Historia

- według legendy miasto założone w 810 r., przez trzech synów króla polskiego Leszka III. Po długiej rozłące spotkali się tutaj: Bolko, Leszko i Cieszko i z wielkiej radości spotkania założyli miasto. Legenda publicznie została opowiedziana przez cieszyńskiego burmistrza i kronikarza Alojzego Kaufmanna cesarzowi Franciszkowi I podczas jego pobytu w Cieszynie w 1817r.

- w rzeczywistości Cieszyn powstał w X w. jako gród słowiański broniący południowej granicy państwa polskiego. Z powstałego wokół podgrodzia rozwinęło się samodzielne miasto.

I. GRÓD :

- „Stary Cieszyn” - najstarszy gród słowiański na Śląsku Cieszyńskim

- IX w. - zniszczony przez Świętopełka - władce państwa Wielkomorawskiego

- IX w. państwo Wielkomorawskie na tych terenach

- X w. - przejęcie ziem przez ród Przemyślidów z Czech

- IX / X w. - wzniesienie nowego grodu - na Górze Zamkowej - tworzenie podstaw państwowości słowiańskiej pierwszych Piastów

II. PIASTOWIE

a) miasto wczesnośredniowieczne:

- 985 - 990 - Mieszko I - przyłączenie Cieszyna do Polski - kolejni władcy piastowscy : Mieszko I, B. Chrobry, Mieszko II, Kazimierz Odnowiciel, Bolesław Śmiały, Władysław Herman, Bolesław Krzywousty

- XI w. - powstanie rotundy - centrum religijne, administracyjne grodu

- diecezja wrocławska

-  z podgrodzia wykształciło się wczesnośredniowieczne miasto, w XIII w. lokowane na prawie niemieckim z Lwówka Śląskiego.

- Rozbicie dzielnicowe- 1138 - Cieszyn - w rękach syna Bolesława Krzywoustego - Władysława II Wygnańca - dzielnica śląska

b) siedziba kasztelani

- okres panowania Bolesława Kędzierzawego do 1173, obalony przez synów Władysława, dzielą ziemie:

- Cieszyn w posiadaniu - Mieszko Plątonogiego, najpierw otrzymuje Racibórz potem Opole i powstaje księstwo opolsko- raciborskie

- XII w - siedziba kasztelani, kształtuje się murowany system obronny, powstaje Wieża Piastowska

- 1179 księstwo opolsko-raciborskie poszerza się o znaczne tereny Małopolski

c) siedziba księstwa

- 1290 - księstwo oświęcimsko -cieszyńskie - Mieszko I - pierwszy Książe cieszyński, założyciel jednej z dwóch najstarszych linii piastowskich na Śląsku, Cieszyn - stolicą

- prawdopodobnie wraz z założeniem stolicy rozpoczęła się rozbudowa na Wzgórzu Zamkowym - powstaje Zamek

- rozwój miasta, centrum - w okolicach dzisiejszego Placu Teatralnego.

- na rynku: kościół parafialny - służył mieszkańcom, w przeciwieństwie do rotundy św. Mikołaja

- dzisiejszy rynek - targ, odbywał się tutaj handel

- XIII w. poza obrębem ówczesnego miasta założono klasztor dominikanów - później spełniał funkcje nekropolii cieszyńskich Piastów. Na utrzymanie klasztoru dominikanie otrzymali od księcia m.in. wieś Mnisztwo.

- 1316-podział księstwa między synów Mieszka: Władysław - księstwo oświęcimskie, Kazimierz- księstwo cieszyńskie

d) - 1316 - księstwo cieszyńskie - Kazimierz

- 8. 02. 1327 Opawa - Kazimierz składa hołd lenny królowi Czech - Janowi Luksemburczykowi - odtąd Cieszyn i Śląsk Cieszyński przez 6 wieków poza granicami Polski - w Czechach (do 1918)

- Kazimierz - otrzymał księstwo w dziedziczne posiadanie, zachowując suwerenność wewnętrzną.

- powód: 1326 r. wojska litewskie posiłkujące Łokietka w walce najechały również na księstwo oświęcimskie, doszło między księciem cieszyńskim a królem polskim do konfliktu. Kazimierz podjął decyzję o zbliżeniu się do Jana Luksemburskiego.

e) Przemysław I Noszak

- największy rozwój za jego panowania - w 1374 nadał Cieszynowi nowe prawa miejskie(prawo magdeburskie) na wzór Wrocławia

- kontynuował budowę gotyckiego zamku (zatrudniali artystów działających na innych dworach, np. uczniów Piotra Parlera — rzeźbiarza na dworze królów czeskich w Pradze, ich dziełem: architektoniczny kształtu zamku, wiele rzeźbiarskich elementów, m.in. istniejące do dzisiaj tarcze herbowe z piastowskimi orłami na Wieży Piastowskiej, płytki posadzkowe księcia Przemysława z piastowskim herbem i napisem)

- powołano urząd burmistrza (pierwszy znany burmistrz to Mikołaj Giseler) i radę miejską, dla których zbudowano ratusz przy utworzonym rynku (dzisiejszy Stary Targ)

- Cieszyn jedno z najważniejszych i największych miast Śląska.

- I -szy cieszyński proboszcz - Paweł wymieniony w 1332 r., ale kościół niewątpliwie istniał wcześniej.

- w tym samym roku wspomniany jest nauczyciel, co wskazuje na istnienie w Cieszynie szkoły, a raczej szkółki parafialnej.

- 1416 r. książę Bolko I nadaje mieszczanom liczne przywileje.

- 1438 r. miasto wykupiło od książąt cieszyńskich prawo wybijania monet. Liczne monety miasta Cieszyna z XV w. można zobaczyć w Muzeum Śląska Cieszyńskiego.

- 1475 - powstaje klasztor - franciszkanów ściślejszej reguły, siedziba na Frysztackim Przedmieściu, nad Bobrówką.

f) Kazimierz II

- kolejny gwałtowny rozwój

- Kazimierz w 1496 roku przenosi Rynek Główny na obecne miejsce, otacza miasto kamiennymi murami obronnymi (dostęp do miasta możliwy przez 3 bramy: Frysztacką, Wodną i Wyższą) i powołuje Sąd Ziemski.

- ostateczne ukształtowanie historycznego centrum - mieszczanie otrzymują od księcia Kazimierza II dwa domy przy placu targowym( wtedy poza miastem) gdzie powstaje nowy ratusz.

- poza terytorium miejskim powstają przedmieścia, których mieszkańcy podlegali księciu, a nie władzom miejskim, nie posiadali też pełni praw miejskich.

- podstawą utrzymania mieszkańców - rzemiosło, uprawa roli i hodowla, zwłaszcza ryb,

- produkcja i wyszynk piwa i wina - XV w. - przywilej wyłączności wyszynku piwa,1565 r. miasto urządziło osobny browar miejski na Starym Targu, aż do XIX w. najważniejsze źródło dochodów mieszczan, dlatego zwalczano wszystkich, którzy próbowali sprzedawać obce piwo na terenie miasta.

- XV w. pierwsze cechy: piekarzy, rzeźników i szewców  

- usługi i handel - większe znaczenie dopiero w w XVI w., kiedy kupiecka spółka Jakuba Fuggera z Augsburga i Jana Thurzo z Krakowa zorganizowała ''miedziany szlak'' ze Słowacji przez Jabłonków i Cieszyn. Sprowadzała nim wielkie ilości miedzi do Wrocławia i Niemiec, a w Cieszynie powstała faktoria, w której pracownik spółki nadzorował transport miedzi. Przestała ona działać w połowie XVI w., po zajęciu Węgier przez Turków.

Cieszyn - był „komorą miedziana” - gdzie pobierano cło od towaru

g) reformacja    

- 1545 książę Wacław III Adam przyjął protestantyzm jako wyznanie panujące w księstwie cieszyńskim, jego śladem poszła rada miejska miasta i większość mieszczan,

 - usunięto katolickich księży, dominikanów i franciszkanów, ich majątek został skonfiskowany - przekazany miastu lub mieszczanom.

- W 1578 r. książę wydał Porządek kościelny regulujący ustrój kościoła protestanckiego na terenie księstwa oraz inne kwestie religijne: np. nabożeństwa w języku polskim.

- W 1585 r., przy cmentarzu, na którym pochowano ofiary epidemii, zbudowano drewniany, potem murowany kościółek św. Trójcy.

h) kontrreformacja

- 1610 - syn księcia- Adam Wacław po początkowym kontynuowaniu działań ojca przechodzi na katolicyzm - domagając się tego samego od mieszczan.

- świątynie (za wyjątkiem kościoła św. Trójcy) zostały zwrócone katolikom,

- dominikanie powracają do miasta, odzyskują swe ziemie

- początek prześladowań protestantów

- wojna trzydziestoletniej przyczynia się do ponownego przejęcia władzy przez protestantów w 1619 r.

- W 1624 r. zostali przez księcia Fryderyka Wilhelma zmuszeni do zwrotu kościołów katolikom, a władze miejskie zostały ukarane.

- jeszcze raz w 1626 r. na krótko protestanci opanowali władzę w Cieszynie, potem pozostał im tylko kościółek św. Trójcy.

- W 1629 r. księżna Elżbieta Lukrecja zmuszona została do wydania statutu religijnego - zakazywał obejmowania urzędów komunalnych przez niekatolików oraz przyjmowania ich do cechów. Miasto opuściło wiele protestantów, m.in. Jerzy Trzanowski, który później, jako ''Słowiański Luter'', rozsławił imię swego rodzinnego miasta w całej Europie Środkowej.

- 1653 - powstaje Komisja Religijna, w 1663 - przekształcona na Komisje Eliminacyjną -przeciwko luteranom(zamykano szkoły, usuwano z urzędów)
-  wojny XVII w. (wojna trzydziestoletnia, wojny tureckie, potop szwedzki) pogrążyły konflikt między protestantami i katolikami oraz doprowadziły do zniszczenia miasta : w 1622r. - Cieszyn zajęty i splądrowany przez wojska margrabiego Jana Jerzego Hohenzollerna, w 1627 r. przez hrabiego Mansfelda. a w 1645 r. przez wojska szwedzkie,( Elżbieta Lukrecja wraz z całą szlachtą uszła za polska granice do Kęt)wojska obsadziły zamek. Dopiero w r. 1646 austriackie wojska przeprowadzonym szturmem na Zamek zmusiły szwedzką załogę do kapitulacji. Wtedy to Zamek spełnił po raz ostatni swe militarne funkcje. Wszystko to doprowadziło zamek do ruiny.

- 1625 - umiera ostatni męski potomek lini Piastów cieszyńskich - Fryderyk Wilhelm

- Elżbieta Lukrecja - siostra utrzymuje księstwo jako dożywocie

-  pożary (1552, 1603) oraz epidemie (1570, 1585, 1598). Największa ze znanych epidemii w 1623 - umiera 1500 mieszkańców

- załamanie pozycji miasta: utrata ziem, długi ( też Elżbiety Lukrecji - aby zdobyć gotówkę księżna w 1626 r. wynajęła prawo poboru myta w Cieszynie 3 morawskim Żydom. Od 1631r. działał w takim charakterze w Cieszynie Jakub Singer z Ivančic koło Brna, któremu księżna zezwoliła na kupno domu w mieście i zajmowanie się miejskimi zajęciami, włącznie z handlem. Był to początek stałego osadnictwa żydowskiego w Cieszynie.

 - ostatnie lata swojego życia księżna spędziła w czterech domach nabytych od miasta przy cieszyńskim rynku.

- w 1653 r. wraz ze śmiercią Elżbiety Lukrecji - wygaśnięcie cieszyńskiej linii dynastii Piastów- dobra cieszyńskie na mocy zarządzenia cesarza Ferdynanda III zostają wcielone do królewsko - czeskiej komory we Wrocławiu jako dobra kameralne.

III. Habsburgowie (1653 - 1918) + dzieje współczesne

- władcy Czech oraz właściciele prywatnych majątków książąt cieszyńskich, Cieszyn - siedzibą

- Cieszyn- miasto królewskie, Skoczów, Strumień, Jabłonków - własności feudalne

- 1654 r. na zamku uruchomiono browar, produkcja piwa ze szkodą dla monopolu piwnego cieszyńskich mieszczan.

- władze miejskie mianuje w imieniu cesarza starosta ziemski, Od XVII w. - r. Cieszyn prawo wysyłania własnych posłów na Sejm Śląski we Wrocławiu. Uprawnienie to utracił po 1722r.

a) Kontreformacja - Habsburgowie zagorzali katolicy

- sprowadzenie jezuitów w 1670 r. (zał. szkołę łacińską, I szkoła szczebla ponad-podstawowego na Śląsku Cieszyńskim)

- emigracja protestanckich mieszkańców - wyludnienie miasta

- nabożeństwa w ukryciu.

- 1707 ugoda altransztacka między królem szwedzkim Karolem XII, a cesarzem Józefem I zezwolenie na wybudowanie Kościoła Jezusowego, pierwszego kościoła protestanckiego na terenie Śląska Cieszyńskiego - obok powstaje szkoła ewangelicka

- mimo to protestanci wciąż prześladowani- usuwanie ze stanowisk, zmuszanie do zmiany wiary

- 1736- bunt chłopów, w Cieszynie zebrali się chłopi z okolicznych wsi - do krwawych zamieszek jednak nie doszło

- 1781 - Józef II ogłasza Patent Tolerancyjny - równouprawnienie, nowe gminy protestanckie, możliwość budowania szkół, domów modlitwy

b) Konfederacja Barska 1768 - 1772

- 1769 - Cieszyn był jednym z punktów kontaktowych konfederatów barskich

- 1771 - 1772 Hotel „Pod brunatnym jeleniem” stał się siedzibą jeneralności konfederacji barskiej. Z polecenia cesarza Józefa II jeneralność musiała opuścić miasto i granice monarchii.

- 1772 pierwszy rozbiór Polski. Odtąd Księstwo Cieszyńskie jako kraj Korony Habsburgów graniczył na wschodzie z nowo-utworzoną prowincją - Galicją.

c) Pozostałe wydarzenia XVIII w:

- 1700 r., z fundacji barona Adama Borka powstaje klasztor bonifratrów - leczą chorych, uruchomili pierwszą w mieście stałą aptekę.

- 1720 kolejny pożar

- 1753 r. przy cieszyńskim rynku osiadły Siostry elżbietanki, też opieka nad chorymi..

- XVII i XVIII kryzys ekonomiczny spowodowany m.in. zniszczeniami z czasów wojny trzydziestoletniej oraz kolejnymi wojnami toczonymi przez Habsburgów w 2 połowie XVII

- kryzys zahamowany w latach 20 XVIII w. :

- 1722 - cesarz Karol VI - nadaje księstwo cieszyńskie księciu lotaryńskiemu Leopoldowi

1722 - 1918 - dynastia Habsburgów lotaryńskich

- syn Franciszek Stefan poślubia Marię Teresę

- rządy Marii Krystyny(córki) i Albrechta - ożywienie gospodarcze:

- od 1775 r. budowa „cesarskiej drogi” - łączyła Cieszyn przez przeł. Jabłonkowska z Ołomuńcem i Wiedniem z jednej strony oraz Krakowem i Lwowem z drugiej, uruchomiono stałe połączenia pocztowe.

- 1766 r. odwiedziny cesarza Józef II.

- 1779 r. przez blisko 8 miesięcy pertraktował w Cieszynie Kongres Pokojowy, zakończony podpisaniem pokoju cieszyńskiego, kończącego wojnę sukcesyjną pomiędzy Prusami i Austrią. Tzw. pokój cieszyński na krótko rozsławił miasto w całej Europie.
 - Absolutni władcy Austrii, Maria Teresa, a zwłaszcza jej syn i następca Józef II przeprowadzili reformy na wszystkich płaszczyznach życia podporządkowując ostatecznie państwu nie tylko szlachtę, ale także Kościół.

- W 1773 r. został rozwiązany zakon jezuitów, skonfiskowany majątek posłużył do przeprowadzenia reformy oświaty.

- W Cieszynie powstała tzw. Szkoła Główna, potem także szkoła dla dziewcząt. Zreformowano gimnazjum katolickie, rozbudowano gimnazjum ewangelickie. Zlikwidowano znajdujący się w złym stanie konwikt Tenczyńskiego, na jego miejsce w 1796 r. powstał nowy konwikt ufundowany przez barona Karola Cselestę.

- w 1789 r. nad ranem wybuchł pożar, który w ciągu kilku godzin strawił prawie całe stare miasto. Zgodnie z poleceniem cesarza Józefa II, zniszczone budynki można było odbudować wyłącznie jako murowane. Plany odbudowy miasta przygotował i ich realizacją kierował krajowy dyrektor bydownictwa Karol Jacobi d'Eckolm.

- likwidacja klasztor dominikanów, ich kościół stał się odtąd kościołem parafialnym, zaś na miejscu tego ostatniego wybudowano koszary. Odbudową kierował ks. Leopold Jan Szersznik

Wiek XIX

- 1802 r prefekt Leopold Jan Szerwszenik założył w Cieszynie pierwsze muzeum i otworzył bibliotekę o charakterze naukowym.

- 1805 r. Cieszyn stolicą monarchii austriackiej - dwor cesarski osiadł tutaj uciekając z Wiednia przed Napoleonem,.

- 1806 r Fabian Beynhauer założył w budynku przy ul Stromej pierwszą drukarnię.

- 1810 r. uroczyście obchodzono 1000lecie legendarnego założenia miasta. Z tej okazji otwarto nowy browar miejski.

- 1813 r wśród wielu oddziałów wojskowych i ważnych osobistości przejeżdżających przez Cieszyn zatrzymał się w zajeździe Pod brunatnym jeleniem książę Józef Poniatowski.

Na lewym brzegu Olzy założono nowy park krajobrazowy (obecnie Masarykove Sady w Czeskim Cieszynie)

- 1826 r. Arcyksiążę Karol Habsburg utworzył z dóbr książęcych i zakupionych przez siebie majątków poszlacheckich niepodzielne dominium osobiste, noszące odtąd nazwę Komory Cieszyńskiej.

- 1840 r. pozostałe ruiny zamku piastowskiego zostały wysadzone w powietrze. Na pozostałościach dolnego zamku wzniesiono nową klasycystyczną rezydencję Habsburgów.

- 1842 r. Uczeń Gimnzjum Ewangelickiego Paweł Stalmach powołał szkolne Złączenie Polskie, którego celem było doskonalenie się w języku polskim

- 1848 r. pojawił się pierwszy numer polskiego pisma „Tygodnik Cieszyński”, przygotowany do druku przez Andrzeja Cinciałę.

- obrady ogólnoniemieckiego parlamentu we Frankfurcie. Podjęto na nim uchwałę o włączeniu Wielkopolski i Śląska do Prus. Reprezentantem Cieszyna był m.in. dr Jan Demel, późniejszy burmistrz Cieszyna.

- w Pradze obradował Zjazd Słowiański. Przedstawicielami Cieszyna byli: Ernest Plucar, Eward Świerkiewicz i Paweł Stalmach. Ci ostatni przygotowali dwa memoriały, w których domagali się przynależności Księstwa Cieszyńskiego do ziem polskich.

- redakcję „Tygodnika Cieszyńskiego” przejął Paweł Stalmach. Zwolennicy obozu francuskiego rozpoczęli wydawanie „Nowin dla ludu wiejskiego”

- 1849 r. w Czytelni Polskiej otwarta została Biblioteka Polska dla Ludu Kraju Cieszyńskiego

- Opawa została siedzibą nowego Gubernium Śląskiego, Cieszyn otrzymał prerogatywy powiatu politycznego i sądowego

- 1851 r. w miejsce zamkniętego „Tygodnika Cieszyńskiego” P. Stalmach rozpoczął wydawanie nowego pisma „Gwiazdka Cieszyńska”

- we wszystkich instytucjach obowiązywał język niemiecki

- 1852 r. nauczyciel ewangelickiej Szkoły Ludowej w Cieszynie Jan Śliwka wydał elementarz „Początki czytania”, pierwszy polski podręcznik wprowadzony do ewangelickich szkół ludowych.

- 1854 r. wydano nakaz zamknięcia Czytelni Polskiej i likwidacji bibliotek

- 1859 staraniem dr Ludwika Kluckiego otwarta została Kasa Oszczędności

- 1861 r. protestanci cieszyński otrzymali na poodstawie Patentu Protestanckiego równe prawa obywatelskie

- w Gimnazjum Katolickim powstało uczniowskie Towarzystwo Narodowe (działało do 1872r.)

- P. Stalmach założył Czytelnię Ludową z siedzibą w zajeździe „Pod lwem” przy Rynku - główne ognisko polskiej działalności narodowej w mieście

- 1863 r. Jerzy Badura założył w Gimnazjum Ewengelickim nowe uczniowskie stowarzyszenie samokształceniowe Wzajemność, które utrzymało się do 1879 r.

- 1868 r. Jan Śliwka powołał do życia Stowarzyszenie Nauczycieli Szkół Ludowych, którego celemv było wychowanie dziatwy szkolnej w duchu polskim

- 1869 r. ukończono budowę linii kolejowej Bogumin - Cieszyn

- 1871 r. Cieszyn uzyskał dalsze połączenie kolejowe przez Jabłonków do Żyliny na Słowacji (wówczas Węgier)

- Jerzy Cienciała został pierwszym polskim posłem do Sejmu Śląskiego i do parlamentu w Wiedniu (do 1901 r.)

- 1872 r. Cieszyn został siedzibą Generalnego Wiktoriatu Biskupstwa Wrocławskiego

- 1881 r. z inicjatywy ks. Franciszka Michejdy powstało Towarzystwo Ewagelickie Oświaty Ludowej, od 1905 r. Towarzystwo Ewangelickie

- 1883 r. ks. Ignacy Świeży powołał Związek Śląskich Katolików.

- 1885 r. P. Stalmach doprowadził do założenia Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego, której podstawowym celem było zorganizowanie polskiego szkolnictwa

- 1888 r. uruchomiona została nowa linia kolejowa z Frydku przez Cieszyn do Bielska z odgałęzieniem Goleszów - Ustroń. Oddano do użytku nowy budynek dworcowy (obecnie Czeski Cieszyn)

- 1894 r. oddano do użytku wodociąg miejski ze źródłem czerpania w Tyrze

- w Alejach poświęcono pierwszą świątynię katolicką w zachodniej części miasta

- 1895 r. uroczysto otwarto pierwszego Gimnazjum Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego, jedynej polskiej szkoły średniej na terenie Monarchii Austriackiej

Wiek XX

- 1901 r. uroczystość otwarcia polskiego Domu Narodowego w Rynku

- 1906 r. zaczęto wydawać „Dziennik Cieszyński” Polskiego Stronnictwa Ludowego

- 1907 r. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze rozpoczęło wydawanie kwartalnika „Zaranie Śląskie”

- 1910 r. założono w Cieszynie Polskie Towarzystwo Turystyczne „Beskid Śląski”

- otwarto polskie Seminarium Nauczycielskie

- uruchomiono elektrownię miejską

- w miejscu starych austriackich koszar powstał gmach teatru cieszyńskiego

- 1911 r. Polskie Stronnictwo Narodowe i Polskie Stronictwo Ludowe połączyło się tworząc Polskie Zjednoczenie Narodowe

- otwarto linię tramwajową łączącą dworzec kolejowy z Wyższą Bramą. Ostatni kurs tramwaju miał miejsce 2 II 1921 r.

- 1912 r. ukończono prace ziemne w parku nad Olzą, któremu później nadano nazwę Parku im. Adama Sikory

- 1914 r. wybuch I wojny światowej

- wymarsz dwóch Kompanii Legionów Polskich w sile 372 żołnierzy, powstałych na apel Sekcji Śląskiej Naczelnego Komitetu Narodowego

- dowództwo Armii Austriackiej przeniosło główną kwaterę Sztabu Generalnego z Nowego Sącza do Cieszyna

- 1918 r. zawiązała się polska Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego z trzema równorzędnymi prezydentami. Na Rynku odbył się wiec patriotyczny ludności w liczbie około 40 000 manifestantów, który uznał tą Radę, uchwalił rezolucję postulującą przynależność Księstwa Cieszyńskiego do Polski i głębokie reformy społeczne.

- podczas sesji Rady Narodowej złożyli ślubowanie wierności Radzie wójtowie polskich gmin. Rada Narodowa ogłosiła proklamację o przynależności do Państwa Polskiego i przejęciu w jego imieniu władzy nad Księstwem Cieszyńskim

- oficerowie wierni Radzie Narodowej przystąpili do akcji opanowania garnizonu i ważnych punktów miasta. płk Jan Gerndt oddał komendę polskiemu dowódcy por. Klemensowi Matusiakowi

- akcja przewrotu wojskowego została zakończona pełnym powodzeniem i bez jednego wystrzału. Na Wieży Piastowskiej i kilku innych gmachach pierwszy raz załopotały polskie flagi.

- Ugoda Rady Narodowej z Zemskym Narodnim Vyborem w sprawie uznania tymczasowej granicy pomiędzy Polską i Czechosłowacją wg kryterium etnicznego

- Rada Narodowa ustaliła listę siedmiu kandydatów do przyszłego Sejmu Polskiego.

- rząd czechosłowacki wysłał notę protestacyjną do Warszawy o bezprawnym wykonywaniu praw suwerenności na Śląsku Cieszyńskim, który uważa za ziemie Korony Czeskiej

- zbory ewangelickie działające na Śląsku Cieszyńskim podpisały akt uznania zwierzchnictwa Konsystorza Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Warszawie i wybrały pierwszego polskiego seniora ustanowionej Diecezji Cieszyńskiej, której został ks. Franciszek Michejda.

- 1919 r. najazd wojsk czeskich na ziemie Księstwa Cieszyńskiego

- zajęcie Cieszyna przez wojska czeskie

- po ciężkich walkach zostały zatrzymane na linii Wisły; zawieszenie broni

- do Cieszyna przybyła Komisja Międzysojusznicza. Wyznaczyła linię demarkacyjną i terytoria, które mogły obsadzić wojska polskie i czeskie. Cieszyn zajęło wojsko polskie

- uchwalenie rezolucji potwierdzającej wolę przynależności całego Śląska Cieszyńskiego do Polski

- delegacja Rady Narodowej udała się do Paryża, gdzie postanowiono rozstrzygnąć spór graniczny w drodze plebiscytu

- 1920 r. do Cieszyna przybyła Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa

- Rada Narodowa została pozbawiona władzy, wojska polskie zostały wycofane za rzekę Białą a czeskie za Ostrawicę. Teren plebiscytu zajęły wojska francuskie i włoskie

- wójtowie i zastępcy gmin oraz nauczyciele zebrali się w Domu Narodowym wypowiadając posłuszeństwo administracji czeskiej

- Komisja Plebiscytowa ogłosiła stan wojennych i wprowadzenie sądów wojskowych. W Cieszynie zaczęto budować baraki dla uciekinierów z zachodniej części Śląska Cieszyńskiego

- na międzynarodowej konferencji w SPA przyjęto wspólną deklarację delegacji polskiej i czechosłowackiej o zawieszeniu plebiscytu i rozstrzygnięciu sporu terytorialnego przez Radę Najwyższą

- 28 VII 1920 r. Konferencja Ambasadorów w Paryżu ogłosiła werdykt o granicy pomiędzy Polską i Czechosłowacją, ustalając ją na linii rzeki Olzy i pasma górskiego Czantorii

- 20 VIII 1920 r. stał się miastem granicznym, zachodnie jego przedmieście zostało samodzielnym miastem, któremu władze czeskie nadały nazwę Czeski Cieszyn.

- 22 VI 1922 r. wschodnią część dawnego Księstwa Cieszyńskiego włączono do Województwa Śląskiego Rzeczypospolitej Polskiej

- w Cieszynie otwarto Wyższą Szkołę Gospodarstwa Wiejskiego

- wioskę Błogocice włączono do Cieszyna

- 1925 r. papież Pius XI ustanowił dla polskiej części śląska odrębną diecezję katowicką

- 1929 r. w Czeskim Cieszynie na rynku wystawiono gmach ratusza

- 1931 r. naprzeciw dworca głównego w Czeskim Cieszynie zbudowano hotel „Polonia” później „Piast”

- przy ul. T. Regera zostało otwarte Muzeum

- 1938 r. po uprzednim ultimatum Rządu Polskiego, Wojsko Polskie wkroczyło do Czeskiego Cieszyna. Dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej z 11 listopada Zaolzie zostało włączone do Polski

- 1.IX.1939 r. wybuch II wojny światowej. Oddziały IV Pułku Strzelców Podhalańskich podjęły działania opóźniające. Polscy saperzy wysadzili tunel pod przełęczą Jabłonkowską i wszystkie mosty w Cieszynie. Pod wieczór wojska hitlerowskie bez walki zajęły Cieszyn.

- 8 X - wcielenie całego Śląska Cieszyńskiego do rzeszy hitlerowskiej, podporządkowanie go utworzonej rejencji katowickiej

- 1940 r. masowe aresztowania przedstawicieli polskiej inteligencji i działaczy narodowych. Punktem zbornym aresztowanych były zabudowania dawnej fabryki mebli giętych w Czeskim Cieszynie. Władze okupacyjne zaczęły akcję zacierania wszelkich śladów polskości i niszczenie materialnych dóbr kultury.

- dr Paweł Musioł i Franciszek Kwaśnicki założyli Inspektorat Cieszyński Służby Zwycięstwu Polski, przekształcony w Związek Walki Zbrojnej. W grudniu nastąpiło rozbicie Inspektoratu i osadzenie członków ruchu oporu w areszcie.

- 1941 r. początek selekcji ludności Śląska Cieszyńskiego wg kryteriów niemieckiej „listy narodowej”

- odbudowa cieszyńskiego Inspektoratu ZWZ

- wody Olzy zalały prawie całkowicie zachodnią część miasta

- założenie jenieckiego Stalagu VIII D na lewym brzegu Olzy pomiędzy mostem głównym i kolejowym

- 1942 r. publiczna egzekucja przywódców komórek ZWZ na Śląsku Cieszyńskim; likwidacja Inspektoratu Cieszyńskiego ZWZ

- cieszyński obóz jeniecki został filią obozu w Łambinowicach do 1943 r.

- 1945 r. front wojsk radzieckich zaczął się zbliżać do Cieszyna - początek ewakuacji obozu jenieckiego. Demontaż urządzeń fabrycznych, grabież dóbr kulturalnych.

- w maju wysadzono wszystkie mosty w mieście

- 3 V wkroczyły do miasta wojska IV Frontu Ukraińskiego; Zorganizowana samoistnie Milicja Obywatelska pod wodzą nauczyciela Jana Stonawskiego obsadziła wszystkie ważne punkty w mieście po obu stronach Olzy

- 5 V radziecki komendant miasta mjr Krasnikow ogłosił przywrócenie granicy na rzece Olzie

- 9 VII uruchomiono linię kolejową Czeski Cieszyn - Frydek-Mistek

- 18 VIII przywrócono ruch na linii kolejowej Bogumin - Czeski Cieszyn - Czadca

- 19 X Cieszyn uzyskał połączenie kolejowe z Bielskiem

- 28 XII ruszyła kolej na trasie Cieszyn - Zebrzydowice

- 1947: Przystąpiono do stopniowej rozbudowy cieszyńskich fabryk, począwszy od Fabryki Maszyn Elektrycznych CELMA.

- w Czeskim Cieszynie polscy działacze powołali do życia Polski Związek Kulturalno - Oświatowy, który poprzez koła terenowe rozciągnął swoją działalność w całym byłym powie­cie czeskocieszyńskim. Do miasta została włączona wioska Sibica.

- 1948 r. rozpoczęto budowę pierwszego osiedla mieszkanio­wego na Małym Jaworowym.

- 1949 r. wyszedł pierwszy numer pisma PZKO pod nazwą Zwrot.

- 1950 r. rozpoczął działalność Zespół Pieśni i Tańca Ziemia Cieszyńska.

- 1951 r. w teatrze czeskocieszyńskim powołano do życia Pol­ską Scenę.

- 1955 r. pojawił się pierwszy numer tygodnika Głos Ziemi Cie­szyńskiej.

- 1960r. w dawnym budynku Seminarium Nauczycielskiego rozpoczęło działalność Studium Nauczycielskie.

- uroczystości 1150-lecia legendarnego założenia miasta Cie­szyna.

- Czeski Cieszyn utracił prawa miasta powiatowego i został włączony do nowo utworzonego powiatu karwińskiego. Powięk­szenie miasta o obszar wioski Dolny Żuków.

- 1961 r. otwarcie nowej siedziby teatru Teśinske Divadlo z Czeską i Polską Sceną, oraz obszernego skrzydła Biblioteki Miejskiej i obserwatorium astronomicznego.

- 1970 r. w czasie powodzi rzeka Olza zerwała Most Jubile­uszowy wraz z ratującą go drużyną strażaków.

- 1971 r. otwarcie Filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. Po 49 latach Cieszyn znów stał się miastem akademickim.

- 1972 r. ukończenie przebudowy i elektryfikacji węzła kolejowego w Czeskim Cieszynie.

- 1973 r. powiększenie terytorium Cieszyna o otaczające go wioski: Boguszowice, Kalembice, Pastwiska, Krasna, Gułdowy i Mnisztwo.

- 1975 r. Czeski Cieszyn został powiększony o wioski: Koco­będz, Stanisławice, Mistrzowice i Górny Żuków.

- zmiana struktury administracyjnej Państwa Polskiego. Cie­szyn utracił prawa powiatu i został włączony do nowo utworzo­nego Województwa Bielskiego.

- 1977 r. do Cieszyna włączono wioskę Marklowice.

- 1981 r. po 5-letniej przerwie wznowiono wydawanie „Gło­su Ziemi Cieszyńskiej".

- 1983 r. elektryfikacja kolei na trasie Zebrzydowice - Cie­szyn - Sielsko-Biała.

- 1989 09 01: Odsłonięcie Pomnika Harcerzy - symbolicznego grobu harcerek i harcerzy poległych w czasie II wojny światowej.

- 1991 05 19: uroczyste otwarcie nowego przejścia granicznego Cieszyn Pastwiska - Czeski Cieszyn Kocobędz; oddanie do użytku nowego wiaduktu nad doliną rzeki Olzy o długości 760 m.

- 1991 08 01: w Filii Uniwersytetu Śląskiego uruchomiono wakacyjną Szkołę Języka i kultury Polskiej dla obcokrajowców.

- 1994 01 01: Urząd Miasta podjął uchwałę o utworzeniu Książnicy Cieszyńskiej

- 1999 01 01: zmiana administracji kraju, likwidacja Woje­wództwa Bielskiego. Cieszyn na powrót stał się siedzibą powia­tu w Województwie Śląskim.

- 2000 02 25: otwarcie nowej siedziby Książnicy Cieszyń­skiej przy ul. Menniczej

- 2003 r. w miejscu zabudowań przemysłowych Cieszyńskiej Fabryki Narzędzi otwarto pierwszy hipermarket „Kaufland"

- 2004 05 01: Rzeczypospolita Polska stała się członkiem Unii Europejskiej; symboliczne podniesienie szlabanu na głównym moście granicznym.

- 2004 12: Filia Uniwersytetu Śląskiego zainaugurowała wy­kłady cieszyńskiego Uniwersytetu III wieku

- 2005 01 28: otwarcie Śląskiego Zamku Sztuki i Przedsię­biorczości

Z WIKIPEDII:

- Pozycja miasta wzmocniła się po zakończeniu wojen śląskich w połowie XVIII wieku, w wyniku których Cieszyn, jako jedno z nielicznych miast Śląska, pozostał przy Austrii. 13 maja 1779 roku podpisano tu pokój pomiędzy Austrią i Prusami, kończący wojnę o sukcesję bawarską.

- W latach 1768-1771 Cieszyn stał się też główną siedzibą konfederatów barskich.

- Powolny powrót do świetności miasta przerwała seria kataklizmów (w tym trzęsienia ziemi). Najpoważniejszym z nich był pożar w 1789 roku, który doszczętnie strawił niemal całe miasto.

- Przez 11 lat Cieszyn podnosił się z gruzów, a większość ze zbudowanych wtedy budynków przetrwała do dnia dzisiejszego.

- Przełom XVIII i XIX wieku to gwałtowny rozwój życia kulturalno-oświatowego Cieszyna. W 1802 roku ks. Leopold Szersznik tworzy muzeum (obecnie Muzeum Śląska Cieszyńskiego), uznawane dziś za pierwsze publiczne muzeum na ziemiach polskich.

- W 1805 roku, w wyniku zagrożenia Wiednia przez wojska napoleońskie, do Cieszyna przenosi się dwór cesarski i rząd monarchii austriackiej. W ten sposób przez pewien czas Cieszyn był stolicą cesarstwa (!), nie przyniosło to jednak miastu żadnych wymiernych korzyści.

- W 1839 roku ostatecznie rozebrano piastowski zamek, a na Górze Zamkowej, z polecenia księcia Karola Habsburga, zbudowano klasycystyczny pałac (tzw. Nowy Zamek) z dużym parkiem (w tej formie Góra przetrwała do dziś).

- W 1836 po raz kolejny pożar strawił część śródmieścia, w tym piękny ratusz, który odbudowano w 1846 roku (po odbudowie ratusz pozostał w niezmienionej formie do dziś). W roku 1846 powstał również, działający do dziś, browar książęcy u stóp Góry Zamkowej.

- W okresie Wiosny Ludów Cieszyn staje się ważnym ośrodkiem polskiej myśli narodowej. W 1848 roku zaczęła wychodzić tu pierwsza polska gazeta.

W 1869 do Cieszyna dociera pierwsza linia kolejowa, a wokół zbudowanego dworca na zachodnim brzegu Olzy (dzisiejszy Czeski Cieszyn) rozpoczyna się budowa dzielnicy przemysłowej. Rozwój przemysłowy miasta nie przebiegał jednak tak szybko jak choćby w niedalekim Bielsku, co spowodowało powolną utratę znaczenia gospodarczego Cieszyna w regionie. Pozostawał on jednak nadal ważnym ośrodkiem administracyjnym i kulturalno-oświatowym.

W 1911 roku powstaje w mieście linia tramwajowa, łącząca dworzec kolejowy z centrum Cieszyna (linia uległa likwidacji w 1921 roku). W okresie I wojny światowej stacjonowały tu duże ilości wojsk austriackich, przez pewien okres Cieszyn był także siedzibą ich Sztabu Generalnego. Z Cieszyna pochodziło wielu żołnierzy Legionów Piłsudskiego, a sam Józef Piłsudski bywał zresztą w mieście.

Uprawnienia Cieszyna były stopniowo ograniczane, a na początku XIX w. miasto podporządkowano formalnie i faktycznie tzw. Komorze Cieszyńskiej. Okres feudalnej zależności miasta od Habsburgów trwał do 1848 r.

- Nowi książęta cieszyńscy z dynastii habsburskiej w Cieszynie przebywali bardzo rzadko.

- Dopiero książę Karol Habsburg zamieszkał w Zamku. Z jego inicjatywy w roku 1836 przebudowa w stylu klasycystycznym rozpoczęto wyburzanie resztek Zamku górnego za wyjątkiem romańskiej rotundy i Wieży Piastowskiej, zaś w latach 1838—1840 wybudowano na miejscu zamku dolnego Pałac Myśliwski według projektu Józefa Kornhausla - wybitnego przedstawiciela wiedeńskiego klasycyzmu w architekturze. założono romantyczny, krajobrazowy park. Zamek stał się typowym klasycystyczno-romantycznym założeniem          

ZABYTKI

RYNEK

- założony w XV w. w obecnym miejscu (pierwszy rynek znajdował się na dzisiejszym placu teatralnym

- średniowieczna zabudowa zniszczona przez pożar w XVI w.

- początkowo był placem targowym, pośrodku którego stał ratusz, a kamienice dookoła należały do księcia cieszyńskiego -Kazimierza II, który sprzedał swe budynki mieszczanom, wyburzył stary ratusz, a nowy kazał postawić w miejscu kamienic. Plac odtąd miał być pusty i spełniać rolę rynku

- otaczały go kamienice najbogatszych mieszczan wzniesione w XVI w. w stylu renesansowym - podcienia. Najstarsze fragmenty zachowały się jedynie na poziomie piwnic i parteru, głównie w pierzei zachodniej i wschodniej

- 1789-pożar, przebudowa w stylu barokowo-klasycystycznym

- XIX i pocz. XX przyrynkowe kamienice otrzymały obecny wygląd

- XX w. przebudowa pierzei północnej - powstał Dom Narodowy i Poczta.

DOM NARODOWY

- powstał jako Dom Polski, uroczyste otwarcie w 1901

- proj. Franciszek Górniak

- siedziba większości polskich organizacji, biblioteki, Czytelni Ludowej, drukarni, Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego

- eklektyzm

- obecnie siedziba Cieszyńskiego Ośrodka Kultury

Poczta, Rynek 13

- pierzeja północna

- budowany od 1909 r. w stylu secesyjnym, wg projektu M. Dalfa na miejscu mieszczącego się tu od poł. XVIII w. klasztoru Sióstr Elżbietanek.

STUDNIA Z FIGURĄ św. Floriana

- środek rynku

- 1777r., pozostałość dawnego systemu wodociągów miejskich

- pierwotnie drewniana, od 2 poł. XVI w. kamienna.

- figura znajduje się na czworobocznym postumencie pośrodku ośmiobocznej sadzawki wykonał prawdopodobnie W. Donay w 70. latach XVIII w.

Ratusz

- pierzeja południowa, barokowo- klasycystyczny z 1788

Historia:

- książę cieszyński Kazimierz II wyburzył stary ratusz stojący pośrodku rynku(dzisiejszy Plac Targowy) i w mieszczańskich kamienicach pierzei południowej umieścił siedzibę nowego ratusza, wielokrotnie niszczonego pożarami odbudowywanego w coraz to nowym kształcie:

- pierwszy budynek: drewniany z wieżą z zegarem- siedziba władz, sądu miejskiego, składy cennych towarów, miejska waga do odważania towarów

- XVI w. - pożar, odbudowa:

- budynek murowany, arkadowe podcienia, renesansowa attyka i cylindryczna wieża zwieńczona stożkową iglicą.

- XVIII w. - pożar

- przebudowa: fasada ozdobiona barokowymi wolutami, cebulasty hełm, na tyłach wystawiono pierwszą w Cieszynie salę teatralną, zwaną też redutową (spektakle sceniczne, ważniejsze miejskie uroczystości, reduty i bale)

-lata zaniedbania, budynek niszczeje

-1788 - odrestaurowany przez ks. Leopolda Jana Szersznika (magazyn miedzi, najstarsza w mieście apteka, winiarnia oraz zbrojownia, portret ostatniego cieszyńskiego Piasta - Fryderyka Wilhelma, pancerze, zbroje, halabardy, hakownice i inne uzbrojenie.

- 6 maja 1798 r. największa pożoga w dziejach Cieszyna, spłonął

- wybudowany w 1800r. stylu klasycystycznym , odnowiony i rozbudowany w latach 40 XIX w., wieża zwieńczona latarnią, tablice z datą 1789 i łacińskim napisem o pożarze oraz marmurowa płyta poświęcona księciu Albertowi Sasko - Cieszyńskiemu i jego żonie Marii Krystynie-przeznaczyli znaczne kwoty na ukończenie ratuszowej wieży. Na parterze magistrat, areszt, miejska waga, mieszkanie starosty krajowego.

- Obecny wygląd - przebudowa po ostatnim pożarze w 1836 r. Odbudowany został wg planów znanego wiedeńskiego architekta Józefa Kornhausla oraz powiatowego architekta Andrzeja Kmenta.

- klasycystyczna elewacja ozdobiona płaskimi lizenami z imitacją rustyki,.

- dorycki portyk kolumnowy i trójkątny przyczółek z herbem miasta, nad którym odtworzono wieżę.

- w1845 r. w bani wieży umieszczono blaszaną tubę zawierającą napisany w 1825 roku przez burmistrza Cieszyna Alojzego Kaufmanna rękopis kroniki miasta oraz zalakowaną butelkę, w której znajdował się papier listowy z widokiem Cieszyna i litografie ukazujące mieszczańskie stroje z tej epoki.

- w 1906 r. w budynku przylegającym do Ratusza urządzono biura i reprezentacyjną sale posiedzeń Rady Miejskiej, której ozdobą jest herbowy fryz złożony z godeł cieszyńskich cechów rzemieślniczych i herbów przedstawicieli cieszyńskiej szlachty i cieszyńskich książąt

- bogato zdobiona drewniana boazeria i odrzwia.

- w sali secesyjnej : piece - kominki z herbami Cieszyna, okazały zegar szafkowy.

- otwarcia Sali dokonał cesarz Franciszek Józef I - 2 września 1906 r. podczas wizyty cesarza w Cieszynie.

- 1984 - remont: zdjęto z hełmu banię, wydobyto zestaw dokumentów, rozebrano miedziany hełm. Odtworzono hełm, banię, orły i koronę Do nowej bani włożono dokumenty zawierające informacje o remoncie wieży, dane o Cieszynie, kalendarium dziejów Cieszyna w XIX i XX w., kopie ważniejszych dokumentów, fotografie, plany miasta i książki o Cieszynie oraz 44 monety.
- 2006 - gruntowna renowacja, a na klatce schodowej prowadzącej do Sali urządzono wystawę „Historia ratusza”

Hotel ''Pod Brunatnym Jeleniem'', Rynek 20

- pierzeja wschodnia

- w miejscu tym od poł XVIII funkcjonował hotel o tej nazwie i zajazd „Pod Złotą Koroną ”. Gościł m.in. sygnatariuszy pokoju cieszyńskiego, przywódców Konfederacji Barskiej, księcia Józefa Poniatowskiego, cesarza austriackiego Józefa II, Franciszka Józefa i cara Rosji Aleksandra

- Obecny gmach wzniesiono w 1912 r. wg projektu wiedeńskiego architekta Kohlera, z dekoracją elewacji i wnętrz w stylu wiedeńskiego neobaroku. Pierwotnie znajdowały się tutaj dwa budynki podcieniowe.

Muzeum Śląska Cieszyńskiego - Dawny pałac hr. Larischa, ul. Regera 6

- 1789 wzniesiony po wielkim pożarze na miejscu dwóch mniejszych domów mieszczańskich jako pałac - rezydencja hr. Jana Larischa

- fasada główna - od strony ul. Regera barokowo - klasycystyczna, od strony parku - oparta na resztkach miejskich murów obronnych.

- w tylnym skrzydle pałacu zbudowanym w latach 40-tych XIX w.- zabytkowa stajnia, na centralnej kolumnie - kopulaste sklepienie z lunetami, okrywające koliste pomieszczenie o wysokości dwóch pięter.

- w stajni - kawiarnia.

- we wnętrzu - zachowane polichromie klasycystyczne z 1796 - Józefa Mayera

- w miejscu fosy - piwnica, a nad nią przypałacowy ogród - Park Pokoju- pomnik założyciela muzeum oraz lapidarium

- nazwa parku pochodzi od zawartego w Cieszynie w 1779 pokoju między Prusami i Austrią

- od 1931 r. jest siedzibą Muzeum Śląska Cieszyńskiego.

- muzeum założone przez jezuitę ks. Leopolda Szersznika. Zbiory archeologiczne, artystyczne i etnograficzne. Znajdują się tu słynne strzelby cieszynki, monety z cieszyńskich mennic, zachowane fragmenty rotundy i zamku, a także osobliwości : np. ręka mumii i „głowa jednorożca”

Studnia trzech Braci

- związana z legendą o założeniu miasta

-istniała w XV w należała do dominikanów, których ogrody sięgały aż do brzegów Olzy

- od XVI - własność miasta

- główna funkcja: ujęcie wody pitnej , do XIX w nikt nie wiązał jej z legendą, dopiero jubileusz 1000 lecia miasta spowodował wzrost zainteresowania problemem początków Cieszyna, co doprowadziło do sformułowania nowego wyjaśnienia, czyli nowej, rzekomo powtarzanej od zawsze przez „miejscowy lud” legendy o założeniu miasta nad Olzą.

- do XIX w. pobierał z niej wodę znajdujący się nieopodal browar mieszczański

- 1868 ustawiono żeliwną neogotycka altankę, a w jej wnętrzu umieszczono napis o spotkaniu trzech braci po polsku, łacinie i niemiecku

- Po upadku monarchii austro-węgierskiej i objęciu władzy w mieście przez Polaków legenda o założeniu Cieszyna przez trzech synów Leszka III stała się obowiązkowa(trafiała do podręczników historii regionalnej dla szkół.

-1951 -niemiecki napis zastąpiono płaskorzeźbą będącą powiększeniem medalu Jana Raszki z 1910 r.

„Cieszyńska Wenecja”- Ulica Przykopa

- Zespół budynków z XVIII - XIX w. z przerzuconymi przez koryto Młynówki mostkami, zwany Cieszyńską Wenecją;

- od średniowiecza istniał tu kanał Młynówka, który napędzał koła młyna miejskiego i książęcego oraz zaopatrywał w wodę mających tam swoje warsztaty tkaczy, garbarzy, sukienników i kowali.

Ulica Głęboka

- pierwotnie zwana ulicą Polską. Już od średniowiecza główna arteria miasta, łącząca centrum miasta z zamkiem. Nazwa powstała od pogrążonej formy ulicy, którą z dwóch stron otaczały wysokie chodniki. Ostateczny kształt stojące przy niej kamienice uzyskały na przełomie XIX i XX w.

Dom Niemiecki - Głęboka 15

- siedziba niemieckich stowarzyszeń, czytelni oraz restauracji. Obecnie siedziba Biblioteki Miejskiej

-w średniowieczu jeden z najznaczniejszych budynków przy ulicy Głębokiej(wtedy Polskiej)

- był to dom szlachecki, znajdował się w posiadaniu najmożniejszych miejscowych rodzin. XVI w - kanclerz Jan Czelo z Czechowic,(czołową rolę w życiu księstwa cieszyńskiego).

XVIII -w posiadaniu rodziny Cselestów z Cselestina, z Italii.

-konwikt-bursa dla wychowanków szlacheckiego pochodzenia, pierwszy przełożony-Szersznik

- obecny kształt nadał mu w lat 1895-98 znany cieszyński architekt i budowniczy A. Jedek, zaprojektował go dla potrzeb siedziby wszystkich niemieckich stowarzyszeń(wynajem)- a kamienica funkcjonowała jako „Dom Niemiecki”, o czym wieścił wielki napis „Deutsches Haus” (zamieszczony między I a II piętrem)

- otwarcie Domu Niemieckiego 10 stycznia 1898 r.,. całość skończono w ciągu roku duma niemieckiej społeczności Cieszyna

- wewnątrz: Czytelnia Niemiecka, sala bilardowa, sala do zabaw, lokale użytkowe oraz magazyny. W piwnicy sala restauracyjna

- legenda głosi, że w piwnicy mieściła się kiedyś loża masońska, co zrodziło hipotezy o działalności w Cieszynie wolnomularzy. Tylko w części odpowiada to rzeczywistości.
      

Madonna z dzieciątkiem

- figura stojąca na Starym Targu od XIX w, po konserwacji okazało się że jest to rzeźba gotycka, dlatego oryginał znajduje się w Muzeum, a figura jest kopią

- XIV w. autor - Piotr Parter-najsłynniejszy rzeźbiarz XIV wiecznej Europy

- jest jedną z niewielu kamiennych gotyckich rzeźb postaciowych zachowanych na terenie dawnego Księstwa Cieszyńskiego.

Budynek teatru, Pl. Teatralny 1

- pierwszy rynek średniowiecznego Cieszyna

- na nim znajdował się pierwszy kościół parafialny p. w. św. Marii Magdaleny, wokół niego szlacheckie domy oraz najstarsza cieszyńska szkoła. Kościół spalony podczas wielkiego pożaru w 1789 r., nie został odbudowany, zaś na tym miejscu powstały koszary.

- w latach 1908 -10 wzniesiono budynek Teatru - zaprojektowany stylu wiedeńskiego neobaroku, został przez europejskiej sławy architektów F. Felnera i H. Helmera z Wiednia z obrotową sceną, podsceniem dla orkiestry, widownią o trzech kondygnacjach na 630 miejsc.

- eklektyzm

- od 1945 - nosi imie Adama Mickiewicza

Kamienica Bludowskich - dawna mennica, ul. Mennicza 46

- mennica założona przez Mieszka I cieszyńskiego. Książęta cieszyńscy mieli prawo bicia własnej monety od XIII w. aż do wygaśnięcia dynastii w 1653 r. (z wyjątkiem ponad stuletniego okresu od 1438 do 1559 r.).

- gruntownie remontowany, o pseudorokokowej dekoracji, od przełomu wieków XVII i XVIII był własnością barona Bludowskiego.

-od 1999 jest siedziba Książnicy Cieszyńskiej - biblioteki posiadającej najcenniejsze na Śląsku zbiory rękopisów, druków i inkunabułów. Stała wystawa zbiorów ks. Szersznika(XV - Xix), czytelnia

Muzeum Drukarstwa

-ul Głęboka 50

- oryginalny warsztat drukarza z przełomu XIX i XX w.

Wzgórze Zamkowe

- Najstarsze miejsce osadnicze (V w. p. n. e, okres rzymski) ziemno- drewniany gród, budynki mieszkalne i warsztatowe otoczone wałem obronnym

- XI w wybudowano rotundę, kaplicę z emporą dla władcy, przywódcy osady, funkcja- sakralna, obronna, centrum administracyjne.

- XII w. - Cieszyn siedzibą kasztelani. Początki kształtowania nowego systemu obronnego - murowanego. Zbudowano trzy-cztery wieże obronne połączone murem obronnym. Do dziś zachowała się w całości wieża o rzucie kwadratu -. wieża Piastowska, nadbudowana w XV wieku bogatym krenelażem i przykryta dachem namiotowym, nie zachowanym do dzisiaj.

- XIV w., gród zastąpiono murowanym gotyckim zamkiem książęcym: górny- złożony z budynków mieszkalnych otoczonych murem z basztami oraz wieżą, a także z kaplicą zamkową na dziedzińcu oraz dolny- z lochami, pomieszczeniami gospodarcze i mieszkania dla służby, z basztami i mostem zwodzonym.

- wojna 30-letnia 1618-48 i wygaśnięcie linii Piastów cieszyńskich (1653 r.) - zniszczony

- siedziba niższej rangi zarządców władzy wiedeńskiej - popada w ruinę.

- 1840- przebudowa w stylu klasycystycznym Cieszyn przeszedł w ręce Habsburgów, odbudowany wg projektu Józefa Kornhäusla: na fundamentach zamku dolnego wzniesiono letni Pałacyk Myśliwski, resztę zamieniono na park, w którym z czasów dawnej świetności pozostała Wieża Piastowska i rotunda św. Mikołaja. Na resztkach wieży obronnej w 1914 r. wybudowano „sztuczne ruiny”, obecnie przywrócono jej pierwotny XIII -wieczny kształt.

-park w stylu romantycznym z okazami rzadkich i cennych gatunków drzew

Rotunda św. Mikołaj i Wacława

- XI w, jedna z najstarszych świątyń chrześcijańskich Polsce

-do 1653-wygaśniecia linii Piastów funkcja kaplicy zamkowej, kościół grodowy

- W 2 połowie XIV wieku poddana przebudowie w stylu gotyckim czego śladem są zachowane do dziś ostrołukowe otwory okienne oraz ślady polichromii na łuku tęczowym.

- 1839- przebudowana w stylu klasycystycznym podczas przebudowy Góry Zamkowej

-1947-55-odzyskała swa pierwotna romańska formę

- budowla orientowana, składa się: z okrągłej nawy oraz wyodrębnionej na rzucie półkola absydy, usytuowanej od strony wschodniej.

-mury rotundy wzniesione z ciosów wapiennych tworzą lico wewnętrzne i zewnętrzne. Przestrzeń między licami wypełniona kamieniem łamanym i gruzem kamiennym,.

- wewnątrz nawy: empora - balkon wsparty na kolumnach i półkolumnach, prowadzą do niej schody -stanowi to o odmienności rotundy cieszyńskiej w stosunku do większości znanych w Polsce rotund.

- po stronie południowej empory w ścianie nawy, znajduje się nisza po otworze drzwiowym, z ościeżami- może to świadczyć o połączeniu rotundy, służącej jako kaplica zarządcy grodu z palatium, będącym siedzibą reprezentacyjno- mieszkalną.

- konstrukcja ścian nawy i absydy zamknięto sklepieniem, przykrytym stożkowym dachem gontowym.

- do wnętrza rotundy prowadziło wejście usytuowane od strony zachodniej, światło dzienne wpadało przez szczelinowe otwory okienne, umieszczone ¾ wysokości ściany.

- o wyposażeniu niewiele da się powiedzieć. Było ono pewnie zbliżone do typowego w owym czasie wyposażenia świątyń i składało się z ołtarza, klęczników, ław, sprzętu liturgicznego oraz świec woskowych. Możliwe, że w początkowym okresie w ołtarzu znajdowała się figura lub obraz św. Mikołaja, pierwszego patrona świątyni, a dopiero kilka wieków, w roku 1495, umieszczono w świątyni ołtarz poświęcony św. Wacławowi.

- obecnie w odrestaurowanym obiekcie odbywają się koncerty muzyki kameralnej, a corocznie, 6 grudnia w dzień św. Mikołaja, odprawiane jest nabożeństwo roratnie. Rotunda w ciągu całego roku udostępniona jest do zwiedzania.

Wieża Piastowska

- pozostałości po średniowiecznym zamku piastowskich książąt cieszyńskich.

- XII lub XIII w.

- kamienna czworoboczna wieża zbudowana na rzucie kwadratu, mieszkalno-obronna,

-  kwadratowy trzon wieży o wysokości 29.9 m składa się z

• 4 części:

a) podziemnej, zagłębionej prawie 6 m poniżej poziomu teren mogła służyć jako rodzaj lochu

b) dolnej- pomieszczenia gospodarcze

c) środkowej - mieszkalne,

d) górnej - obronna najbardziej rozbudowana, którą stanowi ponad 4 metrowej wysokości korona, wysunięta poza właściwy trzon wieży, wsparta na kamiennych belkach - kroksztynach.

- w dolnej partii korony znajdują się otwory - machikuły - umożliwiały pionowe rażenie przeciwnika bez potrzeby wychylania się poza mur.

- koronę muru wieńczy blankowanie - krenelaż.

• W średniowieczu wieża kryta była wysokim dachem namiotowym, pozostawiając wolnym tylko ganek obronny obiegający od wewnątrz koronę muru, zaś naroża górnej części posiadały wykusze w formie okrągłych wieżyczek. Na narożach znajdowały się również 4 kamienne tarcze z wizerunkami orła piastowskiego, prawdopodobnie dzieło słynnego praskiego warsztatu Piotra Parlera.

- wnętrze: 7 kondygnacji, wydzielonych poziomami drewnianych stropów wspartych na belkach wpuszczonych w mur. Kondygnacje połączone były w części schodami drewnianymi w części kamiennymi. Schody kamienne powstały dzięki zwężaniu od wewnątrz ścian wieży. Zabieg ten nie tylko odciążał fundamenty, ale spowodował również powiększenie powierzchni użytkowej wnętrza w partii środkowej

- oświetlenie wnętrza zapewniały otwory okienne wąskie, dostosowane do wymogów obronnych. Wydaje się, że zachowane do dziś okna tylko w części pochodzą z czasu budowy wieży.

- obiekt służył do obrony i obserwacji, z tego powodu tam też większość czasu mogła spędzać część straży zamkowej. W okresach bezpośredniego zagrożenia przestronność pomieszczeń wyższych kondygnacji, dawała możliwość względnie wygodnego, choć raczej krótkotrwałego zamieszkiwania księciu, jego rodzinie i ważniejszym osobom z otoczenia.

- XIV w -nadbudowana i ozdobiona narożnymi tarczami herbowymi z orłem piastowskim

- XV wieku ponownie nadbudowana o kolejną kondygnację ze hurdycjami i blankowaniem wykonanymi z cegły. Całość nakryta była wysokim dachem namiotowym.

- XIX w. remont- obecny kształt, była również wieżą zegarową, z zachowanym do dziś mechanizmem.

Wieża Ostatecznej Obrony zw. Starą

 - XII lub XIII w. kamienna, cylindryczna wieża obronna

- wielokrotnie przebudowywana w XV-XVII wieku jako basteja.

- w1914 z pozostałości - resztki wieży cylindrycznej zostają przykryte nasypem kamienno-ziemnym, na szczycie którego wybudowano tzw. Sztuczne ruiny - Albin Prokop

- lata 90-te przebadane archeologiczne i odtworzone w formie pierwotnej ( częściowo).

- zbudowana z kamienia wapiennego, posiada formę walca

- najważniejszy element obronny, wzniesiona w północno - zachodniej części górnego zamku - możliwości aktywnej obrony przedpola na najbardziej zagrożonym odcinku wałów, murów,

- pełniła też rolę refugium-ostatniego schronienia, które nawet po zdobyciu grodu czy zamku, dawało władcy i załodze schronienie i możliwość dalszej, stosunkowo długotrwałej obrony.

- w dolnej części wieży mieściło się najczęściej więzienie,

- wyższe poziomy połączone były drewnianymi schodami pełniąc w okresach pokoju funkcję mieszkalno - strażniczą.

-punktobserwacyjny
 - w XIV wieku, kiedy zamek rozbudowano i otoczono murami obronnymi, wieża została włączona w konstrukcję murów obwodowych, stając się jedną z kilku baszt narożnych.

    -  w roku 2001-2002 renowacja - przywrócono jej w zachowanej części pierwotny wygląd. Obecnie obiekt został udostępniony do zwiedzania.

Pałac Myśliwski - rezydencja Habsburgów

      - wg projektu J. Kornhäusela w 1840 roku w stylu późnego klasycyzmu, na fortyfikacjach zamku dolnego, podczas przebudowy Wzgórza

- z najstarszej XVI/XVII wiecznej fazy budowy zachowały się dwie basteje obronne oraz budynek bramy wjazdowej na teren zamku.

- w pałacu mieściły się pokoje gościnne dla przedstawicieli rodziny cesarskiej ( Habsburgów) oraz kancelaria Komory Cieszyńskiej ( cesarskiego zarządu dobrami dawnego Księstwa Cieszyńskiego).

- po prawej stronie pałacu zbudowano klasycystyczną oranżerię, którą rozebrano w latach 60-tych XX wieku

- przed pałacem zaprojektowano symetryczny podjazd z ogrodową rzeźbą na środku - w okresie międzywojennym zastąpiono ją okazałym pomnikiem "Ślązaczki" autorstwa

J. Raszki. Po II wojnie światowej do początku lat 90-tych znajdował się tutaj pomnik Armii Czerwonej.

- na skraju dziedzińca zamkowego znajduje się pomnik poświęcony pamięci zasłużonego pedagoga, nauczyciela i poety - Jana Kubisza.

- od 1947 roku, pałac jest siedzibą szkoły muzycznej, której uczniami byli m. in. Stanisław Hadyna, Karol Stryja, Jan Sztwiertnia.

-  od 2005 r. w odrestaurowanej części pałacu i zrekonstruowanej oranżerii znajduje się siedziba Śląskiego Zamku Sztuki i Przedsiębiorczości

Browar

- u podnóża Góry , 1846, zbudowany przez Habsburgów, do dziś produkowane jest piwo

Kościół Jezusowy, pl. Kościelny

   - Kościół ewangelicki, pl. Kościelnym, 1710-22 roku. (umowa altransztacka cesarz austriacki Józef I przyznał ewangelikom Śląska prawo do budowy sześciu kościołów)

- późnobarokowa bazylika emporowa o 3 kondygnacjach empor, na planie krzyża według planów Jana Jerzego Hausrückera z Opawy.

- Pięcionawowa, na rzucie prostokąta zamkniętego z jednej strony półkoliście

- największy w Polsce kościół ewangelicko-augsburski
 - 1750 roku - specjalne zezwolenie - dobudowano wieże (75m), na której zainstalowano - pod koniec 1922 r. - trzy stalowe dzwony. Na niej pierwszy w Cieszynie piorunochron.
- prezbiterium: rokokowy ołtarz główny,

- popiersie króla szwedzkiego Karola XII

- barokowa chrzcielnica w kształcie kielicha.

- późnobarokowa ambona z figurami: zmartwychwstałego Chrystusa i anioła z rozpostartymi ramionami podtrzymującego całą mównicę.

- w zach. części kościoła dwukondygnacyjny chór muzyczny z balkonem mieszczącym organy koncertowe ozdobione figurami aniołów.

- we wnętrzu kilka tablic upamiętniających ludzi pracujących na rzecz społeczności ewangelickiej na terenie Śląska Cieszyńskiego.
- kościół posiada 3,5 tysiąca miejsc siedzących, ogółem jednak może pomieścić około 6 tysięcy osób.

- wejście z oryginalnymi klepkowymi drzwiami - ozdobione kamiennym, barokowym portalem z XVIII wieku. Portal zamknięty półkoliście jest podkreślony toskańskimi pilastrami z trójkątnym przyczółkiem.

 - do budynku kościelnego przylega dawny cmentarz (przeniesiony w 1887 roku na teren przy ul. Bielskiej), przekształcony w park - w którym do dnia dzisiejszego - zachowało się kilka starych nagrobków. Pochowano tu wiele zasłużonych dla Śląska Cieszyńskiego. A. Cieńciałę, H. Kajzera, J. Kubisza,

- zabytkowy księgozbiór z XVIII w. B. Tschammer
 - obok kilka budynków min.: szkoła i internat.

Dawna Szkoła Ewangelicka ''Pajta'', pl. Kościelny 3

 - 1725 r. na miejscu drewnianej szkoły uruchomionej w 1709 r.

- Do 1869 r. siedziba szkoły łacińskiej działającej przy Kościele Jezusowym, następnie ewangelickiego gimnazjum.

Dawne Alumneum, pl. Kościelny 6

- 1865 r. eklektyzm,

- dawne Alumneum (bursa dla młodzieży ewangelickiej), obecnie siedziba Parafii Ewangelicko-Augsburskiej.

Dawne Gimazjum Ewangelickie, pl. Kościelny 5

- 1869 r. neogotyk

- siedziba ewangelickiego gimnazjum (w 1873 r. połączone z gimnazjum katolickim w gimnazjum państwowe).

Klasztor ss. Boromeuszek, ul. Górny Rynek

- Siostry przybyły do Cieszyna w 1876 roku.

- zakupiły od rodziny Seemannów dwupiętrowy budynek gdzie założyły klasztor, obok powstała kaplica.- 1878 oraz kompleks szkół da dziewcząt

- działalność oświatowo - wychowawcza, prowadziły: szkołę podstawową ,gospodarstwa domowego, przedszkole, internat, pensjonat.

- XIX w. przebudowa,

- neoromańska kaplica pw. św. Rodziny - przylega do północnego skrzydła kościoła od wschodu - zbudowana na rzucie prostokąta z pięcioboczną apsydą.

* ołtarz - 3 obrazy: św. Rodziny, św. Karola Boromeusza i św. Jadwigi Śląskiej

* ciekawa polichromia sufitu

* 6 witraży - główny nosi nazwę Św. Karol Boromeusza
- siostry prowadzą Zakład Opiekuńczo - Leczniczy -budynki pensjonatu i dawnej szkoły wydziałowej z XIX wieku we wschodniej części dziedzińca. W budynku naprzeciw Kaplicy mieści się Bursa dla dziewcząt.

Kościół św. Jerzego, ul. Liburnia

- XIV \ XV w. na dawnym przedmieściu Frysztackim (poza murami miasta lokacyjnego)

- Pierwotnie kaplica przy szpitalu - przytułku dla ubogich mieszczan, rozrosła się do rangi kościoła.

- XIX -pożar - całkowite zniszczenie

- przed kościołem barokowa rzeźba Jana Nepomucena ok. 1740 roku.

- Ze starego XIX wiecznego wystroju w prezbiterium: liczne figury świętych, m.in. św. Jerzy oraz Pieta.

- w prezbiterium też: płyta nagrobna Anny Gelen i jej rodziny z 1607 roku.

- Jednonawowy, gotycki

- We frontowej ścianie - dwukondygnacyjna, podzielona gzymsem i fryzem wieża z 1806 roku.

- Nawa - sklepieniem krzyżowo - kolebkowe,

prezbiterium - krzyżowo - żebrowe. W zworniku- tarcza z orłem piastowskim.

- gotycki portal ostrołukowy z XV w (wejście do zakrystii i nawy gł. od południa)

- fragmenty gotyckiej polichromii z połowy XV wieku.

- ostrołukowe gotyckie okna

- Za kościołem znajdował się cmentarz, czynny do 1901 roku, początkowo dla mieszkańców przytułku. Na nim pochowani byli m.in. Paweł Stalmach, Karol Miarka i ks. Ignacy Świeży (obecnie ich groby znajdują się na cmentarzu komunalnym). Za kościołem po dzień dzisiejszy spoczywa - zmarły w 1891 roku - ks. bp Franciszek Śniegoń.

- XX w - cmentarz przekształcono w park

Kościół św. Marii Magdaleny,
pl. Dominikański

Sanktuarium Matki Bożej Cieszyńskiej
- pl. Dominikańskim, XIII wieku.

- założony jako kościół pw. Najświętszej Marii Panny, przy klasztorze Dominikanów -

- pierwotny kościół pw. św. Maryi Magdaleny - najpierw drewniany później murowany - znajdował się na obecnym placu Teatralnym. nie był pierwszym kościołem parafialnym w Cieszynie - w jego sąsiedztwie istniała starsza świątynia określana nazwą "starego kościoła parafialnego" ( po wojnie 30-letniej ślad po niej zaginął).
- pożar 1789r.- zniszczenie - całkowite wyburzeniu świątyni, przeniesienie do kościoła należącego niegdyś do Dominikanów, którzy opuścili miasto.

- gruntowna przebudowa świątyni- zyskała cechy budowli barokowej.
- główne wejście- wczesnogotycki, ostrołukowy portal z XIII/XIV wieku,

- na planie krzyża łacińskiego z wydłużonym prezbiterium i krótką nawą połączoną z dwukondygnacyjnym chórem muzycznym.

- 3 kaplice fundacji Jana Fryderyka Larischa z 1660 roku.(m. in. ostrołukowy portal gotycki nad wejściem, barokowy ołtarz , barokowy krucyfiks

- w prezbiterium - gotycki nagrobek Przemysława I Noszaka z 1380 - aut. Piotr Parler
- późnobarokowy ołtarz główny - autorstwa Kaspra Schweigla z Brna, obraz Marii Magdaleny namaszczającej olejkiem stopy Jezusa.

* we wnęce nad tabernakulum obraz Matki Bożej Cieszyńskiej.

* późnobarokowa ambona i chrzcielnica.- Franciszek Schubert z Opawy. Powyżej chrzcielnicy pod sklepieniem - obraz Chrystusa nauczającego w łodzi.

Kościół św. Trójcy, ul. Michejdy

- dzięki staraniom księżnej Katarzyny Sydonii oraz protestanckiej społeczności Cieszyna. Księżna cieszyńska zakupiła (w 1585 roku) część ogrodów obok murów miejskich z przeznaczeniem na cmentarz, ze względu na szalejące w owym czasie zarazy.

- pierwotnie drewniana kaplica w 1594 roku przekształcona w murowaną świątynię z renesansową fasadą, do 1653 w posiadaniu protestantów.

- 1864 roku - nowa, murowana wieża z dużym dzwonem z orłem i herbem Cieszyna z 1641 roku.
- Jednonawowy o cechach gotycko-renesansowych : renesansowa fasada, gotyckie portale i okna ostrołukowe

- na rzucie prostokąta z węższym i niższym prezbiterium, do którego przylega zakrystia oraz wieża.

- kamienne epitafia z XVII w. wmurowane w ściany

- wnętrze: dwukondygnacyjny ołtarz główny z obrazami.
- na cmentarzu - który funkcjonował do 1883 roku - pochowano wielu zasłużonych dla miasta obywateli, m.in. ks. Leopolda Szersznika - twórcę biblioteki i muzeum w Cieszynie.
- cmentarz przekształcony w park, w którym do dnia dzisiejszego zachowało się kilka starych nagrobków.

Kościół i klasztor oo. Bonifratrów, pl. Londzina

 - Kościół p.w. Wniebowzięcia NMP, tworzy z klasztorem zwarty czworobok.

- zespół ufundowany przez marszałka ziemskiego Księstwa Cieszyńskiego Adama Borka dla Bonifratrów, sprowadzonych do Cieszyna w 1696 roku.

-   Kościół wzniesiony w latach 1697 - 1714 przy udziale Michała Kleina z Nysy(architekt) i Ojca Klemensa Mentzela (budowniczy), przebudowany w 1788 roku przez Józefa Drachnego.

- rzut prostokąta.

- fasada klasycystyczna

- wnętrze późnobarokowe: ołtarz główny - z godłem zakonu Bonifratów (jabłko granatu), rokokowa ambona z posążkiem Archanioła Michała, na którą prowadzą schody znajdujące się wewnątrz muru świątyni.
- przy klasztorze niegdyś szpital

- poniżej zabudowań (na terenie dzisiejszego dworca kolejowego) istniał cmentarz dla ludzi zmarłych w szpitalu, natomiast zakonnicy chowani byli w grobowcu klasztornym. Po wydaniu zakazu grzebania zmarłych w podziemiach kościołów korzystano z cmentarza obok kościoła św. Jerzego, a później z cmentarza komunalnego. Obecnie w dawnym szpitalu OO. Bonifratrzy prowadzą Dom Pomocy Społecznej.

- przy klasztorze urządzono aptekę

Kościół św. Krzyża, ul. Szersznika 5

- pojezuicki

- początek XVIII wieku w wyniku rozbudowy XVII-wiecznej kaplicy książęcej, podarowanej Jezuitom przybyłym do Cieszyna w 1673 roku.

-pożar miasta - w 1789 roku - uległ zniszczeniu, dzięki staraniom ks. Szersznika do 1791 roku został odbudowany i otrzymał charakter budowli barokowej.

- jednonawowy,

- na rzucie prostokąta.

- drewniany chór muzyczny wsparty na filarach,      

- od zachodu przylega budynek dawnego klasztoru Jezuitów (obecnie franciszkanów), w którym przez jakiś czas mieściły się zbiory biblioteczne i muzealne ks. Jana Leopolda Szersznika, które obecnie znajdują się w Książnicy Cieszyńskiej i w Muzeum Śląska Cieszyńskiego. Obecnie w zabudowaniach klasztornych franciszkanie prowadzą bursę dla chłopców.

Klasztor ss. Elżbietanek, ul. Katowicka

- Siostry przybyły do Cieszyna w 1753 roku.

- pierwsza siedziba - wykupiony od hrabiego Wilczka dom i kawałek ogrodu przy Rynku - w miejscu dzisiejszej poczty - urządziły szpital dla kobiet,

- 1903 r. nowa siedziba - na tzw. wzgórze bobreckie.

- Neobarokowy zespół budynków klasztorno - szpitalnych wzniesiony przez Antoniego Jonkischa i Jana Nosska - według projektu Jana Műllera.

- w gmachu znajdują się klasztor, kościół , szpital i przychodnie lekarskie

- Wnętrze : 2 ołtarze, witraże oraz figury świętych na filarach pod chórem

 - zewnętrzna elewacja -sporo elementów z dekoracyjnymi motywami winnego grona-front w przyczółku postać Chrystusa - Dobrego Pasterza; na elewacjach bocznych - nisze z figurami: św. Elżbiety pn), św. Franciszka z, św. Józefa na tylnej ścianie i Matki Bożej od strony południowej.

- Na zachodnim dziedzińcu klasztoru, skalna kapliczka Matki Boskiej z Lourdes.

Cmentarz Komunalny, ul. Katowicka

 - Założony w 1891 r.

- w kopule Brama wjazdowa wybudowanej w stylu austriackiego baroku do 1950 r. zawieszony był dzwon.

- geometrycznie zaplanowane ścieżki i liczny drzewostan.

- Przy głównej alei Grób Zasłużonych, spoczywają wybitni Cieszyniacy, m. in. Paweł Stalmach, ks. Józef Londzin, Gustaw Morcinek, Franciszek Popiołek, Ludwik Brożek. Zabytkową wartość przedstawiają odlewane w hucie Trzyniec tablice działowe oraz pomnik burmistrza J. Demla w kształcie murowanego katafalku z wystawioną trumną.

- zbiorowa mogiła 81 ofiar hitlerowskich rozstrzeliwań.

''Stary'' Cmentarz Żydowski, ul. Hażlaska

- jeden z najstarszych cmentarzy żydowskich w Polsce -funkcjonował nieprzerwanie 250 lat a do połowy XIX w był jedynym na Śląsku Cieszyńskim .

- XVII w., dzięki Jakubowi Singerowi, pierwszemu Żydowi który osiadł w Cieszynie na stałe. W 1647 r. uzyskał on od księżnej cieszyńskiej Elżbiety Lukrecji m. in. prawo założenia cmentarza dla grzebania zmarłych członków swojej rodziny. Singer kupił od mieszczanina Jana Krausa trzy kawałki pola na zboczu zwanym Winogradem. Przez następne 150 lat cmentarz funkcjonował jako prywatny cmentarz rodu Singerów, najstarsze zachowane do dzisiaj nagrobki pochodzą z końca XVII w. W XVIII w.,

- w miarę powiększania się liczby Żydów na Śląsku Cieszyńskim coraz częściej grzebano tu osoby spoza rodziny Singerów, za co właściciele pobierali opłaty.      

-   od 1866 r. cmentarz żydowskiej gminy wyznaniowej

- z fundacji Emanuela A. Ziffera wzniesiony dom przedpogrzebowy wraz z mieszkaniem dla strażnika cmentarza i stajnią dla karawanu. W 1945 r. hitlerowcy dokonali tu egzekucji 81 zakładników, których ciała po wojnie ekshumowano na cmentarz komunalny.
- używany do początków XX w.

- nowy cmentarz z domem wzniesiono 1907, pochowano: prezesa gminy Glesingera oraz Moritza Fasala-działacza społecznego, wyróżnionego przez cesarza tytułem dostawcy dworu producenta napojów alkoholowych

- po wojnie zdewastowane, 1986- wpisane w rejestr zabytków, uporządkowano w 1999, remont ogrodzenia i bramy wejściowej, zniszczony dom przedpogrzebowy przekształcono w tzw. Trwałą ruinę.

''Nowy'' Cmentarz Żydowski, ul. Hażlaska

 - powstał powyżej dotychczas użytkowanego cmentarza.

- oficjalnie oddany do użytku dopiero w 1907 r.

- pracami budowlanymi kierował Alojzy Jedek, autorem planów - Jakub Gartner.(również plany domu)

- nowy cmentarz powstał dzięki finansowemu wsparciu ówczesnego prezesa gminy J. Ph. Glesingera. Upamiętnia go monumentalny grobowiec, który kryje też szczątki innych członków jego rodziny.

- aż do II wojny światowej cmentarz służył gminie wyznaniowej w Cieszynie

-  w czasie okupacji oba cmentarze skonfiskowane na rzecz III Rzeszy, ale ocalały.

- po wojnie cmentarzem opiekowała się Kongregacja Wyznania Mojżeszowego w Cieszynie, obecnie jej właścicielem jest Gmina Wyznaniowa Żydowska w Bielsku-Białej.

- ostatni pochówek odbył się na nowym cmentarzu w 1958 r. Cmentarz uległ po II wojnie dewastacji w bardzo dużym stopniu.

Budynek Sądu, ul. Garncarska 8

- obecny gmach oddano do użytku w 1905 r. jako wspólny kompleks zabudowań wraz z więzieniem powstałym wcześniej (1896 r.).

Ulica Górny Rynek

 - XVIII w. przed Wyższą Bramą,

- łączył centrum miasta z dzielnicą Górne Przedmieście.

- Początkowo handlowano tu bydłem, potem drewnem, stąd inna nazwa: Drewniany Rynek.

Dawne Gimnazjum Katolickie

- Budynek dawnej Szkoły Głównej (gimnazjum katolickie),

- klasycystyczny, wg projektu Ignacego Chambreza de Ryvos, wybudowany w 1802 r., przebudowa- w 1860 r. (podwyższony o jedną kondygnację).

- w portalu - łaciński napis na tablicy

'Cselestinum'', dawny konwikt, ul. Kochanowskiego 14

- konwikt zał. w 1796 r. z fundacji barona Karola Cselesty,

- początkowo przy ul. Głębokiej.

- obecny wybudowano w 1824 r. wg projektu F. Jilga.

- budynek klasycystyczny z mansardowym dachem, kolumnowym portykiem i trójbocznym przyczółkiem.

- był przeznaczony dla młodzieży szlacheckiej uczącej się w cieszyńskich szkołach.

- po I wojnie przejęty przez Skarb Państwa, nadal funkcjonował jako bursa. Zlikwidowany w 1939 r.

- obecnie siedziba USC i Straży Miejskiej.

Dawna Miejska Kasa Oszczędności, ul. Mennicza 1

- XVI w., wielokrotnie przebudowywana, ostatnio w 1891 r. według projektu Antoniego Jonkischa.

- W XIX w. w posiadaniu baronów von Mattencloit,

-od 1880 r. własność i siedziba Cieszyńskiej Kasy Oszczędności (obecnie siedziba banku).

Dawna Strzelnica, ul. Michejdy 20

- Budynek działającej na początku XIX w. strzelnicy Cieszyńskiego Towarzystwa Strzeleckiego (Bractwa Kurkowego) założonego przez ks. Leopolda Szersznika w 1790 r.,

- klasycystyczny, zbudowany na miejscu kościoła i klasztoru franciszkanów istniejącego w latach 1470 - 1545.

Ulica Ratuszowa

- znajdują się na niej: budynek dawnego teatru i sali redutowej połączony z budynkiem ratusza, klasycystyczny, wzniesiony w XVIII w., przebudowany w 1816 r. przez Floriana Jilga,

- odbudowany po pożarze wraz z ratuszem w 1848 r., wg projektu Józefa Kornhäusela i Andrzeja Kmenta,

- obecnie - kino.

Kamienica Konczakowskich, Rynek 19

- kamienica z renesansowo-barokowym dziedzińcem wewnętrznym

- pierwotnie znajdowały się 2 budynki renesansowe, jednopiętrowe, podcieniowe. Renesansowy kształt i wystrój zachował budynek stanowiący obecnie prawą część scalonego obiektu z szeroką sienią sklepioną krzyżowo z dekoracyjnymi żebrami sklepiennymi i zwornikami - w kluczu gmerk z datą (15)73. W parterze zachowane również 3 portale kamienne.

- po pożarze w 1789 r. oba domy scalono, zamurowano podcienia i częściowo zburzono narożną oś budynku - w celu poszerzenia ulicy prowadzącej do bramy miejskiej, wykonano też wspólną fasadę.

- na pierwszym piętrze znajdowało się prywatne muzeum (kolekcja broni, wyrobów artystycznych, książek, mebli i obrazów) rodziny Konczakowskich, właścicieli kamienicy.

Dawny Sejm Ziemski, ul. Sejmowa 3

 - od końca XVII w. odbywały się tu zjazdy szlachty księstwa cieszyńskiego, następnie znajdowała się tu siedziba organów samorządu szlacheckiego tzw. Prawa Ziemskiego.

- W 1779 r. podpisano tutaj traktat Pokoju Cieszyńskiego.

- Gruntownie przebudowany w XVIII w. Niegdyś ozdobiony wewnątrz licznymi herbami rodów szlacheckich.

Dawne gimnazjum katolickie, ul. Szersznika 3

- wybudowany na początku XVIII w., w kartuszu napis grecki (lecznica dusz),

- od 1802 r. biblioteka i pierwsze muzeum założone przez jezuitę ks. Leopolda Szersznika udostępnione społeczeństwu (najstarsze Muzeum w Środkowej Europie).

Dawny browar miejski, ul. Śrutarska 39

- klasycystyczny w bezpośrednim sąsiedztwie murów obronnych miasta w XVIII w.,

- odbudowany w 1810 r. po pożarze miasta,.

- w fasadzie zachowany herb miasta i okolicznościowy napis łaciński: „Pod protektoratem cesarza Franciszka i wsparciu Alberta księcia cieszyńskiego zbudowano na podstawie uchwały Rady przy pomocy burmistrza ten browar na pomyślność obywateli”.

Figura św. Jana Nepomucena, ul. Górny Rynek

- Przyścienna figura św. Jana Nepomucena z połowy XVIII w., wykonana prawdopodobnie przez Antoniego Stanetti'ego.

Dawna niemiecka szkoła podstawowa dla dziewcząt, pl. Wolności 7

- Zespół Szkół Ogólnokształcących im. M. Kopernika oraz SP nr 4,

- neorenesansowy, wybudowany w 1879 r., przeznaczony na siedzibę niemieckiej szkoły podstawowej i miejskiej dla dziewcząt,

- w czasie I wojny światowej koszary kompanii malaryków (ozdrowieńców).

- Przed szkołą pomnik z wizerunkiem orła autorstwa Jana Hermy odsłonięty w 1988 r.

Dawna polska Szkoła Ludowa, ul. Ks. Świeżego 6

- Kamienica eklektyczna, wybudowana w 1907 r.,

- była siedziba pierwszej polskiej Szkoły Ludowej, a od 1909 r. polskiej prywatnej Szkoły Wydziałowej, której dyrektorem tuż przed wybuchem I wojny światowej był Hieronim Przepiliński, założyciel męskiej i żeńskiej drużyny skautowej.

Siedziba ZG Macierzy Ziemi Cieszyńskiej, ul. Stalmacha 14

- kamienica w stylu neoklasycystycznym,

- siedziba Zarządu Głównego Macierzy Ziemi Cieszyńskiej. Macierz Szkolna dla Księstwa Cieszyńskiego powstała w 1885 r. z inicjatywy Pawła Stalmacha.

- początkowo organizowała polskie szkolnictwo, po odzyskaniu niepodległości inicjowała i organizowała działalność kulturalną.

- obecnie popularyzuje wiedzę o regionie, prowadzi działalność wydawniczą.

Dawne polskie Gimnazjum Macierzy Szkolnej, ul. Stalmacha 34

- kamienica eklektyczna, z bogatą dekoracją, wybudowana dla Alfonsa Mattera w drugiej połowie XIX w.,

- od 1895 r. siedziba polskiego Gimnazjum Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego, w okresie międzywojennym Szkoły Handlowej.

Dawna siedziba dowództwa garnizonu austriackiego, pl. Poniatowskiego 9

- Kamienica eklektyczna, wybudowana pod koniec XIX w.,

- do 1918 r. siedziba dowództwa garnizonu austriackiego, a następnie dowództwa IV Pułku Strzelców Podhalańskich.

- na gmachu tablice pamiątkowe

- w niszy pod najniższą tablicą umieszczone są: 8 urn z ziemią z pól bitewnych II wojny światowej (od 1991 r.) oraz urna z cmentarzyska polskiego w Miednoje (od 1992 r.). Niepełna lista ofiar obozów Kozielska, Ostaszkowa i Starobielska obejmuje 126 nazwisk mieszkańców Ziemi Cieszyńskiej.

Dawny zajazd ''Pod Królem Polskim'', ul. Wyższa Brama 10

 - klasycystyczny, zbudowany w 1815 r., arch. Florian Jilg,

- własność gminy ewangelickiej od 1879 r., nazwa wiąże się z przemarszem wojsk polskich pod Wiedeń w 1683 r.

Dawny zajazd ''Pod Trzema Murzynami'', ul. Wyższa Brama 16

 - klasycystyczny, zbudowany w 1835 r., arch. Florian Jilg,

- na wysokości dwóch dolnych kondygnacji jońskie pilastry, nazwa może być związana z nieczytelnym kartuszem w trójkątnym naczółku.

Dawny zajazd ''Pod Złotym Wołem'', ul. Górny Rynek 1

 - wybudowany w 1800 r., w miejscu fosy miejskiej.

- zatrzymywały się w nim konwoje z bydłem pędzonym z Galicji do Wiednia.

- przebudowywany w 1874 i 1936 r. był siedzibą wielu stowarzyszeń i instytucji m.in. Czytelni Ludowej.

Dawna niemiecka Szkoła Podstawowa i Wydziałowa, pl. Słowackiego 2

- I LO im. A. Osuchowskiego, klasycyzujący, wybudowany w 1909 r.,

- do I wojny światowej siedziba niemieckiej Szkoły Podstawowej i Wydziałowej,

- w czasie I wojny siedziba Głównego Sztabu Armii Austriackiej,

- od 1922 r. Gimnazjum Macierzy,

- po II wojnie Światowej Urzędu Bezpieczeństwa,

- od 1946 Gimnazjum, a później Liceum. Przed szkołą stoi pomnik Pawła Stalmacha, dłuta Jana Hermy odsłonięty w 1988 r.

Budynek szkolny, Pl. Londzina 3

- Gmach szkolny, wybudowany w 1910 r. na rzucie litery „L”, z półkolistym ryzalitem części centralnej,

- siedziba wielu szkół m.in. niemieckiej szkoły realnej,

- obecnie Zespół Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych im. Macierzy Ziemi Cieszyńskiej.

Budynek szkoły podstawowej, ul. Michejdy 1

- bogata dekoracja architektoniczna, zbudowany w 1906 r.

- pośrodku sala gimnastyczna im. dr Stanisława Hassewicza, wybitnego filantropa.

Ulica Stary Targ

- Kamienica mieszczańska - pierwotnie podcieniowa, średniowieczna, obecna eklektyczna, wybudowana w 1888 r. na siedzibę katolickiego stowarzyszenia kulturalnego „Dziedzictwo Błogosławionego Jana Sarkandra dla ludu polskiego na Śląsku Cieszyńskim”, założonego w 1873 r. przez ks. Ignacego Świeżego

- siedziba restauracji Kofina, gdzie 31 października 1918 r. odbyła się odprawa 60 uczestników przewrotu wojskowego kierowana przez por. Jerzego Szczurka.

Dawny Generalny Wikariat Biskupstwa Wrocławskiego,
pl. Dominikański 2

- budynek dawnego Generalnego Wikariatu Biskupstwa Wrocławskiego dla Śląska Austriackiego (1770 - 1925),

- neobarokowy, wybudowany w 1894 r. w miejscu rozebranych budynków klasztoru podominikańskiego z inicjatywy wikariusza ks. Karola Findińskiego, arch. Albin Teodor Prokop,

- obecnie plebania parafii św. Marii Magdaleny.

Dawne Seminarium Nauczycielskie, pl. Dominikański 1

- eklektyczny, wybudowany w 1861 r.,

- dawna siedziba niemieckiego Seminarium Nauczycielskiego, później polskiego Żeńskiego Seminarium Nauczycielskiego (1921 - 1935), a

- od 1948 r. Zespołu Szkół Budowlanych

Cesarskie Łaźnie, ul. Zamkowa 2

Niewielu mieszkańców Cieszyna kojarzy dziś budynek z lewej strony Mostu Przyjaźni z nazwą "Cesarskie Łaźnie". Tym mniej można dziś uwierzyć, że niepozorny obecnie obiekt był kiedyś przedmiotem dumy mieszkańców miasta.
       Jest też fragmentem dziejów starego Cieszyna, ważnym aspektem społecznego, a przede wszystkim sanitarnego życia jego mieszkańców. Dbałość o higienę osobistą przechodziła w historii różne etapy, stopniowo zyskując coraz większe zrozumienie. W dawnych czasach, jak wiadomo, wystarczało powierzchowne umycie się od czasu do czasu, albo czekanie aż dobry Pan Bóg „deszczykiem obmyje”. Sytuację ratowały funkcjonujące w miastach łaźnie, taka jak w Cieszynie, której obecność źródła wykazują już od XV w., a która w następnym stuleciu mieściła się przy ul. Srebrnej. W XIX w. bogatsze warstwy społeczeństwa miejskiego stopniowo uświadamiały sobie potrzebę dbałości o higienę, instalowanie urządzeń sanitarnych w domach nawet dla nich było jednak zbyt kosztowne. W wielu miastach władze uruchamiały łaźnie publiczne, w Cieszynie uruchomiono taką w 1862 r. na stawach koło młyna na Brandysie.
       Po kilkunastu latach zakład ten przestał jednak spełniać najnowsze wymogi, o których szanujący się coraz bardziej cieszyńscy mieszczanie mogli czytać w gazetach lub oglądać w czasie wizyt w większych miastach monarchii. Stąd też w ich gronie powstał projekt wybudowania nowej łaźni "rzymskiej", odpowiadającej wszystkim wymogom współczesności. Dla realizacji tego projektu w styczniu 1877 r. zawiązał się 18-osobowy komitet, na jego czele stanął prezes cieszyńskiego Sądu Obwodowego Karl Pospischil, jego zastępcą został adwokat dr Sobieslaus Klucki. Komitet tworzyli najznaczniejsi mieszkańcy miasta, popierała go miejscowa prasa. Projekt, a raczej szkic planowanych łaźni opracował cieszyński architekt i budowniczy Alojzy Jedek. W krótkim czasie na potrzeby planowanej inwestycji zebrano kilka tysięcy florenów Losy przedsięwzięcia zależały jednak od znalezienia odpowiedniego placu pod budowę, który musiał leżeć stosunkowo blisko centrum miasta, z drugiej zapewniać stałe i łatwe ujęcie wody. Od początku członkowie komitetu zwrócili uwagę na leżącą nad Olzą, tuż przy moście pod zamkiem realność należącą do Komory Cieszyńskiej, na której w dawnych czasach wybudowano rzeźnię kameralną. Stąd całą realność zwano "Kuttelhof" (od niemieckiego "Kuttel" - flak, jelito). W XIX w. rzeźnia była jednak wykorzystywana sporadycznie, przeważnie ją wynajmowano, np. w 1854 r. najemcą był cech cieszyńskich rzeźników. Nie zawsze były to cele związane z ubojem zwierząt, w latach 70-tych XIX w. realność wynajmowała firma spedytorska C. J. Rittera. Najemcy, a i sama Komora niewiele dbali o rzeźnię, która w efekcie stała właściwie w ruinie. Dla łaźni posesja nadawała się wprost idealnie, i dlatego komitet od samego początku właśnie tę parcele brał pod uwagę.
       Była to jednak własność Komory Cieszyńskiej, która stanowiła lenne posiadłości Korony Czeskiej oraz od 1822 r. niepodzielny fideikomis należący do Habsburgów. Wszystkie zmiany własnościowe wymagały zgody Namiestnictwa Czech w Pradze oraz Zwierzchniego Marszałka Dworu w Wiedniu jako urzędu odpowiedzialnego za posiadłości dynastyczne. Te nie wyraziły zgody na sprzedaż Kuttelhofu, co w 1877 r. zainteresowanym przekazały władze Komory w ustnej rozmowie. Mimo tego 20. października 1878 r. komitet wystosował oficjalne pismo do władz Komory z prośbą o odstąpienie wspomnianego gruntu. Podkreślano w nim uwagę palącą potrzebę urządzenia w Cieszynie łaźni "rzymskich" odpowiadających współczesnym wymogom higieny, poparcie w tej sprawie władz miejskich, zwracano też uwagę na zły stan budynku oraz na fakt, że jest on Komorze praktycznie niepotrzebny. Nie zmieniło to jednak stanowiska władz, podobnie jak dalsze pisma wystosowane w tej sprawie w następnych latach. Komitet organizacyjny jakiś czas nadal działał, po czym się rozwiązał. Jakby dla usprawiedliwienia odmownej decyzji dyrekcja należącego do Komory browaru zamkowego wybudowała na parceli dawnej rzeźni nowe stajnie na dziewięć koni.
       Wydawało się więc, że sprawa utworzenia "łaźni rzymskich" w Cieszynie upadła. Jednak po kilku latach A. Jedek, z racji zawodu mający dobre i częste kontakty z władzami Komory, znalazł sposób na obejście formalnych przeszkód i pozyskania nieruchomości Kuttelhofu od Komory. Było bowiem oczywistym, że lokalizacja stajni w miejscu znacznie oddalonym od browaru to rozwiązanie niezbyt ekonomiczne. Na początku 1888 r. Jedek zaproponował Komorze wybudowanie na koszt osób zainteresowanych powstaniem łaźni całkiem nowych stajni w miejscu wskazanym przez Komorę, zamian za odstąpienie realności rzeźni dla budowy łaźni. Znalazło to akceptację dyrektora Komory Cieszyńskiej Rudolfa Walchera von Uysdal, po dokładniejszych pertraktacjach stosowną umowę Komora zawarła z Jedekiem w dniu 10.VIII.1888 r. Cieszyński architekt zobowiązywał się do wybudowania pod nadzorem Komory na parceli Frysztackie Przedmieście nr 123 stajni na 10 par koni o długości 26,5 metrów, szerokości ponad 10 metrów stajni z trwałego materiału i przekazania oddania ich na własność Komory. Czas budowy przewidziano od lipca do połowy września. W zamian Komora oddawała mu do dyspozycji pożądaną realność w celu wybudowania na niej łaźni, zachowywała jednak wszystkie prawa do gruntu. Po zakończeniu przez Jedeka budowy stajni Komora zobowiązywała się do wystąpienia do stosownych urzędów w Pradze i Wiedniu o odstąpienie tej realności w drodze wymiany.
       Przedtem, rzecz jasna, Jedek musiał wskrzesić do życia instytucję, która stałaby się formalnym właścicielem planowanego zakładu. Rozmowy na ten temat rozpoczęły się z początkiem 1888 r., zostały sfinalizowane w kwietniu, po czym 3 maja 1888 r. odbyło się konstytucyjne zebranie Towarzystwa Akcyjnego "Łaźnie cesarza Franciszka Józefa I w Cieszynie". Obecnych na nim było 39 osób, w tym wielu adwokatów, lekarzy, miejscowych biznesmanów. Przyjęto projekt statutu, wybrano też 14-osobowy komitet egzekucyjny, którego przewodniczącym został Jedek; jego prawą ręką był miejscowy adwokat dr Leopold Drößler. Ponieważ Towarzystwo zamierzało działać na zasadzie spółki akcyjnej procedura jego zatwierdzenia była dość skomplikowana. Nie czekając na to jesienią 1888 r. przystąpiono do budowy budynku łaźni na podstawie wspomnianej umowy podpisanej z Komorą oraz projektów opracowanych przez Jedeka. Plany te już 8. sierpnia uzyskały konsens budowlany ze strony cieszyńskiego starostwa.
       W tym momencie budowa stajni dla Komory w praktyce była już zakończona, natomiast Cesarskie Łaźnie w Cieszynie [Kaiserbad in Teschen], bo taką nazwę ostatecznie przyjęto dla nowo powstającego obiektu, ukończono w roku następnym. Na pierwszym zebraniu generalnym akcjonariuszy w dniu 4 maja 1889 r. podjęto decyzję o wydzierżawieniu obiektu po jego ukończeniu prywatnej osobie w zamian za roczny czynsz, ustalono też ceny biletów wstępu. Ambicją akcjonariuszy było ukończenie budowy w sierpniu, aby uruchomienie łaźni mogło się odbyć w dniu urodzin cesarza Franciszka Józefa I. Jednak prace budowlane trwały dłużej, dopiero 5 września budowa została przyjęta przez akcjonariuszy.
       Uruchomienie Cesarskich Łaźni i oddanie ich do użytku nastąpiło w poniedziałek 16 września 1889 r. Niezbyt duży, ale dla miejscowych potrzeb całkowicie wystarczający budynek "Kaiserbadu" mieścił się nad samym brzegiem Olzy, do której prawie przylegał dłuższym bokiem, wejście, kasy itd. znajdowały się w dwukondygnacyjnej części budynku od ul. Zamkowej, naprzeciwko Zamku. Cesarskie Łaźnie oferowały kąpiele zarówno parowe jak i tradycyjne, w wannach. W centralnym pomieszczeniu do parówek znajdował się duży, marmurowy basen, do tego samego celu służyły różnego rodzaju aparaty inhalacyjne. W innych pomieszczeniach znajdowały się mniejsze marmurowe baseny z ciepłą i zimną wodą, oprócz tego do dyspozycji klientów były liczne osobne kabiny kąpielowe z wannami wyłożonymi kafelkami ze śnieżnobiałej porcelany. Ówczesna prasa określała je mianem "salonów do kąpieli". Przy pomocy ukrytych przycisków w każdej chwili można było przywołać pracowników obsługi, na miejscu skorzystać można było z usług fryzjera i golibrody, można też było oddać bieliznę do prania. Efektu komfortowo urządzonych łaźni nie psuły ukryte rury rozprowadzające wodę oraz parę, ani eleganckie piece, ani oświetlenie, w całości elektryczne. Jako pierwsze we wszystkich łaźniach na Śląsku Austriackim zainstalował je J. Dawid, który wcześniej zaprowadzał w Cieszynie sieć telefoniczną. Zaprowadzono też jedne z pierwszych w mieście ubikacje z bieżącą wodą.
       Pierwszym najemcą Cesarskich Łaźni był cieszyński budowniczy Fedor Kunze. Obiekt był otwarty praktycznie cały dzień od 6 rano do 8 wieczór, czwartkowe i piątkowe popołudnia zarezerwowano dla kobiet. Bilet wstępu do łaźni parowej, z możliwością korzystania ze wszystkich znajdujących się tam urządzeń i pomieszczeń kosztował 40 krajcarów, korzystanie z kąpieli wannowej od 20 do 40 krajcarów w zależności od klasy pomieszczenia. Zainteresowanie było od początku duże, kunsztowne wyposażenie łaźni budziło powszechny podziw. Już w kilka dni po otwarciu "Kaiserbadu" na życzenie klientów przedłużono godziny otwarcia zakładu w soboty do godziny 10 wieczór.
       Także w następnych latach frekwencja w łaźni rosła, natomiast sytuacja formalna Towarzystwa Akcyjnego "Kaiserbad" przez jakiś czas nadal była niejasna. Dopiero bowiem 24 maja 1891 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Wiedniu zatwierdziło jego statut. Dzięki temu w 1891 r. mogło się zebrać pierwsze generalne zebranie Towarzystwa, z końcem roku jego akcje zostały rozprowadzone pomiędzy akcjonariuszy. Towarzystwo "Kaiserbad" uzyskało więc osobowość prawną, mogło też przystąpić do sfinalizowania sprawy własności gruntu. Ostateczna umowa zamiany realności Kuttelhof (oszacowana wraz z budynkiem rzeźni na 6077 fl.) w zamian za nakłady poniesione przez Towarzystwo przy budowie stajni dla browaru (wartości szacunkowej 7176 fl.) została podpisana przez Towarzystwo Akcyjne "Kaiserbad" z dyrektorem Komory została podpisana w dniu 12 września 1891 r. Komora uzyskała wcześniej zgodę austriackiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz Zwierzchniego Marszałka Dworu w Wiedniu. Podpisaną umowę zamiany zatwierdziło Namiestnictwo Czech 10 listopada 1891 r.
       Nabycie nadającej się do potrzeb łaźni realności, niemożliwe na drodze kupna, stało się możliwe w drodze wymiany. Zasługa w tym głównie Alojzego Jedeka, nie tylko budowniczego ale i faktycznego twórcy cieszyńskich Łaźni Cesarskich. Docenili to udziałowcy Towarzystwa Akcyjnego "Kaiserbad” podkreślając jego zasługi na marmurowej tablicy wmurowanej na klatce schodowej budynku łaźni. Udziałowcami byli zaś najbardziej szanowani mieszkańcy miasta, w sporej części wybierani do jego władz jak np. Carl Bernatzik, Adolf Tugendhat, dyrektor banku Ludowego, Eduard Flooh, cesarski radca Jacques Silberstein, inny cesarski radca księgarz Philip Meyer, Moritz Fasal czy lekarz dr Karl Tront. Już w momencie otwarcia Cesarskie Łaźnie stały się cieszyńską atrakcją, łatwo też wygrały konkurencję z innym zakładami łaziebnymi, a w latach 90-tych XIX w. istniały jeszcze w Cieszynie prywatne łaźnie prowadzone na Brandysie przez Pawła Gembalę i druga Antoniego Schindlera przy Młynówce. Obie nie dostawały poziomem Łaźniom Cesarskim i wkrótce upadły. Ostały się tylko łaźnie zwane "Rzymskimi" ("Römerbad"), które przy ul. Frysztackiej prowadził Dawid Rosenzweig, a potem Józef Lerner. Była to jednak łaźnia rytualna, którą odwiedzali wyłącznie mieszkańcy Cieszyna wyznania mojżeszowego.
       Cesarskie Łaźnie przynosiły też zyski dzielone przez wybierany z grona akcjonariuszy Zarząd na kilka akcji, które następnie losowano. Kiedy więc w końcu września 1892 r. skończył się 3-letni termin umowy dzierżawnej z Fedorem Kunze chętnych do przejęcia intratnego interesu było aż siedmiu. Nowym najemcą został Adam Hajduk, który kierował łaźniami przez następne 45 lat. Wprowadzając od samego początku udogodnienia i innowacje starał się dostosowywać zakład do zmieniających się wymogów i upodobań. m.in. w 1910 r. urządzono nową gorącą komorę parową, która szczególnie zalecano osobom chorym na reumatyzm. W roku następnym przeprowadzono szerokie reparacje, m.in. elektrycznego oświetlenia, zaprowadzono aparat do kwasu węglowego. Jak konstatowano zebraniu generalnym Towarzystwa Akcyjnego w dniu 23 lipca 1912 r. wszystko to prowadzono by utrzymać łaźnie w najlepszym stanie, a położenie Towarzystwa było coraz lepsze, wzrosła też wartość jego akcji.
       Jednak po wybuchu I wojny światowej rentowność zakładu stopniowo spadała. W międzyczasie łaźnie stały się dla Cieszyna niezbędne i z tego m. in. powodu władze miasta zdecydowały się je. Zapewne niemały wpływ na podjęcie takiej decyzji miał fakt, że znaczna część akcjonariuszy zasiadała we władzach miejskich. Decyzję podjęto na posiedzeniu Wydziału gminnego w Cieszynie 28. lutego 1918 r., grunt, budynek i całe wyposażenie oszacowano na 83 tysiące koron, zapłacić trzeba było 58 tysięcy, widać Towarzystwo miało zaległości wobec miasta.
       Z upadkiem monarchii właścicielem „cesarskich łaźni” stało się więc miasto Cieszyn. Z oficjalnej nazwy wyrzucono odniesienia do cesarza, łaźnie funkcjonowały teraz jako "Łaźnie miejskie" albo „Miejski zakład kąpielowy”. Jednak mieszkańcy nadal nazywali je "Cesarskimi Łaźniami" albo "Łazienkami" lub po prostu "Kaiserbadem". W 1920 r. rozpoczęto pertraktacje z właścicielem sąsiedniej parceli o nabycie przyległego kawałka gruntu Stefanem. Na żądanie najemcy trzeba było jednak podnieść ceny biletów. Choć obiekt zmienił właściciela jego dzierżawcą pozostał Adam Hajduk. Zabiegał on nadal o kolejne innowacje, wprowadzono m.in. nowe kąpiele kwasowo-węglowe. Po dojściu do władzy tzw. sanacji część ultra-nacjonalistycznej prasy oskarżyła Hajduka o sprzyjanie Czechom, w 1936 r. Rada Miejska podjęła uchwałę o rozwiązaniu z nim umowy. Na skutek niedopatrzenia urzędników okazało się, że umowę można rozwiązać dopiero z końcem 1937 r., jednak rozgoryczony Hajduk sam ustąpił w marcu 1937 r. Zaprotestował jednak na łamach prasy przeciwko takim oskarżeniom, podkreślając, ze jest pełnoprawnym obywatelem Cieszyna od 1904 r.
       Po wojnie łaźnie stopniowo traciły na znaczeniu, w miarę jak rozpowszechniało się wprowadzanie sanitariatów i łazienek w prywatnych domach. Tym niemniej korzystała z nich nadal znaczna część mieszkańców Cieszyna. Dawne "Cesarskie Łaźnie" zlikwidowano w 1976 r. w momencie oddania do użytku nowej łaźni przy ul. Liburnia. Cenne marmury wyparowały, budynek przekazano przedsiębiorstwu "Baltona", który użytkował go bardzo długo.

Hotel „Austria”

O sławnym niegdyś hotelu „Austria" już niewiele osób w Cieszynie pamięta, co nie dziwi, bo jeszcze niedawno przypominanie tej nazwy rodziło podejrzenia o rewan¬żyzm i rojenia o dawnych, cesarskich czasach. A kiedyś, ten leżący na głównej arterii Cieszyna obiekt był jednym z najbardziej reprezentacyjnych i znanych budynków w mieście.

Jak wszystkie domy przy głównej ulicy miasta (najpierw zwanej Polską, a potem Głęboką) budynek należał do tzw. szynkowo uprawnionych domów wielkomieszczańskich, ale przez stulecia niczym się specjalnym nie wyróżniał. Na przełomie XVII i XVIII w. był własnością Jana Wraziny [Wrassiny], powroźnika pochodzącego z Kojetina na Morawach. Dom spalił się w czasie pożaru w 1720 r., a straty z tego powodu zostały oszacowane na 1620 talarów, nie licząc 60 talarów za ruchomości. Spadkobiercy Wraziny długo go nie odbudowywali, jeszcze w 1728 r. parcela stała pusta. W końcu postawiono nowy dom, który w 2 pół. XVIII w. niewiele, poza rogowym położeniem, różnił się od sąsiednich. Posiadał prosty, dwuspadowy dach, drewniany ganek od strony tylnej fasady, ze względu na spadek terenu wyższej niż czołowa. W końcu tego stulecia właścicielem był Ignacy Rieß, w 1837 r. jego spadkobiercy, a wartość domu szacowano na 1000 talarów, dużo mniej niż wszystkie w tej okolicy.

Kariera obiektu na rogu ul. Głębokiej i Browarnej zaczęła się w 2 pół. XIX w., w okresie rządów konstytucyjnych w monarchii austro-węgierskiej, kiedy wszyscy obywatele mieli równe prawa także w prowadzeniu działalności gospodarczej. Jeszcze w 1875 r. dom znajdował się w posiadaniu rodziny Rieß, a Edmund Werner handlował w nim mąką. Wkrótce potem właścicielem obiektu został Konrad Klimosch, a ok. 1876 r. Ludwig Zaszkoda uruchomił tu kawiarnię pod nazwą „Cafe Austria”. Ówczesna prasa oceniała, że „Cafe Austria” z jednej strony nawiązuje do historii, z drugiej wprowadza różne nowości, co niewątpliwie spowodowane było troską, by zdobyć klientów.

W1880 r. właścicielem kawiarni „Austria" stał się Franz Stiller, wkrótce potem także budynku, w którym, oprócz kawiarni, uruchomił też restaurację. Inseraty prasowe podkreślały komfort wyposażenia oraz dobrą jakość ciepłych i zimnych napoi, a serwowano tu m.in. piwo z Okocimia (marcowe) i Żywca (porter). Od początku też Franz Stiller wyróżniał się z grona właścicieli innych cieszyńskich kawiarni i restauracji organizując koncerty i inne przedsięwzięcia. Już w 1889 r. liberalna „Silesia" nadała mu tytuł „Ronachera Cieszyna", nawiązując do postaci Antona Ronachera (1841-1892), wiedeńskiego przedsiębiorcy rozrywkowego i dyrektora teatru, dzięki staraniom którego w latach 1887-88 odbudowano spalony teatr miejski w Wiedniu, a następnie urządzono tam teatr rozrywki.

Jednak prawdziwy awans kawiarni „Austria" nastąpił w ostatniej dekadzie XIX w., a znaczny na to wpływ miała osoba arcyksięcia Eugeniusza. Arcyksiążę Eugeniusz (1863-1954) był bratankiem ówczesnego księcia cieszyńskiego, arcyksięcia Albrechta, a bratem arcyksięcia Fryderyka, który został dziedzicem arcyksięcia Albrechta. Był więc członkiem panującej dynastii Habsburgów, którzy w Cieszynie pokazywali się od czasu do czasu, nigdy jednak nie dłużej niż na kilka dni. Pobyt Eugeniusza w Cieszynie trwał zaś trzy lata, gdyż po ukończeniu akademii wojskowej w 1888 r. 25 letni wtedy arcyksiążę w stopniu majora został oddelegowany do Cieszyna w funkcji komendanta stacjonującego w Cieszynie pułku piechoty nr 100. Szybko zresztą awansował na podpułkownika, a w 1890 r. pułkownika. Wojskowe obowiązki nie zaspokajały ambicji arcyksięcia Eugeniusza, który miał duszę artysty. Na cieszyńskim zamku, udostępnionym mu przez stryja, stworzył mały "dwór", zwany "cieszyńskim Wartburgiem", przy pomocy którego inspirował życie kulturalne w mieście. W sali browaru zamkowego arcyksiążę zorganizował salę koncertową ze sceną, na której występowali artyści sprowadzani z Wiednia, urządził też w Cieszynie własną domową orkiestrę. Arcyksiążę nawiązał też osobiste kontakty z wieloma osobami z Cieszyna, m.in. z księgarzem Siegmundem Stuksem, z którym dyskutował o litera¬turze i u którego dla swojej prywatnej biblioteki nabywał nowości z literatury niemieckiej. W 1901 r. Stuks został przez Eugeniusza wyróżniony tytułem "dostawcy dworu arcyksięcia Eugeniusza", podobne wyróżnienia spotkały kilka innych osób, np. Heinrich Jandaurek w 1900 r. otrzymał tytuł "nadwornego fotografa arcyksięcia Eugeniusza".

W każdym razie arcyksiążę Eugeniusz, choć był Habsburgiem i wysokiej rangi oficerem nie stronił od kontaktów z mieszkańcami Cieszyna, dzięki czemu zaskarbił sobie ich wielki szacunek. Wielki smutek wywołała więc w mieście jego nominacja w 1891 r. na dowódcę 13 pułku huzarów w Peszcie, co równało się konieczności opuszczenia Cieszyna. Uroczyste pożegnanie trwało kilka dni i obejmowało wszystkie warstwy społeczeństwa miasta. Na cieszyńskim dworcu jako ostatni gromadnie żegnali arcyksięcia oficerowie cieszyńskiego garnizonu, kiedy ten 4 listo¬pada o godzinie 2.30 w nocy słynnym „Orient - Expressem" udawał się na Węgry. Potem jeszcze kilkakrotnie Eugeniusz odwiedzał Cieszyn, już w charakterze wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego, tego samego, którego potęgę w 1410 r. złamały pod Grunwaldem polskie i litewskie wojska Władysława Jagiełły. Funkcję wielkiego mistrza arcyksiążę Eugeniusz pełnił od 1894 do 1923 r. Dłużej przebywał w Cieszynie dopiero w 1915 r., kiedy jako feldmarszałek dowodzący frontem w Tyrolu brał udział w naradach naczelnego sztabu armii austriackiej.

W Cieszynie pozostała po arcyksięciu żywa pamięć. Gazety śledziły jego karierę, związani z nim przedsiębiorcy utrzymywali kontakty z jego dworem, ulicę biegnącą niedaleko cieszyńskich koszar nazwano imieniem arcyksięcia Eugeniusza (ob. ul. Błogocka). W ten „kult" arcyksięcia postanowił się włączyć, wykorzystując do swoich celów, Franz Stiller, który w końcu 1890 r. przystąpił do dobudowy do posiadanego przez siebie budynku specjalnej części od ul. Browarnej, która miała pomieścić salę koncertową Sala miała zaspokoić mocno już rozbudzone (m.in. dzięki arcyks. Eugeniuszowi) zapotrzebowanie mieszkańców Cieszyna na rozrywki kulturalne, do czego nie wystarczała ani prowizoryczna scena w zam¬kowym browarze, ani sala redutowa na ratuszu. Miały tu też znaleźć siedzibę różne kluby i stowarzyszenia. Budowę według własnych planów rozpoczął miejscowy budowniczy Józef Motyka, przy czym trzeba było pokonać wiele technicznych trudności. Przede wszystkim należało położyć bardzo solidne fundamenty, by utrzymały ciężar żelaznej konstrukcji dachowej zamówionej w arcyksiążęcej hucie Karola w Leskowcu koło Frydku, co ze względu na spad terenu nie było łatwe. Po doprowadzeniu murów pod dach Motyka ciężko się zresztą rozchorował, budowę dokończył Albert Dostał. Sala była już prawie gotowa w końcu października 1891 r., kiedy wizytował ją arcyksiążę Eugeniusz. Arcyksiążę wyraził wtedy zgodę na nazwanie sali swoim imieniem, obiecał też być obecnym na jej otwarciu, co zaplanowano na 10 grudnia 1891 r. Na skutek wyjazdu z Cieszyna nie było to możliwe, zresztą otwarcie nieco się opóźniło i nas¬tąpiło dopiero 19 grudnia koncertem orkiestry wojskowej regimentu piechoty nr 100 pod kierunkiem kapelmajstra Czansky'go.

Sala, wysoka na 10 metrów, o powierzchni 260 metrów kwadratowych mogła pomieścić 450 osób. Z dwóch stron była galeria, gdzie umieszczono 5-osobowe numero¬wane stoliki. Galeria znajdowała się na metalowej kon¬strukcji, ale ozdobiona była drewnem z emblematami muzycznymi. Podziw budził wystrój wnętrza, m. in. roboty drewniane i tapicerskie, które wykonała firma Johanna Pohlnera z Cieszyna. Autorem malunków w stylu włoskiego renesansu był Paweł Niedoba oraz jego brat Karol, w późniejszym czasie znany cieszyński artysta, wtenczas student akademii sztuk pięknych w Wiedniu. Sztukateria była dziełem Scheurera z Bielska. Salę zaopatrzono w centralne ogrzewanie i najlepszą wentylację, a całość sprawiała wrażenie bardzo kunsztownego i jednocześnie odpowiedniego do założonego celu. Nawet lampy gazowe w postaci świeczników zawieszonych na ścianie dopasowane były do malarskiego i plastycznego wystroju.

Jak podkreślała liberalna „Silesia" Cieszyn wreszcie uzyskał salę koncertową godną miasta tej rangi i nazwy jaką nosił. Arcyksiążę Eugeniusz zresztą już 26 kwietnia 1892 r. miał okazję odwiedzić salę swego imienia, kiedy w czasie przejazdu koleją z Pesztu do Wiednia zatrzymał się w Cieszynie. Urządził wtedy wielką fetę dla oficerów cieszyńskiego garnizonu oraz gości z Węgier na 80 osób. Osobę arcyksięcia przypominało zresztą jego popiersie wykonane specjalnie dla „Sali arcyksięcia Eugeniusza" przez Jana Raszkę oraz tablica pamiątkowa w języku niemieckim o treści: "Jego cesarska i królewska Wysokość arcyksiążę Eugeniusz odwiedził 26 października 1891 r. tę salę i raczył zezwolić, aby na cześć jego imienia nazwano ją salą arcyksięcia Eugeniusza" Odtąd przez następne lata „Erzherzog Eugen-Saal" przypominała postać mieszkającego trzy lata w Cie¬szynie, obdarzonego artystycznym zacięciem Habsburga. W każdą niedzielę i święta odbywały się tu różne koncerty, bale i uroczyste spotkania, bowiem do czasu otwarcia teatru w 1910 r. była to jedyna większa sala koncertowa w mieście. Spotykali się tu działacze i stowarzyszenia niemieckie, polskie i czeskie, swoje zebrania organizowali tu cieszyńscy robotnicy, zanim nie wystawili własnego „Rudego Domu" na Alejach, Żydzi organizowali tu bale Purimowe. Ale odbywały się tu także seanse spirytystyczne i inne „sensacyjne nowości", jak np. w 1896 r. pierwszy w Cieszynie pokaz wynalezionego przez Edisona „Kinetoskopu i Phono-graphu", czyli żyjących obrazów. Sala zresztą po jakimś czasie okazała się za duża, w 1900 r. przebudowano ją i zmniejszono.

Entuzjazm, z jakim przyjęto salę arcyks. Eugeniusza zachęcił Stillera do dalszych inwestycji. W1894 r. obok kawiarni i restauracji urządził w budynku na rogu Głębokiej i Browarnej także hotel z 15 pokojami. Pokoje urządzone były ze wszystkimi wygodami „nowoczesności", m.in. z telefonem. Hotel dysponował własnym omnibusem, który wyjeżdżał po gości do każdego pociągu, jaki zawitał na dworzec centralny. Całości dopełniała doskonała kuchnia i fachowa obsługa. Po kilku latach Stiller podjął remont restauracji i kawiarni, by dostosować je do wystroju i poziomu hotelu. Przez następne lata Hotel "Austria" prosperował doskonale, między innymi dzięki dobremu położeniu na drodze z dworca kolejowego, miał własną salę restauracyjną, obok tego nadal działała kawiarnia, wszystko urządzone według najlepszych wiedeńskich wzorów.

W 1903 r. Franz Stiller sprzedał hotel „Austria" pochodzącemu z Mistku hotelarzowi Gottfriedowi Struhalowi, który działał też we Frydku, a w Cieszynie był restauratorem „Karwiner Bierhalle" koło ratusza (ob. lokal kina „Piast"). Struhal też wraz z żoną Joanną został właścicielem kamienicy. Kontynuował działalność „Hotelu Austria" bez większych zmian, dbając o zachowanie dotychczasowego poziomu i zdobytej renomy. Kiedy zmarł w 1912 r. hotelem kierowała Joanna Struhal. Większy teraz nacisk położono na część hotelową obiektu, która rozszerzono i już przed wojną obiekt nosił dumną nazwę „Grand-Hotel Austria”. W końcu 1914 krótko mieszkał tu Józef Piłsudski, naczelnik polskich Legionów walczących wtedy u boku armii austriackiej.

W okresie międzywojennym hotel prowadził nadal działalność pod niezmienioną nazwą „Grandhotel Austria", oferując usługi hotelowe, restaurację z dos¬konałą mieszczańską kuchnią oraz kawiarnię. Odbywały się nadal koncerty, choć nazwa „sala arcyksięcia Eugeniusza" nie była już tak mocno eksponowana. Właścicielami była Joanna Struhal oraz jej synowie Erwin oraz Leodegar (Lolo).

Po II wojnie światowej obiekt został znacjonalizowany, potem przekształcony w dom towarowy. Sala arcyksięcia Eugeniusza została zlikwidowana, tablica pamiątkowa trafiła do cieszyńskiego muzeum. Na mury budynku trafiła w 1999 r. tablica, upamiętniająca pobyt w tym miejscu Józefa Piłsudskiego.

CIEKAWE-

Przez następne stulecia studnia wiernie służyła mieszkańcom Cieszyna, zgodnie z przeznaczeniem dostarczając im wody pitnej. Odnajdujemy ją także na starych planach Cieszyna z pocz. XIX w zachowanych w Muzeum Śląska Cieszyńskiego. Na obu zaznaczony jest też ciek wodny, którym nadmiar wody ze źródła spływał do Olzy. Niczym się jednak studnia bracka specjalnie nie wyróżniała wśród istniejących na terenie miasta ujęć wody pitnej, przede wszystkim zaś nikomu nie przyszło do głowy wiązać ją z faktem założenia Cieszyna. Nie wspominają o niej legendy mające wyjaśnić pochodzenia miasta, które aż do pocz. XIX w. koncentrowały się na dacie 810 r. zaczerpniętej ze starych śląskich kronik. Widać to dobitnie w czasie uroczystości jubileuszu 1000-lecia legendarnego założenia miasta który obchodzono w 1810 r. W czasie tych dwudniowych obchodów ani jeden element nie wiązał się ze studnią Trzech Braci. Jednak właśnie jubileusz spowodował wzrost zainteresowania problemem początków Cieszyna, co w konsekwencji doprowadziło do sformułowania nowego wyjaśnienia, czyli nowej, rzekomo powtarzanej od zawsze przez „miejscowy lud” legendy o założeniu miasta nad Olzą.
       Początki legendy o Trzech Braciach, założycielach Cieszyna w nieodłączny sposób związane są z osobą cieszyńskiego burmistrza i kronikarza Alojzego Kaufmanna, który też pierwszy publicznie ją opowiedział. I to nie byle komu, bo samemu cesarzowi Franciszkowi I w czasie jego wizyty w Cieszynie w 1817 r. Wizyta trwała dwa dni, pierwszy dzień władca poświęcił na audiencje i rozmowy z miejscowymi notablami i urzędnikami, w drugim (dokładnie 30 czerwca 1817 r.) znalazł czas, by zwiedzić miasto i jego instytucje. Rozpoczął od budynku Sejmu Ziemskiego, następnie skierował się w stronę niedawno zbudowanego browaru mieszczańskiego na ul. Śrutarskiej, który w owych czasach był jednym z przykładów postępu ze względu na zamontowaną w nim maszynę parową. Oprowadzał go burmistrz Kaufmann, który obok leżącej na drodze studni brackiej opowiedział władcy baśń o początkach Cieszyna. Studnia niestety była w tym czasie bardzo zniszczona, według samego Kaufmanna przypominała w tym czasie rozlaną kałużę. Cesarz nie omieszkał więc zauważyć, że "jeśli to taka szacowna studnia jest, to trzymacie ją w bardzo złej czci". Uwaga władcy nie mogła oczywiście pozostać bez echa. Mimo nie najlepszej kondycji finansowej Cieszyna w 1825 r. władze miasta doprowadziły do odbudowy "prastarego zabytku z początków Cieszyna" i uporządkowały jego otoczenie.

DODATEK - OSADNICTWO:

Góra Zamkowa od dawna stanowiła dogodne miejsce osadnicze. Istotne znaczenie w tym procesie miało położenie geograficzne terenu znajdującego się na północno-wschodnim i północnym przedpolu ważnych przejść „transkarpackich”- Bramy Morawskiej i Przełęczy Jabłonkowskiej. Góra Zamkowa, z zachowanymi do dnia dzisiejszego pozostałościami średniowiecznego zamku, to obronne wzniesienie, przypominające kształtem ścięty stożek o stromych zboczach, położony na prawym brzegu rzeki Olzy i jej niedużego dopływu Bobrówki. Trzon wzniesienia o wysokości prawie 300 m. n.p.m. tworzą wapienie cieszyńskie. Najstarsze stwierdzone dotychczas ślady pobytu człowieka na Górze Zamkowej - narzędzia kamienne - ostrza-groty, z okresu górnego paleolitu, związane z kulturą szelecką (38-24 tys. lat p.n.e.). w związku z czym na Górze istniało obozowisko ludności zbieracko- łowieckiej,

- nasunięcie się lądolodu - przemieszczenie się ludności w kierunku Europy Wschodniej. Przez następnych kilkanaście tysięcy lat Góra Zamkowa prawdopodobnie brak zasiedlania

pustka osadnicza

- schyłek epoki brązu ( 900-700 lat p.n.e.) wczesny okres epoki żelaza (okres halsztacki 700-400 lat p.n.e.)- ożywienie osadnicze, zamieszkałe osiedla; Podobory (Rep. Czeska), Międzyświecia, gm. Skoczów, Góra Zamkowa w Cieszynie.

- kultura łużycka - również na tym terenie, świadczą o tym, znaleziska ceramiczne

- okres dominacji starożytnych Celtów - na Górze Zamkowej pozostałości osady obronnej związanej z celtyckim plemieniem Kotysów-znaleziska: złota moneta celtycka, paciorek szklany oraz łyżka odlewnicza.

   -  Fazę osadnictwa starożytnego zamyka okres rzymski. (początek naszej ery do ok. 375 r.): znaleziska monet cesarstwa rzymskiego, co odzwierciedla przebieg ówczesnych szlaków handlowych.

-IV w. n. e. pustka osadnicza?

- W VI i VII w. n.e. napływ i zasiedlenie obszarów przez Słowian. Na obszarze Śląska Cieszyńskiego zamieszkiwali słowiańscy Gołęszyce, zaliczani do grupy plemion śląskich.
   Najstarsze założone na terenie Śląsk Cieszyńskiego przez ludność słowiańską osady obronne - grody, znajdują się w Podoborze (obecnie Republika Czeska)oraz w Międzyświeciu k. Skoczowa. Gród w Podoborze określa się do dziś jako ''Stary Cieszyn'' lub ''Cieszynisko''. W końcu IX w. zostaje on zniszczony przez najazd władcy wielkomorawskiego Świętopełka.

- na przełomie IX i X w. w Cieszynie na Górze Zamkowej wzniesiono nowy gród związany już z tworzeniem podstaw państwowości słowiańskiej pierwszych Piastów.

4

---