WYKLADY

SPOSÓB ODŻYWIANIA: *racjonalny sposób odzywiania - zdrowie i wieksza opornosc na dzialanie subst toks *niedozywienie, nieodpowiednia, jednokierunkowa dieta - nasilenie skutkow dzialania subst, ciezszy przebieg zatruc *złe odżywianie - zaburzenia licznych reakcji biochemicznych w organizmie, w tym zaburzenia mechanizmów obronnych, w tym procesów detoksykacji *szczególnie dotkliwe w skutkach mogą być niedobory skł pożywienia, które nie są wytwarzane w organizmie(witaminy, aminokwasy egzogenne) *głodzenie - uruchomienie depozytów tkankowychnp subst lipofilnych z tk tłuszczowej *niedobór wody w organizmie - względne wysuszenie komórek i tkanek, ↑ zawartosci nkt układów enzymatycznych i steż subst wokół receptorów *przewodnienie - ↑rozpuszczalności i dostępności wielu ksenobiotyków i przyspieszenie ich wydalania z moczem BIAŁKO : *dieta ubogobiałkowa i bezbiałkowa - ↓aktywnosc enzymów mikrosomalnych i zawartosc cyt P-450, dehydrogenazy NADPHi reduktazy NADPHcyt P-450 w wątrobie AMINOKWASY: *metionina i cysteina działaja hepatoochronnie przy narazeniu na CCl4 *cysteina działa ochronnie przeciwko muskarynowemu wpływowi parationu TŁUSZCZ : *obecnosc tłuszczu - ↑ wchłanianie subst litofilnych BIOPIERWIASTKI : * Ca, Mg, Zn, Fe, Co, Cu sa aktywatorami wielu enzymów, ich brak w pozywieniu - ↓ aktywności tych enzymów * Fe - integralny składnik cyt P-450 i innych cytochromów i hemoglobiny * sole Ca - ↓ wchłanianie tetracyklin * dieta wysoko Mg - ↓ toksyczności Pb, niektórych pestycydów, przeciwdziała zatruciom fluorem * Se i jego związki - ↓ wchanianie i toksyczność Cd ANTYOKSYDANTY : * dieta bogata w antyoks (wit C i E , beta-karoten, likopen, Se, Zn, Mn, glutation) zapobiega produkcji wolnych rodników i chroni przed efektami działania subst posiadających mechanizm wolnorodnikowyi zapobiega rozwojowi uszkodzen i chorób powodowanych przez te subst np. nowotwory WPŁYW DIETY NA METABOLIZM I DZIAŁANIE SUBST TOKS : * kw szczawiowy - ↓ wchł Ca, Fe * dieta mleczna, niedobór Ca, Zn, Se, Mg, głodzenie - ↑ wchł Pb * wit C - zapobiega endogenemu tworzeniu się nitrozoamin * polifenole ( katechina, daidzeina ) - ↓ wchł i toksyczność Cd u zwierząt WPŁYW UŻYWEK: ETANOL : * zaburza metabolizm biopierwiastków ( np. ↑ wydalania Mg i Zn z moczem, ↓ stez Zn w surowicy), witamin (wit C) i innych subst biologicznie czynnych * ↑ wchł wielu subst toks np. insektycydów fosforoorganicznych i polichlorowanych, CCl4, aniliny KOFEINA: * herbata, kawa, orzeszki kola - ↑ wydalania Ca, Mg z moczem * herbata - ↓ biodostepność Fe (szczury) * picie duzych ilości kawy - ↓ stęż Zn we włosach DYM TYTONIOWY : * nałogowe palenie tytoniu - zródło chronicznej ekspozycji na ok. 6000 subst toks * niszczy wit C DYM TYTONIOWY : * SKŁ ORGANICZNE → weglowodory alifatyczne, wegl aromatyczne i ich pochodne chlorowcowe w tym WWA ( BaP, DMBA) PCB i dioksyny , fenole, aldehydy, ketony, kw organiczne( mrówkowy, octowy ), alkaloidy pirydynowe (nikotyna, pirydyna), N-nitrozoaminy * SKŁ NIEORGANICZNE → tlenki wegla, tlenki azotu, amoniak, metale ciężkie (Cd, Pb, Cr, As,Ni, Co, Mn, Sb, Se), pierwiastki promieniotwórcze, kwasy nieorganiczne (HCl, HNO3, HCN) SKŁ DIETY MOGĄ WPŁYWAC NA WCHŁ, BIOTRANSFORMACJĘ, WYDALANIE I DZIAŁANIE LEKÓW : * obecność pokarmu w ppok - ↓ dział drazniące leków i ich wchł * treść zasadowa pokarmu - ↓ wchł sulfonamidów * treść zakwaszająca - ↓ wchł lub unieczynnienie np. ampicyliny i oksycyliny - nie podawać tych leków z sokami owocowymii napojami o odczynie kwaśnym * pokarmy zakwaszające mocz - ↑ działanie sulfonamidów, salicylanów ,tetracyklin * dieta ubogobiałkowa - ↑ toks ASA* pokarmy o dużej zawartości kw foliowego i kw paraaminobenzoesowego (liście warzyw, drożdżę, wątroba) - ↓ dział sulfonamidów i stęż fenytoiny * potrawy zawierajace wit K - (kapusta, szpinak, ziemniaki, wątroba) - ograniczyć podczas terapii przeciwzakrzepowej * pokarmy przyspieszające perystaltykę jelit - ↓ wchł leków które wolno wchł się z ppok

TRUCIZNA - subst, która po wprowadzeniu do organizmu wywołuje w nim uszkodzenia, zaburzenia czynności fizjol i śmierć. *Dzialanie niekorzystne, szkodliwe albo niepożądane może być odwracalne lub nieodwracalne. Odwracalne skutki dzialania związku chemicznego sa odchyleniami od prawidłowej struktury lub funkcji, które powracaja do zakresu wartości fizjologicznych po przerwaniu narazenia. Podstawowe znaczenie ma pojecie uszkodzenia biochemicznego (zmiana biochemiczna, defekt biochemiczny), bezpośrednio poprzedzającego zmiana patologiczne bądź zaburzenia czynnościowe. Nieodwracalne skutki - odchylenia pozostaja lub nawet nasilaja się po zakończeniu ekspozycji (uszkodzenie płodu, mutacje, nowotwory złośliwe, choroby neurologiczne, marskość wątroby, rozedma pluc)Skutki dziania toksycznego, w zależności od rodzaju substancji, występują i rozwijaja się nieraz po narazeniu powtarzalnym i wynikaja z kumulacji związku toksycznego lub jego metabolitow w organizmie. Wystepuje wtedy okres utajenia, który może być bardzo dlugi, zwłaszcza wtedy gdy dawka substancji chemicznej jest bardzo mala. RODZAJ ZATRUC: 1.Zatrucia ostre - charakteryzuja się one szybkim rozwojem szkodliwych zmian w organizmie, powstających w ciagu krótkiego czasu po wprowadzeniu jednorazowej dawki trucizny. Na ogol objawy uszkodzenia lub śmierć występują w ciagu 24h. 2. Zatrucia podostre - szkodliwe zmiany w organizmie występują w sposób mniej gwałtowny po podaniu jednorazowej lub kilkukrotnej dawki. W zatruciach podostrych wykrycie powstałych zmian patologicznych jest często możliwe po zastosowaniu fizjologicznych badan czynnościowych narządów. 3. Zatrucia przewlekłe - powstają w skutek dzialania malych dawek trucizny podawanych przez dłuższy okres, na ogol pod wpływem kumulacji trucizny w organizmie. Zatrucia przewlekle powstaja zwykle w wyniku zatruc przypadkowych, np. przebieg zatruc zawodowych ma przewazne charakter przewlekly. Substancje toksyczne, zanieczyszczające środowisko człowieka, występują przewaznie w tak malych stężeniach, ze wywołują tylko dzialanie przewlekle. Substancje wyst. W srod zycia i pracy człowieka: 1.Trucizny przemysłowe: najpowazniejsza przyczyna zatruc. Zatrucia zawodowe powstaja na skutek niwlasciwych warunkow pracy lub nieprzestrzegania zasad higieny pracy (przemysl chemiczny i hutniczy). Uzywane surowce, półprodukty, inne w procesach technologicznych mogą powodowac również zbiorowe zatrucia ostre i przewlekle osob narazonych zawodowo. 2.Trucizny środowiskowe: wprowadzone do srod. człowieka (powietrze, gleba, woda): toksyczne odpady przemysłowe i uzywane w rolnictwie: pestycydy, nawozy sztuczne -> zwiekszenie zatruc wśród populacji generalnej. 3.Żywność - zanieczyszczone mikroorg. lub subst. przenikającymi ze srod. jest przyczyna licznych zatruć. 4.Leki i śr. odurzające - nadużywanie ich prowadzi do zależności lekowej i narkomani, a przedawkowanie to obecnie bardzo ważna przyczyna zatruc. 5. Tlenek węgla. 6. Artykuły gospodarstwa domowego DZIALANIA ODLEGLE TRUCIZN rozwijają sie najczęściej na skutek kumulacji substancji w organizmie lub tez w wyniku nagromadzenia niewielkich uszkodzeń morfologicznych i biochemicznych w obrębie narządów - kumulacja czynnościowa (funkcjonalna) a skutki to odległe skutki działania toksycznego. *Odlegle skutki dzialania toksycznego - procesy patologiczne rozwijajace sie w organizmie po dluzszym lyb krotszym okresie utajenia (latencji) przy jednorazowym lub wielokrotnymn narazeniu na dzialanie substancji biologicznie aktywnej. Moga rozwijac sie bezposrednio w organizmie narazonym lub w nastepnych pokoleniach. *Dzialanie odlegle bezposrednie: -zmiany w obrebie ukladu oddechowego, -błon komorkowych, -skory, -przewodu pokarmowego, -ukladu sercowo naczyniowego, -nerwowego. Zaburzenia wtórne (pokoleniowe) - maja charakter zaburzen genotoksycznych, embriotoksycznych i tereatogennych. *Dzialania genotoksyczne: -dzialanie mutagenne i zwiaznae z nim dzial. rakotworcze, -dzial. embriotoksyczne i teratogenne, w tym takze wplyw na reprodukcje, -indywidualne zroznicowanie odpowiedzi organizmu na trucizne uwarunkowane genotypowo. *Mutagenne dzial trucizn: zw chemiczne (mutageny) wywoluje zarowno mutacje genowe (punktowe), chromosomowe, a czasem rowniez genomowe. czasem sa to mutacje letalne. Wiele z substancji wprowadzonych do org zyskuje aktywn mutagenna w wyniku przemian metabolicznych w organizmie. *Mutageny chemiczne: kwas azotowy, hydroksylamina, zwiazki alkilujace (sulfonian dietylu, iperyt azotowy), analogi zasad kwasow nukleinowych (5-bromouracyl, 2-aminopuryna), barwniki akrydynowe (oranż akrydynowy), pestycydy (Ziram, Diazinon), grupa benzoimidazoli, aminofenazon, hormony steroidowe, kolchicyna, poch atrychinonu. Dzial mutagenne powoduja zaburzenia patomorfologiczne i czynnosciowe organizmu: nowotwory, zaburzenia immunologiczne i hematologiczne. *Rakotworcze dzial trucizn: 70-90% przypadkow chorob nowotworowych jest indukowane przez substancje ze srodowiska. *Znane substancje rakotworcze (karcynogeny): 1.zwiazki nieorganiczne (sole arsenu, chromu, niklu) 2. zwiazki organiczne (benzen, 2-naftylomina, chlorek winylu, wielopierścieniowe weglowodory aromatyczne 3. Substancje złozone (sadza, smoły, oleje mineralne) 4.subst naturalne (aflatoksyny, mitomycyna C, safrole, estry forbolu, nitrozaminy). Zwiazki inicjujace - w odpowiedniej dawce i warunkach powoduja pojawienie sie nowotworow; Kokarcynogeny - nie maja zdolnosci indukowania powstania noowotworow ale zwiekszaja dzialanie zwiazkow rakotworczych (pyl azbestowy, alkohol u palaczy tytoniu); Promotory - zwiazki wprowadzone wielokrotnie w jednorazowej dawce, ktora nie ma dzialania rakotworczego, wywoluja rozwoj guza (estry forbolu, fenobarbital, chlorowane weglowodory). Zwiazki rakotworcze: genotoksyczne i epigenetyczne. Zatrucie: proces chorobowy z klinicznymi objawami podmiotowymi i przedmiotowymi, wywołany przez substancję chemiczną pochodzenia egzo- lub endogennego. Rodzaje zatruć: rozmyślne (samobójcze, zbrodnicze, egzekucyjne), przypadkowe (zawodowe, pozazawodowe), ostre, podostre, przewlekle. Przyczyny zatruć ostrych: leki (40-60%): nasenne, psychotropowe, NLPZ, działające na układ krążenia; alkohole i glikole: alk. etylowy, alk. metylowy, glikol etylenowy; subst. odurzające: narkotyki (kompot, amfetamina, marihuana), środki halucynogenne (grzyby halucynogenne); gazy: tlenek węgla; inne: grzyby, rozpuszczalniki organiczne, pestycydy, subst. żrące, metale i ich związki.

----------------------------------------------------------------------DZIALANIE ADDYTYWNE Sytuacje w której efekty wywolane dzialaniem lacznym sa rowne sumie działań poszczególnych składników;

- efekt A+ efekt B= efekty(A+B); liczbowo 2+3=5 SYNERGIZM Jednokierunkowe dzialanie dwoch związków prowadzace do wystapienia większych efektow niż oczekiwane, wynikające z prostego sumowania działań poszczególnych składników; - efekt A+ efekt B< efekty(A+B); liczbowo 2+3<7

POTENCJACJA Dzialanie dwoch związków A i B powoduje efekty wieksze od spodziewanych. Zjawisko te wystepuje wówczas, gdy substancja nie wywolujaca efektow toksycznych nasila dzialanie substancji toksycznej. - efekt A+ efekt B< efekty(A+B); liczbowo 0+3<10

DZIALANIE ZESPOLONE Teoretycznie istnieje możliwość, ze odpowiedz toksykologiczna spowodowana narazeniem na dwa związki A i B jest odmienna od odpowiedzi zaleznej od A albo od B. Sytuacja taka wystepuje bardzo rzadkom. Może być opisana: - efekt A+ efekt B nie rowna się efekty (A+B) ANTAGONIZM Dzialanie prowadzace do osłabienia lub zniesienia efektow Efekt A+ efekt B>efekty(A+B); liczbowo 2+3>4 ANTAGONIZM FUNKCJONALNY Dwa związki działają przeciwstawnie na te sama czynność bez względu na mechanizm i punkt uchwytu

Przykłady: → amfetamina i fenobarbital - przeciwstawne dzialanie ośrodkowe (amfetamina - pobudzająco, fenobarbital - depresyjnie) → barbiturany obniżają cisnienie krwi, noradrenalina podwyzsza ANTAGONIZM CHEMICZNY Dwa związki reaguja ze soba tworząc produkt nietoksyczny. Wiazanie ksenobiotykow uniemozliwia kazdenu z osobna dzialanie w punkcie uchwytu Przykłady: → chelatowanie metali toksycznych (podawanie BALu i EDTA) → podawanie siarczanu protaminy po przedawkowaniu heparyny ANTAGONIZM DYSPOZYCYJNY

Dotyczy wzajemnej modyfikacji procesow wchłaniania, dystrybucji, biotransformacji, wydalania. Wynikiem wystepowania tego antagonizmu jest ograniczenie stężenia ksenobiotyku w miejscach efektorowych lub skrocenia bezpośredniego kontaktu. Przykłady: → wchłanianie: wegiel aktywowany absorbuje trucizny (salicylany, fenole, barbiturany, alkaloidy, arszenik); tetracykliny a picie mleka, stosowanie preparatow żelaza lub lekow zobojętniających (antacida) → dystrybucja: przemieszczenie się trucizny do miejsc efektorowych - cyjanki i oksydaza cytochromowa → biotransformacja: hamowanie metabolizmu glikolu etylenowego (do kwasu szczawiowego) i metanolu (do formaldehydu i kwasu mrowkowego) przez etanol (powinowactwo do dehydrogenazy alkoholowej - etanol 9 razy szybciej jest utleniany niż metnol_ → wydalanie: benzen i toluen - jednoczesne narazenie inhalacyjne zwierzat na rownomolowe stężenia tych rozpuszczalnikow ograniczy wydalanie ich głównych metabolitow (fenolu i kwasu hipurowego)

ANTAGONIZM RECEPTOROWY Dwa związki, agonista i antagonista, działają na ten sam receptor i wykazuja zdolność do wzajemnego wypierania się z polaczen . Wyróżniamy antagonizm receptorowy: *Konkurencyjny: → współzawodnictwo atropiny i acetylocholiny o wiazanie się z receptorem muskarynowym (M-cholinoergicznym) → wspolzawodnictwo morfiny i naloksonu (Narcan) o receptory opiatowe → odtrutka Flumazenil (Anexate) w przedawkowaniu pochodnymi benzodiazepiny - blokowanie receptora benzodiazepinowego sprzężonego z receptorem GABA *Niekonkurencyjny: → prostygmina i papaweryna (miejsce wiazania papaweryny lezy poza receptorem cholinergicznym).

--------------------------------------------------------------------------------------

Rola biotransformacji w mechanizmie dziatania trucizn W większosci opracowan szczególowych tego zagadnienia przewaza tendencja uwypuklania przemian trucizn, prowadzacych do zmniejszenia lub zniesienia toksycznosci, czyli detoksykacji. Istnieja jednak przynajmniej 2 aspekty, w ktorych biotransformacja czasteczki determinuje mozliwosc dzialania i warunkuje jego trwalosc w czasie. Dotyczy to procesow aktywacji metabolicznej zwiazkow chemicznych, tworzenia aktywnych metabolitow oraz ich kowalencyjnego wiazania sie z receptorami i innymi elementami tkanek i narzadow. Czasteczka dimetylonitrozoaminy jest modyfikowana przez enzymy mikrosomalne komorek watroby do pochodnej wywolujacej ostra marskosc watroby. Uposledzenie wzroku, a w krancowych przypadkach slepota, w zatruciu metanolem jest wywolana dzialaniem aldehydu mrowkowego, powstajacego w reakcji utleniania. Zwiazki aminowe, jak benzydyna czy 2-aminonaftalen, sa metabolizowane do rakotworczych hydroksyloamin, a wielopierscieniowe weglowodory aromatyczne do rakotworczych pochodnych epoksydowych. Neurotoksyczne dzialanie heksanu, 2-heksanonu i metylo-n-butyloketonu jest spowodowane ich przemian in vivo do 2,5-heksanodiolu, bezposrednio odpowiedzialnego za rozwoj neuropatii obwodowej. Przytoczone przyklady wykazuja, ze udzial biotransformacji w powstawaniu zwiazkow toksycznych nie jest przypadkiem odosobnionym. Zroznicowany, szeroki zakres obserwowanych objawow — od morfologicznych uszkodzeh narzadow wewnetrznych do zlozonych zaburzen neurotoksycznych i nowotworowych — uzasadnia przyjecie interakcji zwiazek-organizm jako odrebnego mechanizmu dzialania toksycznego, tym bardziej ze stopieh zagrozenia organizmu moze byc wiekszy w tym przypadku, niz w przypadku trucizn o odmiennych mechanizmach dzialania. Wynika to ze swoistego charakteru wspoldzialania czynnych metabolitow z receptorami i innymi elementami komorkowymi. W przeciwiehstwie do wiekszosci zwiazkow chemicznych i trucizn wiazq sie one z tymi strukturami wiazaniem kowalencyjnym. Nastepstwem tego sa trwale, najbardziej niebezpieczne, nieodwracalne skutki dzialania. Wiazanie kowalencyjne z udzialem atomow wegla mozna rozerwac przez gwaltowne ogrzewanie lub stosowanie zwiazkow chemicznych o najwyzszej sile powinowactwa elektronowego. Jest to niemozliwe w warunkach zyjacego organizmu. Wiazania kowalencyjne laczace atomy innych pierwiastkow sa nieco latwiejsze do rozerwania przy zastosowaniu znacznego nadmiaru aktywnych chemicznie zwiazkow. Udzial wiazan kowalencyjnych w powstawaniu dzialania toksycznego wykazano dla wielu czynnych metabolitow. Szczegolne znaczenie ma to w poszukiwaniu mechanizmow karcynogenezy chemicznej Interesujacym, a malo znanym dzialaniem ubocznym aktywacji metabolicznej zwizkow tiofosforowych (insektycydy) jest uwalnianie wysoko reaktywnego atomu siarki. Wiaze sie on, z duza. wydajnoscia, kowalencyjnie z grupami sulfhydrylowymi cysteiny w czasteczce cytochromu P-450 i wewnetrznie blokuje jego aktywnosc. Trzeba takze zaznaczyc, ze trwale wiazanie z makroczasteczkami przy dlugotrwalym narazeniu na male dawki stwarza mozliwosci kumulacji trucizn w organizmie. Istnieja. takze zwiazki chemiczne, ktore nie ulegaja aktywacji metaboli­cznej i nie tworzac wiazan kowalencyjnych wiaza sie trwale w organizmie lub pozostawiaja trwale skutki dzialania. Sa to m.in. barwniki poliazowe, czasteczki ich tworza „klatraty", hydraty wodne fizycznie trwale zwiazane wewnatrz kompleksow bialkowych.

Wiele lekow, ulegajqc szybkiej eliminacji metabolicznej z organizmu, pozostawia jako skutek dzialania utrwalone zaburzenia biochemiczne.. Przypadkiem specjalnym aktywacji metabolicznej ksenobiotykow jest tworzenie sie substancji rodnikowych — wolnych rodnikow. Wolne rodniki maja. niesparowana. liczb? elektronow w cz^steczce, male wymiary i duzq reaktywnosc chemiczna. W zalozeniach teoretycznych powstaja. wskutek rozpadu wia.zan kowalencyjnych lub w reakcjach transportu elektronow. Powstajace w organizmie wolne rodniki, obdarzone nadmiarem energii i duza aktywnoscia utleniajaca, latwo reaguja z komponentami komorkowymi. Inicjuja. rozwoj zaburzeh strukturalnych tkanek lub ich czynnosci biochemicznych i fizjologicznych. Wynikiem tego dzialania moze bye modyfikacja i uszkodzenia struktury kwasow nukleinowych i nukleotydow. Powstajce w wyniku zerwania mostkow wodorowych ubytki w lancuchu RNA i DNA, falszywe odcinki replikacyjnego DNA, daja. poczatek zaburzeniom genotoksycznym: mutagennym, rakotworczym i teratogennym.

ĆWICZENIE 3 METALE

ARSEN: -zw. As stosowane są głównie w: -rolnictwie i leśnictwie (pestycydy, śr. konserwujące drewno), -duże stęż. znajdują się w rybach i skorupiakach, -do leczenia białaczek, chorób pasożytniczych, łuszczycy, przewlekłej astmy oskrzelowej, *Objawy: -powoduje tolerancję organizmu przy dłuższym podawaniu As, -karcynogen, -powinowactwo do keratyniny (kumuluje się we włosach, paznokciach i skórze), nowotwory skóry, -melanoza arsenowa (przebarwienia na skórze, tułów, plecy, brzuch, u przewlekle narażonych), -zmiany na stopach i dłoniach (zgróbienia skóry), -niewielkie wydalanie *Losy w roganizmie:-nieorganiczne związki As 3wartościowego są dobrze rozpuszczalne w wodzie, wchłaniają się z przew. pok. w 45-95%, -wchłąnianie z przew. oddech. zależy od właściwości chem., postaci i rozmiaru cząsteczek występujących w powietrzu, -wchłanianie zależy też od stopnia utlenienia As, -wydalany jest z moczem, kałem, potem, mlekiem, -As kumuluje się w tkankach bogatych w keratynę (włosy, skóra, paznokcie) i w nabłonku przew. pok. oraz w łożysku, --As(III) w organizmie utlenia się do As(V) i jest metylowany, a As(V) redukuje się do As(III) i jest również metylowany. As(V) łączy się z glutaminianem (GSH) i rzechodzi do As(III), który ulega metylacji-- *Mech. działania toksycznego: -nowotwory układu oddechowego i skóry, -uszkodzenie procesów metabolicznych wątroby i nerek, -zaburzenia mitochondrialnej oksydacyjnej fosforylacji, *Zatrucia ostre: -AsH3 (arsenowodór)duża toksyczność, bóle brzucha, krwiomocz, żółtaczka, bóle i zawroty głowy, trudności w oddychaniu, -As2O3 nieżyt żołądkowo-jelitowy, zaburzenia wodno-elektrolitowe, zapaść, obniżenie ciś. Krwii, niedokrwistość, leukopenia, zabrzenia układu nerwowego.

Zatrucie przewlekłe (inhalacyjne): -rogowacenie naskórka stóp i dłoni, -zmiany zapalne skóry z owrzodzeniamy, perforacja przegrody nosowej, -polineuropatia, -poprzeczne białe linie na paznokciach, -zmniejszenie masy ciała, -niedokrwistość, -zaburzenia ukł. pok, -uszkodzenie naczyń krwionośnych. OŁÓW: -znajdując się watmosferze skaża wodę, żywność i glebę, -dużo Pb zawiera sałata zielona, korzeń marchwi, natka pietruszki, -zwłaszcza dzieci wchłaniają Pb z żywności, -farba i barwniki z Pb, szczególnie narażone są niemowlęta i dzieci do 3 rż, -wchłania się z przew. pok. w ok. 20%, -po wchłonięciu do org. łączy się z błoną erytrocytu w ponad 90% i wykazuje b. duże powinowactwo do hemoglobiny płodowej, -roznoszony jest do narządów, wyróżnia się trzy pule: 1.pula szybko wymienna- krew, dobrze ukrwione narządy miąższowe, np. nerka, śledziona, wątroba, mózg. 2.pula średnio wymienna- niewielka kumulacja np. mięśnie. 3.pula trudno wymienna- Pb gromadzi się tu długo i przez całe życie, np. kości.

*Objawy: 1.zatrucie ostre- (bardzo rzadko) w warukach przemysłowych lub po zażyciu Pb. 2.zatrucie przewlekłe- ołowica. *Pb przenika przez barierę krew-mózg, daje objawy encefaloatii ołowiczej. Są to zaburzenia w kojarzeniu, myśleniu logicznym, niskie IQ, niespokojny sen, moczenie nocne- objawy szczególnie wyraźne u dzieci. *W zatruciu przewlekłym występują: -mikrokrwotoki, -pękanie naczyń włosowatych, -zaburzenia neurosekrecji, -przerost gleju, -wygładzenie bruzd w mózgu u psów, -porażenie nerwów obwodowych, -nieorganiczne zw. Pb działają na układ krwiotwórczy i nerkę *Losy w organizmie: *Pb hamuje syntezę hemu, -żelazo nie może być wbudowane w pierścień, -obniża się poziom glutationu i wit.C, -hamowanie ATP-azy błonowej erytrocytu, -skrócenie czasu życia erytrocytów o 20%. *Wpływ Pb na nerkę: -rozwija się nefropatia ołowicza, -wydala się z moczem, -następuje glikozuria, aminoacyduria, fosfaturia, -uszkodzenie odcinków proksymalnych kanalików nerkowych, -torbiele w miedniczkach nerkowych. Oznaczanie: -stężenie kwasu delta aminolewulinowego w moczu, -nakrapianie zasadochłonne erytrocytów (fragmenty DNA są pocięte pod wpływem Pb i wybarwiają się w sposób zasadochłonny) Działanie odległe: mutageny, nie działa karcynogennie. KADM: - nie występuje w postaci organicznej, -używany w przemyśle ciężkim, -występuje w dymie nikotynowym, Objawy: -zarzucanie szyjek zębowych, Losy w organizmie: -wnika do organizmu wraz z pożywieniem lub wdychanym powietrzem, -łączy się z erytrocytami, -kumuluje się w wątrobie i nerce, -obniża stęż. Cu i Zn poprzez wypieranie ich z połączenia z tioneiną, która łączy się z Zn w wątrobie, a z Cu w nerce (metalotioneina-MT- po połączeniu z metalem), -Cd związany z MT jest nieczynny, a wolne jony dają objawy toksyczne, -narządem krytycznym dla Cd jest kora nerki (kumuluje się tu całe życie), -zaburza wchłanianie Fe i prowadzi do anemii, -uszkadza nerki (odcinek proksymalny kanalika), -wraz z moczem wydalają się białka (globuliny, albuminy, retinol) Efekty odległe: -karcynogenny (nowotwory płuc, nerek i gruczołu krokowego; w miejscu wstrzyknięcia u szczurów pojawia się gruczolak), -embriotoksyczny (przenika do płodu: dzieci z nadwagą, głodem nikotynowym, wodogłowiem, rozszczepieniem podniebienia, zmiany w kościach szczęki) RTĘĆ: -szybko wchłania się z przew. pok. (60%), -na 0 st. utlenienia (rtęć metaliczna) jest b. ciężka, łączy się wkrople, używana jest w termometrach, nie jest trucizną-->w razie spożycia podać środek przeczyszczający i 1,5 l wody Metylortęć i etylortęć: -kumulacja w mięsie ryb i skorupiakach, -toksyczne ze str. OUN i nerek, -przenika przez barierę krew-mózg, kumuluje się wmózgu i daje objawy ze str. OUN: (*choroba Mna-Mata-niezborność ruchowa, parestezje, odrętwienie warg, języka, koniuszków palców, bełkotliwa mowa, wykrzykiwanie sylab, zaburzenia widzenia, zawężenie pola widzenia(widzenie lunetowe), *zmiany w nerkach i w EKG) Chlorek rtęci: (sublimat)- bardzo silna trucizna, zatrucie ostre drogą pokarmową, po spożyciu występują: *silne bóle brzucha, *intensywne wymioty i biegunka ze strzępami błony śluzowej, *zaburzenia oddychania i krzepnięcia- w konsekwencji zgon, *w drugiej fazie zatrucia wyst.: -zapalenie jamy ustnej (owrzodzenia, wypadanie zębów), objawy ze str. Nerek (bezmocz), zgon z powodu mocznicy. Ratowanie: *nie płukać żołądka, *podać leki stabilizujące ukł. oddech. i krążenia Pary rtęci: (organiczne) -działają na ukł. oddech. i śluzówki, porażenie błon śluzowych nosa i oczu, -rozlane śródmiąższowe zapalenie płuc, -rogowacenie rogówki, Losy w organizmie: Hg nieorganiczna kumuluje się w nerkach i wątrobie (są to narządy krytyczne), dla połączeń organicznych narządem krytycznym jest mózg. *wywołuje uczulenie stomatologów przy używaniu amalgamatu. CHROM: zastosowanie: - w przemyśle drzewnym, -garnki, -garbarstwo, -przem. Chem., -występuje na +2, +3, +6 st. utlenienia, *na +2 jest niestabilny i nieaktywny, *na +3 jest aktywna bilogicznie i niezbędny dla organizmu, -jego wchłanianie z przew. pok. Wynosi 1% , *na +6 jest toksyczny (występuje w kwasie chromowym, dostaje się do organizmu drogą pokarmową, inhalacyjną i przez skórę), -wchłanianie z przew. pok. Wynosi 6%, -sok żołądkowy redukuje Cr+6 do Cr+3, Objawy: -Cr na +6 ma właściwości utleniające, -działa na skórę powodując zaczerwinienia, rogowacenie, zmiany wrzodziejące (głębokie, źle się goją, pozostawiają trwałe blizny, tzw. Blizny chromowe) Losy w organizmie: -usuwany jest z krwii b. szybko z wyjątkiem Cr+6, który łatwo przenika przez błony erytrocytów i po redukcji do Cr+3 łączy się z hemoglobiną, -chromiany są dobrze rozpuszczalne w wodzie i podane drogą dostną kumulują się w nerkach i wątrobie, -Cr+6 wchłaniania się dobrze przez płuca i skórę, ekspozycja na pył dwuchromianowy wywołuje marskość płuc, zmiany w sercu, owrzodzenie XII-cy Zatrucia: -perforacja przegrody nosowej, -karcynogenne, mutagenne, embriotoksyczne, teratogenne, -Cr+3 powstający przez redukcję Cr+6 jest karcynogenem, -Cr+3 łączy się z DNA w trwałę kompleksy, powoduje nowotwory wątroby, nerek i ich marskość. CYNK: -uwalniany do środowiska w postaci pyłów z hut cynku, -źródłem zanieczyszczeń jest spalanie węgla, ropy naftowej i jej produktów, -składnik preparatów ochrony roślin i nawozów fosforowych. Losy w odganizmie: -wchłonięty Zn gromadzi się w wątrobie, gdzi etworzy kompleksyz białkami, -w osoczu transportowany jako kompleks (albumunowo-cynkowy, cynkowo-makroglobulinowy, metalotioneina), - wydalany gł. Z kałem (70-80%), -w pewnym stopniu wydalany z moczem (nerki pełnią ważną rolę w utrzymaniu homeostazy cynku w org.), -Zn powoduje zaburzenai w układzie krążenia, a także może powodować zaburzenai psychiczne. Zatrucie ostre: -Zn podawany doustnie jest mało toksyczny, -wdychanie dymów zawierających tlenek cynku w ciągu 4-12h może powodować (gorączka odlewników): (podrażnienie górnych dróg oddech., bóle głowy, mięśni, stawów, uczucie rozbicia, osłabienia, występuje- wysoka gorączka i leukocytoza, bóle w kl. Piersiowej, dreszcze, poty. Objawy ustępują samoistnie po 24-48h Ztrucie przewlekłe: objawy gorączki odlewników+ bezsenność, upośledzenie pamięci, słuchu. -chlorek cynku dzieła miejscowo drażniąco na skórę, błony śluzowe, spojówki, a w większych stężeniach może powodować oparzenie, działa równiez uczulająco, po długiej ekspozycji moze powodować obrzęki i zapalenie płuc. GLIN: -stosowany w przemyśle kosmetycznym i chem., w lecznictwiejako leki zmniejszające kwaśnść żołądka, antyseptyczne, ściągające. -najbardziej szkodliwy jest fluorek glinowy Losy w organizmie: dostaje się do organizmu drogą pok. Lub drogą oddech. -wchłanianie z przew. pok. Jest niewielkie (<1%), -większość soli Al w przew. pok. Przekształca się w fosforany i wydala z kałem, -wydalany jest też z mlekiem i moczem, -w org. konkuruje z takimi pierwiastkami jak Zn, Fe, Ca, Cr, - w osoczu Al pozostaje w połączeniu z transferyną, -w lizosomach nerek, mózgu i wątroby u ludzi wchodzi w miejsce fosforanów, -w kościach w miejsce wapnia, -w jądrach kom. W heterochromatynie wchodzi w miejsce magnezu, - zwiększone stężenie Al w mózgu stwierdzono u osób z chorobą Alzheimera, -Al zmniejsza aktywność acetylocholinoesterazy w tk. Nerw. Oraz heksokinazy mitochondrialnej i cytoplazmatycznej mózgu szczurów i przez co ogranicza wykorzystanie węglowodanów. Objawy zatrucia: -szkodliwe wdychanie dymów i pyłów zawierających Al, -bronchopneumonia w postaci: przewlekłego nieswoistego zespołu oddechowego, miąższowego zwłóknienia płu, odmy opłucnowej. -wdychanie pyłu glinowego powoduje: pylicę aluminiową, w pęcherzykach płucnych powoduje (przerost tk. Łącznej i pogrubienie ścian pęcherzyków), włukniste zmiany przechodzą w marskość co z kolei może powodować rozległą rozedmę, -w aluminozie nie dochodzi do włóknienia płuc ani do zajęcia węzłów chłonnych we wnękach, -początkowym objawem jest (suchy kaszel występujący gł. W nocy, stponiowo rozwija się duszność wysiłkowa, -przyczyną śmierci jest niewydolność krążenia i oddechowa oraz procesy odoskrzelowego zapalenia płuc. MANGAN: występuje w licznych mineralach, -używany w metalurgii, przem. Chem., ceramicznym, włókienniczym, do wyrobów elektrotechnicznych, barwników, preparatów do ochrony roślin, nawozów sztucznych. Losy w organizmie: -zw. Mn gł. Tlenek manganu wchłaniane przez drogi oddech., niewielki odsetek przenika do krwii gdzie łączy się z transferyną i a-makroblobuliną. -podawany doustnie wchłania się w 3-7,5%, -odkłąda się w wątrobie, trzustce, nerkach i jelitach.-przeniaka przez barierę krew-mózg i przez łożysko, -wydala się gł. Z kałem (40-70%), z moczem (0,1-1,3%), w niewielkiej ilości z potem i mlekiem *Objawy zatrucia: Mn+2 jest 3x bardziej toksyczny niż Mn+3, -powoduje: (podrażnienie dróg oddech), -przewlekłe narażenie trwające kilka lat powoduje uszkodzenie OUN (zniszczenie kom. Zwojowych), objawy przypominją chorobę parkinsona, ponadto powoduje: (apatię, bóle głowy, brak łaknienia, osłabienie, zaburzenia psychomotoryczne, dochodzące do sztywności ruchowej, pojawiają się stany euforii i halucynacje, ślinotok i zaburzenia mowy; później- objawy encefalopolineuropatii toksycznej, zesp.pozapiramidowy z zaburzenaimi chodzenia, uszkodzenia miąższu wątroby, choroba Basedowa i zmiany patologiczne we krwi (hiperbetaglobulinemia, zwiększenie stęż. Bilirubin i aktywności AspAT, zmniejszenie akt. LDH, stęż. Mg i wzrost Ca w osoczu, hemoglobiny i glutationu w erytrocytach. SELEN: używane są w przemyśle metalurgicznym, szklarskim, do produkcji soczewek i porcelany, preparatów ochrony roślin, Losy w organizmie: -wszystkie zw. Se dobrze wchłaniają się z przew. pok. (>60%) i ukł. oddech., chlorek selenu dobrze wchłania się przez skórę, -Se wchłonięty do organizmu wiązany jest przez krwinki czerwone oraz albuminy i globuliny osocza, a następnie transportowany do tkanek (gł. Wątroba, nerki), -przechodzi przez łożysko, -nieorganiczne kompleksy odkładają się w mięśniach, hemoglobinie i osoczu, -sole w wątrobie, śledzionie, krwi i osoczu, są tam redukowane i mogą tworzyć kompleksy z białkiem, -Se odkłada się we włosach i paznokciach, -wydalany jest z moczem, kałem, w mniejszym stopniu z potem i wydychanym powietrzem mając zapach czosnku. -Se pobudza syntezę przeciwciał i ułatwia i reguluje funkcję wit.E Zatrucie przewlekłe: selenoza powoduje (niedokrwistość, zanik mięśnia sercowego i narz miąższowych, zesztywnienie kończyn, wypadanie owłosienia, ostrą pruchnicę zębów, ślinotok i ślepotę)

ĆWICZENIE 2 GAZY I CYJANKI

1)sposoby działania gazów na org człowieka- gazy duszące fizycznie, chemicznie i drażniące -gazy drażniące-szybkie, bezpośrednie działanie, polega na podraż bł śl górnych dr oddech. *należą: amoniak, ditlenek siarki, pary kwasów, akroleina, formaldehydobj: dokuczliwy kaszel, zapal spojówek, zaczerwień bł śl. fosgen, tlenki azotu, ozon, chlor, fluor- działają gł. uszkadzając płuca, prowadząc do obrzęku po kilku-godz okresie utajenia -gazy duszące-zahamowanie przemiany gazowej organizmu wskutek wypierania tlenu, następuje ↓ciś cząstkowego tlenu, utrudniona wymiana gazowa, niedotlenienie organizmu, następstwem może być uduszenie-gazy duszące mechanicznie- na skutek wyparcia tlenu z atmosfery, np. azot, ditlenek węgla, etan, propan, butan. ↓stęż tlenu poniżej 14% wywołuje duszność i zw z nią in zab; poniżej 50%-nudności, wymioty, utrata przytomności, drgawki; dalsze zmniejszanie tlenu prowadzi do zgonu-gazy dusz chemicznie- utrudniają dopływ lub wykorzystanie tlenu w organizmie, np. tlenek węgla, cyjanowodór, H₂S 2)toxyczność -OZON: Uszkadza bł kom,to inhibitor enz wewnkom,zmniejsza oddychanie mitochondr i aktyvnosc enz mikrosomal; 0,2μg/dm³->kaszel, znużenie,sennosc,bol glowy,↓RR;2μg/dm³-> do 2h powoduje kaszel, zmeczenie; 6->te same obj po 1h; 9-20->↑tetna,sennosc,ból gł,obrzek płuc i zgon Z.przewl złe samopocz,pobudliwość,zmeczenie,ból gł,pieczenie oczu,podrażnienie bł śluz, ↓poj życiowej płuc,zwłóknienie płuc, ↓zdolnosc fagocytozy mikrofagow płucnych -CO:niedotleń wskutek wiązania z Hb=>karkoksyHb=>głód tlenowy,ma duze powinowactwo do Hb,pogłębia niedobór O₂wskutek↑stabilności połączenia Hb z O₂ i ↓ilośćO₂ dostępną dla tkanek,wywoluje tez zab w przem węglowodan.U osób zmarłych-krwawienia i ogniska martwicze w całym org,przekrwienie wątroby,nerek,śledziony,uszkodz kon nerw,kory mózg i rdz przedł,uszkodz serca. 60mg/m³-↑risk dusznicy bolesnej i zawału. W zatr skóra różowa 1%HbCO-stęż fizjolog <4%-brak obj 4-8%- pierwsze obj działania,błędy w badaniach testowych 8-10-wyraźne błędy w bad testowych 10-20-ucisk i ból gł,rozszerzenie naczyń skóry 20-30-ból gł,tętnienie w skroniach 30-40-silny ból gł,osłabienie, oszołomienie,wrażenie ciemności,nudno,wymiot,zapaść 40-50-j.w.+większa mozliwosc zapasci,zab czynn serca, ↑tętna i oddechu 50-60-zab cz serca, ↑tętna i oddechu, śpiączka przerywana drgawkami,oddech Cheyne-Stockesa 60-70- śpiączka przerywana drgawkami,upośledz cz serca i oddych,możliwość śmierci 70-80-tętno nikłe, oddychanie↓, porażenie oddych i zgon następstwa zatrucia trwałe lub mijające:osłab lub utrata pamieci, psychozy, (pobudzenie lub depres),silne bóle zw z zapal n.kulszowego, piszczelow, strzałkow, zab mowy, utrata mowy, wzroku, słuchu, smaku, powonienia, zawroty i bóle gł, wrażliwośc na CO↑w większej T i wilgotności Z.przewl kumulacja mikrouszkodzen i powstają trwałe zmiany, przy powtarzanej expozycji:↑uszkodz tk mózgowej, utrata czucia w palcach, ↓pamięć, upośledzenie psych; przy stałym narażeniu:bóle i zawroty gł,zmęczenie, ↓łaknienia,nudno,senno w dzień i bezsen w noc,zmiany we krwi:↑RBC,HBG,zab ukł krąż:kołatanie,niemiarow tętno, zab RR, skóra szaroziemista, drżenie konczyn, ↑tetna,utrata powonienia, ↑odruchy, maskowata twarz,obj parkinsonizmu -CO₂ to gaz „duszący biernie”w powietrz wydychanym jest 4%. Wdychanie 4%CO₂-bóle i zawroty,szum uszu, ↑RR,niepokój, zab oddech, duszność 5-6%-pogłębienie i przyspieszenie oddech. 10%-groźne dla życia,zab widzenia,drżenie, duszność, utrata przytomn w ciągu 1min, sinica, porażony oddech. >12%natychmiastowa śmierc Z.przewl nie ma istotnych obj chorobowych; ↑RBC i HBG -Cyjanowodór(HCN) i cyjanki dw śmierć HCN-1mg/kg m.c.działa tox, duże niedotl tk,zmiany zwyrodnień-najpierw w OUN, jasnoczerwona krew żylna; łatwo wiąże się z MetHb,działa muta-i teratogennie ostre:a)duże dw-natychmias utrata przyt z charakteristic okrzykiem, pada na skutek poraż ośr odd i potem serca 0,3mg/dm3 cyjanowodoru=>szybki zgon 0,2=>zgon po10min. 0,12-0,15=>po ½-1h. 0,02-0,04=>słabe obj po wielogodzinnym narażeniu b)zatrucia przedłużające się w czasie(kilka-30min). 1faza-okres zwiastujący zatrucie:drapanie gardła,paląco-gorzki smak w ustach,ślinotok,drętwienie ust i krtani,osłabienie mmtrud w mowie,ból i zawroty,mdłości,wymioty,parcie na stolec, ↑oddech i głęboki,kołatanie serca.obj mijaja na świeżym powietrz 2faz-okres duszności: ↑ogólne osłabienie,ból i uczucie ucisku w okolic serc,rzadkie i głebokie oddech,↓tetno,silna duszność,mdło,wymiot, ↑źrenic,wytrzeszcz gałek 3-okr drgawek: ↑duszność,utrat przytomn,silne drgw,kurczowe zwarcie mm szczeki 4-okr porażenia:utrata czucia i odruchów,nietrzyma mocz i stolc,oddech rzadszy,nieregular aż do ustania w sekcji zapach gorzkich migdałow,po doustnych zatr cyjankami przekrwienia i nadżerki bł śl żołąd, charakteryst różowa skóra. *następstwa: ↑tetno,psych i fiz znużenie,zab mowy i pamieci. przewl: kumulacja mikrouszkodzen-zawroty i bóle,osłabienie,bóle jelitowe, wymioty, kurczowe bóle brzuch,wole niedoczynne,↓łaknienia i m.c.,rozsiane uszkodz Unerwow,zab czynn serc i ukł krąż -N₂ zagrożenie gdyjesteż=śmy w podwyższonym ciśń,przy ciś 4atm=>euforia,skłonność do śmiechu,gadulstwo,zwolniona reakcja na bodźce wzrok,słuch,węch,dotyk, słabsza czynn umysł. 10atm=>ostre zab ruch mm,koordynacji ruchów,zwroty, ograniczona świadom. >10atm=>po kiku min utrata przyt i śpiączka

można pracowac jakis czas w do 6atm. najwieksze zagroż życia w czasie zbyt szybkiej dekompresji(obniżania ciś)=>zatory w nacz krwionoś gł mózg,rdz kręg=>to ch.kesonowa. jej obj po kilku min lub godz po obniż ciś.są to:bóle stawow i mm,świąd, dolegliwości z serca,ukł krwio i oddech,OUN(częściowe porażenia),potem jałowa martwicakości,gł udowej i ramieniow,czasem zmiany zwyrodnień stawów -tlenki azotu/N₂O,NO,N₂O₃,NO₂,N₂O₄,N₂O₅/ ostre:zmiany ukł odd,krąź i krwi.bardzo duże dw mogą natychmiast porazić u.oddech i krąż, przy mniej gwałtownych mamy: duszn, wymiot, sinic, utrat przytom, ostra niewyd krąż.jednak najczęście 2 etapy: 1et-kaszel,podraż bł śl 2-ostra duszno,silny kaszel z wydalaniem plwociny zabarwionej krwią,duszn,ból mm przy oddechu,sinica,zab krąż.-występ kilka godz po naraż najczesciej w noc i mogą dać obrzęk i zgon. *obj późne po 2-3tyg=>nagła niedomoga ukłoddech i śmierć bo zw z włóknikowym zapal oskrzelików. NO₂ też działa MetHbtwórczo. Przewl: łagodne zapal bł śl ukł tchaw-oskrzelowego przechodzące w zapal oskrzelików, podraż spojówek, zapal i owrzodz j.ustnej, uszkodz szkliwa i zębiny,↓RR i tetna, żółta skóra i włosy(bo r-cja ksantoproteinowa)

-NH₃ poraż zakończ nerw węch=>↓wrażliwość na zapach amoniaku *Ostre:1)doustne:żrąco na bł śl przełyk i żoł,ostry ból,potem kaszel,wymiot,zapaść wstrząsowa,ewent perforacja przeł i żoł=>ból i gorączka.po12-24h podrażnienie płuc i obrzęk. 20inhalacyjne-styka się z wilgotna bł śl i tworzy wodorotlenek silnie żrący=>nieżyt oskrzeli,obrzęk płuc, kaszel, plwocina śluzowa lub krwawa,duszn,sinica.w ciężkich odoskrzel zap płuc,obrzęk głośni,poraż ośr odd,niewyd krąż i zgon. u wyleczonych czasem nieodwracalne zmiany w płucach 3)skóra-duże stęż=>oparzenia z pęcherzami 4)na oczy-duże dw=>obrzęk spojów, zmętnienie rogów,potem zaćma,zanik siatków i tęczówki -dwutlenek siarki silny gaz drażniący ostre podrażń bł śl dr oddech i spojówek, ostry nieżyt gór dr odd,potem dolnych,przekrwienie,obrzęk i wysięk,uduszenie i zgon. Duże dw-odruchowy skurcz głośni=>uduszenie przewl nieżyt dr odd, zapal spoj,zmiany krwi, smaku, powonienia. -siarkowodórH₂S zapach zgniłych jaj, łatwo przez płuca słabo skórę, wydal z moczemw postaci wolnych lub sprzężonych siarczanów ostre powyżej 1,4mg/dm3 przebieg gwaltowny-nagłe zatrz odd,utrata przytomn,po kilku min śmierż z udusz. W mniejszych stęż-podraż bł śl dr odd,napady kaszlu,zmainy zapalne i nieżyty,podraż spojówek,↑tętna, RR,mdlo, wymioty,↓łaknienia,ślinienie, poty; następstwa:zapal płuc, zab OUN i obw, (spostrzeganie, inteligencja,trwałe↑HR i zapal wielonerwowe) przewl kumulacja mikro uszkodzen: ból gł,łatwe męczenie,nudno,zawroty,niepokój,pobudliwość,przewl zapal dr odd i spojów -Fluor jego nadmiar i niedobór to zmiany zwyrodnień kości i zębów,niedobór-pruchnica,działa żrąco,głębokie martwice ostre: 1)fluorki wprowadzone do żołąd i wydziela się fluorowodór=>żrąco na bł śl,ból brzuch,wymiot,biegun,ślinotok,nudno. Potem osłabienie, drzenie, płytki oddech, kurcze dloni i stop, drgawki,poraż ośr odd i zgon czasem poprzedzony żółtaczką i zatrzymaniem moczu, czasem hipokalcemia i tężyczka 2)inhalacyjnie fluorowodorem-kaszel, krztuszenie, dreszce 1-2h po expozycji,potem 1-2dni bezobjaw,a potem gorączka, kaszel ucisk w klatce,rzężenie, sinica, obrzęk płuc.nasila ją się obj 1-2dni i trwają do 4tyg. Najbardziej gromadzi się w tarczycy. 3)na skórze i bł śl oparzenia(przy roztworze 60%natychmiast występują) przewl: fluorzyca-zab w uwapnieniu kości, ogniska niedowapnienia i przewapnienia kości, zatarcie beleczkowania. Zmiany te gł w kręgosłupie, miednicy, żebra, zwapnienia w kościach miękkich=>usztywnienie kręgosłupa,przykurcze,↓ruchomości stawów- jest to rozsiane stwardnienie kości. Fluorzyca zębów: brunatne cętkowanie zębów,odporne na próchnicę. Uszkodz dr odd:kichanie, duszno, kaszel, obrzęk płuc, drgawki i zgon. Oparzenia skory i bł śl, głęboka martwica -Cl₂ po zetknięciu z wilgotna bł śl->chlorowodór ostre 0,01mg/dm³=podraż bł śl nosa, gardzieli i spojówek,przy ↑stęż-kaszel kichanie łzawienie ślinotok podraż tchawic i oskrzel, krwista plwocina, ból gł i pod mostkiem dusznośc niedomoga krążenia, obrzęk i zgon. 0,04-0,06=niebezpiecz dla życia po ½-1h.a 0,1-0,15mg po ½-1h=śmierć; przy dużym stęż skóra żółta i uszkodz przewl kumulacja mikrouszkodzen: dr odd(nosa i j.ust), szkliwa i łzawienie -Fosgen= tlenochlorek węgla= tlenek węgla+chlor, to gaz bojowy działający drażniąco -Arsenowodór St 51,2-192 mg/m3 =>niebezpieczne po 30-60min. ostre ból brzuch krwiomocz; 2-24h od zatrucia ból gł i zawroty, trud w oddych, po 12-24h-żółtaczka; uszkodz bł śl dr odd-nosa gardła oskrzeli, oczu-zapal spojów, odsłoniętej skóry przewl zmiany skórne i bł śl, uszkodz nn. Obwodow-polineuropatie, rogowacenie naskórka podeszw i dłoni, zmiany zapal skóry iowrzodzenia, perforacje przegrody nosowej, białe linie na paznokciach, nidokrwistośc, zab ppokarmowego, ↓m.c., niedomoga krążenia; po latach rakotwórczo- rak płuc, skory aldehyd mrówkowy→też ćw5 zatrucie oster:lekkie: zmęczenie, ból głowy, nudno, po 24-48h zab widzenia średniociężkie: silne zawroty i bóle, nud, wymiot, depresja OUN, zab widzenia po 24-48h i są przemijające lub nieodwracalne ciężkie: na początku obj zatr śr-ciężkiego, potem nasilona wentylacja płuc, szybki płytki oddech typu Kausmaulla bo kwasica. sinica, ↓RR, rozszerz żrenic, śpiączka, przekrwienie tarczy n.wzrokowego z zatarciem jego konturów. Zasób zasad poniżej 20mmol/l i kwasica niewyrównana. Zgon z powod niewyd odd z.przewl: początkowo zab widzenia lekkie potem zwężenie pola widz i całkowita ślepota

3)diag i leczenie zatruć gazami=pierwsza pomoc -CO - wynieść z miejsca narażenia, tlenoterapia, 100%tlen, w ciężkich zatr komora hiperbaryczna, leczenie powikłań jak krwawienia -H₂S - wynieść z miejsca narażenia, tlenoterapia(podawanie tlenu z CO?), ew. komora hiperbaryczna -cyjanki - diagnostyka->rodanki w moczu>10mg/ml, cyjanki we krwi

wynieść z miejsca narażenia, tlenoterapia, odtr swoista: zw metHbtwórcze,np. azotan amylu lub sodu + tiosiarczan -NH₃ - tlen, dużo H₂O, mleko, gdy na skórze zmyć wodą

ĆWICZENIE 4 TOKSYKOMANIE

UZALEZN - stan psych, często fiz spowod zazyw srodka, wywoluj potrzebe stalego jego przyjm. PRZYZWYCZAJ - tolerancja leku, zwieksz dawki w celu uzysk oczekiwanego efektu. NALOG - stan pwoduj przymus zazyw leku wywoluj uzalez fiz i psych, wplyw na jednostke i srod. PRZYZWYCZAJ - stan powoduj pragnienie, nie przymus zazyw srodka, ogranicz tendencja do zwieksz dawki i zalezn psych, bez fiz, bez obj abstyn. TOLERANCJA - zjawisko zmniejsz dzial które priowadzi do zwieksz dawki do uzysk zamierz efektu. T.krzyzowa swoista - jeden sr uzalez powoduje tolerancje w stos do innego z tej grupy np. poch morf. T.krzyz nieswoist - sr powoduje czesc toler w stos do innych sr tej grupy np. barbit. Mech: ↓wchlan, ↑wydal, indukcja, aktyw, ham enz→ zmiana biotransform, r.immunol, czyn genet. ZESP ABSTYNENC - zesp obj charakt dla zalez fiz (sinotok, czkawka, pocenie, bezsen, bole glowy, miesni, pobudz ruch), w miare przedl obj nasilaja się, odstawiene powoduje zgon. HALUCYNACJE - wraz zmysl bez pobudz zew po zazyciu narkot, polaczone z depersonofik, lekiem. Omamy wzrok, sluch, dotyk, smak, wech, blogostan. TOKSYKOMANIA - nadmierne, okresowe lub systemat przyjm srodk szkoliw dla org. TYPY TOKSYKOMANII: 1.morfinowy - silna zalez psych i fiz, zwieksz toler, wyrazne obj abstyn. 2.barbit-alkoh - wyrazna zal psych, mniejsza fiz, male zwieksz toler i obj abstyn. 3.kokainowy - silna zal psych, nieco mniej fiz, duze zwieksz toler i zesp abstyn. 4.cannabis - silna zalez psych, brak fiz i obj abstyn, male zwieksz toler. 5.amfetaminowy - zal psych, brak fiz, wyrazne zwieksz toler. 6.khat - przewaza zal psych, slaba fiz, brak toler. 7.haluconogenny - slaba zal psych, brak fiz i zwieksz toler. 8.wzieny - slaba zal psych, silne obj toks. MORFINA. Ze slomy makowej, z opium, jako lek p-bol. Losy w org: wchlaniana z p.pok, szybciej z tk. podskornej. transform do normorfiny i kodeiny, potem sprzeg z glukuronidami, wydal z moczem 30min od podania, 50% po8h, 90% po 24h. Mech dzial: poraz osr oddech, ↓wrazl kom nerw przy niezmienionej wrazl rec osr oddech, zmiany w narz miazsz. Zatrucie ostre: sennosc, apataia, utrata prztomn, znies odruch, oddech Cheyne-Stokesa, sinica, zwez zrenic. Zatrucie przewl: suchosc, nerwobole, parestezje, bole miesni, wychudzenie, zaparcia, biegunki, niemoc plc, zaburz miesiaczk, zmiany charakterolog. Obj abstyn: niepokoj, nudn, wym, bole miesni, ↑HR. Ocena narazenia: chromatografia gaz i cienkowarstw. Wartosci: smiert 200-400mg po, 100-200mg sc. HEROINA. Z morfiny lub opium przez acetylacje, duzo dodatkow niebezp. Losy w org: w watr hydroliza i laczenie z glukuronidami, wydal z moczem. Mech dzial: jak morfina ale silniej, latwe przedawk bo szybka toler psych bez toler fiz. Zatrucie ostre: 5mg, 10mg to sen 2dni, 50-75mg zgon. Zatrucie przewl: uszk OUN, zmiany osobowosci, zanik uczuc wyzszych, etycznych, wyniszcz. Ocena narazenia: reakcje barwne, izolacja i chromatogr gaz, ciecz, cienkowarstw. HYDROMORFON. Dziala krocej p-bol od morfiny, chromatogr gazowa.

HYDROKODON. P-bol, p-kaszl, slabiej od morf, silniej od kodeiny, nudn, zawroty, sennosc. Reakcje barwne, chromatogr gaz, cienkowarstw. ETYLOMORFINA. P-bol, p-kaszl slabiej od kodeiny. KODEINA. Z opium lub metylowanie morfiny. Losy w org: dobrze wchlan po, sc, im, w watr transf do morfiny i norkodeiny, laczenie z glukuronid, wydal z moczem. Zatrucie: zaparcia, nudn, wym, zawroty, sennosc, w wieksz dawk depres osr oddech, spiaczka. Ocena narazenia: chromatogr gaz, cienkowarstw. LEWORFANOL. Silniej p-bol od morfiny, dawka smiert 60-120mg. POCH KW.BARBITUR. mech dzial: depres OUN. Ocena naraz: chromatogr cienkowarstw, gazowa, w UV. SRODKI POBUDZ UKL.NERW KOKAINA. Alkaloid w lisciach Erythoxylon coca, 2t/rok. Losy w org: wchlan z bl.sluz nosa i spojowek i ran, hydroliza do benzoiloekgoniny, potem do ekgoniny i kw.benzoes, wydal w 5-6h po spozyciu, calk kilka dni. Mech dzial: silnie, krotko dzial miejsc znieczul i zwez naczynia, poraza zakoncz nn.czuc, poraza osr hamuj OUN, euforia. Zatrucie ostre: przez duze dawki, pocz podniecenie psych i motor, potem zamroczenie z napad szalu i drgawek padaczk, potem znuzenie, sennosc, utrata przytomn, zgon przez poraz osr oddech i serca. Zatrucie przewl: od malych dawek, euforia, niepokoj, strach, omamy, pobudz motor i seksualne, czerwony noc, blada twarz, mala masa ciala, oslabien, gadatliwosc, zawroty, wymioty. Ocena naraz: chromatogr gazowa i ciankowarstw. Wartosci: smiert 1-1,5g po, 200-300mg sc. NORPSEUDOEFEDRYNA. W lisciach i pedach Catha edulis, herbata abisynska do wzmocnienia fiz i poprawy samopocz. Mech dzial: stany eufor, sympatykimimet, podobnie do epinefryny, osrodk slabiej od amfetaminy. Zatrucie ostre: pobudz psychoruch, bezsenn, niepokoj, euforia, gadatliwosc, rozszerz zrenic, ham laknienia. Zatrucie przewl: niepokoj, niezyt zoladka, zaparcie, wychudzenie, wyniszczenie. Ocena narazenia: chromatogr gaz i cienkowarstw. SROD.HALUCYNOGEN LIZERGID. Z polsyntezy z kw.lizergo ze sporyszu. Losy w org: latwo z p.pok, rozmieszcza się we wszystkich tk, max dzial po 2-3h i trwa 8-12h, biotransf w 80%, wydal z moczem. Zatrucie: zaburz psych, pobudz, zmiana nastroju, euforia, depresja, lek, dezorient w czasie i przestrzeni, halucyn wzrok, sluch, smak, dotyk, zmiana osobow, dzialanie po 20-25ug. Dawka smiert 1-2mg. Ocena narazenia: chromatogr ciecz, cienkowarstw. MESKALINA. Alkaloid z kaktusa meksyk, peyotl, pedy kaktusa w krazki do zucia lub kaps 6%meskaliny. Losy w org: wchlan z p.pok, transf do trimetoksyfenylooctanu , tri...etanolu, czesc wiaze się z bialkami osocza i watroby, wydal po 12h z moczem, 80% niezmienione, 20% z glutamina. Zatrucie ostre: nie spotyka się. Zatrucie przewl: nudn, zawroty, ucisk skroni, po 1-2h dlugotrwale odurzenie, zwieksz wrazl zmyslow, znieksztalc odbioru wrazen, dezorient w czasie, halucynacje wszystkich zmyslow (synestazja). Po 4-5h obj tox: apatia, bol glowy, bradykardia, splycenie oddechu, nasilaja się po ustapieniu halucyn. PSYLOCYNA. Alkaloid z grzybow psylocybe, slabiej od LSD, podobnie w dawce 5-10mg. Dzialanie: zmiana nastroju, euforia, rozkojarzenie, halucynacje wzrok, kilka h. Ocena naraz: chromatogr cienkowarstw. PSYLOCYBINA. Jest to psylocyna z fosforem, jak LSD, halucyn barwne. Losy w org: do psylocyny i do poch indolu, wydal z moczem jako psylocynai jje glukuronid, 20% z zolcia. oCena naraz: ekstrakcja rozposzczaln organ. DIMETYLOTRYPTAMINA. STP. Poch amfetaminy, dzial podobne do LSD, 10x silniej halucynogennie od meskaliny, dziala od 2 do kilku dni, tabl, draz, kaps3mg STP jest 100x silniejsza od 3mg meskaliny. Ocena naraz: chromatogr cienkowarstw. KONOPIE. Z konopii ind i siewnych, liscie gorne i szczyty rosliny, zywica z wloskow zenskich kwiatow. Palenie lisci w papierosie, fajce, dodanie 1-2kropli oleju haszysz do papierosa. 4 skladniki: kanabinol, tetrahydroksykanabinol, kanabidiol, kw.kanabdiolowy. zatrucie: silne odham OUN w 2 fazach: 1.faza euforii (zadowolenie, smiech, gadulstwo). 2.faza halucynacji (wicje optyczne, sen), pocz dzial po 15-30min do 4h, przekrw oczu, suchosc, zawroty, czestomocz, bladosc skory. Prowadzi do obnizenia intelektu i zaniku uczuc wyzszych. Ocena narazenia: mikroskopowo, spopielenie, chemicznie, chromatogr cienkowarstw. /// KOFEINA. W nasionach kawy 1-2%, lisciach herbaty 1-4%, orzeszkach kola 2-5%, w filizance kawy 100mg. Losy w org: szybko wchlan z p.pok, max stez po 1h, rozprzestrz się rownomiernie w tk proporc do uwodnienia, wydal z moczem niezmieniona 10% i jako metabol poch kw.mocz i ksantyny. Mech dzial: metyloamina o dzial analept, pobudza OUN i osr wegetat: oddech, naczynioruch, n.bledny, ↑sprawnosc myslenia, ↓zmecz psych i fiz, ↑przem materii, ↑zapotrzeb na O2, ↓nap naczyn, ↑wydziel soku zol, moczopednie. W leczeniu zatruc alkoholem, atropina, zapasc, chor zakazne, niedocisn, wyczeroania. Zatrucie ostre: silne pobudz psych i ruch, drzenie miesni, zamet myslowy, szum w uszach, wizje swietlne, nudn, silne bicie serca, smierc przez poraz osr oddech. Zatrucie przewl: nudn, bol glowy, bezsenn, niemoznosc skup uwagi, drzenie rak, niemiarowosc, poty, czestomocz, wymioty. Ocena narazenia: r.mureksydowa. wartosci: max po 1,5g, sc 500mg, smiertelna 10-12g po. ALKOHOL - b.duza zalez fiz, psych, ostre obj abstyn, toler, zmiany osobow. Losy w org: czastki alkoh latwo wchlan się z p.pok i dr.oddech bo male i hydrofilne. Przechodza do wszystkich przestrz wodnych. Biotransform: 1.85-90% etanol przez dehydrogen alkoh i redukcja NAD-NADH2 do ald oct i przez dehydrog aldeh do kw.oct. glownie w watrobie. 2.10-15% etanol przez katalaze do ald oct w hepatocytach. 3. Etanol przez uklad mikrosom utlenian MEOS (cytP450) do ald oct. Wydalanie przez nerki i pluca. *Mech dzial: czynniki genet, socjol, srodowisk, duza aktywn enz alkoh przez dluzszy czas powoduje wystap fizycz glodu alkoh, przyjemne doznania upojenia. dzial narkot, degener OUN, zmiany osobow, zanik uczuc wyzszych, zaburz p.pok, niezyty, wrzody, ch,watr, nerek, miazdzyca, wyniszczenie. Uzalez po nastu tyg u mlodziezy a nasty mcy u dojrzalych. *Leczenie: inh dehydrog aldeh (Anticol), nagromadz ald oct w org daje silne obj zatrucia- strach. *Zatrucie ostre: Lekkie: 0,5-1,5prom pobudzenie, male uposl widzenia, koordyn ruch i miesn, wydluz czas reakcji. Umiark: 1,5-3prom uposl widz, percepcji zmysl, koordyn miesn, belkotliwa mowa. Ciezkie: 3-5prom widz podwojne, zaburz koordyn, ryzyko utraty przytomn, hipoglik, hipotermia, sztywnosc wyprostna koncz, obj Babinsk, drgawki. Spiaczka przy >5prom zwoln oddech, oslab odruchow, calk brak reakcji na bodzce. Ocena naraz: met enzymat, chromat gaz, met Widmarka, stez alk w powietrzu wydych.

Wartosci: 0,2prom stan uzycia alkoh, 0,5prom nietrzezwosc, 1-2prom pijany, smierc >7prom czyli 7000mg/kg spirytusu, litr wodki. NIKOTYNIZM - nalog uzywania tytoniu (papieros, fajka, zucie, tabl),nie tylko nikotyny. Nie ma pelnych cech uzalez psych, fiz, toler i absynt. -Sklad dymu: 4000 pierwi sybst. Od 0,5do30mg subst smolowc i 0,05-30mg nikot. 1.Lotne: tlenek i diolen wegla, tl.azotu, amoniak, cijanowodor, hydrazyna, uretany, poch karylowe, izocyjanian, 100weglowod alif i cyklicz (alkany, alke,alkoh, kw.karbok, estry, aldeh, ketony, 2.Rakotwórcze: -wielopiersc węgłów arom (inden, fluoren, benzoinden, benzoantracen, terylen powst z cykl izoprenoicow, fitosteroli i CH- z pirolizy. -N-nitrozamina- post podczas palenia i przerobki. -nikotyna (800-3000ug), -nornikot (27-88ug), -kotonina (9-57ug), -anabazyna, -anatabina, Cr, Ni. Met lekkie: Na, K (70 i 1,3ug), Cz, Mg, Ca, ST, Al., Si, Se, Sk, Ty. 3.Met ciezkie: Pb, As, At, Bi, Te, Po, Cr, Mn, Fe, Ni, Cu, Ag,Au, Zn,Cd, Hg zaniecz srod. 4.Pierw promien: Ra, Th, Pb,Po- alfa. K- beta.

Grupy związków: 1.gazy i zw tox - CO,tl.siarki i azotu, fenole, alkoh, aldeh. 2.wielopiersc węgłów arom - antracen, benzopireny. 3.alkaloidy - nikotyna, norkonityna, abazyna. -Metab dymu: większość drog oddech (dyfuzja), czesc dr.pok (polyk zanieczysz sliny) w formie gaz i cieklej i stalej. Reakcje I fazy - utlenianie, redukcja, hydrolizy, układ monooksygenaz zwiaz z cyt P450, inne ukl enz bior udzial w biotransform ksenobiotykow. R.II fazy - sprzegania ze zw.endogen: kw.glukuron, siark,oct, grup metyl, aminokw, glutation. Nikotyna przechodzi w kotoniny, kw.pirydylohydroksymasl, pirydylooctow, Tlenku nikotyny. Wydalanie: z moczem (prod II fazy biotransform- glukuroniany, siarcz, merkapt-dobrze rozpw H2O), z powietrzem wydych, z kalem (subst z watr do zolci- zw.lipofilne). -Dzial toks: Na ukl.kraz: CO, nikotyna- stym na OUN, na zwoje weget i rdzen nadnerczy i zakończ nerw naczyn, częstoskurcz, wzrost obj wyrzut i minut, wzrost zuz tlenuprzezserce,zwieksz przeplyw przez LK i nacz wienc, upośledź ukrwienia narządów. Poznany dzieki: chromat gaz, ciecz wys rozdziel, NMR i absorpc spektrofotometria atom. Na ukl.oddech: Dym tyton- wzrost przepusz nabl pluc, hipersekrecja sluzu, zaham rzesek, degradacja bialek miąższu pluc, upośledź proc odnowy. Powoduje to przewl zapor chor pluc - okresy:1.niepowikl zapaleniem oskrzeli z nadmiern wydziel sluzui kaszlem. 2.przewl niezyt oskrzeli z zap oskrzelikow i obturacja. 3.rozedma pluc, utratamiazszu pluc.Na ukl.pokarm: nikotyna - ham wydziel trzustk, mniej obj soku i stez diweglanoww dwunastnicy, ham przeplywkrwi przez trzustke i dwunast, spadek ruchliwości robaczk, zwoln oprozn, słabsze lecz wrzodu. -Odlegle skutki: dzial mutagenne, rakotwór, oslab rozrodczości, ham narawy DNA, nowotwory, spontan poronienia, anomalie ukl.traw, zastawek serca,skory, cewy nerw.

DOPING - podawanie zdrowym osobom subst zewpoch lub fizjolog w nadmiernych dawkach lub niewlasc drogami wylacznie w celu sztucznego i nieuczciwego spotegowania osiagniec sport. Podzial: 1.dlugotrwaly: stos lekow przez dlugi czas (tyg, mce, horm anabol). 2.krotkotrwaly: podanie jednorazowe przed lub w trakcie zawodow (amfet, efedr, analeptyki). Podzial: 1.leki wplywaj na podst proc metab w org (wit, sole min, ATP, kw.asparag, inhal O2) w dopingu dlugo i krotkotrwalym. 2.leki horm w dlugotrw. 3.leki pobudz ukl kraz i oddech (niketamid, kofeina, glikozydy naparstnicy) krotkotrw. 4. Leki psychotrop psychoanalept (amfet, pipradol, metylofenidat), anksjolityczne (benzodiazep), nark l.p-bol, leki psychodysleptyczne, halucynogeny. 5. leki rozne (miejsc znieczul, przeczyszcz, moczopedne, przetacz krwi, placebo-dop psych). PSYCHOTROPY. Amfetamina - (+)znosi zmecz, poprawia samopocz, maskuje reakcje alarm, pobudz psychoruch. (-)euforia, zaleznosc lekowa w krotkim czasie, bezsenn, drazliwosc, klotnie, wybuchowosc, kolatanie, niemiarowosc, brak laknienia, zaparcie. Metylfenidat - (+)synerg z l.p-bol, w boksie, zwieksz uwagi i szybkosc reakcji, zmnijesz bolu. Fenmetrazyna - pobudz OUN, zmniejsz glodu i zmecz, zwieksz drazliwosc i agresje, zanik miesni. Efedryna - pobudz OUN, podniec psychoruch, stymul osr oddech i termoreg, rozkurcz mm.glad oskrzeli. kokaina - pobudz psychoruch, znosi zmecz, sennosc i znuzenie, pobudza osr oddech i termoreg, wzmoz odruch rdzen. Po pobudz może nastapic depresja nawet w czasie wysilku, wywoluj euforie i zwyrodn kom nerw. Anksjolityki - benzodiazep (diazepam, oksazepam) p-stres, p-lek, zmniejsz napiecie przedstart, zmniejsz nap miesni, p-dzialaja skurczom miesni.

NARKOT P-BOL. Podwyzsz progu bol. Morfina, heroina, petydyna, pentazocyna.

ANALEPTYKI. Kofeina - zwieksz zapotrzeb kom na O2 (zle do wysilku), pobudz kore mozg, szybsze kojarzenie, zmniejsz zmecz. Strychnina - zmniejsz oporow na synapsach w rdzeniu, zwieksz nap miesni poprz.prazk i percepcja wrazen. POBUDZ UKL.KRAZ. krotkotrw: azotyny, azotany (NG, azotan sodowy, pentaerytrytol u dlugodystans, narciarzy) wada jest obniz cisn tet. Dlugotrw: prenylamina, karbokromen, dipirydamol, skuteczn watpliwa. Dzial bezposr na m.serc: glikozydy naparstnicy, cebuli morskiej. WZMACNIAJ OGOLNA SPRAWNOSC ORG. Wit z Mg, Ca, K, P, Co, Cu dla szybszej erytropoeazy, wyciagi z watroby i biostymulatory tkank. ATP - nietox, wzmacniaj ukl miesn jak dodatk zrodlo energii w krotko i dlugotrw. EPO erytropoetyna - lecz niedokrwist, zwieksz Hg i RBC czyli lepsze utlen narzadow, zwieksz hemodynamiki, hematokrytu, wydoln serca. Stos kilkanascie tyg przed. Minusem jest zageszcz krwi, zwieksz lepkosci i zatory lub zakrzepy. HORMONY. Hydrokortyzon - zwieksz pobudl neuronal, wplyw na agresywnosc. Noratendrol, metandienon, nandrolon - anaboliki, zwieksz miesni. Oznaczanie: chromatogr gaz, spektometria masowa, met radioimmun.

ĆWICZENIE 1

Działania odległe trucizn. Mutagenne działanie trucizn Obserwowany zakres zmian materiału genetycznego pod wpływem działania chemicznego obejmuje mutacje genowe, chromosomowe oraz mutacje genomu. Maja one charakter mutacji indukowanych, w odróżnieniu od naturalnych mutacji spontanicznych. Mutacje genowe (punktowe), cytologicznie niewykrywalne, stanowią każdą^ zmianę; sekwencji nukleotydowej genu, różnego od sekwencji genu wzorcowego. Mutacje chromosomowe wyrażają się rożnego rodzaju aberracjami chromo-som6w, jak: inwersja, translokacja, ubytek, delecja (zanik części chromosomu) lub duplikacja. Mogą to być także zmiany liczby poszczególnych chromosomów, których przykładem są monosomie czy polisomie. Mutacje genomowe są związane ze zjawiskiem poliploidii komórkowej. W odróżnieniu od prawidłowej komórki diploidalnej tworzą się komórki tri- i tetraploidalne zawierające odpowiednio większość liczby chromosomów. Niektóre mutacje chromosomowe i genomowe moga prowadzic do mutacji letalnych (uklad tri-, tetraploidalny), inne (utrwalone) powoduja rozne uszkodzenia dziedziczne. Część związków chemicznych wykazuje swoistość działania mutagennego, wywołując mutacje wyłącznie jednego typu. Większość poznanych dotychczas mutagenów wywołuje jednak zar6wno mutacje genowe, jak i chromoso­mowe. Rozwój działania mutagennego może być związany z jednym lub ze wszystkimi procesami, jakim ulega DNA kom6rki — z replikacja, naprawa i rekombinacja. Oprócz zdolności indukowania mutacji, możliwość działania związków mutagennych zależy od ogólnych czynników warunkujących ich wnikanie i penetracje w organizmie. Wiele z nich aktywność mutagenna zyskuje w wyniku przemian metabolicznych, jakim ulega w organizmie. Liczba mutagenów chemicznych stale się zwiększa, oprócz pojedynczych związków, jak kwas azotowy, hydroksyloamina, działanie mutagenne maja poszczególne grupy, np. zwiazki alkilujace, z jednym lub wieloma podstawnikami (sulfonian dietylu, iperyt azotowy), analogi zasad występujących w kwasach nukleinowych (5-bromouracyl, 2-aminopuryna), barwniki akrydynowe (oranż akrydynowy). Działanie mutagenne wykazano także dla innych związków, np. pestycyd6w (Diazinon, Ziram—ditiokarbaminian, Benomyl) z grupy benzimidazoli, takich leków, jak aminofenazon, hormony steroidowe, kolchicyna, pochodne antrachinonu. Dane te,. uzyskane głownie na modelach roślinnych, nie mogą być odnoszone bezpośrednio do ludzi Działanie mutagenne powoduje wiele zaburzeń patomorfologicznych i czynnościowych organizmu. Należą do nich: nowotwory, zaburzenia immunologiczne i hematologiczne. Mutacje somatyczne dotyczą pojedynczych os6b, a powstające w wyniku mutacji komórek płciowych mogą być przenoszone dziedzicznie na potomstwo Bliskie są związki działania mutagennego i rakotwórczego. Badania epidemiologiczne i doświadczalne wykazują, ze wszystkie związki rakotwórcze są mutagenami, nie wszystkie jednak mutageny wykazują działanie rakotw6rcze Rakotwórcze działanie trucizn Współczesny człowiek jest narażony w życiu codziennym i pracy zawodowej na działanie wielu związków chemicznych. Część z nich, poza bezpośrednim działaniem toksycznym w określonych warunkach, ma zdolność indukowa­nia nowotworów. Dane epidemiologiczne wskazuja, ze 70—90% wszystkich przypadków chor6b nowotworowych jest uwarunkowane środowiskowo. Nie można tutaj jednak wykluczyć występujacej u pewnej liczby osób predyspozycji uwarunkowanej genetycznie. Styl życia, przez co rozumie się Np. palenie tytoniu i sposób odżywiania, oraz specyfika zagrozeń bezpośrednich i pośrednich przemysłu stanowiła główne czynniki potencjalnego zagrożenia nowotworowego. Proces indukcji chemicznej rozwoju nowotworów ma nazwę karcynogenezy chemicznej, a związki o udowodnionym lub potencjalnym działaniu nowotworowym nazywane są karcynogenami. Rakotworcze zwiazki chemiczne nie roznia się wlasciwosciami od innych trucizn i leków. W dzialaniu wykazuja zaleznosc dawka—reakcja organizmu, ulegaja przemianom w srodowisku i biotransformacji w organizmie, daja interakcje z innymi ksenobiotykami. Wykazuja takze zroznicowanie dzialania w zaleznosci od gatunku, szczepu oraz plci zwierzat doswiadczalnych i ludzi. Wymienione wlasciwosci warunkuja ich aktywnosc nowotworowa, przyspieszajacq lub hamujaca proces rozwoju nowo­tworow. Znane dzisiaj substancje o udowodnionym dzialaniu rakotworczym naleza do różnych grup chemicznych: 1.Zwiazki nieorganiczne, jak sole arsenu, chromu czy niklu. 2.Zwiazki organiczne, jak: benzen, 2-naftyloamina, chlorek winylu, wielopiers-cieniowe węglowodory aromatyczne. 3.Substancje zlozone: sadze, smola, oleje mineralne. 4.Substancje naturalne-aflatoksyny, mitomycyna C, safrole, estry forbolu, nitrozoaminy.

Z punktu widzenia aktywnosci biologicznej moga to być zwiazki o dzialaniu cytotoksycznym, hepatotoksycznym, hormony oraz zwiazki immunosupresyjne. Chemiczne czynniki zagrozenia rakotworczego maja zroznicowany udzial w procesie indukeji nowotworow. Glowna grupa to zwiazki inicjujace, ktore w odpowiedniej dawce i warunkach powoduja pojawienie się nowotworow, zwiekszają częstosc lub przyspieszaja ich występowanie w porownaniu z grupa kontrolna. Wspoldzialaja z nimi 2 znane rodzaje czynnikow współrakotworczych: Kokarcynogeny, tj. zwiazki nie majace zdolnosci inicjowania nowotwor6w, ale zwiększajace dzialanie zwiazkow rakotworczych, np. pyl azbestowy i alkohol u palaczy tytoniu, olej krotonowy w doswiadczeniach z benzo[a]pi-renem. Promotory, tj. zwiazki wprowadzone wielokrotnie w jednorazowej dawce, ktora nie ma dzialania rakotworczego, wywołują rozwój guza. Mozna tu wymienic estry forbolu, fenobarbital, chlorowane węglowodory. Znaczna częsc zwiazkow rakotworczych wymaga wstępnej aktywacji metabolicznej i dziala posrednio przez ich aktywne metabolity. Zwiazek macierzysty nosi w tym przypadku nazwę prokarcynogenu, a powstaly metabolit biokarcynogenu. Biokarcynogeny, jak większosc znanych aktywnych metabolitow, lacza się latwo kowalencyjnie (trwale) z makroczasteczkami komorkowymi (DNA, RNA), inicjujac w ten sposob proces nowotworowy. Do tej grupy zwiazkow naleza: aminy, wielopierscieniowe węglowodory aromatyczne i nitrozoaminy. W przeciwieństwie do nich nie wymagaja wstepnej aktywacji metabolicznej epoksydy, nitrozoamidy i iperyt azotowy. Dzialanie nowotworowe prokarcynogenow jest wypadkowa procesow aktywa­cji i detoksykacji, jakim ulegaja one w organizmie. Końcowy wynik dzialania zwiazku rakotworczego — powstanie nowotworu u ludzi i zwierzat — poprzedzony jest licznymi reakcjami. Są one kontrolowane i modyfikowane przez zmienne czynniki wewnatrzustrojowe i zewnętrzne. W zaleznosci od zwiazku roznia się czasem występowania i obejmuja 2 sekwencje wydarzen.

I konwersja nowotworowa :Karcynogen chemiczny (prokaarcynogeny) ==> (aktywacja metaboliczna) aktywny metabolit (biokarcynogen) (+DNA)Zaburzena ekspresji cech komorki II Rozwoj nowotworu. Komorka zmieniona nowotworowo (zwiekszenie dzialania promocyjny) Podzial i rozrost progresywny nowotwór W swietle hipotez ostatnich lat, dotyczacych mechanizmow karcynogenezy chemicznej, zroznicowane wlasciwosci i odmienna aktywnosc biologiczna znanych związkow rakotworczych pozwala podzielic je na 2 zasadnicze rodzaje: genotoksyczne i epigenetyczne. Za genotoksyczne są uwazane wszystkie związki mające zdolnosc do wiązania się z DNA komórki, naruszania jego struktury i funkcji lub systemow naprawy DNA. Wiele z nich ma aktywne ugrupowania elektrofilowe, latwo reagujqce z mikleofilowymi grupami kwasow rybonukleinowych i bialek. S3 one zawsze mutagenne. Interakcja z DNA prowadzi do konwersji nowotworowej komorek w pierwszym etapie rozwoju karcynogenezy. Mozna zalozyc, ze zwiqzki te powodują wielokierunkowe zaburzenia mutacji genowej i funkcji genow regulatorowych oraz zmiany w ekspresji obszarow genomu na skutek kolejnych mutacji chromosomalnych lub, co takze jest mozliwe, przez aktywacja onkogenow. Uwaza się obecnie, ze alternatywą indukcji konwersji nowotworowej moze bye wspoldzialanie ksenobiotykow z RNA i bialkami komorkowymi. Karcynogeny epigenetyczne nie wiązą się z DNA, a podstawą ich dzialania rakotwdrczego są takie procesy i reakcje biologiczne, jak: cytotoksycznosc, chroniczne uszkadzanie tkanek, zaburzenia hormonalne, immunologiczne lub aktywnosc promocyjna. Nie mozna wykluczyc ich posredniego dzialania genotoksycznego przez zaburzenia syntezy DNA czy wytwarzanie wolnych rodnikow tlenowych. W wiekszosci jednak dziaianie zwiazane jest z drugq fazą procesu nowotworowego — z etapem rozwoju nowotworu, przez wpryw na komorki dziedzicznie zmienione lub uwrazliwione karcynogenami genotoksycznymi. Podzial karcynogenow chem: 1.Genotoksyczne (reagujące z DNA) Dzialające bezposrednio — zwia^ki alkilujqce, etylenoimina, iperyt azotowy. Dzialajqce po aktywacji metabolicznej — w^glowodory wielopierscieniowe, nitrozoaminy. Nieorganiczne — metale. 2.Epigenetyczne Promotory — pestycydy chlorowane, sacharyna. Zwiqzki cytotoksyczne— kwas nitrylotrioctowy. Modyfikatory dzialania hormonow — estrageny, aminotriazol. Zwiazki immunosupresyjne — analogi puryny, tworzywa sztuczne. 3.Inne — estry ftalonowe, dioksan. Teratogennne działanie trucizn Teratologia zajmuje sie badaniem i ocena zaburzen strukturalnych i czynnos-ciowych, powstajacych w dowolnych etapach przed zaplodnieniem i po zaplodnieniu, w rozwoju embrionalnym i plodowym, az do wczesnego okresu dojrzewania pourodzeniowego.

Czynniki chemiczne stanowia obecnie najpowazniejsza przyczynę zagrozenia teratogennego. W wielu przypadkach udowodniono bezposredni zwiazek przyczynowy między narazaniem chemicznym (ekspozycja przemyslowa, dzialanie niepozadane lekow, chemikaliow rolniczych) a zdolnoscia do reprodukcji i wadami rozwojowymi potomstwa.

Zwiazki chemiczne moga w wieloraki sposób naruszac prawidlowy przebieg procesów reprodukcji i rozwoju:

Bezposrednie uszkodzenie męskich i zeńskich komórek rozrodczych, powodujace bezplodnosc lub dziedziczne uposledzenie rozwoju plodow i potomstwa. Taki wpływ maja przede wszystkim zwiazki o jednoczesnym dzialaniu mutagennym.

Indukcja zaburzen metabolicznych w organizmie matki, powodujaca np. zmiane homeostazy wewnatrzmacicznej i dozywiania zarodka.

Zaburzenia okresu embriogenezy i organogenezy.

Bezposrednie dzialanie toksyczne na plod. Wiaze się z tym zdolnosc do przenikania wewnatrzustrojowego teratogenow i przenikania przez lozysko.

Wpływ na przebieg porodu, dzialanie poronne.

Wczesne dzialanie na rozwoj potomstwa przez laktacj^ i karmienie.

Pozne dzialanie na potomstwo zwiazkow glownie wykazujacych zdolnosc kumulacji materialnej lub funkcjonalnej w organizmie.

Skutkiem wymienionych dzialań moze być: uposledzenie lub smierc komorek rozrodczych, smierc wewnatrzmaciczna zarodka lub plodu, nieprawidlowosci rozwojowe, np. zaburzenia kostnienia, uposledzenia psychiczne i neurologiczne, niedobory enzymatyczne. Dzialanie teratogenne jest w istotny sposob zalezne od okresu narazenia i dawki zwiazku teratogennego.

Rozwijajacy się organizm ulega szybkim zlozonym przemianom, które zachodza w stosunkowo waskim przedziale czasu. Podatnosc na dzialanie chemiczne rozni sie zasadniczo w poszczegolnych stadiach rozwoju—od okresu zaplodnienia przez stan embrionalny, okres plodowy do okoloporodowego. Znajomosc tego zagad-nienia jest niezb^dna zarowno do oceny zagrozenia, np. stosowanie lekow w okresie ciazy, jak i doswiadczalnej oceny dzialania teratogennego. Na przyklad znany zwiazek rakotworczy — etylenonitrozomocznik — podany w okresie plodowym wywoluje nowotwory u noworodkow szczura. Wprowadzony wczes-niej, w okresie organogenezy, dziala embriotoksycznie i powoduje powstawanie wad rozwojowych.

Dzialanie teratogenne wykazuje wyrazna zaleznosc w uktadzie dawka-dzialanie.

Teratogeny chemiczne moga dzialac ogolnie, powodujac wszystkie znane zaburzenia, lub systemowo, wylacznie w jednym okresie rozwoju, lub w obrębie tylko jednego narzadu. Istotny wplyw na mechanizm dzialania teratogenów chemicznych maja szeroko pojęte procesy metaboliczne, jakim ulegaja one w organizmie matki i plodu. Okres ciazy oraz niepelny rozwoj mechanizmow detoksykacyjnych plodu wprowadza znaczace roznice w procesach metabolicznych.

Mechanizmy molekularne i tkankowe teratogenezy chemicznej są zlozone i nie w pelni wyjasnione. Prowadzone w tym zakresie badania zmierzaja do wyjasnienia, w jaki sposob rozne rodzaje zwiazkow chemicznych zmieniaja lub moga zmienic naturalne procesy podziahi komorek i roznicowania tkanek, powodujac wady przed- i pourodzeniowe. Uzyskane dotychczas dane pozwalaja wyroznic 4 grupy zwiazkow teratogennych w zaleznosci od mechanizmu ich dzialania:

dzialajace cytotoksycznie, np. zwiazki alkilujace i przeciwnowotworowe,

dzialajace wybiorczo na roznicowanie tkanek, np. talidomid,

dzialajace nieswoiscie, np. chloramfenikol i tiamfenikol,

powodujące zaburzenia w homeostazie organizmu matki i plodu, np. bl^kit trypanu, hydroksylomocznik.

Mechanizm receptorowy dziatania ksenobiotykow

W znaczacej liczbie przypadków odpowiedz organizmu na dzialanie ksenobioty­kow zapoczatkowuje wstepne wspoldzialanie ich czasteczek ze swoistymi miejscami wiazan — „strukturami aktywnymi" wystepujacymi w biofazie (blona komórkowa, cytosol) Zmiany jakosciowe i ilosciowe czynnosci tych struktur, najczesciej bialkowych, wskutek przemian biochemicznych przenosza sie nastepnie na komórki, narzady i caly organizm, modyfikujac jego funkcje fizjologiczne. Reaktywne chemicznie i biologicznie elementy komorkowe, z ktorymi laczy się czasteczka zwiazku, to receptory. Towarzysza im ugrupowania komorek wspoldzialajacych, ktore wspomagaja lub hamuja wiazanie. Tworza one, lacznie z receptorem, grupy lub miejsca receptorowe.

Obecnie sie przyjmuje, ze receptor jest kompleksem wielkoczasteczkowym (biopolimerem) majacym w czesci centralnej ugrupowanie reaktywne chemicznie. Warunkuje ono zdolnosc reagowania z czasteczkami swoistej substancji, endo- lub egzogennej, i zapoczatkowanie wtornych reakcji biochemicznych.

W receptorze cholinergicznym ugrupowaniem takim jest aktywna podjednostka anionowa, wiazaca jonowo kationowa czesc neuroprzekaznika acetylocholiny lub zwiazkow cholinergicznych.

W swietle ostatnich doniesieh receptorami moga byc aktywne centra enzymow o podstawowym znaczeniu dla czynnosci fizjologicznych. Przykladem receptora enzymatycznego moze byc acetylocholinoesteraza.

Role receptorow związków toksycznych moga odgrywac bialka regulacyjne zewnetrznej powierzehni blon komorkowych. Substancje biologicznie czynne, wiazac sie; z bialkami lub kompleksami lipoproteinowymi blon, zmieniaja ich przenikliwosc. Modyfikuja lub unieczynniaja rozne formy transportu blonowego. Powoduje to wystapienie szkodliwych dla organizmu skutkow.

Kwasy nukleinowe, DNA lub RNA, znajdujace sie w jadrach moga byc receptorami zarowno dla chemioterapeutykow stosowanych w leczeniu nowotworow, jak i substancji aktywujacych procesy nowotworowe. Postep wiedzy w zakresie biologii molekulamej, biochemii komorki, regulacji i syntezy bialek oraz enzymow ujawnia co raz to nowe „miejsca aktywne", mogace spelniac funkcje receptorow. Zgodnie z istniejacymi pogladami, zdolnosc zwiazkow do wiazania z recep­torami jest uzalezniona od 2 wlasciwosci o podstawowym znaczeniu, tj. powinowactwa i aktywnosci wewnetrznej. Powinowactwo ma charakter zaleznosci sterycznej. Uwarunkowane jest stopniem dopasowania struktury czasteczki zwiazku do ukladu miejsc wiazacych receptora. Im jest ono większe, tym bardziej swoiste i trwale jest zwiazanie z receptorem i ukierunkowane dzialanie. Niewielka roznica w konfiguracji atomow w czasteczce lub jej wielkosci moga oslabic wiazanie, zmniejszyc wybiorczosc i sile; dzialania. Aktywnosc wewnetrzna okresla zdolnosc zwiazku do pobudzenia receptora i wyzwalania reakcji biologicznej. Zwiazki chemiczne o duzym powinowactwie do receptorow i duzej aktywnosci wewnetrznej, ktore latwo się łacza z receptorami, pobudzajac czynnosci komorek w kierunku zaprogramowanym przez receptor, nosza nazwe agonistow. Zwiazki chemiczne wiazace sie wylacznie z receptorem, a nie wywolujace dzialania, nazwano antagonistami. Utrudniaja one dostep do receptora wlasciwych substancji agonistycznych, konkurujac z nimi o miejsca receptorowe. Trwalosc polaczen zwiazek-receptor zalezy od rodzaju tworzacych je wiazan chemicznych. Wiazania jonowe, wodorowe, sily van der Waalsa formuja kompleksy odwracalne, z ktorych substancje moga sie latwo uwalniac,. Najgrozniejsze, z toksykologicznego punktu widzenia, nieodwracalne reakcje receptorowe powstaja z udzialem wiazan kowalencyjnych. Ksenobiotyki moga takze posrednio modyfikowac przebieg i nasilenie skutkow wiazania receptorowego. Zwiazki te, nie majac powinowactwa i aktywnosci wewnetrznej, lacza sie z komorkami miejsca receptorowego. Wywoluje to np. zmiany uksztaltowania przestrzennego receptora, okreslana jako efekt allosteryczny. W ten sposob moga ulatwiac (aktywacja allosteryczna) lub utrudniac (hamowanie allosteryczne) przebieg wspoldzialania receptorowego. Wiele substancji tworzy kompleksy z elementami komorkowymi, nie wyzwalajac dzialania. Ogranicza to tylko czynna pula tkankowa trucizny lub leku. Miejsca tych wiazan nazwano „cichymi receptorami" lub „miejscami strat". Taka funkcja spelnia zapasowa tkanka thiszczowa, wiazaca insektycydy polichlorowe czy polichlorowane bifenyle, a takze bialka osocza, wiazace chrom. Modelowym przykladem dzialania toksycznego, opartego na mechanizmie receptorowym, jest opoznione dzialanie neurotoksyczne niektorych insektycydow fosforoorganicznych. Zidentyfikowany receptor enzymatyczny — neurotoksyczna esteraza (NTE) jest wybiorczo blokowana przez insektycyd. Powstajace, w wyniku dealkilacji tzw. starzenia sie kompleksu enzym-inhibitor, aktywne ugrupowanie anionowe rozpoczyna proces zwyrodnienia oslonki mielinowej nerwow i rozwoj neuropatii obwodowej. Stwierdzony fakt blokowania tego dzialania przez zwiazki fosfinowe, sulfonylowe i karbaminiany, konkurencyjnie wiazace sie z NTE bez uruchomienia dzialania szkodliwego, ilustruje mozliwosc wykorzystania zjawiska receptorowego antagonizmu konkurencyjnego w leczeniu zatruc. Wzrastajaca liczba informacji o zroznicowanych procesach biochemicznych, tworzacych droge od zadzialania do wywolania odpowiedzi, oraz udzial przekaznikow drugiego rzedu (cykliczne nukleotydy, inozytolofosfolipidy) rzuca nowe swiatlo na mechanizmy dzialania receptorowego. Rozszerza takze mozliwosci zewnetrznej regulacji, majacej na celu uzyskanie dzialania leczniczego, ograniczenie, a nieraz zniesienia toksycznosci zwiazku. Pozareceptorowe mechanizmy dzialania toksycznego. Fizykochemiczny mechanizm dzialania trucizn Wlasciwosci fizykochemiczne substancji sa jednym z waznych parametrow warunkujacych mozliwosc powstania i rozwoj zatrucia. Dla zwiazkow o ogolnie malej reaktywnosci chemicznej ten wlasnie parametr nabiera szczegolnego znaczenia. Dziaianie biologiczne (farmakologiczne, toksykologiczne) jest wowczas wynikiem niezaleznego od budowy współdziałania wewnatrzustrojowego. Podstawę jego stanowią wlasciwosci fizyczne lub chemiczne. Udowodnione znaczenie maja w tym dzialaniu: rozpuszczalnosc i wspolczynnik podzialu pomiedzy faza wodna i lipidową, aktywnosc powierzchniowa, wlasciwosci elektrochemiczne oraz stan jonizacji czasteczki zwiazku. Wiele lotnych zwiazkow lipofilnych po wniknieciu do organizmu gromadzi sie we frakcjach lipidowych komorek nerwowych. Nieaktywne chemicznie osiagaja okreslone krytyczne stezenie, jednakowe dla wszystkich, i dzialaja depresyjnie, niezaleznie od zroznicowanej budowy chemicznej. Zasada tego dzialania wyjasnia czesciowo teoria Meyera i Overtona rozszerzona nastejmie przez Fergussona. Wiaze ona dziaianie narkotyczne zwiazkow lotnych z wartoscia wspolczynnika termodynamicznego, wyrazajacego wspolzaleznosc cisnienia pary nasyconej i cisnienia pary wywolujacej dziaianie zwiazku. Wartosc ta, stala dla wszystkich narkotykow wziewanych, jest w pelni niezalezna od ich struktury chemicznej. Wykazano, ze zwiekszenie dzialania depresyjnego nieaktywnych che­micznie zwiazkow lotnych jest wprost proporcjonalne do wartosci wspolczynnika lipid/woda. Samo dziaianie depresyjne jest wywolane zmniejszeniem przepuszczalnosci blony komorek nerwowych, a przez to zahamowaniem ich metabolizmu i czynnosci fizjologicznych.

Przykladem tak dzialajacych zwiazkow moga byc: wziewne srodki znieczulenia ogolnego, np. halotan, eter etylowy, chloroform, lotne insektycydy stosowane do fumigacji, np. chlorobenzen, nitrometan, srodki rozprzegajace procesy mitozy, np. acetofenon, benzofenon. Takze dzialanie halucynogenne, wystepujace przy paleniu marihuany, przypisuje sie temu mechanizmowi. Substancje powierzehniowo czynne w odmienny sposob dzialaja niekorzystnie na organizm. Powoduja zmiany napicia powierzehniowego i naruszaja przepusczalnosc blon komorkowych. Moga takze wplywac na transport przez blony. W ten sposob dzialaja detergenty, powodujace dysocjacja kompleksow lipoproteinowych blon komorkowych i skory, a takze saponiny i leki z grupy glikozydow nasercowych i lekow moczopednych.. Zwiazki denaturujqce biatko, nalezace do roznych grup chemicznych, naruszajq ciaglosc struktur blon komorkowych, zmieniajac ich prawidlowe czynnosci. Do zwiazkow tych naleza m.in.: alkilofenole, aminy czwartorzedowe o dlugim lancuchu, niektore fungicydy. Po wniknieciu do wnetrza komorek niszcza wewnetrzna struk­ture blon. Zabieg forsownej diurezy, stosowany z wyboru w leczeniu niektorych zatruc, znajduje wyjasnienie w fizykochemicznym dzialaniu osmotycznych lekow moczopednych, do ktorych nalezy mocznik i mannitol. Zwiazki te zwiekszaja osmolarnosc moczu kanalikowego. Zwalniajac wchlanianie zwrotne, zwiekszajq wielokrotnie ilosc wydalanego moczu. Niektore zwiazki maja zdolnosc zaburzenia stanu elektrostatycznego komorek, zmieniajac ladunek elektryczny. W ten sposob dziala D-tubokuraryna i jej pochodne porazajace miesnie prazkowane. Tylko nieliczne zwiazki chemiczne wystepuja w formie calkowicie zjonizowanej we wszystkich narzadach i tkankach przy wszystkich zroznicowanych wartosciach pH w organizmie.

Znaczaca wiekszosc substancji biologicznie czynnych to slabe zasady lub kwasy. Stopien zjonizowania zalezy od miejscowych wartosci pH organizmu. Obojetne postacie zwiazkow maja odmienne wlasciwosci niz aktywne elektrochemicznie jony. Stan jonizacji czasteczki warunkuje zdolnosc przenikania przez blony biologicz­ne. Lepsza przenikalnosc wykazuja zwiazki niezjonizowane. Tiopental, w warunkach fizjologicznych niezjonizowany, w ok. 60% szybko przenika do oun, natomiast niezjonizowany w granicach 20—40% f enobarbital przenika o wiele wolniej. Dobra rozpuszczalnosc zjonizowanych postaci trucizn w wodzie i zmniejszone przez to wchlanianie zwrotne stanowi podstawe zewnetrznie sterowanej modyfikacji wydalania trucizn przy leczeniu zatruc. Aminoakrydyna i jej pochodne hamuja aktywnosc polimerazy DNA, wylacznie wtedy, kiedy wystejpuja w zjonizowanej postaci kationowej. Drugorzedowe aminy alifatyczne reaguja natomiast najlatwiej z azotynami, tworzac toksyczne nitrozoaminy, jezeli wystepuja w formie molekularnej. Wykazano takze, ze zwiazki,ktorych pK_a miesci sie w granicach 6—8, wnikaja do komdrek w formie niezjonizowanej, a pomimo to dzialanie wywieraja ich kationy. Stwierdzenie to odnosi sie do wiekszosci alkaloidow i lekow psychotropowych. Specjalne Stres oksydacyjny - związki o określonych właściwościach fiz.-chem. Wnikając do organizmu tworza czasteczki o charakterze elektrofilowym (np. wolne rodniki które reagując z nukleofilowymi składnikami komorki prowadza do jaj destrukcji) W organizmie powstaja wolne rodniki: jon ponadtlenkowy, jon hydroksylowy, alkilorodniki nadtlenkowe. Wszystkie one maja niesmarowany elektron w cząsteczce i duza aktywność utleniajaca. W reakcjach ze strukturami lipidowymi i białkowymi blo kom. Zapoczątkowując kaskadowo przebiegające reakcje peroksydacji lipidow tworząc rodniki nadtlenkowe i hydroksylowe lipidow - działają destrukcyjnie na sama komorke. Poprzez mechanizm wolnorodnikowy Działają kadm olow herbicyd, aromatyczne dwusiarczki, składniki smogu, dymu tytoniowego.

Homeostaza wapnia - naruszenie gosp wapnia a glownie nagromadzenie się jonow wapniowych w kom, prowadzi do ich śmierci. Destrukcyjny wpływ jonow Ca na kom wynika z ich funcji jako II przekaźnika. Nastepuje nadmierne pobudzenie aktywności enzymow: fosfolipazy proteazy, endnukleazy. Enzymy te pelnia funkcje chronne blon komorkowych w rocesie peroksydacji lipidow. W efekcie koncwym trzymujemy skutki cytostatyczne. Na drodze takiego mechanizmu działają węglowodory chlorowane, nitrofenole, dioksyny, nadtlenki aldehydy. Ksenobiotuki działają: hepato- embrio- kardio- neurotoksycznie,teratogennie.

Mechanizmy działania toksycznego: 1.Zahamowanie aktywnosci enzymow: RNA polimeraza - amanityna, ALAsyntetaza-ołow, Ach esteraza - zw. Fosforoorganiczne, -2, 3 - epoksydowa reduktaza wit. K - warfaryna. 2.hamowanie szlakow metabolicznych -glikoliza, cykl Krebsa, odsydatywna fosforylacja (hamuja CO₂, H₂S, CN) -glukoneogeneza — etanol. 3.Uszkodzenie komorki

-tworzenie wolnych rodnikow - parakwat,dikwat, CCl₄ 4.Wiazanie z receptorami jako agonista, jako antagonista.

CZYNNIKI WARUNKUJACE TOKSYCZNOSC I Wlascwsci fiz-chem substancji toksycznej: rozpuszczalność, zdolność dysocjacji, temp. Wrzenia i arowania, wielkość czasteczek, budowa chemiczna związki (rodzaje wiazan, długość łańcucha, izomeria, wystepowanie grup funkcyjnych). Rozpuszczalność: im szybciej subst się rozpuszcza tym szybciej występują objawy zatrucia, a subst nierozpuszczalna nie ma dzialania toksycznego. Przykłady:

sole Ba (chlorek, weglan) SA silnymi truciznami siarczek i siarczan Ba SA trudno rozpuszczalne i nie stanowia zagrozenia. Na rozpuszczalność ma wpływ pokarm w przewodzie pokarmowym: - napoje alkoholowe: ułatwiają wchłanianie związków, także ostre przyprawy i ocet poprzez przenikanie blon sluzowych ulatwiaj whlanianie

- obfita ilość pkarmow i płynów rozciencza trucizne- dzialanie osłaniające lub wiążące- bialko sluzy garbniki

Zdolność do dysocjacji : nie zjonizowane formy trucizn rozpuszczaja się w lipidach blon komrkowych przenikaja do tkanek. Wywołują określone dzialannie. Temp wrzenia i parowania : Benzen i jedo homologi . benzen jako trucizna przemslowa ma niska temp wrzenia- szybko przechodzi w stan pary i wywoluje szybciej zatrucie niż jego homologi

Wielkość czastek : Stan rozdrobnienia czyli dyspersja substancji ma olbrzymie znaczenie przy wchłanianiu przez pluca (aerozole, pyly )Pary i gazy maja czadtki poniżej 1 μm wiec praktycznie zawsze sa wchłaniane w oskrzelkach płucnych. Subst zawarte w aerozolach wywieraja tym silniejsze dzialanie toksyczne im wieksza jest liczba o Sr poniżej 1 μm.

Budowa chemiczna : wiazania nienasycone w czasteczce związku alifatycznego zwiększają jego toksyczność. Nienasycone związki cykliczne wykazuja wieksza toksycznsc niż nasycone. Związki alifatyczne po zwiekszeniu liczby wegli oraz rozbudowie jego rozgałęzień staja się bardziej toksyczne. Izomeria: związki para (p) sa przewaznie toksyczne, meta mniej a orto rzadko sa wykazuja toksyczność. Grupy funkcyjne 1. podstawniki zmniejszające lub znoszące toksyczność związku( diazowa, karboksylowa, sulfonowa, tiulowa) 2. zwiększające toksyczność (nitrowa, cyjanowa, aminowa) 3. grupy obniżające lub zwiększające toksyczność w zależności od rodzaju związku w którym występują.

II Czynniki biologiczne

fizjologiczne : wiek ( odmiena reaktywność maja male dzieci osoby starsze. U dzieci związane jest to z niedojrzałością mechanizmow dtruwajacych wolniejsza eliminacja, mniejszym wiaaniem z bialkami osocza, wieksza reaktywnością recetorow. Starsi związane est z wyczerpaniem czynności życiowych czyli obniżenie czynnikow hormonalnych, zmiany w krazeniu, niedotlenienie narządów, upośledzone ic funkcje detoksykacyjne , obniżenie ilości wody w organizmie co sprzyja wzrastaniu stężenia trucizny w obrebie receptora.) Płeć ( kobiety sa bardziej wrażliwe- maja mniejsza mase ciala niż mężczyźni wiec dawki toksyczne sa mniejsze. Wrażliwość wzmaga się w okresie menstruacji, ciazy, laktacji- związane z wpływem estrogenow i adrogenow na enzymy mikrosomalne wątroby). Choroby nerek wątroby serca (chorzy z ostrym WZW maja oslabiona zdolność przemiany ksenobiotykow)

genetyczne (# niedobor dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej wyst czesciej u rasy czarnej. Obniżenie odporności organizmu na dzialanie truciz hemolitycznych. #obnizenie akywniosci transferazy glikuronowej co prowadzi do wystapienia żółtaczki. Pojawia się nadwrażliwość na związki które w procesie detoksykacji wymagaja sprzegania z kwasem glikuronowym(alkohole,fenole.) #deficyt bialek - choroba Wilsona spowodowana brakiem ceruloplazminy. Chorzy bardziej wrażliwi na dzialanie wanadu albo niedobor α1 antytrypsyny. # anomalie ze strony czasteczki bialek - anomalie w budowie hemoglobin, osoby z genetycznie uwarunkowana anemia sierpowata lub talasemia beda wrażliwe na dzialanie benzenu i ołowiu.

Czynniki środowiskowe .

Natury fizycznej. (#Cisnienie atmosferyczne - gwałtowne jego zmiany powoduja zmiany w hemodynamice krwi i cisnienia krwi . Powoduje to zmiany w przepływie krwi przez serce, wątrobę, nerki,- powoduje to niedotlenienie, niedożywienie, obniżenie metabolizmu w wątrobie, ograniczenie eliminacji przez nerki) #swiatlo (decyduje o rytmie dobowym, aktywnsci enzymow biorących udzial w detoksykacji . Cytochrom P-450oraz mikrosomalny układ utleniający wykazuje rytm dzienny z nasileniem pod koniec dnia ) #Temperatura otoczenia- zimno jest czynnikiem wpływającym na zmiany hemodynamice krwi :↑oporow naczyniowych→↓ukrwienia i utlenowania waznych narządów a tym samym zmniejszenie aktywności enzymow mikrosomalnych ) #prom jonizujące - radioliza H2O w Komorkach-powstaja wolne rodniki

Czynniki natury chemicznej (# układ mikrosmalny pobudzaja: węglowodory chlorowane, nikotyna, węglowodory policykliczne oraz alkohol)#Etanol pozywany regularnie indukuje przemiane w wątrobie →↑aktywnosc dehydrogenazy alkoholowej→↓T0,5 →↑metabolizmu ) #Metale (do bardzo toksycznych naleza kadm i ołów, ) #dwutlenek siarki (prowadzi do powstania sulfhemoglobiny, poglebia to dzialanie toksyczne ksenobiotykow ktorych dzial niepożądane związane jest ze zmiana struktury hemoglobiny a wiec sulfonamidow, fenacetyny aniliny, nitrobenzenu i In. #tlenki azotu,azotyny, azotany. ( już male stężenia zwiększają stezenie methemoglobiny, obserwuje się zwiekszenie zredukowanego gluationu w erytrocytach, dehydrogenazy glukozo6fosforanowej oraz reduktazymethemolobiny a wiec indukuja mechanizmy redukujące i stabilizujące hemoglobine, chroniąc ja przed innymi związkami lub lekami utleniającymi.

WYKŁADY

Elementy prawidłowej diagnostyki zatrucia: 1.obraz kliniczny zatrucia- objawy w pierwszej fazie zatrucia są na ogół niespecyficzne (bóle brzucha, nudności, wymioty, zab. świadomości, zab. czynności ukł. oddech.); niektóre substancje wywołują specyf. objawy, co jest pomocje w diagnostyce różnicowej: ośrodk. zab. oddych. (oddech Kausmaula- salicylany, aceton, formaldehyd, alkohol metylowy, glikol etylenowy), woń wydychanego powietrza (woń gorzkich migdałów-cyjanki, nitrobenzen, woń czosnku- P, Se, As), ciśń. tętn. krwi (spadek-chlorpromazyna, wzrost- adrenalina); temperatura ciała (hipertermia- salicylany, atropina, amfetamina, hipotermia-fenotiazydy, leki miejscowo znieczulające); zmiany na skórze (sinicze zabarwienie skóry-methemoglobinemia (związki nitrowe, anilina i pochodne) lub zaburzenia oddychania; zaczerwienienie skóry- CO, atropina, leki rozszerzające naczynia krwionośne; pokrzywka- salicylany, barbiturany; trądzik- bromki, jodki, izoniazyd, glikokortykosteroidy); narząd wzroku (nieostre widzenie- alkohol etylowy, kokaina, kofeina, atropina; widzenie podwójne-alkohol etylowy, barbiturany; rozszerzenie źrenic- atropina, amfetamina, salicylany, etanol; zwężenie źrenic- barbiturany, morfina, inhib. esterazy choinowej); stan neurologiczny (halucynacje, stany deliryczne- alkohol etylowy, alkaloidy opium, kokaina, amfetamina; stany depresyjne- alkohol etylowy, leki nasenne, alkaloidy opium; pobudzenie, niezborność myślowa- kofeina, kokaina, drgawki; drgawki- strychnina, salicylany); ukł. pokarmowy (niewielka wartość diagnostyczna) 2.wywiad- co mogło być przyczyna zatrucia (od poszkodowanego, od osób na miejscu zdarzenia); zabezpieczyć tzw. dowody rzeczowe (opakowania po lekach i chemikaliach, reszki pokarmów i napojów, igły, strzykawki, części garderoby, różne przedmioty użytkowe, powietrze w miejscu zatrucia (przy zatruciach inhalacyjnych). 3.lab.Bad.Toks.- identyfikacja i oznaczanie ilościowe subst toks w materiale biol pobranym od osoby zatrutej (st Subst toks. i/lub metabolitów; produktów patolog. powst. w ustroju w wyniku dział. subst. toks.; poziomów niektórych zw. Endogennych lub aktywności enzymów-BIOMARKERY NARAŻENIA; badanie tzw. dowodów rzeczowych. Elementy prawidłowej diagnostyki zatrucia. Materiał biolog. do badań: 1. zatrucia ostre przyżyciowe- mocz, krew (krew pełna, osocze, erytrocyty, surowica), zawartość żołądka (odessana treść pokarmowa, popłuczyny, wymiociny) 2. zatrucia ostre śmiertelne- mocz z pęcherza, krew, tkanki i narządy wewn. pobrane na sekcji zwłok (żoładek z zawartościa, jelito cienki z zawartością, okrężnica z zawartością, wątroba i woreczek żółciowy, nerki, śledziona, mózg, płuca, serce, kości, macica, pochwa, odbytnica, pęcherz, wycinki skóry). Schemat postępowania w leczeniu zatruć ostrych: 1.przerwać kontakt z subst toks-usunąć osobę z miejsca narażenia 2. zabezpieczyć funkcje życiowe 3.leczyć przyczynowo: przewieść do szpitala, zabezpieczyć materiał do bad. toks, zebrać wywiad. Zasady leczenia zatruć ostrych: 1. Leczenie objawowe: zapewnienie wydolności ukł. oddech. i ukl. krąż.; leczenie zmian chorobowych, które wystąpią podczas zatrucia (np. zab. gosp. wodno-elektrolit. i kwas-zasad., obrzęk płuc, obrzęk mózgu, niewyd. nerek, uszk. wątroby) 2. Leczenie przyczynowe: przerwanie kontaktu z subts. toks. (wyniesienie osoby z miejsca narażenie, usunięcie subst. niewchłoniętej i zapobieganie dalszemu jej wchłanianiu), zmniejszenie efektu dział. subst. toks. przez podanie odp. odtrutek, przyspieszenie eliminacji subst. wchłoniętej do organizmu, ocenić stan osoby zatrutej (stan świad, wydolność ukł. oddech i krąż.), przywrócić funkcje życiowe (udrożnić drogi oddech., sztuczne oddychanie+ zewn. masaż serca), monitorować funkcje życiowe i leczyć stany chorobowe, które rozwiną się w zatruciu (zab. gosp. wodno-elektrolit. i kwas-zasad., obrzęk płuc, obrzęk mózgu, niewyd. nerek, uszk. wątroby). *Zatrucie przez skóre i bł. śluz. zabezpieczyć funkcje żyć- zdjąć odzież ze skażonej pow. ciała, dokładnie zmyć skóre strumieniem letniej, bieżącej wody-ok. 15. min., oczy płukać izotonicznym roztworem soli fizj. lub pod bieżącą wodą- 15 min. Oblanie skóry subs. żrącą-Przyczynowe: zdjąć odzież, szybko zmyć dużą ilością letniej bieżącej wody, rany oparzeniowe osuszyć jałowymi gazikami, założyć jałowy opatrunek, oparzenia chemiczne leczy się tak jak oparzenia termiczne. NIE STOSOWAĆ neutralizacji roztworami słabych kwasów lub zasad. Zatrucie przez drogi oddech.: wyprowadzić ze skażonego środowiska, zdjąć odzież (może być przesiąknięta substancją) zapewnić spokój i dostęp świeżego powietrza, okryć kocem, ułożyć w bezpiecznej pozycji (boczna ustalona), leczyć objawowo- podać tlen. Zatrucie doustne: usunąć subs. niewchłoniętą z p. pokarm. I zapobiegać jej wchłanianiu (wymioty, płukanie żołądka, płukanie jelita grubego, podanie odtrutek niespecyf., podanie środków przeczyszcz.). Prowokowanie wymiotów: 1. wskazania: krótki czas od spożycia substancji (największa skuteczność do 1h po spożyciu), spożycie dużej ilości subs. tok. 2. p/wskazania: zab. świad., oddech., krąż; zab. odruchu kaszlowego i połykania, zatrucia subs. żrącymi (kwasy, zasady), oleistymi (litofilne rozp. org.)i pieniącymi się (detergenty), zatrucia środkami powodującymi drgawki (strychnina), gdy nie znana jest przyczyna zatrucia. 3. wykonanie: a)mechaniczne b) podawać kilkakrotnie po 200-300 ml osolonej wody do wypicia- 1-2 łyżki soli kuchennej na szklanke ciepłej wody (max 12. w 250 ml wody); nie podawać środków farmakolog celem wywołania wymiotów; zabezpieczyć próbe (1-sza partia wymiocin) do bad. toks. Płukanie żołądka: 1.wskazania: krótki czas od spożycia substancji, zatrucia subs. o dużej sile toksyczności, próby sprowokowania wymiotów nie powiodły się, nie można było sprowokować wymiotów- zab. świad., nieprzytomności, zatrucia subs. litofilnymi i pieniącymi 2. p/wskazania (zw. z rodzajem subs. toks.): spożycie subst. żrącej (zasady-bezwględny zakaz, kwasy- dopuszcza się w czasie nie dłuższym niż 20-30 min od spożycia), zatrucia subs. litofilnymi i pieniącymi- jedynie po intubacji (ryzyko zachłyśnięcia), związane ze stanem klin. Chorego (zab. krąż., wstrząs, żylaki przełyku, ch. wrzod.) 3.wykonanie: a) wprowadzić zgłębnik do żołądka b)zaaspirować treść pokarmową c) płukać czystą wodą lub wodą z dodatkiem odtrutek (np. węgiel aktywowany) do uzyskania czystych popłuczyn (150- 300 ml jednorazowo, łącznie ok. 10-20 l, a nawet 60l, aż do uzyskania czystych popłuczyn) d) zabezp. 1-sza partie popłuczyn do bad. toks. 4.płyny do płukania żołądka: kw. Szczawiowy-1% r. mleczanu Ca, cyjanki- 25% Na2sS2O3, Fe (III)- desferal (2g/l wody), morfina i pochodne- 0.o5% i 0.1%KMnO4, jodyna- zawiesina skrobi 5. po płukaniu żołądka a)podac przez zgłębnik odtrutkę: zawiesina węgla aktywowanego (30-40 tabl. W 150 ml wody), Acidum Tanicum 1,5 g/200 ml wody- w zatruciach solami metali ciężkich, 150-200 ml płynnej parafiny- w zatruciach rozp. org. Środki przeczyszczające: siarczan sodu (sól glauberska)- 20-30 g/szkl. Wody, 1-2 łyżki stoł./szkl. wody, płynna parafina- 3ml/kg. m.c., olej rycynowy 40g jednorazowo. Nie podawać środków przeczyszczających w przypadku: zatruć subst żrąc, przy zab.gosp. wod-elektr Odtrutka- subst która trwale lub czasowo znosi lub zmniejsza efekty dział. subs. toks. Odtrutki 1.niespecyficzne (nieswoiste) 2. specyficzne (swoiste). Odtrutki niespecyficzne (nieswoiste): ogólne-powietrze, tlen, woda; ogólne ochronne. Odtrutki ogólne dział. miejsc.- mech. dział.: tworzenie trudno rozpuszczalnych soli lub przekształcenie w związki niedziałające. Odtrutki ogólne: 1. Węgiel aktywowany-odsorbuje liczne subs. org. I nieorg.; bardzo skuteczny: amfetamina, atropina, fenobarbital, kw. acetylosalicylowy, opiaty, poch. beznodiazepiny, sulfonamidy; skuteczny: chinidyna, chinina, leki nasenne; średnio skuteczny: rozp. org. (alkohol metylowy i etylowy, glikol etylenowy), kw. cyjanowodorowy i cyjanki, insektycydy (fosforoorganiczne, karbaminianowe, DDT); nieskuteczny: kwasy mineralne, zasady, subs. nierozp. w wodzie. Dawkowanie: dzieki do 1 r.ż- 1g/kg.m.c; dzieci od 1 do 12r.ż.- 25-50g; młodzież i dorośli 25-100g, najcześciej 40-80g, co 4-12h, w postaci papkowatej zawiesiny wodnej. 2.Ziemia okrzemkowa Fullera, bentonit (koloidalny krzemian glinu, kaolin)- 1%zawiesina, na parakwat 3.Białko jaja- na metale ciężkie (wyjątek tal), subs. żrące (kwasy zasady, fenole)- 3-4 białka w 0.5l wody lub mleka 4.Mleko- na subs. żrące, metale ciężkie, IV-rzędowe zw. amonu- nie podawać w zatruciach subs. rozp. w tłuszczach! 5.Skrobia (mąka)- na subs. żrące, kw. org. i nieorg., jod i jego zw. (jodyna)- wodna zawiesina 1-2 łyżki na 2 szkl. wody (15g skrobi lub mąki w 0.5l wody). Pierwsza pomoc w zatruciach doustnymi subs. żrącymi- oparzenia chemiczne: natychmiast podać zawiesinę jaj kurzych w wodzie lub mleku, można podać wodę- rozcieńczenie substancji, płukanie żoładka- tylko w zatruciach kwasami w czasie nie dłuższym niż 20-3- min. Od spożycia. Nie prowokować wymiotów! 6.Tanina- na sole metali ciężkich, glikozydy nasercowe, alkaloidy- 5g w 0.5l wody (łącznie podaje się węglan lub octan sodu w celu neutralizacji kw. solnego w żołądku) 7.Tlenek magnezu- na kw. nieorg., arseniany i arseniny- 3g w 0.5l wody 8.Nadmanganian potasu- na alkaloidy (nikotyna), opiaty (morfina i jej pochodne), fosfor i fosforek cynku- 0.05 lub 0.1% roztw. 9.Parafina ciekła- na lipoflilne rozp. org, inne subs. rozp. w tłuszczach (fosfor) 10.Płyn Jugola- na alkaloidy (nikotyna)- roztw. 2g jodu, 5g KJ, 250 ml wody (1 łyżka/szkl. wody) 11.Silikony- na detergenty (śr. Myjące i piorące)-zmniejszają pienienie subs. tworz. pianę 12.Chlorek sodu-na azotan srebra- wytr.AgCl. Odtrutki specyficzne: 1.Zw. chelatujące: Dimerkaprol (BAL)- na arsen, rtęć, zw. nieorgan., Dimerkaptopropanosulfon (Unithiol, DMPS)- na rtęć (zw. nieorg. i org.), Kw. dimerkaptobursztynowy (DMSA)- rtęć, ołów, arsen, złoto, Chelaton (CaNa2EDTA, wersenian diodowo-wapniowy)- na ołów, żelazo, cynk, miedź, kadm, Desferal (deferoksamina)- na żelazo, Cuprenil (penicylamina)- na miedź, arsen, ołów, rtęć, cynk, kobalt, Kw. DTPA- na cez i pluton, ołów, cynk, żelazo, mangan. 2.Odtrutki przeprowadzające subs. toks. w zw. nierozpuszczalne: zw. wapnia (glukonian, glukolaktobionian Ca)- na szczawiany, fluorki, glikol etylenowy, Siarczan protaminy- na heparyna 3. Reaktywatory: a) reaktywatory oksydazy cytochromowej- azotyn amylu (lub azotyn sodu, dimetyloaminofenol- 4-DMAP)+tiosiarczan sodu= zestaw odtrutek- na blokery oksydazy cytochromowej- cyjanowodór i cyjanki; reakcje: zw. MetHb-twórczy+Hb->MetHb, MetHb+oksydaza cytochromowaCN->CN-MetHb+oksydaza cytochromowi; CN-MetHb->MetHb+CN-; Na2S2O3+CN- ->SCN-+Na2SO3; Wersenian dikobaltowy (Kelocyanor)- na cyjanki, cyjanowodór, Wit. B12- na cyjanki, cyjanowodór b) reaktywatory cholinoesterazy: Obidoksym (Toksobidin), Serum Cholinoesterase- na blokery cholinoesterazy (insektycydy fosforoorganiczne); reaktywatory cholinoesterazy należy podawać łącznie z atropiną (antagonista farmakologiczny Ach), oksymów nie podaje się w zatruciach karbaminianami 3.Zw. redukujące: Błękit metylenowy, błękit toluidyny, tionina- zw. methemoglobinotwórcze (azotyny, anilina, chlorany, nitraty, fenacetyna), Kw. askorbinowy- wspomagająco. ODTRUTKI BLOKUJĄCE RECEPTORY: -Nalokson(Narkan)→ opiaty (morfina, heroina, apomorfina, kodeina, metadon, pentazocyna, petydyna i inne)-współzawodnictwo o receptory opioidowe. Opiaty - agoniści receptorów opioidowych, Nalokson - antagonista. -Flumazenil (Anexate) → benzodiazepiny - antagonizm w stosunku do benzodiazepin wobec receptora sprzężonego z receptorem GABA

ODTRUTKI BLOKUJĄCE PRZEMIANĘ METABOLICZNĄ SUBST TOKSYCZNEJ:

- Alkohol etylowy → alkohol metylowy, glikol etylenowy - alkohol etylowy ma większe powinowactwo do dehydrogenazy alkoholowej. - Anticol (Fomepizol, 4-metylpyrazol - 4-MP) → alkohol metylowy, glikol etylenowy - hamuje aktywność dehydrogenazy alkoholowej.

ODTRUTKI ZMIENIAJĄCE SZLAK METABOLICZNY SUBSTANCJI TOKSYCZNYCH:

- Kwas foliowy → metotreksat - Tymidyna → 5-fluorouracyl - Puryna → 6-merkaptopuryna

ODTRUTKI DZIAŁAJĄCE NA ZASADZIE ANTAGONIZMU FARMAKOLOGICZNEGO:

- Acetylocysteina (N-acetylocysteina, NAC) → paracetamol (acetaminofen), gazy drażniące, muchomor sromotnikowi, tetrachlorek węgla - NAC „wymiata'' wolne rodniki, dostarcz grup -SH.

Metionina → paracetamol - dostarcz grup -SH.

ODTRUTKI DZIAŁAJĄCE W TZW. ZESPOLE CHOLINOLITYCZNYM: - Fizostygmina (salicylan fizostygminy) → efedryna, atropina, amfetamina, skopolamina, tubokuraryna, leki spazmolityczne, leki psychotropowe (np. chloropromazyna, imipramina, meprobamat) - fizostygmina blokuje cholinoesterazy i zwiększa stężenie acetylocholiny w synapsach nerwów przywspółczulnych. Pobudza układ cholinergiczny i dopaminergiczny. - Atropina (siarczan atropiny) → insektycydy fosforoorganiczne i karbaminianowe, grzyby grupy muskarynowej (muskaryna zawarta w muchomorze czerwonym), fizostygmina - atropina - antagonista fizostygminy. - Pilokarpina → atropina, środki parasympatykolityczne.

ODTRUTKI OPARTE NA DZIAŁANIU PRZECIWCIAŁ: - Antytoksyna przeciwko jadowi żmij → ukąszenie żmii zygzakowatej. - Digitalis-antidot (przeciwciała Fab) → glikozydy nasercowe (digoksyna, digitoksyna). ODTRUTKI WITAMINOWE: - Witamina B6, PP → izoniazyd.

- Witamina K → związki przeciwzakrzepowe będące antagonistami Wit. K (pochodne kumaryny i fenyloindandionu) - Witamina C → wspomaga leczenie zatruć związkami MetHb-twórczymi.

- Witamina B12 → wspomaga leczenie zatruć cyjankami. PRZYSPIESZENIE ELIMINACJI SUBSTANCJI WCHŁONIĘTEJ: - Gazy oraz substancje lotne i lotne metabolity wydalają się wraz z wydychanym powietrzem → tlenoterapia, komora hiperbaryczna. - Substancje toksyczne i ich metabolity wydalają się z żółcią oraz przez śluzówkę przewodu pokarmowego → przerwanie krążenia wątrobowo-jelitowego (podanie węgla aktywnego, podanie środków przeczyszczających). - Substancje o dobrym współczynniku oczyszczania nerkowego → intensywna diureza, hemodializa (sztuczna nerka), dializa otrzewnowa. - Substancje o niskim współczynniku oczyszczania nerkowego → hemoperfuzja, plazmafereza, przetaczanie wymienne krwi. POMOC W ZATRUCIU JADEM ŻMII ZYGZAKOWATEJ: - unieruchomić kończynę - założyć opaskę uciskową powyżej rany - hamuje odpływ krwi żylnej i chłonki z naczyń powierzchownych. - wyssać mechanicznie jad z rany (ewentualnie naciąć ranę na głębokość ok. 1 cm.) -jad można wyssać ustami, ale tylko przy nieuszkodzonej błonie śluzowej jamy ustnej. - odtrutka swoista → antytoksyna przeciwko jadowi żmii. POMOC W ZATRUCIACH JADAMI ZWIERZĘCYMI: - Ukąszenie przez owady błonkoskrzydłe (osy, pszczoły) → natychmiast usunąć żądło, miejsce ukąszenia schłodzić (obłożyć lodem) - Ukłucie kolcami jadowymi ryby → miejsce ukłucia na tułowiu - ogrzać termoforem→ w przypadku ukłucia palców dłoni lub stóp -wielokrotnie zanurzyć w wodzie o temp. na granicy oparzenia (toksyny ryb są wrażliwe na działanie wyższych temp.) POMOC W ZATRUCIACH GRZYBAMI: - Leczenie zatruć grzybami polega na: → szybkim usunięciu jak największej ilości toksyny → wyrównaniu zaburzeń ogólnoustrojowych → przyspieszeniu procesów regeneracyjnych w wątrobie - Postępowanie: wywołać wymioty → płukać żołądek (nawet przez 3 dni - treść do badania mikologicznego) → podać środki przeczyszczające→ w zatruciach muchomorem sromotnikowym podać odtrutkę swoistą. ODTRUTKA W ZATRUCIACH GRZYBAMI: - Penicylina krystaliczna (benzylopenicylina potasowa) → muchomor sromotnikowi (substancja czynna - amanityna) - mechanizm działania penicyliny krystalicznej:→ wyjałowienie przewodu pokarmowego z bakterii → ograniczeniem syntezy GABA (GABA syntezowany przez bakterie jest syntezowany w wątrobie, uszkodzenie wątroby przez amanitynę powoduje, że GABA nie jest rozkładany, dostaje się do mózgu jako „fałszywy'' neurotransmiter, hamuje działanie fizjologicznych neurotransmiterów. INTERAKCJE TOKSTKOLOGICZNE Interakcje toksykologiczne → są to warunki w których narażenie na działanie dwóch lub więcej ksenobiotyków daje wyniki jakościowo lub ilościowo różne od przewidywanych, a wynikających z sumowania efektów wywołanych przez poszczególne składniki. Interakcje toksykologiczne → mogą zachodzić na różnych etapach rozwoju procesów toksycznych. Mogą zachodzić w:→ fazie narażenia (interakcje w fazie dostępności toksykologicznej)→ fazie kinetycznej (interakcje toksykokinetyczne)→ fazie dynamicznej (interakcje toksykodynamiczne) INTERAKCJE W FAZIE NARAŻENIA: Są to chemiczne lub fizyczne interakcje między dwoma związkami, które w środowisku i w żywności, mogą prowadzić do powstania nowych substancji, charakteryzujących się odmienną toksycznością niż związki macierzyste. *Przykłady:→ powstawanie kancerogennych nitrozoamin podczas reakcji azotanów(III) (obecnych w mięsie i warzywach po konwersji z azotanów(V) a aminami drugorzędowymi (wchodzą w skład leków, produktów pochodzenia naturalnego) w kwaśnym środowisku żołądka. → interakcja rtęci nieorganicznej z enzymami bakteryjnymi, w wyniku której rtęć nieorganiczna ulega metyzacji m.in. do związków metylo- i dimetylortęciowych wykazujących silne działanie neurotoksyczne. INTERAKCJE W FAZIE KINETYCZNEJ:

Substancje wzajemnie oddziaływają na procesy kinetyczne: wchłanianie, transport, biotransformację, wydalanie. - Wchłanianie: → przez skórę - rozpuszczalniki organiczne zwiększają np. toksyczność ostrą podskórną insektycydów fosforoorganicznych i chloroorganicznych; detergenty oraz substancje keratolityczne (kwas salicylowy, boraks, siarka) zwiększają wchłanianie rozpuszczalników organicznych. → przewód pokarmowy - wchłanianie substancji toksycznej może być zwiększone lub zmniejszone w zależności od rodzaju i czasu spożycia pokarmu. Przykłady: kadm lub ołów zmniejszają wchłanianie cynku, miedzi, żelaza i wapnia. → sole wapnia, żelaza i magnezu zmniejszają wchłanianie tetracykin. → węgiel aktywny zmniejsza wchłanianie salicylanów, barbituranów, alkaloidów, arszeniku. → alkohol etylowy nasila wchłanianie insektycydów polichlorowanych i fosforoorganicznych, tetrachlorku węgla, aniliny. - Transport: Do interakcji na etapie transport może dochodzic w przypadku:

→ substancji które wymagaja tego samego nosnika np. zmiany toksyczności obserwowano w przypadku wapnia, żelaza i cynku. → współzawodnictwa lekow owiązanie z bialkami osocza np. kwas acetylosalicylowy konkurując z pochodnymi sulfynylomocznika podwyzsza stezenie jego wolnej frakcji we krwi (u chorych na cukrzyce dochodzi do silnej hipoglikemii); pochodne kwasu acetylosalicylowego wypierają z polaczen z bialkami pochodne kumaryny i indandionu (leki zmniejszające krzepliwość krwi)→ skaza krwotoczna. - Biotransformacja: Istotną role w biotransformacji ksenobiotykow odgrywaja układy enzymatyczne. Ich hamowanie lub indukcja powoduje zmiany w metabolizmie, co może prowadzic do zwiekszenia lub zmniejszenia toksyczności. Przykłady: → zastosowanie etanolu w zatruciu Metanolem. → ditiokarbaminiany lub disulfiram (antabus) hamując dehydrogenaze alkoholowa u osob spożywających etanol powoduja objawy charakterystyczne dla nagromadzenia duzych stezen aldehydu octowego.

OBJAWY REAKCJI DISULFIRAMOWO-ALKOHOLOWEJ → Lżejsze przypadki: - rozszerzenie naczyn twarzy i ramion - zawroty i bole glowy - nudności, wymioty - strach - hiperwenylacja, tachykardia, hipotensja - gwałtowne napady pocenia się, ogolne oslbienie → Ciężkie przypadki: - napady padaczkowe - zapasc naczyniowa - wstrzas - depresja osrodka oddechowego - bradykardia, sercowe zaburzenia rytmu, zatrzymanie krazenia - zawal miesnia sercowego - zaburzenia świadomości *- Wydalanie: Interakcje mogą zachodzic w następstwie zmian pH moczu lub być wynikiem konkurencji o miejsce wiazania w systemach transportu odpowiedzialnych za wydalanie lub wchłanianie zwrotne. *Przykłady: → związki obniżające pH np. kwasy przyspieszja wydalanie slabych zasad; zakwaszenie moczu powoduje zwiekszenie wydalania chininy, chinidyny, amfetaminy, morfiny, dolarganu.→ związki zwiększające pH np. weglany wzmagaja wydalanie slabych kwasow; alkalizacja moczu przyspiesza wydalanie salicylanow, barbituranow, sulfonamidow.

---