1.Epos lub tragedia - podaj cechy gatunkowe i wymień przykłady tego typu utworów w literaturze różnych epok.

Epos to najstarszy gatunek literacki. Od wieku XIX zmieniła się jego nazwa na epopeję. Jest to długi poemat epicki, zwykle wierszowany opiewający czyny bohaterów na tle ważnych dla przełomowych dla danej społeczności wydarzeń historycznych. Początki eposu europejskiego wiążą się z literaturą antyczną Grecji. Chodzi tu mianowicie o „Iliadę” i „Odyseję” Homera. Wymienię teraz niektóre według mnie najważniejsze cechy eposu homeryckiego: wszechwiedzący, obiektywny narrator; dwupłaszczyznowa kompozycja utworu tzn. ziemska i boska (plan realistyczny i fantastyczny); bogowie ignorują świat ludzkich działań, np. z woli Zeusa trojańczycy odnosili zwycięstwo po wycofaniu się Achillesa z wojny; bohaterowie spod Troi są doskonali pod każdym względem; bogowie są antropomorfizowani - czyli posiadają cechy ludzkie; styl patetyczny i podniosły z dużą ilością porównań i epitetów złożonych; retardacja - czyli zabieg polegający na celowym wstrzymaniu akcji poprzez wprowadzenie opisu; liczba ksiąg jest podzielna przez 6. w średniowieczu występuje epos rycerski, np. „Pieśń o Rolandzie”, który ukazuje idealnego rycerza średniowiecznego, dla którego najważniejszymi wartościami są: honor, obrona wiary chrześcijańskiej, wierność królowi. Przykładem eposu barokowego jest „Transakcja wojny Chocimskiej” Wacława Potockiego. W romantyźmie pojawia się epopeja narodowa „Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie . historia szlachecka z roku 1811 i 1812 w dwunastu księgach wierszem”. W następnych epokach literackich epos nie występuje ale mianem epopei określa się często długie pisane prozą powieści ukazujące jedną warstwę społeczną. Przykładem takich powieści są: „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej, „Chłopi” Władysława Stanisława Reymonta. Tragedia - jeden z podstawowych gatunków dramatu, utwór dramatyczny przedstawiający konflikt dążeń bohatera z nie dającymi się przezwyciężyć przeciwnościami losu prowadzącym do jego nieuchronnej klęski. Przykłady tragedii: antyczna: Antygona, Król Edyp; renesansowa: Odprawa posłów greckich; szekspirowska: Makbet, Hamlet, Romeo i Julia, Król Lear.

2.”Antygona” - tragedia o ludzkich losach i postawach wobec życia.

W „Antygonie” mamy do czynienia z typowo tragicznymi wyborami bohaterów. Antygona musi dokonać wyboru miedzy poszanowaniem prawa boskiego a prawa ustanowionego przez ludzi. Prawo boskie, któremu podlega każdy człowiek zmusza Antygonę do pochowania zwłok zmarłego brata Polinejkesa. Prawo ludzkie stanowi w tym przypadku wydany przez króla Kreona rozkaz zakazujący grzebania zwłok Polinejkesa jako zdrajcy Teb. Antygona to postać tragiczna - znalazła się w sytuacji, w której każdy wybór oznacza w konsekwencji śmierć. Stoi przed problemem niemożliwym do rozwiązania. Jeżeli zdecyduje się na postępowanie zgodnie z religią i dokona symbolicznego pochówku zwłok brata, to złamie prawo ludzkie i zostanie skazana na śmierć. Jeżeli natomiast respektując zakaz wydany przez króla, odstąpi od grzebania zwłok brata, ściągnie na siebie gniew i klątwę bogów. Antygona znalazła się w sytuacji bez wyjścia. Jest to tzw. konflikt tragiczny - każda decyzja jaką podejmie będzie zgubna. Kreon jest także postacią tragiczną, wydając rozkaz zakazujący grzebania zwłok zdrajcy działał zgodnie z prawem ludzkim , zgodnie z interesem państwa. Jednym tym samym złamał prawo boskie i zgubił całą swą rodzinę - jego żona i syn popełniają samobójstwo. Kreon także znajdował się w sytuacji bez wyjścia, ewentualnie uniewinnienie Antygony mogłoby zakończyć się utratą królewskiego autorytetu, anarchią w państwie, zgubą Teb. Kreon poi raz pierwszy wydaje zakaz grzebania zwłok bowiem nie chce aby posądzano go o stronniczość. Kiedy dowiaduje się że Antygona złamała zakaz musi podjąć decyzję czy ją karać bo jest ona narzeczoną Hejmona, narzeczonego Antygony. Kreon jest nieustępliwy, toczą się cały czas kłótnie między Kreonem a Hejmonem. Antygona wybrała obowiązek posłuszeństwa prawom boskim, miłośc do brata, poczucie obowiązku wobec niego. Jej argumentem jest to że śmiertelnik nie może przekreślać praw boskich a śmierć jaka jej grozi przyspieszy jedynie to, co czeka na wszystkich. Mówi, że „chce współkochać, a nie współnienawidzić”.

3.Biblia - „księga nad księgami”. Czas powstawania, języki, autorzy, podział, gatunki, najbardziej znane tłumaczenia.

Biblia obok antyku jest głównym źródłem kultury europejskiej. Powstała na przestrzeni wielu wieków, zapisy Biblii poprzedziła wielowiekowa tradycja ustna, wiążąca się z takimi postaciami jak: Abraham (XIX w p.n.e.), Mojrzesz (XIII w. p.n.e.) i Dawid (XI w. p.n.e.). najstarsze rękopisy (zwoje skórzane) znaleziono nad Morzem Martwym w Chirbet Qumran, pochodzą one z IIIw.p.n.e., ogólna ich liczba to 1300 fragmentów. Nowy Testament powstał w I i II w.n.e. Stary Testament został napisany po hebrajsku (przez Żydów mieszkających w Palestynie) i po grecku (przez Żydów mieszkających poza Palestyną, w tzw. diasporach, np. w Aleksandrii). Natomiast Nowy Testament został napisany po grecku i aramejsku. Autorami NT są: Mateusz, Marek, Łukasz, Jan, Tymoteusz, Tytus, Filemon, Jakub i Piotr. Księgi Biblii tworzą kanon tzw. ich liczba jest określona; nie można nic dodać ani nic odjąć. Kanon ten utworzono w 1564 roku na Soborze Trydenckim. ST to 45 ksiąg: 5 pierwszych zwanych jest „Pięcioksięgiem Mojrzesza”, za najpiękniejszą księgę uważa się księgę Psalmów. ST można podzielić na 21 ksiąg historycznych, 17 proroczych i 7 mądrościowych. NT to 27 ksiąg: 4 ewangelie - napisane z natchnienia Ducha Św.; opisują życie i działalność Chrystusa. Dzieje Apostolskie - przedstawiają działalność Św. Pawła i Piotra. Listy Apostolskie 21 - objaśniają naukę Chrystusa. Treść ksiąg ST stanowią wydarzenia z doby poprzedzającej nadejście Chrystusa na świat, oraz wykład wiary tzw. starego zakonu. Stary Testament jest źródłem monoteistycznej religii żydowskiej. Księgi NT opowiadają dzieje Chrystusa i Rodziny Świętej, mówią o działalności apostołów. ST i NT jest podstawą wierzeń chrześcijan. Najważniejsze przekłady to: pierwsze greckie tłumaczenie to SEPTUAGINTA - według tradycji 70 tłumaczy dokonało przekładu w 70 dni; pierwsze tłumaczenie na łacinę dokonane prawdopodobnie przez Św. Hieronima na przełomie IV i V w. n.e. to WULGATA; przekłady na język polski to: Biblia królowej Zzofii z XV w, inna nazwa to szaroszpatcka, Bibli Leopolity z XVIw, Biblia Jakuba Wójka z 1593r, protestanckie to Brzezka 1563 i Gdańska 1572; najważniejszy przekład z XX wieku to Biblia Tysiąclecia z 1965 roku. Biblia zawiera wszystkie starożytne gatunki: poemat, kazqanie, epos, saga rodzinna, psalm, modlitwa, przepowiednie - ST; przypowieści, listy, pieśń, hymn, apojkalipsa - NT.

4.Podaj przykłady wykorzystania postaci, motywów, wątków z mitologii greckiej lub Biblii w literaturze późniejszych epok.

Biblia po pierwsze: stanowi podstawowe źródło kultury europejskiej; dla chrześcijan i żydów (tylko ST) jest podstawą wiary; zawiera uniwersalny kodeks moralny (10 przykazań); porusza problemy dyskusyjne, przedstawia podstawy sporne obok wzorców osobowych: Abraham, Hiob, Chrystus.; stanowi źródło wątków fabularnych np. wędrówki do Ziemi Obiecanej oraz symboliki i frazeologii np. płonący krzew, jabłko, Kain, Alfa i Omega, wieża Babel, syn marnotrawny. Nawiązanie do Biblii w późniejszych epokach literackich: średniowiecze - „Bogurodzica”, „Lament świętokrzyski”; barok - J.A.Morsztyn i D.Naborowski wykorzystywali biblijny motyw przemijania; romantyzm - motyw Mesjasza, „Dziady cz II”(widzebnie księdza Piotra; J.Słowacki „Bogurodzica”; Z.Krasiński ”Nie-Boska komedia”; pozytywizm :Quo vadis” H.Sienkiewicza, „Rota” M.Konopnickiej; młoda polska - „Hymny” J.Kasprowicza; dwudziestolecie międzywojenne - „Mistrz i Małgorzata” M.Bułhakow; współczesność - „Modlitwa do Bogurodzicy” K.K.Baczyńskiego, „Piosenka o końcu świata” Cz.Miłosz, „Wieża” G.H.Grudziński.

5.Przypowieść biblijna - cechy gatunkowe, uniwersalizm przekazywanych treści, np.”o synu marnotrawnym”.

Przypowieść (inaczej parabola) - gatunek literatury dydaktycznej, zawierający schematycznie ukształtowaną fabułę; postaci i zdarzenia skonstruowane są po to aby wyjaśnić nadrzędne prawdy uniwersalne: moralne, filozoficzne lub religijne. Budowa przypowieści (składa się z dwóch składników): obraz wzięty z życia codziennego; odnosi się do sfery pojęciowej np. dobro-zło, wina-kara, grzech-cnota. Rodzaje przypowieści: biblijna (ewangeliczna)-posiada znaczenie alegoryczne; przykład-posiada tylko znaczenie dosłowne. Przypowieść „o synu marnotrawnym” jest opowieścią ojca i dwóch synach. Jeden z nich, młodszy, postanowił opuścić dom rodzinny. Zabrał więc swoją część majątku i wyruszył w świat. Kiedy po pewnym czasie wrócił skruszony i głodny, ojciec wyprawił na jego cześć ucztę. Gdy starszy, posłuszny syn dziwił się decyzji ojca, ten wytłumaczył mu że cieszy się z powrotu syna, który był jak umarły, a teraz znowu ożył. Ojcem jest Bóg, który cieszy się z każdego nawróconego grzesznika. Bóg zawsze czeka na ludzi. Najbardziej znane przypowieści to: „O siewcy”, „O miłosiernym samarytaninie”, „O zagubionej owcy”, „O wdowim groszu”, „O dobrej i złej budowie”.

6.”Bogurodzica” jako najstarszy wiersz polski.

„Bogurodzica” to najstarsza pieśń religijna, maryjna która została hymnem Polski, która powstała najprawdopodobniej w I połowie XII wieku. Jest to dwustrofowy odpis z początków XV wieku. Jan Długosz podaje, że śpiewano ją przed bitwą pod Grunwaldem i Warną (stała się więc polskim hymnem bojowym). Jan Łaski wydając zbiór praw Królestwa Polskiego umieścił na wstępie tekst „Bogurodzicy” (świadczy to o charakterze narodowym). Nie znaleziono żadnego łacińskiego pierwowzoru pieśni, jest ona całkowicie oryginalna. Anonimowy autor wykazał dużą kulturę literacką, być może wzorował się na hymnach grecko-bizantyjskich lub pieśniach ludowych. W tekście występują trzy najstarsze archaizmy językowe: Bogurodzica-wyraz pochodzenia staro-cerkiewno-słowiańskiego, do Polski dostał się za pośrednictwem czeskim, poza tą pieśnią nigdzie nie wystepuje, znaczenie-matka boga; dziela-przyimek znaczący „dla”; bożycze-nieprawidłowo utworzony wołacz od „bożyć”-syn boga. Treścią pierwszej zwrotki jest modlitwa do Matki Boskiej o pośrednictwo między ludźmi, a jej synem. Jest ona w całości apostrofą do Maryji. W drugiej zwrotce prośba zwrócona jest do Chrystusa, aby przez wzgląd na Jana Chrzciciela zapewnił życie wieczne po śmierci. Anonimowy autor posłużył się przemyślaną kompozycją; prośby można postopniować: najbardziej ogóna-o pozyskanie Chrystusa; ogólna-o wysłuchanie, usłyszenie i spełnienie; szczegółowe-o zasobne życie na ziemi i dostanie się do raju. Prośby te są wyrazem ideałów człowieka średniowiecza. Utwór składa się z dwóch strof nierównych co do ilości wersów i sylab. Występują rymy wewnętrzne i zewnętrzne. W tekście występują liczne przeciwstawienia np. Maryja jest zarazem matką i panną. Po każdej zwrotce występuje refren pochodzenia greckiego.

7.Na podstawie literatury przedstaw i scharakteryzuj wzorce osobowe epoki średniowiecza.

Epoka średniowiecza wykształciła trzy najważniejsze ideały: asceta; rycerz; władca. Wzór ascety prezentuje literatura hagiograficzna czyli utwory przedstawiające życie świętych np. „legende o św. Aleksym“. Asceta to człowiek który wyrzeka się wszelkich przyjemności życia doczesnego, umartwia swe ciało, medytuje, rozmyśla o Bogu aby osiągnąć zbawienie. Najważniejsze cechy św.Aleksego: złożenie ślubów czystości i opuszczenie żony tuż po ślubie; rezygnacja z dóbr materialnych, rozdanie majątku biednemu; unikanie rozgłosu i chwały; pobożność i całkowite oddanie się Bogu. Innym znanym średniowiecznym ascetą był św. Szymon Słupnik. Jest to ideał całkowicie nieprzystający do czasów współczesnych. Wzór rycerza np. Roland z eposu, Lancelot Parsifal albo Galaad w „Opowieściach o rycerzach okrągłego stołu”. Atrybutami rycerza średniowiecznego były: herb, zbroja, zawołanie. Rycerz zoobowiązany był do wierności Bogu, władcy i damie własnego serca. Obowiązany był stawać do pojedynku w obronie tych wartości. Przykładem polskiego rycerza jest Zawisza Czarny z Grabowa. Do czasów współczesnych przetrwały przysłowia: rycerskość wobec dam, wierność danemu słowu i honor. Z ideałem rycerza średniowiecznego polemizuje A.Mickiewicz w utworze pt. ”Konrad Wallenrod”. Wzór władcy króla np. Karol Wielki z eposu francuskiego „O rycerzach okrągłego stołu”, Król Artur, Król Marek, Bolesław Chrobry i Bolesław Krzywousty z kroniki Polski Galla Anonima. Władca posiada wszystkie cechy rycerza doskonałego. Jego kodeks kształtuje się Bóg i ojczyzna. Cechy władcy: pobożność, mądrość, waleczność, stawianie praw ojczyzny na I miejscu; wyrozumiałość, sprawiedliwość wobec poddanych; przebiegłość wobec wroga; gospodarność. Niestety władcy średniowieczni byli władcami okrutnymi np. Król Artur skazał swoją żonę na sztos, Bolesław Chrobry zniesławił księżniczkę Przecławę i więził swojego wroga wiele lat. Do problematyki idealnego władcy niejednokrotnie wracano w literaturze np. Szekspir w swoich dramatach.

8. M. Rej - nietypowy humanista i pierwszy polski twórca. Przedstaw wartości jego utworów.

Twórca, który żył w wieku XVI. Urodził się w 1505, a zmarł w 1569. M. Rej w swej twórczości poruszał podstawowe reformy ustroju: unię, elekcję króla, organizację sądownictwa i obrony kraju. Wiele uwagi w swoich utworach poświęcał sprawom religii: tłumaczył wiersze i psalmy, tworzył i przełożył prozą „Psałterz Dawidów”.

M. Rej stworzył traktaty, w których nakreślił ideał szlachcica. Uczył w nich, jak należy żyć w środowisku wiejskim i jak dbać należy o dobro powszechne.

Jego utwory stanowiły zaciętą polemikę z katolicyzmem. Pragną dowieść, że j. Polski jest samo zdolny wyrażać uczucia jak j. Łaciński.

Jako pierwszy dostarczał literatury w języku polskim. M. Rej należał do najbogatszych ludzi w Polsce - maił 2 miasta i 19 wsi na własność. Fundował szkoły kalwińskie. Był typowym przedstawicielem renesansu, ale był nietypowym humanistą. Był samoukiem i tylko rok studiował na Akademii Krakowskiej i później rzucił naukę. Typowy humanista znał łacinę, grekę. M. Rej posługiwał się językiem potocznym, język jego utworów jest rubaszny, szczery i dorodny. Rej posługuje się gwarą i nie poświęcał swoim utworom zbyt wiele czasu. Pisał bardzo dużo, szybko, łatwo.

Napisał satyrę „Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem i Plebanem”. W utworze tym przedstawione są trzy warstwy społeczne: szlachta, duchowieństwo i chłopstwo. Każde żali się i narzeka.

W utworze „Krótka rozprawa.....” autor krytykuje wady zauważone u wszystkich klas: duchownych, kleryków, szlachty. Wartość płynąca z tego utworu to, że nikt nie jest zainteresowany jakimikolwiek reformami, a żadne opory i dyskusje niczego nie zmienią.

Autor przedstawia wadę społeczeństwa polskiego- gadulstwo.

Utwór „Żywot człowieka poczciwego” ukazuje ideał epoki szlachcica, ziemianina, który gospodaruje na ziemi. Z utworu tego płyną następujące wartości: sprawiedliwość, uczciwość, skromność, pracowitość, umiłowanie ojczyzny - te wartości powinny kształtować osobowość każdego obywatela. Utwór ukazuje wieś wyidealizowaną.

9. Żart i refleksja, stosunek do świata we fraszkach Jana Kochanowskiego.

„Fraszki” Jana Kochanowskiego dają doskonały wizerunek człowieka renesansu, wszechstronnie wykształconego i posiadającego duże poczucie humoru humanisty. Fraszki można podzielić na trzy zasadnicze grupy. Pierwszą z nich stanowią żarty i dowcipne anegdoty, zaczerpnięte z codziennego życia oraz wierszyki opisujące zabawy i biesiady- np. „O doktorze Hiszpanie”.

Druga grupę tworzą wiersze, które na plan pierwszy wysuwają uczucie, przede wszystkim miłość. Sporo tu erotyków, ale również liczne utwory, których poeta zwraca się do swoich przyjaciół, np. „Do Hanny”. Grupę trzecią tworzą utwory refleksyjne. Tu Kochanowski rozważa o życiu, o sensie istnienia człowieka, o ludzkim losie, np. „O żywocie ludzkim”

Jan z Czarnolasu okazuje się być filozofem ale filozofuje bez zbytniego narzucania się czytelnikowi. Pamiętając o istocie fraszki określonej w wierszu „Na swoje księgi”.

We fraszkach ukazany jest cały okres życia w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, często śmieszny i pokazany trochę w krzywym zwierciadle, ale zawsze pełen życzliwości dla ludzi i ciepłego uśmiechu poety. Kochanowski w wielu fraszkach ośmiesza powszechnie spotykane wady ludzkie, czyni to jednak bez złośliwości i chęci wyrządzenia komuś przykrości, choć zdarzają się wiersze, w których autor żartuje sobie z wyglądu i indywidualnych cech znanych mu osób. Kochanowskiemu udała się sztuka niezwykła, w swych fraszkach zawarł coś znacznie cenniejszego niż kilka uwag nad otaczającym go światem, zawarł w nich samego siebie, takiego jakim był na co dzień.

Fraszka- żartobliwy utwór o różnorodnej tematyce. Stworzył go J. Kochanowski „frasca”- gałązka (łac.)

Fraszki dzielą się na:

-miłosne, filozoficzno- refleksyjne, autobiograficzne. Obyczajowe, patriotyczne.

Miłosne- „Do Hanny”, „O miłości”,

Filozoficzne- „O żywocie ludzkim”.

Obyczajowe- „O doktorze Hiszpanie”, „O kaznodziei”, „Na nabożną”

Patriotyczne- „Na sokalskie mogiły”

Autotematyczne- „Nazwy księgi”, „Do fraszek”

Autobiograficzne- „Do gór i lasów”

10.Stoicko- epikurejskie rozważania na temat ludzkiego życia w pieśni J. Kochanowskiego.

Jedno i drugie pojęcia to są kierunki filozoficzne antyku (starożytności).

Stoicyzm- postawa człowieka, który zachowuje opanowanie w każdej sytuacji , dystans wobec cierpień i radości tzn. że człowiek taki dystansuje się wobec cierpień i radości.

Epikureizm- warunkiem szczęścia człowieka jest unikanie cierpienia oraz szukanie przyjemności duchowych.

Jan Kochanowski pisząc cykl pieśni wzorował się na utworach Horacego „carmine”. W pieśniach tych odwoływał się do filozofii starożytnej. Bardzo często łączył elemanty stoicyzmu i epikureizmu.

Pieśń IX z ksiąg Wtórych.

„Nie porzucaj nadzieje”

pieśń zawiera elementy filozofii stoickiej.

Pieśń IV z ksiąg pierwszych.

„Chcemy siebie być radzi”

Jest to pieśń biesiadna. Sprawianie zachcianek cielesnych a nie duchowych.

Poeta nawołuje do dobrej zabawy przy winie i muzyce ponieważ niewiadomo co nas jutro czeka. Szybko dochodzi do wniosku, że życie ludzkie różnie się układa więc musimy podchodzić do niego ze spokojem i umiarem i zachować poczucie własnej wartości moralnej.

11. Człowiek nie kamień - kryzys światopoglądu poety z Czarnolasu na podstawie „Trenów”.

Cykl składa się z XIX trenów. Treny I-II to przedstawienie tematu Urszulki, treny do III-VIII to opis uczuć bólu ojcowskiego. Treny IX, X, XI przedstawiają kryzys światopoglądu, wiary Kochanowskiego. Od trenu XII zaczyna się wyciszenie i szukanie wytłumaczenia sytuacji.

W roku 1578 zamieszkałemu w Czarnolesie Kochanowskiemu umiera nagle dwu i pół letnia córeczka Urszula. Cały świat poety i filozofia rozpadają się w gruzy. Kochanowski ma już wtedy 50 lat, jego wiedza i doświadczenie są ogromne, zaś poglądy i wiara ostatecznie jakby się wydawało ukształtowane. Zgodnie z wyznawaną przez siebie filozofię stoicką Jan z Czarnolasu był przekonany, że potrafi rozumem i opanowaniem przezwyciężyć nieszczęścia i troski, jakie przynieść może życie.

Nagle gromadzone przez całe dorosłe życie idee i wartości upadają, zaś wypracowany przez lata system filozoficzno - światopoglądowy jest w zderzeniu ze śmiercią dziecka całkowicie bezużyteczny. Szczytem tego kryzysu są trzy tremy X, X, XI. Następuje załamanie się filozofii stoickiej, pojawia się wątpliwość, czy człowiek wykształcony, mędrzec, obdarzony talentem jest bliższy tajemnicy życia i śmierci, niż człowiek prosty. Kochanowski wątpi w istnienie Boga i życie pozagrobowe „Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest”.

Ostatni XIX tren stanowi dowód że poecie - filozofowi udało się pokonać kryzys, zwalczyć opadające go wątpliwości światopoglądowe i podźwignąć z gruzów swój świat wartości. Okazało się, że renesansowy humanista, jakim był Kochanowski, przezwyciężył własną słabość i odbudował swe poważnie nadwątkowe zaufanie do Boga, świata i samego siebie Chrystianizm Kochanowskiego polega na tym, że trzeba znieść ból, wypłakać się, ale trzeba zaprzestać płaczu i żyć dalej.

12. Podaj cech dramatu Szekspirowskiego na przykładzie „Makbeta”.

Szekspir jest twórcą teatru elżbietańskiego, tworzył na przełomie XVI-XVII wieku i należy do epoki renesansu, tragedia Szekspira ukazuje, że „zło jest wynikiem opętania przez namiętność”. Wszystkie niemal dramaty Szekspira to tragedie. Niektóre z nich są uznawane za arcydzieła literatury światowej: „Romeo i Julia”, „Hamlet”, „Król Lear”, „Otello”. Większość dramatów przedstawia walkę o władzę lub zgubne skutki namiętności ludzkich.

Cechy dramatu Szekspirowskiego:

1. złamanie zasady trzech jedności: czasu, miejsca, akcji.

- miejsca - Wrzosowiska, Zamek Dankana, Zamek Makbeta, las (strefa oblężenia zamku Makbeta przez wojska Malcolma)

- czasu - akcja rozgrywa się na przestrzeni kilkunastu dni, są luki czasowe

- akcji - w „Makbecie” można wyróżnić trzy wątki: *polityczny, * psychologiczny w psychice Makbeta i Lady Makbet, * fantastyczny - obecność zjaw.

2. Zrezygnowanie z chóru i zastąpienie go monologiem głównego bohatera

- Makbet wygłasza dwa monologi: *jeden, gdy rozważa, czy zdolny byłby do morderstwa, * drugi, kiedy Makbet traci sens życia i zastanawia się nad sobą, jak się zmienił.

3. Brak dbałości o czystość stylu, czyli złamanie zasady decorum tzn. wprowadzenie scen komicznych do tragedii i odwrotnie

4. Bohaterami są ludzie nieprzeciętni, zdolni do głębokich przeżyć, uwikłani w konflikty, które przynoszą im cierpienie i ból

5. Psychologizm postaci, czyli wnikanie w głąb duszy ludzkiej, ukazanie zmiennych nastrojów bohaterów

6. Przedstawienie potęgi zła, ale jednocześnie godności ludzkiej

7. Duża rola monologów dramatycznych, które ukazują wielkie namiętności, rozczarowanie, chwile zwątpienia w sens życia, rozmyślania nad śmiercią

8. Wprowadzenie scen zbiorowych (uczty, bitwy) oraz tła akcji - przyrody wraz ze zjawiskami atmosferycznymi

9. Obraz grozy i niesamowitości potęgowany przez zjawiska atmosferyczne

10. Wprowadzenie na scenę duchów, zjaw i istot fantastycznych

11. Język pełen metafor, górnolotnych przemówień i porównań

12. Używanie wiersza białego (bez rymowego)

13. Psychologiczny portret Makbeta lub jego żony.

Makbet to wódz wojsk szkockich, kuzyn króla Dunkana. Jest mężny, odważny, umie podejmować szybkie i trafne decyzje, co jest powodem jego militarnych zwycięstw, cieszy się opinia honorowego żołnierza i nieskazitelnego szlachcica. Druga strona natury Makbeta ujawnia się po przepowiedniach czarownic dotyczących władzy. Która ma stać się jego udziałem. Okazuje się, że Makbet bardzo pragnie zostać królem, co wykorzystuje żona nakłaniając go do zbrodni. Zabójstwo Dunkana jest tym straszniejsze, że dotyka króla, człowieka najważniejszego w państwie, mimo to Makbet nie jest w stanie pohamować żądzy władzy. Jedna zbrodnia rodzi następne, a bohater coraz głębiej zanurza się w występku. Pokonawszy Dunkana musi się zabezpieczyć przed dziedzictwem tronu- jego synem Malkolmem. Następnie zabija swego przyjaciela, dlatego, że ten słyszał przepowiednią, a poza tym ma się stać ojcem królów. Zbrodnia jednak nie pozostaje bez wpływu na psychikę jej sprawcy. Makbet popada w obłęd, ma halucynacje, wraz z zaszczytami rośnie jego przerażenie. Widziadła zamordowanych przez niego ofiar i tajemnicze głosy wieściły mu jego zgubę. Makbet przez cały czas dysponuje wolną wolą, od niego zależy jaką decyzję podejmie. Wybiera szlak zbrodni, który w końcu jego samego doprowadza do śmierci ( zostaje zabity przez Makdufa, który wraca z wygnania na czele wojsk, by pomścić śmierć ofiar tyrana).

Śmierć jest przy tym nie tylko karą dla Makbeta, ale także wyzwoleniem od jego obsesji i ostatecznym zakończeniem pasma zbrodni.

14. Tematy, nastroje i koncepty w wierszach J.A. Morsztyna na przykładzie utworów „O swej pannie” i „Cuda miłości”.

J.A. Morsztyn to wybitny dworzanin, polityk, który poezję traktował jak zajęcie, służące rozweseleniu przyjaciół i współbiesiadników. Był on człowiekiem wykształconym, znał poezję europejską, a szczególnie inspirował go marinizm stworzony przez włoskiego poetę Giimbattiata Mariana.

Morsztyn nie naśladował niewolniczo włoskiego mistrza, a tylko przyswoił sobie jego metodę twórczą (zadziwiać, szokować czytelnika).

Jest przedstawicielem nurtu dworskiego w poezji barokowej. Nurt ten zwany marinizm lub konceptyzm zakładał zadziwienie odbiorcy utworem, zwłaszcza jego wyszukaną formę, bowiem treść niebyła ważna. Morsztyn podobnie jak inni poeci dworscy, np. Daniel Naborowski, najczęściej pisał o miłości, kobietach, choć zdarzyło mu się napisać wiersz o piesku „Nagrobek Perlisi”. Natomiast forma tego utworu jest najbardziej wyszukana. Morsztyn często w swoich utworach posługuje się anaforami, paradoksami, aksymonorami, hiperbolą, gradacją, czyli wyliczenia wraz z natężeniem cechy, inwersją, puentą, czyli zaskakującym zakończeniem. Na kontraście - paradoksie, oparta jest konstrukcja sonetu „Do trupa”. Koncept w tym wierszu polega na tym, żeby zostawić za sobą człowieka zakochanego i trupa. W lepszej sytuacji jest trup bo nic nie cierpi, a zakochany cierpi z powodu miłości.

„Cuda miłości” to sonet refleksyjno - miłosny. Podmiot liryczny szuka w nim przyczyn paradoksu polegającego na tym, że żyje nie mając już serca. Okazuje się, że miłość jest tak skomplikowana, że nie podlega logice. Wiersz kończy się puentą. Źródłem wszelkich cierpień są oczy dziewczyny, przed urokiem, którym nie sposób się obronić.

15. Molierowska komedia charakterów na przykładzie „Skąpca” (lub innego utworu).

Molier jest twórcą komedii nowożytnej. Jego komedie łączą różne typy tego gatunku: -komedię charakteru, intrygi i farsę.

W komediach Moliera dominuje prawda psychologiczna, obyczajowa i społeczna bowiem był doskonałym obserwatorem społeczeństwa francuskiego XVII wieku. W swoich komediach Molier ośmiesza obłudę religijną („Świętoszek”) naiwność, głupotę ludzką („uczone białogłowy”) oraz skąpstwo („Skąpiec”).

W „Świętoszku” widzimy rozkład rodziny mieszczańskiej i poznajemy jego sprawcę, świętoszka i obłudnika. Postacie Moliera są skomplikowane jak zwykli ludzie: np. obłudnego Tartuffe'a zdradza gwałtowność jego pragnień. Skomplikowanie wewnętrzne sprawia, że każdy z bohaterów Moliera żyje własnym indywidualnym życiem. Ale i to jest osiągnięciem genialnego komediopisarza - ci ludzie XVII wieku tak mocno zindywidualizowani, są zarazem typami wiecznymi. Ci mieszczanie, arystokraci to pyszałki, zarozumialcy, głupcy, spryciarze, złośliwcy, egoiści lub przeciwnie - szlachetne serca i otwarte głowy. Znajdziemy więc w sztukach Moliera zarówno obraz społeczeństwa XVII wiecznego, jak i galerię wiecznych typów ludzkich poza określoną epokę historyczną. Molier uwydatniał zabawne rysy swoich postaci, pozwalając zarazem domyślać się poważnych skutków ich najdrobniejszych występków. Dlatego właśnie komedie jego mają tyle głębi i wewnętrznej powagi.

16. Obraz wsi sielankowy i realistyczny w literaturze staropolskiej.

W literaturze staropolskiej można zauważyć dwie tendencje w ukazywaniu wsi polskiej. Pierwsza polega na wyidealizowaniu wsi i ukazywaniu tylko uroków życia na wsi, druga natomiast stara się ukazać wieś zgodnie z prawdą, przedstawić rzeczywisty obraz życia na wsi. Pisarzem, który w swoich utworach tylko idealizował wieś jest Jan Kochanowski. Stworzył on cykl zatytułowany „Pieśń Świętojańska o sobótce”, który składa się z 12 pieśni sławiących uroki życia wiejskiego. Kochanowski ukazał wieś świąteczną, ponieważ sobótka to święto przypadające na zrównanie dnia z nocą, na świętego Jana. Zawiera elementy pogańskie, związane z kultem ognia i wody.

Poeta twierdzi, że człowiek mieszkający na wsi żyje uczciwie, pobożnie i świątecznie, a także dostatnio. W życiu na wsi dostrzega tylko zalety, nawet oracz wykonuje swą pracę z uśmiechem. Wieś jako oaza spokoju i bezpieczeństwa dająca natchnienie do twórczości ukazana jest we fraszkach, np.: „Na dom w Czarnolesie”, „Na lipe”, „Na zdrowie”. Najwcześniejszym znanym mi utworem, który mówi o życiu na wsi jest „Satyra na leniwych chłopów”. Jest to utwór, anonimowego autora, który z pewnością jest szlachcicem. Autor ten narzeka na pańszczyźnianych chłopów, że nie wywiązują się należycie ze swoich obowiązków, unikają pracy, a nawet psują narzędzia rolnicze aby nie pracować. Nie jest to spojrzenie, ale na pewno nie jest to obraz sielankowy.

Mikołaj Rej napisał dwa utwory ukazujące życie na wsi. W jednym przedstawił wieś wyidealizowaną, a w drugim rzeczywistą. Sielankowy obraz wsi stworzył Rej w „Żywocie człowieka poczciwego” w utworze parenetycznym. Wieś w ujęciu realistycznym przedstawiona jest w „Krótkiej rozprawie: między panem, wójtem i plebanem”.

Utwory o wsi polskiej wyszły także spod pióra Szymona Szymonowica, który żył pod koniec XVI i na początku XVII wieku. Tworzył on sielanki. Jest to gatunek literacki obejmujący utwory o tematyce zaczerpniętej z życia wiejskiego, akcja w takim utworze jest słabo rozwinięta, przeważają opisy i piosenki. Wyróżnia się dwa rodzaje sielanek.

Pierwsza to sielanka realistyczna, czyli ukazująca prawdę, o życiu codziennym chłopów, drugi rodzaj sielanki to sielanka konwencjonalna (inaczej umowna) ukazująca wyidealizowaną wizję życia na wsi.

Szymon Szymonowic napisał sielankę realistyczną pt. „Żeńcy” oraz konwencjonalna pt. „Kołacze”. „Żeńcy” ukazują tragiczny los chłopa pańszczyźnianego z początku XVII wieku. Bohaterkami utworu są dwie proste dziewczyny: Oluchna i Pietrucha. Pod nadzorem dworskiego urzędnika odrabiają pańszczyznę i przeklinają swój los. Widzą jak ekonom katuje Maruszkę, która po chorobie nie może sprostać tempu pracy innych pracujących kobiet. Dziewczyny zdają sobie sprawę, że i je może spotkać podobny los. Jak widać w zależności od doświadczeń wieś jest źródłem radości i zadowolenia lub nieszczęścia, zmartwienia z powodu ciężkiej pracy.

17. Przedstaw główne prądy w literaturze polskiego oświecenia i podaj literackie przykłady.

Dwa główne kierunki w oświeceniu to: klasycyzm i sentymentalizm. Klasycyzm jako główny prąd oświecenia. Wymienia się również rokoko jako kierunek w XVIII wieku, ale jest to późna faza baroku, a nie oświecenie.

Klasycyzm oświeceniowy literaturze przypisywał cele dydaktyczne. Cechami wyróżniającymi go były: prostota, jasność, harmonia i dbałość o czystość języka. Klasycyzm preferował następujące gatunki literackie: bajkę, satyrę, komedię polityczną i poemat heroikomiczny. Klasycyzm w literaturze polskiej reprezentował Ignacy Krasicki, Julian Ursyn Niemcewicz, Franciszek Zabłocki.

Literackie przykłady:

• bajki Krasickiego: „Szczur i kot”, „Dewotka”, „Malarze”, „Groch przy drodze”, „Jagnię i wilki”

• satyry Krasickiego: „Żona modna”, „Do króla”, „Pijaństwo”

• poematy heroikomiczne: „Monachomachia”

• komedie: „Powrót posła” J.U.Niemcewicza

sentymentalizm - drugi prąd artystyczny oświecenia. Jest to kierunek głoszący kult uczucia oraz powrót ludzkości do życia w bliskim kontakcie z naturą. Głównym teoretykiem sentymentalizmu jest J.J.Rouse. natomiast nazwa pochodzi od tytułu powieści „Podróż sentymentalna” Sterna. Sentymentalizm dawał pierwszeństwo uczuciom, więc był w sprzeczności z oświeceniowym racjonalizmem.

Kierunki typowe sentymentalizmu:

• sielanka

• powieść sentymentalna

W Polsce reprezentantem tego nurtu był:

• Franciszek Karpiński: „Do Justyny”, „Tęskność na wiosnę”, „Laura i Filon”

• Franciszek Knieźnin

• Stanisław Bogusławski

18. Gatunki literackie typowe dla epoki oświecenia. Wymień je i scharakteryzuj wybrany, odwołując się do konkretnego przykładu.

Oświecenie to epoka, której główne hasło brzmiało: „Ridento castigare mores” co znaczy śmiechem naprawiać obyczaje. W związku z tym epoka ta preferuje takie gatunki literackie, które łączą komizm z moralistyką albo z dydaktyzmem.

Takie gatunki to:

- bajka, satyra, komedia, poemat heroikomiczny, powieść.

Bajka jest to kierunek literatury dydaktycznej, której bohaterami są zwierzęta, rzadziej ludzie i rośliny. Twórcą bajek był Ezop. Jest to gatunek z pogranicza epiki i liryki . cechuje bajkę alegoryczność, np. wół - pracowitość, osioł - upór, sowa - mądrość, lis - chytrość, jagnię - naiwność i niewinność, wilk - zło i siła. Alegoryczność to że zwierzęta są cechą ludzkich wad. Wyróżniamy bajki epigramatyczne, tj. krótkie, czterowersowe, zwięzłe i narracyjne tj. dłuższe, opisowe, zawierające fabułę, tło akcji. Bajki mają szczególną budowę: wprowadzenie do tematu, krótki opis zdarzenia.

„Szczur i kot”

Bohaterem jest szczur, który podczas nabożeństwa siedzi na ołtarzu, jest dumny z tego powodu, nie zauważył w porę zbliżającego się niebezpieczeństwa zadufany w sobie i został pożarty przez kota. Bajka zawiera ostrzeżenie i pouczenie, przestrzega ludzi przed pychą i zrozumiałością, przed postawą pewności siebie. Krasicki miał na myśli polską szlachtę, która zbytnio nabrała pewności siebie i niedostrzegła rozbojów. Krasicki jest zdania, że to wady szlachty doprowadziły do rozbojów.

„Dewotka”

Dewotka to bajka, która ukazuje fałszywą pobożność na pokaz. Kobieta ta gorąco się modliła, a jednocześnie była niemiła wobec swojej służebnicy. Można więc zadać pytanie, czy pobożność polega na modlitwie i odmawianiu pacierza.

Poemat heroikomiczny jest to gatunek, którego twórcą jest Ignacy Krasicki. Stworzył on parodię eposu, czyli poematy heroicznego, np. „Iliada”. Epos zbudowany jest tak samo jak epos podniosłym, patetycznym stylem. Przedstawię relacje dwóch zakonów, które rywalizowały ze sobą. Opiera się na dwóch stałych elementach eposu: narady i bitwy.

19. Polski Sarmata w świetle poznanych utworów barokowych i „Powrotu posła” J.U.Niemcewicza

Sarmaci to starożytny lud rycerski, zamieszkujący tereny dawnej Polski, odznaczający się samymi zaletami: walecznością, bohaterstwem. Szlachcice w XVII wieku uważali się za kontynuatorów tego rodu i przypisywali sobie wszystkie zalety bowiem zaspokajało to ich ambicję i przekonanie o wyjątkowej pozycji szlachty w społeczeństwie polskim. Jednak rzeczywistość odbiegała od ideału. Przeciętny szlachcic XVII wieku to awanturnik, pijak, skłonny do pojedynkowania się. Wśród zalet szlachciców sarmatów wymienić należy:

• przywiązanie do tradycji i polskości

• religijność i kult Matki Boskiej

• gościnność i oratorstwo

Z czasem zalety przerodziły się w wady:

• niechęć do wszystkiego co obce

• nietolerancja wobec innych wyznań niż katolicyzm

• świętowanie wszystkich rocznic i pijaństwo

• gadulstwo

W literaturze XVII wieku sarmatów ukazywali: Jan Chryzostom Pasek „Pamietniki”, Wacław Potocki „Pospolite ruszenie”

W wierszu tym autor przedstawia sytuację w obozie wojskowym zaatakowanym przez Kozaków. Mamy tu taki obraz szlachty, która dba o własne wygody, nie obchodzi nic poza spaniem i wygodą. Doboszowi, który budzi ich i wzywa do walki, grożą zabiciem. „Powrót posła” to komedia obyczajowa wieku XVIII. Niemcewicz ukazał karykaturę sarmaty w osobie starosty Gadulskiego. Akcja rozgrywa się podczas obrotu sejmu czteroletniego, przyjeżdżają państwo Gadulscy. Intryga jest mało ważna, tak naprawdę chodzi o przedstawienie poglądów politycznych dwóch stronnictw: patriotycznego i konserwatywnego.

Starosta Gadulski: „Ja co nigdy nie czytam, lub przynajmniej mało, wiem, że tak jest najlepiej jak dawniej bywało”, czyli chwali się swoim nieuctwem, głupotą i niewolniczo przywiązany jest do dawnych przywilejów szlacheckich, jak liberum veto, wolna elekcja i konfederacja. Twierdzi, że Polska powinna zawierać sojusze z państwami leżącymi daleko od niej. Poza tym jest kłótliwy nadużywa alkoholu, a ze względu na posag żony jest uległy wobec niej. Gadulski toleruje kosmopolityzm, rozkochiwanie się we francuskich romansach. Jest też nienajlepszym ojcem, ponieważ, chce wydać swoja córkę Teresę za szarmanckiego człowieka, który zechce ją wziąć bez posagu. Gadulski jest to wierne odbicie szlacheckiego sarmaty w negatywnym tego słowa znaczeniu.

20. Ignacy Krasicki jako obserwator i krytyk społeczeństwa polskiego XVIII wieku.

Ignacy Krasicki był wybitnym twórcą oświeceniowym. Nazywany księciem poetów, biskupem warmińskim. Jako satyryk, bajkopisarz i powieściopisarz, czuł się wychowawcą społeczeństwa. Pilnie je obserwował i krytykował w dobrej wierze, tworzył wzorce pozytywne. Walczył z zacofaniem, ciemnotą, pseudopatriotyzmem, pijaństwem. Pisał stylem klasycznym. Dbał o język poetycki, zwalczał wszelkie naleciałości obce. Uprawiał różnorodne gatunki literackie: bajka, satyra, powieść, poemat heroikomiczny. Powieść „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki' jest powieścią dydaktyczną, napisaną w formie pamiętnika przez samego Doświadczyńskiego, szlachcica XVIII wieku, który wyjeżdża na nauki do Francji. Zamiast się uczyć roztrwania majątek rodziców, trafia na statek który się rozbija, w końcu trafia do idealnego społeczeństwa, które jego wychowuje. Później wraca do Polski i uwalnia swoich chłopów z poddaństwa.

Satyra jest to utwór będący wyrazem, krytycznego stosunku autora do opisywanej rzeczywistości. Satyra ośmiesza pewne zjawisko negatywne, ale nie ośmiesza osób.

Krasicki napisał 22 satyry. „Do króla” to satyra, która pod pozorem szlachty krytykuje króla.

21. Typowe gatunki okresu romantyzmu - wymień i scharakteryzuj wybrany, odwołując się do konkretnego przykładu literackiego.

Gatunki w romantyźmie to:

• ballada z jej elementami folklorystycznymi

• powieść poetycka jako odmiana poematu, twórcą tego gatunku jest George Bajron

• narodziny poematu dygresyjnego

• przełom w tradycji sonetu renesansowego

• dramat romantyczny

• romantyczna epopeja narodowa

Scharakteryzuję powieść poetycką.

Jest to gatunek typowy dla literatury romantycznej, ukształtowany w tej epoce, który powstał z połączenia elementów epiki i liryki.

Cechy gatunkowe:

1. Fragmentaryczność fabuły, która jest niejasna i zagadkowa

2. Traktowanie fabuły jako pretekstu do wyznań lirycznych narratora, przez co następuje zsubiektywizowanie narracji oraz brak dystansu miedzy bohaterem a narratorem.

3. Brak chronologii w prowadzeniu narracji oraz nierównomierny tok jej przebiegu.

4. Liczne refleksje liryczne sugerujące pewien nastrój, działające na psychikę czytelnika.

5. Synkretyzm, czyli pomieszanie elementów epickich, lirycznych i dramatycznych.

6. Niezwykłość i tajemniczość potęgowane przez środowisko orientalne lub historyczne, na kancie którego rozgrywają się wypadki.

7. Tajemniczy, tragiczny i samotny bohater o bogatym życiu wewnętrznym

Romantyzm rozpoczyna się w 1822 roku od wydania „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza. Przed Mickiewiczem ballady pisał Goethe. Ballada to forma mieszana, to gatunek synkretyczny, tzn. łączy w sobie typowe gatunki dla epiki, liryki i dramatu. Ballada opiera się na motywach ludowych. W balladzie występują: istoty fantastyczne, zjawy. Występuje przemieszanie świata realistycznego z fantastycznym. Nastrój grozy, obecność fabuły i narratora. Występuje dialog dwóch lub trzech osób. Utwór pisany wierszem, występuje rytm i rym, liryzm i uczuciowość. Powieść poetycka to „Konrad Wallenrod” Mickiewicza, to gatunek synkretyczny. Utwór pisany wierszem przedstawiający wydarzenie niezwykłe, tajemnicze, niechronologiczne. Następnie dramat romantyczny: to trzecie ważne ogniwo rewolucji rozwoju dramatu - „Dziadów”:

• złamana zasada trzech jedności: czasu - zaduszki, scena w Wigilię świąt Bożego Narodzenia, widzenie św. Piotra w Wielkanoc; miejsca - w Wilnie, w Warszawie, pod Lwowem; akcji - kilka wątków: polityczny związany z matrylologią młodzieży polskiej (Filomaci i Filareci), losy Konrada - drugi wątek, trzeci wątek fantastyczny, ocena społeczeństwa polskiego i rosyjskiego i mesjanizm: „Polska Chrystusem Narodów”

• występowanie scen zbiorowych np. bal u senatora, scena więzienna

• monologi bohatera - bunt Konrada wobec Boga

• bohater romantyczny występuje jako jednostka, indywidualista. Przedstawiony jest jako człowiek odpowiedzialny za losy swego narodu.

• Świat rzeczywisty traktowany jest na równi ze światem fantastycznym.

• Dramat romantyczny jest trudny do wystawiania na scenie (niesceniczność)

• Kompozycja otwarta - brak wyjaśnienia losu głównego bohatera

• Muzyczność dramatu - w tle występuje muzyka, np. w widzeniu księdza Piotra aniołowie spiewają „alleluja”

22. Wybrane typy bohatera romantycznego w literaturze europejskiej i polskiej. Wymień je i omów jeden dokładniej.

Bohaterzy romantyczni to:

• Konrad Wallenrod

• Jacek Soplica

Konrad Wallenrod jest tajemniczy, samotny, odważny, patriota, wrażliwy. Przeżywa miłość, z której rezygnuje. Jest zbuntowany, mściwy, podstępny i honorowy: wolał sam sobie zadać śmierć, niż przyjąć ją z rąk wroga. Konrad jest także przebiegły i dumny. Ma skłonności do alkoholu, ma ponure uosobienie i jest pełen rozterek i dylematów moralnych.

Pierwszy typ bohatera romantycznego to Werterowski („Cierpienie młodego Wertera”). Drugi to Bajroniczny: Bayron i „Giaur”. Trzeci Walenrodyczny „Konrad Wallenrod” i „Kordian” Adama Mickiewicza (inaczej bohater spiskowiec, który przy pomocy metod etycznych, chce osiągnąć swój cel). Czwarty to prometejski - Konrad - trzecia część Dziadów. Piąty to typ

Społecznika, który rozumie konieczność walki społeczeństwa całego, a nie jednej warstwy, ściśle związany i agituje szlachtę np. Jacek Soplica.

Bohater bajroniczny „Giaur”

• tajemniczy, nie znamy nawet jego imienia

• buntownik, skłócony ze światem, gardzący otoczeniem

• buntujący się przeciwko obowiązującym normom obyczajowym: zakochał się bowiem w Leili, jednej z żon Hassana, która za niewierność została utopiona w worku skórzanym, a on zemścił się na Hassanie, wymordował jego cały dwór, a później Giaur schował się w klasztorze

• samotny

• idealizował kobietę

• rządziły nim wielkie namiętności: miłość, zazdrość, chęć zemsty.

• Odważny

• Dumny, porywczy, gwałtowny

• Głęboko wierzący

Podsumowanie:

Bohater bajroniczny to twór niezwykle skomplikowany, postać nieprzeciętna, którą jednoznacznie trudno jest ocenić.

23. Przemiana wewnętrzna jako motyw określający osobowość polskiego bohatera romantycznego.

W literaturze polskiej bardzo często bohater przechodzi przemianę wewnętrzną, bardzo często podkreślaną zmianę imienia.

1. Konrad Wallenrod - wcześniej Walter Alf

2. Gustaw - Konrad

3. Jacek Soplica - ksiądz Robak

4. Kordian - przechodzi przemianę na górze Mont Blanc

Konrad przemienia się wówczas, k8iedy przełamuje swoje dylematy moralne i decyduje się wstąpić na drogę podstępu i zdrady.

Gustawa przemiana następuje w prologu do II części „Dziadów” kiedy więzień pisze na ścianach w celi „Umarł Gustaw, narodził się Konrad”. Gustaw to człowiek całkowicie owładnięty miłością do kobiety. Nieszczęśliwy kochanek, który umarł dla świata, bowiem miłość do Maryli była sensem jego życia, a kiedy ona wybrała innego, życie straciło dla niego sens. Jedynym celem jest wyzwolenie do ojczyzny.

Jacek Soplica po zabójstwie przypadkowym Stolnika Horeszki posądzony o sprzyjanie moskalom, postanawia odpokutować swoje winy. Wkłada habit, zostaje emisariuszem, później człowiek skromny, pokorny, działacz, który pragnie wybuchu powstania na Litwie. II okres Soplicy nazywamy okresem espiracji - pokuty. Kordian przeżywa przemianę na górze Mont Blanc, człowiek, który swoje życie uważa za puste, przeżył kilka rozczarowań miłosnych.

24. „Szczęścia w domu nie zaznał, bo go nie było w ojczyźnie” - tragizm Konrada Wallenroda.

Tragizm - kategoria estetyczna polegająca na starciu racji równorzędnych, z których obie są jednakowo złe, nie ma dobrego wyjścia z sytuacji tragicznej, każde wyjście przynosi bohaterowi nieszczęście, zgubą, a czasem śmierć. Tragizm Konrada Wallenroda.

Jak żyje z Aldoną, nie ma szczęścia rodzinnego, bo ojczyzna jest niespokojna, ma on cały czas wyrzuty sumienia, bo Krzyżacy napadają na ojczyznę. Był wychowywany przez Krzyżaków, znał ich słabe punkty i metody walki, dlatego świadomie decyduje się na rezygnacje z kodeksu rycerskiego i do końca życia nie zazna spokoju i szczęścia. Ponieważ jak wybrał metodę chytrości jest samotny, popada w alkoholizm, cały czas ma wyrzuty sumienia, że postępuje nie etycznie. Konrad popełnia samobójstwo, bo wybrał ocalenie resztek honoru, sam przyśpiesza swoją śmierć. Nawet ze swoją, żoną Aldoną, mówi że jak zgaśnie lampa to i ona ma popełnić samobójstwo. Losy Konrada kończą się tragicznie.

25. Motywy ludowe w twórczości A. Mickiewicza.

Ludowość w romantyzmie pojawia się w dwóch znaczeniach: po pierwsze oznacza wprowadzenie do twórczości literackiej elementów zaczerpniętych z folkloru, po drugie oznacza działalność zbieracką zmierzającą do możliwie wiernego zapisu tekstów i obyczajów ludowych (działalność Oskara Koelbergera) .

Do literatury motywy ludowe wprowadził A. Mickiewicz. W roku 1822 wydał tom poezji zawierający ballady i romanse. Ballada była nowym gatunkiem literackim opartym na legendach i podaniach ludowych. Maksymalnie uproszczona fabuła ballady służyła do uzyskania ludzkiej skali wartości i ludowej prawdy o świecie. Akcja utworów toczy się zawsze w środowisku wiejskim. Bohaterami są ludzie prości, wieśniacy albo mieszkańcy dworu. Obok nich występują istoty fantastyczne typu rusałki, świtezianki, duchów. Dlatego w balladzie panuje nastrój grozy, przerażenie i tajemniczość.

„Świtezianka” jest balladą o konsekwencjach niedotrzymania przysięgi miłosnej. „Rybka” jest o paniczu z dworu, który uwiódł wiejską dziewczynę i zostawił ją dla innej bogatej, z dobrego domu.

Drugim ważnym utworem A. Mickiewicza, w której dostrzegamy motywy ludowe jest III część „Dziadów”. Akcja utworu rozgrywa się w Zaduszki, kaplicy na cmentarzu. Mickiewicz sięga do pogańskiego obrzędu wywoływania duchów zmarłych. Zgromadzeni wieśniacy pytają się przybyłych dusz, dlaczego nie mogą dostać się do nieba. Najlżejsza kategoria duchów to dzieci (Józio i Rózia), które zawiniły beztroskim dzieciństwem. Wg romantyków, aby być pełnym człowiekiem trzeba poznać, oprócz szczęścia, także ból, cierpienie. Drugą kategorię duchów stanowi Zosia. Jej grzechem było to, że rozkochiwała w sobie mężczyzn, ale sama żadnego z nich nie kochała. Zdaniem romantyków do bycia człowiekiem potrzebna jest też miłość. Trzecią kategorię duchów reprezentuje zły Pan. Zawinił on okrucieństwem w stosunku do chłopów, brakiem serca. Romantycy uważali, że trzeba mieć serce, aby być człowiekiem.

26. Podróż - nauczycielką życia na podstawie „Kordiana” i własnych doświadczeń.

Drugi akt „Kordiana” przedstawia podróż bohatera po Europie. Nie jest to podróż turystyczna, tylko edukacyjna ponieważ Kordian chce poznać ludzi, jest on wędrowcem, pielgrzymem, który swój cel osiąga.

Pierwszą stolicą, którą odwiedza Kordian jest Londyn. Rozmawia z dozorcą w parku, który opowiada co robi on i jego bracia. Ofiaruje mu pieniądze za pozycję w społeczeństwie. W Londynie Kordian stwierdza, że świat jest bezduszny, ludzie są materialistami, nie liczą się uczynki człowieka, tylko pieniądze. Następnym miejscem jest Dover, w porcie czyta „Król Lear” Szekspira. Dochodzi do wniosku, że na próżno szukać uczuć, opieranych w książkach. Dalej jest Wenecja, willa we Włoszech, widzimy Kordiana u boku Wiollety. Wydaje się, że ona go darzy uczuciem, ale Kordian jej nie wierzy i postanawia jej uczucia wystawić na próbę. Mówił, że stracił swój majątek, tylko zostały mu podkowy. Okazuje się, że Wiolleta go nie kocha, tylko jest z nim dla pieniędzy. We Włoszech Kordian dochodzi do wniosku , że uczucia kobiety można kupić. W Watykanie doznaje kolejnego rozczarowania. Przybywa do papieża, aby pobłogosławił to, co Polacy robią, czyli powstania. Ale papież nakazuje czcić cara (prawosławnego). Postępowanie papieża dowodzi, że w świecie, nie liczy się wiara, intencje, liczy się polityka. Papież okazuje się dyplomatą, politykiem, który obawia się spotkania z carem. Można wyciągnąć pesymistyczne wnioski z podróży, świat jest zły, ludzie obłudni, liczy się tylko pieniądz. Kordian przeżywa rozczarowanie.

Podróże zagraniczne - poznajemy kulturę ludzi, zabytki, rozmawiamy z ludźmi. Człowiek, który podróżuje ma większe doświadczenia życiowe, może poszlifować swój język.

27. Miłość jako temat utworów romantycznych.

Miłość to uczucie będące inspiracją dla poetów we wszystkich epokach literackich. Tylko w romantyźmie utrwalił się pewien system miłości. Jest to miłość nieszczęśliwa.

1. Nieodwzajemniona - „Cierpienia młodego Wertera” Goethego

2. Przeszkody społeczne - „IV cz. Dziadów”, Konrad Wallenrod musi dokonać wyboru, albo kobieta, albo ojczyzna, wybiera ojczyznę i nie może być szczęśliwy, Jacek Soplica też.

„Giaur” - bo miłość jest zakazana, a kochanka zostaje zabita.

Miłość w romantyźmie często na własne życzenie bohatera przynosi mu cierpienie, rozpacz, ból.

Adam Mickiewicz przedstawił wybór miłości w „Panu Tadeuszu” (jest to miłość szczęśliwa). Tadeusz dokonuje wyboru pomiędzy Zosią a Telimeną, wybiera Zosię. „Śluby panieńskie” A. Fredry, która ukazuje dwie pary młodych ludzi, które składają śluby. Albin chce Klarę, ale nie ma u niej szans. Dzięki Gustawowi Klara interesuje się Albinem, a Aniela Gustawem. Śluby zostają zerwane. Fredro polemizuje z romantycznymi ideałami miłości nieszczęśliwej przeciwstawiając małżeńskie szczęście i odwzajemnioną miłość.

28. Hołd złożony wybitnym ludziom w poezji C.K. Norwida.

C.K. Norwid w swojej poezji bardzo często poruszał problem niezrozumienia ludzi wielkich, wybitnych przez ludzi współczesnych. W czterech utworach złożył hołd wybitnym jednostkom:

1. „Fortepian Chopina” - wspomnienie ostatniej wizyty Norwida u kompozytora

2. „Do obywatela Johna Brown” - jest to list poetycki do Ameryki

3. „Coś ty fanom zrobił Sokratesie?” - w utworze wymienieni są ludzie wybitni, których łączą dwie rzeczy. Byli oni wszyscy wygnańcami, banitami. Ciała ich po śmierci przenoszono, a groby przekopywano.

4. „Bema pamięci żałobny rapsod” - poświęcony pamięci Bema, uczestnika powstania styczniowego i Wiosny Ludów

29. Hasła pozytywizmu polskiego i ich odzwierciedlenie w literaturze epoki.

1. Odrzucenie romantycznej idei walki jako przyczyną wielu nieszczęść narodowych; oba powstania się nie udały

2. Bezgraniczne zaufanie do nauk opartych o doświadczeniu i rozumie - scjentyzm

3. Ciężka, spokojna, wytrwała praca organiczna (definicja)

4. Praca u podstaw czyli praca nad ludem i z ludem (definicja)

5. Emancypacja kobiet, równouprawnienie objawiała się tym, że kobiety chciały pracować, być osobą wykształconą

6. Asymilacja Żydów - przyjmowanie przez społeczeństwo np.: „Mendel Gdański”

7. Lojalizm wobec zaborcy - zaprzestanie organizowania powstań, buntów „ABC...” Orzeszkowa ODZWIERCIEDLENIE W LITERATURZE

• praca u podstaw (Joasia Lipska)

„Nad Niemnem” Orzeszkowa

• praca u podstaw i praca organiczna (Witold Korczyński)

„Emancypantki” Prus

„Lalka”

• praca u podstaw (Kiedy pomaga ludziom ubogim, mieszkańcom Powiśla)

• praca organiczna (daje przykład, namawia innych, założył spółkę do handlu ze wschodem)

WOKULSKI

30. Wybrane tematy, problemy i bohaterowie nowelistki pozytywistycznej.

W pozytywizmie nowela była najpopularniejszym gatunkiem literackim. Jako utwór jednowątkowy doskonale nadawała się do propagowania programów pozytywistów. W utworach tych poruszono problemy społeczne np.:

- problem rodzącego się kapitalizmu w Polsce „Powracająca fala” Prus

- wykorzystywanie niewiedzy mieszkańców wsi przez jednostki wykształcone a nie moralne

„Szkice węglem” Sienkiewicz

- trudna sytuacja dziecka wiejskiego i niemożliwość zrealizowania swoich marzeń

„Janko muzykant” Sienkiewicz

„Antek” Prus

• nietolerancja wobec Żydów

„Mendel Gdański”

31. Stanisław Wokulski - powstaniec, pozytywista, kupiec i ... romantyk - wokół skomplikowanej osobowości bohatera.

Stanisław Wokulski jest osobą dość skomplikowaną. Temat „Lalki” można określić następująco: 45 letni kupiec; człowiek mądry, wykształcony, wdowiec zakochuje się w osobie nieodpowiedniej dla niego. Dostrzega jej kokieterię w stosunku do innych mężczyzn, jednak Staś trwa przy swoim uczuciu. W życiu Wokulskiego można dostrzec wielu paradoksów. Z zamiłowania jest naukowcem, pieniądze zarobione w winiarni wydaje na książkinaukowe. Bierze udział w powstaniu z poczucia obowiązku. Powstaniec zesłany na Sybir, zamiast wycinać taigę dostaje pozwolenie i zajmuje się badaniami. Zdobywa uwagę rosyjskich uczonych. Ale jego życie nie przebiega zgodnie z życiem powstańca.

Jest to człowiek inteligentny, potrafi zdobyć i zrobić wielkie pieniądze na wystawach, w obecności Izabeli jąka się, nie radzi sobie zupełnie. Jak wiemy ta nieporadność jego wynika, że ma do czynienia z osobą, którą pokochał. Mówimy o Wokulskim, że jest pół romantykiem i pół pozytywistą.

Podsumowanie:

Romantyczny jest: patriotyzm, poczucie obowiązku, udział w powstaniu, idealizowanie kobiety, niemal ślepa miłość do Izabeli, nieodwzajemniona, samotność, przyjaźń - Ignacy Rzecki, próba samobójstwa.

Pozytywistyczny: zainteresowanie nauką, chęć zdobycia wykształcenia, kontaktowanie się z naukowcami rosyjskimi, zdolność do robienia interesów, działalność filantropijna, pomoc ubogim.

Moim zdaniem jest to człowiek, który zmarnował swoje talenty lokując je w osobie Izabeli. Gdyby Izabela w jego życiu się nie pojawiła, wcale by nie miał takich aspiracji, żeby brać udział w powstaniu (to dla niej bierze w nim udzieł).

32. „Trylogia” H. Sienkiewicz w intencjach autora i jej odbiór dzisiaj.

Henryk Sienkiewicz uprawiał różnorodne gatunki literackie. Był twórcą noweli pozytywistycznych np.: „Szkice węglem”, „Latarnik”, „Sachem”, „Za chlebem”.

Przede wszystkim Sienkiewicz znany jako twórca powieści historycznej: „Quo Vadis”, „Krzyżacy”, trylogia: „Ogniem i mieczem”, „Potop” i „Pan Wołodyjowski”. Trylogia realizuje ideę „Ku pokrzepieniu serc”. Powieści są połączeniem dwóch typów powieści: dokumentalnej i wolterskotowskiej.

Pisał też powieści obyczajowe np.: „Rodzina Połanieckich” i powieść przygodowa „W pustyni i w puszczy”. Sienkiewicz wydał też dwa tomy „Listów z podróży” (z Ameryki i z Afryki). Sienkiewicz był redaktorem czasopisma „Słowo”. Z okazji jubileuszu polskie społeczeństwo ofiarowało mu dworek w Oblęgorku.

33. Motyw powstania i walki narodowowyzwoleńczej w wybranych utworach romantyzmu i pozytywizmu.

Romantycy traktowali powstanie, walkę jako najskuteczniejszą postawę w obronie niepodległości. Uważali, za misję swoją aby w literaturze zachęcać do walki (motywy tyrtejskie).

Adam Mickiewicz - „Konrad Wallenrod”, walka podstępem.

• "III cz. Dziadów” - watek cierpień Polaków pod zaborem rosyjskim pod ręką cara, Mickiewicz wykorzystał zabieg, aby ukazać przed powstańcze nastroje ludzi,

• Juliusz Słowacki - „Kordian” - dotyczy powstania listopadowego, w części „Przygotowanie” poeta ocenia wszystkich przywódców powstania. Jest to krytyka ich za nieumiejętności dowódcze, za zdradę (Krukowiecki) podpisuje akt zagłady Warszawy i oddanie jej carom. Kordian, też sam postanawia zabić cara. Jest to krytyka powstańców, którzy też chcieli sami walczyć. Kordian postępuje nieodpowiedzialnie, nie myśli co będzie dalej jak go zabije. Chce go zabić i koniec.

• „Śmierć pułkownika” - ukazuje scenę śmierci pułkownika, wychudzona, szczupła postać. Później okazuje się, że to była kobieta, która walczyła jak mężczyzna.

• „Grób Agamemnona” - poemat. Słowacki porównuje klęskę powstania do klęsk starożytnych greków. Porównuje do dwóch miejsc, w którym Grecy ponieśli klęskę: Termopile i Cheronea. Pod Termopilami grecy ponieśli klęskę honorową, zginęli, przywódca Leonidas, walczyli do ostatniej kropli krwi, czyli honorowo. Niestety Słowacki mówi, że klęska Polaków w powstaniu listopadowym, taka nie była. Cheronea to miejsce klęski niehonorowej, od tej klęski nastąpił całkowity upadek starożytnej Grecji. Do tej bitwy można porównać upadek Polaków.

• „Nie - boska komedia” - pozytywiści kazali zaprzestać rozlewu krwi, co zabezpieczy przed zsyłkami na Syberię. Mimo to pozytywiści pisali o powstaniu i wracali do powstania.

• Eliza Orzeszkowa „Nad Niemnem” - powieść rozgrywa się 20 lat po powstaniu styczniowym. W tym powstaniu zginęli Korczyńscy i Bohaterowicze, połączyła ich wspólna mogiła. Kto tę mogiłę pamięta jest bohaterem pozytywnym, kto nie pamięta jest negatywnym. O tej mogile pamiętają Bohaterowicze.

• „Gloria victis” E. Orzeszkowej, to opowiadanie, którego akcja rozgrywa się w podlaskiej puszczy. Miejsce walki powstańczej, jednego epizodu, którego wojska rosyjskie zabiły wszystkich powstańców. Na dodatek Orzeszkowa ukazuje, że nikt z ludzi o tym epizodzie nie pamięta o powstańcach, którzy zginęli za wolność. Pamięta o tym tylko przyroda. Dąb opowiada historię. Orzeszkowa, głównym bohaterem zrobiła Romualda Traugutta (dyktatora powstania). Został on tu uśmiercony, co nie jest prawdą, tak naprawdę on zginie później. Autorka opisuje go jak człowieka świętego, męczennika, stosuje stylizacje religijną, aby opisać go i jego zachowanie. Pokazuje także, że Traugutt był świadomy, tego że powstanie się nie uda. Autorka stosuje również mitologizację, hiperbolizację, aby podać jaki on był ważny. Kiedy Eliza Orzeszkowa była młoda to skrywała Traugutta w swoim domu.

34. Dekadentyzm, impresjonizm, symbolizm w literaturze Młodej Polski. Omów na wybranych przykładach.

Wszystkie te terminy funkcjonują wymiennie z terminem Młoda Polska, bo to jest jedyna epoka, która utworzyła wiele nazw. Każdy za tych terminów podkreśla coś innego.

Młoda Polska zaczęła się w 1890 - 1918. Jest to epoka przełomów wieków. W związku z tym przełomem nasiliły się tendencje pesymistyczne. Nastąpiło oczekiwanie na katastrofę. Te tendencje najsilniej były widoczne na przełomie wieków, dlatego inna nazwa na MP to schyłek wieku. Dekadentyzm - to prąd wzięty z psychologii społecznej określającej postawę pesymistyczną, utraty wiary w sens życia, oczekiwania na katastrofę. Taka postawa wiązała się, z tym że zbyt szybki rozwój przemysłu musi doprowadzić do katastrofy. Te postawy doprowadziły do bierności, że nic już człowieka nie czeka, wystarczy tylko czekać na śmierć. Dekadentyzm doprowadził do filozofii samobójców - Artur Schopenchaner podkreślał w swoich utworach, że można przyspieszyć śmierć. Ukojenie szuka się w Nirwanie. Ta filozofia powodowała wzrost zainteresowania narkotykami. Dlatego dekadenci popadali w nałogi alkoholizmu.

Głównym poetą, który nastroje dekadenckie ukazywał był: Kazimierz Przerwa - Tetmajer „Hymn do Nirwany”, „Koniec wieku XIX” - zbudowany na zasadzie ciągu pytań retorycznych. Podmiot liryczny dochodzi do wniosku, jaką wartość można w życiu zdobyć. Wiersz kończy się tym, że nie ma odpowiedzi na te pytania. Człowiek nie może się obronić przed tym co go czeka. Czasami w tym świecie ukojenie może dać sztuka.

„Eviva larte” - Tetmajer (tłum. z włoskiego - Niech żyje sztuka). Sztuka jako obrona przed bezsensem życia.

Impresjonizm - termin, który pojawił się w malarstwie. Impresjoniści francuscy malowali wykorzystując podstawowe barwy i malowali za pomocą punktów malowanych blisko siebie. Z bliska nic nie widać, tylko z daleka. Impresjoniści nie używali konturów, więc te obrazy nie były wyraźne. Do literatury impresjonizmu przeszedł jako prąd w którym poeta próbuje uchwycić ulotne przemijające wrażenie. Opisać chwilę, którą przeżywa.

„Melodia mgieł nocnych” to główny impresjonistyczny utwór (Tetmajer opisywał ją nawet w nocy).

„Krzak dzikiej róży...” to wiersz impresjonistyczny, cykl sonetów:

1. obraz ukazuje obraz przed burzą

2. narastanie napięcia

3. obraz ukazuje krajobraz tuż po burzy

4. obraz ukazuje krajobraz po burzy wieczorem

Ukazywanie obrazów polega na tym, że krajobraz można ukazywać w różny sposób. Impresjoniści dobrze posługują się kolorem. Oddawanie chwilowego, zmiennego nastroju - typowe dla impresjonizmu.

Symbolizm - kierunek literacki, który podkreślał posługiwanie się symbolem; wykorzystanie wieloznacznego symbolu, do wyrażania ogólnoludzkich problemów psychologicznych np. „Krzak dzikiej róży...” - dwa symbole: limba i krzak róży

Symbolem róży jest młodość, życie, siła, pokolenie modernistów, symbolem wieku (który wchodzi).

Symbolem limby jest starość, śmierć, bezsilność, symbol pokolenia pozytywistów (którzy odchodzą), odchodzący wiek XIX.

Burza jest symbolem przełomu.

Stefan Żeromski - „Ludzie bezdomni” - bezdomny to symbol dosłownie bez domu; przenośnie - emigranci (bez ojczyzny).

Korzecki - był zagubiony, nie mógł odnaleźć się w społeczeństwie

Tomasz Judym - nieszczęśliwy, samotny

Joasia Podgórska - była guwernantką, nie miała domu, rodziców, pracowała tam gdzie mieszkała.

Tytuł ostatni książki to „Rozdarta sosna” to symbol rozdarcia wewnętrznego Judyma. Z jednej strony wie, że Joasia go kocha, z drugiej strony chce leczyć i pomagać bezdomnych. Twierdzi, że tego połączyć się nie da. Bezdomny w tej powieści oznacza człowieka bez sensu życia.

III akt „Wesela” jest aktem symbolicznym. Niektórym uczestnikom zabawy przychodzą do nich duchy, zjawy i widma, którzy od nich czegoś chcą. Wernychora ukazuje się Gospodarzowi (wręcza mu róg). Róg musi zwołać wszystkich uczestników do walki.

Pan młody - Hetman Branicki jest symbolem zdrady.

Stańczyk (błazen) - symbol mędrca.

Rycerz Zawisza Czarny ukazuje się poecie - symbol męstwa, odwagi, bohaterstwa narodowego.

Upiór Jakuba Szeli - ukazuje się dziadowi

Chochoł (ukazuje się) - symbol uśpienia, bierności w narodzie. Naród polski nie jest zdolny do powstania.

35. Różne możliwości interpretacji „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego.

-dramat symboliczny (patrz wyżej)

-dramat o nieudanym zrywie narodowym (mówimy o rogu).

-dramat realistyczno satyuryczny, ukazujący dwie warstwy społeczne chłopstwo i inteligencję i przepaść pomiędzy nimi, brak możliwości porozumienia się.

36. Dulszczyzna (kołtuneria) jako zjawisko groźne nie tylko w czasach G. Zapolskiej. („Moralność pani Dulskiej”).

Dramat obyczajowy, ukazujący moralność mieszczańską. Ma wymowę satyryczną bowiem, krytykuje taką postawę, którą nazywamy kołtunerią.

Akcja rozgrywa się w saloniku pani Dulskiej. Mieszkanie: sztuczne palmy, na stolikach postawione fotografie. W tym saloniku pojawia się pani Dulska w porwanym szlafroku. Dulska drze się na domowników, na służącą. Przebiega przez wszystkie pokoje. Okazuje się, ze jest właścicielką kamienicy, w której akcja się rozgrywa. Dulska podwyższa wszystkim czynsze. W końcu dowiadujemy się, że Dulska jest matką i żoną. Mąż daje się sterować małżonce we wszystkim, jest pantoflarzem. Dulska jest chciwa, skąpa i bezwzględna. Z I sceny dowiadujemy się, że jest matką Zbyszka, Hesi i Meli. Zbyszko jest rozpieszczony prez matkę i ma romans ze służącą Hanką. Dowiaduje się o tym romansie pani Dulska i nie ochoty interweniować w sprawy syna. Tłumaczy, że wiedziała o tym romansie i tłumaczy, że dobrze że siedzi w domu i kocha się z Hanką. W końcu dziewczyna jest w ciąży. Matka chce wygonić dziewczynę, Zbyszko na złość matce chce się ożenić z Hanką. Po rozmyślaniach Zbyszko stwierdza po co się żenić z taką dziewczyną. Dulska ma podwójną moralność „Po to ma się pokój i cztery ściany, żeby brudy swoje prać”.

Na zewnątrz chce być przykładną matką i dobrą żoną. Jednak w domu jest niedobra. Jej zachowanie jest nieetyczne, bo wytyka wszystkim ich negatywne zachowanie. Co ciekawe akceptuje fakt, że w tym domu mieszka prostytutka (bo płaci regularnie). Dulska zawsze chce postawić na swoim i jej to się udaje, jest osobą o niskiej inteligencji. Przerażające jest to, że Dulska wychowuje tak samo swoje dzieci. To jest sankcjonowane w społeczeństwie polskim, że się udaje, nie słyszy tego co się dzieje w innym domu. Jest to problemem moralnym ukazującym podwójną moralność.

37.Powołanie, obowiązek i poświęcenie jako nadrzędne wartości życiowe dr. Tomasza Judyma („Ludzie bezdomni”).

Tomasz Judym- dziwny bohater który uważał, że ma dług do spłacenia, wywodził się z tej warstwy, którą chciał później leczyć. Z nędzy wyciągnęła go ciotka. Tomasz dzięki uporowi został lekarzem ale postanowił sobie, że skoro on wywodził się z tej warstwy robotniczej, wraca do swojej dzielnicy i postanawia coś z tym zrobić. Leczy ludzi biednych i nie bierze za to pieniędzy. Inni lekarze mówią żeby on nie leczył za darmo. Jednak on dalej leczy i zakłada gabinet lekarski. Wyjeżdża do uzdrowiska. Wszędzie ponosi porażki, nie udaje mu się nic zdziałać bo jest uparty, samotny, wszystko stawia na ostrzu noża. Judym tak bardzo traktuje poświęcenie patrz pyt 34 ze rezygnuje z rodziny. On nie liczył się z uczuciami innej osoby.

38.Która z postaci „Chłopów” W. St. Reymonta jest wg. ciebie najbardziej antypatyczna i dlaczego?

Maciej Boryna- syn Antek Boryna

Jagna Paczesiowa

Antek zaniedbał obowiązki rodzinne, obraził się na ojca i zażądał od ojca majątku. To i konflikt o Jagnę doprowadza, że Antek składa się do strzału w ojca, ale nie trafił bo opamiętał się(walka o las).

Antek chodzi do karczmy, przepija pieniądze i zaniedbuje rodzinę. Obowiązki wszystkie spadają na Hankę, która przeprowadza się do teścia Bylicy. Hanka powoli sobie radzi. Najgorsze jest to, że na Antka nie przychodzi opamiętanie. Na dodatek kiedy wywożą Jagnę ze wsi to on nie staje w jej obronie, bo woli stać w gromadzie. Po śmierci Macieja chce zająć jego stanowisko.

39.Grupy poetyckie XX lecia międzywojennego- wymień i omów dokładniej program i twórców wybranej.

Skamander, Żagary(Awangarda Wieleńska), Awangarda Krakowska, Awangarda Lubelska, Futuryzm.

Skamander:

Antoni Słonimski,

Julian Tuwim,

Kazimierz Wierzyński,

Jan Lechoń,

Jarosław Iwaszkiewicz

Sympatyzowały z tą grupą dwie kobiety: Maria Jasnorzewska-Pawlikowska i Iłłakiewiczówna

40. Soplicowo, Korczyn, Nawłoć, Bolimowo...-opowiedz o życiu w wybranym dworku szlacheckim.

Soplicowo- dom i siedziba Sedziego, stryja Tadeusza. Dworek był idealnie wtopiony w pejzaż .Symbol tradycji, patriotyzmu, polskości i kultury polskiej. Wojski i Podkomorzy dbali, aby wszystko odbywało się z tradycją. Dwór jest krainą idealną

Korczyn („Nad Niemnem”)-dwór ziemiański, siedziba Benedykta Korczyńskiego. Benedykt musi utrzymać Korczyn w polskich rękach, ale wiąże się to z wysokimi podatkami naniesionymi po powstaniu. Benedykt musi spłacać kontrybucje. W Korczynie mieszkają: Emilia Korczyńska (żona i dzieci Leonia i Witold),rezydenci-ci co nie mają majątku i są na łaskach znajomych-Justyna Orzelska i ojciec, Marta Korczyńska. Małżeństwo Benedykta z Emilią jest nieszczęśliwe, bo ona się czuje tak jakby się dusiła w tym małżeństwie, nie odpowiada jej takie życie, Benedykt nie jest dobry do rozmów. Nadzieja jest w młodym pokoleniu, bo Witold wie gdzie szukać prawdy o życiu.

Nawłoć- „Przedwiośnie” St. Żeromskiego. Cezary trafia jako gość zaproszony przez Hipolita Wielosławskiego bo w czasie wojny światowej uratował życie. W Nawłoci nikt nie pracuje, nie przejmuje się pieniędzmi, nikt nie przejmuje się sytuacja Polski, która odzyskała niepodległość. Odbywają się uczty. Tylko służba dba o porządek. Jest to oskarżenie takiego trybu życia ziemiaństwa

41. Twoje spostrzeżenia na temat postaw moralnych bohaterek „Przedwiośnia” St. Żeromskiego.

Laura Kościeniecka, Marusia, Karolina, Wanda Okrzyńska

Matka Cezarego - Jadwiga Baryka z Dąbrowskich

Laura Kościniecka - kochanka Cezarego, kobieta fałszywa, obłudna, romansowała z młodym Cezarem, kobieta zmysłowa, piękna, starsza od Cezarego

Wanda Okszyńska - otruła Karolinę, rywalkę swoją

Karolina Szarłatowiczówna - rozpuszczona latawica

Skrytykować Laurę, Wandę i pochwalić matkę

42. Naturalizm w prozie St. Zeromskiego.

Naturalizm-prąd literacki w II połowie XIX w ukształtowany we Francji. Twórcą był Emil Zola. Przedstawiał on ciemne strony życia. Dramatyczne scenki szczególnie nędze, brzydotę. Wystrzegał się naturalizmu oceny zjawisk, selekcji. Pisarz nie miał prawa komentować tego co naturalizm prezentuje

„Rozdziobią nas kruki.. wrony” -Szymon Winrych przekonany, że walka jest bezcelowa, samotny brudny idzie i spotyka wojska rosyjskie. Powstaniec błaga o darowanie życia. Tamci i tak go zabijają. Później kruki rozdziubują ciało. Wrony i kruki symbolizują zaborców, którzy chcieli dobrać się do mózgu Polaków, zniewolić, aby nie było wolnych myśli walki. Przychodzi chłop ze wsi i ograbia go ze wszystkiego i dziękuje Bogu, że dał mu tyle żelastwa i złomu. Później zepchnął ciało powstańca i konia do dołu i przykrył ziemią. Opis jest prowadzony szczegółowo bez uczuć. Żeromski opisując scenę prowadzi rzeczowo, beznamiętnie, nie krytykuje tego chłopa tylko pozostawia t o czytelnikowi.

„Ludzie bezdomni”- naturalistyczne opisy ukazujące nędze, biedę, opisy noclegowni w Paryżu, w Polsce, ciężka praca robotników w fabryce cygar i stalowni, życie chłopów w czworakach, w Cisach

43.Problematyka społeczna w „Przedwiośniu” S.Żeromskiego i „Granicy” Z.Nałkowskiej

„Przedwiośnie” - powieść podejmująca ważne problemy polityczno - społeczne odrodzonej Polski. Powieść nie proponuje rozwiązań, ale stawia pytania, konfrontuje różne poglądy, jest to powieść - dyskusja ideowa.

1. Obraz niepodległej Polski:

1. Kraj kontrastów społecznych. Warstwy posiadające (Nawłoć): beztroska lekkomyślna konsumpcyjność i płytkość życia: obłuda stosunków towarzyskich (trójkąt Cezary - Laura - i jej narzeczony Barwicki). Nędza wsi (Chołdek): straszna egzystencja komorników, choroby zazwyczaj pozostawiania starców na mrozie „na umarcie” Trudne warunki robotników: bezrobocie, drożyzna, strajki, głodowe płace.

2. Kraj, w którym władza opiera się przemocy: zastąpienie przemocy zaborców przemocą polskiego aparatu władzy, prześladowania więźniów politycznych, brutalne tortury wobec nich, policjant jako symbol państwa.

2. Konfrontacja różnych programów naprawy Rzeczpospolitej:

1. wizja szklanych domów: ojciec Cezarego opowiada synowi o dokonaniach pewnego krewniaka, który wynalazł genialny wynalazek, który całkowicie zmieni warunki życia i sposób myślenia Polaków. Kompromitacja tej baśniowej wizji: zdarzenie jej utopijności z realną Polską

2. Program Gajowca: kontynuacja XIX - wiecznych koncepcji pozytywistycznych, społeczników, socjalistów, najcenniejszą wartością niepodległość; głosi konieczność wzmocnienia armii, dobrze zorganizowana policja państwowa jako gwarantka porządku społecznego ; popieranie gospodarki;

3. Program komunistów: walka między proletariatem a burżuazją jako jedyny konflikt między ludźmi, klasowy charakter państwa jako narzędzie ucisku robotników przez burżuazję; nawoływanie do rewolucji społecznej i stworzenie społeczeństwa bezklasowego. Kompromitacja programu: przedstawiciel Lulek to postać antypatyczna- fanatyk i doktrynier. Klasa robotnicza - dotknięta biedą, domoralizacją chorobami nie może być siłą wiodącą; rewolucja jest zawsze rzezią i zniszczeniem, a nie budowaniem sprawiedliwego świata:

„Granica” - prezentacja przekroju całego społeczeństwa Polski lat 30 - tych; jest to obraz krytyczny;

1. Ziemiaństwo - Tczewscy. Bezproduktywny, konsumpcyjny tryb życia: podróże, oddawanie się wyłącznie rozrywkom, kult jedzenia. To klasa - to podpora władzy. Mechanizmy działania: uzależnienie bezpartyjnego dziennika „Niwa”, uzależnienie Ziembiewicza, bezwzględne przywłaszczenie prac innych.

2. Wysadzeni z siodła - zdeklasowana szlachta - rodzice Zenona. Brutalność wobec chłopców; bezpłatny sposób gospodarowania; pseudopatriotyzm; konserwatyzm, jego sens polityczny: uzależnienie od bogatego ziemiaństwa i wspieranie go.

3. Drobno mieszczaństwo - Pani Kolichowska - żądza gromadzenia, jednostronne widzenie świata; brak gustu; małostkowość, prostactwo; obojętność wobec cudzej biedy (przerobienie piwnicy na „mieszkanie”)

4. Kapitaliści - niewidoczny na pierwszym planie, ale mający duży wpływ na to co się dzieje w mieście. Bezwzględność w obronie własnych interesów. Związki między warstwą kapitalistów a władzą polityczną: minister Niewieski jest finansistą, Marian Chąśba zostaje zwolniony z huty za działalność polityczną, zamknięcie huty (przejaw powszechnego kryzysu ekonomicznego) wiąże się z aresztowaniami i zbrojną interwencją policji

5. Proletariat - ofiary panującego systemu, poniżone, wyzyskiwane i uciskane. Praca jako warunek konieczny zdrowia moralnego. Siła społeczna zdolna do buntu z zorganizowanej walki.

Społeczeństwo polskie w „Granicy” jest podzielone na grupy, między innymi którymi istnieją nieprzekraczalne bariery (poziomu życia, obyczaju, sposobu myślenia). Grupy te pozostają w ostrym konflikcie interesów (jest to przede wszystkim konflikt między światem pracy a warstwą posiadaczy). Obraz polskiego społeczeństwa w „Granicy” jest oskarżeniem systemu politycznego Drugiej Rzeczypospolitej. Powieść społeczno - obyczajowa staje się powieścią polityczną.

44. Gdzie szukać prawdy o człowieku? Rozważania o postawie moralnej Zenona Ziembiewicza.

Naturalną cechą charakteru Ziembiewicza wydaje się być jego skłonność do kompromisów prawdopodobnie odziedziczona po matce. Zenon poddaje się sytuacji, okolicznościom, otoczeniu. Jego intencje są niewątpliwie szlachetne, brak mu jednak siły, konsekwencji w działaniu. Te cechy ujawniają się już w trakcie jego studiów w Paryżu. Związek z nieuleczalnie chorą Adelą kończy się wyjazdem bohatera z Francji. Nie okłamuje dziewczyny, otwarcie mówi, że jej nie kocha. Jego rola polega na tym, że pozwala się darzyć uczuciem a wyjazd tuż przed śmiercią Adeli jest dowodem chłodu i obojętności wobec niej, kompromisu wobec sytuacji w jakiej się znalazł i uległości wobec okoliczności. Następnym aktem poddania się losowi jest romans z Justyną. Zenon specyficznie odbiera świat: uważa że rzeczywistość narzuca pewne sytuacje, okoliczności, ludzi których można tylko biernie przyjmować. Ulega więc atmosferze wolności, swobody, lenistwa i spokoju przesyconej subtelnym erotyzmem i zostaje kochankiem Justyny. Nie kocha dziewczyny, nic do nie j nie czuje, ich związek to po prostu zbieg okoliczności.

45. Człowiek więźniem stereotypów, przyzwyczajeń i wpojonych mu przekonań na podst. ”Ferdydurke” W Gombrowicza i twoich spostrzeżeń.

Witold Gombrowicz (1904-1969) debiutował zbiorem opowiadań „Pamiętnik z okresu dojrzewania” (1933). Następnym jego utworem, powieścią „Ferdydurke” ugruntował swoją znaczącą, ale jednocześnie zawsze budzącą kontrowersje pozycje prozaika, który z ironią i parodystycznym dystansem przedstawiał fałszywe, jego zdaniem, wzory moralne, społeczne i narodowe. Mówił, że nie chce być Polakiem, chce być Gombrowiczem. Opuścił Polskę przed II wojną światową. Mieszkał w Argentynie. Po przerwie zaczyna drukować swoje utwory, jednak w Polsce „Ferdydurke” wychodzi dopiero w latach pięćdziesiątych z powodu cenzury.
Świat w utworze przedstawiony jest jako projekcja wyobraźni bohatera, zdarzenia dzieją się w „głowie” postaci. Tematem utworu, jego głównym zagadnieniem jest ukazanie człowieka w kulturze. Jest to element zagadnienia antropologii filozoficznej, która rozpatruje człowieka jako istotę społeczną. W utworze sam autor wykłada swoje poglądy. Głównym problemem „Ferdydurke” jest problem formy. Nie ma ucieczki od formy jak tylko w inną formę - mówi Witold Gombrowicz. W półśnie bohatera pojawia się profesor Pimko -superbelfer. Józio trafia do szkoły, popada w formę szkoły. Profesor Pimko nie przyjmuje do wiadomości, że jego uczniowie chcą podkreślić swoją dojrzałość, manifestowaną przez przekleństwa, wulgarne dowcipy itp. Bez względu na to, co robią, Pimko udowadnia, że są skromni i niewinni. Przemawia językiem, jakim mówi się do słodkich malców. „Upupia” uczniów. Udziecinnia ich, narzuca im określoną, niższą formę.
Uważam, że prawdą jest iż człowiek popada z jednej formy w drugą. Nie ma od niej ucieczki. Nawet będąc na uboczu, nie kontaktując się z otoczeniem, nakładamy sobie pewną formę. Samotnik nie może powiedzieć „Jestem inny niż wszyscy”, ponieważ on też istnieje w pewnej formie. Człowiek od urodzin aż do śmierci żyje w formie, tylko nie zdaje sobie z tego sprawy. Witold Gombrowicz w „Ferdydurkę” bardzo jasno wykłada, że człowiek popada z jednej formy w drugą i że nie ma od formy ucieczki.
Następnym poglądem Gombrowicza jest stwierdzenie, że człowiek dla człowieka istnieje tylko jako rzecz, jest stwarzany przez wyobraźnię drugiego człowieka. Wyobrażamy sobie innych, nie dostrzegając ich. Gombrowicz mówi:
„człowiek jest najgłębiej uzależniony od swojego odbicia w duszy drugiego człowieka,
chociażby ta dusza była kretyniczna”.
Dla ciotki Józio istnieje taki, jakiego ona go sobie stworzyła. Człowieka już po zachowaniu klasyfikujemy, wkładamy w jakiś schemat. Patrząc poprzez schematy, stwarzamy obraz danego człowieka. Młodziakowa uwierzyła profesorowi Pimce, że Józio jest młodym człowiekiem, udającym dorosłego. I już Młodziakowa widzi go takim, nie dostrzega jego prawdziwego oblicza. Nie ma ucieczki od „gęby”. Narzucając komuś swoją formę, pozbawiamy go twarzy, a tym samym wolności. tak jak to próbował zrobić Miętus, walcząc z Syfonem na miny lub gwałcąc go przez uszy. Gombrowicz znowu wyjaśnia, że człowiek jako istota ludzka uzależniony jest od innych ludzi. Każdy go widzi w taki sposób w jaki chce go widzieć. Nie zna go, a ma o nim wyrobione pewne zdanie. To zdanie jest jednak nieprawdziwe, jeśli się kogoś nie zna. Gombrowicz daje do zrozumienia, że nie ważne co człowiek zrobi, to ludzie i tak będą go widzieli i oceniali jak chcą. Człowiek jest uzależniony od czyjegoś zdania. Dlatego człowiek zawsze udaje kogoś innego, nigdy nie jest sobą. Dopiero poznając wnętrze człowieka, możemy o nim coś powiedzieć. Nie liczy się to jak wygląda, lecz to co ma w sobie.
Gombrowicz mówi, że ludzie zniewalają się, narzucając swoją formę innym, próbują go ukształtować na własne podobieństwo. Tak jak w „Ferdydurke” nauczyciel języka polskiego, profesor Bladaczka narzuca swój tok myślenia uczniom. Mówi, że Słowacki wielkim poetą był. Nie wyjaśnia dlaczego, nie przedstawia jego biografii, nie udowadnia. Po prostu wielkim poetą był. Gombrowicz uświadamia, że na każdym kroku ktoś próbuje nałożyć nam pewną formę. Będąc jeszcze dziećmi, rodzice mówili nam jak mamy postępować, jak odnosić się do dorosłych, co nam wolno, a co nie. Już wtedy nakładali nam pewną formę. Kiedy rozmawiamy z nauczycielem, on nam nakłada pewną formę, ponieważ zmusza nas do innego zachowania, zachowania jakie powinien przestrzegać uczeń względem nauczyciela. Nauczyciel biorąc nas do odpowiedzi, narzuca nam formę, ponieważ zmusza nad do odpowiedzenia na jego pytanie. Człowiek nigdy nie może być sobą, jest uzależniony od innego człowieka.
Sądzę, że Gombrowicz „wielkim poetą był”, ponieważ pobudza naszą wyobraźnię, świadomość. Jednak nie możemy zapominać o pewnych wyrazach takich jak „pupa”, „gęba”, „łydka”, „zieloność”, ponieważ są one kluczem do odczytania utworu. „Gęba” oznacza narzucenie formy, swojego zdania, „pupa” zdziecinnienie, „łydka” nowoczesność natomiast „zieloność” jest symbolem niedojrzałości. Nazywa nasze myśli po imieniu, bo czy któryś z nas nie wie, że „jak cię widzą, tak cię piszą”? Gombrowicz zmusza nad do zastanowienia się nad tym. Uświadamia nam, że to co myślimy, co robimy, co czujemy nie jest niczym indywidualnym, to tylko schematy. Zawsze ktoś będzie nam przyprawiał „gębę”. Sam autor w zakończeniu drwi sobie z nas, z czytelnika. Nazywa go trąbą. Jednak zakpił także z własnego utwory, a tym bardziej z siebie. Nie możemy walczyć z formą, bo nie można z nią wygrać. Możemy się jej tylko poddać. Gombrowicz powiedział: „być człowiekiem to znaczy być sztucznym”. Skoro sztuczność jest nam właściwa nasz język także musi być sztuczny.

46. Groteska w literaturze XX-lecia międzywojennego. Omów zjawisko wykorzystując znajomość utworów Witkacego, Schulza, Gałczyńskiego lub Gombrowicza.

Groteska jest to konwencja literacka polegająca na deformowaniu rzeczywistości, łączeniu elementów świata ludzi i świata zwierząt. Mająca na celu krytykę tej rzeczywistości(podobnie jak w satyrze).W odróżnieniu od satyry groteska posługuje się absurdem, fantastyką ,wyolbrzymieniem. Twórcy XX w chętnie wykorzystują groteskę, aby wyrazić swój negatywny stosunek do świata opisywanego.

1) Gombrowicz- „Ferdydurke” Gombrowicz postawił tezę, że światem rządzi forma oparta na sztuczności. Tak naprawdę nikt z nas nie jest naprawdę sobą. Aby tą tezę udowodnić posłużył się groteskową sytuacją.30 latka umieścił w 6 klasie szkoły powszechnej, na pensję u państwa Młodziaków i wśród konserwatywnego ziemiaństwa w Bolimowie. Z tych 3 sfer Józio Kowalski próbuje uciec demaskując wcześniej sztuczność tych środowisk. W szkole są metody nauczania np. uczenie na pamięć, powtarzanie głośne i zapamiętywanie. Ogromny strach nauczycieli przed dyrektorem i wizytatorem. Karykaturalne postaci np. profesor Pimpko- podstarzały, zakochany w pensjonarce czy Bladaczka apelujący do swoich uczniów aby uczyli się ze względu na swoją rodzinę. Powieśc Gombrowicz kończy się stwierdzeniem ze nie ma ucieczki przed człowiekiem jak tylko w innego człowieka, nie ma ucieczki przed gębą jak tylko w inną gębe, a przed pupą nie ma ucieczki. Pupa-wprowadzenie w dzieciństwo.

2) ”Szewcy” Witkacego to dramat absurdalny ukazujący rewolucję i jej skutki. Autor przedstawił, że rewolucja pożera własne dzieci. Poszczególne stadia przewrotów politycznych to

a) kapitalizm

b) wyzysk kapitalistyczny zostaje obalony ,władzę przejmują szewcy: czeladnicy i rejent Tempe, następuje socjalizm

c) faszyzm-zamykają szewców o otwierają zakład szewski

d) ostatnim ustrojem jest technokracja-polega na sprawowaniu władzy przez ludzi o wykształceniu technicznym, którzy stawiają na maszyny. Witkacy stwierdził, że teatr się przeżył i należy stworzyć nową teorię-TEORIĘ CZYSTEJ FORMY Wyrasta ona z katastroficznych przekonań autora ,że świat się kończy, sztuka się wyczerpała a indywidualność człowieka jest mocno zagrożona. Witkacy uważa, że fabuła i prawdopodobieństwo zdarzeń nie są w dramacie istotne. Dlatego jego bohaterowie umierają a następnie ożywają dalej w akcji (Sajetan)

47. Zmagania człowieka z losem w „Procesie” F. Kafki (lub inym utworze).

Centralnym problemem prozy Kafki jest udręka samotnego człowieka zagubio­nego w obcym mu, wrogim, zbiurokratyzowanym świecie, którego mechanizmu nie może pojąć, a jednak próbuje walczyć z jego anonimowymi siłami. Oryginalna twór­czość Kafki wyrosła na gruncie ekspresjonizmu, ale wybiega daleko poza ten kieru­nek. Jest to proza awangardowa, zrywa z tradycjami, zwłaszcza z realizmem, nie naśladuje rzeczywistości, a kreuje własną, niepokojącą wizję świata.

Świat przedstawiony w "Procesie" Kafki jest metaforą systemu władzy, który pra­gnie całkowicie podporządkować sobie człowieka. Józef K. stanął przed silną, roz­budowaną instytucją, która coraz bardziej ingeruje w jego życie, zniewala go, unie­możliwia myślenie o czymkolwiek innym. Instytucja wytwarza własne prawa, które wydają się absurdalne, nielogiczne, ale tym bardziej potwierdzają potęgę sądu. Nie ma żadnych szans jednostka, która spróbuje się sprzeciwić. Opornych czekają tortury i śmierć. Przeżyć można za cenę utraty indywidualności, godności, za cenę zniewo­lenia. Instytucja żąda posłuszeństwa, bezkrytycznej wiary, hołdu. Jest to siła anonimowa - nie wiadomo kto oskarża, kto feruje wyroki. Człowiek od początku uznany jest winnym, ma tę decyzję przyjąć bez szemrania i podporządkować się. Zresztą styka się tylko z niższymi urzędnikami, woźnymi, którzy nie udzielają mu żadnych sensownych informacji. Sami nie wiedzą, są tylko trybikami w potężnej machinie, co nie przeszkadza im poniżać, lekceważyć oskarżonych. Kafka ukazał jak nieludz­ki stał się świat z coraz bardziej rozbudowaną biurokracją, systemem niewolenia człowieka, który podporządkowuje każdy moment życia, każdy czyn, nawet odruch kontroli urzędników. Im bardziej zawikłany system, im trudniej go pojąć, tym waż­niejsi są jego funkcjonariusze, tym bardziej bezradny jest pojedynczy człowiek.
W skrajnej wersji taki zbiurokratyzowany system przybiera zbrodniczą formę totalitaryzmu. Ale i we współczesnych demokracjach często się zdarza, że machina biurokratyczna tak się rozrasta, że oszałamia człowieka i podporządkowuje go sobie nadmiernie. Rzesze urzędników, by uzasadnić swe istnienie, komplikują życie niezrozumiałymi przepisami i ograniczeniami. Ludzie stają wobec nich bezradni. Rejestry, kartoteki, dokumenty, komputery sprowadzają istotę ludzką do numeru, peselu itp. i służą kontrolowaniu i podporządkowaniu. Rzeczywistość poddana zbytniej presji urzędników staje się odhumanizowana, nieludzka i nieprzyjazna człowiekowi. Ka­fka znakomicie to przewidział.
Ta wielka metafora ma także sens metafizyczny. Możemy ją odczytywać w kategoriach ostatecznych dotyczących życia, śmierci, winy i kary. Wina, grzech są nieodłącznie związane z ludzkim życiem. Karą za nie jest śmierć. Wina Józefa K. polega na próbie zrozumienia świata, a wiedza ta jest niedostępna człowiekowi. Był szczę­śliwy, gdy nie myślał o tym. I tak lepiej, bo po co rozumieć? Z rozumieniem łączy się udręka, jak w przypadku bohatera. W dziewiątym rozdziale powieści bohater rozmawia z księdzem w katedrze. Miejsce kultu, opowiadana przez księdza przypowieść, rzekomo pochodząca z Biblii, sugerują, że chodzi o sprawy zasadnicze, do­tyczące istoty bytu, praw rządzących światem. W przypowieści prawo jest przedstawione jako cel dążeń każdego człowieka, świętość, potęga. Aby je zrozumieć człowiek poświęca wszystko, ale celu nie osiąga. Prawo jest tu ukazane jako świętość, którą należy przyjąć, szanować, podporządkować się jej. Każdy bunt jest grzechem. Człowiek jest winny w założeniu, bo jest ciekawy, chce poznać, pragnie wolności, godności, żyje, a więc grzeszy. Nie ma niewinnych. Proces toczy się nieustannie w sumieniu każdego człowieka. Wyrokiem jest śmierć, która przecież czeka każdego człowieka. Taka interpretacja jest bardzo pesymistyczna. Według niej los człowieka jest niezmienny i przesądzony. Porządek świata jest nienaruszalny, umysł ludzki nie może go zgłębić, wszelkie próby są winą, grzechem. Grzeszymy żyjąc. Życie jest procesem, który z każdym dniem przybliża Sąd Ostateczny.

48. Wielopłaszczyznowość i artyzm „Mistrza i Małgorzaty” M. Bułhakowa.

To książka poruszająca wiele gatunków:

-miłosny: Mistrz i Małgorzata

-Biblijny-odwołanie do życia i męczeństwa i śmierci Chrystusa(w powieści Jeszua Hanocri),drugą postacią jest poncjusz Piłat (prokursator)

-wątek psychologiczny ukazujący dylematy człowieka, który musi podjąć ważną decyzję

-wątek fantastyczny-pojawienie się Wolanda i jego świty w Moskwie w latach 30-tych

Woland siła zła pełni funkcję pozytywną w powieści demaskuje wszelkie przejawy korupcji, ukazuje mieszkańców Moskwy, wymierza kary nieuczciwym osobom

-powieść polityczna-krytykująca system panujący w Rosji. Wszystko opiera się na donosicielstwie, korupcji, nadużywaniu władzy.

-wątek baśniowy- powieść odwołująca się do motywów baśniowych: wyjazd Małgorzaty na miotle, podróż kabrioletem, mówiący kot

Artyzm powieści polega na tym że Bułhakow bardzo umiejętnie łączy wszystkie watki w jedną całośc, że powstaje powieść spójna a nie odrębne części. Wykorzystuje tu kompozycję SZKATUŁKOWĄ, że wszystkie powieści są w środku całej powieści.

49. Najciekawsze portrety psychologiczne w wybranych powieściach okresu pozytywizmu, Młodej Polski, międzywojnia i współczesnych.

Pozytywizm- Wokulski, Justyna Orzelska („Nad Niemnem”)- kieruje się głosem serca, wybiera Janka

Młoda Polska ”Ludzie bezdomni” Tomasz Judym, ”Chłopi” -Jagna i Boryna

Dwudziestolecie miedzywojenne- Cezary Baryka z „Przedwiośnia”

„Granica” Nałkowskiej- Zenon Ziembiewicz, żona Elżbieta Biecka, kochanka Justyna Bogutówna (Justyna oblała kwasem Zenona, następnie on strzelił do siebie)

50.Portret ofiary i kata w „Medalionach" Nałkowskiej napisała w oparciu o badania i obserwacje

Poczynane podczas prac głównej komisji badania zbrodni Hitlerowskich.

Pisarka była członkiem tej komisji i wszystko, co zawarła w swojej prozie jest

faktem. „Medaliony" stanowią cykl opowiadań, w których autorka nie poddaje

materiału specjalnej obróbce literackiej, gdyż suche fakty bez komentarza i bez

interpretacji - uderzają najmocniej. Cykl stanowi 8 opowiadań.

Tytuł pochodzi od medalionów nagrobkowych zawieszanych na grobach

ludzi zmarłych. Nałkowska prezentuje w swoich krótkich opowiadaniach -

refleksjach portrety ludzi, którzy przeżyli gehennę hitleryzmu i poprzez swoje

wypowiedzi, zeznania i zwierzenia dali świadectwo prawdzie.

Motto „Medalionów" brzmi:

„Ludzie ludziom zgotowali ten los "

Wyczuwamy w nim gorycz refleksji i pytanie:

-Jak to się mogło stać?

-Jak człowiek mógł tak skrzywdzić i upokorzyć drugiego człowieka?

Motto przeraża i porusza, a „dobre" obrazy w „Medalionach" są dziełem

człowieka, który utworzył faszyzm i hitleryzm prace i miejsce kaźni ~ straszną

rzeczywistość, koszmar.

51. „Zło nie było udziałem tylko jednej strony” - rozwiń tę myśl w oparciu o znaną Ci literaturę obozową.

(można połączyć z pytaniem 50)

T. Borowski - „Opowiadania”

Z. Naukowska - „Medaliony”

G.H. Grudziński - „Inny Świat”

Nie tylko Hitlerowcy byli katami, byli źli, ale także przemoc była wśród więźniów.

Narrator Tadek ma cechy T. Borowskiego. Nikt z obozu nie został czysty, spokojny. Trzeba było te zasady trochę nagiąć aby przeżyć.

Musieli kraść, aby lepiej się odżywić. Borowski ukazany jest jak je konserwę rybną i boczek.

52.„Ważniejsze od przetrwania jest zachowanie swego człowieczeństwa" ,(G. Orwell).Przedstaw swój sąd na ten temat wykorzystując znajomość „Innego świata" G. Herlinga - Grudzińskiego i „Opowiadań" Tadeusza Borowskiego.

Antropologia filozoficzna od wieków stara się ostatecznie zdefiniować jakie i czym jest człowieczeństwo, odpowiedzieć na pytania o istocie ludzkiej i wypracować koncepcję człowieka, która określi jego naturę. Człowiek powinien szanować bliźniego. Nakazuje nam to zarówno sumienie jak też wiara. Jednak jak wiemy „tonący chwyta się brzytwy" i potrafi utopić swego wybawcę walcząc o swoje życie. Przykładem takiego zachowania jest postawa niektórych bohaterów „Innego świata" Grudzińskiego i „Opowiadań" Borowskiego. Na własnej skórze doświadczyli oni cierpienia związanego z wojną i okupacją, i byli naocznymi świadkami tego co zawarli w swych dziełach. W „Innym świecie" Grudziński relacjonuje swój pobyt w łagrze w Jercewie, które charakteryzowało się

wszechogarniającą siłą donosu na bliskich i przyjaciół, licznymi gwałtami kobiet i zabójstwami. Jednak chyba najgorszą postawą jaka zasługuje na potępienie było zachowanie pewnego współwięźnia, którego Grudziński spotyka po wojnie w Paryżu. Aby uratować swoje życie owyczłowiek doniósł na trzech jeńców niemieckich, których następnie rozstrzelano. Oczekiwał on, że Gustaw jako towarzysz udręki wypowie chociaż jedno słowo: „rozumiem" , uciszające jego wyrzuty sumienia, jednak to nie nastąpiło. Inną postacią jest Kostylew , skazany niesłusznie za rzekome szpiegostwo. Praca fizyczna załamała go i poniżyła do tego stopnia, że nie było rzeczy, której by nie zrobił dla kawałka chleba. By ocalić w sobie resztki człowieczeństwa, zdecydował opalać sobie rękę co jakiś czas w ogniu, dzięki temu rana nie goiła się, a Kostylew leżał ciągle w szpitalu, czytając

swoje ukochane książki i zachowując swoją wolną wolę. Jednak wielu więźniów złamało niewolnicze życie w łagrze. Taką osobą jest pewna młoda dziewczyna, zwana „generalską doczką", którą głód z dumnej i pięknej zmienił w kobietę lekkich obyczajów oddającą swe ciało za jedzenie.

Podobne sytuacje opisuje Borowski w swoich opowiadaniach. Opowiadanie „Proszę państwa do gazu" to obraz rozładunku nowych więźniów, w którym uczestniczy główny bohater, Tadeusz zwrot w stronę autora. Nagrodą dla pomagających przy rozładunku mają być nowe ubrania i świeże jedzenie, jednak Tadeusz zapomina o nagrodach gdy widzi „dantejskie sceny" towarzyszące

rozładunkowi. Z wagonów wychodzą tysiące ludzi . nieświadomych swej przyszłości. Nie wiedzą oni ,że zostaną spaleni, lub będą dożywać śmierci w okrutnych katuszach. Gdy wagony zostają otwarte,

wydobywa się z nich ogromny fetor, wyskakują z nich wykończeni ludzie, niektórzy nie docierają na miejsce żywi, gdyż zostają zadeptani przez innych. Matki by uniknąć śmierci wyrzekają się swoich dzieci, które ciskane są przez esesmanów niczym kamienie. Kaleka dziewczyna bez nogi wrzucona

jest więźniów na stertę trupów - spali się żywcem razem z nimi. Tadeusz bardzo źle znosi to wszystko, uzmysławia sobie że brak jedzenia jest niczym w porównaniu do cierpienia jakie przeżywają nowi więźniowie. Gdy transport zostaje rozładowany, obóz powraca do normalnego życia. Nikt nie zauważa nawet dymu z krematoriów, zaś nowe ubrania i świeże jedzenie wzbogacą zapasy na wiele dni.

Inne opowiadanie Borowskiego pt. „Dzień na Hermenzach" również przedstawia życie obozu, a dokładniej hierarchię tam panującą. Najważniejsze jest tu jedzenie, za które niektórzy potrafili wydać innych więźniów na śmierć. Sumienie i czystość duszy znika gdy przed oczami pojawia się coś do jedzenia, co nie przypomina wody z pokrzywą. Uczy się tu tylko przetrwanie, a wartości moralne i zwykłe człowieczeństwo traci są wartość przy kromce chleba.

Wiemy że człowiek w chwilach zagrożenia życia walczy o nie jak dzikie zwierzę, stosując wszystkie chwyty, nawet te niedozwolone. Warto jednak czasami zachować odrobinę człowieczeństwa- Co prawda nie pomoże to ciału, ale na pewno wzmocni duszę i pozwoli przetrwać złe chwile.

53.Kariera J. Stroopa przykładem mechanizmu tworzenia elit w

faszystowskim systemie totalitarnym.

J. Stroop, oficer SS, likwidator warszawskiego getta. Moczarski, autor książki spędził z nim kilka miesięcy w jednej celi i prowadzi z nim rozmowy. Stroop opowiada o swoim dzieciństwie, ojcu policjancie, o matce, która niemal dewocyjnie praktykowała wiarę katolicką, o małym prowincjonalnym miasteczku, w którym Stroop się wychował. Właściwie nie miał szans na karierę, ani na wyrwanie się z prowincji, gdyby nie kontakt z ideologią faszystowską. Niemiec wspomina rodzinę, szkołę, wojsko, I wojnę światową, swoją pierwszą miłość, która nie

miała szans, gdyż Stroop zakochał się w Słowiance, małżeństwo z odpowiednią kobietą niemiecką, wychowanie syna na dobrego faszystę... Odznaczył się licznymi sukcesami w podbojach ziem wschodnich. Wykształcenie zastępowała ideologia. Misja zlikwidowania getta żydowskiego.Na przykładzie kształtowania osobowości Stroopa pokazany został mechanizm działania systemu hitlerowskiego;

- poszufladkowana psychika: dobry ojciec nie kłóci się z byciem hitlerowskim zbrodniarzem;

- Stroop jako wytwór, efekt działania machiny zła;

- Oddziaływanie faszyzmu na swych członków przez: mitologię o

pochodzeniu; koncepcje pseudo - historyczne, pojęcia na temat kobiet i

innych ras.

Stroop osiągnął swoją pozycję dzięki temu ,że ślepo słuchał rozkazów , nie pytał o ich sens tylko je wykonywał. To była jedna droga w jego życiu do osiągnięcia czegokolwiek w życiu. Ślepe posłuszeństwo ideologii okazało się najlepszym wyjściem.

54. Martyrologia narodu żydowskiego i jej odzwierciedlenie w literaturze

Wielu pisarzy chciało wypowiedzieć prawdę o ostatnich rozdziałach historii Europy. Najokrutniejszym doświadczeniem z tamtych lat były obozy koncentracyjne, milionowa martyrologia narodów, machina śmierci stworzona przez hitlerowców. Skala rozrachunków z hitlerowskimi obozami zagłady w Polsce była największa. Ukazało się wiele relacji byłych więźniów. Polskie relacje o obozach były najliczniejsze, a także najgłębsze.Znalazło to oddźwięk w literaturze Tadeusza Borowskiego, Zofii Nałkowskiej, Gustawa Herlinga- Grudzińskiego. Ich osobiste przeżycia z lat wojennych wypłynęły na powstanie utworów o tamtych latach. Borowski przeszedł piekło obozów koncentracyjnych, Nałkowska pracowała w Międzynarodowej Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskich, Grudziński był więźniem sowieckich łagrów. *Borowskiemu największą popularność przyniosły opowiadania „Pożegnanie z Marią”, „Kamienny Świat”. Ukazuje w nich obraz degradacji moralnej, upadku człowieka, zatracenia systemów wartości w warunkach obozu koncentracyjnego. Obóz to dla Borowskiego miejsce, w którym nie tylko się umiera, ale także trzeba żyć. Niestety, życie to możliwe jest dopiero po odrzuceniu wszelkich kryteriów moralnych. Narrator opowiadań nosi imie Tomek. Nie jest on traktowanyjako przestępca, chociaż kieruje się zasadami, które mogą być różnie oceniane. Przede wszystkim uświadomił sobie, że tylko bezwzględność wobec innych pozwoli przetrwać, znaleźć miejsce w przedziwnie zorganizowanym społeczeństwie obozowym. Podstawą jego funkcjonowania w obozie była nadzieja, że wojna się skończy, że nadzieje „inny świat”, że wrócą prawa człowieka. * Opowiadania Borowskiego najczęściej porównywane są z „Medalionami” Nałkowskiej, w których dominuje zdumienie, że „ludzie ludziom zgotowali ten los”. Wybierając najbardziej drastyczne epizody, autorka podkreśla duchowe i moralne zniszczenie wywołane stałym obcowaniem człowieka ze zbrodnią i śmiercią. Opowiada o planowym mordowaniu ogromnej liczby ludzi, których ciała stały się surowcem w przemyśle. Zofia Nałkowska przedstawiła życie „przeciętnego” więźnia, jego ciężką pracę ponad siły, znęcanie się esesmanek nad kobietami, codzienne wielogodzinne i bezsensowne apele często w deszczu lub mrozi, wyniszczające człowieka zarówno fizycznie jak i psychicznie. Głodowe racje żywnościowe wywalały w ludziach najniższe instynkty (była więźniarka opowiada o tym, że niektórzy jedli nawet mięso z trupów, aby przeżyć; opowiadanie „Dno”. Świadkowie wydarzeń, wypowiadając się w „Medalionach”, ocaleli często jedynie fizycznie, gdyż piekło jakie przeżyli zniszczyło w nich wrażliwość, ból nie tylko fizyczny, ale czasami gorszy, psychiczny stępił zmysły; zdolność do odczuwania. Dlatego styl opowiadań „Medalionów” jest czysto relacjonujący, reporterski. Wystarczy to jedno zdanie: „ludzie ludziom zgotowali ten los”, aby wzruszyć, przerazić, skłonić do refleksji. Zbrodnie nie są dla niej zaskoczeniem, lecz to, że do nich dopuszczono, że pozwolono na zaistnienie tamtego systemu, który według praw zdrowego rozsądku nigdy nie powinien powstać. Są więc „Medaliony” oskarżeniem zbrodniarzy. Tematem reportażu-wywiadu Hanny Krall jest martyrologia Żydów w okresie II wojny światowej. Autorka książki przeprowadziła wywiad z zastępcą komendanta ŻOB-u (Żydowskiej Organizacji Bojowej) - Markiem Edelmanem - który po wojnie został cenionym lekarzem kardiologiem.
Utwór ma dwie rzeczywistości: przeszłość, naznaczoną piętnem śmierci, a nawet samobójstwa, gdy jest ono obroną przed wrogiem, i teraźniejszość: ratowanie ludzkiego życia. Obie rzeczywistości są "wyścigiem z Panem Bogiem", oznaczonym jednym celem: zdążyć!. Zdążyć połknąć cyjanek - zanim hitlerowcy znajdą cię, by zabijać i torturować. W czasie likwidacji szpitala pielęgniarki podawały ludziom truciznę, wielu ludzi popełniło samobójstwo, strzelano nawet do siebie, tylko po to, by nie oddać się w ręce Niemców. W teraźniejszości zdążyć oznacza zoperować, zanim choroba zabierze pacjenta. Zdążyć przed Panem Bogiem, bo Bóg zsyła chorobę, bo Boga w okrzyku "Gott mit uns" wpisali sobie Niemcy na sztandary, Bóg zdecyduje o życiu lub śmierci.
Hanna Krall prezentuje walkę i bohaterstwo Żydów. Zorganizowano powstanie bez szans, w którego powodzenie nikt nie wierzył. Chodziło o coś innego, o samostanowienie o sobie, o zachowanie ludzkiej godności, o godną śmierć, jaką daje walka.
Hanna Krall ukazuje także wstrząsające obrazy życia w getcie. Oto dobrodziejstwem jest odstąpienie cyjanku, istnieje walka o tzw. numerki życia, które okazały się farsą, dawały złudzenie na szansę przeżycia - było to cyniczne, ale zapobiegało szerzeniu się paniki.

55. Postawy ludzi w sytuacji zagrożenia i moralne przesłanie „Dżumy” A.Camusa

W książce Alberta Camus'a pt. „Dżuma” ukazane są różne postawy wobec zbliżającego się niebezpieczeństwa. Sam tytuł możemy różnie interpretować, na przykład jako rzeczywistą epidemię nawiedzającą Oran. Jest to znaczenie realistyczne i organizuje całość wydarzeń w powieści. To symbol zagrożenia człowieka wobec sił, na które nie ma wpływu. Dżumę możemy także rozumieć jako wojnę. Jest to znaczenie przenośne, które także jest godziną próby, wyzwala w ludziach różne zachowania. Trzecia interpretacja mówi nam o dżumie jako zło tkwiące w człowieku, które ujawnia się często w chwilach zagrożenia. „Każdy nosi w sobie dżumę, nikt bowiem, nikt na świecie nie jest od niej wolny”.
W Oranie poznać można różnego typu postacie. Na przykład doktor Bernard Rieux, gdy zauważył niepokojące objawy( zdechłe szczury, pierwsze ofiary śmiertelne) od razu uważał, że to epidemia. Chciał działać. Owszem mógł zrezygnować z walki, lecz tego nie zrobił. Był lekarzem, więc może dlatego tkwiła w nim pewna etyka lekarska nie pozwalająca zostawić chorego bez opieki. Rieux należy do ludzi, którzy bardzo wyraźnie rozgraniczają wartości, wiedzą co jest dobre, a co złe i wiedzą po której stronie należy stanąć. Prezentuje on aktywną, bohaterską postawę, uosabia uczciwość(„... w tym wszystkim nie chodzi o bohaterstwo. Chodzi o uczciwość. Ta myśl może się wydać śmieszna, ale jedyny sposób walki z dżumą to uczciwość”) i poświęcenie. Dla niego dżuma to wróg i trzeba podjąć z nią walkę, którą można nazwać heroiczną, ponieważ on doskonale zdawał sobie sprawę z tego, iż większość leczonych ludzi i tak jest skazana na śmierć. Jednak nie poddał się, mimo własnych trosk związanych z chorobą i wyjazdem żony do uzdrowiska.
„Trzeba walczyć w taki czy inny sposób i nie padać na kolana” - tak właśnie uważał Rieux i jego przyjaciel Tarrou, następny przykład człowieka, który od samego początku postanawia walczyć z epidemią. Jest to bohater, który od wielu lat tułał się po świecie, zaznał w życiu wszystkiego. Dżuma czyni z niego człowieka aktywnego, organizatora niosącego pomoc. „Jedyne obrazy Tarrou, jakie zachowa [doktor Rieux], były obrazami człowieka biorącego w garście kierownicę auta, żeby je poprowadzić, lub ciężkiego ciała leżącego teraz bez ruchu.”
Mimo, iż postać ta była pełna sprzeczności, żyjąca w rozdarciu, to w chwili śmierci wie, że jej życie nabrało sensu i wartości.
W powieści Camus'a zostały nam przedstawione nie tylko postacie, które od razu bez żadnych zahamowań oddają się walce dla ogółu, walce przeciw zarazie, na którą nikt nie miał wpływu. Ojciec Peneloux uważał, że dżuma jest karą za grzechy. Na początku zarzuca wszystkim pychę, zuchwałość . „Bracia moi, doścignęło was nieszczęście, bracia moi, zasłużyliście na nie”- są to słowa jakie wypowiedział w pierwszym kazaniu. Jego druga przemowa diametralnie różniła się do pierwszej, w szczególności tym, iż nie mówił już „wy”, ale „my”. Przemiana ta nastąpiła w chwili gdy cały personel medyczny obserwował jak dziecko sędziego Othona walczy z chorobą. Zastosowano na Filipku nowe lekarstwo, które wprawdzie przedłużyło życie małego, ale nie uratowało go. Peneloux dostrzegł, że nie tylko ksiądz pracuje dla zbawienia człowieka. Zrozumiał, że człowieczeństwo należy podkreślać w każdych warunkach, a szczególnie w niebezpieczeństwie, dlatego „wstąpił do formacji sanitarnych, nie opuszczał szpitali i tych miejsc gdzie można zetknąć się z dżumą. Stanął w pierwszym szeregu ratowników, to znaczy znalazł się tam gdzie według swego mniemania powinien był się znaleźć”.
Bohaterem, który również przeszedł przemianę jest Rambert. To młody, dobrze zapowiadający się dziennikarz, który kilka dni przed wybuchem epidemii przyjeżdża do miasta, by napisać artykuł o życiu Arabów. Zostawił w Paryżu kobietę, do której za wszelką cenę chciał powrócić. Początkowo pragnął uciec, myślał tylko o sobie. Stwierdził, że nie jest częścią społeczeństwa orańskiego i dżuma go nie dotyczy, jednak później zaraza ta sprawiła, że nauczył się prawdziwych wartości. „Zawsze myślałem, że jestem obcy w tym mieście i że nie mam z wami nic wspólnego. Ale teraz, kiedy zobaczyłem to co zobaczyłem wiem, że jestem stąd, czy tego chcę czy nie. Ta sprawa dotyczy nas wszystkich” Po rozmowie ze starą Hiszpanką, u której mieszkał przez kilka dni zaczął mieć wątpliwości. Postanawia zostać i podjąć walkę z epidemią dla dobra ogółu. Rambert od tego momentu zaczyna patrzeć inaczej na pewne sprawy, ma inne podejście do ludzi, zwalczył zło tkwiące w nim.
W „Dżumie” byli i tacy bohaterowie, którzy wykorzystywali zarazę dla własnych celów. Autor przedstawił nam postać Cottarda, przestępcę nie widzącego sensu życia. Chciał się zabić, lecz próba nie udała się. Osoba ta jako jedna z nielicznych zapewne mieszkańców Oranu cieszyła się z nadejścia epidemii, gdyż tak długo jak ona(dżuma) będzie trwała on będzie bezpieczny. Przyniosła mu wyzwolenie, a także możliwość zadośćuczynienia za winy, spłacenia długu wobec ludzi. Stąd jego aktywna postawa- wręcz zachwyt zarazą. Cottard jednakże pod koniec dżumy zaczyna obawiać się, że z dnia na dzień skończy się jego „wolność”. Z własnego mieszkania zaczyna strzelać do tłumu i zostaje aresztowany.
Niezwykle zabawna jest postać Josepha Granda, skromnego urzędnika przeżywającego wielkie zmartwienie i oddany absurdalnemu marzeniu jakim było napisanie powieści. Emocjonuje go tylko jedno zdanie, nad którym pracuje przez cały czas trwania dżumy. Gdy choroba dosięga i jego, każe doktorowi Rieux, aby spalił jego dzieło.
„Dżuma” jest książką ukazującą nam różne zachowania ludzi wobec zagrożenia. Historie każdej z tych postaci możemy traktować jako przykład. Daje nam nakaz, aby w razie podobnego zagrożenia stanąć po tej dobrej stronie, by podjąć walkę ze złem. Brak działań, pogodzenie się z losem mogą tylko zło potęgować. Jednak wiara w moc pozytywnych wartości daje nam odwagę i pozwala na dalsze trwanie w walce.
W powieści tej wydarzenia i świat w niej przedstawiony są pretekstem do głębszych przemyśleń.

56.Zderzenie marzeń z pospolitością realiów w o powiadaniu M. Hiaski

„Pierwszy krok w chmurach" (lub innym).

W opowiadaniach Marka Hłaski, trochę samouka, trochę młodzieżowo-

literackiego „cygana", dominuje nuta przekory i buntu, ironii, gniewu i

rozpaczy. Jego bohaterami są młodzi ludzie wytrąceni z normalnych kolein

życia, ocierający się o świat ciężkiej, fizycznej, złe płatnej pracy i świat

przestępstwa, ubodzy kochankowie bez mieszkań i szans na realizację swych

życiowych marzeń.

„Pierwszy krok w chmurach" - opowiadanie o „zgwałconej niewinności".

Ludzie, którzy się kochają, pragną aktu miłosnego jako uświęcenia uczucia. To

ma być ten „pierwszy krok w chmurach", do którego się przygotowują, na który

czekają! którego trochę się lękają. Lecz gdy dochodzi do próby „wędrówki" w

chmury - zostaj ą brutalnie sprowadzeni na ziemię przez grupę nie tyle nawet

złych, co tępych i spaczonych przez życie prymitywnych, pijaczkowatych

mężczyzn, którzy z braku rozrywki decydują się „poprzeszkadzać" młodym -

przerywają ich miłość, nie szczędząc brutalnych szyderstw i słów. Niszczą to, co

miało być piękne i wzniosłe. „Zakochani" prawdopodobnie nigdy już nie będą

zakochani i szczęśliwi.

57. „Początek” A.Szczypiorskiego (lub inny utwór) - powieścią o życiu, śmierci i uwikłaniu człowieka w historię.

Początek” Andrzeja Szczypiorskiego to powieść bogata treściowo, podejmująca różnorodne tematy istotne w życiu człowieka. W tym tkwi jej wartość, dzięki swojej uniwersalnej i bogatej tematyce zyskała popularność i uznanie, nie tylko w Polsce, ale także na świecie. Powieść podejmuje wiele zagadnień. Wśród głównych wątków przewijających się w książce można wymienić szereg uniwersalnych i chętnie podejmowanych przez pisarzy tematów: rodzenie się zła, zbrodni, hitleryzm jako początek późniejszych nieludzkich działań Niemców, losy Żydów podczas II wojny światowej.
W rozbudowanej problematyce powieści pisarz podejmuje między innymi temat Polski i Polaków. Autor porusza bardzo drażliwą, często sporną kwestię postawy Polaków wobec tragedii żydowskiej. Ukazując losy żydów, pisarz pokazał przykłady bohaterstwa obywateli Polski, którzy ratowali mieszkańców getta, narażając własne życie. Jednak zdarzały się przypadki szantażowania i wydawania Żydów w ręce gestapo. Przytaczając takie przykłady Andrzej Szczypiorski zburzył funkcjonujący w świadomości naszego społeczeństwa stereotyp dotyczący relacji Polacy-Żydzi. Okazało się, że zarówno wśród jednych, jak i u drugich obok ludzi szlachetnych, odważnych istnieli zdrajcy, złodzieje, krętacze. Np. matka Pawła Kryńskiego, siostra Weronika, sędzia Romnicki, uratowali żydowskie dzieci, a Piękny Lolo i Blutman byli szmalcownikami.
Andrzej Szczypiorski ukazał również, że przeświadczenie Polaków o tym, że wszyscy
Niemcy to ludzie okrutni i bezwzględni jest fałszywe. Świadczy o tym postać Mullera, człowiek ten urodził się i wychował w Polsce, związał swoje losy z Polakami i sam czuł się Polakiem. Przyczynił się do uratowania Ireny Seideman z rąk gestapo. Pod koniec wojny uciekł do Niemiec, ponieważ bał się Rosjan, ale do końca życia był nieszczęśliwy dokuczała mu samotność, tęsknił za Polską.
Losy bohaterów „Początku” były skomplikowane i tragiczne nie tylko w czasie wojny, ale także po jej zakończeniu. Zasadniczy wpływ na ich życie wywołał ustrój totalitarny, władze komunistyczne zmierzały do całkowitego podporządkowania sobie społeczeństwa. W roku 1968 rozpoczęła się w Polsce nagonka antysemicka, która dotknęła bardzo wielu Polaków pochodzenia żydowskiego i spowodowała przymusowe opuszczenie kraju. Jedna z ofiar była Irma, która uczciwie i rzetelnie pracowała i która czuła się Polką. Miała żal do Polski i w czasie spotkania z Pawłem w Paryżu powiedziała, że zabrano jej prawo do bycia sobą.
Andrzej Szczypiorski ustosunkował się w swojej powieści również do wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. Uznał, że wydarzenie to w decydujący sposób przyczyniło się do obalenia mitu o wyjątkowości Polski i Polaków, o tym, że cierpienie naszego narodu „zawsze było czyste, prawe i szlachetne”. Stan wojenny dowiódł, że solidarność Polaków ich wspólny cel to „wieczne polskie kłamstwo”.
Pisarz wyraził w swojej powieści przekonanie, udowodnił, że Polacy nie są narodem wybranym, że obok siebie żyją zarówno ludzie porządni, uczciwi jak i wyrzutki społeczeństwa, „że łajdactwo i świętość w jednym stoją domu, także i tutaj, nad Wisłą, jak wszędzie na całym Bożym świecie”. Tak więc Polska nie jest Chrystusem narodów, jest krajem, jakich wiele. Andrzej Szczypiorski użył bardzo ostrych określeń pod adresem Polski. Napisał między innymi, że jest „sprzedajną (...), antysemicka, antyniemiecka, antyrosyjska, antyludzka”.
Uważam, że swoją powieścią Andrzej Szczypiorski przyczynił się do zmiany naszych poglądów na temat Polski i Polaków. Rozprawił się ze stereotypami funkcjonującymi w społeczeństwie. „Początek” jest także powieścią o skomplikowanych stosunkach między Polakami, Żydami, Niemcami. To także książka ukazująca zbrodniczy charakter systemów totalitarnych. Pisarz uważał, że całe zło w czasie wojny i w powojennej Polsce było efektem działania totalitaryzmu. Niezwykłość „Początku” polega nie tylko na tym, że pisarz obalił niektóre mity, ale także jako jeden z niewielu ukazał cenę, jaką płaci się za poczucie przynależności do danego narodu.

58.Dramat Wyspiańskiego, Zapolskiej, Rózewicza, Mrożka - zaprezentuj ten, który uważasz za ajważniejszy.

Wesele Stanisława Wyspiańskiego to najdoskonalsze dzieło obrazujące obyczaje i poglądy społeczeństwa na przełomie XIX/XX w. Opisuje ono ślub krakowskiego poety Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną. Wesele odbyło się w rzeczywistości w 1900 roku we wsi Brono wice w domu Włodzimierza Tetmajera, na którym sam Wyspiański byt gościem, a postacie tam zaobserwowane zilustrował w swojej książce. Autor w swoim dziele ukazuje dwa bardzo różniące się od siebie stany: chłopstwo i inteligencję,

przedstawiając je w pełnym obrazie z wadami i zaletami. Wesele w którym bierze udział cała wieś jest w gruncie rzeczy jedynie formą bratania się dwóch grup społecznych. Jednakże okazuje się to zupełnie niemożliwe. Mimo iż jest to jedno to samo społeczeństwo, wydaje się ono niesamowicie wyalienowane.

Długie lata zaborów sprawiły iż mieszczanin-inteligent pobierający nauki w najlepszych szkołach wie więcej o krajach leżących daleko od jego ojczystej ziemi niż o swoim domu-Polsce. Doskonałym przykładem takiego zachowania jest rozmowa Radczyni, ciotki Rydla z wieśniaczką Kliminą, gdy inteligentka pyta w listopadzie czy już obsiali sobie pole. Klimina jest wręcz zdumiona takim pytanie gdyż dla niej jest oczywiste iż to nie najlepsza pora na takie czynności. Wskazuje to na pozorne zainteresowanie stanu wyższego sprawami

polskiej wsi jakże ważnej w ówczesnym czasie. Inteligencja zapomina, iż wyzwolenie jest możliwe tylko przy współpracy a nie samotnym działaniu. Wyspiański doskonale przedstawia niechęć mieszczan do „czynu

zbrojnego" pokazując jednocześnie zapał chłopów. Jasiek mający wypełnić powierzoną mu przez Czepca misje zawodzi, gdyż podnosząc pawie pióro symbol próżności l pozornych wartości odpina mu się złoty róg, którego dźwięk miał ponieść naród do zwycięstwa. Jego prywatny interes okazuje się ważniejszy niż powierzone mu zadanie. Jego utrata powoduje zatracenie szansy czynu powstańczego na długie lata. Całe chłopstwo a w szczególności osoba która zgubiła róg ukazana jest jako niedojrzała do wzniosłych czynów, a

brak uczestnictwa mieszczan, potencjalnych dowódców powoduje całkowitą klęskę. Nie można także zapomnieć iż cała zabawa weselna jest również jedną wielką maskaradą. Lucjan Rydel czyli Pan Młody żeni się z Jadwigą Mikołajczykówną jedynie dlatego, iż jest zauroczony jej olśniewającą

urodą. Poza tym jest zafascynowany tradycją, zwyczajami chłopskimi (chełpi się tym, iż czuje się wolny). Jego obraz to postawa typowego ludomana-czlo wieka który nie może pojąć prawdziwej natury chłopów mimo iż jest nią zauroczony. Inteligencja która licznie przybyła na wesele jest czasami wręcz zdziwiona chęcią poznania świata przez chłopów (rozmowa Dziennikarza z Czepcem który żywo interesującego się sprawami grubo przerastającymi jego rodzinne gospodarstwo). Chłopi czytają gazety starają się być ,na czasie", ale jednocześnie są skorzy do awantur i innych przejawów niedojrzałości. Moim zdaniem tutaj właśnie tkwi główny problem obu klas. Chłopi starają się wszystko pojąć swoim prostym, ale bardzo racjonalnie myślącym rozumem, natomiast inteligencja szuka jedynie w nich czegoś nowego, egzotycznego

dyskryminując ich od samego początku. Taka a nie inna sytuacja jest właśnie przyczyną, iż oba stany nie maja żadnych szans na wyzwolenie spod zaborcy. Chłopi dumni ze swojego pochodzenia (chociażby niesamowicie

dzielny Bartosz Głowacki-kosynier Kościuszki), ale jednocześnie siejące postrach wśród wyższych stanów wydarzenia rabacji galicyjskiej z 1846 roku z osobą Jakuba Szeli przywódcy powstania stawiają ich w trudnym miejscu. Właśnie te spory i dawne urazy są przyczyną obcości obu klas i ich niezrozumienia. Mimo niepowodzenia podczas próby powstania chłopi nadal wierzą, że chłop byt potęgą i nadal nią będzie. Poza tym dramat szczególnie w II i III akcie przesycony jest postaciami fantastycznymi które również są

odzwierciedleniem postaw społeczeństwa. Uświadamiają one zarówno chłopom jak i inteligencji Jak kiedyś wyglądała sytuacja w Polsce- Stańczyk jedna z postaci, symbol błazna-mądrej myśli politycznej ukazuje się Dziennikarzowi uzmysławiając mu, iż swoją polityką usypia naród, nakazując mu mącić w głowach Polaków kadyceuszem-symbolem władzy błazeńskiej. Równie wymownym obrazem jest postać Rycerza (słynny Zawisza Czarny) pojawiającego się Poecie. Przypomina mu on o minionej chwale, starając się w nim obudzić chęć walki którą zatracił podobnie jak cała inteligencja- Upiór i Wemyhora to także postacie fantastyczne- symbole przeszłej chwały (powstanie) i wstydu chłopów (rzeź galicyjska). Poza tym Hetman ukazujący się

Panu Młodemu przypomina o przekupstwie Polaków, oraz o służeniu zaborcy krzywdząc w ten sposób swój własny kraj.

Reasumując, Stanisław Wyspiański w „Weselu" ukazał bardzo trafnie polskie społeczeństwo ze wszystkimi jego zaletami i wadami. Nie obawiał się krytykować prostych chłopów nie zdolnych do większych celów, ale

także przedstawił mieszczaństwo Jako w gruncie rzeczy prostych ludzi zadufanych w sobie, nie liczących się z nikim oprócz siebie. Ów społeczny kontrast i zasadnicza idea utworu Wyspiańskiego sprawiły, że uzyskał

miano i rangę dramatu narodowego. Twórczość dramatyczna Wyspiańskiego dowodzi, jak wielkie znaczenie miała dla niego problematyka narodowa - czy to ukazana w kostiumie historycznym, czy współczesnym.

59. Stoicyzm, teocentryzm, humanizm, racjonalizm, scjentyzm, secesja, awangarda - wyjaśnij przynajmniej trzy z podanych pojęć i powiedz z jaką epoką są związane.

Stoicyzm - filozofia starożytna

Teocentryzm - teo-Bóg - Bóg w centrum zainteresowania

Humanizm - główny prąd, kierunek renesansu, odrodzenia XVI wiek

„Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce” Terencjusz

podkreślanie konieczności zdobywania wszechstronnego wykształcenia

Racjonalizm - racjo -rozum - (XVIII wiek Oświecenie) pogląd filozoficzny, nakazuje kierowanie rozumem

„myślę, że jestem” Kartezjusz

Scjentyzm - romantyzm

Secesja - (Młoda Polska) modernizm, prąd artystyczny, panujący w sztukach użytkowych, charakteryzuje się

płynną linią, motywami roślinnymi

Awangarda - (XX lecie międzywojenne) wyprzedzanie pewnych prądów, nowoczesność

60. Epikureizm, scholastyka, reformacja, empiryzm, synkretyzm, futuryzm, holocaust - wyjaśnij przynajmniej trzy z podanych pojęć i powiedz, z jaką epoką są związane.

Epikureizm - (Antyk, czyli Starożytność)

Scholastyka - (XVI wiek Renesans - odrodzenie) prąd społeczno - religijny mający na celu reformę kościoła

Empiryzm - (XVIII wiek Oświecenie) doświadczenie, poznanie świata podczas doświadczenia

Synkretyzm - (romantyzm) rodzajowy gatunkowo

Futuryzm - (XX lecie międzywojenne)

61.Wyjaśnij metaforyczne znaczenia przynajmniej trzech tytułów:

„Ludzie bezdomni" , „Przedwiośnie", „Granica", „Medaliony",

„Dżuma", „Inny świat".

Granica:

sens metaforyczny zawiera się w płaszczyźnie moralnej i filozoficznej.

Kariera Zenona jako przykład stopniowego zatracania zdolności odróżniania

dobra od zła ; nieustanne przesuwanie się granicy między dobrem a złem we

współczesnym świecie; granice ludzkiego poznania- ksiądz Czerlon: racje

metafizyczne, przed człowiekiem niewiadome i ciemność.

Ludzie bezdomni:

bezdomność w sensie egzystencjalnym ; obecność człowieka w świecie ,

niemożność pogodzenia się-ze złem; Korzecki nie mógł pogodzić się z

bezd. Człowieka i dlatego popełnił samobójstwo;

„Dżuma"

jako zło tkwiące w człowieku. Jest to zaraza, negatywny pierwiastek, który

tkwi w każdej jednostce i ź którym trzeba się zmagać. To zło ujawnia się

często w chwilach zagrożenia takich jak żywioł lub wojna. Poraża, niszy i

rodzi nowe zło -jest zatem tako samo zaraźliwą chorobą jak dżuma. „Każdy

nosi w sobie dżumę, nikt bowiem, nikt na świecie nie jest od niej wolny".

62. Państwo i władza jako temat wybranych utworów.

Literatura od wieków interesowała się problemem funkcjonowania państwa. Z zagadnieniem tym bezpośrednio wiąże się także problem władcy despotycznego. Najwcześniejszym znanym mi utworem poruszającym problemy jest „Antygona” Sofoklesa. Władcą absolutnym jest Kreon. W pełni utożsamia się z państwem, uważa za swoją własność. Chciał rządzić sprawiedliwie ale nie chciał uwzględnić woli ludu. Był przekonany, że w interesie państwa Teby leżało bezwzględnie egzekwowania wykonania jego rozkazów. Kreon bierze pod uwagę tylko prawo ludzkie, natomiast nie uwzględnia praw ustalonych przez bogów.

Drugim utworem jest „Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego. Autor posłużył się kostiumem mitologicznym tzn. że wybrał epizod z mitu o wojnie trojańskiej aby ukazać aktualne problemy Polski XVI wieku. Tak rozumiany dramat jest utworem o odpowiedzialności władców za losy narodu którym rządzą. Powinni oni sprawować władzę dbając o dobro poddanych bowiem kiedyś przed Bogiem odpowiedzą za swoje czyny.

„Makbet” W. Szekspir ukazuje, że rządzą władzy doprowadza do demoralizacji człowieka, bowiem na początku utworu Makbet jest prawym człowiekiem i kiedy dowiaduje się, że zostanie władcą ambicja bierze górę i pod wpływem narad żony popełnia zbrodnię która jest początkiem następnych. Makbet przechodzi demoralizację, pozbywa się wrażliwości, zagłusza wyrzuty sumienia, nie reaguje na wieść o śmierci żony, staje się tyranem dla swoich poddanych. Na koniec władca zostaje ukarany i zastąpiony dobrym władcą. Tłum ludzi mówi ”umarł król, niech żyje król”. Szekspir ukazuje, że państwo nie może istnieć bez króla.

W dwudziestoleciu mamy utwór ”Przedwiośnie”. St Żeromskiego. Szymon Gajowiec jest autorem reformatorskiej koncepcji odbudowania państwa polskiego. Jest to teoria bardzo ostrożna zakładająca reformy różnych dziedzin gospodarki, rolnictwa. Jednak autor zdaje się pytać czy powolne, stopniowe reformy przyniosą oczekiwany efekt. Pytanie to ma sens w obliczu zagrożenia Polski od wschodu-rewolucji. Niepodległość Polska z „Przedwiośnia” to państwo społecznych kontrastów. Ziemiaństwo (Wielosławscy) żyje beztrosko, nie przejmując się sytuacją polityczną, natomiast chłopi cierpią nędze(Chłodek)

„Proces „Kafki jest powieścią o potężnym aparacie władzy, który może uczynić wszystko z bezbronną wobec niego jednostką. Władza ta nie podlega żadnej kontroli, jest wszechobecna. Nie ma takiej osoby i powieści, która nie miałaby jakiś związków z sądem. Władza wykonawcza nie jest oddzielona od władzy prawodawczej. Pozostaje tajemnicza dla przeciętnego obywatela. Józef K. nie wie dlaczego musi zginąć, ale całkowicie się podporządkowuje wyrokowi. Kafka przewidział kształtowanie się systemów totalitarnych XX wieku. To właśnie faszyzm i komunizm mają monstrualnie rozbudowany aparat władzy przemocy dążącej do zniewolenia jednostki.

63. Etos rycerza i spiskowca w wybranych utworach literackich.

Hektor i Achilles z „Iliady” Homera to przykłady rycerzy starożytnych. Rycerz Achilles jest typowym przykładem antycznego rycerza. Przede wszystkim jest odważny, waleczny, doskonale zna się na sztuce, na rzemiośle wojennym. Jedna k rycerz antyczny ma swe wady: okrucieństwo i barbarzyństwo, mściwość. W pojedynku z Hektorem musiał zelżyć jego cząstki po śmierci, czym doprowadził do rozpaczy ojca Hektora, który przybył do Achillesa aby wykupić cząstki. Patrokles zginął wcześniej z ręki Hektora. Achilles postanowił się okrutnie zemścić za śmierć przyjaciela.

Rycerze średniowieczni-PYT 7-ROLAND

Romantyzm-„Konrad Wallenrod” A.Mickiewicza- PYT 24

„Kordian„ Słowackiego-utwór o spisku, Kordian nie jest spiskowcem bo jest poetą, jest człowiekiem wrażliwym o wybujałej wyobraźni. I ta wyobraźnia w postaci strachu i imaginacji doprowadza go do sypialni cara. Kordian jest słaby psychicznie i pada pod drzwiami cara i ponosi konsekwencje za to, że wcześniej nie przewidział tego co ma się stać. Słowacki zadaje pytanie czy samotna walka ma sens, czy walka przyniesie zamierzony efekt.

64.Motyw tańca w literaturze polskiej.

Motywy zabawowe na stałe weszły do literatury światowej. Taniec, zabawa, wesele to święta radosne, uwieńczenie miłości, stają się więc okazją do zaprezentowania optymistycznego spojrzenia w przyszłość i nadziei na zgodę narodową. Wesele bywa też opisane w celu prezentacji obyczajów wpisanych

W romantyźmie motyw tańca staje się wielką metaforą polskiego losu .W III części „Dziadów” występują dwie sceny z motywami tańca: scena VII ”Salon warszawski” i scena VIII ”Bal u senatora” W pierwszej z wymienionych scen wieczór towarzyski zmienia się w dyskusję na temat prześladowań młodzieży polskiej. Punktem kulminacyjnym jest historia Cichowskiego.

„Bal u senatora” rozgrywa się w Wilnie u Nowosilcowa. Scena ta staje się pretekstem do oceny społeczeństwa polskiego, ukazanie zdrajców narodu: doktora i Pelikana .W czasie balu zjawia się niewidoma Rollisonowa i błaga senatora o widzenie z uwięzionym synem.

W „Panu Tadeuszu” z biesiadą, ucztą mama do czynienia niemal w każdej księdze ale tylko ostatnia księga kończy się tańcem „poloneza czas zacząć” mówi Podkomorzy i prowadzi w pierwszej parze Zosię, narzeczoną Tadeusza. Zaręczyny Horeszkówny z Soplicą przemieniają się w wydarzenia polityczne, narodowe. Jankiel gra na cymbałach patriotyczne melodie. Przy stołach zasiadają żołnierze w polskich mundurach, a wszyscy mają nadzieję na odzyskanie niepodległości dzięki interwencjom Napoleona.

W powieści Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem” zawarty jest opis wiejskiego wesela w zaścianku Bohatyrowiczów. Przy okazji pisarka prezentuje obrzędy z tym związane. W weselu uczestniczą dwa przedstawiciele ziemiaństwa: Witold Korczyński i Justyna Orzelska. Pojawia się więc nadzieja na ponowny sojusz zaścianka z dworem.

Wiejskie wesele ukazane jest w dramacie Wyspiańskiego pt. ”Wesele”. Cała konstrukcja dramatu oparta jest na motywie wesela jako obrzędu młodego życia zwróconego ku przyszłości. Oprócz nadziei na sojusz chłopów z inteligencją rodzi się też idea walki o wolność. Przez cały akt I w tle rozmów gości weselnych rozbrzmiewa muzyka. W akcie II znurzeni zabawą weselnicy odpoczywają w sąsiedniej izbie i niektórym z nich ukazują się zjawy, duchy. Większość z nich to symbole narodowej przeszłości: Stańczyk, Hetman Branicki, Zawisza Czarny, Wernychora, upiór Szela. ”Wesele” kończy się również motywem tańca-Chochoł gra na skrzypcach a biesiadnicy tańczą w rytm tej muzyki. To jest taniec chocholi w którym biesiadnicy poruszają się jak w zaczarowanym śnie powtarzając czynności narzucone przez Chochoła. Motyw tańca nabiera tu znamion tragedii bowiem symbolizuje sytuację Polski w społeczeństwie. Zdaniem Wyspiańskiego naród Polski nie jest zdolny do wspólnego, konstruktywnego działania a więc do walki o wolność.

Motyw tańca występuje też w „Przedwiośniu” Żeromskiego. Na balu w Odolanach zorganizowanym na cele charytatywne ofiar I wojny ,Cezary Baryka zakochuje się w Laurze a ta wywołuje zazdrość Karusi i Wandy.

Motyw tańca odgrywa bardzo ważną rolę w dramacie Mrożka ”Tango”

65. Biografia pisarza a jego twórczość. Omawiając twórczość wybranego autora, zastanów się, czy biografia ma wpływ na jakość i tematykę utworów i czy jej znajomość ułatwia czytelnikowi interpretację tekstów.

Chronologia:
Urodził się tuż prze wojną - w roku 1934 w Warszawie. Jego ojciec - Maciej - był prawnikiem - zmarł gdy artysta miał 5 lat (w 1939). Marek mieszkał z matką. W czasie okupacji rozpoczął nauczanie w szkole powszechnej. Po upadku Powstania Warszawskiego udali się z matką do Wrocławia. Tutaj Hłasko dokończył szkołę powszechną. Już wtedy wyjawiał pewne skłonności (częste zmiany otoczenia, zamieszkania, emocjonalny stosunek do otaczającej rzeczywistości oraz chęć jej poznania). Po szkole podst. kontynuował naukę w szkole handlowej. W dokończeniu tej szkoły przeszkodziła mu przeprowadzka do Warszawy (lata 48-49). Tutaj uczęszczał najpierw do szkoły średniej, a później do Liceum Techniczno-Teatralnego. Porzucił szkołę i powrócił w 50. roku do Wrocławia. Tu pracował jako robotnik, a później jako pomocnik kierowcy. W 51. znów przeprowadził się do stolicy z ojczymem i matką. Tam też pracował jako kierowca.

Od 1955 do 1957 Hłasko pracował w "Po prostu", jako redaktor działu prozy. Zamieszczał tu także swoje felietony bardzo ważne do zrozumienia jego twórczości artykuły publicystyczne, opowiadania i recenzje filmowe.
W roku 1956 został przyjęty do Związku Literatów Polskich.

W 1957 pisarz uczestniczył w organizowaniu pisma Europa i podjął współpracę z filmem (o tym w Póżniej - w twórczości)

Twórczość
Pierwszy utwór napisał w 1951 (ale wydany dopiero 32 lata później) - „Sonata Marymoncka”. Drukowana za życia na łamach prasy.
Oficjalny debiut to Baza Sokołowska (rok 1951). Część krytyków twierdziła, że "Baza Sokołowska" to część Sonaty Marymonckiej. Sam Hłasko jednak przeczył temu. Pisał o tym tak: "W tym czasie przepisałem książkę Rybakowa pod tytułem Kierowcy, podpiałem ją swoim nazwiskiem, nazwałem Baza Sokołowska i zaniosłem do Związku Literatów." - Hłasko tylko grał narzuconą przez siebie rolę plagiatora, a tak naprawdę krytycy mówią, że utwór był w pełni samodzielny.
Później pisał opowiadania, które weszły do tomu "Pierwszy krok w chmurach" (1956) - ukazywały się także na łamach prasy.
W 1956 (kiedy pracował w ZLP) ukazał się dobrze przyjęty "Pierwszy krok w chmurach". Hłasko dostał za nią pierwszą powojenną nagrodę literacką Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek
Do popularności przyczyniły się także wydane wcześniej "Ósmy dzień tygodnia" (drukowany w "Twórczości" i "Głupcy wierzą w poranek" póżniejszy tytuł "Następny do raju". ten ostatni utwór nawet doczekał sie w 59 adaptacji filmowej, jednak autorzy filmu dopuścili się wyrażnego nadużycia interpretacyjnego. Tytuł filmu nosił "Baza ludzi umarłych" i łączył ze sobą dwa opowiadania Hłaski: "Bazę Sokołowską" i "Głupców wierzących w poranek" Później film - patrz biografia (1957) - zainteresowanie filmem...
Jako współautor dialogów w "Skarbie kapitana Martensa" i współautor scenariusza "Końca nocy"
Nasiliły się polemiki prasowe wokół twórczości Hłaski. Marek H. był później współautorem scenariuszy do fimów "Pętla" i "Ósmy dzień tygodnia" - dascynacja kinem przetrwała do samego końca jego życia.
W lutym 1958, tuż po odebraniu nagrody wydawców - Hłasko wyjechał do Paryża jako stypendysta. W tym samym roku zachodnie wydawnictwa przyznały pisarzowi swoje nagrody za Cmentarze. Hłasko juz został na zachodzie. Okoliczności jego zostania różnie są przedstawian. Sam autor wracał do tego tematu w "Pięknych dwudziestoletnich" i pisał tak:
"Nie mówiłem nigdy nikomu o motywach, które skłoniły mnie do pozostania na Zachodzie. Kiedy pytali mnie dziennikarze - odpowiadałem im najgłupiej jak tylko umiałem, wreszcie odczepili się ode mnie. Nie umiałem odpowiedzieć, dlaczego opuściłem mój kraj(....) Wysiadając na lotnisku w Warszawie. Dzisiaj wiem, że nie wrócę do Polski już nigdy, pisząc to jednak wiem także, że chciałbym się mylić"

Hłasko po przyjeździe do Paryża i rozdaniu szeregu wywiadów prasowych pordóżował do Szwajcarii, Włoch, Niemiec Zachodnich. Budził ogromne zainteresowanie jako jeden z pierwszych pisarzy, którzy przeniknęli na zachód zza Żelaznej Kurtyny
W 1958 podczas Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie Zachodnim zażądano od Hłaski natychmiastowego powrotu do kraju. On wahał się kilka tygodni, papiery jego utraciły moc prawną i droga do kraju została mu zamknięta. Później Hłasko wielokrotnie chciał zmienić ten stan rzeczy - możemy się tego dowiedzieć tego z listów, które pisał do matki. Napisał podanie do władz, ale nie otrzymał odpowiedzi. A wychodził z założenia, że nie będzie się poniżał, bo powinien spotkaż się ze zrozumieniem, lub chociaż prośbą zrozumienia. O momentu kiedy odmówił w 58 przyjazdu do kraju zaczęła się na łamach prasy dyskusja na temat twórczości Hłaski, która atakowała artysę i odmawiała jego twórczości rzetelnych walorów.
W 959 wyjechał do Izraela (zaproszenie). Mimo, że był już nagradzany, to musiał się imać tam róznych zawodów. Pracował jako robotnik budowlany, w hucie szkła, jako pomocnik geometry w firmie mierniczej, jako operator samolotu. W Izraelu napisał też kilka opowiadań: "W dzień śmierci jego", "Wszyscy byli odwróceni", "Brudne czyny", "Drugie zabicie psa"
W Izraelu Hłasko spotkał zachodnioniemiecką aktorkę Sonie Ziemann, która grała giedyś główną rolę Agniszki w filmie "Ósmy dzień tygodnia". Wziął z nią ślub, ale małżeństwo trwało tylko 4 lata. Hłasko podróżował po całej Europie - Francja, RFN, Włochy, Szwajcaria, Hiszpania. Po rozstaniu z żoną pracował Marek Hłasko w Paryżu, we francuskiej telewizji. W 66 wyjechal do Kaliforni, zgodnie z umową z Romanem Polańskim na scenariusz filmowy. W tym też roku wydani zostali "Piękni dwudziestoletni". Nie doszło do scenariusza. W USA tez nie miał łatwego bytu - z powodu braku pieniędzy pracował jako robotnik w Los Angeles. Ostatnią powieścią, wydaną za życia pisarza była "Sowa, córka piekarza". Pomiędzy majem 68 a czerwcem 1969 sytacja finansowa Hłaski zaczęła się wybitnie poprawiać. Dostawał on liczne oferty od amerykańskich producentów filmowych i telewizyjnych. Wydawało się, że pisarz osiągnął wreszcie wymarzoną stabilizację. Nagle umarł 14 czerwca 1969 r. w Wiesbaden. W 75 r po staraniach matki ciało przywieziono do Polski i pochowano na Powązkach.

Twórczość Marka Hłaski należy zatem podzielić na dwa okresy - krajowy (do roku 1958) i emigracyjny (1958-69). Legenda krążąca wśród pokolenia lat siedemdziesiątych i sześćdziesiątych zaliczała utwory: "Ósmy dzień tygodnia", "Następny do raju" i "Cmentarze" do okresu emigracyjnego. Musimy jednak pamiętać, że albo były one drukowane już wcześniej w Polsce albo zostały przewiezione na zachód w formie maszynopisu.
Marek Hłasko stał się symbolem buntu przeciwko władzy i nurtowi socrealistycznemu. Nie pamiętamy jednak, że jego Sonata Marymoncka i Baza Sokołowska to właśnie powieści socrealistyczne, o których dziś nikt nie chce pamiętać. Tak samo jest zresztą z tomem: "Pierwszy krok w chmurach". Po pierwsze autor można powiedzieć, że trafił z tytułem w czas oczekiwań. Czas oczekiwań odwilży roku 1956. Oczywiście tytułowe opowiadanie zdawało się w pełni odpowiadać oczekiwaniom czytelnika. Krótka historia o rzeczywiście zgwałconej niewinności na peryferiach wielkiego miasta, które w opowiadaniu miało być szederczym symbolem neidawnych socrealistycznych uwielbień, zdawała się bez reszty spełniać odwilżowy postulat pełni prawdy i szczerości.

67. Który utwór z literatury obcej zainteresował cię najbardziej i dlaczego

„Proces” F.Kafka

„Mistrz i Małgorzata”

„Dżuma”

68. Polscy laureaci literackiej Nagrody Nobla. Wymień ich i zaprezentuj twórczość wybranego.

Dotychczas mama 4 literatów literackiej Nagrody Nobla. Jako pierwszy w 1904 r dostał Henryk Sienkiewicz za „Quo vadis”, w 1924 r St.Reymont za powieść „Chłopi”. Czesław Miłosz w 1980 r otrzymał Nagrodę Nobla za całokształt twórczości. W 1996 r Nobla otrzymała Wisława Szymborska.

69. Filmowe adaptacje dzieł literackich-omów jedną z nich, porównaj wizję filmową z literacką

Ekranizacja jest to dokładne przeniesienie dzieła literackiego na ekran

Adaptacja to każda wizja reżyserska literackiego dzieła

„Trylogia”- Hofman

„Przedwiośnie”- Franciszek Bajon

„Krzyżacy”- Jerzy Kawalerowicz

„Quo vadis” i „Pan Tadeusz”- Wajda

70. Różnorodny sens cierpienia w życiu człowieka, na podstawie poznanych w szkole utworów literackich.

Problem cierpienia i zła - wymykający się racjonalnym kategoriom, niezbadany, trudny. Towarzyszy on człowiekowi od zarania dziejów, budząc lęk, wątpliwości, powodując tragedie, ale również wywołując postawę pokory, zawierzenia Bogu. Tragiczny wymiar ludzkiej egzystencji, jakim jest cierpienie, zwłaszcza to niezawinione, rodził i będzie rodzić nadal pytania o jego sens, znaczenie. Człowiek od zawsze próbował zrozumieć, dlaczego tak wiele jest w życiu zła, rozpaczy, bólu. Zagadnienie to na gruncie naszej kultury judeochrześcijańskiej często rozpatrywane było w kontekście głoszonej przez religię chrześcijańską wszechmocy i nieskończonej dobroci Boga dla człowieka.

Jednym z pierwszych w historii utworów literackich, w którym spotykamy się z tym problemem, jest biblijna Księga Hioba. Jej główny bohater, żyjący uczciwie i bogobojnie Hiob, jest doświadczony ogromnym cierpieniem fizycznym i duchowym. Jest to swoista próba zaufania sprawiedliwego Hioba względem obdarzającego go do tej pory dobrobytem i szczęściem rodzinnym Boga. Sens niezasłużonego cierpienia, które spotyka Hioba, polega na próbie wiary. Utwór ten zarazem pokazuje, że ludzkie myślenie o cierpieniu jest zawodne i schematyczne. Rozmawiający z cierpiącym Hiobem przyjaciele próbują za wszelką cenę zracjonalizować cierpienie; jeden twierdzi, że Hiob musiał zgrzeszyć, drugi zaś uważa, że cierpienie jest wynikiem przypadku ze względu na rządzący światem chaos. Hiob jednak nie przyjmuje ich poglądów, wie, że nie zgrzeszył, i nie wierzy w przypadkowość swojego położenia. Nie chce się wyrzec Boga, mimo że nie rozumie, dlaczego znalazł się w takiej sytuacji, heroicznie trwa w postawie wiary. Kończące Księgę mowy Boga alegorycznie pokazują, że Bóg panuje nad siłami zła symbolizowanymi tutaj przez olbrzymie dzikie zwierzęta - i że jego zamiary, plany względem ludzkości mają ukryty sens, który jednak zawsze będzie niepojęty dla człowieka. Pokorna postawa Hioba jest zatem właściwa.

Kolejnym dziełem literackim, w którym ukazane jest znaczenie cierpienia w życiu człowieka, jest średniowieczna Legenda o św. Aleksym. Tytułowy Aleksy w noc poślubną opuszcza swoją żonę, by oddać się praktykom pokutnym, polegającym na umartwianiu ciała; chce w ten sposób zasłużyć na życie wieczne. Dobrowolna zgoda na cierpienie była w zdominowanym przez teologię średniowieczu formą ekspiacji. Asceza polegająca na przezwyciężeniu materii, od której pochodzi wszelkie zło, miała gwarantować zbawienie. Sława świętego, którą został otoczony, ze względu na występujące po jego śmierci nadprzyrodzone zjawiska, jest potwierdzeniem tego, że obrana przez Aleksego droga była słuszna.

Swoistą kontemplacją cierpienia był występujący w literaturze i sztuce średniowiecza motyw Stabat Mater Dolorosa, którego polską wersją jest Lament świętokrzyski. Cierpienie stojącej pod krzyżem Chrystusa Marii było łatwiejsze do wyobrażenia, identyfikacji dla człowieka niż bardziej metafizyczna męka Chrystusa. Wymowa tego motywu jest podobna do przesłania prawami-Fortuna:„Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy”. Kochanowski stwierdza, ze włada ona także wszystkimi ziemskimi dobrami takimi jak „zacność, uroda, moc, pieniądze, sława”, przez co są one ulotne i nie warto o nie zabiegać: ”Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy. W ten sposób człowiek staje się w rękach losu marionetka, igraszka, które po spektaklu bez przeszkód chowa się do pudełka: ”Naśmiawszy się nami i naszym porządkom; Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom”. W ten sposób chce pokazać, że aby żyć szczęśliwie należy pogodzić się z trwałymi prawami natury, więc także z przemijaniem.

Fraszka ”Do gór i lasów” to przykład poezji autobiograficznej. Jan Kochanowski zwracając się w postaci apostrofy do miejsc swojej młodości, nakreśla nam historie swojego życia. „Wysokie góry i odziane lasy! Jako rad na was patrzę, a swe czasy Młodsze wspominam, które tu zostały[...] Gdziem potem nie był? Czegom nie skosztował?” Skłania go to do refleksji - pojawiają się kolejne wizerunki poety jako podróżnika, żaka, rycerza, dworzanina, członka kapituły. Poeta porównuje siebie z Proteuszem, który także często zmieniał postać: ”Taki był Proteus, mieniąc się to w smoka, to w deszcz, to w ogień, to w barwę obloka”. W zakończeniu pojawia pytanie o nieznana przyszłość, nieuchronna starość: "A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci”. Tymi słowami Kochanowski wyraźnie nawiązuje do epikurejskiego przesłania „carpe diem”, czyli chwytaj dzień i ciesz się z każdej chwili swojego życia.

Inna, bliską Janowi z Czarnolasu grupę stanowią fraszki o tematyce dworskiej. Maja charakter filozoficzny, poeta przyjmuje w nich postawę obserwatora przyglądającego się światu i ludzkim poczynaniom, który z dystansem i stoickim spokojem przygląda się sprzecznościom, namiętnościom i złudzeniom targającym każdym człowiekiem. Utwór ”O doktorze Hiszpanie” to dobry przykład takiej właśnie poezji. Autor nakreśla historię swojego przyjaciela, Piotra Roizjusza, znanego jako doktor Hiszpan, który mając dość wieczerzy udaje się na spoczynek. Jednak pijani biesiadnicy odwiedzają go w domu i wmuszają weń alkohol: ”Trudny-powiada-mój rząd z tymi pany; Szedłem spać trzeźwy, a wstanę pijany” Tym samym posługując się żartem i humorem poeta krytykuje narodową wadę Polaków - skłonność do nadużywania napojów wysokoprocentowych. Ponadto Kochanowski stara się przekazać nam, że we wszystkim powinniśmy zachować umiar i zdrowy rozsądek, nie rezygnując jednak z różnych przyjemności. Utwór ten jest jednocześnie odzwierciedleniem doświadczeń nabytych przez Kochanowskiego podczas pobytu na dworach możnowładców, gdzie pijaństwo było częstym widokiem dla obcokrajowców.

Nie mniej pokaźna grupę stanowią utwory refleksyjne, w których jako przykładem posłużę się fraszka „Na zdrowie”. Jak można wywnioskować z tytułu, utwór poświecony jest niepozornemu skarbowi-zdrowiu. Ponieważ nie było ono częstym gościem domu państwa Kochanowskich, dlatego autor stara się ostrzec przed bagatelizowaniem i niedocenianiem jego znaczenia. Ponadto stwierdza, że nie wszyscy ludzie odnoszą się do „szlachetnego zdrowia” tak, jak powinni. Większość z nas nie wie jak cennym jest darem, nim go zabraknie. Wie o tym tylko ten, który je stracił. Ponadto wskazuje nam, że stan zdrowia jest podstawą zadowolenia i chęci do życia, a bez niej człowiek nie jest w stanie nic osiągnąć.

W odrodzeniu dominującą rolę odgrywał humanizm, który głosił m.in. umiłowanie do ojczyzny oraz podziw nad przyrodą i jej zbawiennym wpływie na człowieka. Dlatego tez mistrz Jan, jako typowy humanista nie mógł zapomnieć o utworach filozoficznych poświeconych tym zagadnieniom. Na dowód swojego umiłowania do otaczającej świata napisał fraszkę „Na lipę”, w której autor zachęca do harmonijnego współżycia z natura. We fraszce uosabia lipę jako żywą i wrażliwą na piękno poezji istoty, która daje schronienie przed gorącymi promieniami słońca, nie pragnąc nic poza wierszem pochwalnym: ”Bujne drzewa najlepiej dżdżem niebieskim żywą; Ale mię raczej daruj rymem pochwalonym. Mistrz Jan wyraża także swój stosunek do lipy, która przynosi mu natchnienie Kochanowski od początku swej twórczości daje dowody swego patriotyzmu i obywatelskiego zaangażowania. Potwierdza się to także w wielu utworach jego autorstwa. O miłości do ojczyzny mówi we fraszce “Na dom w Czarnolesie”, w której Jan Kochanowski zwraca się z apostrofą do Boga, aby ten udzielił mu błogosławieństwa na resztę życia:”Panie, to praca moja, a zdarzenie Twoje; Raczyż błogosławieństwo dać do końca swoje”. Poeta zawdzięcza mu wszystko, traktuje go jak swego dobroczyńcę i opiekuna, któremu można powierzyć wszystkie sekrety i prośby. Prosi o najważniejsze dla niego wartości moralne i etyczne, czyli zdrowie, spokój, czyste sumienie, dostatek pożywienia, pogodną starość. Ponadto mistrz Jan stwierdza, że do egzystencji nie potrzebuje bogactwa i przepychu „pałaców marmorowych”, lecz wystarczy mu skromne „gniazdo ojczyste” w Czarnolesie, gdyż tylko one są gwarancja szczęścia. Wynika to jego z troski o ojczyznę, a także dążeń patriotycznych. Jan Kochanowski w swojej twórczości nieomieszkal wspomnieć o kobietach i miłości do nich. We fraszce „Raki” poeta pochwala cnoty i wartości kobiet, takie jak stałość w uczuciach, niezdolność do zdrady(„Miłuja z serca nie patrzaja zdrady”), nieprzecenianie dóbr materialnych(„Miłości pragną nie pragną tu złota'). Znowu w wierszu "Do Hanny" poeta skarży się, że jej serce jest twarde jak kamień, a w utworze "Do dziewki" wyznaje, że dręczy go ustawiczna tęsknota podczas nieobecności "ślicznej dziewki": "Jakoby słońce zaszło, kiedy nie masz ciebie, A z tobą i w pół nocy zda się dzień na niebie". Jak widać na powyższych przykładach fraszki ukazują renesansowa wizje świata i ludzi z okresu szesnastowiecznej Rzeczpospolitej. Jedne stanowią żarty i dowcipne anegdoty, inne zaś mówią o miłości, wewnętrznych przeżyciach człowieka. Przy tym charakteryzują się wykwintnym językiem i kunsztowna forma, a nader wszystko są przystępne i zrozumiale dla każdego. Nie ulega wiec wątpliwości, ze Jan z Czarnolasu stworzył arcydzieła zwięzłości i precyzji, w których każdy może znaleźć cos dla siebie, a wartości w nich zawarte są ponadczasowe i nieśmiertelne. Doskonale świadczą o tym nawiązania późniejszych twórców epoki romantyzmu do jego twórczości.

Potwierdza to tylko tezę, ze Jan Kochanowski był największym poeta polskiego odrodzenia, który podniósł nasza ojczysta poezje do rangi europejskiej i przyczynił się do rozwoju literatury i języka polskiego.

DYKTOWANE:

Cierpienie może być wyniszczające człowieka, destrukcyjne, wtedy jest przekleństwem człowieka. Cierpienie fizyczne i psychiczne.

Pod wpływem cierpień człowiek jest w stanie do wielkich przedsięwzięć, których by się nigdy nie podjął.

K. Wallenrod cierpiał za miliony.

GRAMATYKA

1. Jakie znasz funkcje tekstów językowych?

Funkcja ekspresywna - zdolność języka do powiadamiania odbiorcy o uczuciach, stanie emocjonalnym nadawcy wypowiedzi. Realizują ją zdrobnienia typu słoneczko, ale także wyrazy typu fajtłapa, oferma; zgrubnienia typu babsztyl; wykrzykniki : oh, ah, oraz pytania retoryczne: kocham cię itd.

Funkcja impresywna - zdolność do wywoływania za pomocą środków językowych takiej a nie innej reakcji odbiorcy. Funkcja ta występuje w tekstach perswazyjnych np. reklamy, komendy, polecenia, przypisach, zarządzeniach. Realizują ją: rzeczowniki w wołaczu: Marku, Tomku; tryb rozkazujący czasowników czyli: stój!, ale także różne zdanie oznajmujące np. Ale tu jest duszno.

Funkcja informatywna - występuje wtedy kiedy język służy przekazaniu jak największej informacji o świecie. Występuje w książkach popularnonaukowych, podręcznikach, słownikach, encyklopediach.

Funkcję metejęzykową pełnią teksty mówiące o języku czyli: harcerz to rzeczownik męskoosobowy

Funkcję fatyczną tekstu realizują teksty nastawione na podtrzymywanie lub zerwanie kontaktu między nadawcą lub odbiorcą wypowiedzi.

Funkcja poetycka istotą jest zwracanie uwagi na tekst, niezwykły pod względem formy, inny od tekstów potocznych, np. wierszach, poezji, prozie, literaturze pięknej.

5. Co to są antonimy, synonimy i homonimy? Utwórz po trzy pary wyrazów z każdej grupy.

Antonimy - wyrazy o przeciwnych znaczeniach. ciepły - zimny, szczodry - skąpy, neologizm - archaizm.

Synonimy są to wyrazy bliskoznaczne, mające pokrewne znaczenie: wiatr - wichura, przystojny - ładny, śliczny, uroczy, auto - samochód

Homonimy - wyrazy, które mają podobny zapis ale o różnych znaczeniach pochodzeniach: kantor, gazowy, bal (pień drzewa) i bal (zabawa), pokój, zamek.

6. Do jakiej grupy należą wyrazy i wyrażenia podkreślone w podanych tekstach (archaizm, neologizm, synonim, antonim, homonim, eufemizm, peryfraza)?

Eufemizm jest to omówienie, wyrażenie łagodniejsze zamiast jakiegoś dosadniejszego

Peryfraza - omówienie, zamiast czytałem utwór A. Mickiewicza mówię czytałem Mickiewicza.

7. Co to są neologizmy? Czy wyrazy: deszczochron (i 4 inne przykłady) przyjęły się w języku polskim? Jakie wyrazy obcego pochodzenia chciano nimi zastąpić.

Neologizmy - wyrazy nowo utworzone w języku, większość wyrazów była neologizmami w określonym czasie np.: dalekopis, teraz nowe wyrazy są neologizmami np.: faksy.

Puryści językom są to ludzie, którzy mówią, że język polski powinien być czysty np.: deszczochron to parasolka, ocznice - okulary, liczebnictwo - rachunkowość.

9. Przeczytaj tekst i wskaż w nim wyrazy których obecnie nie używasz. Jak nazywamy te wyrazy?

Są to archaizmy.

10. Wielo znaczność wyrazów. Spośród podanych 8 przykładów wybierz 4 i zastosuj je w zdaniach, aby wykazać ich różne znaczenie.

- fala i 7 innych.

Pod gołym niebem ognisko rozpalone, inne: ognisko domowe, ognisko choroby w organizmie, ognisko w fizyce.

Serce np.: operacja na otwartym sercu, serce jak dzwon.

Głowa np.: boli, głowa cukru, głowa kapusty, główka szpilki, głowa rodziny.

Fala np.: uderzeniowa, morska, w wojsku, światła.

11. Które z podanych zapożyczeń uznasz za niepotrzebne? Uzasadnij swoje stanowisko.

- afirmacja i 8 innych.

12. Czy wyrazy obcego pochodzenia zostały poprawnie użyte w poniższych zdaniach? Uzasadnij.

Znajomi zaadoptowali strych. - i 4 inne.

Kampania reklamowa, zaadoptowali strych, efektowny występ, konwersacja, inspirował widok.

13. Podaj przykłady 5 wyrazów które zmieniły swe znaczenie. Wskaż ich znaczenie realne i etymologiczne.

Znaczenie realne to znaczenie słownikowe, używane na co dzień.

Znaczenie etymologiczne wynika z budowy i pochodzenia wyrazu np.: bielizna ( wszystko to co jest białe), a znaczenie realne np.: odzież (majteczki)

Piwo - to jest to, co się pije (wszystko); napój chmielowy

Miednica - miska z miedzi (etymologiczne); później miska

Chodnik - to po czym się chodzi (etymologiczne); dywan ( słownikowe)

Sklep - miejsce sklepione (piwnica) - etymolo-realne (miejsce gdzie się sprzedaje)

Wiatrak - coś związanego z wiatrem (etymologiczne)

15. Zredaguj oficjalne zaproszenie na jubileusz 80 lecia szkoły, który odbędzie się 12-13 października 2002.

W zaproszeniu oficjalnym: mamy zaszczyt zaprosić pana na uroczystość, która się odbędzie.......

Do dnia............ prosimy potwierdzić pana obecność.

17. Wciel się w rolę osoby starającej się o pracę. Zaprezentuj się przyszłemu pracodawcy.

Jestem dyspozycyjny, wolny, mam prawo jazdy, znajomość języków obcych, skończone kursy, znajomość komputera.

21. Jakie charakterystyczne cechy ma język reklamy? Odwołaj się do konkretnych przykładów znanych ci ze środków masowego przekazu.

Język reklamy posługuje się środkami perswazji językowej. Charakteryzuje funkcję impresywną. Oznacza posługiwanie się sloganem np.: ojciec prać, używaniem zwrotów bezpośrednich czasowników w 2 osobie gramatycznej np.: gwiżdż na pryszcz, używa przymiotników i przysłówków w stopniu najwyższym; najszybsze połączenie, najszerszy zasięg, najlepsze, najtańsze, najzdrowsze. Posługuje się rymem (wierszyki reklamowe). Reklama wykorzystuje dwuznaczność lub wieloznaczność słów np. masz ból głowy. Czasami nieuczciwa reklama posługuje się podobieństwem słownym np. łódka Bolls, WTKA Soplica.

22. Popraw błędy w wypowiedziach komentatorów sportowych. Wyjaśnij mechanizm ich powstania.

-Na boisko wychodzą Beldzy i Holendrowie. I 5 innych.

Na boisko wychodzą Beldzy i Holendrzy.

23. uzupełnij poniższe wyrażenia tak, aby powstały związki frazeologiczne. Podaj ich znaczenie:

- dwa grzyby w.......

- dzielić włos..........

i 6 innych przykładów.

- dwa grzyby w barsz - coś jest w nadmiarze, za dużo czegoś

- gruszki na wierzbie - obietnica rzeczy niemożliwych

- na ramieniu - bać się

- na czworo - być człowiekiem małostkowym

- sytuacja podbramkowa - zagrożona

- kropla w morzu potrzeb - potrzeby ogromne, a kropla to nić w porównaniu do potrzeb

- łabędzi śpiew - coś tuż przed katastrofą

- piąte koło u wozu - niepotrzebne

24.Podane związki frazeologiczne spróbuj podzielić na wyrażenia, zwroty i frazy. Podaj ich znaczenie.

• kula u nogi

• czarna owca

i 6 innych.

Wyrażenie - połączenie rzeczowników z przymiotnikami

Zwroty - połączenie wyrazów, których ośrodkiem jest czasownik

Frazy - całe zdania

- kula u nogi - wyrażenie(być komuś ciężarem)

- nie zasypywać gruszek w popiele - zwrot(nie przegapić okazji)

• farbowany lis - wyrażenie(człowiek fałszywy)

• patrzeć z przymrużeniem oka - zwrot(udawać, że się czegoś nie widzi)

• tu jest pies pogrzebany - fraza(sedno problemu)

• czarna owca - wyrażenie(zakała rodziny)

• cicha woda brzegi rwie - fraza(spokojny człowiek, który potrafi zaskoczyć zachowaniem)

• smalić cholewki - zwrot(zalecać się do dziewczyn)

25.Wskaż błędy frazeologiczne i wyjaśnij mechanizm ich powstawania.

• Nie myślcie, że możecie wrzucić wszystko do jednego woreczka, to są zupełnie różne sprawy. I 3 inne zdania.

Błąd frazeologiczny:

• wrzucać wszystko do jednego worka(łączyć sprawy, których nie powinno się łączyć)

• bliższa koszula ciału niźli sukmana

• bojańska suma a nie cena

• bić się w piersi(wyrażać skruchę)

26.Wyjaśnij znaczenie podanych związków frazeologicznych. Podaj źródło ich pochodzenia.

• niewierny Tomasz

• koszula Dejaniry

i 6 innych.

- z Biblii(Nowy Testament) - niewierny Tomasz - niedowiarek

• być albo nie być - „Hamlet” Szekspira - początek monologu - pytanie o sens życia

• zamienić się w słup soli - ST - ze zdziwienia

• bez pracy nie ma kołaczy - obyczajowość staropolska : wykonywanie ciasta, kołacz - sękacz, określenie wymagające długotrwałej pracy

• koszula Dejaniry - mitologia - żona Herkulesa, postęp doprowadzający do tragedii

• manna z nieba - Biblia - nieoczekiwane szczęście

• zależy jak leży - „Tango” Mrożka - znaczy, że dana rola zachowuje się w zależności od sytuacji

• stajnia Augiusza - mitologia

27. Wskaż związki frazeologiczne w poniższym tekście i podaj ich znaczenie.

Siedział sobie jak u Pana Boga za piecem. i 3 inne.

Siedział sobie jak u Pana Boga za piecem. - dobrze

Jak dziki osioł - ciężko pracował

Robota paliła się w rękach - szybko wykonywał pracę

Iść komuś na rękę - ułatwiać komuś coś

Zaglądać do kieliszka - pić alkohol

Fach miał w małym palcu - dobrze znać pracę

Mieć głowę na karku - nie tracić głowy w trudnych sytuacjach

Olej w głowie - być mądrym

28. Do podanych przymiotników dopisz rzeczowniki, tworząc wyrażenia o znaczeniu przenośnym. Wyjaśnij ich znaczenie.

Gołębie serce - człowiek łagodny

Żelazny uścisk - mocny

Czarny koń - as ukryty w rękawie

Biały kruk - rzadki, okaz, unikalny

Kryształowy charakter - uczciwy

Kamienny spokój, sen - mocny sen, opanowanie

29. Uporządkuj następujące wyrazy pod względem treści i zakresu znaczeniowego. Podaj własne przykłady.

- narzędzie, scyzoryk, nóż, przedmiot; i 2 inne

Treść wyrazu - znaczenie wyrazu

Zakres wyrazu - ilość przedmiotu nazywane tym wyrazem

Wyrazy o szerokim zakresie mają małą treść

• budynek

Pod względem zakresu ( od najszerszego do najwęższego)

• światowy, europejski, polski, białostocki

• człowiek, mężczyzna, europejczyk, polak, słowacki

• przedmiot, narzędzie, nóż, scyzoryk

30. uporządkuj podane synonimy według rosnącej intensywności cech. Jaką funkcję pełnią synonimy w języku?

Synonimy bogacą słownictwo.

• ciepły, gorący, upalny, skwarny

• szybki, pośpieszny, zawrotny

• plotka, obmowa, potwarz

• wyrzeczenie, poświęcenie, ofiara

---