Mgr Iryna Bilousova

Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie,

Ul.Sucharskiego 2, 35-225 Rzeszów

Katedra Turystyki i Rekreacji

e-mail: [e-mail]

CZAS WOLNY JAKO WAŻNA CZĘŚĆ SKŁADOWA POMIARU BOGACTWA NA ŚWIECIE

Słowa kluczowe: pomiar, bogactwo, czas wolny, ilość, jakość

Key words: measuring, wealth, free time, quantity, quality

Wstęp.

Pomiar bogactwa społeczeństwa jest ważnym źródłem informacji dla każdej humanistycznej dziedziny nauki, ponieważ człowiek jest punktem wyjścia dla ekonomii, socjologii, psychologii, literatury etc. Z kolei od poziomu jego bogactwa zależą nie tylko wyniki mikro- i makroekonomiczne, ale również komfort psychologiczny, którego rolę nie możemy niedoceniać zwłaszcza w czasach tak olbrzymiego wzrostu zainteresowania psychologią człowieka.

Wprowadzenie do koncepcji źródeł dobrobytu niecenowych komponentów (np. środowiska naturalnego, czasu wolnego) spowodowało rozwinięcie badań nad jakością życia jako kontrpropozycji do wyłącznie ekonomicznego ujmowania dobrobytu. Już pod koniec lat 70. proponowano używać pojęcia „procentu czasu”, w którym respondenci wykonywali czynności z zadowoleniem, jako miernik dobrobytu. Według tej koncepcji źródłami dobrobytu są: ogólnie dostępny czas oraz ogólnie dostępne zasoby (infrastruktura komunalna, domy, samochody, środowisko naturalne, społeczne i polityczne struktury, relacje pomiędzy ludźmi itd.).

Czas wolny możemy rozpatrywać jak wartość niezależną, tzn. czas wolny jest cenny sam w sobie. Z kolei chcę zwrócić uwagę na ten fakt, iż czas wolny również jest dobrem uzależnionym, to znaczy, że czynności mające szczególnie ważne znaczenie dla jednostki (odpoczynek, uprawianie turystyki i sportu, rozwój osobisty) możemy realizować wyłącznie mając do dyspozycji niezbędną ilość czasu wolnego.

Uważam, że czas wolny jest ważnym elementem pomiaru bogactwa na świecie, a jego jakość i ilość może stanowić pełnowartościowy miernik bogactwa danego społeczeństwa.

Sposoby pomiaru bogactwa.

Najbardziej znanym miernikiem bogactwa jest produkt krajowy brutto (PKB) oraz produkt narodowy brutto (PNB), które dostarczają nam informacje wyłącznie o bogactwie danego narodu bądź kraju. Bardziej przydatną miarą jest tu PKB per capita - oceniany poziom rozwoju gospodarczego kraju i przeciętny standard życiowy ludności. PKB per capita i PNB per capita są często krytykowane za brak uwzględnienia wpływów z „szarej strefy”; brak wpływu wypoczynku, który ma znaczący wpływ na poziom dobrobytu jednostki; oraz brak wpływu degradacji środowiska naturalnego i tym samym pogorszenie jakości życia społeczeństwa.

Kolejny miernik poziomu dobrobytu został opracowany przez W.D.Nordhausa oraz J.Tobina. Wskaźnik dobrobytu ekonomicznego netto, który do znanego nam już PKB dodał równowartość czasu wolnego, produkcje niezarejestrowaną (szara strefa oraz działalność na potrzeby gospodarstw domowych), infrastrukturę publiczną oraz odjął wydatki związane z dojazdami do pracy, obroną narodową i ochroną środowiska.

Przy podziale dochodów państwa na ilość mieszkańców kraju, nie możemy oszacować jak bogate jest społeczeństwo w rzeczywistości. Dlatego Indeks Giniego jest bazowany na pomiarze nierównowagi w dystrybucji bogactwa. Przyjmuje on wartości od 0 do 1, przy czym im wyższy jest ten wskaźnik, tym bardziej nierównomiernie rozkłada się dochód ludności kraju.

Wskaźnik QHC (quality of human condition) jako pomiar bogactwa narodów był opracowany przez R.Lynna i T.Vanhanena i przedstawiony w IQ and Global Inequality w 2006 roku. Do składu wskaźnika QHC wchodzą:

• Siła nabywcza PKB per capita,

• Poziom umiejętności czytania i pisania u dorosłych,

• Poziom demokracji kraju w oparciu o indeks Tatu Vanhanena,

• Wskaźnik edukacji GER,

• Wskaźnik długości życia.

Wskaźnik HDI (Wskaźnik Rozwoju Społecznego) powstaje jako średnia ważona trzech komponentów: PKB per capita liczony w PPP (parytet siły nabywczej), zdrowie mieszkańców oraz poziom ich wiedzy. Twórcą HDI jest Mahbub ul Haq - ekonomista z Pakistanu. Ta miara rozwoju gospodarczego od 1993 stosowana jest przez UNDP w rokrocznie publikowanych raportach (Human Development Report).

Wymienić można jeszcze teorię genetyczną, teorie potrzeb, teorie „szczęśliwego aktora” oraz wiele innych. Tak czy inaczej każdy miernik uwzględnia poziom satysfakcji z życia, odpoczynek, więzi społeczne, co jest z kolei ściśle powiązane z sinieniem czasu wolnego jednostki.

Definicja czasu wolnego.

Pojęcie czasu wolnego nie jest tak jednoznaczne, jakby mogło się wydawać. Niektórzy autorzy do czasu wolnego zaliczają czas, który pozostaje jednostce po odliczeniu czasu pracy, inni z kolei prace domowe, dojazdy do pracy etc. (codzienne czynności noszące charakter pracy) słusznie zaliczają do czasu zajętego. W niniejszym artykule pod pojęciem czasu wolnego będziemy rozumieć „tą część budżetu czasu, która nie jest zajęta przez pracę zarobkową normalną i dodatkową, ani przez systematyczne kształcenie się uczelniane, ani przez zaspokajanie elementarnych potrzeb fizjologicznych (sen, posiłki, higiena), ani przez stałe obowiązki domowe (gotowanie, pranie, sprzątanie, opieka nad członkami rodziny niezdolnymi do samoobsługi) i może być spożytkowana bądź na swobodne wczasowanie, bądź też na życie rodzinne, obowiązki społeczne i aktywność przynoszącą doraźne korzyści”.

Prawo pracy a czas wolny.

To, czy mamy czas wolny i jak możemy go spędzać ściśle zależy od poziomu demokracji państwa oraz istniejącego w nim poziomu przestrzegania praw człowieka.

Od czasów prehistorycznych, prawo chroniło bogatych, natomiast niewolnicy byli traktowani jak rzecz: „kto by pobił kijem swego niewolnika lub niewolnicę, tak iżby zmarli pod jego ręką, ..... jeśliby pozostali przy życiu jeden czy dwa dni, to nie będzie podlegał karze, gdyż są jego własnością”.

Wraz z rozpoczęciem epoki nowożytnej coraz więcej wspomina sie o prawach człowieka do godnej pracy, do wypoczynku, przestrzega się praw dziecka. Rozwijająca się gospodarka i regulacje prawne pozwoliły na uchwalenie konwencji o ośmiogodzinnym dniu pracy na Międzynarodowej Konferencji Związków Zawodowych w Waszyngtonie w 1919 roku. Konwencja ta prawnie uregulowała czas pracy, a w konsekwencji ilość czasu pozostającego do dyspozycji własnej pracowników.

W Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (art. 24) zapisano, iż „Każdy człowiek ma prawo do urlopu i wypoczynku, włączając w to rozsądne ograniczenie godzin pracy i okresowo płatne urlopy”. Np. w Polsce art.52 § 1 Kodeksu Pracy przyznaje pracownikowi płatny urlop od 18 (po przepracowanych 6 miesiącach) do 26 dni roboczych (po 10 latach pracy). Co dotyczy dni świątecznych i wypoczynku tygodniowego, reguluje to Zrewidowana Europejska Karta Społeczna. Ale nie we wszystkich krajach zostały ratyfikowane wspomniane dokumenty, w większości krajów nadal obowiązuje „prawo bogatszego”, a ludzi biednych prawo nie chroni.

Kraje, gdzie prawa człowieka (w tym prawo do czasu wolnego) są łamane, najczęściej są krajami o słabym rozwoju gospodarki (chociaż nie jest to regułą) i dobrobyt ich mieszkańców plasuje się na niskim poziomie:

Tabela 1. Porównanie wybranych państw według miejsc w najpopularniejszych rankingach światowych

Kraj w którym prawa człowieka są łamane	Miejsce w rankingu wg PKB per capita	Miejsce w rankingu wg Wskaźnika Rozwoju Ludzkiego	Wartość wskaźnika QHC (wobec 89 w Norwegii)
Chiny	99	92	39,7
Rwanda	165	167	18,5
Nigeria	140	158	13,5
Meksyk	60	53	52,9
Kenia	148	147	27,3
Indie	128	127	36,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z MFW oraz Human Development Report 2007

Czas wolny zależy od tego, czy chronione jest prawo pracowników w danym kraju, czy pracownicy nie są zmuszani do nadgodzin, do pracy w weekendy, czy wszyscy mają równy dostęp do godnej pracy oraz odpoczynku i rozrywki. Te czynniki mają bezpośredni wpływ na ilość czasu wolnego. Z kolei zjawiska dyskryminacji rasowej, religijnej i płciowej wpływają na jakość spędzania czasu wolnego społeczeństwa.

Przestrzeganie prawa pracy (jak i szerokie pojęcie poziomu demokracji kraju) ma wpływ na czas wolny mieszkańców, ich komfort fizyczny i psychiczny, a zatem czas wolny powinien być uwzględniany przy szacowaniu dobrobytu społeczeństwa.

Ilość czasu wolnego jako miernik dobrobytu gospodarstw domowych.

Kraje członkowskie Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju: państwa Europy Zachodniej, USA, Kanada, Japonia, Australia, zalicza się do krajów rozwiniętych. Charakteryzują się one wysokim poziomem uprzemysłowienia i życia mieszkańców oraz wysokim PKB per capita. Także rynki dóbr i usług krajów rozwiniętych są rynkami wolnokonkurencyjnymi, a więc konsument może zaspokoić wszystkie swoje potrzeby dzięki bogatej ofercie. Mając wysokie dochody i mogąc korzystać z zróżnicowanego rynku dóbr i usług, konsument będzie skłonny do „zwalniania czasu” poprzez zastąpienie:

• prania ręcznego praniem w pralce automatycznej;

• zmywania ręcznego naczyń zmywaniem w zmywarce automatycznej;

• gotowania kupnem półgotowej produkcji, bądź korzystaniem z usług restauracji;

• sprzątania domu zamówieniem usługi w firmie sprzątającej;

• czasu pielęgnacji dziecka na profesjonalną obsługę niani, etc.

Tak więc im lepszy poziom życia i gospodarki cechuje dany kraj - tym większą ilość czasu wolnego posiadają jego mieszkańcy. W przełożeniu na jednego mieszkańca: im wyższe dochody ma człowiek (gospodarstwo domowe), tym na więcej czasu wolnego może sobie pozwolić.

Potwierdzają to w pewien sposób wyniki badań gospodarstw domowych przeprowadzonych przez GUS w 1996 roku.

Tabela 2. Częstotliwość występowania czasu wolnego według sytuacji materialnej gospodarstwa domowego (w %)

Przeciętne dochody miesięczne netto gospodarstwa domowego na osobę w zł
Poniżej 400	400-500	500-600	600-800	800-1000	1000-1200	1200-1353	1353-2700
4,9	7,3	6,6	19,4	20,1	13,9	10,0	15,7

Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badania budżetów czasu 1996

Centrum badania opnii społecznej regularnie zbiera dane o ilości i jakości spędzania czasu wolnego przez polaków. Raporty te nie zawierają konkretnych zarobków mieszkańców kraju, ale potwuierdzają istnienie zależności pomiędzy zarobkami a ilościa oraz jakością czasu wolnego.

Ilość czasu wolnego polaków przedstawiona została w poniższej tabeli:

Tabela 3. Częstotliwość występowania czasu wolnego według w roku 2006 (w %)

Ile godzin czasu wolnego ma Pan(i) średnio w tygodniu, nie licząc nocnego snu? Chodzi o taki czas, kiedy może Pan(i) robić to, na co ma ochotę, lub po prostu odpoczywać	pracujący zawodowo	niepracujący zawodowo	Ogółem
Nie mam wolnego czasu	17	10	13
1-10 godzin	22	11	16
11-20 godzin	22	10	16
21-30 godzin	15	14	14
31-40 godzin	11	8	9
Więcej niż 40 godzin (do 90)	5	22	15
Cały czas mam wolny (powyżej 90 godzin)	1	10	6
Trudno powiedzieć	7	15	11

Źródło: badania CBOS z roku 2006, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2006/K_124_06.PDF

Badani dobrze oceniający swoje warunki materialne stosunkowo częściej twierdzili, że mają dużo wolnego czasu, niż ci, ktorzy źle oceniają swoją sytuację - wśrod nich z kolei wyższy od przeciętnego był odsetek niemających wolnego czasu lub mających go niewiele.

Z kolei w badaniach „Uczestnictwo w kulturze i niektóre inne formy spędzania czasu wolnego w 2003 roku” szczegółowo jest opisana relacja pomiędzy jakością czasu wolnego a zarobkami.

Uczestnictwo w kulturze rośnie wraz z wykształceniem, pozycją materialną i miejscem zamieszkania badanych. Im są oni lepiej wykształceni, lepiej oceniają własne warunki materialne, a także im większa jest miejscowość, w ktorej mieszkają, tym częściej chodzą do kina, do teatru, czytają książki.

Wykształcenie i sytuacja materialna wpływają również na intensywność życia towarzyskiego badanych. Osoby lepiej wykształcone, żyjące w lepszych warunkach częściej niż pozostałe bywają w restauracjach, przyjmują gości w domu.

Z powyższych danych wynika, iż mając dane dotyczące ilości oraz jakości czasu wolnego mieszkańców kraju, możemy wywnioskować do jakiej kategorii krajów na świecie pod względem stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego zalicza się dany kraj.

Jeżeli sytuacja finansowa gospodarstwa domowego jest zła, członkowie rodziny będą raczej skłonni zagospodarować swój czas wolny na dodatkową działalność zarobkową, nieznacznie zwiększając swoje dochody, ale znacznie zmniejszając ilość czasu wolnego.

Z niejakim uproszczeniem możemy przyjąć taki schemat:

Rysunek 1. Graficzne przedstawienie zależności pomiędzy dochodami gospodarstwa domowego a czasem wolnym jednostki

Źródło: opracowanie własne

Oczywiście taka kategoryzacja jest zbyt ogólną, gdyż ilość czasu wolnego również zależy od miasta zamieszkania, wykształcenia, rodzaju wykonywanego zawodu lub braku pracy, wychowania. Ale też jest naturalnym dążenie człowieka do ułatwiania sobie życia, stąd wniosek, że przy każdej okazji (w tym przypadku przy ulepszeniu sytuacji materialnej gospodarstwa domowego) jednostka naturalnie będzie dążyć do zwiększenia sobie puli czasu wolnego.

O ile istnieje zależność pomiędzy dochodami a czasem wolnym, możemy uznać, iż czas wolny jest bardzo ważną częścią składową pomiaru dobrobytu społeczeństwa.

Czas wolny jako dobro wyższego rzędu.

Komfort fizyczny i psychiczny człowieka jest ściśle uzależniony od tego, jak różnorodne i ciekawe jest jego życie. Dla przypomnienia hierarchii potrzeb człowieka zwrócimy się ku znanej piramidzie potrzeb Maslova.

Po zaspokojeniu potrzeb niższego rzędu (rys.1) zaczyna nas interesować społeczna strona życia. Potrzeby wyższego rzędu realizujemy aby zostać „człowiekiem sukcesu”, czyli osiągnąć swoisty „amerian dream”: młodo wyglądający, zrealizowany w pracy i rodzinie, doświadczony i inteligentny człowiek, który jest autorytetem dla otoczenia.

Rysunek 1. Piramida potrzeb Maslova

W tym momencie ponownie spotykamy się z potrzebą posiadania czasu wolnego, ponieważ jedynie wtedy możemy zaspokoić potrzeby wyższego rzędu. Niżej wymienione zostały wybrane formy spędzania wolnego czasu:

1. Turystyka

2. Sport

3. Samokształcenie

4. Aktywność społeczna

5. Amatorstwo artystyczne i techniczne

6. Zabawy i kontakty towarzyskie

Nie zagłębiając się w psychologiczne atuty zaspokojonych potrzeb wyższego rzędu, skupimy się nad ich ekonomiczną wartością. Wykształcony, wypoczęty i szczęśliwy pracownik pracuje wydajniej, co w konsekwencji ma wpływ na wysokość jego zarobków. A jak juz zostało wspomniane, istnieje zależność pomiędzy wzrostem dochodów jednostki a ilością jej czasu wolnego. W uproszczeniu możemy stwierdzić, że wraz ze wzrostem dochodów ilość czasu wolnego też rośnie. Czas wolny w takim ujęciu ma cechy dobra luksusowego: wraz ze wzrostem dochodów udział dóbr luksusowych w wydatkach konsumentów też rośnie. Z tego wynika, iż czas wolny staje się swoistym luksusem, na co nie każdego mieszkańca stać. Kraj, w którym obywatele posiadają więcej dóbr luksusowych, takich jak czas wolny, jest krajem o wyższym poziomie bogactwa. Wynika z tego, iż czas wolny należy wliczać do determinantów dobrobytu społeczeństw.

Zakończenie.

Celem niniejszego artykułu było pokazanie znaczenia czasu wolnego przy pomiarze bogactwa na świecie. Czas wolny w życiu człowieka odgrywa nie tylko rekreacyjna rolę, a także jest czynnikiem znacznie wpływającym na ogólny poziom satysfakcji z życia, co z kolei ma skutki ekonomiczne i psychologiczne. Kiedy przestajemy traktować człowieka jako narzędzie do osiągania wyników ekonomicznych i zaczynamy postrzegać go jako końcowego konsumenta bogactwa kraju, wtedy zapotrzebowanie na czas wolny (również zapotrzebowanie na modele jego właściwego spędzania), przesuwa się z pozycji drugorzędnych na czołowe miejsce.

W artykule została pokazana zależność pomiędzy poziomem demokracji w kraju a czasem wolnym obywateli, pomiędzy dochodami mieszkańców a ilością i jakością ich czasu wolnego, przy czym czas wolny był traktowany jak wartość ekonomiczna, bowiem jest to czas niezbędny dla regeneracji sił i rozwoju osobistego, co niewątpliwie kształtuje pozycję finansową jednostki .

Czas wolny jest i będzie ważną częścią składową nowoczesnych sposobów pomiaru bogactwa świata, zwłaszcza współcześnie, kiedy rosnące tempo życia pozostawia człowiekowi coraz mniej czasu dla siebie.

Bibliografia:

1. Biblia, Pallottinumrok, Poznań 2006

2. Begg D., Fischer S., Dornbusch R. Mikroekonomia Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 2003

3. Bombol M., Dąbrowska A. Czas wolny. Konsument, rynek, marketing K.E.Liber, Warszawa 2003

4. Opolski K., Potocki T., Świst T. Wealth Management Bankowość dla Bogatych, CeDeWu Warszawa, 2010

5. Pięta J. Pedagogika czasu wolnego DrukTur, Warszawa 2004

6. Samuelson P., Nordhaus W. Ekonomia tom 2, PWN Warszawa 2004

7. Słaby T. Czas wolny wskażnikiem rozwoju społecznego, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Handlu i Prawa Warszawa : Wyższa Szkoła Handlu i Prawa, 1999-- [Z. 2]

Strony internetowe:

1. www.pip.gov.pl

2. www.cia.gov

3. web.worldbank.org

4. www.unic.un.org.pl

5. www.v-weiss.de

6. www.stat.gov.pl

7. www.cbos.pl

Słowa kluczowe: pomiar, bogactwo, czas wolny, ilość, jakość

Streszczenie

Pomiar bogactwa społeczeństwa jest ważnym źródłem informacji dla każdej humanistycznej dziedziny nauki, ponieważ człowiek jest punktem wyjścia dla ekonomii, socjologii, psychologii, literatury etc. Nowe koncepcje uważają źródłami dobrobytu ogólnie dostępny czas oraz ogólnie dostępne zasoby (infrastruktura komunalna, domy, samochody, środowisko naturalne, społeczne i polityczne struktury).

W artykule została pokazana zależność pomiędzy poziomem demokracji w kraju a czasem wolnym obywateli, pomiędzy dochodami mieszkańców a ilością i jakością ich czasu wolnego, przy czym czas wolny był traktowany jak wartość ekonomiczna, bowiem jest to czas niezbędny dla regeneracji sił i rozwoju osobistego, co niewątpliwie kształtuje pozycję finansową jednostki .

Czas wolny jest ważnym elementem pomiaru bogactwa na świecie, a jego jakość i ilość może stanowić pełnowartościowy miernik bogactwa danego społeczeństwa.

Key words: measuring, wealth, free time, quantity, quality

Summary

Measuring the wealth of society is an important source of information for each of the humanities fields of science, because man is the starting point for economics, sociology, psychology, literature, etc.. New concepts consider generally available time and resources (municipal infrastructure, houses, cars, environment, social and political structure) the sources of welfare.

The article has described the dependence between the level of democracy in the country and citizens spare-time, between residents income and their spare-time quantity and quality. Free (spare) time was treated as an economic value, because this is the time needed for recuperation and personal development, which undoubtedly influences the position of the entity.

Spare-time is an important element in the measurement of wealth in the world, and its quality and quantity can be a full-featured meter wealth of a society.

T.Słaby Czas wolny wskaźnikiem rozwoju społecznego, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Handlu i Prawa Warszawa : Wyższa Szkoła Handlu i Prawa, 1999-- [Z. 2], s.63-64 

P. Samuelson, W.Nordhaus Ekonomia tom 2, PWN Warszawa 2004, s.34-35

K.Opolski, T.Potocki, T.Świst Wealth Management Bankowość dla Bogatych, CeDeWu Warszawa, 2010, s.13-14

K.Opolski, T.Potocki, T.Świst Wealth Management……. s.14

http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/TOPICS/EXTPOVERTY/EXTPA/0,,contentMDK:20238991~menuPK:492138~pagePK:148956~piPK:216618~theSitePK:430367,00.html , dane pobrano 26.08.2010

K.Opolski, T.Potocki, T.Świst Wealth Management……. s.15-17

http://www.unic.un.org.pl/show.php?news=35&wid=18&wai=&year, dane pobrano 26.08.2010

J.Pięta Pedagogika czasu wolnego DrukTur, Warszawa 2004, s.26

Biblia, Księga Wyjścia, 21 rozdział, 20-21 wiersz, Pallottinumrok, Poznań 2006

J.Pięta Pedagogika ............., s.78

M.Bombol, A.Dąbrowska Czas wolny. Konsument, rynek, marketing K.E.Liber, Warszawa 2003, s.42-43

Kodeks Pracy, http://www.pip.gov.pl/html/pl/html/k0000000.htm, dane pobrano 14.09.2009

The World Factbook 2009, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/, pobrane 26.08.2010

http://www.v-weiss.de/calibration.html, dane pobrano 26.08.2010

To były pierwsze i jak dotąd ostatnie badania budżetu czasu w Polsce.

Komunikt CBOS „Co Polacy robią w czasie wolnym”, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2006/K_124_06.PDF

Komunikt CBOS „Uczestnictwo w kulturze i niektóre inne formy spędzania czasu wolnego w 2003 roku”, http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2004/K_020_04.PDF

Funkcja nie przybiera postaci linii 45°, ponieważ wzrost dochodu o 100% nie zwiększa ilości czasu wolnego w takim samym stopniu. Autor zakłada, że w pewnym momencie ta krzywa będzie przebiegała poziomo, kiedy to wzrost dochodu nie spowoduje zwiększenia ilości czasu wolnego.

J.Pięta Pedagogika ............., s.15

D.Begg, S.Fischer, R.Dornbusch Mikroekonomia Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 2003, s. 79

2

---