1. SPOSOBY POJMOWANIA PAŃSTWA

Termin "państwo" ma znacznie starsze pochodzenie niż sama organizacja, którą określa. Już w starożytnej Grecji mieszkańcy określali swoje miasta jako polis (państwa-miasta), następnie były to civitas (z rzym.) Rzymianie nazywali państwo imperium a po jego upadku pojawiło się określenie terra (ziemia)- kładło nacisk na panowanie nad terytorium księcia.

Pierwszy raz pojęcia państwo w jego ogólnym znaczeniu użył Niccolo Machiavelli. Podstawą do ukształtowania się tego pojęcia w innych językach stało się wtedy włoskie słowo STATO( pochodzące z łacińskiego od słowa status, położenie bytowe i materialne). Bez względu na ustroje (czy to republika, czy księstwo), stato cechuje się dominacją, świadomym panowaniem jednych nad drugimi. Pojawiały się różne terminy stato (W Polsce XIII-XVIII w. np. Królestwo, Republika). W XIX w. doszło do ujednolicenia pojęcia państwa.

DEFINICJA PAŃSTWA - jest ich wiele, ważniejsze w dziejach myśli polityczno - prawnej próby definiowania państwa to m.in.: koncepcja Arystotelesa, ujęcie państwa przez katolicką naukę społeczną, marksistowska wizja państwa, trójelementowa definicja państwa G.Jellinka.
-Definiowanie terminu „państwo” jest trudne, bo obecnie jest wiele jego znaczeń

- Współczesną klasyczną definicję państwa stworzył Georg Jellinek. Składają się na nie: 1. Terytorium, 2. Ludność, 3. Władza suwerenna (czyli definicja z punktu widzenia geopolitycznego). Wg niej państwo to trwały związek ludzi stale zamieszkujących dane terytorium, podlegających władzy zwierzchniej.

Współcześnie istnieją też inne formy postrzegania państwa, np.:

• Państwo jako organizacja społeczna, wspólnota ludzi o ściśle określonym celu, która stanowi i uznaje określone normy postępowania dlatego potrzebuje w tym celu podmiotów, struktur władzy czuwającej nad realizacją tych praw. Dana organizacja społeczna może być wyodrębniona ze względu na określoną kulturę/ może to być wspólnota etniczna / wspólnota o określonym systemie gospodarczym. Samo państwo jest tworem sztucznym, ma służyć człowiekowi, tworzone jest dla poczucia bezpieczeństwa, pokoju, stabilności

• Państwo postrzegane przez pryzmat wyodrębnionych legalnych organów publicznych - organy otrzymały określone kompetencje, stąd ich struktura i określony hierarchicznie porządek

• Państwo postrzegane przez pryzmat tego, że jest podmiotem stosunków międzynarodowych - może podejmować przedsięwzięcia : zawieranie umów międzynarodowych; utrzymywanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych; uczestniczenie w organizacjach międzynarodowych; odwoływanie się do pokojowych sposobów załatwiania sporów międzynarodowych; podejmowanie samoobrony.

• Państwo jako instytucja polityczna, przymusowa, terytorialna i suwerenna

• Państwo jako instytucja hierarchiczna- przejaw to np. jednostki terytorialne, organy publiczne

Wyróżnia się też 5 typów definicji państwa: 1. Funkcjonalne (opis państwa poprzez funkcje, np. Grocjusz), 2. Strukturalno-elementowe (Jellinek), 3. Psychologiczne (np. Leon Petrażycki- państwo jako zbiór wyobrażeń dotyczących władczych stosunków międzyludzkich), 4. Socjologiczne (Arystoteles), 5. Klasowe (np. K. Marks- państwo jako instrument klasowego panowania)

2. CECHY PAŃSTWA

Instytucję państwa można lepiej zrozumieć, zestawiając podstawowe jej cechy. Cechy te w znacznym stopniu są właściwościami władzy państwowej i aby można było mówić o państwie, muszą występować wszystkie jednocześnie. Tak więc państwo to:

1. Organizacja polityczna - podejmuje działalność społeczną, która wiąże się ze sprawowaniem władzy, organizowaniem współpracy między różnymi grupami społecznymi i rozwiązywanie konfliktów między nimi. Swym działaniem, rządzeniem obejmuje całe społeczeństwo.

2. Organizacja przymusowa - z jednej strony przymus wiąże się z przynależnością jednostki do państwa (obywatelstwo) a z drugiej strony chodzi o monopol państwa na stanowienie prawa, stosowanie przymusu (może to być przymus fizyczny- pozbawienie wolności; przymus ekonomiczny- prohibicja; przymus psychiczny- cenzura)

3. Organizacja terytorialna - kwestia terytorium umocowana jest w prawie międzynarodowym publicznym; podstawowy warunek istnienia państwa. Chodzi o to, że państwo zachowuje pełnię swej władzy na wyodrębnionym terytorium, na które składa się obszar lądowy, powietrzny, wody śródlądowe i przyległy pas wód morskich. Terytorium to też czynnik konsolidujący społeczeństwo, wytwarza stosunek społeczno-uczuciowy u ludzi do miejsca zamieszkania.

4. Organizacja suwerenna - istnieją 2 aspekty suwerenności, a mianowicie suwerenność zewnętrzna (w stosunkach państwa z innymi państwami i organizacjami; oznacza niezależność i samodzielność władzy państwowej w podejmowanych przez nią decyzjach dotyczących m.in. kształtowania ustroju i formy państwa) oraz suwerenność wewnętrzna (oznacza moc tworzenia i znoszenia prawa tylko dla władzy państwowej, władzę zwierzchnią nad terytorium i ludnością)

5. Organizacja posiadająca odpowiednio wyodrębniony aparat - posługujący się przymusem legalnym; hierarchicznie i terytorialnie zorganizowany

6. Organizacja integrująca, rozstrzygająca konflikty społeczne

FUNKCJE PAŃSTWA - termin funkcji i ich wyliczenie wskazuje na wieloaspektowość zjawiska państwa. Metoda funkcjonalna jest jedną z metod badawczych wyjaśniających relacje między państwem a jego otoczeniem . W nauce proponowane są różnorodne określenia funkcji oraz różne jej znaczenia, jak np. funkcje faktycznie realizowane, funkcje zamierzone, funkcja jako cel, funkcja jako skutek, funkcja jako relacja lub rola …

Przyjąć można, że funkcja to ukierunkowana społecznie realizacja jakiegoś założonego przez dany podmiot społeczny (jednostkę/grupę/organizację) celu.

Z reguły wyróżnia się funkcje: adaptacyjną (dostosowanie państwa do warunków stwarzanych przez otoczenie - ekonomię, politykę, kulturę itp.), regulacyjną (działania ukierunkowane na kształtowanie w otoczeniu pożądanych stanów), innowacyjną (działania wywołujące zmiany w otoczeniu, np. związane z wprowadzeniem gospodarki wolnorynkowej)

Ze względu na zasięg terytorialny występowania skutków działania państwa, wyróżnia się funkcje: @wewnętrzną - składa się na nią wiele funkcji, polega przede wszystkim na zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego obywatelom, utrzymaniu ładu społecznego w ramach organizacji państwowej. Podmioty realizujące tę funkcję to organy administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości i inne.
@zewnętrzną - to ogół działań organów państwowych skierowanych na osiągnięcie stanu bezpieczeństwa zewnętrznego a także decyzje państwa jako członka społeczności międzynarodowej.

System władzy państwowej pełni też takie funkcje jak:
normotwórcza, organizatorska, rozdziału dóbr i wartości, socjalna, ochronna (inaczej gwarancyjna), represyjna

10. POJĘCIE POLITYKI I PROCESÓW POLITYCZNYCH

POLITYKA - w rozumieniu potocznym polityka oznacza: umiejętność sprawowania władzy publicznej; działania rządu; umiejętność skutecznej realizacji wyznaczonych celów społecznych w podzielonym, zróżnicowanym społeczeństwie.

POLITYKA to jedna ze stref aktywności ludzi dążących do osiągnięcia celów, realizacji planów, doprowadzenia do określonego rezultatu lub zamierzonego stanu rzeczy. Jest więc dziedziną czynności ukierunkowanych, mających doprowadzić do pojawienia się skutków ponadjednostkowych, mających zbiorowy, grupowy, ogólnospołeczny lub publiczny charakter.

# W UJĘCIU PODMIOTOWYM POLITYKA to całokształt działań zmierzających przy pomocy władzy publicznej do osiągnięcia celów społecznych zaspokajających indywidualne oraz zbiorowe potrzeby i interesy.
- badacze wskazują na cechy, które przyczyniają się do wzrostu efektywności działań politycznych, m.in. działania polityczne jako czynności świadome; polityka jako dziedzina działań celowych; najczęściej charakter ponadindywidualny tych działań; czynności racjonalne.

# POLITYKA JAKO SFERA STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH - koncepcja ta sięga korzeniami XVIII i XIX- wiecznej myśli społecznej-> wg niej istnieją przynajmniej dwa indywidualne lub zbiorowe podmioty polityki, między którymi występują relacje. Stosunki społeczne oparte są na pewnym układzie ról, strukturze interesów itp.
- z tym nurtem rozważań nad polityką związana jest koncepcja (teoria) podmiotowości politycznej

# POLITYKA JAKO DZIEDZINA ZACHOWAŃ AKTORÓW JEDNOSTKOWYCH I ZBIOROWYCH (behawioraliści)

# W UJĘCIU PRZEDMIOTOWYM POLITYKI nie kładzie się nacisku na działania polityczne, a na władze polityczne. W definicjach nawiązujących do tego nurtu polityka określana jest jako świadome, zorganizowane, zbiorowe dążenie lub działanie zmierzające do zdobycia lub utrzymania władzy politycznej.
- Pojęcie polityki jako władzy należy najprawdopodobniej do najpopularniejszych definicji
- najstarsze klasyczne określenia polityki jako sprawowania władzy politycznej oparte są na kategoriach przymusu przemocy/ siły; współcześnie badacze także odwołują się do represyjnej funkcji władzy, jednak dawniejsze środki przymusu wyparły nowe sposoby oddziaływania na działania i postawy rządzonych

# We współczesnych społeczeństwach, coraz bardziej uzależnionych od informacji, POLITYKA PRZYBIERA KSZTAŁT PROCESU SPRAWOWANIA WŁADZY OPARTEGO PRZEDE WSZYSTKIM NA TWORZENIU, WYSYŁANIU I DYSTRYBUCJI INFORMACJI
___________________________________________________________________________________________________________

PROCES POLITYCZNY to kategoria politologiczna pozwalająca na uchwycenie dynamiki życia politycznego, umożliwia charakterystykę form i przejawów zmian życia politycznego;
- Ujęcie polityki jako procesu pojawia się w rozważaniach wielu autorów (reprezentujących różne nurty)
i we współczesnej nauce o polityce; mimo różnic w podejściach do problematyki procesu politycznego można przyjąć, że proces polityczny oznacza powodowanie przez zjawiska polityczne jak i pozapolityczne określonych skutków, wyrażających się w pojawieniu się nowej sytuacji politycznej lub nowego elementu w tej sytuacji. na takie ujęcie składa się kilka założeń: 1. Istnienie wyodrębnionego obszaru zjawisk, który można objąć terminem polityki; 2. Istnienie relacji między tymi zjawiskami, 3. Występowanie różnych stanów istnienia zjawisk politycznych, 4. Występowanie między nimi związków, 5. Poszczególne zjawiska osiągają różne stany

Lub Prościej: Proces polityczny- zespół zmian zachodzących w następujących po sobie stadiach rozwoju. Jest to przyczynowo- skutkowy ciąg zjawisk politycznych związanych ze zdobyciem i utrzymaniem władzy, np. transformacja ustroju gospodarczego, politycznego , społecznego w Polsce; dostosowanie Polski do UE

- Oczywiście różni autorzy inaczej definiują proces Polit., różnice np. odnoszą się do określenia tego, co stanowi przyczynę zmian czy też dotyczą poziomu złożoności relacji między przyczynami i skutkami życia politycznego.
- Część teoretyków nauki o polityce skupia się na podstawowych tendencjach zmian politycznych i wskazują na pojęcie równowagi (według nich stanowi ona kryterium prawidłowego przebiegu procesu politycznego).
* Równowaga oznacza: 1. Stan, który musi cechować system polityczny by mógł normalnie funkcjonować;
2. Stan, do którego uzyskania dąży system; 3. Model stanu idealnego; 4. Jeden ze składników charakterystyki polityki, opisujący też niektóre jej aspekty
* W celu osiągnięcia równowagi (i jej utrzymania) działają pewne mechanizmy, szczególnie w sytuacji przekształceń społeczeństwa i polityki. Podstawowy mechanizm to integracja (E. Jacob wymienia przykładowych 10 czynników wpływających integrująco na ludzi: bliskość geograficzna, homogeniczność struktury społecznej, współoddziaływanie jednostek i grup, wiedza o innych składnikach systemu, zbieżność interesów, wzór grupy, kształt strukturalny lub system władzy, status suwerenności lub zależności wspólnoty, skuteczność rządzenia, poprzednie doświadczenia integracji)
- Wg innych badaczy w procesie politycznym dąży się do osiągnięcia wyższego poziomu równowagi, bo równowaga jest zjawiskiem dynamicznym i stopniowalnym. Akcentują oni rolę stabilności i stabilizacji, wg nich wszystkie obszary polityki są w określonej mierze czynnikami stabilizującymi sytuację polityczną
- kierunkowa koncepcja procesu politycznego - kluczowym pojęciem jest w niej cel polityczny. Do jego osiągnięcia dąży podmiot polityki; Cel stanowią funkcje, środki, relacje lub procesy które już występują w polityce (lub jej otoczeniu) oraz sytuacje, które dopiero się kształtują w wyniku podjętych działań; cel jest zmienny; cel może zostać osiągnięty po spełnieniu warunków takich jak np. zmobilizowanie odpowiednich środków.
- Inni badacze są zdania, że przyczyn procesu politycznego należy szukać w polityce. Na pierwszy plan wysuwają się tutaj 4 cechy polityczne: 1. Zdolność do świadomych działań; 2. Umiejętności przystosowania się do nowych sytuacji politycznych; 3. Autonomia polityki; 4. Skuteczność sprawowania władzy.
Polityka wyznacza kształt i strukturę procesu politycznego, który przebiega wg schematu: (zjawiska zewnątrz systemowe) - polityczne uwarunkowania zmian - selekcja i hierarchizacja żądań - dążenie do celu - nowa sytuacja polityczna.

13. Prawo natury (prawo naturalne; łac. ius naturale) - postulowany, odmienny od prawa pozytywnego porządek prawny. 

Treść prawa natury

Zwolennicy prawa naturalnego uznają je za wspólne wszystkim kulturom. Ma ono łączyć wszystkich ludzi oraz - pomimo wielu różnic kulturowych - zakładać pewne wspólne zasady postępowania. Według jego zwolenników jest trwałe i nie zmienia się pośród zmian historycznych, zmieniających się poglądów i obyczajów. Prawa tego nie można człowiekowi odebrać, bo oparte zostało na jego naturze. Broni ono ludzkiej godności, określa fundamentalne prawa i obowiązki człowieka. Jako podstawowe prawa wymienia się: prawo do samoposiadania, prawo własności, prawo do utrzymania życia, prawo do owoców pracy.

Prawo natury reprezentuje wartości samoistne, autonomiczne, uniwersalne i ponadczasowe, które są przeciwstawiane prawu pozytywnemu (łac. ius positivum) - stanowionemu w danym czasie przez określonych ludzi, zmienne na przestrzeni dziejów - pozytywizm prawniczy. Prawo natury ma uzasadniać (bronić) nienaruszalne prawa człowieka i jako takie jest uważane za nadrzędne wobec prawa stanowionego, wobec czego zwolennik prawa natury jest zwolniony z przestrzegania prawa stanowionego, gdy jest ono z nim w sprzeczności. W szczególności koncepcje prawa natury poszukują odpowiedzi na pytania: jakie powinno być prawo stanowione, co to znaczy sprawiedliwość oraz czy i kiedy można odmówić posłuszeństwa prawu stanowionemu.

Koncepcja prawa natury jako typ poglądów na prawo. Jako typ poglądów na prawo koncepcje prawno- naturalne charakteryzują się przyjęciem następujących tez:

Istnieją normy prawne, a co najmniej normy powszechnie obowiązujące, które nie pochodzą od państwa. Źródłem i uzasadnieniem obowiązywania tych norm może być:

1. Bóg (koncepcje religijne),

2. Natura świata (to się nie wyklucza, bo można powiedzieć, że bóg stworzył świat tak, że z natury świata wynikają pewne normy, ale dzięki temu rozgraniczeniu jedni mogą powiedzieć, że ponieważ boga nie ma to wynika to prawo tylko z natury- koncepcja laicka.),

3. Natura człowieka jako jednostki ( w szczególności jego rozum, jego godność, jego dążenia i pragnienia). Według Kanta tylko rozum może być źródłem prawa natury, żaden bóg, ponieważ gdyby prawo natury pochodziło od boga to prawo to byłoby przymusem, a prawo natury jest przestrzegane dla tego, że istnieje- mocą oczywistości, a nie z powodu żadnego przymusu.

4. Natura społeczeństwa- normy prawa naturalnego wynikają i dotyczą głównie postępowania między ludźmi.

5. Wartość absolutna

6. Zgoda powszechna- Ta koncepcja jest rozwinięciem koncepcji wartości absolutnej. W wyniku ostrej krytyki wszelkich wartości i pojęć absolutnych zwolennicy tej koncepcji zaczęli się wycofywać i twierdzić, że chodzi nie tyle o to, że dana wartość czy idea jest sama z siebie absolutna ile, o to, że wszyscy zgadzają się, co do jej wagi i przez to można ją uznać za obowiązującą. Jednakże w takim wypadku przestają wynikać prawa natury ze źródeł absolutnych, a zaczynają się jawić jako wyrosłe ze źródeł arbitralnych.

Źródłem poznania prawa naturalnego może być(według różnych koncepcji):

1. Objawienie (np. przekazanie zespołu przykazań Mahometowi przez boga w formie Koranu)

2. Rozum- źródłem prawa natury może być bóg, ale poznajemy to prawo jedynie przez rozum

3. Poznanie Empiryczne- poznajemy jedynie świat materialny/rzeczywisty i na podstawie doznań empirycznych wyciągamy pewne prawidłowości jak powinien wyglądać świat (zmysły).

4. Opis rzeczywistości materialnej bądź jakiejś idealnej

5. Intuicja- poznajemy to prawo naturalne, bo tak czujemy intuicyjne

2) Nie każda norma pochodząca od państwa jest norma prawną. (nie wszystko co pochodzi od państwa jest prawem- zupełnie inaczej niż pozytywiści).

Aby norma pochodząca od państwa była normą prawną, czy obowiązywała prawnie musi ona ponadto spełniać określone warunki, w szczególności pozostawać w określonym stosunku do prawa naturalnego. Tradycyjnie ujmowano to w ten sposób, że prawo pochodzące od państwa jest rzeczywiście prawem tylko wtedy, gdy nie jest niezgodne z prawem naturalnym.

Nakazy państwowe niezgodne z prawem naturalnym nie obowiązują prawnie czy po prostu przestają być prawem. Prawo stanowione przez państwo obowiązuje tylko wtedy, gdy jest zgodne z prawem natury.

Cechy prawa naturalnego:

1. Powszechność- rozumiana dwojako:

- w tym sensie, że obowiązują zawsze i wszędzie nawet jeśli ustawodawca zabronił czegoś to i tak to obowiązuje (powszechność obowiązywania).

- w drugim ujęciu normy prawa naturalnego znajdują zastosowanie w każdej sytuacji (powszechnie znajdują zastosowanie). Normy prawa naturalnego powszechnie obowiązują i powszechnie znajdują zastosowanie dla tego mówimy o ich powszechności w sensie dwojakim.

2. Obiektywność- normy prawa naturalnego są niezależne od czyjejkolwiek woli i wiedzy. To nie jest tak, że jeżeli przyjmujemy, że bóg istnieje (odrzucamy koncepcję laicką prawa naturalnego) to normy prawa naturalnego zależą koniecznie od boga.

3. Niezmienność- generalnie normy prawa naturalnego traktowane są jako niezmienne, wieczne. Już święty Tomasz jednak stwierdził, że co prawda normy prawa naturalnego są niezmienne, ale ludzkie poznanie tego prawa może zmieniać się z czasem wraz z głębszym poznaniem prawa naturalnego. Czyli prawo naturalne jest niezmienne, chociaż zmienne może być jego poznanie.

4. Ogólność- prawo naturalne ma charakter ogólny. Możliwe, że lepszy byłby termin ogólnikowość. Można to uznać za wadę mimo, że jest to immanentna cecha, ponieważ rzadko kiedy jest tak, żeby z prawa naturalnego tak od razu na pierwszy rzut oka wynikało jak należy postępować. Podstawową zasadą prawa natury jest zasada czyń dobra a unikaj zła. To jak mamy postępować w konkretnej sytuacji, w której jest znacznie bardziej złożone ustalenie tego, co jest dobre a co złe. Chodzi o to, że normy prawa naturalnego nie dają gotowych recept jak postępować w każdej sytuacji. Relacja w tym aspekcie prawa naturalnego do prawa pozytywnego (lex humana). Chodzi o to, że tu jest jakby uzasadnienie prawno- naturalne istnienia prawa ludzkiego. Z tego prawa nic dokładnego nie wynika. Dla tego człowiek potrzebuje praw, które wprowadzałyby sztywne, konkretne ramy zasadny konkretyzujące prawo naturalne. Lex humana- prawo ludzkie ma być konkretyzacją prawa naturalnego.

Typy koncepcji prawno- naturalnych:

• Religijne

• Laickie

• Filozoficzno- prawne, czyli traktujące prawo naturalne jako normy prawne

• Etyczne- traktujące prawo naturalne jako bezwzględnie wiążące normy moralne

• Statyczne- prawo naturalne o nie zmiennej treści

• Dynamiczne- koncepcje prawa naturalnego o zmiennej treści

• Materialne- dotyczą treści prawa

• Proceduralne- dotyczą procedury

Koncepcje pozytywistyczne- termin pozytywizm ujmować możemy w dwóch znaczeniach:

1. Dla oznaczenia typu poglądów na prawo.

2. Dla oznaczenia kierunku w prawoznawstwie ukształtowanego w pierwszej połowie XIX wieku i dominującego do lat 70 XX wieku.

Pozytywiści to prawnicy którzy zajmują się praktyką (praktycznym zastosowaniem prawa),

Geneza pozytywizmu:

Pozytywizm powstał w opozycji do: z jednej strony koncepcji prawno- naturalnych, a z drugiej do tzw. niemieckiej szkoły historycznej.

W warstwie filozoficznej pozytywizm prawniczy nawiązuje do pozytywizmu filozoficznego (co do przedmiotu badania, ma być nim rzeczywistość, a nie jakieś ideały).

August Comte: pierwsza faza filozofii pozytywnej:

- Co do przedmiotu badania ma nim realna rzeczywistość

- Intersubiektywnej(empirycznej) kontrolowalności twierdzeń

- Wolność od wartościowania

W aspekcie ideologicznym pozytywizm może być postrzegany jako ideologiczne uzasadnienie państwa biurokratycznego.

Cechy pozytywizmu jako typu poglądów na prawo:

1) Prawnymi są jedynie normy pochodzące od państwa, i każde normy pochodzące od państwa (tzw. prawo pozytywne) (złe czy dobre- nieważne)

2) Prawem są normy zagrożone przymusem,

3) Normy prawne obowiązują nie ze względu na swoją treść, czy stosunek do innych norm, ale ze względu na określoną formę czy sposób ich powstania,

4) W konsekwencji prawo jest niezależne walidacyjnie (w aspekcie obowiązywania) od moralności. Obowiązuje choćby było złe moralnie. Taka postawa prowadzi do akceptacji woluntaryzmu władzy państwowej (czyli, że władza może wszystko).

5. Moralna ocenia prawa nie jest zadaniem prawoznawstwa.

6. Rolą prawa jest zapewnieni stanu bezpieczeństwa i stabilności, stąd system prawny musi być jasny i niezmienny.

7. Prawoznawstwo nie powinno podejmować refleksji aksjologicznej, ani socjotechnicznej. Przedmiotem badanie nauki prawa ma być wyłącznie samo prawo, a nie stosunek prawa do wartości, czy do rzeczywistości społecznej. Właściwą metoda badania prawa jest tzw. metoda formalno- dogmatyczna sprowadzająca się do ograniczenia się do analizy tekstu prawnego wyłącznie w aspekcie językowym. Prowadziło to do rozwoju analiz językowych w szczególności w postaci tzw. jurysprudencji pojęciowej (Begriffsiurisprudenz).

8. Pozytywizm przyjmował wizję wykładni i stosowania prawa jako czynności poznawczych- nietwórczych, albo rytmicznych (w zeszycie: algometrycznych) czy mechanicznych i wolnych od wartościowania.

9. Pozytywizm charakteryzował się swoistym uzasadnieniem obowiązku posłuchu wobec prawa. Wywodził go z zagrożenia sankcją. Pozytywiści uzasadniając obowiązek posłuchu wobec prawa odwoływali się do wartości posłuchu czy ładu (pseudopozytywizm).

Prawo naturalne a prawo stanowione

• Prawo naturalne

Prawo naturalne (lex naturalis) - to zbiór norm, które obowiązują całe społeczeństwo i władzę państwową bez względu na to, czy są one przez tą władzę ustanawiane i uznawane, czy nie.

 

Każda zbiorowość ludzka we wczesnych etapach swojego rozwoju wykształciła zbiór norm postępowania, co potwierdza jedna z sentencji łacińskich „Ubi societas, ibi ius” (gdzie społeczeństwo tam prawo). Ludzie od momentu tworzenia pierwszych zorganizowanych zbiorowości organizowali też prawo. Było ono niezbędne we współistnieniu i relacjach społecznych. Początkowo było to prawo zwyczajowe, niepisane.

 

Pierwszy skodyfikowany zbiór praw wydał władca Babilonu Hammurabi (XVIII XVII w. p.n.e.), przez historyków nazywany Kodeksem Hammurabiego. Kodeks zawierał szereg praw obowiązujących obywateli i niewolników.

 

Za źródło norm postępowania uważa się naturę Boga (Kościół Katolicki), naturę społeczną lub niezmienną naturę ludzką (oświecenie). O boskim pochodzeniu prawa pisali w swoich dziełach św.Augustyn i św. Tomasz z Akwinu. Zwolennicy pochodzenia prawa z natury społecznej to m in. Jan Jakub Rousseau i Immanuel Kant.

 

Współcześnie uznaję się prawo naturalne za wzór dla prawa stanowionego. Normy prawa naturalnego odwołują się do natury człowieka, któremu Bóg dał wolną wolę i rozum, aby nimi rozporządzać dla dobra ogólnego. Naczelną ideą prawa naturalnego jest idea dobra i nakaz -Należy czynić dobro.

 

Prawo naturalne oparte jest na naturze ludzkiej, nie można więc jego zniszczyć lub zabrać człowiekowi. Prawo naturalne jest nadrzędne przy tworzeniu prawa państwowego, nawiązuje do godności człowieka, powszechnego dobra i sprawiedliwości społecznej, a nie dążenia władzy do zaspokojenia własnych doraźnych interesów.

 

Prawo naturalne jest bardziej stabilne i trwałe od prawa stanowionego, gdyż odnosi się do woli Bożej, która podyktowała człowiekowi uniwersalne i niezmienne zasady postępowania w zbiorowości.

 

Podstawowe przykłady prawa naturalnego to: prawo do własności, do życia, do owoców swojej pracy, do zabawy, do religii itp.

• Prawo stanowione

Prawo stanowione (ius civile) - to zbiór norm, które zostały ustanowione przez organy państwowe, ustawodawcze, uwzględniając normy ogólne przyjęte w danym społeczeństwie. Państwo gwarantuje przestrzeganie tego typu prawa za pomocą przymusu. Prawo stanowione niektórzy określają jako prawo pozytywne, gdyż jest wolne od ocen moralnych i tylko jego należy przestrzegać.

 

• Relacje pomiędzy prawem naturalnym, a stanowionym (pozytywnym)

Prawo naturalne:

• Prawo jest ściśle określona wartością.

• Prawo wyraża dążenie do idei dobra, piękna, sprawiedliwości.

• Normy moralne są dane człowiekowi od Boga, wynikają z natury ludzkiej i zasad współżycia zbiorowości. Posiadają moc wiążącą.

• Zasady moralne powinny być podstawa przepisów prawnych.

Prawo pozytywne:

• Prawo jest ściśle określone leksykalnie.

• Większość nie widzi potrzeby oceny prawa z punktu moralnego.

• Norma moralna nie traci na ważności nawet gdy jest uznana za niesprawiedliwą i niemoralną. Norma traci swoją wagę i znaczenie dopiero gdy uchyli ją organ legislacyjny zgodnie z procedurami.

• W państwie istnieją zasady spisane w przepisach prawnych.

Niezależnie od rozbieżności pomiędzy zwolennikami prawa naturalnego, a stanowionego (pozytywnego) istnieją teorie, które uznają za właściwe następujące rozumowanie:

• Wśród norm postępowania są takie, które określają jedynie normy moralne.

• Niektóre zachowania określają tylko normy prawne np. procedury podejmowania pewnych czynności.

• Istnieją zachowania regulowane zarówno przez normy moralne jak i prawne np. zabójstwo.

• Każde zachowanie jednostki jest regulowane przez prawo, które zawiera w sobie zasady moralne.

12. PAŃSTWO PRAWA - koncepcja prawna, która ukształtowała się w niemieckiej myśli z XIX w., ale jej idei można doszukiwać się w koncepcjach demokracji antycznej.
- Państwo prawa, lubi inaczej koncepcja prawna, ewoluuje od czasów oświecenia. Jej genezą było ograniczenie wszechwładzy suwerennego monarchy, który tworząc prawa był równocześnie ponad nimi. W państwie prawa wzajemne stosunki między poszczególnymi organami władzy państwowej, jak również pomiędzy organami państwa a obywatelami i ich organizacjami są ściśle określone przez stabilne i w praktyce stosowane normy prawne. Koncepcja państwa prawa opiera się na założeniu, iż zadaniem prawa jest ochrona jednostki przed arbitralnym działaniem państwa.

- polega na związaniu państwa, jego organów przepisami stanowionego prawa (oznacza to, że każde działanie organu państwowego względem jednostek musi mieć podstawę prawną lub inaczej: organy i przedstawiciele działają w ramach istniejących norm prawnych, bo podstawą państwa prawa jest system norm prawnych)

Cechy państwa prawnego to przede wszystkim:
# pewność prawa zagwarantowana obywatelom (można tu wymienić zasadę lex retro non agit czy vacatio legis)
# adekwatność ingerencji prawnej w życie społeczne (tylko, gdy uzasadniona potrzeba i nie może być nadmierna, np. ochrona zdrowia, pokoju społecznego)
# zasada ochrony praw słusznie nabytych (wynika z zasady pewności prawa)
# konstytucjonalizacja ustroju, zasad systemu prawa
# nadrzędność norm konstytucyjnych
# efektywna kontrola przestrzegania konstytucji i ochrony porządku konstytucyjnego (np. działanie TK)
# legalizm (różne aspekty, np. objęcia władzy, działanie administracji państwowej podlega kontroli pod względem legalności decyzji przez sądownictwo administracyjne)
# zasada podziału władzy, niekoniecznie musi to być podział władzy na równe sobie, ale ważne jest, by respektowała np. konstytucyjne gwarancje wolności i praw jednostki)
### Zgodnie z Konstytucją, RP jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej

Mówi się o gwarancjach państwa prawa i można wyróżnić:
@ ustrojowe (podział władzy, niezawisłość sądów)
@ legislacyjne (hierarchia aktów prawa, nadrzędność konstytucji w systemie)
@ proceduralne (np. prawa oskarżonego w procesie karnym, wieloinstancyjność trybu rozstrzygania spraw)

Według współczesnej koncepcji państwa prawa, znaczenie też ma duch tworzonego prawa - tworzone rozwiązania prawne powinny być zgodne z dominującym systemem norm społecznych i nie godzić w prawa i wolności człowieka

14. ZASADY WSPÓŁCZESNEJ DEMOKRACJI

Demokracja oznacza „rządy ludu”(ustrój polityczny, gdzie źródło władzy stanowi wola większości obywateli)
i ma swój początek w demokracji ateńskiej; podwaliny dały też reformy Solona z 594p.n.e.. Jednak rozwój współczesnej demokracji nastąpił dopiero w XVII w. (Anglia), wraz z pojawieniem się wizji dotyczących parlamentaryzmu, konstytucjonalizmu, państwa prawa a w XIX w.- idei suwerenności narodu.
Mimo wszystko, demokracja jest trudna do zdefiniowana i najczęściej ujmuje się ją jako porządek, gdzie utrzymane są wartości istotne dla człowieka, takie jak: wolność (wolność słowa, zgromadzenia, manifestacji poglądów, swobodnych uczciwych wyborów); równość; tolerancja; swoboda zrzeszania się; pluralizm światopoglądowy, kulturalny i społeczny

Jako podstawowe zasady państwa demokratycznego wymienia się:

• Zasada suwerenności narodu - źródłem władzy jest naród, który ma wpływ na najważniejsze decyzje w państwie, wybierając w wyborach swych przedstawicieli. Poprzez nich sprawuje władze pośrednio. Formą bezpośrednią jest zaś udział w referendum czy inicjatywa ludowa.

• Zasada pluralizmu - realizowana na wielu płaszczyznach, np. politycznej, ekonomicznej, społecznej. Dzięki pluralizmowi politycznemu w państwie może działać wiele partii i innych organizacji o różnych poglądach, programach i strukturach

• Zasada podziału władz, funkcji - na ustawodawczą (stanowienie prawa), wykonawczą (mającą je realizować w praktyce) i sądowniczą (rozstrzygającą spory). Władze te nie muszą być równe sobie.

• Zasada państwa prawa (działanie władz oparte na prawie)

• Konstytucjonalizm i praworządność - ustrój oparty na Konstytucji a władza sprawowana zgodnie z ustawą zasadniczą i obowiązującym prawem

• Zasada przedstawicielstwa (władza sprawowana przez przedstawicieli narodu)

Istotne są też:
# gospodarka rynkowa
# związanie organów państwa ustawami
# niezależność, niezawisłość sądów
# zasada rządów większości
# niedyskryminacja
# pewność prawa dla obywateli
# wolne uczciwe wybory

Trwałość demokracji zależna jest od przesłanek instytucjonalnych, społecznych, ekonomicznych, dobrej sytuacji międzynarodowej państwa demokratycznego, wysokiego poziomu politycznego.

Mówi się też o zagrożeniach demokracji - zdaniem przeciwników prowadzić ona może do rządów oligarchicznych, a więc do przekształcenia się w sytuację, kiedy o wszystkim decyduje grupa osób, elita (z racji tego że demokracja to rządy ludu, a konkretnie: większości). Występuje ryzyko łamania praw i wolności; Demokracji nie sprzyja również zła sytuacja gospodarcza państwa. Wysokie bezrobocie, brak perspektyw, trudności ekonomiczne, powodują radykalizację społecznych nastrojów. Problemem jest również pogłębianie się nierówności, zwłaszcza majątkowych. Ważnym problemem jest ograniczenie zasady pewności prawa -> Konstytucja dopuszcza ograniczenie lub znoszenia praw w razie kolidowania z innymi prawami konstytucyjnymi. Ograniczenie lub zniesienie praw nabytych jest dopuszczalne tylko pod warunkiem , że takie działanie jest konieczne dla realizacji innych wartości konstytucyjnych, które mają pierwszeństwo przed wartościami znajdującymi się u podstaw zasady ochrony praw nabytych.

Jednak jednym z największych zagrożeń dla współczesnej demokracji są systemy, będące jej całkowitym zaprzeczeniem. Mowa tutaj o systemie totalitarnym i autorytarnym. Słabość demokracji, niezgoda i brak dialogu wśród rządzących, mogą w społeczeństwie obudzić tęsknotę za rządami tzw. silnej ręki.

4. ARYSTOTELES

Pierwszą próbę określenia, czym jest państwo podjął w starożytności wybitny grecki myśliciel i uczony Arystoteles (384-322r. p.n.e.). Odrzucił on platoński obraz idealnego państwa (polis).

- w swoim dziele „Polityka” po raz pierwszy definiuje państwo jako naukę o polityce, postrzega je jako państwo cnotliwe, etyczne, o określonym celu działania->

• cel państwa: stanowiąc wspólnotę cnotliwych obywateli, ma być sługą dla nich samych, sługa dla człowieka; tylko ono jest w stanie dostarczyć środków, instytucji, za pomocą których człowiek rozwija się i może osiągnąć pełnię szczęścia, satysfakcję. Cel jego działania to szczęście, dobro ostateczne, czyli eudajmonia. Arystoteles rozpatruje szczęście człowieka jako obywatela i satysfakcję- z zaangażowania w życie polityczne

• początek państwa:   państwo pochodzi z natury, bo ludzie nie są w stanie sami zaspokoić swoich potrzeb, naturalnie łączą się w rodziny, te we wspólnoty wiejskie, a te zaś tworzą państwo. (czyli państwo tworzy się naturalnie!)

• rodzina: jest podstawą społeczeństwa, składają się na nią 4 czynniki: 1. Związek mężczyzny i kobiety; 2. relacje ojciec- dzieci; 3. relacje pan- sługa; 4. środki do zaspokojenia potrzeb materialnych (narzędzia i niewolnicy- zj.naturalne, niektórzy nie mogą działać samodzielnie bo są nierozumni; niewolnicy najczęściej niewolnikami; niewolnikiem nie może być Grek!) ; Rodzina spełnia funkcje na płaszczyźnie ekonomicznej: gospodarka naturalna (prace rolne, pasterstwo, łowiectwo), wymiana dóbr, dążenie do bogactwa

• człowiek: najważniejsza jest sfera duchowa

• system społeczny: Prawdziwe obywatelstwo wg Arystotelesa tkwi w uczestnictwie w tworzeniu prawa, egzekwowaniu i stanowieniu wymiaru sprawiedliwości, stąd nie wszyscy mogą dostąpić zaszczytu bycia obywatelem, krąg tych osób jest wąski ( nie rolnik, bo brak rozmysłu i nie rzemieślnik bo brak czasu na angażowanie się w życie polityczne)

• struktura społeczna: najliczniejszą grupę stanowią rolnicy (niewolnicy). Wyżej od nich - rzemieślnicy. Next - kupcy i handlowcy.

- Najwyżej: wojownicy; mający rozeznanie w tworzeniu prawa = rządzący; kapłani. By wśród nich nie dochodziło do konfliktów, mają przechodzić z jednej grupy do drugiej (w->rz.->k.). Nie muszą podejmować prac fizycznych, a jedynie kierować państwem, czuwać nad jego bezp.

• Podobnie jak Platon, A. dostrzega ducha, który ma kierować człowiekiem

- dusza wegetatywna (fizyczna) - odpowiada za rozmnażanie się, zdobywanie pożywienia (najbardziej rozwinięta u rolników, rzemieślników i kupców)

- dusza zmysłowa - odp. Za człowieka, działanie, emocje, pożądanie

- dusza rozsądku - najważniejsza, dzięki niej można osiągnąć eudajmonię; ludziom musi towarzyszyć cnotliwe życie a cnoty moralne osiągnąć można poprzez habitus (przyzwyczajenia). Najważniejsze z nich to hojność, męstwo, sprawiedliwość, przyjaźń, itd. Ważne jest też szukanie złotego środka (umiaru). Cnoty należy ćwiczyć, dlatego tak ważna jest edukacja, gdzie wykorzystuje się cnoty w praktyce

Arystoteles nie odrzuca dóbr materialnych (w przeciwieństwie do Platona), jednak ich rola jest drugorzędna - mają służyć naszemu rozwojowi, ich brak nie pozwala na osiągnięcie szczęścia.

• Ustrój: Arystoteles nie widzi potrzeby reformowania ustroju, twierdzi że nie ma idealnego ustroju (wszystko zależy od mentalności społeczeństwa zamieszkującego dane terytorium), ale można mówić o tych dobrych i złych.

- 3 negatywne: tyrania (bo 1stka), oligarchia (bo rządy bogatych), demokracja (bo rządy ubogich)

- systemy praworządne: monarchia (bo rządy w interesie ogółu), rządy arystokratyczne (bo istnieje wyjątkowy ród), politea (=oligarchia+demokracja, czyli rządy niewielu z poparciem większości)

- politea to najlepszy system: nie dochodzi do anarchii i wewnętrznych konfliktów bo do głosu dochodzi klasa średnia gwarantująca pokój wewnętrzny i zewnętrzny. Chodzi też o osiągnięcie złotego środka - pokojowi służy nie za mało i nie za dużo mieszkańców, nie nadmiar dóbr i nie ich niedobór, nie za małe i nie za duże terytorium, takie położenie państwa że jest trudne do zdobycia przez wrogów a łatwe do obrony, mentalność ludów

• Prawo natury a prawo pozytywne- Arystoteles podkreśla naturalność państwa, widzi prawo natury także w instytucjach stworzonych przez człowieka; ogólnie świat rządzi się prawem natury i panuje w nim naturalna sprawiedliwość, harmonia.

-Sprawiedliwość to postępowanie zgonie z prawem i słusznością, może być wyrównawcza (pomiędzy jednostkami) i rozdzielcza (państwo wobec jednostek).

- Istnieje też prawo pozytywne, jednak nie zawsze odzwierciedla ono prawo natury (jest sztuczne. Arystoteles nie uznaje wyższości prawa stanowionego i stwierdza, że „to, co prawe, trwa zawsze i jest niezmienne, podobnie jak prawo powszechne, natomiast przepisy prawne ulegają częstym zmianom"

4. ŚW. AUGUSTYN (354 - 430) - chrześcijańskie koncepcje genezy państwa, nawiązuje do Platona (wg niego istnieje świat zmysłowy i świat pozazmysłowy), liczne dzieła, m.in. Wyznania, Traktaty o łasce

• Cała filozofia Augustyna koncentruje się na Bogu i zasługuje na miano teocentrycznej. Bóg zostaje w niej opisany jako byt wieczny, konieczny. Stworzenie jest dziełem Boga - dokonało się z niczego (kreacjonizm) wg idei obecnych odwiecznie w Jego umyśle (nawiązanie do Platona). Stwórca podtrzymuje świat w istnieniu i kieruje nim ku dobru.

• Państwo - istnieje państwo Boże (zbawienie dotyczy tylko pewnej grupy ludzi, co wpisane jest odgórnie w Pan Boży, dlatego należy żyć jak najlepiej) i państwo grzeszników (=p.ziemskie. człowiek skaził swą naturę grzechem pierworodnym, kieruje się żądzami jak władza i dobra materialne); historia jest walką państwa szatana z bożym -> z encyklopedii WIEM: wizja historiozoficzna ujmująca dzieje świata jako konflikt "państwa Bożego" (civitas Dei) z "państwem ziemskim" (civitas terrena) kierowanym przez szatana

- poza 2 podst. zadaniami czyli zachowaniem pokoju i bezpieczeństwa, funkcją państwa jest represjonowanie grzeszników, trzeba mu się podporządkować niezależnie od rządów (pod jego wpływem nic nie może stać się lepsze)

- polityka represyjna państwa polega na piętnowaniu heretyków, a o tym kto popadł w błąd decyduje władza kościelna. Obywatele w imię posłuszeństwa państwu bożemu powinni zachować bierność (nie: czynny opór) i ustrzegać się od pewnych działań. Ludzie mają prawo do biernego oporu tylko wtedy, gdy prawa państwowe naruszają prawa boże

- władza została dana przez Boga i to z powodu grzechu

- państwo powinno wspierać Kościół, bo prowadzi on ludzi do najwyższego celu jakim jest osiągnięcie życia wiecznego

• Prawo pozytywne powinno być spójne, wyrażać wolę bożą (np. prawo własności- uzasadnione, gdy własność nabyta uczciwie)

• Człowiek - obraz człowieka składa się z ciała i duszy, będących odrębnymi substancjami. Czymś, co ożywia ciało, jest dusza, to ona posiada takie funkcje jak myśl, wola, pamięć; jest doskonalsza bo jest bliższa Bogu

-prym woli nad rozumem, ale ta wola odpowiedzialna jest też za zło na świecie, bo człowiek nie zawsze podejmuje właściwy wybór, a rozdarty jest między dobrem a złem, ciałem a duszą - musi wybrać którąś z tych dróg (Rozważania na temat natury dobra i zła - w obszernym dziele "Państwo Boże"). Od woli zależy więc wiara, ta wiara jest koniecznym warunkiem poznania, umożliwia bożą łaskę.

Z Wikiii: Jego myśl była przez ponad 700 lat najbardziej wpływową szkołą myślenia filozoficznego w Kościele katolickim. Dopiero w okresie Soboru Trydenckiego jej miejsce zajęły koncepcje Tomasza z Akwinu, które w ogromnym stopniu inspirowane były przez myśl Augustyna, obok metafizyki Arystotelesa, zwłaszcza hylemorfizmu.

Z ŚciągA (W SUMIE KONKRET): PODSUMOWANIE FILOZOFII CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
Augustyn dał podstawy dalszego rozwoju wiary chrześcijańskiej, stworzył podwaliny pod nową chrześcijańską filozofię. Jego następcy w formułowaniu swoich teorii opierali się na poglądach Augustyna z Hippony. Przez wieki kształtował doktrynę chrześcijańską w filozofii, teologii oraz duchowości. Jego dzieła wywarły duży wpływ nie tylko na same chrześcijaństwo, ale również na całą kulturę europejską. Augustyn pojął boga jako nieskończone i niewyczerpalne źródło a świat jako twór nadprzyrodzony i dzieło łaski Stwórcy. Wprowadzając nowe prawa, Augustyn nie zapomniał o dotychczasowym dorobku swoich poprzedników. To sprawiło, że jego koncepcja ma w sobie pewne nieścisłości: np. uznaje zło jako coś, na co człowiek nie ma wpływu, twierdził, że ciało nie jest złem, a mimo to w pożądalności cielesnej je widzi. Nie można jednak świętemu Augustynowi odmówić wielkiego wkładu w rozkwit chrześcijaństwa i nowego nurtu w filozofii. Dlatego też został uznany za jednego z Ojców Kościoła. Jego koncepcje filozoficzne wniosły wiele nowych myśli i twierdzeń wśród jemu współczesnych. Stwierdził, że istota ludzka znajduje się pomiędzy niebem a ziemią, pomiędzy aniołami i zwierzętami. Spowodowało to rozdarcie wewnętrzne człowieka i zrodziło nieustanny konflikt pomiędzy jego duchowością i cielesnością. Człowiek musiał nieustannie wybierać pomiędzy Królestwem Bożym i dobrami ziemskimi. Św. Augustyn nieustannie podkreśla dualizm świata, jego rozdwojenie. Ponadto duże znaczenie przykładał św. Augustyn do modlitwy, medytacji, rozważania nad samym sobą. Koncepcja losu ludzkiego, stworzona przez św. Augustyna, określana jest mianem pesymistycznej.

4.ROBERT FILMER - siedemnastowieczny myśliciel, obrońca absolutyzmu królewskiego, autor traktatu Patriarcha.

• koncepcja patriarchalna powstania państwa; państwo powstało w drodze ewolucji władzy od władzy naczelnika plemienia do władzy królewskiej. Zgodnie z nazwą tej teorii najwłaściwszą osobą sprawującą władzę w państwie był król, bowiem charakter jego władzy odzwierciedlał boską władzę na światem, albo też władzę jaką posiada ojciec w swojej rodzinie czy rodzie.
  - państwo powstało na skutek coraz większego rozrastania się i komplikowania struktur rodzinnych, w których kluczową rolę odgrywa najstarszy mężczyzna danego rodu - sprawowana przez króla władza jest szczególnego rodzaju uosobieniem władzy ojcowskiej. Państwo jest podobne do patriarchalnej rodziny- Filmer dowodzi, iż władza pochodzi od Boga nie tylko w sensie instytucjonalnym, ale personalno-konkretnym. Była ona przekazywana przez Adama swym potomkom, którzy przekazywali ją dalej, będąc, na zasadzie sukcesji, legitymowani do jej sprawowania

• król posiada władzę jako patriarcha swojego narodu i spadkobierca biblijnego Adama (co starał się wykazać w swym dziele, opierając się na cytatach z Biblii); osoba panująca dysponuje władzą rozciągającą się na wszystkich poddanych; zakres jego władzy jest nieograniczony, autorytet władzy jest zawsze bowiem ,,autorytetem najwyższego ojca”; Jest on źródłem bezwarunkowego politycznego zobowiązania ciążącego na poddanych, którzy winni podporządkować się sprawującemu władzę, gdyż posiada ona bezpośrednią boską sankcję. Chociaż bowiem obecni królowie nie są naturalnymi ojcami swych poddanych, to są sukcesorami pierwszych ojców w wykonywaniu ,,Najwyższej Jurysdykcji”. Niezależnie od sposobu zdobycia władzy, jej zakres nie jest ograniczony, zawsze jest absolutny.

• Władzę państwową przyrównywał do władzy starszego rodu (wodza plemiennego lub innego patriarchy), sugerując, że jest ona sprawowana w interesie całego społeczeństwa.
  -Władza - kategoria dana przez Stwórcę dla uporządkowania relacji międzyludzkich
  - władza państwowa jako warunek istnienia każdego społeczeństwa, stąd bezwzględny obowiązek posłuszeństwa wobec każdej władzy
  - brak władzy równoważny z anarchią

• Monarchia absolutna jako najlepszy ustrój, gwarantujący siłę, porządek i stabilność społeczeństwa; Filmer stwierdza: ,,1. Nie ma formy rządu poza monarchią. 2. Nie ma innej monarchii jak tylko patriarchalna. 3. Nie ma monarchii patriarchalnej, która nie byłaby absolutna i arbitralna. 4. Nie ma takich rzeczy jak arystokracja i demokracja. 5. Ludzie nie rodzą się z natury wolni”. Monarchia to jedyny ustrój, który podoba się Bogu, to On zresztą pokazał ludziom jego wzorzec, czyniąc Adama władcą jego potomstwa. On to bowiem ustanowił ,,wszelką władzę - a więc tę nad rodzinami, społeczeństwami i królestwami - w osobie najwyższego ojca dla jej doskonałości i trwania, to wszelkie inne formy sprawowania tej władzy prowadzą nie tylko do jej osłabienia i wypaczenia, ale także zniszczenia całej jej konstrukcji (...) albowiem nie zgadza się ona z wzorcem, jaki Bóg ustanowił nadając władzę ojcowską Adamowi”

• Człowiek - odrzucenie poglądu o równości ludzi i przyrodzonych prawach naturalnych, bo nie pozwala ona na przyznanie prawa do rządzenia przy jednym chociażby głosie sprzeciwu. Jednomyślność ta uniemożliwia w praktyce skuteczne rządzenie. Prowadzić to musi niechybnie do anarchii, zwłaszcza, że jeśli przyjmiemy, iż każdy może ustanowić nad sobą zwierzchnika, nic nie stanie na przeszkodzie, by każdy człowiek zapragnął być królem.-> każdy, rodząc się, ma określone miejsce w grupie i podlega rodzicom oraz władzy państwowej; naturalna zależność człowieka od zwierzchności
  -Rolą ludu jest wykonywać rozkazy suwerena, nawet wtedy, gdy nakazują im one czynienie zła, gdyż za konsekwencje takiego działania odpowiedzialność poniesie po śmierci jedynie rozkazodawca. Poddani nie mają zatem prawa oporu ani możliwości moralnego uzasadnienia buntu przeciwko władzy. Bunt taki nie zmieniłby zresztą niczego w ich kondycji, bowiem zakres władzy pozostaje zawsze taki sam i pokrywa się z zakresem władzy ojcowskiej. Nie ma  żadnego znaczenia kto włada, bowiem jego władza zawsze jest całkowita i arbitralna. Filmer polemizuje w tym miejscu nawet z tak umiarkowanym zwolennikiem prawa oporu, jakim był Grocjusz, który dopuszczał go w wyjątkowych, zagrażających bytowi państwa sytuacjach

• Umowę społeczną traktował jako koncepcję sztuczną, bo społeczność państwowa według niego nie była wynikiem przemyślanych decyzji, lecz organizmem naturalnym, bez którego jednostka istnieć nie mogła. (widział niekonsekwencje idei umowy społecznej, odrzucał powszechną zgodę i twierdził, że stabilny rząd nigdy nie może być oparty na powszechnej zgodzie, zwłaszcza, że raz daną zgodę, skoro ludzie są wolni, mogą, wszyscy razem, lub każdy z osobna cofnąć)

• Koncepcja prawa - Obok porządku prawa natury funkcjonuje prawo pozytywne, którego treść odpowiadać winna nakazom władcy. Jedynym jego autorem, interpretatorem i sędzią jest sam władca, bowiem na mocy władzy ojcowskiej ,,które prawo jest słuszne i które złe, może osądzać jedynie Król”. Sam z kolei prawu w żadnym stopniu nie podlega, gdyż ,,władza królewska wynika z prawa naturalnego i jako takiej żadne niższe prawo nie może ograniczyć”, a ,,ojciec rodziny nie rządzi przez żadne inne prawo niż przez jego własną wolę, nie przez prawa i wolę jego synów albo sług

             

 Doktryna Filmera cieszyła się dużą popularnością w okresie restauracji Stuartów, będąc niejako oficjalną doktryną władzy. Od samego początku także spotykała się z zajadłą krytyką w obozie przeciwników monarszego absolutyzmu. Choć Sir Robert doczekał się swego  obrońcy w osobie Edmunda Bohuna, to głos jego przeciwników był o wiele głośniejszy.

ŚWIĘTY TOMASZ Z AKWINU - twórca nurtu zwanego tomizmem. Filozofia św. Tomasza stanowi odbicie rzeczywistości, takiej jak ją widzieli ludzie w czasach feudalizmu. Św. Tomasz z Akwinu doczekał się wielu zwolenników. Jego poglądy okazały się ponadczasowe. Stolica apostolska wielokrotnie ogłaszała naukę Tomasza jako naukę Kościoła. Dzięki tomizmowi ludzie średniowiecza mogli odpowiedzieć sobie na wiele nurtujących pytań dotyczących Boga i człowieka.

Świat widziany oczyma św. Tomasza jest nieskomplikowany i oparty na porządku i harmonii, ponieważ Stwórcą świata jest doskonały Bóg . To z woli Stwórcy człowiek otrzymał umysł i zmysły, aby dane mu było poznanie tego, co Bóg stworzył. Wytłumaczenie świata umożliwia odnalezienie w nim swego miejsca.

Tomizm opiera się na "rozumnym ładzie świata", obrazie świata uporządkowanego, który tworzy drabinę bytów:

1. Bóg - najwyższa istota, ostateczna przyczyna wszystkiego (byt najwyższy, samoistny; świat stworzony przez Boga w wyniku Jego woli)

2. Aniołowie - czyste inteligencje.

3. Człowiek - byt z ducha i ciała.

4. Zwierzęta - byty cielesne.

5. Rośliny - materia żywa.

6. Materia martwa - kamienie, metale itp.

7. Żywioły.

Człowiek to nie sama dusza (odejście od spirytualizmu Platona), ale zjednoczenie duszy (forma) i ciała (materia). Dusza jest niezniszczalna, po śmierci może istnieć oddzielnie od ciała. Ciało to niezbędne dopełnienie duszy w wymiarze życia doczesnego, bo do poznania niezbędne są też postrzeżenia zmysłowe. Poznanie opiera się na współpracy zmysłów z rozumem. Rozum ma pierwszeństwo przed wolą, musi nią kierować. Dzięki rozumowi można pojąć istnienie Boga - św. Tomasz podaje 5 dowodów na istnienie Boga: 1. z istnienia ruchów wywnioskował, że istnieje pierwsza przyczyna ruchu, którą jest Bóg; 2. z niesamoistności świata wywnioskował, że istnieje istota samoistna, będąca przyczyną świata, którą jest Bóg; 3. z przypadkowości rzeczy wywnioskował, że istnieje poza nimi istota konieczna; 4. z istnienia różnych stopni doskonałości bytu wywnioskował, że musi istnieć byt najdoskonalszy; 5. z celowości w świecie i panującemu tam porządkowi doszedł do wniosku, że musi tam być obecny najwyższy rozum, którym jest Bóg.

Jednak uważał, że są prawdy, których rozum ludzki nie jest w stanie poznać, m.in. tajemnicę o Trójcy św., o grzechu pierworodnym i o wcieleniu.

Ostateczny cel życia - szczęście = prawdziwe poznanie Boga, Bóg był dla niego ostatecznym celem i normą czynów ludzkich. Warunkiem szczęścia było także utrzymanie równowagi między tym, co cielesne, a tym, co duchowe; zadanie to możliwe było do osiągnięcia tylko wtedy, gdy człowiek postępował zgodnie z zaleceniami swego rozumu.

IDEA PRACY, teoria słusznej płacy (gwarantującej możliwość utrzymania się i poczynienia oszczędności) - praca jest naturalną potrzebą człowieka, a ponieważ stworzono człowieka do życia godnego i szczęśliwego, praca jest drogą prowadzącą do tych celów. Można mówić wręcz o obowiązku pracy; niezależnie od spełnianego zawodu i miejsca w hierarchii społecznej każda praca powinna mieć w ostatecznej perspektywie kierowanie człowieka ku Bogu. Organizatorem pracy jest państwo, posiadające obowiązek rozumnego i rzeczowego jej zorganizowania - na zasadzie spokoju i sprawiedliwego wynagrodzenia.

TEORIA PAŃSTWA

Teoria państwa opiera się na założeniu, iż jedynie sama zasada i idea władzy pochodzi od Boga. Poczucie hierarchii i konieczność harmonijnego rozwoju stosunków społecznych i produkcyjnych, wymagają odwołania się do zjawiska władzy. Władza to zrozumienie podporządkowania się jednych ludzi drugim. Panują z reguły ci, którzy przodują rozumem, a ułomni służą. Oprócz tego społeczeństwo dzieli się na:
- optimates czyli połączeni w jedną całość najwięksi feudałowie zarówno duchowni jak i świeccy.
- populus honorabi czyli wszyscy ci, którzy nie byli co prawda magnatami, ale posiadali ziemię i mogli się utrzymać z cudzej pracy.
-vilis populus czyli ci którzy nie posiadali majątku.
Św. Tomasz uważał, że utrzymanie własności prywatnej stanowi konsekwencje prawa natury i jest niezbędne do normalnego życia społecznego. Takie stanowisko tłumaczyło prawo do posiadania ogromnych majątków przez grupę, która znajdowała się na szczycie hierarchii społecznej; św. Tomasz dopuszczał osiąganie korzyści z handlu, byle był on społecznie pożyteczny.

Tak więc, hierarchiczna budowa społeczeństwa oraz hierarchia celów ludzkości, określały stosunki między jednostką i społeczeństwem a państwem oraz między państwem a kościołem. 

WŁADZA

Środkiem zapobiegającym działaniu czynników zewnętrznych zagrażających suwerenności państwa jest troska władcy o bezpieczeństwo państwa, którym rządzi. Władca spełnia wobec wspólnoty rolę analogiczną do roli Boga, sprawującego pieczę nad całością wszechświata, jeśli rządząc zmierza do dobra wspólnego. Władza nad całym państwem wymaga szczególnych predyspozycji etycznych, bez których monarcha zmienia się w tyrana, deprawując i siebie, i swoich poddanych. Zasadniczym celem istnienia władzy politycznej jest wspieranie jednostek ludzkich w dążeniu do zbawienia, musi podejmować wysiłek, by poddana jej społeczność dobrze żyła.

Tomasz rozważa charakter różnych ustrojów, ale Monarchia wg niego była najlepszym rządem. Niestety siła monarchy sprzyja degenerowaniu się jego władzy, może prowadzić do tyranii -> Gdy władca stawał się niepoprawnym tyranem, można było czynnie wystąpić przeciw niemu i to powstanie nie było buntem (tyran - gdy nielegalnie zdobył władzę lub źle jej używa)

Nie był on związany przymusem praw, a posłuszeństwo wobec niego było nakazem prawa natury. To samo prawo natury określało granice posłuszeństwa.

Trzy idee fundamentalne, wyznaczające podstawowe cele i dążenia, jak również stanowiące kryterium jego organizacji wewnętrznej. Jest to :

A). idea porządku (ordo),

B). pokoju (pax)

C). sprawiedliwości (iustitia).

PLATON - grecki filozof, twórca systemu filozoficznego zwanego obecnie idealizmem platońskim; System Platona przechodził wiele zmian, nigdy nie osiągnął stanu spójności i konsekwencji. Filozof sam zdawał sobie sprawę z faktu, że rozum nie rozwiąże wszystkich zagadek bytu o czym pisał w jednym z listów. (autor dialogów i listów)

Platon rozważał nad kwestią bytu; Przyjął, że prawdziwy wieczny byt to idee, a rzeczywistość materialna jest jedynie odbiciem wiecznotrwałych, niezmiennych idei. Zdaniem Platona, relacja między światem idei a światem rzeczywistym jest podobna do relacji prawdziwych przedmiotów i ich odbić w mętnym świetle czyli inaczej mówiąc świat ukazuje się naszym zmysłom w sposób zafałszowany i błędny (to, co dla naszych zmysłów wydaje się słuszne, jest tylko odbiciem prawdziwego świata) ale istnieje sfera prawdziwsza i doskonalsza, królestwo bytów. Filozof posługuje się MITEM JASKINI (opisuje ludzi uwięzionych w jaskini i skrępowanych łańcuchami tak, iż nie mogą się obrócić. Zwróceni są w stronę skalnej ściany, gdzie widzą jedynie odbijające się cienie - bo za nimi, u wejścia jaskini płomień ognia rzuca światło na ścianę. Cienie stanowią dla nich realny świat, a tymczasem prawdziwy świat znajduje się poza zasięgiem ich wzroku. Dno jaskini, w którym znajdują się ludzie, to świat doczesny, w jakim żyją a łańcuchy krępujące ludzi to sprawy związane z życiem doczesnym. Cienie natomiast, które widzą ci ludzie, są odbiciem prawdziwej idei.)

Naczelnymi ideami u Platona były: dobro, piękno i prawda. Idea była dla Platona piątym i ostatnim etapem, który należy przejść, żeby osiągnąć doskonałość.

Oba światy - świat idei i świat materialny są według Platona odseparowane i nawzajem się nie przenikają. Wyjątkiem jest dusza ludzka, która jest w stanie dojść do świata idei, do absolutu - jest nieśmiertelna; zanim przyoblekła się w ciało, przebywała w świecie idei; zstępując w ciało zapomniała o tym czego nauczyła się w świecie idei; może dojść do świata idei poprzez przypomnienie (anamnezę). I w tym tkwi właśnie teoria poznania. Platon dzielił duszę na trzy części:

1) Dusza wegetatywna związana z przetwarzaniem sfery materialnej (popędliwość)

2) Duch afektywny- cała sfera naszych emocji (pożądliwość)

3) Dusza rozumna- inteligencja. Sfera związana ze świadomością i rozumowaniem. (boski rozum)
tylko poprzez zaspokojenie tej sfery ludzie mają szanse osiągnąć absolut.

Państwo - zbudowane na kształt organizmu hierarchicznie i w sposób stanowy -> tak jak organizm ludzki ma członki, które wykonują swe obowiązki: Rządzący filozofowie, dbający o bezpieczeństwo wojownicy i dbający o zabezpieczenie materialne rzemieślnicy. Każdy z tych stanów jest oddzielony od siebie i zakazane jest, aby dochodziło do ich mieszania się. Każdy z nich ma ściśle wyznaczoną rolę do spełnienia i zna swoje miejsce w hierarchii państwa. Każdy ma wyznaczone miejsce!! Cnotą władców jest mądrość, strażników męstwo, a robotników - panowanie nad sobą. O ile granica między filozofami a wojownikami może być przekraczana, o tyle granica między nimi a robotnikami pod żadnym pozorem nie może być naruszana. Rządzący bowiem wybierani są za podstawie zdolności i wiedzy, jeśli zatem wśród wojowników znajdzie się godny do sprawowania władzy (ze względu na przymioty umysłu), winien być do niej dopuszczony. Obowiązuje więc hierarchia wiedzy. 

Ustrój państwa idealnego jest bowiem tak zbudowany, że dostarcza każdemu obywatelowi wszystkiego co mu jest niezbędne i potrzebne. To Dzięki niemu każdy może osiągnąć cel życia - dobro i szczęście, nigdy jednak na własną rękę, lecz jedynie wspólnym wysiłkiem. Państwem żądzą ci, którzy posiadają największą wiedzę - filozofowie. 
Wszystkie grupy są jednakowo ważne i nie mogą bez siebie funkcjonować.

Idealne państwo jest ascetyczne - jego zadaniem jest osiągnięcie idealnego celu, dlatego nie obce są mu wyrzeczenia, zwłaszcza odnoszące się do dóbr doczesnych. Wśród elit własność jest więc wspólna, umiejętność wyrzeczeń!

Ustrój - W swoim dialogu Państwo Platon opisał cztery nieidealne społeczeństwa (timokrację, oligarchię, demokrację oraz tyranię), z których timokracja jest najbliższa ideałowi (królestwu filozofów), kolejne zaś etapy degeneracji prowadzą ku coraz gorszym formom rządów, czyli demokracji i tyranii. Ustroje te stanowią łańcuch ewolucyjny, tyrania jest najgorsza. Kres łańcuch może zaprowadzić tylko rząd „stróżów doskonałych” - mędrcy.

• TIMOKRACJA (odwaga) - postać relatywnie najlepsza, przeważają raczej wojskowe rygory życia, skromność, powściągliwość oraz ciągłe dążenie do zdobywania zaszczytów, szczególnie na polu walki, pewną wadą jest kierowanie się przez ludzi nie tylko rozsądkiem, ile żądzą zaszczytów, ambicją, nie gwarantując rządów rozumu. Timokracja wg Platona miała być ustrojem wojowników - podobnie jak w Sparcie. Jej wadą było to, iż rządzący - żołnierze kierowali się nie rozsądkiem a żądzą zaszczytów, sławy i ambicją. Prowadzić miała do oligarchii.

• OLIGARCHIA (chciwość) - powstała w rezultacie degeneracji timokracji, dawne cechy ambicji w walce o zaszczyty zeszły na plan dalszy, podstawowym celem stało się bogacenie, nigdy nie zaspokojone, a coraz bardziej rozbudzane wraz ze wzrostem majątku jakim dysponowała jednostka

• DEMOKRACJA (anarchia, cierpi na brak prawdy) - kolejna postać degeneracji ustroju państwowego, gdzie lud, opanowany „szałem wolności” osiąga zanarchizowanie rządów w całej polis, Platon kładł nacisk na niekompetencję i przypadkowość osób sprawujących rządy, co prowadzi do obniżenia dyscypliny społecznej, zaniku tradycyjnych cnót obywatelskich, ogólnego bałaganu i początku niepewności, nikt nie ma zaufania do nikogo. Ustrój ten cechują : brak dyscypliny społecznej i respektu dla władzy, anarchia, brak kompetencji rządzących i demoralizacja wśród ludu. W efekcie powyższego prędzej czy później władzę w państwie przejmuje demagog, który swym talonem oratorskim opanowuje lud. W ten sposób mamy do czynienia z tyranią. 

• TYRANIA (strach, zbrodnia) - jest to reakcja na krańcowość rozpasania wolności w demokracji, posiada ona charakter przeciwny w sensie ograniczenia wolności, jest końcowym stadium degeneracji ustrojowej, następuje całkowity zanik cnót obywatelskich, zasadą jest strach, podejrzliwość, egoizm panującego i obłuda

KOZI:

Paideia - proces wychowawczy, uczenie określonej postawy społecznej i wartości. Młodzi obywatele są poddani ścisłemu systemowi edukacyjnemu. Od maleńkości wpajana im jest wiedza niezbędna do wykonywania przez nich w przyszłości ich funkcji. Wpaja im się poczucie honoru, męstwa, cnoty. 4 główne cechy:

- cnota mądrości ( Władza jest sprawowana przez tych , którzy wykazują się szczególną inteligencją. Odpowiedni proces wychowawczy i edukacyjny . Proces doboru genetycznego pokazuje, że grupy strażników i wojowników będą powoływane do trzymania władzy w państwie. Proces edukacji jest bardzo ciężki.

* Edukacja gimnazjalno - muzyczna. Weryfikacja tężyzny fizycznej, wojownicy nie każdej muzyki powinni słuchać. Muzyka i literatura miały pobudzać do walki, kształtować najważniejsze cnoty. Cenzura.

* Kształcenie ogólne - przy kolejnych szczeblach edukacji była możliwość eliminowania tych, którzy się nie nadają

* Dialektyka- wyższy poziom, formułowanie praktycznych rozwiązań.

Edukacja kończyła się po 35 roku życia, wtedy zaczynano pracę w administracji. Po 50 rż niektórzy mogli zostać filozofami, osiągnąć absolut. )

- cnota męstwa ( Męstwo towarzyszy tym, u których dusza pożądliwa jest dominująca w stosunku do pozostałych części )

- cnota umiarkowania. (Państwo umiarkowane, roztropne - każdy zna swoje miejsce, umiar w swoim działaniu i kontroluje namiętności.)

- cnota sprawiedliwości (Sprawiedliwe państwo- każdy czyni to co jest zgodne z jego naturą i koncentruje się na tym do czego ma predyspozycje)

funkcjonuje rygorystyczny system wychowania obywatelskiego, elicie wpaja się honor, męstwo, cnotę, 17 - 20 lat trening fizyczny, po 20 r. mniej zdolni - wojskowi, bardziej - 10 letnie studia ogólne, później 5 lat filozoficznych, od 35 - 50 r. życia aktywność polityczna, po 50 r. sprawowanie władzy; grupa rządząca żyje we wspólnocie majątkowej i rodzinnej, ważne jest dobre urodzenie, brak własności prywatnej; filozofowie kierują się zasadami rozumu, nie są skrępowani prawem; prawo jest zbyt sztywne wobec różnorodnej i zmieniającej się rzeczywistości;

• Uważał on, że już sam stan urodzenia decyduje o predyspozycjach dziecka. W idealnym świecie Platona nie było warto, ani nie było czasu na marnowanie sił wychowawczych na dzieci zrodzonych w stanie żywicieli. Platon także nie zostawił obywatelom jakiegokolwiek miejsca na życie osobiste, prywatne. Wszystko w państwie miało zmierzać do dobra państwowego. Pragnął nawet określać w jakim wieku ludzie dorośli mogą mieć dzieci. Dla kobiet był to przedział wiekowy od 20 - 40 lat, natomiast dla mężczyzn od 30 do 50 lat. Platona w związku z zaprezentowanymi poglądami często zwykło nazywać się twórcą pedagogiki państwowej.

6. Rodzina i wspólnota

Aby ustrzec się pokus (wszelkiego rodzaju) wśród najwyższych elit panuje wspólnota majątkowa i rodzinna. Nie ma zarówno własności indywidualnej, jak i nie ma rodziny., dzieci wychowywane wspólnie i bez wiedzy o tym, kto jest ich rodzicami (Rodzice nie mogą znać swoich dzieci, ponieważ mogliby próbować przekazać im władzę).Wszystkie dzieci były dla siebie rodzeństwem.

---