ORGANIZACJA KONWOJU

7.1. Przepisy prawne regulujące zasady transportu wartości pieniężnych

Aktami prawnymi regulującymi zasady konwojowania są:

1. Ustawa o ochronie osób i mienia. W art. 3, który określa formy ochrony osób
   i mienia, mówi się o sprawowaniu bezpośredniej ochrony fizycznej, polegającej na
   konwojowaniu wartości pieniężnych oraz innych przedmiotów wartościowych lub nie­
   bezpiecznych. Pracownicy ochrony mają ustawowy tytuł do wykonywania konwojo­
   wania. Ustawa w art. 2 pkt 6 wprowadza dwie grupy pracowników ochrony fizycznej-
   licencjonowanych oraz wykonujących zadania ochrony w zakresie nie wymagającym
   licencji (dozorcy, portierzy). Zgodnie z art. 26 ust. l pkt 2 ustawy prawo do konwo­
   jowania mają wyłącznie licencjonowani pracownicy ochrony fizycznej.

2. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie szcze­
   gółowych zasad i wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pie­
   niężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców i inne jed­
   nostki organizacyjne.

3. Ustawa o straży przemysłowej. W art. l ust. 2 pkt 2 wymienione jest konwojowanie
   mienia jako jedno z zadań straży przemysłowej. Ustawa o ochronie osób i mienia
   wprawdzie uchyliła formalnie z dniem 26 marca 1998 r ustawę o straży przemysłowej,
   jednakże dopuszcza funkcjonowanie tej formacji przez dwa lata (art. 55 ust. 1)
   w zakładach, w których straż została powołana do dnia 26 marca 1998 r.

4. Dekret o straży pocztowej. W art. 2 pkt 2 wymienia jako jedno z zadań straży
   pocztowej pełnienie służby konwojowej. Ustawa o ochronie osób i mienia formalnie
   uchyliła z dniem 26 marca 1998 r. dekret o straży pocztowej, jednakże dopuszcza
   funkcjonowanie tej formacji przez dwa lata (art. 55 ust. 1) w obiektach pocztowych,
   w których straż została powołana do marca 1998 r.

342 Blok zawodowy

7.2. Pojęcie, cel i istota konwoju

Konwój jest to ochrona przenoszonych lub przewożonych wartości pieniężnych oraz innych przedmiotów wartościowych lub niebezpiecznych przez właściwie wyszkoloną i wyposażoną, posiadającą wewnętrzną strukturę oraz działającą według określonej tak­tyki, poruszającą się po wcześniej zaplanowanej trasie - wydzieloną grupę konwojentów.

Celem konwoju jest dostarczenie do adresata transportowanego mienia w stanie nienaruszonym. Aby to osiągnąć, ochrona konwoju powinna spełniać głównie dwa zadania:

1. oddziaływać prewencyjnie - poprzez organizację, wyposażenie i sprawność kon­
   wojentów uczynić ewentualny zamach na transportowane wartości pieniężne przed­
   sięwzięciem wielce ryzykownym, trudnym organizacyjnie (żmudne przygotowania,
   zaangażowanie i skoordynowania działań dużej grupy osób oraz spore nakłady finan-
   sowo-rzeczowe), a w konsekwencji mało opłacalnym;

2. odeprzeć ewentualny zamach - zgodnie z posiadaną wiedzą, taktyką i wyuczonymi
   zachowaniami (na zasadzie odruchu) bezpiecznie wyprowadzić konwój ze strefy
   zagrożonej.

7.3. Rodzaje konwojów

Typologii konwojów można dokonać według różnych kryteriów. Tak więc ze wzglę­du na:

• miejsce - wyróżnia się konwoje wewnętrzne (wykonywane na terenie chronionego
  obiektu) i zewnętrzne (wykonywane poza obiektem),

• zasięg - wyróżnia się konwoje lokalne (wykonywane w tej samej miejscowości)
  i zamiejscowe (wykonywane poza jedną miejscowością),

• wyposażenie - wyróżnia się konwoje uzbrojone (wyposażone w broń palną)
  i nieuzbrojone,

• środek lokomocji - klasyfikuje się na konwoje piesze i wykonywane przy po­
  mocy środków transportu (samochód, pociąg, samolot),

• skład grupy ochronnej - wyróżnia się konwoje jednoosobowe i wieloosobowe,

• przedmiot ochrony - wyróżnia się konwoje ochraniające wartości pieniężne,
  ochraniające przedmioty wartościowe i ochraniające przedmioty niebezpieczne.

7.4. Obowiązki osób organizujących konwój

Osoby organizujące konwój zobowiązane są do:

1. dokonania rozpoznania przedmiotu konwojowania (rodzaj, wartość, podatność na
   zagrożenia ppoż. itp.),

2. określenia potrzeb transportowych w kontekście rozmiaru ładunku, wartości i nie­
   zbędnej taktyki ochrony,

Organizacja konwoju 343

3. skontrolowania wyznaczonych pojazdów pod względem sprawności technicznej, dzia­
   łania zabezpieczeń technicznych,

4. dokonania wyboru trasy,

5. określenia czasu wyjazdu i terminu powrotu,

6. określenia uzbrojenia i wyposażenia konwoju,

7. wyznaczenia składu osobowego konwoju, w tym dowódcę konwoju,

8. przekazania dowódcy konwoju informacji o trasie oraz zadań związanych z konwojem,

9. przeprowadzenia odprawy z uczestnikami konwoju, w trakcie której należy:

1. sprawdzić znajomość zasad konwojowania, wynikających ze stosownej instrukcji,

2. poinformować o charakterze konwojowanego mienia, przydzielonych środkach
   transportu, wskazać miejsca niebezpieczne i newralgiczne na trasie,

3. udzielić instruktażu w zakresie sposobu postępowania uczestników konwoju
   w przypadkach nadzwyczajnych, bezpiecznego posługiwania się bronią, zasad za­
   chowania tajemnicy,

10) podejmowania stosownych decyzji w kontekście zgłoszonych meldunków o nadzwy­czajnych wydarzeniach na trasie konwoju.

7.5. Obowiązki osób wchodzących w skład konwoju

Dowódca konwoju zobowiązany jest do:

1. zorganizowania konwoju zgodnie z otrzymanymi zadaniami i wytycznymi,

2. określenia szczegółowych zadań dotyczących zabezpieczenia mienia dla osób wcho­
   dzących w skład konwoju,

3. ustalenia sposobu komunikowania się,

4. czuwania nad prawidłowym przebiegiem konwoju,

5. przestrzegania zasad określonych w instrukcji konwojowej,

6. podejmowania decyzji dotyczących ochrony przewożonego mienia w trakcie konwo­
   jowania, w zależności od zaistniałych wydarzeń,

7. przekazania konwojowanego mienia adresatowi w stanie nienaruszonym, zgodnie
   z otrzymanymi wytycznymi,

8. uczestniczenia przy pobraniu i zdaniu konwojowanego mienia,

9. meldowania przełożonym o przebiegu służby konwojowej i wykonaniu powierzonego
   zadania,

10) przejęcia, w razie konieczności, obowiązków kasjera. Do obowiązków konwojenta należy:

1. ochranianie osoby uczestniczącej w konwoju oraz przewożonego lub przenoszonego
   mienia,

2. ścisłe wykonywanie poleceń dowódcy konwoju,

3. utrzymywanie w pełnej sprawności broni, amunicji i innego sprzętu będącego na
   wyposażeniu,

344 Blok zawodowy

4. wykonywanie w konwojach jednoosobowych dodatkowo obowiązków dowódcy kon­
   woju,

5. obserwowanie otoczenia konwoju celem uprzedzenia ewentualnego zagrożenia,

6. przejęcie, w razie konieczności, obowiązków kierowcy,

7. przejęcie, w razie konieczności, obowiązków osoby transportującej.

Osoba sprawująca funkcję konwojenta kierunkowego ma przydzielone szczególne zadania. Od jej doświadczenia i szybkości oceny sytuacji zależeć będzie nierozerwal­ność kolumny, zwłaszcza w warunkach miejskich. W kolumnie pojazdów powinien on zajmować miejsce w pierwszym pojeździe obok kierowcy. Kierowca obserwuje drogę mniej więcej na dystansie przewidywanej drogi hamowania. Dłuższa obserwacja dal­szego planu może spowodować zbyt wolną reakcję na niebezpieczne zdarzenie powsta­łe bezpośrednio przed pojazdem. Zatem zadaniem konwojenta kierunkowego jest oce­na warunków drogi w dalszej perspektywie. W odróżnieniu od kierowcy będzie mógł się przyjrzeć np. sygnalizatorom przeznaczonym dla tramwajów lub pieszych, gdyż na nich następuje szybsza zmiana świateł niż na sygnalizatorach dla pojazdów. Pozwoli to na ocenę szans przejazdu kolumny w całości przez skrzyżowanie. Ścisły szyk pojaz­dów konwoju oraz ich znaczna szybkość mogą być niebezpieczne przy wykonywaniu nagłych manewrów (zatrzymania, omijania, wyprzedzania, skrętu czy zmiany pasa ru­chu). Uprzedzenie o nich drogą radiową pozwoli na właściwe przygotowanie się do manewrów.

Do obowiązków konwojenta kierunkowego należą więc w szczególności:

1. zadania konwojenta wymienione w zakresie obowiązków konwojenta,

2. prowadzenie konwoju samochodowego poprzez narzucanie tempa jazdy,

3. zastąpienie, w razie konieczności, dowódcy konwoju.
   Do obowiązków kierowcy należy:

1. przygotowanie pod względem technicznym pojazdu do drogi,

2. zaopatrzenie pojazdu w niezbędną ilość paliwa,

3. dbanie o wyposażenie pojazdu,

4. od momentu podstawienia pojazdu pod obiekt, z którego podejmowane jest konwojo­
   wane mienie, do chwili zakończenie konwoju - niewyłączanie silnika i nieopuszczanie
   pojazdu,

5. wykonywanie poleceń dowódcy konwoju i konwojenta kierunkowego,

6. w przypadku nabrania podejrzenia, że konwój jest śledzony, bezzwłoczne powiado­
   mienie o tym fakcie dowódcę konwoju,

7. przestrzeganie przepisów ruchu obowiązujących na danym odcinku trasy,

8. w miarę możliwości poruszanie się z szybkością maksymalną obwiązującą na danym
   odcinku drogi i wynikającą z jej warunków,

9. przestrzeganie wytyczonej trasy (nie wolno zmieniać samowolnie trasy),

10. w przypadku bezpośredniego zagrożenia włączenie urządzenia alarmowego i jak
    najszybsze opuszczenie zagrożonej strefy,

11. podjęcie akcji gaśniczej w przypadku pożaru.

Organizacja konwoju 345

Kierowca nie powinien wykonywać czynności przewidzianych dla konwojentów. Prowadząc pojazd trudno zachować właściwą czujność w zakresie ochrony, a tym bardziej podejmować aktywne działania zmierzające do odparcia ataku.

Kasjer najczęściej reprezentuje właściciela konwojowanego mienia. Stanowisko to może w różnych instytucjach przyjmować różne nazwy - spedytora, kierownika trans­portu itp. Kasjer w ramach swoich obowiązków powinien:

1. pobrać i zdać pod względem formalnym konwojowane mienie,

2. jeśli nie ma pracownika transportu, przenieść konwojowane mienie do pojazdu
   (i odwrotnie),

3. zastosować się do poleceń dowódcy konwoju,

4. w przypadku ataku zająć bezpieczną pozycję

1. w przypadku konwoju pieszego - pozycję leżącej na brzuchu, w miarę możliwości
   z nogami zwróconymi w kierunku, z którego padają strzały,

2. w przypadku ataku na konwój zmotoryzowany, jak najniżej na podłodze, z głową
   pomiędzy kolanami,

5) w przypadku pożaru podjąć czynności ewakuacyjne.

Pracownik transportu (woźny skarbcowy) bierze udział w konwoju tylko wówczas, gdy wielkość konwojowanego mienia przekracza praktyczną i sprawną możliwość wyko­nania załadunku (rozładunku) przez kasjera. W konwojach międzybankowych pieniądze umieszczane są na specjalnych wózkach ułatwiających transport do i z pojazdu.

Na pracowniku transportu spoczywają następujące obowiązki:

1. przetransportowanie mienia będącego przedmiotem konwoju z obiektu wyjściowego
   do pojazdu i z pojazdu do obiektu docelowego,

1. zastosowanie się do poleceń dowódcy konwoju,

2. zajęcie bezpiecznej pozycji w przypadku ataku,

3. podjęcie czynności ewakuacyjnych w przypadku pożaru.

7.6. Organizacja i zasady ochrony konwoju pieszego

Konwój pieszy może odbywać się (bez ograniczeń kwotowych) w obrębie chronio­nego obiektu np. z kasy do skarbca głównego. Inne natomiast są uregulowania związane z konwojami zewnętrznymi. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Admini­stracji w sprawie szczegółowych zasad i wymagań, jakim powinna odpowiadać ochrona wartości pieniężnych przechowywanych i transportowanych przez przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne, dopuszcza konwoje piesze, jeżeli użycie pojazdu mechaniczne­go nie jest uzasadnione ze względu na odległość dzielącą jednostkę, w której wartości pieniężne są pobierane, od jednostki, do której są transportowane. Zastosowanie konwo­ju pieszego jest możliwe tylko wówczas, gdy wartość mienia transportowanego wynosi maksymalnie l j.o. (jednostkę obliczeniową), i gdy do przeniesienia wartości pieniężnych używa się zabezpieczenia technicznego. Są to najczęściej specjalne teczki, kuferki lub nesesery posiadające takie zabezpieczenia, jak:

- głośny alarm dźwiękowy (ok. 120 dB),

346 Blok zawodowy

• alarm dymny - z teczki wydobywają się kłęby kolorowego dymu skutecznie
  znaczące drogę ucieczki,

• urządzenie barwiące lub niszczące pieniądze,

• paralizator elektryczny,

• dwa zamki szyfrowe lub kluczowe.

Gdy wartość przenoszonego mienia przekracza 0,3 j.o., należy osobie transportującej przydzielić co najmniej jednego pracownika ochrony, który może być nie uzbrojony. Przy konwoju jednoosobowym konwojent powinien iść krok z tyłu za kasjerem, po jego pra­wej stronie. Gdy ochronę stanowi dwóch konwojentów, to idą oni po skosie, z kasjerem w środku. Dowódca konwoju idzie zawsze z tyłu. Przed wejściem do obiektu konwój po­winien się zatrzymać. Jeden z konwojentów powinien wejść do obiektu i po stwierdzeniu braku symptomów zagrożenia dać sygnał do wejścia pozostałym uczestnikom konwoju (w kilku zanotowanych napadach sprawcy czekali na konwój w obiekcie). W przypadku, gdy trasa konwoju obejmuje przejazd windą, w jej wnętrzu nie powinny przebywać inne osoby.

7.7. Organizacja i zasady ochrony konwoju wykonywanego przy pomocy środków transportu

Konwój przy użyciu pojazdów samochodowych jest najczęściej stosowaną formą ochrony transportu wartości pieniężnych. Obowiązujące przepisy wymagają, aby taki transport odbywał się przy pomocy tzw. samochodów dostosowanych do przewozu wartości pieniężnych lub pojazdów specjalnych.

Transport wartości pieniężnych powinien być chroniony co najmniej przez:

1. jednego konwojenta - przy przewozie wartości pieniężnych do 5 j.o.,

2. dwóch konwojentów - przy przewozie wartości pieniężnych od 5 j.o. do 15 j.o.,

3. trzech konwojentów - przy przewozie wartości pieniężnych od 15 j.o. do 50 j.o.,

4. czterech konwojentów - przy przewozie wartości pieniężnych powyżej 50 j.o.

Przy transporcie wartości pieniężnych powyżej 30 j.o. samochodem specjalnym, należy do transportu przydzielić samochód ubezpieczający.

W przypadku transportowania wartości pieniężnych kolumną samochodów, należy do transportu przydzielić dwa samochody ubezpieczające, ustalając liczebność grupy konwojowej liczącej po dwóch konwojentów na samochód ubezpieczający i po jednym konwojencie na każdy samochód przewożący wartości pieniężne.

Nowe rozwiązania prawne wprowadzają obowiązek wykorzystania pojazdu ubezpie­czającego. Do tej pory tego typu rozwiązanie było podyktowane jedynie taktyką stosowa­ną przez różnego rodzaju podmioty świadczące usługi konwojowe. W zasadzie konwoje powinny być wykonywane przez co najmniej dwa pojazdy. W pierwszym przewożone powinny być wartości pieniężne w obecności kasjera, osoby transportującej, kierowcy i konwojenta kierunkowego. W drugim pojeździe, oprócz kierowcy, powinni znajdować się konwojenci z dowódcą konwoju.

Organizacja konwoju 347

Czy jednak formowanie konwoju z co najmniej dwóch pojazdów jest działaniem ekonomicznie uzasadnionym? Statystyka zdarzeń związanych z napadami na konwoje z ostatnich lat jednoznacznie wskazuje, że obiektem ataku były konwoje wykonywane z użyciem jednego samochodu, natomiast nie zanotowano takiego przypadku w odnie­sieniu do liczniejszych konwojów. Jeden pojazd łatwo jest zablokować, wyeliminować ochronę i zrabować konwojowane mienie. Można to zrobić przy niewielkich nakładach finansowych i organizacyjnych. Większe wymagania ma skuteczny zamach na konwój złożony z przynajmniej dwóch pojazdów. Aby działania przestępców miały realną szan­sę powodzenia, napadu powinien dokonać pluton dobrze uzbrojonego i wyszkolonego wojska. W innym przypadku koncentracja ataku na pojeździe przewożącym wartości pieniężne wywoła reakcję konwojentów znajdujących się w samochodzie ubezpieczają­cym. Natomiast główny atak na pojazd ubezpieczający spowoduje ucieczkę samochodu przewożącego wartości pieniężne.

Taktyka prowadzenia konwojów samochodowych, przy dużym ryzyku transportu, przewiduje dla konwojów zamiejscowych użycie tzw. rajdującego pojazdu ochrony. Jest to rodzaj ukrytego ruchomego posterunku (tzn. konwojenci znajdują się w pojeździe nie identyfikowalnym z konwojem), który porusza się po trasie konwoju, zachowując ścisły kontakt z dowódcą konwoju, weryfikując zagrożenia i bezpośrednio rozpoznając sytuację w miejscach newralgicznych. W przypadku podobnego konwoju lokalnego, w punktach newralgicznych trasy można wystawić ukryte posterunki obserwacyjne mające na celu przekazywanie do konwoju informacji o aktualnej sytuacji.

Okolicznością szczególnie sprzyjającą napadowi jest moment załadowania lub rozła­dowania konwojowanego mienia. Najważniejsze jest ograniczenie tzw. ryzyka chodnika, to znaczy w miarę możliwości wyeliminowanie momentu przejścia z chronionym mie­niem pomiędzy pojazdem a budynkiem. Optymalne rozwiązanie to wyposażenie obiektu w śluzę, tzn. zamknięte pomieszczenie, w którym następuje załadowanie lub rozładowa­nie mienia. W sytuacji, gdy obiekty nie mają takiego pomieszczenia, należy tak zorgani­zować przyjmowanie i ekspediowanie mienia, aby operacja odbywała się na ogrodzonym zapleczu bez dostępu osób postronnych. Uzbrojeni konwojenci powinni zapewnić ochro­nę na trasie od pojazdu do obiektu, obserwując najbliższe otoczenie. Ochrona transportu winna zająć taką pozycję, aby z jednej strony zapewnić sobie osłonę z tyłu (np. ściana budynku), a z drugiej strony- najlepsze pole obserwacji. Należy zachować szczególną czujność w chwili przekazywania mienia, zwłaszcza po wielogodzinnym konwoju za­miejscowym. Napastnicy mogą wówczas wykorzystać zmęczenie ochrony i rozprężenie związane z zakończeniem pracy.

7.8. Rodzaje zagrożeń

Taktyka działania sprawców napadów na konwoje jest w zasadzie prosta. Sprowadza się do ataku w dogodnym miejscu i okolicznościach, wyeliminowaniu ochrony, zawłasz­czeniu mienia i ucieczki z nim. Napad na konwój jest przestępstwem poprzedzonym tzw. rozpoznaniem przestępczym (przy innych transportach wartości pieniężnych związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, rozpoznanie poprzedza ok. 90% przestępstw).

348 Blok zawodowy

Sprawcy przygotowując się do przestępstwa obserwują potencjalny obiekt napadu. Przed­miotem rozpoznania najczęściej jest:

1. spodziewana wartość transportowanego mienia,

2. czas i sposób transportu,

3. ilość osób biorących udział w transporcie,

4. poziom wyszkolenia (stopień profesjonalizmu),

5. trasa przemarszu lub przejazdu,

6. stosowane zabezpieczenia techniczne,

7. uzbrojenie i wyposażenie ochrony.

Na podstawie zaistniałych zdarzeń można wyodrębnić najczęściej stosowane przez sprawców metody:

• atak przy wyjściu z obiektu (początek trasy transportu) - ma miejsce na samym
  początku tras.y, przy wyjściu z banku, kantoru, firmy, mieszkania. Sprawcy, wiedząc że
  będą wynoszone pieniądze, podejmują atak w bezpośrednim sąsiedztwie obiektu, od
  którego transport się zaczyna;

• atak przed wejściem do obiektu (koniec trasy transportu) - sprawcy napadu
  oczekują na osoby transportujące mienie w miejscu stanowiącym cel transportu.

W-obydwu przypadkach wybrane miejsce napadu jest najpewniejsze. Trasa przemar­szu lub p"rzewozu może ulec zmianie, natomiast punkt wyjścia i docelowy, zwłaszcza przy konwojach stałych - nie;

• atak na trasie przez zajechanie - zarówno osoby transportujące pieniądze, jak
  i napastnicy poruszają się samochodami. Sprawcy zatrzymują transport, uniemożliwiając
  im dalszą jazdę poprzez zajechanie drogi swoim pojazdem;

• na trasie poprzez staranowanie - sprawcy napadu posługują się samochodem
  jako narzędziem mającym na celu obezwładnienie ochrony;

• atak na trasie przy pomocy triku - odmianą ataku na transport samochodowy
  w ruchu jest zatrzymanie pojazdu przy pomocy triku. Często stosowana jest metoda na
  przebierańca, gdy konwój zostaje zatrzymany pod pretekstem kontroli drogowej przez
  sprawców przebranych w mundury policyjne.

Przedstawione przykłady są najbardziej typowe dla metod działania napastników, atakujących najczęściej w grupach 2-3 osobowych, posługujących się bronią palną.

- Organizując konwoje należy pamiętać, że skuteczność ataku napastników ułatwia złe zorganizowanie konwoju i jego słaba ochrona.

7.9. Zasady postępowania w przypadkach nadzwyczajnych

Przypadkami nadzwyczajnymi w realizacji konwoju mogą być:

1. Awaria pojazdu. Stan techniczny wszystkich pojazdów konwoju powinien być sprawdzony przed wyjazdem na trasę. Za ich sprawność odpowiedzialni są kierowcy. McTże się jednak zdarzyć, że dojdzie do awarii któregoś z samochodów. Prozaiczną usterkę, rip. awarię ogumienia, można usunąć na miejscu. Względy bezpieczeństwa wymagają, aby do czasu usunięcia przyczyny zatrzymania wystawić posterunki

Organizacja konwoju 349

na zewnątrz pojazdu przewożącego konwojowane mienie. Należy jednak pamiętać o zachowaniu warunków bezpieczeństwa związanych z ruchem drogowym, tzn.

0 włączeniu świateł awaryjnych i wystawieniu trójkąta ostrzegawczego. Szczególną
ostrożność musi zachować konwojent ochraniający pojazd od strony jezdni.
Poważnym problemem może być awaria, która nie jest możliwa do usunięcia na
miejscu. W takim przypadku dowódca konwoju powinien rozważyć następujące
warianty:

1. nawiązuje łączność się ze swoją centralą i żąda podstawienia samochodu zapaso­
   wego,

2. wzywa pomoc drogową, która usuwa usterkę na miejscu,

3. w przypadku dwóch lub więcej pojazdów, przeorganizowuje ochronę (gdy uszko­
   dzony jest pojazd przewożący konwojowane mienie - organizuje przeniesienie
   chronionych wartości do sprawnego pojazdu) i kontynuuje konwój sprawnym po­
   jazdem (pojazdami), pozostawiając uszkodzony samochód pod opieką kierowcy.

W dwóch pierwszych przypadkach dowódca konwoju może wykorzystać łączność zewnętrzną. Gdy oczekiwanie na zapasowy pojazd lub usunięcie awarii przedłuża się, korzystnie jest powiadomić o zaistniałej sytuacji Policję.

2. Zatrzymanie transportu. Pojazd przewożący wartości pieniężne powinien zostać
zatrzymany w miejscu oddalonym co najmniej o 50 m od miejsca zaistnienia czynnika
wymuszającego zatrzymanie. Grupa konwojowa natychmiast wysiada z pojazdów

1 zajmuje posterunki ochronne na zewnątrz (nie dotyczy załogi bankowozu).

3. Choroba członka konwoju. Pracownicy ochrony wykonujący zadania związane
z konwojowaniem wartości pieniężnych powinni być dobrani pod względem pre­
dyspozycji psychofizycznych. Przed wyjazdem na trasę konwoju jego uczestnicy
powinni zgłosić organizatorowi konwoju wszelkiego rodzaju niedomagania i nie­
dyspozycje. Takie osoby należy zastąpić sprawnymi pracownikami ochrony. Gdy
jednak na trasie konwoju nastąpi konieczność udzielenia pomocy przedlekarskiej,
tę czynność powinien wykonać dowódca konwoju (jeżeli pomocy udziela inny
konwojent, to jego obowiązki w tym czasie powinien przejąć dowódca konwo­
ju). Dobrze byłoby, gdyby osoby przewidziane do udzielania pomocy przedlekar­
skiej odbyły stosowne szkolenie w zakresie postępowania w przypadkach zasłab­
nięć, udzielania pomocy ofiarom wypadków, opatrywania ran postrzałowych. Na­
leży mieć na uwadze fakt, że w przypadku konieczności hospitalizowania człon­
ka konwoju, następuje potrzeba przekazania jego obowiązków innemu uczestnikowi
konwoju:

- dowódcy konwoju - konwojentowi.

W trakcie odprawy uczestników konwoju powinien być wyznaczony konwojent, w koniecznych sytuacjach, który w koniecznych sytuacjach zastąpi dowódcę. Zwy­kle jest nim konwojent kierunkowy;

- konwojenta - innemu konwojentowi.

Dowódca konwoju musi być przygotowany na przeorganizowanie ochrony kon­woju w ten sposób, aby ryzyko utraty przewożonych wartości, w wyniku ogra­niczenia stanu ochrony, byto najmniejsze;

- kasjera - dowódcy konwoju.

350 B'°k zawodowy

Te dwie osoby w konwoju są bezpośrednio odpowiedzialne za transportowane mienie. Obaj uczestniczą w pobraniu i zdaniu wartości;

- pracownika transportu - kasjerowi.

Obowiązki innych członków konwoju wykluczają możliwość przenoszenia przez nich chronionych przedmiotów;

- kierowcy - konwojentowi.

Wskazane jest, aby konwojenci posiadali prawo jazdy odpowiedniej kategorii, co pozwoli, w razie konieczności, na prowadzenie pojazdów konwoju.

4. Napad na transport wartości pieniężnych. W takiej sytuacji należy:

• włączyć alarm dźwiękowy we wszystkich samochodach biorących udział w trans­
  porcie,

• wykonać manewr wyprowadzenia transportu wartości pieniężnych ze strefy zagro­
  żenia wraz z ewentualnie uszkodzonymi samochodami transportującymi wartości,
  korzystając w razie konieczności z prawa użycia broni palnej,

• zawiadomić przy pomocy posiadanych środków łączności Policję i zażądać po­
  mocy,

• stosować się do poleceń Policji.

W przypadku zablokowania transportu, grupa konwojowa prowadzi obronę transportu, korzystając w razie konieczności z prawa użycia broni palnej (należy mieć na uwa­dze, że użycie broni nie może narazić na niebezpieczeństwo osób postronnych), a gdy jest to możliwe (ze względów konstrukcyjnych pojazdów) podjąć próbę staranowania pojazdu blokującego (starając się uderzyć w środek koła).

Po odparciu napastników konwój można kontynuować wyłącznie za zgodą policjanta kierującego czynnościami na miejscu zdarzenia.

5. Kolizja drogowa. Kolizja drogowa jest to takie zdarzenie (uszkodzenie pojazdów,
bez ofiar w ludziach), które nie wymaga interwencji Policji. Podstawową zasadą po­
stępowania w takiej sytuacji jest odprowadzenie pojazdów konwoju (w miarę możli­
wości) na pewną (bezpieczną) odległość od miejsca kolizji. Pozostawienie pojazdów
w miejscu kolizji może pociągnąć za sobą spowodowanie zagrożenia w ruchu oraz
pozostanie w sytuacji trudnej z punktu widzenia sprawowania ochrony przewożonego
ładunku.

Gdy wina któregoś z uczestników kolizji jest oczywista, winny powinien przekazać drugiemu uczestnikowi kolizji stosowne oświadczenie na piśmie, zawierające m.in. oznaczenie ubezpieczyciela i numer polisy. W przypadku gdy strony nie są w stanie ustalić winnego kolizji, należy wezwać Policję. Wszelkiego rodzaju formalności za­łatwia w imieniu kierowcy dowódca konwoju. Jeżeli wina leży po stronie kierowcy konwoju, ten osobiście sporządza oświadczenie (najlepiej na wcześniej przygotowa­nym formularzu), a dowódca jedynie je przekazuje.

W związku z kolizją mogą mieć zastosowanie zalecenia z części poświęconej awarii pojazdu konwoju.

6. Wypadek drogowy, w którym uczestniczą pojazdy konwoju. Kierowcy samo­
chodów uczestniczących w konwoju są zobowiązani do przestrzegania przepisów
wynikających z prawa o ruchu drogowym. Powinni więc prowadzić samochód

Organizacja konwoju 35 l

z prędkością maksymalną, wynikającą z zakazów obowiązujących na danym od­cinku drogi, ale z uwzględnieniem warunków ruchu, aktualnie panujących wa­runków atmosferycznych i innych, mogących mieć znaczenie dla bezpieczeństwa transportu. Nie można jednak wykluczyć sytuacji, w której dojdzie do wypad­ku drogowego. W rozumieniu kodeksu karnego, wypadek drogowy to „narusze­nie, chociażby nieumyślnie, zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym, powodują­ce obrażenia ciała innej osoby, śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu i stano­wi przestępstwo określone w art. 177 kk". W takich przypadkach obowiązują za­sady postępowania podobne do opisywanych w części dotyczącej awarii pojazdu czy choroby członka konwoju. Na dowódcy konwoju będzie dodatkowo spoczy­wał obowiązek udzielenia pomocy przedlekarskiej osobom rannym oraz wezwania pogotowia ratunkowego i Policji. Konwój pozostaje na miejscu wypadku do cza­su uzyskania zgody na odjazd od policjanta kierującego czynnościami na miejscu wypadku.

7. Wypadek, którego uczestnicy konwoju są świadkami. W sytuacji, gdy uczestnicy konwoju są świadkami wypadku, a ofiarom jest już udzielana pomoc, należy omi­nąć miejsce wypadku, z zachowaniem szczególnej ostrożności, aby nie narazić na dodatkowe niebezpieczeństwo poszkodowanych wypadku oraz osób udzielających im pomocy. Odmiennie przedstawia się sytuacja, gdy ofiarom nie jest udzielana pomoc i nie ma w pobliżu osoby mogącej udzielić takiej pomocy. Do rozważenia pozostają dwie możliwości:

1. nie zatrzymywać się i tylko za pomocą środków łączności zewnętrznej powiadomić
   pogotowie ratunkowe i Policję, podając dokładne miejsce wypadku,

2. zatrzymać się i udzielić pomocy przedlekarskiej, zachowując jednocześnie środki
   ostrożności związane z ochroną transportu.

Z wyborem właściwego wariantu mogą wiązać się dylematy dowódcy konwoju, zwłaszcza dotyczące:

• świadomości, że zastana sytuacja może być symulowana w celu zatrzymania kon­
  woju z zamiarem dokonania rozboju,

• odpowiedzialności pracowniczej za konwojowane mienie,

• narażenia się na odpowiedzialność karną z art. 162 kk (dawny art. 164 kk), w przy­
  padku nieudzielenia pomocy ofiarom wypadku,

• moralnego obowiązku udzielenia pomocy człowiekowi zagrożonemu utratą życia
  lub zdrowia.

Z punktu widzenia taktyki działań związanych z ochroną konwoju najwłaściwszym wydaje się wybór wariantu pierwszego. W komentarzu do art. 164 §2 kk (treść art. 162 aktualnie obowiązującego kodeksu karnego jest powtórzeniem treści art. 164 kodeksu karnego obowiązującego do l września 1998 r.) J. Bafia, K. Mioduski i M. Siewierski stwierdzają: „Nie można bowiem na osobę nie będącą lekarzem nakładać obowiązku udzielenia pomocy wykraczającej poza kwalifikacje lub do­świadczenie życiowe osoby zobowiązanej. Zależnie od okoliczności danego wypadku pomoc udzielona przez osobę nie będącą lekarzem może wyrazić się jedynie w we­zwaniu pomocy lekarskiej, zawiezienie do szpitala rannego znalezionego na drodze publicznej itp."

352 Blok zawodowy

Zastosowanie drugiego wariantu powinno mieć miejsce, gdy uczestnicy konwoju nie mają możliwości powiadomienia stosownych służb, oczywiście pod warunkiem za­chowania względów bezpieczeństwa.

8. Pożar pojazdu przewożącego chronione wartości. Prowadzący odprawę do konwo­
ju, przy omawianiu zasad postępowania w przypadkach nadzwyczajnych, powinien
przydzielić uczestnikom konwoju konkretne zadania. W przypadku pożaru uczestnicy
konwoju powinni być podzieleni na trzy grupy:

• gaśniczą - złożoną z kierowców pojazdów konwoju,

• ewakuacyjną - w skład której wchodzi kasjer i pracownik transportu,
  — ochronną — którą stanowią konwojenci.

Ważnym elementem jest wyposażenie konwoju w sprawne i wydajne gaśnice o pojem­ności większej niż te zwykle używane w pojazdach wobec wymogów wynikających z prawa o ruchu drogowym.

Podejmując akcję ewakuacyjną transportowanego mienia trzeba mieć świadomość braku nakazu prawnego, obligującego uczestników konwoju do jego ratowania z na­rażeniem zdrowia lub życia.

9. Pożar pojazdu ubezpieczającego. Postępowanie uczestników konwoju powinno być
podobne jak w sytuacji opisanej w części dotyczącej pożaru pojazdu przewożącego
chronione wartości, z wyjątkiem udziału grupy ewakuacyjnej. Jeżeli udział w akcji
gaśniczej kierowcy pojazdu przewożącego wartości pieniężne będzie konieczny, to
w przypadku zagrożenia napadem jego obowiązki przejmuje konwojent kierunko­
wy. Po ugaszeniu pożaru dowódca konwoju stanie przed dylematem podobnym jak
w przypadku awarii pojazdu.

10. Kontrola drogowa. W przypadku posiadania przepustki specjalnej „W" (wyda­
wanej przez Komendę Główną Policji podmiotom wykonującym transporty wartości
pieniężnych przy pomocy pojazdów specjalnych) należy zwolnić prędkość do 5 km/h
i okazać przepustkę w sposób umożliwiający odczytanie jej numeru, wyłącznie na
znak do zatrzymania się podany przez w pełni umundurowanego policjanta, dyspo­
nującego pojazdem posiadającym wszystkie wymagane oznakowania i kontynuować
konwój.

W przypadku braku przepustki lub ponownego sygnału do zatrzymania pomimo jej okazania, włączyć prawy kierunkowskaz i zatrzymać transport w odległości około 50 m, w miejscu zapewniającym dobrą obserwację. Grupa konwojowa natychmiast opuszcza pojazd zajmując wyznaczone posterunki ochronne na zewnątrz, a dowódca konwoju udaje się do posterunku kontroli drogowej, legitymuje się i wyjaśnia sytu­ację. Nie wolno cofać pojazdów do miejsca posterunku kontrolnego, nawet na żądanie Policji. W żadnym przypadku nie wolno dopuścić do rozbrojenia grupy konwojowej i otwierania przedziału ładunkowego albo pojemnika z wartościami pieniężnymi. Próbę siłowego zatrzymania transportu wartości pieniężnych przez osobę w niepeł­nym umundurowaniu policjanta lub posługującego się samochodem o niepełnym oznakowaniu należy traktować jako próbę napadu.

11. Blokada policyjna. W takiej sytuacji należy zatrzymać konwój co najmniej 50 m
przed blokadą. Grupa konwojowa powinna opuścić pojazdy i zająć posterunki ochron­
ne na zewnątrz, a dowódca konwoju powinien skontaktować się z załogą blokady

Organizacja konwoju 353

w celu wyjaśnienia sytuacji. W przypadku, gdy okoliczności wymuszają zatrzyma­nie samochodu z wartościami w odległości mniejszej niż 50 m, dowódca konwoju podchodzi do załogi blokady i informuje, że konwój rozpoczyna manewr cofania i niebawem się zatrzyma. W żadnym przypadku nie wolno przejeżdżać przez bloka­dę, dopuścić do rozbrojenia grupy konwojowej, otwierania przedziału ładunkowego lub pojemnika z wartościami.

7.10. Współdziałanie z Policją przy realizacji konwoju

Konwój jako forma ochrony fizycznej mienia, ze względu na swoją specyfikę, wymaga współdziałania z Policją. Można wyodrębnić dwie płaszczyzny współdziałania. Pierwszą wynikającą wprost z przepisów prawa oraz drugą - podyktowaną potrzebami praktycznymi.

Przepisy prawne określające zakres i formy współdziałania to przede wszystkim:

1. ustawa o ochronie osób i mienia w art. 43 ust. 2 pozwala Policji w ramach sprawowa­
   nego nadzoru wydawać pisemne zalecenia, mające na celu usunięcie stwierdzonych
   nieprawidłowości i dostosowanie działalności specjalistycznych uzbrojonych formacji
   ochronnych (a takimi są podmioty wykonujące konwoje) do przepisów prawa;

2. rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie określenia
   szczegółowych zasad współpracy specjalistycznych uzbrojonych formacji ochronnych
   z Policją, jednostkami ochrony przeciwpożarowej, obrony cywilnej i strażami gmin­
   nymi (miejskimi) przewiduje następujące kierunki współpracy z Policją:

1. wymiana informacji o zagrożeniach w zakresie bezpieczeństwa osób i mienia oraz
   zakłóceniach spokoju i porządku publicznego,

2. współdziałanie w celu utrzymania spokoju i porządku publicznego podczas zgro­
   madzeń, imprez artystycznych, rozrywkowych i sportowych, w zakresie określo­
   nym w odrębnych przepisach,

3. współdziałanie przy zabezpieczaniu miejsc popełnienia przestępstw i wykroczeń
   w granicach chronionych obszarów, obiektów i urządzeń,

4. wzajemne konsultacje doskonalące metody współpracy.

Potrzeby praktyczne wymuszają współdziałanie z Policją przede wszystkim w za­kresie wymiany informacji dotyczących zagrożenia przestępczością, którymi dysponują jedynie właściwe terytorialnie dla trasy konwoju jednostki Policji.

7.11. Dobór kandydatów do grup konwojowych

Do podstawowych zagadnień związanych z etapem przygotowawczym jest stworzenie grupy konwojowej i rekrutacja do niej osób mogących sprostać specyficznym warun­kom tej formy ochrony. Kandydaci do grup konwojowych powinni zostać zbadani przez specjalistów pod kątem zdolności do działania pod wpływem silnego stresu. Bardzo waż­nymi cechami w tego typu pracy jest sumienność i obowiązkowość. Kandydaci do grup

354 Blok zawodowy

konwojowych powinni mieć wcześniejsze doświadczenia w zakresie pracy ochronnej. Po­siadanie właściwych cech charakterologicznych oraz nawyków, np. w zakresie szybkiej oceny zagrożenia, pozwala kandydatowi skoncentrować się na wyćwiczeniu zachowań i umiejętności niezbędnych konwojentom.

7.12. Szkolenie członków grup konwojowych

Szkolenie kandydatów do grup konwojowych powinno obejmować zarówno elementy teoretyczne, jak i praktyczne. Powinno też przebiegać w sposób permanentny (systema­tyczny) i mieć szeroki zakres merytoryczny. Nie można ograniczyć się tylko do wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych nabytych w trakcie szkolenia przygotowawcze­go, w zakresie niezbędnym do uzyskania licencji pracownika ochrony. Późniejsza prak­tyka w trakcie wykonania dziesiątków konwojów, bez możliwości korygowania ewen­tualnych błędów, doprowadzi tylko do ich utrwalenia w stopniu mogącym negatywnie wpłynąć na bezpieczeństwo transportu.

Najczęściej działania ochrony mają charakter prewencyjny. Zatem czy warto angażo­wać środki i czas w szkolenie konwojentów, skoro większość transportów dociera do celu przy rutynowej ochronie? Przykłady podyktowane przez życie odpowiadają na to pytanie twierdząco. Napady nie są jedynym zagrożeniem dla konwojów. W konsekwencji rutyno­wych (w pejoratywnym znaczeniu) działań podejmowanych przez ochronę, z transportu w niewyjaśnionych okolicznościach ginęły wartości lub też nieletni sprawcy, korzystając z okazji, wyrywali uzbrojonym konwojentom przenoszone wartości. Taka „rutyna" jest efektem braku szkolenia i wyobraźni osób wykonujących ten zawód. Niepokojąco wzra­stająca liczba napadów na konwoje świadczy o wykorzystaniu przez sprawców bałaganu organizacyjnego i lekceważenia przez pracowników ochrony elementarnych środków bez­pieczeństwa. Efektem tego jest nie tylko utrata mienia, które powinno się chronić, ale również zagrożenie zdrowia i życia niefortunnych konwojentów.

Głównym celem szkolenia zatem powinno być wyćwiczenie właściwych zachowań w sytuacjach ekstremalnych, co pozwoli na skuteczne i bezpieczne wykonywanie zadań konwojenta, bez narażania życia i mienia.

Doskonałość jako cel szkolenia jest w praktyce nieosiągalna, ale za cenę własnego życia i zdrowia warto do niej dążyć.

Szkolenie przygotowawcze obejmuje treści programu określonego dla właściwych kursów w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, będącym wykonaniem dyspozycji art. 35 ustawy o ochronie osób i mienia lub też programu szkoły kształcącej w zawodzie pracownika ochrony.

Zagadnienia objęte szkoleniem w wymiarze teoretycznym:

• uprawnienia konwojentów,

• ogólne zasady ochrony transportów,

• zadania poszczególnych osób wchodzących w skład konwoju,

• potencjalne zagrożenia,

• algorytmy postępowania w sytuacjach kryzysowych,
  Zagadnienia objęte szkoleniem w wymiarze praktycznym:

Organizacja konwoju

355

SZKOLENIE PRZYGOTOWAWCZE

SZKOLENIE DOSKONALĄCE

DOSKONAŁOŚĆ W ZAWODZIE

Rys. l. Schemat szkolenia pracowników ochrony

• nauka strzelania sytuacyjnego,

• praktyczne zasady ochrony w trakcie przemarszu, jazdy i na postoju,

• czynności podejmowane w sytuacjach kryzysowych.

Szkolenie dokształcające (głównie oparte o zajęcia praktyczne) powinno być prowa­dzone nie rzadziej niż raz w miesiącu.

7.13. Wyposażenie grup konwojowych

Wyposażenie grup konwojowych tworzą: 1. Środki transportu

1. pojazdy nieprzystosowane - pojazdy nie posiadające żadnych zabezpieczeń zwią­
   zanych ze specyfiką transportu wartości pieniężnych, w rozumieniu obowiązują­
   cych przepisów. Nie powinny być używane bezpośrednio do transportu gotówki.
   W konwojach mogą znaleźć zastosowanie jedynie jako pojazdy ubezpieczenia.
   Optymalnym rozwiązaniem w tej dziedzinie jest zastosowanie pojazdów z opan­
   cerzonym przedziałem osobowym. Jednak jest to bardzo droga inwestycja, na którą
   stać tylko nielicznych. Przy braku wymogów prawnych w tej kwestii zastosowanie
   znajdują seryjne czterodrzwiowe samochody osobowe;

2. pojazdy przystosowane - według rozporządzenia MSWiA, które wprowadza wy­
   magania techniczne pojazdów, samochód dostawczy przystosowany do transportu
   wartości pieniężnych powinien być wyposażony w:

356 Blok zawodowy

• okna wykonane z materiału o zwiększonej odporności na przebicie i rozbicie,
  bez możliwości ich otwierania,

• drzwi z mechanizmem automatycznego blokowania (również samochody
  osobowe),

• elektromechaniczny zawór odcięcia dopływu paliwa lub prądu (również
  samochody osobowe),

• wydzielony przedział ładunkowy do przewozu wartości pieniężnych, wyko­
  nany z blachy stalowej o grubości minimum l mm, łączonej w sposób trwały,
  z odrębnymi drzwiami z zamkiem o wysokiej klasie odporności na włamanie
  (co najmniej klasa „A"),

• radiowy, optyczny lub akustyczny system alarmowy,

• środki łączności,

• pojemnik stalowy lub walizkę specjalistyczną ze stojakiem służącym do prze­
  chowywania wartości pieniężnych podczas transportu, zamontowane w prze­
  dziale ładunkowym; pojemnik stalowy i stojak winny być zamontowane
  w sposób uniemożliwiający ich odłączenie od podłoża przy zamkniętych zam­
  kach i ryglach; pokrywa pojemnika winna być zamykana na co najmniej jeden
  zamek trójpunktowy-jednokluczowy, o minimum pięciu zastawkach w pełni
  wymiennych (również samochody osobowe);

c) pojazdy specjalne (bankowozy) - posiadające co najmniej seryjną konstrukcję skrzyniową z wyodrębnionym przedziałem ładunkowym, wzmocnionym zawie­szeniem i nadwoziem opancerzonym, przystosowanym do przewozu wartości, tj.:

• powinien posiadać opancerzony przedział osobowy z pięcioma miejscami
  oraz całkowicie odrębny przedział ładunkowy, wzmocniony przy użyciu
  blachy o grubości minimum l mm przy wykonaniu ze stali konstrukcyjnej
  wyższej jakości, łączonej w sposób trwały,

• przedział ładunkowy powinien posiadać tylko jedne drzwi zewnętrzne, np.
  drzwi tylne, dwuskrzydłowe z blokadą ryglowania jednego skrzydła przez
  drugie i możliwością mocowania do ścian przedziału w położeniu otwartym
  z zawiasami o sworzniach zabezpieczonych przed wybiciem, drzwi powinny
  być wyposażone w dodatkowy zamek wierzchni jednostronny przerabialny
  o minimum siedmiu płaskich zastawkach,

• wyłożenie wewnętrznej powierzchni przedziału ładunkowego powinno być
  trwałe, odporne na niszczące działanie wózków oraz ognioodporne,

• przedział ładunkowy powinien być oświetlony tak, aby istniała możliwość
  jego obserwacji przez szklany wziernik o średnicy 60 mm z przedziału
  osobowego,

• samochód powinien być wyposażony w sygnał alarmowy dwutonowy mo­
  cowany w przedziale silnikowym, włączenie alarmu powinno być łatwo do­
  stępne przez kierowcę lub członka zespołu konwojującego oraz samoczyn­
  nie włączające się przy próbie niepowołanego otwarcia każdych drzwi oraz
  w elektromechaniczny zawór odcinający dopływ paliwa lub inne urządzenie
  dające taki sam skutek,

Organizacja konwoju 357

• samochód powinien być wyposażony w urządzenia łączności radiowej,

• przedział osobowy, zbiornik paliwa, oszklenie kabiny powinno być odporne
  na przestrzelenie pociskami kalibru 7,62 mm wystrzeliwanymi z karabinka
  AK 47,

• silnik powinien mieć system gaśniczy, a zbiornik paliwa wykonanie przeciw­
  wybuchowe,

• system kontroli zamknięcia drzwi powinien być połączony z ogólnym syste­
  mem zamknięcia z sygnalizowaniem dla każdych drzwi alarmowych sygnałem
  dźwiękowym oraz światłami, a także elektryczną blokadą drzwi sterowaną
  z kabiny kierowcy,

• sygnalizacja alarmowa powinna być połączona ze światłami awaryjnymi i alar­
  mem dźwiękowym modulowanym oraz włącznikiem rozrusznika i blokadą
  dopływu paliwa,

• wszystkie urządzenia elektryczne powinny posiadać instalację odkłóceniową,

• koła powinny posiadać wkładki masywowe umożliwiające dalszą jazdę po
  zniszczeniu opony do 15 km z prędkością 50 km/godz.,

• powinien posiadać atesty Instytutu Mechaniki Precyzyjnej na opancerzenie
  i oszklenie przedziału osobowego oraz homologację Instytutu Transportu
  Samochodowego.

2. Środki łączności

1. wewnętrznej - służącej do zapewnienia komunikacji między pojazdami konwoju.
   Tą drogą przekazywane są informacje do dowódcy konwoju, polecenia od dowódcy
   do pozostałych członków konwoju oraz niezbędne informacje i polecenia dla
   kierowców. Praktycznie jest realizowana za pomocą radiotelefonów krótkiego
   zasięgu;

2. zewnętrznej - służącej do nawiązywania alarmowego kontaktu z abonamenta­
   mi zewnętrznymi, takimi jak organizator konwoju, Policja, pogotowie ratunkowe,
   straż pożarna, pomoc drogowa. Łączność może być realizowana przy pomocy ra­
   diotelefonów (w konwojach lokalnych), przy wykorzystaniu sieci trakingowej lub
   GSM. Przy planowaniu trasy należy dobrać takie środki łączności, aby zacho­
   wać ciągłość kontaktu z organizatorem konwoju. Jako system kontroli konwojów
   stosowany jest również system GPS, pozwalający zlokalizować transport z do­
   kładnością do 100 m. Nie pozwala jednak na łączność dwukierunkową i może
   skutecznie być stosowany jako system alarmowy z innymi systemami łączności;

3. system znaków, sygnałów i kodów. Łączność realizowana przy pomocy radio­
   telefonów czy też sieci trakingowej w zasadzie nie zapewnia tajemnicy kore­
   spondencji, jakże ważnej dla bezpieczeństwa transportu. Istotnym jest zatem,
   aby wykorzystywać do prowadzonej tą droga korespondencji wcześniej opra­
   cowane (i odpowiednio często modyfikowane) tabele kodowe. Umówione zna­
   ki i sygnały wydawane gestami rąk, czy też przy pomocy sygnałów świetl­
   nych i dźwiękowych pozwolą na utrzymanie łączności wewnętrznej w przy­
   padku awarii urządzeń technicznych lub gdy istniej podejrzenie podsłuchiwa­
   nia przez osoby obce korespondencji prowadzonej przy pomocy urządzeń tech­
   nicznych.

358 Blok zawodowy

3. Indywidualne środki ochrony

a) kamizelki kuloodporne należą do podstawowego wyposażenia członków konwo­
ju, wynikającego wprost z przepisu prawa. Wcześniej obowiązujące akty prawne
nie regulowały tej kwestii.

Przepisy bhp nakładają obowiązek stosowania ubrania ochronnego adekwatnego do rodzaju zagrożeń związanych z pracą. Art. 237⁶ § l kodeksu pracy stano­wi: „Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szko­dliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz infor­mować go o sposobach posługiwania się tymi środkami". Celem konwoju jest ochrona mienia przed zaborem. Zatem zbrojny napad jest kalkulowanym ryzy­kiem tej czynności. Nic w takim środowisku pracy nie jest bardziej szkodliwego dla zdrowia niż np. 6 gramowy pocisk.

Wraz ze wzrostem skuteczności ochronnej rośnie oczywiście waga kamizelki. W tego typu sprzęt ochronny powinni być wyposażeni wszyscy uczestnicy konwo­ju. Oczywiście kamizelka nie gwarantuje pełnej sprawności w przypadku postrze­lenia (pod wpływem pocisku ugina się od 3 do 9 cm), ale wielokrotnie zwiększa szansę przeżycia;

2. hełmy kuloodporne. Konwojenci powinni mieć chronione głowy. I to nie za
   pomocą stosowanych przez wiele firm kasków antyudarowych, lecz przez hełmy
   kuloodporne. Ostatnio do produkcji takich hełmów używane jest, podobnie jak
   w produkcji kamizelek kuloodpornych, włókno o nazwie kevlar, co znacznie
   zmniejsza ich ciężar. Hełm używany przez konwojentów powinien posiadać
   przyłbicę wykonaną z przezroczystego, kuloodpornego tworzywa;

3. maski przeciwgazowe, w które powinni być wyposażeni uczestnicy konwojów sa­
   mochodowych. Sprawcy w ataku na konwój mogą się posłużyć gazem łzawiącym
   czy obezwładniającym. Nawet bankowozy nie mają całkowicie szczelnego prze­
   działu osobowego. W dobrze wyposażonych (drogich) samochodach specjalnych
   znajduje się klimatyzacja antygazowa. W tańszych modelach stosuje się w prze­
   działach osobowych butle ze sprężonym powietrzem, które w przypadku ataku
   gazowego, po otwarciu zaworu, wytwarzają nadciśnienie nie dopuszczające gazu
   do wnętrza;

4. opatrunki osobiste. Najczęściej używanym przez sprawców narzędziem w trakcie
   napadów na konwoje jest broń palna. Niestety typowe apteczki samochodowe nie
   są wyposażone w pakiety do opatrzenia ran postrzałowych. Zatem zasadnym jest
   wyposażenie konwojentów w indywidualne opatrunki typu wojskowego.

4. Indywidualne środki obrony. Do wejścia w życie ustawy o ochronie osób i mie­
nia konwoje powyżej 5 j.o. praktycznie mogły być wykonywane tylko przez takie
formacje, jak straż przemysłowa (portowa, bankowa) i straż pocztowa. Komercyjne
podmioty świadczące usługi konwojowe w zasadzie konwojów powyżej 5 j.o. ob­
liczeniowych nie mogły wykonywać, ponieważ istniał obowiązek realizacji tychże
konwojów z bronią maszynową. Podmioty gospodarcze świadczące usługi w zakre­
sie konwojowania nie mogły dysponować bronią maszynową, a konwojenci posiadali
jedynie prywatną broń palną krótką do ochrony osobistej. Ustawa o ochronie osób

Organizacja konwoju 359

i mienia wprowadziła możliwość uzyskania przez podmioty świadczące usługi konwo­jowania broni obiektowej (w tym również pistoletów maszynowych) pod warunkiem zatrudniania licencjonowanych pracowników. Rozporządzenie w sprawie warunków transportowania wartości pieniężnych posługuje się jedynie pojęciem broni palnej bez rozróżniania jej na broń krótką i maszynową. Od organizatora zależy wybór broni niezbędnej do ochrony konwoju. 5. Umundurowanie lub ubiory firmowe - mają do spełnienia kilka funkcji, m.in.:

• zapewnić wygodę konwojentowi,

• wskazać osobom postronnym swoją rolę,

• określić przynależność do formacji lub identyfikować z firmą.

Niektóre firmy preferują specyficzny dla komercyjnych podmiotów sposób konwojo­wania, który określają jako dyskretny. Jego istotą jest to, że konwojenci występują w ubiorach cywilnych i w ten sposób nie zwracają na siebie uwagi, czyniąc, w ich mniemaniu, konwój bezpiecznym. Trzeba wprost powiedzieć, że takie firmy oszukują swoich klientów i narażają na utratę życia swoich pracowników. Przestępcy napad na konwój zawsze poprzedzają tzw. rozpoznaniem przestępczym i doskonale orientują się z kim mają do czynienia. Taka sytuacja tylko im ułatwia sprawę, gdyż w przypad­ku ataku na konwój osoby chcące udzielić pomocy będą zdezorientowane w kwestii oceny samego zdarzenia i określenia strony działającej bezprawnie. Jedyną „zaletą" tej formy konwoju jest jej niski koszt. Pracodawca nie musi wyposażać konwojentów w dość kosztowny sprzęt ochronny, gdyż trudno ukryć pod ubiorem cywilnym kami­zelkę kuloodporną, a zwłaszcza hełm. Ustawa o ochronie osób i mienia po pierwsze nakazuje pracodawcy wyposażenie swoich pracowników w ubiory firmowe, po dru­gie pozwala nosić broń pracownikom ochrony, ale tylko na mundurze lub ubraniu firmowym (z wyjątkiem pracowników ochraniających osoby).

7.14. Zasady opracowania instrukcji konwojowej

Instrukcja konwojowa jest dokumentem mającym podstawowe znaczenie w organi­zacji konwoju. Wprowadzana jest zarządzeniem kierownika jednostki jako załącznik do planu ochrony (w obiektach podlegających obowiązkowej ochronie lub w innych obiek­tach chronionych przez wewnętrzną służbę ochrony) lub też jako samoistne zarządzenie. Jako wewnętrzny przepis określa zasady wykonania transportu oraz precyzuje zadania osób wykonujących tę czynność. Instrukcja konwojowa nie może być jedynie powtórze­niem ogólnie obowiązujących w tej kwestii przepisów prawa, ale ściśle określać zadania przy uwzględnieniu specyfiki jednostki. Instrukcja w szczególności powinna zawierać:

• ogólne warunki wykonywania konwoju,

• obowiązki organizujących konwój,

• obowiązki poszczególnych członków konwoju,

• skład i wyposażenie konwoju w związku charakterem konwojowanego mienia,

• algorytmy określające postępowanie członków konwoju w sytuacjach zagrożenia,

• określenie systemu łączności,

• sposób dokumentowania czynności.

360 Blok zawodowy

7.15. Planowanie trasy konwoju

Trasa konwoju - obok czasu - jest funkcją mającą bezpośredni wpływ na jego bez­pieczeństwo. Od jej doboru i przygotowania zależy nie tylko nienaruszalność transporto­wanego mienia, ale również życie i zdrowie osób uczestniczących w konwoju.

Losowy wybór trasy (przy konwojach stałych) z kilku wcześniej przygotowanych propozycji może w znacznym stopniu utrudnić prowadzenie przestępczego rozpoznania lub udaremnienie przygotowanej zasadzki.

1. Dobór trasy konwoju stałego. Przy realizacji konwojów stałych, czyli takich, które z określoną regularnością kursują między dwoma jednostkami, należy zadbać o przy­gotowanie kilku tras. Przy doborze tras nie zawsze powinny mieć zastosowanie wzglę­dy ekonomiczne, związane z jej długością. Przy przyjęciu zasady ekonomiczności konwoje kursowałyby wyłącznie po jednej trasie - tej najkrótszej. Inne trasy nie mo­gą być traktowane na zasadzie zapasowych lub drugorzędnych. Wszystkie trasy, bez względu na ich długość, powinny mieć ten sam status. Planując trasy należy, w mia­rę możliwości, unikać takich miejsc, jak tunele, przejazdy kolejowe, mosty, obszary o gęstym zalesieniu oraz miejsc uznawanych za niebezpieczne. Niemalże w każ­dym większym mieście są miejsca o tradycyjnie wyjątkowo dużej przestępczości lub koncentracji elementu przestępczego. Napad dokonany w takich miejscach daje prze­wagę napastnikom, gdyż prędzej będą mogli liczyć na pomoc miejscowych w trakcie ucieczki lub zatarcia śladów niż Policja w ściganiu przestępców. Należy planować trasę w ten sposób, aby przebiegała, w miarę możliwości, przez teren zurbanizowany, aby w jej zasięgu znajdowały się jednostki Policji (lub trasy stałego patrolowania), placówki pomocy medycznej i jednostki straży pożarnej. Przygotowywanie tras moż­na podzielić na trzy etapy:

1. koncepcyjny - wytyczenie na aktualnej mapie (palnie miasta) potencjalnych tras
   (nie mniej niż trzy),

2. empiryczny - objazd poszczególnych tras w celu zweryfikowanie informacji uzy­
   skanych z map ze stanem rzeczywistym, ujawnienia miejsc potencjalnie zagro­
   żonych napadem (punktów newralgicznych), zbadania możliwości objazdów (tras
   zapasowych), oceny natężenia ruchu, w przewidywanych godzinach, w jakich bę­
   dzie realizowany transport,

c) dokumentacyjny - sporządzenie stosownej dokumentacji.
2. Przedmiot przygotowania empirycznego w zakresie:

1. odległości, którą w zasadzie można określić na podstawie mapy czy planu.
   Praktyka jednak wskazuje, że odczyt z mapy często różni się od rzeczywistego
   dystansu. Należy zatem przy objeździe potencjalnej trasy dokładnie zmierzyć
   długość trasy;

2. czasu przejazdu, który również należy zmierzyć w trakcie objazdu trasy, i to
   w godzinach, w jakich będzie realizowany konwój. Oceniając czas przejazdu na­
   leży wyznaczyć przybliżoną średnią szybkość konwoju, utrzymanie której pozwoli
   na wykonanie konwoju w określonym czasie;

3. typu i nawierzchni drogi - przy objeździe trasy należy wynotować cechy drogi
   pod względem rodzaju nawierzchni na poszczególnych odcinkach (asfaltowa, beto-

Organizacja konwoju 361

nowa, szutrowa, gruntowa itp.), typu drogi (jedno- lub dwujezdniowa), szerokości pasów ruchu oraz oceny jej walorów jezdnych.

d) natężenia ruchu drogowego w poszczególnych porach doby, rozumiane jako licz­
ba osób, pasażerów, samochodów lub innych jednostek, mijających w określonej
jednostce czasu określony odcinek trasy komunikacyjnej. Podstawowymi jednost­
kami czasu, dla których określa się wielkość natężenia ruch, są godzina i doba.
Do podstawowych czynników, wpływających na wahania natężenia ruchu zaliczyć
można:

• czas: porę roku, dzień tygodnia i porę dnia,

• strukturę rodzajową ruchu,

• rodzaj drogi,

• rodzaj ruchu (cel podróży).

Przelotowość drogi można określić przy pomocy następujących poziomów (po­ziomów usług) (Suchorzewski, 1976):

A — ruch swobodny, małe natężenie i wysoka prędkość; istnieje niewielkie utrud­nienie w utrzymywaniu wybranej przez kierowcę prędkości jazdy, B - ruch równomierny, prędkość i swoboda manewru chwilami ograniczona w nie­wielkim stopniu,

C - ruch równomierny, ale przy wyższych chwilowych natężeniach ruchu wy­stępują ograniczenia swobody manewrów; większość kierowców ograniczona jest w wyborze prędkości i zmianach pasów ruchu; mimo to możliwe jest utrzymanie zadawalającej prędkości eksploatacyjnej,

D - ruch o znacznej nierównomierności; prędkość eksploatacyjna ledwie zadowa­lająca wobec ciągłych zmian w warunkach ruchu; wahania chwilowych natężeń ruchu powodują często istotny spadek prędkości, wygoda jazdy niezadowalająca warunki możliwe do przyjęcia dla krótkich okresów,

E - ruch nierównomierny, prędkość niższa niż przy poziomie D, chwilowe zatrzy­mania, natężenie ruchu odpowiada przelotowości,

F - ruch wymuszony, niska prędkość; natężenie ruchu poniżej przelotowości, od­cinek drogi służy jako droga akumulacyjna dla kolejki pojazdów utworzonej na skutek ograniczenia przelotowości w punkcie leżącym przed analizowanym prze­krojem; zatrzymania ruchu na krótsze i dłuższe okresy czasu; w skrajnym przy­padku prędkość i natężenie ruchu spada niemal do zera.

Przygotowując trasę, należy dokonać jej objazdu i obserwacji w poszczególnych porach, w jakich będą realizowane konwoje. Należy też dokonać oceny przeloto­wości trasy posługując się przytoczonymi powyżej tzw. poziomami usług. Jako zadowalające można przyjąć dla obszarów pozamiejskich warunki ruchu na po­ziomie B, natomiast dla obszarów zurbanizowanych - C;

5. rozmieszczenia jednostek Policji - znajomość rozmieszczenia jednostek Policji
   na trasie konwoju ma ogromne znaczenie w przypadku konieczności wezwania ra­
   diowozu w związku z zaistniałym zdarzeniem. Przygotowując trasę, należy ustalić
   ich adres, godziny funkcjonowania (w przypadku jednostek okresowych lub sezo­
   nowych) oraz bezpośrednie numery telefonów;

6. występowania punktów newralgicznych, czyli takich miejsca na trasie, których
   nie można ominąć, a w których zagrożone jest bezpieczeństwo konwoju poten-

362 Blok zawodowy

cjalnym atakiem. Do takich punktów można zaliczyć mosty, tunele, przejazdy kolejowe, gęsto zalesione obszary, miejsca szczególnie zagrożone przestępczością itp. Trudno jest konwojentom, zwłaszcza w realizacji konwojów zamiejscowych na długich trasach, zachować pełną koncentrację. Natomiast przy zbliżaniu się do punktów newralgicznych należy zachować czujność i gotowość do odparcia ewentualnego ataku;

g) ewentualnych miejsc postoju - przy planowaniu tras konwojów zamiejscowych, gdy dystans przekracza 200 km, należy zaplanować miejsca postoju. Przemawia za tym konieczność zapewnienia odpoczynku kierowcy, jak również załatwienia potrzeb fizjologicznych. Nie należy planować miejsc postoju na stacjach benzyno­wych, ogólnodostępnych parkingach, przy zajazdach i motelach, w lesie itp. Miej­sca takie muszą zapewniać dobrą widoczność, aby z dużym wyprzedzeniem móc zidentyfikować potencjalne zagrożenie. Gdy z odległości na jakiej jest prowadzo­ny konwój wynika, że należy wyznaczyć jeden postój, to przy przygotowywaniu trasy należy przewidzieć i opracować co najmniej dwa takie miejsca. Nie należy dopuszczać do takiej sytuacji, że konwój kiedy np. jedzie trasą A, to niezmien­nie zatrzymuje się w punkcie b. Takie przywiązanie do miejsc może zagrozić bezpieczeństwu konwoju;

h) otoczenia obiektu docelowego - jego rozpoznanie należy do istotniejszych ele­mentów planowania trasy konwoju. Jak wynika ze statystyk związanych z napada­mi na konwoje, takie miejsca najczęściej wybierają przestępcy. Celem rozpoznania powinno być znalezienie odpowiedzi na następujące pytania:

• w jaki sposób mienie chronione zostanie przekazane z pojazdu do obiektu?

• czy obiekt jest wyposażony w tzw. śluzę, czyli całkowicie odizolowane po­
  mieszczenie, do którego może wjechać pojazd przewożący wartości pie­
  niężne?

• czy wejście przez które będą przekazywane wartości pieniężne znajduje się
  na ogrodzonym i zamykanym na czas przyjęcia konwoju zapleczu?

• czy w sytuacji braku zaplecza, przed obiektem docelowym znajduje się miej­
  sce do zaparkowania pojazdów konwoju?

• na jakim dystansie należy zabezpieczyć przenoszone wartości?

• czy trasa ewentualnego konwoju pieszego będzie biegła przez pomieszczenia
  ogólnodostępne?

• czy obiekt jest chroniony przez formację ochronną?

• jakie działania będą podejmowane przez ochronę obiektu w trakcie przyjmo­
  wania konwoju?

• w jaki sposób ochrona obiektu zidentyfikuje konwój?

Odpowiedzi na powyższe pytania powinny znaleźć się w opisie obiektu docelowe­go. Gdy miejscem wyruszenia konwoju nie jest obiekt własny podmiotu wykonu­jącego konwój, powinien on również się stać przedmiotem rozpoznania i opisania według przytoczonych kryteriów;

i) utrzymania łączności zewnętrznej - najbardziej dostępnym środkiem łączności zewnętrznej jest telefonia komórkowa. Dokonując objazdu trasy, należy sprawdzić, czy na całej trasie będzie można utrzymać nieprzerwaną łączność.

Organizacja konwoju 363

3. Opis trasy. Dane uzyskane w trakcie etapu koncepcyjnego i empirycznego przygoto­
   wania trasy należy zebrać w uporządkowany sposób w dokumencie opisującym trasę
   (cedule). Do opisu trasy powinna być dołączona mapka z wytyczoną trasą oraz za­
   znaczonymi miejscami postoju, punktami newralgicznymi oraz jednostkami Policji,
   służby zdrowia, straży pożarnej, pomocy drogowej.

4. Zasada losowości doboru tras. W doborze trasy nie można posługiwać się żadnym
   szablonem lub grafikiem. Dobór trasy jest jedynym z elementów organizacji konwoju,
   w odróżnieniu od czasu, na który organizator konwoju ma całkowity wpływ. Każdy
   system oparty na logicznych podstawach jest łatwy do rozpracowania. Najlepszym
   rozwiązaniem wydaje się jest dokonanie przez organizatora konwoju, bezpośrednio
   przed konwojem, doboru losowego.

7.16. Prowadzenie dokumentacji związanej z konwojem

Do podstawowej dokumentacji związanej z konwojem należą:

1. Książka konwojów - obowiązek jej prowadzenia nie wynika z żadnych przepisów,
   ale jest czynnością praktyczną. Dotychczas adnotacje o konwojach umieszczane były
   w książkach służby (w przypadku straży przemysłowej), gdzie nie było miejsca na
   zawarcie niezbędnej informacji na temat konwoju. Uzyskanie prawidłowej i funk­
   cjonalnej dokumentacji wymaga prowadzenia książki konwojów, której zamieszcza­
   ne będą informacje o samym konwoju, jego organizacji i osobach wykonujących tę
   czynność.

2. Umowa cywilno-prawna w świadczeniu usług konwojowych. Umowa cywilno-
   -prawna dotycząca konwoju, w przypadku koncesjonowanych podmiotów świadczą­
   cych usługi w zakresie konwojowania, jest podstawowym dokumentem określającym
   warunki, jakie powinien spełnić transport wartości pieniężnych. Ustawa o ochronie
   osób i mienia w art. 19 ust. l pkt 4 wprowadziła obowiązek zachowania pisemnej
   formy umów w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie ochrony
   osób i mienia, w tym na usługi konwojowe.

3. Tabele kodowe, czyli sposoby niejawnego porozumienia się uczestników konwoju,
   za pomocą środków łączności, w zakresie wykonywanego konwoju. Kod, jakim będą
   się posługiwać członkowie konwoju, powinien spełnić warunki dotyczące możliwości
   przekazania niezbędnych informacji oraz zapewniać poufność korespondencji. Aby
   spełnił ten ostatni warunek, musi być stosunkowo często zmieniany. Nie ma złotej
   recepty na tworzenie takiego kodu. W taką tabelę kodów powinni zostać zaopatrzeni
   konwojenci, którzy będą prowadzić korespondencję radiową.

7.17. Odprawa konwoju i nadzór nad jego przebiegiem

Odprawa z uczestnikami konwoju jest niezwykle ważną czynnością, lecz jakże czę­sto lekceważoną. Organizator musi mieć pewność, że wyznaczył do konwoju naprawdę odpowiednich ludzi. Tylko bezpośredni kontakt z pełnym składem osobowym konwoju

364 Blok zawodowy

pozwoli mu sprawdzić formę konwojentów, stan znajomości zasad określonych w instruk­cji konwojowej oraz ich przygotowanie do transportu. Udział w odprawie kierowcy oraz, o ile to możliwe kasjera i osoby transportującej, pozwoli bezpośrednio przekazać im zadania związane z konwojem oraz omówić zasady współdziałania z członkami ochrony. Zapis z takiej odprawy powinien znaleźć swoje odzwierciedlenie w książce konwojów. W przypadku utraty konwojowanego mienia, brak odprawy może być potraktowany jako podstawa do stwierdzenia nienależytej staranności w przedmiocie konwoju, w związku z roszczeniami cywilno-prawnymi.

---