1. Podstawowa, dychotomiczna klasyfikacja nauk.

Nauki społeczne (humanistyczne):

Psychologia, pedagogika, socjologia, ekonomia, historia, nauka o polityce państwa, prawoznawstwo, językoznawstwo itd.

2. Główne funkcje nauki.

Zasadniczym celem nauki jest poszukiwanie prawdy i rozwiązywanie problemów.
Funkcje nauki:

- deskryptywna (opis rzeczywistości),

- eksplanacyjna (wyjaśnianie),

- prognostyczna (przewidywanie).

3. Różnice między naukami empirycznymi i formalnymi.

W ramach nauk formalnych i empirycznych główne różnice dotyczą przedmiotu badań (np. inny jest przedmiot nauk przyrodniczych, a inny społecznych).

Nauki empiryczne (inaczej: indukcyjne, realne, aposterioryczne) - takie, w których główną podstawą twierdzeń są zdania bezpośrednio oparte na doświadczeniu, uzasadnione również metodą indukcji, np. fizyka, biologia, socjologia.

Nauki przyrodnicze - nauki, których przedmiotem badań są zjawiska przyrody, np. botanika.

Nauki fizyczne - przedmiotem badań czynią przyrodę nieożywioną obejmującą wszelkie działy fizyki, chemii, astronomii, geologii, mineralogii itp.

Nauki biologiczne - badają materię ożywioną i obejmują działy biologii, geografii, nauki o Ziemi.

Nauki społeczne - nauki zajmujące się społeczeństwem: socjologia, ekonomia, demografia, etnografia, pedagogika, prawo.

Nauki humanistyczne - nauki, których przedmiotem badań jest człowiek jako istota społeczna i jego wytwory, np. język, literatura, sztuka, historia.

Nauki formalne (inaczej: aprioryczne, racjonalne, dedukcyjne, matematyczne) - takie, które są pozbawione wszelkiej komponenty treściowej, „puste” w tym sensie, że nie opisują świata, lecz dostarczają jedynie ścisłych form tego opisu. Obejmują podstawowe działy logiki i matematyki.

4. Czym zajmuje się metodologia pedagogiki?

Metodologia pedagogiki jest nauka o sposobach i zasadach postępowania badawczego stosowanych w pedagogice. Dotyczy szczególnie poprawnego ich zastosowania podczas wszystkich możliwych etapów organizowanego procesu badawczego. Można mówić o uprawianiu metodologii na dwa sposoby: opisowy i normatywny.

Metodologia jako nauka opisowa zajmuje się głównie opisem i analizą przeprowadzonych dotychczas badań pedagogicznych z punktu widzenia zastosowanych podczas nich zasad i sposobów postępowania badawczego.

W przypadku metodologii pojmowanej w sensie normatywnym, chodzi o metodologię, która zajmuje się zasadami i sposobami postępowania badawczego w sensie postulatywnym, czyli formułowaniem teoretycznych założeń czy przesłanek istotnych dla badań pedagogicznych.

5. Co to jest problem naukowy?

6. Hipotezy badawcze oraz sposoby ich formułowania.

7. Zmienne w badaniach pedagogicznych, ich rodzaje i wskaźniki.

8. Przebieg (fazy) eksperymentu badawczego w naukach społecznych.

9. Obserwacja pedagogiczna (istota, techniki, narzędzia).

Obserwacja to celowa czynność, polegająca na planowym i systematycznym postrzeganiu zmysłowym faktów, zdarzeń, procesów oraz zjawisk, a także gromadzeniu i interpretowaniu.

Obserwacja to celowe, tzn. ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego przedmiotu, procesu lub zjawiska (J. Sztumski).

Obserwacja zazwyczaj stanowi część składową wielu metod badania naukowego.

Postulat metodologiczny: czynności obserwowania nie powinny pociągnąć za sobą zmian w badanym zjawisku (przedmiocie badań).

Obserwacja potoczna: przypadkowa, bez wyraźnie określonego celu i kryteriów.
Obserwacja naukowa: planowa, ukierunkowana, celowa, prowadzona zgodnie z pewnymi zasadami i kryteriami.

Zasadniczy podział obserwacji

Obserwacja zewnętrzna: badacz występuje wobec danej zbiorowości oficjalnie w charakterze obserwatora, a ta zbiorowość (np. pracownicy jakiejś instytucji) jest przeważnie poinformowana o celu badań.
   Przykład: hospitacja zajęć dydaktycznych.

Obserwacja uczestnicząca: polega na długotrwałym włączeniu się badacza do obserwacji zbiorowości na tych samych zasadach, co inni jej członkowie. Obserwator ukrywa swoje zamiary, ma ograniczone możliwości, a członkowie danej grupy nie wiedzą, że są obserwowani.

Obserwacja własnej działalności
   Obserwator jest zarazem przedmiotem i podmiotem obserwacji (np. nauczyciel na zajęciach).

10. Zasadnicze etapy badań metodą obserwacji.

11. Istota eksperymentu badawczego i jego rodzaje.

Eksperyment to metoda badań naukowych polegająca na wywołaniu lub modyfikowaniu określonych zjawisk czy procesów przez wprowadzenie do nich odpowiedniego czynnika eksperymentalnego (badawczego) oraz na kontrolowaniu i mierzeniu zmian powstałych pod jego wpływem.

Eksperymenty wymagają:

1. Podjęcia działania,

2. Obserwacji skutków.

Nadają się do ustalenia związków przyczynowo-skutkowych.

Przykład: czy istnieje związek pomiędzy wiedzą a uprzedzeniami?

12. Organizacja oraz etapy badań eksperymentalnych.

Elementy składowe eksperymentu.

1. Zmienne niezależne (np. wiedza) i zależne (np. uprzedzenia),

2. Pretest i posttest,

3. Grupy eksperymentalne i kontrolne.

13. Ankieta i jej zastosowanie w badaniach pedagogicznych.

Ankieta jest metodą badania pisemnych opinii określonych osób. Polega na rozprowadzeniu wśród respondentów specjalnych kwestionariuszy, które po pisemnym wypełnieniu podlegają naukowemu opracowaniu.
   Najważniejsze techniki to ankieta:

- środowiskowa,

- pocztowa,

- prasowa,

- radiowo-telewizyjna,

- internetowa.

   Każda technika ma swoje zalety i wady.
   Ankieta środowiskowa - najbardziej przydatna i najczęściej stosowana w badaniach naukowych. Polega na rozprowadzeniu przez ankietera kwestionariuszy wśród respondentów znajdujących się w jednym miejscu z prośbą o doraźne wypełnienie i bezpośredni ich zwrot.
   Powyższe techniki badawcze służą do gromadzenia materiałów o charakterze ilościowym.

Cechy:

Pozwalają poznać w krótkim czasie opinii dużej liczby osób,

Wymagają małego nakładu pracy,

Są tanie i szybkie,

Wątpliwości budzi wiarygodność opinii.

14. Wywiad i jego zastosowanie w badaniach pedagogicznych.

 Wywiad jest metodą badania ustnych opinii określonych osób i polega na bezpośredniej rozmowie badacza z respondentem.
   Wywiad, w porównaniu z ankietą, pozwala na swobodne wyjaśnienie różnych wątpliwości, ale jest bardziej czasochłonny.
   Podział wywiadów:

- skategoryzowany — nieskategoryzowany,

- jawny — ukryty,

- indywidualny — zbiorowy.

15. Kwestionariusz jako narzędzie badania opinii.

Kwestionariusz jest narzędziem głównie do zbierania materiałów o charakterze ilościowym. Aby osiągnąć cel badawczy (weryfikacja hipotez), należy go odpowiednio skonstruować.

Kwestionariusz składa się z 2-3 części:

1. Instrukcja:

1. kto prowadzi badania,

2. cel badań,

3. jak odpowiadać na pytania,

4. czy jest zagwarantowana anonimowość,

5. podziękowanie.

2. Pytania właściwe:

1. powinny dotyczyć podjętej problematyki badawczej,

2. rodzaje pytań i ich właściwości:

a) zamknięte,

b) otwarte,

c) półotwarte.

3. Dane personalne (metryczka):

1. pozwala na zebranie danych dotyczących wieku, pochodzenia, wykształcenia, miejsca zamieszkania, zawodu, stażu pracy itp.,

2. można je traktować jako zmienne niezależne przy analizowaniu opinii.

Przy konstruowaniu kwestionariusza kierować się pewnym założeniem:

1. Pytania winny służyć weryfikacji hipotez,

2. Powinny być jasne i zrozumiałe,

3. Unikać pytań kłopotliwych (odpowiedzi nieszczere),

4. Zwięzły, krótki, logicznie uporządkowany, przejrzysty, estetyczny,

5. Formy grzecznościowe.

Kwestionariusz nie może być zwykłym zbiorem wydrukowanych pytań, lecz świadomą, logiczną kompozycją zagadnień, powinien umożliwić rozwiązanie podjętego problemu badawczego.

16. Metoda badania dokumentów pedagogicznych.

Metoda badania dokumentów polega na gromadzeniu, selekcji i naukowej interpretacji odpowiednich dokumentów rejestrujących ludzką myśl. Dokument to określony przedmiot materialny, który wyraża ludzką myśl lub służy do udowadniania twierdzeń formułowanych w procesie naukowo-badawczym. To nie tylko zapisany papier, ale także inne wytwory człowieka, jak: nagrania filmowe, magnetofonowe, programy komputerowe, fotografie itp. - to wszelka wypowiedź zmaterializowana.

W procesie badań tą metodą występują następujące fazy:

1. Gromadzenie i wstępna selekcja dokumentów:

1. Jakiego rodzaju dokumenty są potrzebne,

2. Skąd i jak je zdobyć (najtrudniej osobiste, najłatwiej urzędowe).

2. Ustalenie autentyczności i wiarygodności zebranych materiałów:

1. Określić czas, warunki i okoliczności powstania dokumentu,

2. Zidentyfikować autora i adresata,

3. Dokument oficjalny czy wersja robocza,

4. Oryginał czy kopia,

5. Czy dokument odzwierciedla prawdę obiektywną (czy autor nie kłamał świadomie - konfrontacja z innymi dokumentami).

3. Analiza dokumentów: polega głównie na wyodrębnieniu elementów składowych dokumentu według przyjętego kryterium. Sposób analizy zależy od celu badań. Może to być analiza:

1. Indywidualna (dokumenty opracowane przez jedną osobę),

2. Grupowa (dokumenty opracowane przez zespół),

3. Diagnostyczna (rozpoznanie aktualnego stanu jakiegoś zjawiska),

4. Rozwojowa (wyjaśnienie przebiegu zjawiska),

5. Treściowa (analiza treści - poznanie informacji na temat faktów, sądów, opinii, ocen zawartych w dokumencie),

6. Formalna (badanie formy dokumentu - struktury, szaty graficznej, przejrzystości, staranności wykonania itp.),

7. Jakościowa (ustalenie głównych tez, elementów wspólnych dla wielu dokumentów, łączenie wartościowe i uogólnienie informacji),

8. Ilościowa (ujęcie liczbowe, zestawienie odpowiednio skategoryzowanych faktów w tabelach, określenie częstotliwości występowania danego zjawiska).

Ocena wartości metody badania dokumentów:

- ta metoda często stanowi punkt wyjścia przy formułowaniu problemów naukowych i hipotez,

- pozwala badać takie zagadnienia jak: cele, zadania, treści, formy, metody, przebieg i rezultaty działań danej instytucji,

- umożliwia analizę porównawczą,

- pozwala badać cechy osobiste wytwórców dokumentu (np. pilność, staranność, fachowość).

17. Możliwości zastosowania statystyki w badaniach pedagogicznych.

Ogólna charakterystyka metod statystycznych.

Statystyka - nauka zajmująca się ilościowymi metodami badania zjawisk masowych. Jest jednym z działów metodologii.

Zjawiska masowe (statystyczne) to takie, które badane w dużej masie wykazują prawidłowości, jakich nie można zaobserwować w pojedynczym przypadku.

Zjawiska masowe często mają rozkład gaussowski.

W innym rozumieniu statystyka jest zbiorem wiadomości liczbowych charakteryzujących zjawiska masowe. Mówimy np. o statystyce przemysłu, szkolnictwa, handlu zagranicznego, wypadków itp. Tak rozumiana statystyka określa formę, w jakiej podano wiadomości o przemyśle, szkolnictwie, handlu, wypadkach itp.

Statystyka operuje dwoma rodzajami danych liczbowych:

1. Liczebności (częstości) - przedmioty się liczy,

2. Dane z pomiarów (wartości skalarne) - przedmioty się mierzy.

Można dokonywać:

1. Grupowania (klasyfikacji) danych,

2. Tabulacji (budowanie tabel),

3. Graficznej prezentacji materiału statystycznego (np. wykresy, histogramy).

18. Populacja a próba.

19. Parametry i estymatory.

20. Statystyki stosowane do analizy danych uzyskanych z pomiaru zmiennej nominalnej, porządkowej, przedziałowej oraz ilorazowej.

21. Rozkłady liczebności i zasady ich sporządzania.

22. Przeciętne i miary dyspersji.

23. Regresja i korelacja. Sposoby ich określania i interpretacja.

24. Do czego można zastosować testy t studenta i x2 w pedagogice?

25. Koncepcja pracy dyplomowej w pedagogice.

---