Zygmunt III Waza

Zygmunt III Waza urodził się 20 czerwca 1566 roku w więzieniu zamku Grisholm. Panował w latach 1587 - 1632. Zygmunt nie cieszył się sympatią i popularnością w Rzeczpospolitej Polsce. W czasach panowania Zygmunta III Wazy wielcy magnaci zaczęli prowadzić własną politykę, czasem bardzo niekorzystną dla państwa. Zygmunt przyjmował tron polski niechętnie wolał być królem ,,swojego domu” ( Szwecji ). Miał dwie żony - Annę i jej siostrę Konstancję one urodziły mu dwanaścioro dzieci, ale niektóre zmarły w krótkim czasie. Zygmunt III Waza zmarł w roku 1632.

Ważne wydarzenia za panowania króla Zygmunta III Wazy:

1587- Podwójna elekcja, budowa ratusza Starego Miasta w Gdańsku.

1588- Bitwa pod Byczyną (zakończona zwycięstwem Jana Zamoyskiego).

1589- Traktat pokojowy z Habsburgami.

1591- Pierwsze powstanie kozackie.

1593- Koronacja króla Polski Zygmunta III Wazy na króla Szwecji.

1595- Kolejne powstanie kozackie.

1596- Przeniesienie stolicy z Krakowa do Warszawy.

1598- Druga wyprawa Zygmunta III Wazy do Szwecji, klęska pod Linkoping.

1602- Założenie akademii ariańskiej w Rakowie.

1603- Początek budowy klasztoru Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej.

1604- Zwycięstwo w bitwie ze Szwedami pod Białym Kamieniem.

1605- Zwycięstwo nad Szwedami w bitwie pod Kircholmem.

1606- Rokosz wojewody krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego.

1607- Klęska rokoszan w bitwie z wojskami królewskimi pod Guzowem.

1609- Wojna z Rosją oblężenie Smoleńska przez wojska polskie, Zygmunt III Waza z rodziną i dworem przenosi się do Warszawy.

1610- Bitwa pod Kłuszynem, zajęcie Kremla przez Polaków Zygmunt III Waza żąda dla siebie tronu carskiego.

1611- Zdobycie Smoleńska przez wojska polskie.

1617- Niepowodzenia wojsk polskich w walkach ze Szwedami.

1618- Nieudana próba zdobycia Moskwy.

1619- Wysłanie przez Zygmunta III Wazę oddziału lisowczyków na pomoc Wiedniowi.

1620- Wyprawa Żółkiewskiego na Mołdawię, klęska w bitwie pod Cecorą, początek dziewiętnastowiecznych wojen polsko - tureckich.

1621- Skuteczna obrona Chocimia przed Turkami.

1624- Zwycięstwo nad Tatarami pod Martynowem.

1626- Powstrzymanie najazdu tatarskiego pod Białą Cerkwią, Początek wojny ze Szwedami o ujście Wisły.

1627- Zwycięstwo nad Szwedami w bitwie morskiej pod Oliwą.

1629- Rozejm polsko - szwedzki w Starym Targu, powstrzymanie najazdu tatarskiego.

1631- Budowa zamku Ossolińskich - Krzyż-topór

1632- Śmierć Zygmunta III Wazy, panowanie Władysława IV Wazy, wojna Smoleńsk z Rosją.

Powstania kozackie:

Kozacy, była to grupa ludzi zamieszkująca niegdyś tereny Ukrainy i południowo-wschodnią Rosję. Utworzyła się w ciągu XV i XVI wieku z różnych klas społecznych, zwłaszcza chłopstwa. W Rzeczypospolitej i na terenie Rosji udało im się utworzyć swojski wolny stan składający się z ludzi uciekających w stepy na Zaporoże oraz tzw. ludzi "luźnych". Nominalnie podlegali Rzeczypospolitej, w praktyce jednak byli wolnymi strzelcami. Zajmowali się rybołówstwem, myślistwem i hodowlą. Wdawali się w konflikty z Tatarami i Turkami, przeciwko którym tworzyli watahy, tzn. oddziały zbrojne, początkowo obronne, potem ofensywne. Wielokrotnie zdarzało się, że ich wyprawy miały charakter typowo łupieżczy. Przed wyprawami organizowali tzw. kosz, czyli specjalny obóz, na którego czele stawał ataman koszowy, sprawujący w czasie danej wyprawy rządy absolutne. W czasie pokoju jego rządy ograniczała czarna rada, czyli ogólne zebranie wszystkich Kozaków i rada pułkowników. Od początku XVI wieku władza Rzeczypospolitej oraz magnateria próbowała ściągnąć Kozaków, by służyli w wojsku. I rzeczywiście udało się to, bo w bukowińskiej wyprawie Jana Olbrachta w 1489 roku szeregi zasilili właśnie oni, głównie w charakterze przewodników albo zwiadowców. Dopiero w roku 1572 pojawiły się z inicjatywy Zygmunta Augusta regularne kozackie oddziały stworzone z tzw. Kozaków rejestrowych, czyli tych, którzy byli spisani imiennie i opłacani przez Rzeczpospolitą, ale formalnie podlegających swojemu dowódcy. Częste zmiany rejestrów doprowadziły m.in. do powstań kozackich. Kolejnym istotnym powodem było jawne dążenie Rzeczypospolitej do ograniczenia swobód i samodzielności Kozaków. Spowodowane było to m.in. tym, że wyprawiali się oni na tereny Tureckie by łupić, co mogło bardzo pogorszyć stosunki Polski z Turcją. Cała ta napięta sytuacja doprowadziła do pierwszego kozackiego wystąpienia przeciwko Polsce. Oddziały kozackie pod wodzą, Kosińskiego zostały stłumione przez nadworne wojska Ostrogskich i Wiśniowieckich. Na czele drugiej rewolty, która miała miejsce między 1591 a 1593, stanęli Nalewajko i Łoboda. Zamieszki objęły swym zasięgiem całą Ukrainę i znaczną część Białorusi. Również tym razem bunt został krwawo stłumiony przez wojska Żółkiewskiego.

W latach 20. XVII wieku doszło po raz kolejny do zaostrzenia sytuacji we wzajemnych stosunkach obu państw. Ingerencja Kozaków w sprawy Krymu, grożąca Polsce nową wojną, stała się kolejną przyczyną konfliktu z Rzeczpospolitą. Po ciężkich walkach w 1625 roku udało się hetmanowi Koniecpolskiemu narzucić satysfakcjonujące Polskę warunki ugody. W 1635 roku sejm wydał uchwały ograniczające po raz kolejny wolność Kozaków i rozporządził budowę twierdzy Kudak, z której można było obserwować i kontrolować ruchy na Kozaczyźnie. Ogłoszenie tych uchwał doprowadziło do kolejnych powstań. W 1638 sejm uchwalił antykozacką uchwałę: Ordynacja wojska zaporoskiego rejestrowanego w służbie Rzeczypospolitej będącego, która ograniczała rejestr z 8 do 6 tysięcy osób. Ponadto ustawy kasowały wszelkie przywileje kozackie, faktycznie zmieniając wolnych dotąd Kozaków w poddanych. Ta represyjna ustawa wywołała jak to zwykle bywało bunty, no i jak zwykle zostały one stłumione i zakończyły się kapitulacją wojsk kozackich pod Masłowym Stawem 4 XII 1638 r. Kozakom wyznaczono pułkowników ze stanu szlacheckiego, a dobra kozackie zatargnęli magnaci. Dziesięć lat później, dokładnie od 1648-1654 roku rozegrało się największe w historii powstanie kozackie pod wodzą hetmana Bohdana Zenobija Chmielnickiego - szlachcica. Jego wojska zniszczyły doszczętnie oddziały koronne pod Korsuniem (26. V. 1648) oraz pod Żółtymi Wodami (15-16. V. 1648) - obszarem źródłowym dla rzeki Żółtej, dopływu Ingulca na Ukrainie. W czasie tej ostatniej bitwy około 4 tys. kozaków rejestrowych przeszło na stronę wroga, a ostatecznego pogromu dokonali Tatarzy. Po nieudanych rozmowach z nowym królem - Janem Kazimierzem - Chmielnicki od 10 lipca do 22 sierpnia 1649 roku oblegał bezskutecznie Zbaraż. W sierpniu tego roku pokonany został pod Zborowcem - stąd podpisane z Janem II Kazimierzem ugody Zborowskie, na mocy, których przejął władzę nad województwami: kijowskim, bracławskim i czernihowskim. Niezadowolony z takiej ugody nadal prowadził walki z Rzeczpospolitą.

W 1651 doszło do bitwy pod Beresteczkiem- miastem Ukraińskim w obwodzie wołyńskim. Atak polskiego centrum, zmusił Tatarów do ucieczki i przesądził o polskim zwycięstwie. Nie zostało to jednak wykorzystane, ponieważ polskie pospolite ruszenie odmówiło dalszego udziału w wojnie. Pomimo to, powstały korzystne dla Polski ugody (28. XI. 1651).W 1654 Chmielnicki umową w Perejesławiu doprowadził do połączenia Ukrainy z Rosją, co było powodem kolejnej wojny polsko - moskiewskiej. Car przyznał Kozakom prawo do wyboru hetmana, zaakceptował 60-tysięczny rejestr oraz zagwarantował własność majątków ziemskich. Wojnę między Polską i Rosją zakończył pokój w Andruszowie koło Smoleńska (1667). Pokój ten traktował o przyznaniu Moskwie zdobytych ziemi wraz z Lewobrzeżną Ukrainą. Prawobrzeżną Ukrainę dostała Polska. Ponadto podpisano układ o wspólnym przeciwstawianiu się Turkom. Granice pokoju potwierdzono w tzw. pokoju wieczystym, zwanym również traktatem Grzymułtowskiego. Na początku XVIII wieku miało jeszcze miejsce ostatnie powstanie kozackie- również stłumione. Po tym wszystkim sejm zdecydował się na rozwiązanie wojska zaporoskiego (1699).

Władysław IV Waza

Władysław IV Waza urodził się 9 czerwca 1595 roku w Łobzowie. Panował w latach 1632 - 1648. Władysław IV Waza był szanowany szczególnie przez wojsko i Kozactwo. Miał dużą wiedzę wojskową dzięki uczestnictwu w wielu wojnach ojca Zygmunta III Wazy. Miał dwie żony i dwójkę dzieci, które umarły w krótkim czasie.

Ważne wydarzenia za panowania Władysława IV Wazy:

1632- Śmierć Zygmunta III Wazy, początek panowania Władysława IV Wazy, wojna o Smoleńsk z Rosją

1634- Pokój w Polanowie

1635- Przedłużenie rozejmu ze Szwecją w Sztumskiej Wsi

1638- Decyzja sejmu o ograniczeniu praw kozackich (Kozaków, którzy nie byli notowani w rejestrze)

1641- Zakaz opuszczania państwa bez zgody sejmu, ostatni hołd pruski

1644- Zwycięstwo Stanisława Koniecpolskiego nad Tatarami, budowa kolumny Zygmunta w Warszawie

1648- Wybuch powstania kozackiego, klęski wojsk polskich pod Żółtymi Wodami, Korsuniem i Piławcami, śmierć Władysława IV Wazy.

Zwycięstwo Stanisława Koniecpolskiego nad Tatarami w 1644 roku:

30 stycznia 1644 roku Tatarzy pod wodzą Tuhaj-beja wtargnęli na ziemie Rzeczypospolitej. Stanisław Koniecpolski z prawie 20-tysięczną armią stanął pod Ochmatowem. Miał pod sobą poza wojskiem kwarcianym i kozakami, liczne prywatne hufce magnackich wodzów: Stanisława Lubomirskiego, ks. Władysława Dominika Zasławskiego czy Jeremiego Wiśniowieckiego, którzy bardzo cenili sobie dowództwo Koniecpolskiego. Orda została w bitwie rozgromiona i było to największe zwycięstwo nad Tatarami w XVII wieku. Jak stwierdził historyk: "Hetman nie tylko przewidział trasę pochodu Tatarów, ale rozbił ich na samej granicy przed rozpuszczeniem czambułów, co było nie lada sukcesem". Hetman zmarł nagle 11 marca 1646 roku w Brodach, gdzie został pochowany. W swoich rozległych posiadłościach miał jeszcze drugą, piękną, ufortyfikowaną rezydencję, budzącą ogólny podziw, w Podhorcach. Koniecpolski był człowiekiem głęboko religijnym. Odznaczał się "ogromną a niefarbowaną pobożnością". Był bogatym magnatem kresowym z ogromnymi posiadłościami na Ukrainie. Przyczynił się do rozbudowy infrastruktury na jej terenie, dbając o rozwój gospodarczy swoich dóbr, w których założył m.in. manufakturę jedwabną. Jego główna rezydencja to Brody, gdzie wzniósł twierdzę typu nowoholenderskiego, a także rozbudował i ufortyfikował całe miasto. Wzniósł także pałac w Podhorcach, także z fortyfikacjami i dodatkowo otoczony ogrodami włoskimi.

Jan Kazimierz

Jan Kazimierz urodził się22 marca 1609 roku w Krakowie. Panował w latach 1648 - 1668. Jan Kazimierz nie był popularnym królem, dlatego że chciał wprowadzić nowy sposób rządów, w czym przeszkodziło mu w tym bunty magnaterii. Widząc niepowodzenia swojej polityki wobec magnaterii i szlachty zrzekł się korony i wyjechał do Francji. Miał jedną żonę i dwójkę dzieci, które w bliskim czasie zmarły.

Ważne wydarzenia za panowania Jana Kazimierza:

1648- Śmierć Władysława IV Wazy, wybuch powstania kozackiego Bohdana Chmielnickiego, klęski wojsk polskich pod Żółtymi Wodami, Korsuniem i Piławcami.

1649- Oblężenie Zbaraża przez Kozaków, ugoda zborowska(zgoda na powiększenie rejestru).

1650- Rozkwit architektury barokowej.

1651- Bitwa pod Beresteczkiem - zwycięstwo nad Kozakami i Tatarami, ugoda w Białej Cerkwi (zmniejszenie o połowę rejestru Kozaków), budowa kościoła farnego w Poznaniu.

1652- Klęska w bitwie z Kozakami pod Batohem.

1654- Ugoda w Perejasławiu - Kozacy poddają się władzy carskiej, Ukraina połączona z Rosją, wojna z Rosją utrata Smoleńska

1655- Zwycięstwo nad Rosją pod Ochmatowem, klęska pod Szkłowem, utrata Wilna i Mińska ,,Potop” szwedzki kapitulacja pod Ujściem, zajęcie przez Szwedów Warszawy i

Krakowa, obrona Jasnej Góry.

1656- Wyswobodzenie Warszawy z rąk Szwedów, traktat z Random - plan rozbioru polski między Szwecję, Siedmiogród, Brandenburgię, Bohdana Chmielnickiego i Bogusława Radziwiła, śluby lwowskie - król Jan Kazimierz ogłasza Matkę Boską za Królową Korony Polskiej.

1657- Odparcie najazdu księcia Siedmiogrodu Jerzego II Rakoczego, traktaty welawsko - bydgoskie.

1658- Wypieranie wojsk szwedzkich, ugoda polsko - ukraińska w Hadziaczu, walki wojsk Stefana Czarnieckiego na terenie Danii, wygnanie arian.

1659- Wznowienie walk z Rosją na terenie Ukrainy.

1660- Pokój ze Szwecją w Oliwie, Jan Kazimierz zrzeka się pretensji do tronu szwedzkiego, Zwycięstwo nad Rosją pod Połonką i Słobobyszczami, początek kryzysu gospodarczego (po zniszczeniach wojennych).

1661- Założenie przez Jana Kazimierza Akademii Lwowskiej, w oparciu o kolegium jezuickie.

1662- Uchwalenie podatku pogłównego, obejmującego wszystkich mieszkańców państwa.

1663- Ostatni etap wojny z Rosją - zakończona klęską wyprawa Jana Kazimierza na Zadnieprze, początek bicia tymfów - monet o małej wartości - przez Andrzeja Tymfa.

1665- Rokosz Jerzego Lubomirskiego i wojna domowa, zwycięstwo rokoszan pod Częstochową

1666- Zwycięstwo rokoszan w bitwie pod Mątwami, ugoda pod Łęgonicami Jerzy Lubomirski formalnie przeprasza monarchę i opuszcza Polskę, wykup Górnego Śląska i Opolszczyzny przez cesarza Leopolda I.

1667- Rozejm z Rosją w Andruszowie, podział Ukrainy: lewobrzeżna oraz Kijów częścią Rosji prawobrzeżna przypada Polsce, zwycięstwo pod Podhajcami nad wojskami kozacko - tatarskimi.

1668- Koniec tolerancji religijnej, Abdykacja Jana Kazimierza.

1669- Wyjazd Jana Kazimierza do Francji.

Rokosz Jerzego Lubomirskiego w 1665 roku:

Rokosz Lubomirskiego to zbrojne wystąpienie wszczęte w roku 1665 przeciw Janowi II Kazimierzowi przez hetmana polnego koronnego Jerzego Sebastiana Lubomirskiego. Dwór Jana Kazimierza wytoczył Jerzemu Lubomirskiemu proces oskarżając go między innymi o związki z obcymi państwami i podżeganie wojska do buntu. W grudniu 1664 roku sejm skazał Lubomirskiego za zdradę stanu na utratę urzędów, banicję i infamię. Jerzy Lubomirski po wyroku schronił się na Śląsku gdzie zawarł porozumienie z cesarzem Leopoldem I, elektorem Brandenburgii Fryderykiem Wilhelmem i królem Szwecji Karolem XI. Wydał tam manifest, w którym wystąpił jako obrońca wolności przed absolutyzmem dworu Jana Kazimierza. W latach 1665-1666 jego zwolennicy, zrywając sejmy, paraliżowali działalność ustawodawczą, a sam Lubomirski, poparty przez część wojska koronnego i szlachtę, pobił oddziały królewskie pod Częstochową (1665) i Mątwami. W roku 1666 obie strony zawarły ugodę w Łęgonicach: Lubomirski ukorzył się przed królem, a Jan II Kazimierz zrezygnował z planów elekcji vivente rege.

8

---