1. Formy i przejawy przemocy

• Fizyczna - naruszanie nietykalności fizycznej. Przemoc fizyczna jest intencjonalnym zachowaniem powodującym uszkodzenie ciała lub niosącym takie ryzyko, np.: popychanie, szarpanie, ciągnięcie, szturchanie, klepanie, klapsy, ciągnięcie za uszy, włosy, szczypanie,, kopanie, bicie ręką, pięścią, uderzenie w twarz - tzw. „policzek", przypalanie papierosem, duszenie, krępowanie ruchów, itp.; Przemoc psychiczna jest najczęstszą formą przemocy i jest trudna do udowodnienia.

• Psychiczna - naruszenie godności osobistej. Przemoc psychiczna zawiera przymus i groźby np.: obrażanie, wyzywanie, osądzanie, ocenianie, krytykowanie, straszenie, szantażowanie, grożenie, nieliczenie się z uczuciami, krzyczenie, oskarżanie, obwinianie, oczernianie, krzywdzenie zwierząt, czytanie osobistej korespondencji, ujawnianie tajemnic, sekretów, wyśmiewanie, lekceważenie, itp.;

• Seksualna - naruszenie intymności. Przemoc seksualna polega na zmuszanie osoby do aktywności seksualnej wbrew jej woli, kontynuowaniu aktywności seksualnej, gdy osoba nie jest w pełni świadoma, bez pytania jej o zgodę lub gdy na skutek zaistniałych warunków obawia się odmówić. Przymus może polegać na bezpośrednim użyciu siły lub emocjonalnym szantażu. Np.: wymuszanie pożycia, obmacywanie, gwałt, zmuszanie do niechcianych praktyk seksualnych, nieliczenie się z życzeniami partnerki/partnera, komentowanie szczegółów anatomicznych, ocenianie sprawności seksualnej, wyglądu, itp.;

• Ekonomiczna - naruszenie własności. Przemoc ekonomiczna wiąże się celowym niszczeniem czyjejś własności, pozbawianiem środków lub stwarzaniem warunków, w których nie są zaspokajane niezbędne dla przeżycia potrzeby. Np.: niszczenie rzeczy, włamanie do zamkniętego osobistego pomieszczenia, kradzież, używanie rzeczy bez pozwolenia, zabieranie pieniędzy, przeglądanie dokumentów, korespondencji, dysponowanie czyjąś własnością, zaciąganie pożyczek „na wspólne konto", sprzedawanie osobistych lub wspólnych rzeczy bez uzgodnienia, zmuszanie do spłacania długów, itp.

• Zaniedbanie - naruszenie obowiązku do opieki ze strony osób bliskich. Jest formą przemocy ekonomicznej i oznacza np.: nie dawanie środków na utrzymanie, pozbawianie jedzenia, ubrania, schronienia, brak pomocy w chorobie, nie udzielenie pomocy, uniemożliwianie dostępu do miejsc zaspokojenia podstawowych potrzeb: mieszkania, kuchni, łazienki, łóżka, itp.;

Krzywdzenie fizyczne:

• wyraz przemocy osób dorosłych w stosunku do dziecka; powoduje ból i różnego rodzaju cierpienia. Przeważnie polega na surowych karach cielesnych, zadawanych dziecku z użyciem siły, zwykle w stanach dużego wzbudzenia emocjonalnego, bez kontroli tych czynów,bądź też zadawanych z premedytacja, a nawet graniczących z sadyzmem. Za przemoc fizyczną można uznać również zmuszanie dziecka do wysiłku przekraczającego jego możliwości,do przebywania w zamknięciu, zanurzanie w gorącej wodzie, oparzanie gorącymi przedmiotami, przypalanie papierosami, a także próby otrucia różnymi środkami. Czyny te powodują, w zależności od siły działania i miejsca, różnorodne obrażenia ciała dziecka, takie jak: sińce, zadrapania skóry, poparzenia, rany, naderwania małżowiny usznej i inne zewnętrzne uszkodzenia.

• celowe używanie wobec dziecka siły fizycznej, które powoduje lub z dużym prawdopodobieństwem może spowodować uszczerbek na zdrowiu, zagrażać życiu, rozwojowi i godności dziecka. W niektórych opracowaniach dokonuje się podziału na przemoc fizyczną w postaci czynnej i biernej. Przemoc fizyczna czynna: uderzanie, bicie, kopanie, potrząsanie, gryzienie, duszenie, parzenie, przypalanie, trucie ale i również niszczenie z premedytacją rzeczy należących do ofiary. Przemoc fizyczna bierna przejawia się w postaci różnego rodzaju zakazów, np.: mówienia w określonym czasie, chodzenia, załatwiania potrzeb fizjologicznych itp.

Jak rozpoznać objawy przemocy fizycznej?

Umiejętność rozpoznawania symptomów przemocy wobec dzieci jest konieczna, by móc ochronić dzieci przed krzywdzeniem i zaniedbywaniem. Występowanie pojedynczego objawu nie jest dowodem na to, że dziecko doświadcza krzywdzenia. Jeśli jednak symptom powtarza się, bądź kilka objawów występuje jednocześnie, możliwe jest, że mamy do czynienia z przemocą wobec dzieci. Podejrzenie, że dziecko doświadcza przemocy jest szczególnie uzasadnione, gdy z objawami u dziecka współwystępują określone zachowania rodziców lub opiekunów.

Na co zwrócić uwagę?

Dziecko:

• ma widoczne obrażenia ciała (poparzenia,ugryzienia, siniaki, złamania kości), których pochodzenie trudno jest wyjaśnić

• boi się rodzica lub opiekuna

• wzdryga się, kiedy podchodzi do niego osoba dorosła

• podawane przez nie wyjaśnienia dotyczące ran i siniaków wydają się nieprawdopodobne

Rodzic lub opiekun:

• podaje sprzeczne lub nieprzekonujące wyjaśnienia obrażeń dziecka, bądź w ogóle odmawia wyjaśnień

• mówi o dziecku w negatywny sposób, na przykład używając określeń takich jak „idiota”, „głupi”, „gówniarz”

• poddaje dziecko surowej fizycznej dyscyplinie nadużywa alkoholu lub narkotyków

Obrażenia specyficzne dla doznania przemocy fizycznej

• siniaki na częściach miękkich, w tym ślady szczypania (policzki, brzuch, pośladki, ramiona, przedramię, łydki, uda)

• siniaki w kształcie dłoni na policzkach i pośladkach

• siniaki po obu stronach ust lub policzków powstające wskutek silnego ucisku

• siniaki po obu stronach małżowiny usznej lub naderwania i zniekształcenia małżowin

• siniaki i urazy geometryczne - o wyraźnym zarysie, wyraźnie zaznaczonych kształtach przedmiotów które zostały użyte do bicia (paska, klamry, kabla, kija, patelni itp.)

• siniaki na ramionach, łopatkach lub tułowiu (rezultat silnego uścisku lub potrząsania dzieckiem)

• łukowate ślady wbijania paznokci

• długie i głębokie zadrapania, cięcia (np. ostrzem brzytwy, nożem itp.)

• ślady duszenia lub krępowania czy wiązania (na szyi, nadgarstkach, w kostkach )

• uszkodzenia podniebienia i dziąseł - jako rezultat karmienia na siłęczęste występowanie różnych oparzeń i śladów przypaleń, ślady oparzeń różne co do „wieku"

• oparzenia nietypowych ( dla przypadkowych oparzeń ) części ciała: tułowia, twarzy, pośladków, grzbietu dłoni itp.

• okrągłe ślady poparzenia papierosem

• głębokie poparzenia o regularnych kształtach (żelazko, lokówka, itp.)

• ślady ugryzień posiadające wyraźny zarys zębów człowieka dorosłego

• łysienie lub tzw. łyse plamy - mogą być pourazowe, gdy rodzice ciągną dziecko za włosy, lub być wynikiem silnego stresu emocjonalnego

• wybite zęby, złamane żebra

Behawioralne symptomy krzywdzenia fizycznego:

• poszukiwanie przez dziecko stałej uwagi nauczyciela, ciągłe zwracanie na siebie uwagi

• tzw. ciągle czepianie się, „lepienie się" do dorosłych

• tzw. „zimne wyczekiwanie" polegające na tym, iż dziecko stale obserwuje dorosłych, aby modyfikować swoje zachowanie, w celu uniknięcia ewentualnej przemocy

• ciągły tzw. „niemądry" uśmiech, stosowany przez dzieci, by wydać się bardziej przyjaznymi

• postawa nadmiernie narzekająca

• postawy ekstremalne: wrogość, agresja, napady złości - nadmierna uległość, wycofywanie się

• zbyt pośpieszne przepraszanie

• nie reagowanie płaczem na ból i/lub brak reakcji na płacz innych

• wyraźny brak radości życia

• opory przed rozbieraniem się np. na lekcjach wychowania fizycznego lub do badania lekarskiego

• lęk przed powrotem do domu, wyrażanie niechęci do powrotu

• wyrażanie lęku przed rodzicami

• noszenie ubrań zakrywających kończyny górne i dolne nawet w upalne dni

• gwałtowne uniki (kulenie się), w odpowiedzi na próbę dotknięcia czy pogłaskania

4. Przyczyny wykorzystywania fizycznego

Wyodrębniamy cztery czynniki wyzwalające przemoc wobec dziecka:

• Czynniki tkwiące w osobie dopuszczającej się przemocy (rodzicu)

Większość rodziców dopuszczających się przemocy wobec dzieci stykała się we własnym dzieciństwie z podobnymi sytuacjami - doświadczali braku odpowiedniej opieki lub byli poddawani ostrym karom, zmuszani do bezwzględnego posłuszeństwa, maltretowani psychicznie czy seksualnie wykorzystywani. Powielają przemoc z pokolenia na pokolenie nawet ci rodzice, którzy potępiają jej stosowanie. Gdy mają nawet za sobą doświadczenia maltretowania w dzieciństwie i krytyczny do nich stosunek, w obliczu poważnych trudności czy kryzysów życiowych mogą nie kontrolować agresywnych ataków w stosunku do swoich dzieci. Zachowanie takie jest wynikiem niemożności uzewnętrznienia wczesnodziecięcych urazów, które musiały zostać wyparte.

Lekarze i psychologowie zwracają uwagę, że na stosunek rodziców do dziecka i potencjalną przemoc wobec niego duży wpływ ma przebieg ciąży i porodu. Dzieje się tak, ponieważ w czasie ciąży kobieta tworzy nowy obraz siebie i przyszłego dziecka i wykształca sobie emocjonalny stosunek do siebie jako matki i do oczekiwanego potomstwa. Okres ten przygotowuje ją również do powstania przyszłej więzi z dzieckiem - przywiązania matki do dziecka. Negatywne postawy matki wobec niechcianej ciąży mogą prowadzić do powikłań
w przebiegu ciąży i do wczesnych zaburzeń jej zachowania po urodzeniu dziecka. Jest to
o tyle istotne, że emocjonalne stresy ciężarnej wpływają na późniejsze pojawienie się zaburzeń u dziecka, które mogą dodatkowo wyzwalać w matce zachowania krzywdzące dziecko.

Wielu badaczy uznało, że kilka pierwszych dni po porodzie to okres krytyczny dla przywiązania się matki do dziecka. Na tworzenie emocjonalnego związku z dzieckiem ma wpływ oparcie, jakie w czasie ciąży i po porodzie ma matka w bliskim kręgu rodzinnym. Jeżeli ciąży towarzyszą stresy matki, lęki i złe samopoczucie, a ciąża jest niechciana, to zwiększają one prawdopodobieństwo złego traktowania dziecka. Pojawienie się psychoz czy depresji okołoporodowych ogranicza dobre pełnienie roli matki.

• Czynniki tkwiące w mikrosystemie (rodzinie)

W rodzinach stosujących przemoc w kontaktach z dziećmi natężenie konfliktów
i między małżonkami jest znacznie większe niż w rodzinach nie manifestujących przemocy
i wrogości względem dzieci. Małżonkowie stosują agresywne taktyki w sporach
i konfliktach pomiędzy sobą używając podobnych sposobów zachowania się wobec dzieci, starając się zapewnić sobie ich posłuszeństwo i zdyscyplinowanie. Natężenie konfliktów
w rodzinie wzrasta w niektórych sytuacjach np. w kryzysach rodzinnych towarzyszących rozwodowi. Dzieci są wówczas czesto zaniedbane i osamotnione z własną tragedią z powodu odejścia jednego z rodziców. Jednocześnie bywają również przedmiotem przemieszczanej agresji rodzicielskiej. Bywa, że w rodzinach, w których są dzieci ze związków pozamałżeńskich traktuje się je inaczej - bije, obrzuca zniewagami, obciąża się pracą ponad możliwości dziecka i zaniedbuje jego potrzeby.

Źródłem napięć w rodzinie między małżonkami są trudne warunki materialne
i mieszkaniowe, szczególnie, gdy towarzyszy im (bądź jest ich głównym sprawcą) alkoholizm jednego lub obojga małżonków. Alkoholicy często wyznaczają "nieludzkie" kary fizyczne
w stosunku do dzieci. Gdy są pijani stosują niekiedy bestialskie kary za drobne przewinienia. Lekarze twierdzą, że u alkoholików występują zmiany psychiczne,
w następstwie, których znacznemu ograniczeniu a nawet zanikowi ulegają hamulce obyczajowe i normy etyczne. Nie tylko alkoholizm, ale również inne patologie występujące
w rodzinie sprzyjają krzywdzeniu dziecka.

Przyczyną przemocy ze strony rodziców może być fakt, że dziecko nie spełnia ich oczekiwań. Rodzice rozczarowali się dzieckiem, bo nie jest takim, jakiego pragnęli i naginają je za wszelką cenę do własnego wzoru. Jeśli nie spełnia pokładanych w nim nadziei, krytykują je jawnie, porównują z innymi, nie wnikają w jego potrzeby, ale w sposób despotyczny nakazują co i jak ma robić. Wszelkie odstępstwa dziecka od surowych wymagań są brutalnie karane.

Największe nasilenie zachowań krzywdzących dziecko występuje w stosunku do dziecka małego. Dzieci do czwartego roku życia stanowią największą grupę pacjentów hospitalizowanych z powodu przemocy. Starsze dzieci, w wieku 5-9 lat są bite w 82%.
W miarę jak dzieci dorastają nasilenie przemocy rodzicielskiej spada tak, że młodzież
w wieku 15-17 lat narażona jest na przemoc w 34%. Dzieje się tak zapewne, dlatego, że dorastanie i nabieranie siły staje się naturalną ochroną przed przemocą rodzicielską.

Na wzrost zachowań krzywdzących wobec dziecka ma również wpływ liczba dzieci
w rodzinie. Najmniej narażeni na przemoc są jedynacy, a już w rodzinach z dwojgiem dzieci przemoc wobec dziecka jest stosowana o 50% częściej, zdecydowanie wzrasta w rodzinach
z siedmiorgiem dzieci.

• Czynniki tkwiące w exosystemie (sąsiedztwie, lokalnej społeczności)

Głównym czynnikiem tkwiącym w exosystemie sprzyjającym krzywdzeniu dziecka
w rodzinie, jest izolacja społeczna rodziny. Izolacja rodziny od sąsiadów, przyjaciół, krewnych bywa czasem efektem świadomego działania rodziców. Czując czy też zdając sobie sprawę z tego, że są inni, że mają inny, gorszy dom, że ich postępowanie nie jest aprobowane, zrywają istniejące więzy i nie dopuszczają nikogo do swego domu. Wówczas sytuacja jest jeszcze bardziej trudna dla dziecka, gdyż życie rodzinne cechuje to, że przebiega ono za zamkniętymi drzwiami. Może to powodować, że psychiczne maltretowanie dzieci nie jest dostrzegane i nie można im przyjść z pomocą.

• Czynniki tkwiące w makrosystemie (społeczeństwie)

Do czynników makrosystemu, które współokreślają przyczyny maltretowania dzieci zalicza się postawy społeczeństwa wobec dzieci oraz ogólne postawy społeczeństwa wobec przemocy. Trzeba stwierdzić, że w naszej kulturze panuje nadal jeszcze tradycyjne przekonanie, że dzieci stanowią własność rodziców, którzy mogą postępować z nimi według własnego uznania, bez poczucia społecznej kontroli, co sprzyja stosowaniu ostrych kar fizycznych.

Maltretowaniu dzieci sprzyja również społeczna akceptacja bicia oraz przekonanie, że kary fizyczne są efektywnym sposobem socjalizacji dzieci i są akceptowane moralnie. Postawom takim towarzyszy brak wiedzy pedagogicznej rodziców i niska świadomość wychowawcza. Upowszechnianiu akceptacji używania przemocy pomagają w dużym stopniu środki masowego przekazu, w których występuje aprobata dla przemocy. Wytwarza to atmosferę ułatwiającą angażowanie się w agresję. Zwolennicy teorii uczenia się społecznego argumentują, że programy telewizyjne (jak również inne środki masowego przekazu) dostarczają wzorów aktów przemocy oraz sankcjonują je i w ten sposób, przyczyniają się w poważnym stopniu do upowszechnienia antyspołecznego zachowania.

W opinii socjologów kulturowo uwarunkowanym źródłem przemocy wobec dziecka
w rodzinie jest współczesny model rodziny małej. Rodziny takie składają się najczęściej
z rodziców i dziecka, są wyizolowane z otoczenia, borykają się samotnie z wszelkimi problemami, doznają eskalacji napięć, które są przemieszczane na dzieci.

Należy podkreślić, że socjoekonomiczne warunki funkcjonowania rodziny nie stanowią prostego czynnika formującego przemoc wobec dziecka. Dopiero ogólna sytuacja rodziny, głównie sytuacja psychologiczna, w jakiej rodzina znajduje się, jak i repertuar jej umiejętności tolerowania stresu oraz techniki konstruktywnego radzenia sobie z nim decydują o stosowaniu przemocy wobec dziecka.

5. Co może zrobić ofiara przemocy

• TELEFON ALARMOWY (997,112)

• ZGŁOSIĆ ZAISTNIAŁĄ SYTUACJĘ W SZKOLE

• ZADZWONIĆ POD TELEFON ZAUFANIA

Dzieci powinny znać te numery, by w trudnych sytuacjach życiowych mogły uzyskać pomoc i wsparcie nawet wtedy, gdy wstydzą się bądź boją powiedzieć o swoich problemach rodzicom lub opiekunom. Razem z konsultantami telefonów zaufania, mogą zastanowić się, jak powiedzieć o trudnościach rodzicom, czy nauczycielom, kogo w swoim środowisku poprosić o pomoc.

Jak pomagają konsultanci Telefonu Zaufania dla Dzieci i Młodzieży 116 111?

Film:

http://www.youtube.com/watch?v=GrvaY1RbSYk#sthash.gdB6qKM0.dpuf

Telefon jest czynny od godz. 8.15 do godz. 20.00. W tych godzinach dyżurują specjaliści, potrafiący nawiązać kontakt z dziećmi i starający się im pomóc. Wkrótce telefon powinien działać całą dobę.

Obecnie każde dziecko dzwoniące na bezpłatny numer w godzinach nocnych usłyszy przyjazny komunikat, pozwalający zostawić identyfikujące namiary tak, aby z samego rana można było odszukać dzwoniącego i udzielić pomocy.

Rzecznika Praw Dziecka. Z numerem 0 800 12 12 12 można połączyć się

bezpłatnie z każdego stacjonarnego numeru oraz telefonów komórkowych Orange.

6. Co powinien zrobić sprawca przemocy

PROGRAM KOREKCYJNO - EDUKACYJNY DLA SPRAWCÓW PRZEMOCY

W ramach Grupy Korekcyjno-Edukacyjnej realizowane są spotkania grupowe
i indywidualne.

Spotkania grupowe

• pozwalają dostrzegać błędy w kontakcie z rodziną

• uczą powstrzymywania się od agresywnych zachowań, panowania nad złością

• uczą dbania o rodzinę i siebie

• pokazują, jak rozwiązywać trudności bez przemocny

Sesje indywidualne:

• pomagają rozumieć własną sytuację

• budują motywacje do korzystania z pomocy

THE DULUTH CURRICULUM

Leczenie sprawców jest częścią szerszego programu o nazwie Domestic Abuse Intervention Project of Duluth, który powstał na początku lat 80-tych w Minnesocie. Dużą wagę przywiązuje się w nim do skoordynowania różnych działań w społeczności wobec problemu przemocy. Przemoc jest definiowana jako przejaw męskiej władzy i kontroli nad kobietą. Jest nią nie tylko fizyczne znęcanie się, ale także groźby, izolowanie, upokarzanie, stosowanie przymusu.

Program ma charakter psycho-edukacyjny i prowadzony jest dyrektywnie. Na spotkaniach grupowych prowadzący przedstawia tematy związane z problemem zaufania, szacunku, wsparcia, partnerstwa i umiejętności negocjacji. Każdemu tematowi poświęcone jest kilka sesji. Na początku każdej sesji na dany temat terapeuta prezentuje na wideo zachowanie, które jest ilustracja przemocy. Następnie każdy z uczestników omawia swoje spostrzeżenia w odniesieniu do przedstawionego materiału na kasecie. Na kolejnych sesjach opisuje swoje własne kontrolujące zachowania, następnie wszyscy poszukują alternatywnych zachowań dla siebie.

9. Uregulowania prawne

PRAWO POLSKIE A KRZYWDZENIE FIZYCZNE DZIECI

Przemoc fizyczna wobec dzieci jest przestępstwem.

Poważniejsze czyny naganne polegające na fizycznym krzywdzeniu dziecka są ścigane z urzędu. Jednak w wypadku małoletnich dzieci uruchomienie ochrony prawno-karnej ich dóbr jest znacznie utrudnione. Dotyczy to w szczególności przypadków fizycznego krzywdzenia dziecka w rodzinie lub szkodliwego, nadmiernego karcenia w celach wychowawczych. Wszystko bowiem dzieje się w czterech ścianach, bez świadków - dziecko jest zalęknione i zawstydzone, często zamyka się w sobie, kryjąc przed zewnętrznym światem swoją dramatyczną sytuację.

Zmiana tej sytuacji leży przede wszystkim w gestii osób dorosłych spoza rodziny: sąsiadów, nauczycieli, pedagogów szkolnych, lekarzy i policjantów przybywających na interwencje z powodu rodzinnych awantur.

Umyślne godzenie w ciało dziecka i sprawianie tym fizycznego bólu, jak np.: bicie dziecka, szarpanie, potrząsanie itd., bez powodu lub w odwecie za jakiekolwiek zachowanie dziecka jest czynem bezprawnym. Bezprawne jest również karcenie nadmierne.

Karceniem nadmiernym będzie w szczególności spowodowanie naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia dziecka na czas do 7 dni, czyli spowodowanie tzw. lekkiego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, co stanowi przestępstwo z art. 157 § 2 kk zagrożone karą grzywny alternatywie z karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności do lat 2.

Niedozwolonym karceniem będzie tym bardziej spowodowanie naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia dziecka na czas powyżej 7 dni, czyli spowodowanie tzw. średniego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, co stanowi przestępstwo określone w art. 157 § 1 kk, zagrożone karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Z wyjątkowo drastycznym przekroczeniem granic tolerowanego przez prawo fizycznego karcenia dziecka mamy do czynienia w wypadku spowodowania przez rodzica ciężkiego uszczerbku na zdrowiu dziecka przybierającego postać jednego ze skutków wymienionych w przepisie art. 156 § 1 kk, takich jak: pozbawienie wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia, spowodowanie innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej lub znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała. Za czyn ten grozi kara pozbawienia wolności od roku do lat 10. Jeżeli następstwem spowodowania umyślnego, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu dziecka będzie jego śmierć, czyn rodzica będzie przestępstwem kwalifikowanym, zagrożonym jeszcze surowszą sankcją w postaci kary pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Przestępstwo znęcania się fizycznego lub psychicznego nad dzieckiem jest określone w art. 207 kk.

Art. 207. § 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Istotą przestępstwa znęcania się jest powtarzalność lub długotrwałość godzenia w dobra ofiary, zwykle o bardzo zróżnicowanej randze, co rozpatrywane łącznie przedstawia zupełnie inną jakość niż w wypadku dokonywania prawnej oceny każdego aktu krzywdzenia w izolacji.

Kodeks karny w art. 207 §2 przewiduje surowszą sankcję za znęcanie się połączone ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, za co grozi sprawcy kara pozbawienia wolności od roku do lat 10. Szczególne okrucieństwo to sposób działania sprawcy polegający na stosowaniu wyjątkowo drastycznych metod, które powodują wyjątkowo duże cierpienia ofiary. O szczególnym okrucieństwie można mówić wtedy, gdy sprawca działa w sposób wyjątkowo brutalny, perfidny, co przysparza ofierze cierpień znacznie przekraczających zwykłą miarę związaną z zadawaniem dolegliwości czy to ciału, czy psychice ofiary przy uwzględnieniu jej wieku oraz kondycji fizycznej i psychicznej. Przy ocenie zachowań znęcającego się sprawcy istotne znaczenie mają indywidualne cechy ofiary, takie jak np. wiek (niemowlęcy, dziecięcy, młodzieżowy) czy stan zdrowia (słaby, zły, kalectwo). Indywidualne cechy ofiary mogą sprawić, że identyczne zachowania wobec niej będą różnie oceniane. Szczególne okrucieństwo w zachowaniu sprawcy jest kategorią o charakterze obiektywnym niezależną od osobistych odczuć ofiary. Znęcanie się nad ofiarą będzie mogło być uznane za typ kwalifikowany przestępstwa spenalizowanego w art. 207 §2 kk, gdy zachowanie sprawcy będzie postrzegane jako szczególnie okrutne przez osobę oceniającą z zewnątrz ten czyn. Za znęcanie się ze szczególnym okrucieństwem uznać należy w szczególności przypadki katowania, torturowania, dręczenia czy pastwienia się nad ofiarą, takie jak np. bicie do krwi, kopanie po różnych częściach ciała, rzucanie o ścianę, tłuczenie głową o twarde podłoże, przypalanie papierosem, żelazkiem, nadrywanie uszu, wyłamywanie palców, łamanie kości czy wleczenie za włosy.

Jeżeli następstwem znęcania się (fizycznego lub psychicznego) jest targnięcie się ofiary na własne życie, sprawca odpowiada surowiej, gdyż grozi mu kara pozbawienia wolności od lat 2 do 12 (art. 207 §3 kk). Surowsza kwalifikacja prawna za znęcanie się ma zastosowanie zarówno przy znęcaniu zwykłym, jak i szczególnie okrutnym, i to niezależnie od wyniku aktu zmierzającego do samounicestwienia. Odpowiedzialność sprawcy na podstawie przepisu art. 207 §3 kk wchodzi w grę wtedy, gdy istnieje związek przyczynowy między znęcaniem się a samobójstwem ofiary, a sprawca taką reakcję ofiary przewidywał albo przynajmniej mógł przewidzieć (tzw. wina kombinowana - zob. art. 9 §3 kk). Wynik samobójstwa, a więc to, czy zamach samobójczy będzie udany czy nieudany, ma oczywiście wpływ na wymiar kary wobec znęcającego się sprawcy.

W przypadku gdy sprawca, znęcając się nad ofiarą, przekroczy granice potencjalnej groźby spowodowania ujemnych skutków w obrębie jej cennych dóbr i spowoduje u dziecka obrażenia ciała lekkie, średnie lub ciężkie, a także gdy w następstwie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nastąpi zejście śmiertelne ofiary, czyn sprawcy będzie kwalifikowany na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów, które dopiero łącznie odzwierciedlają całą zawartość kryminalną dokonanego bezprawia. Przy zastosowaniu kumulatywnej kwalifikacji prawnej czynu - zgodnie z unormowaniem zawartym w art. 11 §3 kk - wymiar kary wobec sprawcy nastąpi na podstawie tego z wyczerpanych przepisów, który przewiduje karę najsurowszą. Obok kary sąd może zastosować środki karne, jak np. obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody, nawiązki na rzecz pokrzywdzonego czy nawiązki na wskazany cel społeczny związany z ochroną zdrowia - zob. art. 46 i art. 47 §1 kk. Od 2005 r. sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami (np. pokrzywdzonymi) lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej - zob. art. 41a §1 kk.

Przestępstwo znęcania się - podobnie jak pozostałe sposoby krzywdzenia dziecka kwalifikowane na podstawie innych przepisów - jest typem przestępstwa powszechnego, którego dopuścić się może każdy. Szczególnie groźne są jednak przypadki, gdy do niebezpiecznego krzywdzenia dziecka dochodzi w rodzinie czy ze strony prawnego opiekuna dziecka, a więc przez podmioty, które z mocy ustawy czy z mocy orzeczenia sądu powinny być gwarantem bezpieczeństwa małoletniego dziecka. W takich sytuacjach ochrona prawnokarna uruchamiana w drodze pociągania sprawcy do odpowiedzialności karnej jest niewystarczająca. Konieczna staje się także ingerencja w wykonywanie władzy rodzicielskiej lub opieki nad dzieckiem. Stąd też w razie popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego ustawodawca nałożył dodatkowo na sądy karne obowiązek zawiadomienia właściwego sądu rodzinnego (opiekuńczego), gdy zachodzi potrzeba orzeczenia wobec sprawcy pozbawienia lub ograniczenia praw rodzicielskich lub opiekuńczych (zob. art. 51 kk). Ponadto w sprawie o przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego, we współdziałaniu z małoletnim lub w okolicznościach, które mogą świadczyć o demoralizacji małoletniego albo o gorszącym wpływie na niego, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zawiadamia sąd rodzinny w celu rozważenia środków przewidzianych w przepisach o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (zob. art. 23 kpk).

10. Wnioski, komentarze

Pogadanka, 10 powodów, by nie bić dzieci

• Bicie dzieci może doprowadzać do fizycznych urazów, takich jak zasinienia, obrzęki, krwiaki podtwardówkowe, uszkodzenia nerwów i złamania kości.

• Bicie dziecka niszczy jego ufność i burzy poczucie własnej wartości. Dzieci znacznie chętniej podejmują zachowania nastawione na współpracę, jeśli łączy je z rodzicami silna więź miłości.

• Bicie dzieci powoduje przekazywanie postawy akceptacji przemocy z pokolenia na pokolenie. Dzieci, które są często bite, uczą się stosowania przemocy.

• Bicie dzieci uczy je, że „silniejszy ma zawsze rację”.

• Bijąc dziecko za złe zachowanie, opiekun traci ważną szansę nauczenia go właściwego sposobu postępowania.

• Strach nie jest skuteczną metodą uczenia dzieci pożądanych zachowań. Bite dzieci zwykle zachowują się dobrze tylko wtedy, kiedy stosujący przemoc dorosły znajduje się w pobliżu.

• Wspomnienia z dzieciństwa osób, które jako dzieci były często bite, są zwykle pełne gniewu i urazy.

• Bicie dziecka jest wyrazem bezsilności, złości i frustracji rodzica, nie zaś edukacją dziecka.

• Dzieci są często bite za zachowania, które nie są „złe” czy „niewłaściwe”, ale wynikają z ich naturalnej potrzeby badania świata, a także z potrzeb związanych z odżywianiem, snem, ruchem czy chęcią zwrócenia na siebie uwagi.

• Dzieci najłatwiej uczą się pożądanych zachowań, kiedy dorośli wyjaśniają im, jak powinny postępować, rozmawiają z nimi oraz własnym zachowaniem dają im przykład odpowiedzialności, troski i samodyscypliny.

---