Cechy: Miłorząb to drzewo do 35 metrów wysokości. Gałęzie wzniesione lub lekko przechylone, u starych okazów szeroko rozłożone. Liście skrętoległe, na krótkopędach kiściasto skupione, pojedyncze, wachlarzowate, dwuklapowe, widlasto unerwione. Zewnętrzny brzeg liścia falisty. Na jesieni liście stają się złotożółte. Kwiaty męskie w walcowatych, żółtozielonych kotkach na krótko pędach a żeńskie długoszypułkowe. Nasienie podobne do pestkowca z żółtą osłoną.
SOSNOWATE (Pinaceae)
rodzina roślin z klasy szpilkowych (iglastych); ok. 240 gat.; rosną gł. na półkuli płn.; zalicza się do niej gł. drzewa, rzadziej krzewy o liściach szpilkowatych; kwiaty męskie w postaci łuseczek (zw. baziami), żeńskie zebrane w szyszki; nasiona z reguły wyposażone w skrzydełka, ułatwiające rozsiewanie przez wiatr; m.in. jodła, świerk, sosna, modrzew, cedr; mają duże znaczenie gosp., dostarczając cennego drewna.
Pokrój
Drzewo iglaste, zimozielone, korona luźna, z konarami rosnącymi w okółkach, początkowo stożkowata, z wiekiem staje się rozłożysta lub parasolowata, w zależności od warunków bytowania. Rosnące samotnie sosny mają rozłożyste, dosyć gęste korony. Rosnąc w skupiskach leśnych drzewa tracą dolne gałęzie i przybierają pokrój parasolowaty. Sosny występujące na terenach nizinnych mają grubsze konary i korony lekko zaokrąglone, natomiast występujące na obszarach wyżynnych mają konary cieńsze i pokrój bardziej stożkowaty.
Przeciętnie osiąga wysokość 30 metrów, wyjątkowo rośnie do 40 m. Średnica pnia 0,5-1,2 m. Kora u podstawy pnia starych drzew jest szarobrązowa i gruba, głęboko bruzdowana, w górnej części ma zabarwienie czerwonocynamonowe i łuszczy się cienkimi płatami.
Igły szarozielone do niebieskozielonych, osadzone parami na krótkopędach, długości 3-5(7) cm, grubości 1-2 mm. Sztywne i twarde, skręcone dookoła swojej osi. U młodych drzew na szczytach pędów igły mogą występować po 3 lub 4 na krótkopędzie. Pozostają na drzewie od 3 do 6 lat.
Gatunek jednopienny. Męskie kwiaty są jajowate o żółtym zabarwieniu, długości 5-8 mm, gęsto skupione u podstawy młodych pędów. Kwiaty żeńskie w postaci zielonkawych lub czerwonawych łusek zebranych w stojące, szyszeczkowate kwiatostany, wyrastają na końcach młodych pędów. Kwitnie od maja do czerwca.
Osadzone na krótkich szypułkach, zamknięte są małe i zielone, niekiedy zakrzywione, wąskojajowate, z czasem otwierają się i przybierają kształt szerokojajowaty, brązowieją. Osiągają od 3 do 7 cm długości. Osadzone pojedynczo lub po 2-3 obok siebie. Tarczki łusek (apofyza) romboidalne, różnorodnie wykształcone - od płaskich po stożkowate z niewielkim wyrostkiem. Nasiona czarne, długości 4-5 mm, ze skrzydełkiem długim na 12-20 mm. Dojrzewają jesienią następnego roku, wypadają następnej wiosny. Zróżnicowany kształt wyrostka na tarczce, pozwala na wyodrębnienie czterech form szyszek: plana - o słabo wykształconym wyrostku (tarczka prawie gładka), gibba - z wyrostkiem prostym, hamata - z wyrostkiem zagiętym w kierunku nasady szyszki, reflexa - z wyrostkiem skierowanym ku wierzchołkowi szyszki.
Korzeń palowy na piaszczystych glebach osiąga głębokość 1,5-3 m. Większość korzeni rośnie poziomo, około 20 cm pod powierzchnią ziemi.
Tworzy lasy mieszane oraz czyste bory sosnowe zarówno tajgi jak i obszarów górskich Europy w strefie umiarkowanej chłodnej, o klimacie kontynentalnym. Na północy towarzyszą jej świerk pospolity, brzoza brodawkowata, jarząb pospolity oraz topola, na południu dodatkowo sosna czarna, kosodrzewina i limba. Na wschodnich krańcach zasięgu występuje razem z limbą syberyjską. Toleruje różne gleby: piaszczyste, gliniaste, także podłoże zawierające łupki i granit, występuje także na torfowiskach. Jest odporna na mrozy i dobrze znosi susze. W lasach mieszanych zajmuje bardziej nasłonecznione i suchsze zbocza. Na północnych krańcach zasięgu jest typowym gatunkiem niżowym, rośnie na wysokościach od poziomu morza do 1000 m n.p.m. Na południu jest drzewem górskim i rośnie na wysokościach 1200-2500 m n.p.m. W Tatrach rośnie pojedynczo lub w niewielkich grupach do wysokości 1580 m n.p.m.
MODRZEW
Pokrój
Drzewa osiągają wysokość do 80 m i posiadają szeroką koronę, która jest zbudowana z poziomo rosnących konarów. Należą one do jednych z najwyższych drzew w Polsce, osiągają ponad 50 m wysokości.
Barwa jasnozielona, kształtu szpilkowatego, miękkie, zebrane w gęste pęczki, skrętolegle osadzone na krótkopędach. Modrzew traci igły na zimę.
Kuliste lub jajowate, skierowane są do góry. Rośliny jednopienne. Koloru zielonego
JAŁOWIEC
Pokrój
Zawsze zielony, powoli rosnący, prosty, od nasady rozgałęziony krzew o kolumnowej, niekiedy także płasko rozpostartej formie wzrostu; występuje również jako małe drzewo o wielu pniach z wąsko piramidalną (tylko rzadko spłaszczoną) koroną, osiąga wysokość 0,5 - 6 m (w uprawie- do 12 metrów). Młode pędy 3m- kanciaste z wąskimi podłużnymi listewkami.
Początkowo gładka czerwonawo brunatna, później szarobrunatna wzdłuż popękana, odpadająca w postaci łusek i włókien.
Liście szpilkowate, przeważnie po trzy w okółku, daleko od siebie, prosto odstające, nie zbiegające w dół pędu, sztywne, kłujące, 10-20 mm długości i 1-2 mm szerokości, równowąskie do lancetowatych, na końcu tępe lub kolczasto zaostrzone, proste, zwykle szarozielone, z wierzchu z szeroką białą wstęgą środkową i wąskimi zielonymi smugami brzeżnymi.
Rozdzielnopłciowe, tylko bardzo rzadko obupłciowe, pojawiają się jesienią w pachwinach liści okółków w środkowej części gałązek. Kwiaty męskie małe, podłużne, żółte, zwykle skierowane skośnie w dół, składają się z licznych okółków o 3 łuskowatych pręcikach.
Szyszki żeńskie bardzo małe i niepozorne, zielonkawe, prosto wzniesione, składające się z licznych 3- członowych okółków o podłużnie spiczastych listkach łuskowych. Trzy zalążki są umieszczone szczytowo pomiędzy trzema najwyższymi łuskowatymi listkami (zwanymi także łuskami nasiennymi). Po zapyleniu łuski te zrastają się w jedną i mięsistą nibyjagodę lub szyszkojagodę otaczającą 3 nasiona. Niedojrzałe nibyjagody są wielkości grochu, zielonkawe, bez soku, nieprzyjemne w smaku. Szyszkojagody dojrzewają jesienią drugiego lub trzeciego roku, mają 6-9 mm średnicy, są czarnobrunatne, niebieskawo oszronione, na krótkich trzoneczkach. Nasiona słabo 3- kanciaste, jasnobrunatne, z twardą łupiną.
CIS
Rozdzielnopłciowe, męskie pojedyncze lub zebrane w niewielkie kłosy, zaś żeńskie są zawsze pojedyncze. Cisowate to zwykle rośliny dwupienne (rzadko jednopienne).
Modyfikacje łodygi
Łodyga spichrzowa gromadzi materiał zapasowy umożliwia ona przetrwanie rośliny w trudnych warunkach, a po ich poprawie umożliwia ponowny rozwój rośliny. Jest to możliwe dzięki rozwojowi w łodydze miękiszu spichrzowego. Przykładem jest bulwa ziemniaka, w niej głównym materiałem zapasowym jest skrobia.
Rozłogi - wydłużone pędy roślin płożące się tuż nad powierzchnią ziemi. Zakorzeniając się w węzłach i wyrastając, tworzą nowe rośliny. Po obumarciu rośliny macierzystej lub oderwaniu się od niej, stają się samodzielnymi roślinami. Przykładem roślin wytwarzających rozłogi są poziomki i truskawki.
Cebule są silnie skróconymi pędami podziemnymi, składającymi się z krótkiej łodyżki, zwanej piętką, i gęsto na niej osadzonych liści zmodyfikowanych jako łuski magazynujące zapasy. Z piętki wyrastają korzenie przybyszowe, a na jej wierzchołku znajduje się pączek szczytowy, który w następnym roku rozwija się w pęd kwiatonośny. Cebule występują głównie u roślin jednoliściennych np. cebula zwyczajna, czosnek.
Łodyga asymilacyjna zwiększa powierzchnie, którą roślina przeprowadza fotosyntezę. Jest to możliwe dzięki obecności w łodydze miękiszu asymilacyjnego, który posiada liczne chloroplasty. Ten rodzaj modyfikacji występuje np. u kaktusów, wilomlecza.
Ciernie - wyrostki roślinne o szydłowatym kształcie, ostro zakończone, chroniące rośliny przed zjedzeniem przez zwierzęta roślinożerne, będące przekształconymi liśćmi lub pędami (np. u tarniny i grochodrzewu). Ciernie są charakterystyczne dla kserofitów (roślin zasiedlających typowo suche biotopy, jak pustynie, busz i stepy), ale są spotykane i w naszej strefie klimatycznej. Morfologicznie ciernie zawsze są wzmocnione tkanką podskórną, np. drewnem, co utrudnia ich złamanie, w przeciwieństwie do kolców, np. róży. W odróżnieniu od kolców, ciernie mają własną wiązkę przewodzącą
Źdźbło zielna łodyga roślin z rodziny wiechlinowatych. Cechuje się ona dużą wytrzymałością, pomimo delikatnej i lekkiej budowy. Składa się z pustych międzywęźli oraz pełnych węzłów (kolanek).
Wąsy podobnie jak cienie mogą być pochodzenia pędowego lub liściowego. Są to organy czeone, nierozgałęzione lub rozgałęzione, cienkie, wrażliwe na dotyk i pod wpływem bodźca mechanicznego owijające się dookoła podpory. Wąsy pędowe są przekształconymi łodygami, na których mogą występować szczątkowe liście oraz kwiaty. U Passiflory wąsy są przekształconymi pędami bocznymi wyrastającymi z pachwiny liści, u winorośli zaś wąsy stanowią zakończenia osi rozgałęziającego się pędu
Kwiat to organ roślin nasiennych, w którym wykształcają się wyspecjalizowane elementy służące do rozmnażania.
Dokładnie mówiąc, jest to skrócony pęd lub odcinek pędu przekształcony w organ, którego poszczególne części służą, bezpośrednio lub pośrednio, do rozmnażania płciowego (generatywnego), ma on ograniczony wzrost i liście przekształcone w elementy kwiatu.
Pojedynczy kwiat zbudowany jest z części płonnych nie związanych bezpośrednio z rozmnażaniem, oraz z części płodnych. Części płodne to pręciki z woreczkami pyłkowymi, są to organy męskie oraz owocolistki z zalążkami - organy żeńskie. Z części płonnych (sterylnych) kwiatu zbudowana jest okrywa kwiatowa, która u roślin nagonasiennych jest bardzo niepozorna a niejednokrotnie nie występuje wcale, u roślin okrytozalążkowych zaś jest różnorodna i czasami bardzo okazała. W przypadku roślin nagonasiennych nieosłonięte zalążki leżą na pojedynczych owocolistkach. Zaś u roślin okrytonasiennych jeden lub kilka zrośniętych owocolistków tworzy słupek, w jego dolnej części tworzącej zalążnię zamknięte są zalążki.
Kwiat rozwija się z pączków kwiatowych jako pęd boczny w pachwinie przysadki (liścia przykwiatowego, wspierającego). Umieszczony jest na szypułce lub jest siedzący.
Kwiat jest charakterystyczny dla roślin nasiennych (czyli kwiatowych), obejmujących rośliny nagonasienne i rośliny okrytonasienne. Rozwija się z merystemu wierzchołkowego, w którym nastąpiło przekształcenie wegetatywnego wierzchołka wzrostu w wierzchołek generatywny.
Rodzaje kwiatów
Kwiaty dzielą się na obupłciowe (hermafrodytyczne), w których występują jednocześnie pręciki i owocolistki oraz jednopłciowe (rozdzielnopłciowe), w których wykształciły się tylko pręciki lub tylko owocolistki. Kwiaty jednopłciowe są zatem kwiatami męskimi lub żeńskimi. Dla roślin nagonasiennych charakterystyczne są kwiaty jednopłciowe, zaś u okrytonasiennych najczęściej spotykany typem kwiatów są kwiaty obupłciowe. W przypadku roślin o kwiatach jednopłciowych na jednej roślinie mogą wykształcić się kwiaty wyłącznie jednego typu żeńskie lub męskie, są to rośliny dwupienne (np. cis, wierzba) lub też kwiaty obu płci, rośliny jednopienne (np. sosna, leszczyna, kukurydza). Dosyć często spotyka się formy mieszane. Występują także formy nijakie (bez pręcików i słupków), które służą za powabnie (kwiaty brzeżne u chabra bławatka).
Wzory i narysy kwiatowe
Budowę morfologiczną kwiatu możemy przedstawić wykonując narys kwiatowy, czyli rysunek schematyczny, na którym zaznaczona jest zalążnia i okółki kwiatu na przekroju poprzecznym. Stosuje się także wzory kwiatowe, czyli zapisuje budowę kwiatu za pomocą umownych liter i cyfr. U wielu roślin kwiatowych, których wzrost następuje wzdłuż linii spiralnych merystemu, liczba płatków wyraża się którąś z licz Fibonacciego. Jaskry mają 5 płatków, kwiaty sangwinarii po 8 płatków, kwiaty gatunku starzec po 13, astry często po 21, niektóre złocienie po 34, a aster nowoangielski po 55 lub po 89. Ponadto liczby Fibonacciego często powtarzają się w opisach budowy owoców i warzyw. Na przykład przekrój poprzeczny banana jest pięciokątem.
Osadzenie liścia
Wyróżnia się liście ogonkowe, siedzące i pochwiaste. Zarówno liść z ogonkiem jak i bez, może przy nasadzie tworzyć tak zwaną pochewkę liścia otaczającą łodygę.
Nasada liścia: a. długoogonkowy, b. bezogonkowy lub siedzący, c. obejmujący łodygę, d. z przylistkami, e. ze zdrewniałymi przylistkami
Użyłkowanie liści
Użyłkowanie liści (inaczej nerwacja, unerwienie) jest bardzo zróżnicowane. W liściach o unerwieniu pierzastym wyróżnia się silny nerw główny, z którego wychodzą nerwy boczne rozprzestrzeniające się w blaszce, lub w blaszkach poszczególnych listków liścia złożonego. Powstaje w ten sposób sieć nerwów otaczających wiele małych wielokątów miękiszu (parenchymy). Liście klonu palmowego mają wiele nerwów głównych, ułożonych wachlarzowato, przez co liść wygląda, jakby składał się z wielu zrośniętych razem pojedynczych liści.
Użyłkowanie liścia: a. pierzaste, b. siatkowate, c. równoległe
Kształt blaszki
Liście można rozróżnić na podstawie kształtu blaszki. Najważniejsze rodzaje to: liść trawiasty, liść szablasty, liść lancetowaty, liść jajowaty, liść owalny, liść sercowaty, liść nerkowaty, liść strzałkowy, liść oszczepowaty.
Kształty blaszek liści pojedynczych: a. szpilkowy, b. igłowy, c. równowąski, d. lancetowaty, e. owalnie lancetowaty, f. jajowaty, g. spiczasto-jajowaty, h. odwrotnie jajowaty, i. łopatkowaty, j. eliptyczny, k. okrągły,
l. nerkowaty, m. odwrotnie sercowaty, n. sercowaty, o. romboidalny, p. pierzastowrębny, r. oszczepowaty,
s. strzałkowaty, t. trójkątny
Brzeg blaszki
Wyróżnia się liście całobrzegie, karbowane, faliste, ząbkowane, piłkowane, podwójnie piłkowane, przęsione, kolczaste i inne.
Brzegi blaszek: A. liść całobrzegi B. liść karbowany C. liść ząbkowany D. liść piłkowany E. liść podwójnie piłkowany
F. liść ząbkowany z kolcami G. liść poszarpany H. liść falisto wcięty
Wcięcie blaszki
Liście mogą być:
dłoniasto-
wrębne
sieczne
dzielne
pierzasto-
wrębne
sieczne
dzielne
Liść złożony
Liście złożone: a. liść trójlistkowy, b. dłoniasto złożony, c. nieparzystopierzasty z wąsami, d. parzystopierzasty, e. wachlarzowatopalczasty, f. dłoniasto klapowany, g. podwójnie nieparzystopierzasty
