zjednywacza

• zjednywanie innych poprzez przepraszanie oraz uległość

• bagatelizowanie to co się czuje do siebie (byle nie zdenerwować innych)

• „wszystko mi jedno, zróbmy tak jak ty chcesz, jak tylko chcę, abyś była zadowolona”

2. styl obwiniacza

• nastawienie na krytykowanie innych

• pomija się to, co czuje się do innych w nadziei, że będą myśleli o niej jako o silnej, zarządzającej osobie (ukrywa się niską samoocenę i poczucie samotności)

• ty nigdy nic dobrego nie zrobiłeś

3. styl komputerowo-racjonalny

• jak najmniejsze okazywanie emocji, sztywna postawa ciała, niepatrzenie rozmówcy w oczy, używanie trudnych słów

• pomija się to co się czuje do innej osoby i siebie samej

• „jestem obiektywny, racjonalny, spokojny i dlatego mam rację”

4. styl mąciciela

• rozładowuje napiętą sytuację poprzez zwracanie uwagi na coś zupełnie nie związanego z tematem rozmowy

Reguły komunikacji umożliwiającej rozwój każdego z członków rodziny:

1. każdy zdolny do wyrażania spójnie, dokładnie i jasno tego, co widzi, słyszy, czuje, myśli o sobie i innych w ich obecności

2. do każdej osoby należy odnosić się jak do niepowtarzalnej jednostki, której należy się szacunek

3. różnice między członkami w rodzinie muszą być otwarcie uznane i używane w celu rozwoju, a nie widziane jako coś zagrażającego

Podwójne wiązanie

• paradoks - w jednej wypowiedzi czy przekazie informacyjnym zawarte są dwa wzajemnie sprzeczne komunikaty np. bądź spontaniczny

• niezbędne warunki do zaistnienia podwójnego wiązania:

• dwie lub więcej osób, z których jedna jest „przeznaczona na ofiarę”

• powtarzające się sekwencje wydarzeń (komunikatów)

• pierwszy nakaz np. nie rób czegoś, bo cię ukarze

• drugi równoczesny nakaz sprzeczny pierwszym np. nie traktuj tego jako kary, bo robię to dla twojego dobra

• trzeci nakaz, który uniemożliwia ucieczkę z sytuacji

• ofiara wyuczyła się już postrzegać własny świat wg wzorca podwójnego wiązania, nie muszą występować wszystkie elementy, aby wywołać objawy

• sprzeczność może występować między komunikatem werbalnym i niewerbalnym

Uwago końcowe

Podejście komunikacyjne stara się tłumaczyć interakcje między członkami rodziny, używając pojęć opartych na teoriach systemów, gier i cybernetyki. Pojęcia zawarte w teorii komunikacji wewnątrzrodzinnej umożliwiają rozumienie rodziny jako funkcjonującej całości.

Psychologia kliniczna - ćwiczenia

9

Mało wrażliwi, odporni

Musi być silniejszy bodziec

Bez przerwy w stanie pobudzenia

Bardzo wrażliwi i mało odporni

Wysoko reaktywni

Nisko reaktywni

---