Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej

Podstawowe cele i zasady Wspólnej Polityki Rolnej

Cele:

● podnoszenie produktywności rolnictwa poprzez wprowadzanie postępu technicznego, racjonalizację produkcji i optymalne zastosowanie czynników produkcji, a zwłaszcza siły roboczej;

● zapewnienie ludności rolniczej odpowiedniego standardu życia poprzez powiększanie dochodu osób żyjących z rolnictwa;

● zapewnienie zaopatrzenia ludności w produkty rolne, umożliwienie konsumentom kupna produktów rolnych po rozsądnych cenach oraz ogólną stabilizację rynku rolnego i żywności.

Zasady:

1. Zasada jedności rynku - oznacza swobodny przepływ towarów, jednakowe ceny skupu głównych produktów rolnych, jednolitą zasadę regulacji rynku rolnego, wspólne reguły handlu z krajami trzecimi;

2. Zasada preferencji Wspólnoty - oznacza pierwszeństwo zbytu produktów rolnych państw członkowskich i rozbudowany system ochrony przed importem;

3. Zasada solidarności finansowej - polega na wspólnym ponoszeniu kosztów WPR przez wszystkie państwa członkowskie, bez względu na terytorialny i rzeczowy aspekt wykorzystania środków;

4. Zasada współodpowiedzialności producentów - oznacza, że we Wspólnocie zostały przyjęte maksymalne progi produkcyjne, dla których cena została zagwarantowana, natomiast skutki ich przekroczenia w postaci obniżki cen są przenoszone na producentów.

Instrumenty wspólnej polityki rynkowej

I. Podtrzymywanie cen rynkowych - prowadzi do kształtowania się cen unijnych na poziomie wyższym od cen światowych. Osiągane jest to poprzez:

● stosowanie instrumentów polityki handlowej

- cła: system wysokich ceł importowych i opłat wyrównawczych - wprowadzając produkt na rynek Wspólnoty importer płaci opłatę wyrównawczą lub cło importowe [stanowiące różnicę pomiędzy ceną progową, a niższą ceną na rynkach światowych

- kontyngenty importowe - ilościowe ograniczenia importu;

● interwencyjne zakupy na rynku rolnym - skup płodów rolnych przez instytucje interwencyjne w sytuacji, gdy wysoka podaż artykułów rolnych zagraża spadkiem ceny rynkowej poniżej określonego poziomu. Interwencja może być automatyczna lub uznaniowa;

● subsydiowanie eksportu rolnego (jeden ze sposobów pozbywania się nadwyżek produktów rolnych), eksporter sprzedając produkty do krajów trzecich otrzymuje dopłatę w wysokości różnicy pomiędzy wyższą ceną na rynku Wspólnoty, a niższą ceną na rynku światowym.

● zagospodarowywanie nadwyżek (dotowanie konsumpcji - mleko i masło, konwersja - przeznaczenie proszku mlecznego na pasze, niszczenie - owoce i warzywa).

II. Ograniczenia ilościowe (cukier, mleko, zboża i nasiona oleiste - warunkowo) - stosowane są w połączeniu z podtrzymywaniem cen i/lub dotacjami wyrównawczymi. Polegają one na ograniczeniu produkcji na poziomie niższym od tego, jaki miałby miejsce bez stosowania ograniczeń. Pozwala to na zmniejszenie "zakłóceń" w handlu oraz ogranicza wydatki budżetowe państwa na subsydiowanie eksportu.

III. Bezpośrednie podtrzymywanie dochodów rolniczych. Producenci w UE otrzymują pewną sumę pieniędzy ponadto, co uzyskują ze sprzedaży swych produktów na rynku (płatność na ha zbóż i nasiona oleiste i na szt. zwierząt - bydło i owce). Zwiększa ono dochody rolnicze, nie wpływając jednocześnie na ceny konsumenta czy producenta.

IV. Inne formy wspierania rolnictwa można podzielić generalnie na dwie grupy:

● redukcję kosztów produkcji (instrumenty polityki kredytowej, dotacje do środków produkcji, polityka podatkowa),

● usługi ogólne, tj. działania, które na dłuższą metę redukują koszty w sektorze rolnym, jednak korzyści nie trafiają bezpośrednio do producentów rolnych (badania, doradztwo, inspekcja sanitarna, zwalczanie szkodników i chorób, działania w zakresie poprawy struktur rolnych i infrastruktury, marketingu i promocji itd.),

Od dziesięcioleci wydatki na wspólną politykę rolną pochłaniają blisko połowę środków budżetowych Wspólnoty.

System cen:

System cen płodów rolnych obejmuje trzy rodzaje cen:

• Cena "docelowa" - cena, która według ustaleń wspólnotowych powinna się ukształtować na rynku wewnętrznym, biorąc pod uwagę warunki rynkowe. Nie jest to cena obowiązkowa, ale cena, która ma pomóc producentom w planowaniu produkcji.

• Cena „interwencyjna” (skupu) - cena gwarantowana, którą producent otrzyma sprzedając swój produkt instytucji interwencyjnej, w sytuacji, gdy podaż artykułów rolnych będzie tak wysoka, że zagrozi obniżeniem ceny rynkowej poniżej przewidywanego poziomu. Cena interwencyjna jest niższa od ceny docelowej, aby zachęcić producentów do poszukiwania odbiorców na rynku.

• Cena "progowa" - cena minimalna, po której produkt sprowadzony z kraju trzeciego może zostać sprzedany na rynku Wspólnoty. Jest ona zbliżona do ceny docelowej. Jeżeli cena światowa importowanego towaru jest niższa od ceny progu, importer musi pokryć różnicę.

Ceny te ustalane są każdego roku w marcu, podczas tzw. „maratonów rolnych”.

Polityka strukturalna w rolnictwie

Celem polityki strukturalnej jest wspieranie przemian w rolnictwie prowadzących do wyrównania różnic w poziomie rozwoju regionów wiejskich, podniesienia produktywności rolnictwa, poprawy struktury agrarnej, przekształcania gospodarstw nierentownych w nowoczesne i wydajne, optymalizacji zatrudnienia w sektorze rolnym, wdrażania postępu technicznego, zmian w strukturze produkcji, podwyższenia jakości produktów rolnych, a także poprawy stanu środowiska naturalnego. Obejmuje ona również wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, przede wszystkim poprzez rozwój leśnictwa, agroturystyki oraz różnego rodzaju usług.

Ewolucja Wspólnej Polityki Rolnej

W czasie pierwszego dziesięciolecia realizacji WPR wprowadzono jednolite mechanizmy interwencji na rynkach rolnych, zniesiono cła wewnętrzne i inne bariery handlowe, wprowadzono wspólną taryfę celną oraz wspólną politykę w handlu z krajami trzecimi. Działania te doprowadziły do stabilizacji rynku, zapewnienia Wspólnocie samowystarczalności żywnościowej, rozwoju obszarów wiejskich i wzrostu dochodów ludności rolniczej.

Prowadzona polityka rolna stworzyła warunki do znacznego wzrostu produkcji rolnej. W rezultacie już w latach 70. pojawiły się nadwyżki wielu produktów. Realizacja WPR stała się bardzo kosztowna i nadmiernie obciążała budżet Wspólnoty oraz konsumentów. Udział wydatków na sektor rolny w całym budżecie znacznie przekroczył 70%. Negatywnym efektem realizowanej polityki był również fakt, że nie sprzyjała ona wzrostowi konkurencyjności produktów rolnych na rynkach światowych. Niezbędne stało się przeprowadzenie zmian w polityce rolnej Wspólnoty.

Agenda 2000 - Reforma Wspólnej Polityki Rolnej

W 1997 r. Komisja Europejska przygotowała projekt radykalnej reformy WPR i związanych z nią funduszy pod nazwą Agenda 2000. Propozycje Komisji były odpowiedzią na nowe wyzwania, które pojawiły się przed Europą, jak np.: liberalizacja światowego handlu towarami rolno-spożywczymi, wzrost popytu na świecie, konieczność troski o środowisko naturalne, rosnące zainteresowanie konsumentów bezpieczeństwem i jakością produktów, a także perspektywa rozszerzenia Unii Europejskiej na wschód. Proponowane przez Komisje reformy zostały zaaprobowane w marcu 1999 r. na spotkaniu szefów państw i rządów w Berlinie.

Cele reformy Wspólnej Polityki Rolnej

- rozwój i podniesienie konkurencyjności obszarów wiejskich, wyrównanie różnic ekonomicznych między regionami,

- zagwarantowanie ludności rolniczej odpowiednich warunków życia i stabilnych dochodów z gospodarstw rolnych,

- zapewnienie wielofunkcyjnego charakteru rolnictwa,

- zagwarantowanie konsumentom bezpieczeństwa żywności,

- poprawę jakości produktów żywieniowych,

- poprawę konkurencyjności rolnictwa europejskiego zarówno na rynku wewnętrznym jak i zewnętrznym,

- poprawę warunków hodowli i uboju zwierząt,

- włączenie do WPR celów związanych z ochroną środowiska,

- uznanie leśnictwa za integralną część rozwoju wsi,

- stabilizację wydatków na rolnictwo - określenie założeń finansowych na lata 2000 - 2006.

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie /FEOGA/

W 1964 r. w ramach budżetu Wspólnoty utworzono Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnictwa (FEOGA), który finansuje Wspólną Politykę Rolną. W 1964 r. Fundusz podzielony został na dwie sekcje:

Sekcja Gwarancji wspiera działania interwencyjne na rynkach rolnych. Prowadzi skup interwencyjny produktów rolnych, dotuje prywatne magazynowanie. Dopłaca do eksportu, jeżeli towary w Unii Europejskiej są droższe niż na rynkach światowych. Sekcja przeznacza swoje środki również na wydatki związane z zalesianiem, ochroną środowiska tradycyjnego zachowaniem naturalnego tradycyjnego środowiska wiejskiego. Pomaga rolnikom, którzy chcą przejść na wcześniejszą emeryturę. Prowadzi akcje pomocy żywnościowej dla krajów rozwijających się.

Sekcja Orientacji zajmuje się modernizacją rolnictwa UE. Sekcja podejmuje działania, które zmierzają do ulepszenia infrastruktury na wsi, unowocześnienia gospodarstw wiejskich. Zajmuje się tworzeniem nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich poza rolnictwem, finansuje rozwój transportu lokalnego.

Środki FEOGA pochodzą z:

1. budżetu UE;

2. opłat nakładanych na importowane produkty rolne pochodzące spoza obszaru Wspólnoty;

3. opłat wnoszonych przez rolników uprawiających buraki cukrowe i właścicieli cukrowni, jeśli chcą pozbyć się nadwyżek;

4. innych opłat istniejących w ramach regulacji na poszczególnych rynkach rolnych.

Specjalny Program Akcesyjny Rozwoju Rolnictwa i obszarów Wiejskich SAPARD

Program SAPARD, czyli Przedakcesyjny Instrument Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich przeznaczony jest dla krajów kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej. Środki finansowe z tego funduszu mają pomóc w stymulowaniu rozwoju obszarów wiejskich, ułatwić proces integracji sektora rolnego krajów kandydujących z Unią Europejską przez dostosowanie tego sektora do standardów i wymagań unijnych i płynne włączenie tych krajów w system Wspólnej Polityki Rolnej i programów strukturalnych UE.

Mocne i słabe strony produkcji rolnej w Polsce

Mocne strony produkcji rolnej w Polsce

• Obfite zasoby ziemi rolniczej w porównaniu do krajów UE. Powierzchnia użytków rolnych w Polsce wynosi 18,6 mln ha. Po wejściu do Unii Polska znalazła się na trzecim miejscu po Francji (30,2 mln ha) i Hiszpanii (30 mln ha) pod względem wielkości obszaru użytków rolnych. W Polsce na mieszkańca przypada też dość duży obszar ziemi rolniczej. Jest to 0,5 ha, a więc znacznie więcej niż wynosi średnia dla Unii (około 0,37 ha na mieszkańca). Dzięki temu możliwe jest mniej intensywne użytkowanie ziemi, niezagrażające środowisku naturalnemu.

• Niższe koszty pracy, co przyczynia się do wzrostu konkurencyjności wielu polskich towarów na rynku Wspólnoty (owoce, warzywa, produkty drobiowe).

• Korzystna struktura wieku ludności rolniczej. Mieszkańcy wsi państw członkowski UE są starsi niż mieszkańcy wsi polskich. W Polsce udział młodych rolników (do 45 lat), jest znacznie wyższy, co powinno korzystnie wpłynąć na przemiany w rolnictwie, ponieważ młodzi ludzie są z reguły gotowi do podejmowania nowych zadań (Wykres 2).

• Wyższa ekologicznie jakość produktów rolnych. Polskie rolnictwo jest jednym z bardziej ekologicznych w Europie. Jest to efekt stosowania metod produkcji przyjaznych środowisku, a także niższego zużycia nawozów i środków ochrony roślin. W warunkach wzrastającego zainteresowania konsumentów "zdrową żywnością", jest to z pewnością duży plus dla konkurencyjności polskich produktów.

• Walory przyrodnicze obszarów wiejskich. Polskie rolnictwo nie nastawione na intensywną, wyspecjalizowaną produkcję towarową, nie wpłynęło na silne przekształcenie środowiska i krajobrazu. Umożliwia to rozwój nie tylko rolnictwu ekologicznemu, ale także działalności usługowej uzupełniającej, bądź zastępującej produkcję rolną, jak np. agroturystyka.

Słabe strony produkcji rolnej w Polsce

• Wysokie zatrudnienie i niska wydajność pracy. Rolnictwo wytwarza około 5% PKB, zatrudnia natomiast ponad 20% siły roboczej.

• Niski poziom organizacji rynku i systemu powiązań producentów z przemysłem rolno-spożywczym. W Polsce nie powstały jeszcze instytucje i organizacje rynków rolnych na poziomie zbliżonym do unijnego.

• Duża liczba gospodarstw małych obszarowo i słabych ekonomicznie oraz niski poziom wykształcenia ich właścicieli.

• Nie najlepsza przeciętna jakość gleb. W Polsce dominują gleby lekkie.

• Gorsze warunki klimatyczne i krótszy okres wegetacji niż w większości krajów zachodniej Europy.

• Słabo rozwinięta infrastruktura techniczna w wielu regionach kraju, co obniża standard życia i gospodarowania oraz decyduje o słabej atrakcyjności obszarów wiejskich dla inwestorów; ogranicza możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, nie sprzyja nowym inwestycjom, a tym samym tworzeniu nowych miejsc pracy.

• Utrudniony dostęp młodzieży wiejskiej do systemu edukacji.

• Trudna sytuacja finansowa większości gospodarstw rolnych. Niskie dochody z produkcji rolnej uniemożliwiają prowadzenie inwestycji i stanowią hamulec rozwoju i modernizacji gospodarstw.

• Niski poziom samoorganizacji rolników.

Korzyści integracji z Unią Europejską

• Możliwość korzystania z mechanizmów WPR wspierających rolników państw członkowskich.

• Możliwość korzystania z subwencji eksportowych wynikających z WPR, co może stworzyć szansę większego eksportu na rynki krajów trzecich, w tym odzyskania rynku wschodniego.

• Dodatkowe środki finansowe - pomoc finansowa udzielana Polsce z funduszy UE na modernizację rolnictwa i rozwój obszarów wiejskich.

• Dostęp do rynku europejskiego - wzrost eksportu na rynki krajów członkowskich wielu produktów rolno-spożywczych. Wprawdzie pełne otwarcie rynku oznaczać może również utratę części rynku polskiego, jednakże poniesione straty powinny być znacznie mniejsze niż zyski.

• Dopływ kapitału inwestycyjnego z krajów UE do polskiej gospodarki żywnościowej, w tym przede wszystkim do przemysłu rolno-spożywczego, a także pozyskanie nowych technologii niezbędnych do modernizacji niektórych branż.

• Stabilizacja rynków rolnych, ograniczenie ryzyka handlowego producentów rolnych (większa stabilność cen), wzrost cen niektórych produktów - zbliżenie cen towarów rolno-spożywczych w Polsce do poziomu cen w UE.

• Poprawę sytuacji dochodowej rolników. Możliwości takie wynikają przede wszystkim z wyższych w UE cen rolnych na wiele produktów oraz stosowanych tam dopłat bezpośrednich.

• Integracja z UE przyspiesza proces restrukturyzacji polskiego rolnictwa i rozwoju nowoczesnej gospodarki żywnościowej.

• Poprawa jakości wytwarzanych produktów, co zwiększa konkurencyjność międzynarodową polskich produktów rolno-spożywczych.

• Rozwój infrastruktury gospodarczej na obszarach wiejskich (rozwój sieci wodociągowej, gazowej, kanalizacyjnej, telefonicznej itp.)

• Wzrost liczby nowych miejsc pracy oraz powstanie pozarolniczych źródeł dochodów (agroturystyka, usługi, drobny przemysł, rzemiosło itp.).

Koszty integracji z Unią Europejską

• Wysokie koszty dostosowania i modernizacji polskiego sektora żywnościowego i systemów prawno-ekonomicznych i organizacyjnych, koszty dostosowania rynku i administracji do wymogów UE.

• Utrata części rynku krajowego i wyeliminowanie części krajowych producentów na rzecz dostawców z Unii. Część polskich rolników i przedsiębiorstw przemysłu rolno-spożywczego może nie być w stanie konkurować pod względem ceny i jakości z produktami wytworzonymi w UE.

• Konieczność przestrzegania norm i przepisów związanych z jakością żywności.

• Trudności w dostosowywaniu polskiego prawa do przepisów UE oraz w tworzeniu jednostek administrujących funduszami Wspólnoty.

Nadprodukcja

Wieloletnie subwencjonowanie rolnictwa doprowadziło w Unii Europejskiej do nadprodukcji. Obawiano się, że dalsze utrzymywanie dotychczasowych wydatków na rolnictwo sparaliżuje rozwój innych polityk wspólnotowych, zwłaszcza w połowie lat osiemdziesiątych. Wprowadzono wówczas ograniczenia przy sprzedaży mleka; przy nadprodukcji rolnikom płacono mniej. W końcu lat osiemdziesiątych podobny mechanizm objął zboża, rośliny oleiste i białkowe. Zaproponowano nawet rolnikom zostawienie odłogiem jednej piątej pól na 5 lat. W zamian - obiecano premię i możliwość przejścia na emeryturę w wieku 55 lat. W ramach reformy WPR obniżono ceny interwencyjne zbóż o 33% w ciągu trzech lat, a następnie przystąpiono do obniżania cen na mięso wołowe, mleko i tytoń. Wprowadzono również bezpośrednią pomoc dla rolników, pokrywającą różnicę cen produktów rolnych. Wypłacanie pomocy uzależniono od zaniechania upraw na określonej powierzchni gospodarstwa. Ustalono limity powierzchni ziemi uprawnej oraz ilości zwierząt hodowlanych na jedno gospodarstwo w krajach Unii Europejskiej. W wielu branżach (mlecznej, mięsnej, zbożowej) dodatkowa produkcja jest wysoko opodatkowana. Doprowadza to do niskich, a nawet - jak w przypadku mleka - do zerowych czy ujemnych cen. Rolnicy, którzy produkują mniej niż wynosi w ich regionie średnia z hektara, są zwolnieni z obowiązku zaniechania upraw i otrzymują wysoką pomoc.

PYTANIA:

1. Jak zmienia się WPR. Co kiedyś było a co teraz jest priorytetem polityki rolnej?

Do lat 80. WPR była nastawiona głównie na unowocześnienie rolnictwa i jego intensyfikacje, co miało doprowadzić do samowystarczalności żywnościowej. Stworzony system poprzez wysokie ceny rolne, silną ochronę celną, ogromne wsparcie ze środków Wspólnoty i budżetów narodowych zarówno produkcji rolnej jak i rozwoju infrastruktury wiejskiej oraz ochrony środowiska wpływał na stabilizacje rynku artykułów rolnych oraz ogólny rozwój rolnictwa i wsi. Pozwalał także na modernizacje gospodarstw, podtrzymywał dochody rolnicze, sprzyjał promocji i wspieraniu eksportu. Był to jednak system kosztowny, niechętnie widziany w krajach ościennych, gdyż dotacje do eksportu destabilizują międzynarodowy rynek rolny. Po osiągnięciu progu samozaopatrzenia przed dwudziestu laty pojawiły się problemy z nadprodukcją. Toteż już od kilkunastu lat najważniejsze akcenty WPR to wzrost konkurencyjności rolnictwa Unii na rynku światowym, przy zachowaniu poziomu dochodów mieszkańców wsi i bezpieczeństwa środowiska naturalnego.

2. Wymień plusy i minusy polskiego rolnictwa mające istotne znaczenie w UE.

[w tekście: Mocne i słabe strony produkcji rolnej w Polsce]

3. Wymień podstawowe cele i zasady Wspólnej Polityki Rolnej.

[w tekście: cele i zasady WPR]

---