Zdefiniuj pojęcie finansów publicznych
Finanse publiczne - ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych podmiotów publiczno - prawnych (zeszyt)
Finanse publiczne (wg. Owsiaka) zajmują się funduszami, które tworzą i rozdysponowują władze publiczne. Nauka ta obejmuje gospodarkę publicznymi środkami pieniężnymi oraz ich treść ekonomiczną, polityczną i społeczną. Nauka o finansach publicznych zajmuje się związkami przyczynowo skutkowymi pomiędzy procesami gromadzenia i wydatkowania publicznych zasobów pieniężnych a procesami gospodarczymi, politycznymi a społecznymi.
Finanse publiczne, gromadzenie i rozdzielanie zasobów pieniężnych przez instytucje publiczno-prawne (państwo, związki państw, organizacje międzynarodowe, samorządowe, instytucje ubezpieczeniowe i inne). Finanse publiczne są materialną podstawą działania tych instytucji i warunkiem spełnienia przez nie funkcji społecznych i gospodarczych, do których zostały powołane. (internet)
Definicja (Federowicza) - ogół zjawisk ekonomicznych związanych z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych.
Finanse - dyscyplina naukowa zjawiska te badająca.
Według M. Weralskiego- finanse to pieniężna forma podziału dochodu narodowego. Na podstawie tych definicji należy przyjąć, że finanse są to zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne ich dotyczące. W zależności od podmiotów dysponujących zasobami pieniężnymi rozróżniamy finanse publiczne (jako finanse podmiotów publicznych) i finanse prywatne (dotyczące podmiotów prywatnych).
Podstawowe cechy różniące finanse publiczne od prywatnych:
· Władza publiczna dysponuje przymusem dla zapewnienia sobie dochodów i nie podlega przymusowi w zakresie wydatków
· Finanse publiczne wyrażają się w pieniądzu, którego gestorem jest państwo w sposób mniej lub bardziej całkowity
· F. P. są zorientowane na realizację interesu publicznego (interesu ogółu), a prywatne indywidualnych
· Skala f. p. jest nieporównywalna z f. prywatnymi, wiąże się to z koncentracją zasobów publicznych, oraz rozdrobnieniem zasobów prywatnych.
Istnienie finansów publicznych jest zjawiskiem obiektywnym (nie zależą one od woli i chęci człowieka, ich występowanie jest obiektywną koniecznością).
Nauka o finansach publicznych: to nauka której przedmiotem są zjawiska i procesy związane z powstawaniem i rozdysponowaniem środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego. Obejmuje ona w szczególności takie procesy jak :
1) pobieranie i gromadzenie dochodów
2) wydatkowanie środków publicznych
3) finansowanie deficytu
4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne
5) zarządzanie środkami publicznymi
6) zarządzanie długiem publicznym
Scharakteryzuj dobra publiczne sensu stricto.
Dobra publiczne (czyste, sensu stricto, w wąskim ujęciu) - dobra, które ze względu na cechy fizyczne służą zbiorowości lokalnej lub całemu społeczeństwu. Są konsumowane egalitarnie przez wszystkich członków danej zbiorowości, gdyż cechują się niepodzielnością korzyści z ich używania. Np.: powietrze, rzeki, jeziora, bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, działalność służb dyplomatycznych. (Dobra naturalne lub/i powstałe na skutek działalności człowieka) (zeszyt)
Dobra publiczne zawsze są finansowane z funduszy publicznych i można je nazwać klasycznymi dobrami publicznymi, dobrami publicznymi sensu stricte, ze względu także na ich naturalne cechy.
Kryteria decydujące o tym, czy dane dobro ma charakter publiczny, czy prywatny:1-kryteriumuzyteczności (k. społeczne), 2-kryterium odpłatności (k ekonomiczne).
1-występuje zasadnicza różnica pomiędzy korzyściami, które dają oba te dobra. Korzyści z dobra prywatnego ograniczają się najczęściej do jednej osoby, niekiedy do kilku osób. Oraz jeżeli dana osoba używa to dobro to jest ono niedostępne dla innych osób (np. samochód).
W dostępie do dóbr prywatnych występuje zjawisko rywalizacji miedzy użytkownikami danego dobra. W przypadku dóbr publicznych brak jest rywalizacji obywateli; fakt korzystania przez jedną osobę z danego dobra nie uniemożliwia korzystania z tego dobra innym osobom (parki, jeziora, drogi publiczne itp.).
2-dobrami publicznymi są te dobra, które są finansowane przez budżet państwa, budżety samorządowe i inne fundusze publiczne. Dobra publiczne tworzą konsumpcję zbiorową społeczeństwa. Dla ich odbiorców oznacza to, że są one dostarczane bezpłatnie lub za częściową odpłatnością.
Jedną z wad dóbr publicznych jest ich iluzoryczna bezpłatność (rozdawanie), które może doprowadzić do marnotrawstwa i nadużyć w gospodarowaniu nimi. Inną wadą jest to, że wprawdzie z punktu widzenia indywidualnego odbiorcy są one bezpłatne, ale w sensie ekonomicznym są opłacone zbiorowo. Oznacza to, że dobra publiczne zawsze pozostają w sprzeczności z dobrami prywatnymi, a jej istota polega na tym, że konsumpcja dóbr publicznych automatycznie ogranicza konsumpcję dóbr prywatnych.
Reasumując, dobra publiczne zawsze są finansowane z funduszy publicznych i można je nazwać klasycznymi dobrami publicznymi, dobrami publicznymi sensu stricto, ze względu także na ich neutralne cechy.
Scharakteryzuj dobra publiczne sensu largo.
Czyste dobra publiczne (sensu stricto) + dobra społeczne = dobra publiczne sensu lagro
Dobra mogą być finansowane w całości lub części z funduszy publicznych wówczas można mówić o dobrach publicznych sensu largo, które obejmują klasyczne dobra publiczne, które ze względu na społeczne znaczenie (politykę społeczną) są finansowane z funduszy publicznych. Zakres dóbr publicznych sensu largo nie jest wyraźnie określony. Może on zmieniać się w zależności od tego w jaki sposób będą alokowane dobra (usługi), które - ze względów fizycznych - mogą być rozdzielane za pomocą mechanizmu rynkowego.
Dobra społeczne mogą być finansowane w całości lub części z funduszy publicznych i wówczas możemy mówić o dobrach publicznych sensu largo; które obejmują klasyczne dobra publiczne oraz dobra publiczne, które ze względu na społeczne znaczenie (politykę społeczną) są finansowane z funduszy publicznych.
Wynika z tego, że zakres dóbr publicznych sensu largo nie jest wyraźnie określony. Może on zmieniać się w zależności od tego, w jaki sposób będą alokowane dobra (usługi), które - ze względów fizycznych- mogą być rozdzielone za pomocą mechanizmu rynkowego, ale ze względów społecznych są rozdzielane z wyłączeniem mechanizmu rynkowego.
Scharakteryzuj dobra społeczne
Dobra społeczne, to dobra, które ze względu na cechy fizyczne mogłyby być właściwie dobrami prywatnymi. Na skutek prowadzenia polityki społecznej, dobra te są dostępne dla całego społeczeństwa. Np.: służba zdrowia, szkolnictwo. (zeszyt)
Dobra społeczne wytwarza się więc dzięki istnieniu urządzeń, które są własnością publiczną i które zostały sfinansowane z funduszy publicznych. Dobra społeczne mogą być finansowane w całości lub części z funduszy publicznych i wówczas możemy mówić o dobrach publicznych sensu largo. Zakres dóbr społecznych wpływa bezpośrednio na zakres finansów publicznych, zarówno na rozmiary niezbędnych funduszy publicznych, jak też na skalę i stopień skomplikowania zjawisk i procesów związanych z finansowaniem dóbr publicznych oraz dóbr społecznych. Rozróżnienie między dobrami publicznymi, a dobrami społecznymi jest także istotne z punktu widzenia korzyści, które realizują obywatele. Przesłankami tworzenia dóbr społecznych jest umożliwienie ich konsumpcji obywatelom, których dochody indywidualne mogłyby uniemożliwić lub ograniczać ich nabycie, gdyby dobra te były alokowane na zasadach rynkowych (komercyjnych).
Typowymi takimi dobrami są: ochrona zdrowia, edukacja. W nowoczesnych społeczeństwach ochrona zdrowia i edukacja są -w przeważającej części- dobrami społecznymi, a więc i dobrami publicznymi sensu largo.
Scharakteryzuj efekt moral hazard.
Efekt moral hazard jest wadą dostarczania dóbr społecznych społeczeństwu przez państwo. Polega na (negatywnym w skutkach) podejmowaniu przez jednostki nadmiernego ryzyka w przypadku, gdy liczą one na pomoc państwa. Np.: wypadek osoby uprawiajacej sporty ekstremalne (zeszyt)
Scharakteryzuj efekt free rider
Efekt free rider wiąże się z dostarczaniem przez państwo społeczeństwu dóbr publicznych. Polega on na tym, że społeczeństwo korzysta chętnie z pewnych dóbr publicznych, ale tylko wtedy, gdy dostarczane są one nieodpłatnie - np. światło ulicznej latarni. (zeszyt)
Skoro wiele osób korzysta z danego dobra publicznego, np. oświetlenia ulic, to najczęściej w niejednakowym stopniu. Stąd też próba urynkowienia tego rodzaju dóbr jest niemal niewykonalna, gdyż pojawia się bariera czysto techniczna; w jaki sposób ustalić cenę za korzystanie przez dana osobę z dóbr wspólnych. Osoby takie określane są mianem „wolnych jeźdźców”- free riders.
Scharakteryzuj efekty zewnętrzne
Efekty zewnętrzne (korzyści) powstają w wyniku dostarczania przez państwo społeczeństwu dóbr społecznych. Korzyści te odnosi ogól społeczeństwa z dostarczenia pewnych dóbr społecznych określonej części społeczeństwa. Np.: brak analfabetyzmu sprzyja rozwojowi gospodarczemu kraju. (zeszyt)
Scharakteryzuj dorobek szkoły Merkantylistów
Merkantyliści (16-17 wiek) preferowali gospodarkę krajową i uważali, że należy ją chronić m.in. za pomocą systemu podatków i ceł. Dobrze jest przez nich oceniana nadwyżka exportu nad importem. Szczególne miejsce w polityce merkantylistycznej zajmuje kolbertyzm, który swoja nazwę bierze od Jeana Baptiste Colberta, wybitnego męża stanu, intendenta kardynała Mazarina i doradcy króla Ludwika 14. Wśród licznych zasług Colberta dla gospodarki Francji należy wymienić standaryzacje prawa regulującego system podatkowy, celny, administracyjny. Przyczynił się także do rozbudowy armii lądowej i floty morskiej, zdobywania kolonii i zakładania kampanii handlowych, rozbudowy manufaktur królewskich i ochrony rodzimej produkcji przez elastyczny system ceł importowanych.
Scharakteryzuj dorobek szkoły Kameralistów
Myśl kameralistów, wyrażona zwłaszcza w dziełach J.G.H. Justiego (XVIII), przypisywała duże znaczenie gospodarce państwa. Sprowadzało się to nie tylko do polityki protekcjonistycznej, realizowanej za pomocą instrumentów finansowych, lecz także do wykorzystywania podatków w funkcji interwencyjnej. Dostrzegali oni wyraźny związek między fiskalną aktywnością państwa a dobrobytem społecznym. Kameraliści zalecali pobieranie podatków nie tam, gdzie można, lecz tam, gdzie trzeba. Zasługą kameralistów jest także to, że po raz pierwszy postawili kwestię granic wydatków publicznych, a więc i pośrednio granic opodatkowania. Stosownie do ich zaleceń, podstawowym kryterium oceny wydatków publicznych musi być ich pozytywny lub negatywny wpływ na gospodarkę. Szczególnie cenne dla rozwoju teorii finansów publicznych jest wskazanie przez kameralistów jednej z metod budowania budżetu państwa. Ich zdaniem, powinno ono rozpoczynać się od potrzeb państwa, czyli od wydatków, do których należy dostosowywać dochody. Justi sformułował zasadę rocznego sporządzania budżetu-„zasadę roczności budżetu”. Poglądy kameralistów miały zwolenników także w Polsce. Do najwybitniejszych należał Jan Ferdynand Nax (XVIII/XIXw.), który dostrzegał wyraźnie różnice między fiskalnymi a interwencjonistycznymi celami działalności państwa, do realizacji których wykorzystywało ono podatki.
Nax rozróżniał trzy główne podatki:
1) podatek gruntowy, najbardziej sprawiedliwy, ale stwarzający poważne trudności, jeśli chodzi o jego wprowadzanie, gdyż żeby zadość uczynić sprawiedliwości, należałoby oprzeć go na katastrze;
2) podatek od osób (czyli pogłówne), który uważał za wielce niesprawiedliwy, gdyż nie uzależniony ani od majątku ani od dochodu;
3) podatek od rzeczy, przez który rozumiał zwłaszcza akcyzę i czopowe, oraz podatek od dóbr luksusowych, był zwolennikiem wysokiego opodatkowania tych dóbr.
Scharakteryzuj dorobek szkoły Fizjokratów
W okresie fizjokratyzmu, którego głównym przedstawicielem był Francois Quesnay (czytaj: Kłisne), dominował pogląd, że jedynym źródłem bogactwa i dochodu czystego jest rolnictwo, a ściślej ziemia; jedynie praca w rolnictwie ma charakter produkcyjny. Konsekwencją takiego rozumienia gospodarki była koncepcja podatku jedynego, który powinni płacić wyłącznie właściciele ziemscy. Propagowanie przez Quesnaya koncepcji podatku jedynego było też wyrazem postawy antymerkantylistycznej. Jest on twórcą słynnego hasła „laissez faire”, którego sens sprowadza się do tego, że w gospodarce panuje naturalny porządek rzeczy, wobec tego powinna się ona opierać na wolnej konkurencji. Zamykanie granic jest jego zdaniem przyczyna ubożenia społeczeństwa. W rozwiniętym merkantylizmie nie zabraniano więc wywozu towarów, dbano jednak, by bilans handlowy był dodatni.
Chociaż poglądy fizjokratów w kwestiach dochodu narodowego są naiwne, dały jednak podwaliny klasycznej ekonomii politycznej, której kamieniem filozoficznym były: wolność, konkurencja, wolny handel itd.
Scharakteryzuj dorobek szkoły ortodoksyjnych fiskalistów
Okresu, w którym obowiązywała ortodoksyjna teoria finansów publicznych, nie można dokładnie sprecyzować. Dominowała przez cały 19 wiek do pierwszej wojny światowej i przez okres powojennej odbudowy aż do wielkiego kryzysu lat 1929-1935. Teoria ta zaleca, aby budżet państwa był jak najmniejszy. Koncepcja małego budżetu oznacza, że powinien on być tworzony tylko do takiej wysokości, która pozwala finansować ewidentne zadania publiczne państwa, a zwłaszcza zapewnienie ładu wewnętrznego i obrony narodowej.
W świetle doktryny ortodoksyjnej budżet państwa powinien być bezwzględnie zrównoważony i, co godne podkreślenia, stale zrównoważony. Według ortodoksyjnych fiskalistów w odniesieniu do gospodarowania publicznymi środkami konieczne jest stosowanie ocen etycznych i religijnych (zdecydowanie negatywnych) w przypadku wydawania przez rząd sum większych niż zostały zgromadzone. W skrajnej postaci poglądy ortodoksyjnych fiskalistów dopuszczały w przypadku takich praktyk nawet karanie osób odpowiedzialnych śmiercią. Zasada równoważenia budżetu była bezwzględnie przestrzegana w Anglii przez wieloletniego kanclerza skarbu w drugiej połowie 19 wieku W. E. Gladstone”a (1809-1898). Z działalności tego finansisty można wnioskować, że konserwatywne poglądy fiskalne nie były przeszkodą w nowoczesnym podejściu do wielu innych kwestii politycznych, społecznych i gospodarczych.
Gladstone należał do wybitnych mężów stan, a jego zasługi dla rozwoju cywilizacji są imponujące. Rozszerzył on np. prawo wyborcze na robotników rolnych, wprowadził obowiązek powszechnej oświaty, był przeciwnikiem kolonializmu i imperializmu.
Inne zalecenie ortodoksyjnej teorii finansów publicznych dotyczy przeznaczenia zaciągniętych pożyczek. Jeżeli już nie da się uniknąć deficytu budżetowego, musi on być bezwzględnie przeznaczony na finansowanie rozwoju gospodarki. Ponadto pożyczki te powinny być jak najszybciej spłacone, aby nie zwiększać kosztów obsługi długu. Z dzisiejszej perspektywy poglądy te można uznać za naiwne, jeżeli uwzględni się fakt, że w przypadku pożyczek długoterminowych następuje znane zjawisko ich „samospłaty” przez deprecjacje pieniądza. Postawę ortodoksyjnych fiskalistów można zrozumieć jedynie wtedy, gdy pamięta się, że ich poglądy były nacechowane pierwiastkami etycznymi i religijnymi, które odrzucały tego rodzaju „zbiorowe oszustwo”.
Ortodoksyjny fiskalizm wyklucza możliwość wykorzystania podatków do innych celów niż fiskalne. Konsekwencją tego jest neutralność podatków względem gospodarki, a to oznacza m.in., że system podatkowy nie może zmieniać rozkładu dochodów w społeczeństwie, który powstał w wyniku działania mechanizmu rynkowego. Co więcej, teoria ortodoksyjna okazuje się skrajnie reakcyjna ze społecznego punktu widzenia, gdyż usprawiedliwia nierówny podział dochodów w społeczeństwie.
Logiczną konsekwencją koncepcji małego budżetu jest brak odpowiedzialności państwa za pełne wykorzystanie zdolności wytwórczych, w tym także odpowiedzialności za bezrobocie. W ortodoksyjnej teorii finansów publicznych można już dostrzec elementy koncepcji „wypychania zasobów” prywatnych poza obieg ściśle gospodarczy.
Do zrozumienia natury ortodoksyjnego fiskalizmu niezbędne jest uwzględnienie szerszego tła tzw. Skarbowego punktu widzenia. Tym tłem jest ogólna teoria ekonomiczna. Teoria ta zasadza się na czterech kardynalnych założeniach, których naruszenie przez politykę fiskalną wywołuje negatywne skutki dla gospodarki i społeczeństwa. Założeniami tymi są:
o równowaga ekonomiczna gospodarki,
o równość między oszczędnościami i inwestycjami,
o komplementarność między konsumpcją i oszczędnościami,
o stała suma oszczędności w warunkach równowagi ekonomicznej.
Z perspektywy dzisiejszego dorobku teorii ekonomii oraz praktyki gospodarczej widać, że niektóre z tych założeń zostały zakwestionowane.
Scharakteryzuj dorobek szkoły nowych konserwatystów fiskalnych.
Skuteczność interwencjonizmu państwowego, realizowanego przez politykę fiskalna, została znacznie osłabiona w latach siedemdziesiątych, kiedy to gospodarka przodujących krajów zachodnich popadła w stagnację. Na ogół przyjmuje się, że w latach siedemdziesiątych zaszły głębokie zmiany strukturalne w gospodarkach przodujących krajów na skutek dwóch „szoków naftowych”. Trudności gospodarcze krajów kapitalistycznych stały się podstawą ataku na teorię keynesowską i cały dorobek neokeynesizmu. Szczególnym obiektem krytyki stało się państwo i stosowane przez nie instrumenty polityki fiskalnej.
Główne założenia nowego konserwatyzmu fiskalnego:
1. Bezwzględnie zrównoważony budżet i to w okresie roku fiskalnego, a nie -jak proponowała szkoła neokyenesowska- w okresie cyklu koniunkturalnego
2. Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system finansów publicznych, gdyż powoduje to tzw. Efekt wypychania prywatnych zasobów gospodarczych poza obieg stricte gospodarczy, a więc nieprodukcyjne ich wykorzystanie.
3. Konsekwencja powyższego jest powrót do koncepcji jak najmniejszego budżetu państwa przez cięcia w wydatkach nie tylko gospodarczych, lecz także socjalnych.
4. Skutkiem tego będzie zmniejszenie ciężarów podatkowych, co oznacza powrót do koncepcji jak najniższych podatków
5. Z kolei zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową do paradygmatu konserwatyzmu fiskalnego- podatku neutralnego względem gospodarki.
6. Wszystkie te działania powinny doprowadzić do radykalnego zmniejszenia długu publicznego, który według nowego konserwatyzmu fiskalnego stał się uosobieniem wszelkiego zła zarówno w wymiarze ekonomicznym jak i etycznym.
Nowy konserwatyzm fiskalny wraz z monetarystycznym podejściem do gospodarki to nie tylko koncepcje czysto teoretyczne. Zalecenia wynikające z tych koncepcji z dużą determinacją zaczęły stosować rządy niektórych krajów w latach 80-ątych.Do krajów tych należy zaliczyć Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone> Jednak zarówno przedsięwzięcia nowej konserwatywnej polityki fiskalnej, jak i stosowanie narzędzi polityki monetarnej nie przyniosły pozytywnych rezultatów. Zrewidowanie polityki fiskalnej w Stanach doprowadziło do obniżenia podatków, ale nie udało się dokonać cięć w wydatkach publicznych. W rezultacie deficyt budżetowy zaczął systematycznie i znacznie wzrastać. Z kolei w Wielkiej Brytanii nie udało się zmniejszyć redystrybucji PKB przez system finansów publicznych.
Mimo braku spektakularnych sukcesów konserwatywnej polityki fiskalnej i związanej z nią polityki monetarnej koncepcje nowego konserwatyzmu fiskalnego wciąż są silne.
Wyrazem antyfiskalnej postawy wobec gospodarki są tzw. standardy z Maastricht wyznaczone dla krajów UE, co zostało potwierdzone tzw. układem amsterdamskim zawartym w 1997r. Wśród standardów tych znajdują się dwa kryteria fiskalne:
- wymóg, by deficyt budżetowy nie przekraczał 3% PKB,
- zalecenie, by dług publiczny nie przekraczał 60% PKB.
To ostatnie zalecenie znalazło wyraz w polskiej konstytucji, która zabrania powiększania długu publicznego powyżej 3/5 PKB.
Scharakteryzuj funkcję alokacyjną finansów publicznych
Finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka, przez system finansów publicznych jest dostarczanie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu. Dostarczanie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych i następuje w związku z dwojakiego rodzaju zadaniami stawianymi przez państwem:
- zadaniami publicznymi
- zadaniami społecznymi
Realizacja przez państwo wymienionych zadań jest konieczna gdy nie mogą one być wykonywane za pomocą mechanizmu rynkowego. W przypadku zadań publicznych wykorzystanie mechanizmu rynkowego nie wchodzi w rachubę z powodu specyficznych, naturalnych cech i potrzeb publicznych. Realizacja zadań społecznych to zaspokajanie indywidualnych potrzeb obywateli, które wprawdzie ze względu na ich cechy fizyczne mogłyby być zaspokajane na zasadach rynkowych, ale rodziłoby to jednak wiele niebezpieczeństw wywołanych przez niesprawność mechanizmu rynkowego. Chodzi o:
Ograniczony dostęp pewnej liczby obywateli do dóbr poprzez nadmierne zróżnicowanie dochodów.
Pełna swoboda wyboru obywatela, którą gwarantuje mechanizm rynkowy mogłaby wyrządzić szkodę i obywatelowi i społeczeństwu. Nie byłoby bowiem gwarancji, że dany obywatel będzie skłonny kupować określony rodzaj dóbr, np. usługi zdrowotne przez grupy społeczne o niższych dochodach.
Przedsiębiorstwa prywatne, których podstawowym kryterium działania jest zysk wywołują tzw. efekty uboczne, np. skażenie środowiska. Ze względu na trudność ustalenia stopnia odpowiedzialności poszczególnych przedsiębiorstw państwo alokuje pewną część zasobów publicznych na ochronę i regenerację środowiska naturalnego.
Mechanizm rynkowy nie zaspokaja potrzeb zbiorowych, ponieważ zawodzi lub jest nieefektywny. Do tego celu wykorzystuje się więc administracyjny mechanizm zaspokajania potrzeb zbiorowych poprzez finanse publiczne.
Funkcja alokacyjna finansów publicznych. Alokacja polega na rozdziale zasobów między różne cele. Ograniczoność zasobów skłania do efektywnej alokacji. Funkcja ta oznacza, że państwo za pomocą przepływów pieniężnych w postaci dochodów i wydatków może wpływać na alokację zasobów w gospodarce. Rozróżniamy alokację: czynników wytwórczych i alokację wytworzonych dóbr materialnych. Państwo kształtuje podział dostępnych zasobów pomiędzy sektory publiczny i prywatny, a także wpływając na podziały w ramach sektora publicznego. Celem tej funkcji jest głównie korekta zakłóceń w oddziaływaniu rynku na produkcję i oferowanie świadczeń bezpośrednio przez państwo.
Scharakteryzuj funkcję redystrybucyjną finansów publicznych
Państwo musi ponosić wydatki związane z alokowaniem dóbr publicznych i społecznych. Jednocześnie państwo bezpośrednio nie wytwarza żadnego dochodu. Dlatego z konieczności sięga do dochodów innych podmiotów, wykorzystując atrybut władzy. Źródłem finansowania wydatków publicznych mogą być też pożyczki. Specyficzna sytuacja dochodowa państwa wymusza redystrybucję dochodów społeczeństwa. Dokonuje się ono w różnych przekrojach, tzn. między różnymi grupami ludności, między różnymi wspólnotami lokalnymi i regionalnymi, między krajami, itp. Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej. Dokonuje się przez system transferów dochodów, które przyjmują postać przepływu pieniądza między różnymi podmiotami a państwem. Dla transferów o charakterze publicznym przepływ pieniądza ma charakter jednostronny. Np. podatki: definitywne przejęcie przez władze publiczne części dochodów podatników, a władze publiczne dokonują transferów na rzecz różnych podmiotów (wypłaty rent, emerytur, stypendiów, itd.)
Transfery mają różny charakter:
transfery, które nie są związane z żadnym kontrświadczeniem, np. emerytura, renta, podatki
transfery związane z kontrświadczeniem, np. praca lekarza, nauczyciela, policjanta
transfery wewnątrz sektora publicznego, np. transfery z budżetu państwa do publicznych funduszy celowych lub do budżetów samorządowych
transfery między różnymi szczeblami gestorów pieniężnych środków publicznych a podmiotami sektora publicznego wytwarzającego dobra i usługi
transfery zwrotne - związane z zaciąganiem i spłacaniem przez państwo pożyczek
Kryteria redystrybucji dochodów mają różny charakter:
1. Makroekonomiczny - dotyczy zakresu redystrybucji PKB, ogólnej struktury dochodów i wydatków realizowanych przez władze publiczne w ramach redystrybucyjnej funkcji finansów publicznych. W tym ujęciu ta dystrybucja wywołuje określony wpływ na całą gospodarkę, jej poszczególne działy, sektory, gałęzie, branże, regiony.
2. Makrospołeczny - analizowanie skutków redystrybucji dochodów dla różnych grup społecznych: emerytów, rencistów, pracowników sektora publicznego, grup zawodowych sektora prywatnego.
Podstawowym kryterium redystrybucji dochodów jest taki zakres i taka struktura, które pozwalają w sposób niezakłócony funkcjonować gospodarce, a państwu wypełniać jego funkcje publiczne i społeczne. Finansowanie procesów alokacji dóbr publicznych i dóbr społecznych jest możliwe tylko przy określonym systemie wyrzeczeń jednostek, które pozbawiane są części dochodów - oddają je na rzecz społeczeństwa. Efektywne rozłożenie ciężarów finansowania zadań publicznych i społecznych jest osiągana wtedy, gdy sytuacja danej osoby poprawi się nie powodując pogorszenia sytuacji innych osób. Społeczeństwo może preferować inną, nieefektywną alokację zasobów opartą na zasadach równości, sprawiedliwości lub na innych kryteriach. Spełnienie tych warunków nie jest możliwe w ramach mechanizmu rynkowego, wymaga interwencji państwa i zastosowania mechanizmu administracyjnego. Korzyści i straty obywateli z tytułu wydatków poniesionych na wytworzenie dóbr publicznych są trudno mierzalne. Podstawowy dylemat związany z redystrybucyjną funkcją finansów publicznych sprowadza się do wyboru nadania priorytetu efektywności gospodarowania lub sprawiedliwości. Pierwsze kryterium sprzyja aktywności gospodarczej, lepszemu wykorzystaniu zasobów, ale również nadmiernemu zróżnicowaniu dochodów. Drugie kryterium hamuje aktywność gospodarczą i pozostaje w sprzeczności z efektywnością gospodarowania.
Sprzeczności między efektywnością a równością znajdują odzwierciedlenie w systemach podatkowych. Przy jednakowym korzystaniu z dóbr publicznych i społecznych stopień ponoszenia ciężarów na rzecz finansowania tych dóbr jest większy w przypadku ludzi o większych dochodach
Funkcja redystrybucyjna finansów publicznych polega na kształtowaniu dochodów podmiotów, na ich korekcie względem podziału, który nastąpił na podstawie kryterium ekonomicznego. Podział pierwotny -decydującą rolę odgrywają czynniki ekonomiczne. Nie każdy podmiot może mieć możliwość przystąpienia do tego podziału. Korekty dokonuje się w oparciu o kryterium społeczne i polityczne.
Scharakteryzuj funkcję stabilizacyjną finansów publicznych.
Aktywność gospodarcza społeczeństwa wznosi się i opada. Mechanizm rynkowy nie jest więc w stanie samoczynnie zapewnić satysfakcjonującej stopy wzrostu gospodarczego, wysokiej stopy zatrudnienia, niskiej stopy inflacji, równowagi w bilansie płatniczym kraju. Zadaniem instrumentów polityki fiskalnej jest łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego, czyli hamowanie ekspansji gospodarki w okresie jej nadmiernego wzrostu i pobudzanie aktywności gospodarczej w okresie słabnięcie procesów gospodarczych. Najczęściej wykorzystuje się 2 grupy instrumentów:
podatki - w okresie ekspansji, której skutkiem jest wzrost dochodów, progresja podatkowa hamuje nadmierną aktywność gospodarczą, co ogranicza amplitudę wahań cyklu koniunkturalnego. W okresie gdy aktywność gospodarcza słabnie, dochody spadają do niższych klas opodatkowania, co zmniejsza obciążenia podatkowe i zachęca do inwestowania, tworzenia nowych miejsc pracy, wzrostu produkcji, itp.
wbudowanie tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury w system podatku dochodowego - zaletą jest szybkie reagowanie na zmianę sytuacji dochodowej podmiotów. Działają one w ramach już istniejącego systemu podatkowego. Mogą one być jednak nieskuteczne ze względu na nieadekwatność do występującej w praktyce sytuacji.
dyskrecjonalne (uznaniowe) regulowanie poziomu opodatkowania podmiotów w zależności od przebiegu koniunktury gospodarczej - państwo może reagować w sposób jakiego wymaga sytuacja. Zastosowanie jej instrumentów wymaga jednak czasu, jest to związane z długotrwałym i żmudnym procesem legislacyjnym związanym z wprowadzeniem nowych podatków lub zmian w już istniejących.
wydatki na zasiłki dla bezrobotnych - gdy następuje faza wzrostu, wypłaty na zasiłki są ograniczane, a dochody pracowników rosną, jeżeli nadmiernie, to podlegają działaniu automatycznych stabilizatorów podatkowych.
Podstawowymi środkami oddziaływania na łączny popyt w gospodarce, poziom zatrudnienia, stopę inflacji, stopę procentową są:
Wielkość dochodów budżetowych
Wielkość wydatków budżetowych
Saldo budżetu państwa
Dochody budżetowe (podatki) ograniczają popyt. Jeżeli więc popyt jest nadmierny w stosunku do wielkości produkcji i podaży, co może wywołać inflację, to wzrost obciążeń podatkowych może spowodować „zdjęcie” i zneutralizowanie go w budżecie w postaci nadwyżki. Nadwyżka ta może być uruchomiona wówczas, gdy rozwój gospodarki jest ograniczony z powodu zbyt małego popytu. Jednakże nadmierna ekspansja wydatkowa państwa, wywołująca zbyt wysoki deficyt budżetowy, może przejściowo wywołać inflację.
Stabilizacyjna funkcja finansów publicznych przejawia się także w oddziaływaniu dochodów, wydatków i salda budżetu na:
Skłonność do oszczędzania
Skłonność do inwestowania
Poziom stopy procentowej
Poziom bezrobocia
Państwo przez politykę podatkową i wydatkową może zwiększać lub zmniejszać skłonność do oszczędzania i do inwestowania. Nadmierny fiskalizm ogranicza możliwości oszczędzania. Większe wydatki państwa tworzą popyt, także inwestycyjny. Finansowanie deficytu budżetowego zmuszają państwo do zaciągania pożyczek na rynkach finansowych. Popyt na pieniądz zgłaszany przez państwo powoduje na ogół wzrost stopy procentowej. Oferowane przez państwo oprocentowanie pożyczek wywiera też pośredni wpływ na poziom stopy procentowej kredytów i innych instrumentów pożyczkowych. Wpływanie stabilizująco na rynek pracy przez państwo polega na tym, że zatrudnienie w sektorze prywatnym podlega znacznie mniejszym niż w sektorze prywatnym. W zakresie możliwości państwa leży też organizowanie na szerszą skalę programów robót publicznych.
Funkcja stabilizacyjna finansów publicznych polega na wykorzystywaniu dochodów i wydatków publicznych do oddziaływania na sytuację gospodarczą kraju: poziom zatrudnienia, stały wzrost gospodarczy.
Przedstaw cele i instrumenty funkcji stabilizacyjnej finansów publicznych
CELE:
łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego, czyli hamowanie ekspansji gospodarki w okresie jej nadmiernego wzrostu i pobudzanie aktywności gospodarczej w okresie słabnięcia procesów gospodarczych.
Ograniczanie bezrobocia
Zapobieganie spadkowi popytu
Celem polityki strukturalnej może być także zwiększanie lub zmniejszanie skłonności do oszczędzania oraz do inwestowania (zależnie od potrzeb). Państwo może wpływać stabilizująco na rynek pracy. Polega to na tym, że zatrudnienie w sektorze publicznym podlega znacznie mniejszym wahaniom niż w sektorze prywatnym. Często w zakres możliwości państwa wchodzi organizowanie programów robót publicznych.
INSTRUMENTY:
Podatki
Wydatki
Automatyczne stabilizatory koniunktury, rozbudowanie ich w systemie podatku dochodowego
Instrumenty dyskryminacyjne (uznaniowe) - regulowanie poziomu opodatkowania podmiotu w zależności od przebiegu koniunktury, np. tworzenie nowych podatków.
Scharakteryzuj automatyczne stabilizatory koniunktury
Elastyczność systemu podatkowego sprawia, że wzrost dochodu pozostającego do dyspozycji następuje wolniej niż wzrost produktu społecznego. Wskutek tego zatrudnienie i produkcja rosną też relatywnie wolniej. W okresie ekspansji ASK wywołują tendencje do powstania nadwyżki budżetowej (zmniejszenie deficytu), zaś w okresie recesji przyczyniają się do powstania (powiększenia) deficytu budżetowego.
Podstawową zaletą ASK jest szybkość reakcji na cykliczne wahania popytu, co sugeruje, że pasywna polityka budżetowa powinna być skuteczną formą budżetowego reagowania na zmiany sytuacji koniunkturalnej.
Wadą ASK jest ich mechaniczny sposób działania. Ponadto nie tworzą one dochodów w czasie recesji (nie tworzą nowego popytu), lecz hamują jedynie spadek już istniejących.
ASK uruchamiają się w momencie spadku aktywności gospodarczej, zmniejszenia popytu, konsumpcji, reagują na wahania koniunktury i w momencie złej sytuacji gospodarki dają bardzo szybko sygnały dot. dochodów budżetowych i związane są z podatkami, które zmieniają się wraz z sytuacją gospodarczą, czyli podatki od dochodów, zysków, sprzedaży; dają one sygnały do budżetu państwa. Może to być również wzrost wydatków na zasiłki dla bezrobotnych
Na czym polega paradoks wyborczy?
Paradoks wyborczy - rodzaj zjawiska występującego niebezpieczeństwa związanego z decyzjami publicznymi podejmowanymi na podstawie wyborów.
Problem tkwi w tym, że zachowanie wyborcy jest inne, gdy występuje on w grupie i inne wtedy, gdy dokonuje on indywidualnego wyboru. Rzecz nie polega na tym, że decyzja wyborcy może być przegłosowana, lecz także na tym, że wyniki ogólne głosowania mogą wypadać rzeczywiste preferencje wyborców. Warto jednak zauważyć, że paradoks wyborczy występuje tylko w przypadku niewielkich grup. Może on więc być groźny np. w głosowaniu albo w małych wspólnotach, albo w małych grupach przedstawicieli.
Relacje między sektorem publicznym, sektorem finansów publicznych a finansami publicznymi
Tylko część sektora publicznego realizuje cele publiczne i społeczne, część natomiast funkcjonuje na zasadach właściwych sektorowi prywatnemu, realizując cele ściśle komercyjne (np. banki państwowe), ale dominuje tu kapitał publiczny
Tylko część funduszy publicznych kierowana jest do sektora publicznego (część zaangażowana do finansowania wytwarzania dóbr publicznych i społecznych przez sektor publiczny). Znaczna część dóbr społecznych i publicznych wytwarzana jest przez sektor prywatny, ale finansowana jest ze środków publicznych.
Znaczna część środków publicznych nie jest zaangażowana w dostarczanie środków publicznych i społecznych - są to bezpośrednie transfery na rzecz ludności.
Sektor finansów publicznych - z sektora publicznego wyłącza się podmioty nastawione na zysk (działające na zasadach prywatnych)
Do sektora finansów publicznych zalicza się:
1) organy władzy publicznej i podległe im jednostki organizacyjne,
2) państwowe osoby prawne oraz inne państwowe jednostki organizacyjne nie objęte Krajowym Rejestrem Sądowym, których działalność jest finansowana ze środków publicznych w całości lub części, z wyjątkiem:
a) przedsiębiorstw państwowych,
b) banków państwowych,
c) spółek prawa handlowego.
Sektor finansów publicznych dzieli się na:
1) sektor rządowy,
2) sektor samorządowy, obejmujący jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz podległe tym organom jednostki organizacyjne. (wg ustawy o finansach publicznych)
Sektor publiczny - w całości lub w przeważającej większości własność władz publicznych
Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:
1) pobieranie i gromadzenie dochodów,
2) wydatkowanie środków publicznych,
3) finansowanie deficytu,
4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne,
5) zarządzanie środkami publicznymi,
6) zarządzanie długiem publicznym. (wg ustawy)
SEKTOR PUBLICZNY to zakres wydatków związanych z funkcjami państwa.
Wspólną dla finansów publicznych oraz sektora publicznego cechą jest własność publiczna.
Zachodzącymi między nimi istotnymi różnicami są:
sektor publiczny reprezentuje realne zjawiska i procesy gospodarcze, tzn. wytwarza określone dobra i usługi, cechy tej nie osłabia fakt, że procesom wytwarzania dóbr i usług towarzyszą zjawiska oraz procesy pieniężne, gdyż wynika to z pieniężnego charakteru całej gospodarki
finanse publiczne reprezentują zjawiska i procesy pieniężne
w sektorze publicznym decydujące znaczenie ma majątek (trwały i obrotowy), powstały na skutek procesów narastania (akumulacji), finansowanych ze środków publicznych - stąd też w analizie działalności sektora publicznego dominuje metoda majątkowa (zasobowa)
dla analizy finansów publicznych charakterystyczna jest metoda strumieniowa, czyli badanie procesów tworzenia i rozdysponowania funduszy (ujęcie dynamiczne), chodzi głównie o 2 rodzaje tych funduszy: budżet państwa i budżety samorządowe. Podstawą cechą jest ściśle określony czas (zwykle rok) ich tworzenia i rozdysponowania
tylko część sektora publicznego realizuje cele publiczne i społeczne, część tego sektora realizuje cele ekonomiczne a ściślej cele komercyjne wskazując analogię do sektora prywatnego
·tylko część funduszy publicznych jest związana z finansowaniem sektora publicznego, tylko ta która jest zaangażowana w wytwarzanie dóbr publicznych i dóbr społecznych (obrona narodowa, usługi zdrowotne, edukacja itp.)
Ta część sektora publicznego, która działa na zasadach komercyjnych (p-stwa państwowe, p-stwa samorządowe), nie angażuje funduszy publicznych. Nie wyklucza to możliwości substytowania tych p-stw, z funduszy publicznych - również nie całość środków publicznych jest wykorzystywana przez sektor publiczny, gdyż pewna część wydatków publicznych ma charakter transferowy, są to renty, zasiłki itp.). Szczególne związki i zależności między sektorem publicznym a finansami publicznymi zachodzą przez dług publiczny. Powstaje on wskutek kumulowania się deficytu budżetowego.
Związek między sektor publiczny a finanse publiczne jest, bo władze publiczne prowadzą działalność w dwóch obszarach:
- rzeczowym - obejmującym majątek publiczny lasy, ziemia, woda, budynki publiczne, drogi, które wprost reprezentują dobra publiczne albo dzięki nim można wytworzyć dobra publiczne. Dotyczy też działalności banków państwowych, p-stw państwowych lub tam gdzie ma państwo udziały.
Sektor publiczny tworzą:
- majątek władzy rządowej i samorządowej
- majątek w użytkowaniu publicznym
- majątek zaangażowany w działalność gospodarczą
- majątek służący instytucjom usługowym
Zależność między finansami a sektorem publicznym zależy od tego, że sektor publiczny nie mógłby funkcjonować bez finansów publicznych, bo chodzi o pieniądze- obrona narodowa
Zależność zachodzi też przez dług publiczny, czyli zobowiązania państwa i samorząd terytorialny.
Różnice:
a) finanse publiczne - tylko zjawiska i procesy pieniężne
sektor publiczny - procesy i zjawiska gospodarcze
b) tylko część środków publicznych związana jest z finansowaniem sektora publicznego, bo część z nich działa i prowadzi się działalność i ma dochody
c) nie całość finansów publicznych jest wykorzystywana przez sektor publiczny, bo pewna część wydatków publicznych to transfery
Przedstaw strukturę podmiotową oraz instytucjonalną systemu finansów publicznych w Polsce.
Finanse publiczne tworzą złożony system w przekroju podmiotowym, instytucjonalnym, a także organizacyjnym, instrumentalnym, prawnym i innym.
Przekrój podmiotowy:
Władze ustawodawcze szczebla centralnego (parlament, budżet państwa, samorządowe) oraz szczebla pośredniego (rady regionalne, kasy chorych, fundusz publiczne) i szczebla samorządowego (rady gminne, celowe, państwowa gospodarka pozabudżetowa)
Władze wykonawcze (rządy, zarządy itp.) w/w szczebli (samorządowa gospodarka pozabudżetowa)
Władze kontrolne działające w imieniu władz stanowiących, których zasięgiem kontroli objęte są wszystkie dziedziny życia gosp. i społ., które implikują finanse publiczne - w Polsce jest to NIK
Aparat skarbowy (finansowy) zajmujący się bieżąco realizacją dochodów i wydatków publicznych, ich kontrolą, zarządzaniem budżetem, funduszami ubezpieczeniowymi itp. Struktura aparatu skarbowego jest w różnych krajach inna, ale funkcje są identyczne lub zbliżone.
Podmioty (jednostki), które są finansowane z funduszy publicznych (szpitale, szkoły, jednostki policji itp.)
- 3 -
W przekroju instytucjonalnym SFP tworzą fundusze przyjmujące najczęściej formę:
Budżetu państwa
Budżetów samorządowych szczebla samorządowego lub wyższego (powiatu, regionu samorządowego)
Funduszy ubezpieczeń społecznych
Pozostałych funduszy publicznych
Geneza instytucji budżetu publicznego
Budżet państwa to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa.
Najogólniej można stwierdzić, że rozwój budżetu państwa jest ściśle związany z rozwojem instytucji państwa. Dla rozwoju instytucji budżetu państwa decydujące znaczenie miały :
rozwój stosunków towarowo-pieniężnych
oddzielenie majątku państwa od majątku królewskiego (prywatnego)
rozwój parlamentaryzmu
rozwój socjalnych funkcji państwa
rozwój gospodarczych funkcji państwa
rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych i finansowych
procesy integracyjne zachodzące we współczesnym świecie
Dla uformowania budżetu państwa kluczowe znaczenie miało coraz wyraźniejsze wraz z upływem czasu zarysowanie się granic gospodarki publicznej. Proces ten rozpoczął się w XIV wieku we Francji. W Polsce miało to miejsce w 1504 roku podczas obrad sejmu w Piotrkowie gdzie rozdzielono skarb korony i skarb publiczny. Także rozwój parlamentaryzmu odegrał znaczącą rolę w rozwoju instytucji budżetu, ponieważ parlament jako przedstawiciel podatników stopniowo ograniczał uprawnienia władz wykonawczych do nakładania nowych lub podwyższania starych podatków. I tak w 1273 r. Król Edward I (Anglia) wprowadził do Wielkiej Karty Wolności zapis zabraniający nakładania podatków bez zgody podatników. ( Polska - 1374 r. Ludwig Węgierski - Pakty Koszyckie - bez zgody stanów nie można nakładać nowych danin.)
Za ważny etap w rozwoju budżetu państwa należy uznać fakt wiązania procesów gromadzenia dochodów z wydatkami budżetowymi. Prawo do kontroli wydatków jako 1 wywalczył parlament angielski w 1689 r w tzw. „Bill of Rights”. We Francji w 1781 r. Generalny dyrektor finansów J. Necker jako 1 opublikował budżet państwa. W Polsce w 1768 r. -> ustawa o jednomyślności parlamentu w sprawach nakładania nowych podatków i podnoszenia istniejących. Niewątpliwie rozwój budżetu państwa dokonywał się w rezultacie rozwoju funkcji państwa. Funkcje te w początkowym okresie związane były z prowadzeniem wojen, utrzymaniem wojska, policji, sądownictwa, a później administracji publicznej. Zakres tych funkcji rozszerzał się w miarę rozwoju społeczeństw oraz ich wzrostu gospodarczego. Rozszerzenie socjalnych funkcji państwa było rezultatem złożonych przyczyn, wśród których możemy zaliczyć ogólny postęp cywilizacyjny, pojawienie się ruchu związkowego oraz partii politycznych. W wyniku przyjmowania przez państwo funkcji socjalnych następował nie tylko ilościowy wzrost budżetu ale także wzrost jego roli w funkcjonowaniu mechanizmu społeczno-politycznego. Wraz z pojawieniem się wielkiego kryzysu pojawiła się potrzeba ingerencji państwa w sferę gospodarki co oznaczało radykalny rozwój budżetu państwa. Takie instrumenty budżetowe jak podatki, wydatki, subsydia, pożyczki wewnętrzne itp. Stały się głównym narzędziem oddziaływania państwa na gospodarkę. Oznaczało to dalszy wzrost ilościowy budżetu, ale przede wszystkim jego rozwój jakościowy. Ten ostatni wiąże się z pojawieniem się nowych instrumentów gromadzenia dochodów i ponoszenia wydatków. W polityce budżetowej państwa cele i zadania fiskalne są coraz bardziej zdominowane przez cele gospodarcze. Postępujący rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych i finansowych odegrał istotną rolę w rozwoju instytucji budżetu stając się narzędziem rządów przy finansowaniu wspólnych przedsięwzięć gospodarczych, źródłem udzielania pomocy finansowej innym krajom, pożyczek czy też przyjmowania pożyczek. W EWG (potem UE) w 1957 roku powstaje budżet ponadnarodowy na mocy traktatu rzymskiego. Polska - 1997 r. Przyjęcie konstytucyjnego zakazu finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny, ograniczenie długu publicznego do 3/5 PKB.
Wymień i scharakteryzuj podstawowe zasady budżetowe.
Zasada uprzedniości - postuluje uchwalenie budżetu przed rozpoczęciem roku budżetowego. Uprzedniość wynika z tego, że budżet jest planem określającym przyszłe dochody i wydatki. W praktyce zarówno rząd jak i parlament naruszają tę zasadę. Z powodów politycznych, gospodarczych lub społecznych niemożliwe staje się przedstawienie przez rząd projektu ustawy budżetowej lub budżet nie może być uchwalony w terminie przez parlament.
Przepisy wymienionej ustawy przedstawiają następujące formy rozwiązań przejściowych w okresie między upływem terminu do uchwalenia budżetu a faktycznym terminem uchwalenia:
1) prowizorium budżetowe - jest tymczasową, skróconą ustawą budżetową.
Jest autoryzowane przez parlament i obowiązuje do chwili uchwalenia właściwego budżetu;
2) prerogacja budżetu - polega na przedłużeniu ważności budżetu ubiegłorocznego;
3) prowadzenie gospodarki finansowej na podstawie projektu budżetu przedstawionego Sejmowi;
4) konstytucyjne upoważnienie rządu do dokonywania koniecznych wydatków, np. dla szkół, szpitali itp.
Do czasu uchwalenia budżetu jednostki samorządu terytorialnego podstawą gospodarki finansowej może być projekt uchwały budżetowej przedstawiony organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego lub prowizorium budżetowe, w przypadku gdy dochody i wydatki budżetu państwa określa prowizorium budżetowe
Zasada jednoroczności głosi, że obowiązująca moc budżetu jest ograniczona do jednego roku. Przepisy ustawy o finansach publicznych głoszą, że budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego, zwanego dalej rokiem budżetowym. Zasada ta, mimo swej prostoty stwarza duże trudności przy jej stosowaniu. Dotyczą one ustalenia roku budżetowego, który w niektórych państwach nie jest zbieżny z rokiem kalendarzowym (np. w Wielkiej Brytanii rok budżetowy trwa od 1 kwietnia do 31 marca).
Zasada równowagi w ujęciu tradycyjnym postuluje taki stan budżetu, w którym wydatki znajdują pokrycie w dochodach, czyli wyklucza występowanie deficytu. Jednakże rozumiana dosłownie prawie nigdy nie występuje. Najczęściej mamy do czynienia z odchyleniami od stanu równowagi, przybierającym postać nadwyżki lub deficytu. Jak już wspomniano zasada równowagi nie ma w Polsce zastosowania jako nakaz prawny odnośnie do budżetu państwa. W ustawie odnaleźć można zapis stwierdzający, że różnica między dochodami a wydatkami państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę lub deficyt budżetu państwa. Podobny zapis dotyczy budżetu jednostki samorządu terytorialnego. W ujęciu klasycznym zasada równowagi była traktowana jako „złota zasada” gospodarki budżetowej. Z czasem pod wpływem J. M. Keynesa wykształciły się teorie uważające deficyt za korzystny stan budżetu. We współczesnym świecie realizowane są reguły pośrednie, umiarkowane, np. teoria budżetu cyklicznego i teoria impasu. Pierwsza z nich zakłada, że w zależności od cykli gospodarczych naturalne są zarówno deficyt, jak i nadwyżka, lecz w długich okresach powinny się one bilansować. Druga głosi, że deficyt budżetowy jest dopuszczalny, ale tylko w określonych granicach i warunkach. Warto wspomnieć, iż ustawa o finansach publicznych podaje sposoby pokrycia deficytu budżetowego.
Zasada zupełności ( zasada powszechności lub budżetowania brutto) wymaga ujęcia w budżecie wszystkich dochodów i wydatków państwa. W klasycznym ujęciu zasada ta wymaga więc, aby jednostki państwowe wchodziły do budżetu całością dochodów i wydatków, a nie saldem (jest to budżetowanie brutto). Dotyczy to także budżetów samorządu terytorialnego. Z czasem przestrzeganie tej zasady stało się niemożliwe. Niektóre rodzaje działalności wymagają bowiem innej metody budżetowania. Dotyczy to zwłaszcza przedsiębiorstw prowadzących działalność zarobkową i zaciągania kredytu. Budżetowanie brutto stosowane w stosunku do tych jednostek mogłoby obniżyć ich konkurencyjność i utrudniać ich płynność finansową. Dlatego też w prawie dopuszcza się szeroko odstępstwa od tej zasady. W Polsce ustawa o finansach publicznych zezwala budżetowanie netto w odniesieniu do: zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, środków specjalnych i funduszy celowych.
Zasada jedności głosi, że wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być objęte jednym planem - budżetem. Najpełniejsze uzasadnienie zasady podaje P. M. Gaudamet. Wskazuje on, iż przestrzeganie opisywanej zasady dostarcza m. in. następujących korzyści:
1) umożliwia łatwą orientację, czy budżet jest zrównoważony,
2) eliminuje rachunki pozabudżetowe, które często nie są publikowane, a czasami nie są autoryzowane przez parlament,
3) zwiększa przejrzystość i rzetelność dokumentów budżetowych,
4) uwidacznia kwotę globalnych wydatków państwa, umożliwia jej porównanie z wysokością dochodu wewnętrznego brutto, a także wysokością wydatków innych państw.
W ramach zasady jedności wyróżnia się jedność formalną i materialną.
Zasada jedności formalnej to postulat ujęcia całości gospodarki budżetowej (dochodów i wydatków) jednym aktem prawnym (ustawą - w przypadku budżetu państwa, uchwała - w przypadku budżetu jednostki samorządu terytorialnego) co ułatwia jego analizę i kontrolę. Jedność ta osiągana jest dzięki budowaniu skonsolidowanego bilansu systemu finansów publicznych obejmującego budżety władz centralnych i budżety władz terenowych. Najczęściej występującym odstępstwem od tej zasady jest tworzenie odrębnych budżetów: bieżących (zwyczajnych) - obejmujących powtarzające się z roku na rok wydatki oraz inwestycyjnych - obejmujących nie powtarzających się w kolejnych latach wydatki i dochody służące na pokrycie tych wydatków, a także plany finansowe funduszy celowych, jeśli nie są objęte budżetem podstawowym.
Zasada jedności materialnej (niefunduszowania) głosi, że dochody tworzące budżet mają przeznaczenie ogólne, tzn. nie występuje celowe wiązanie niektórych wydatków z określonymi dochodami budżetowymi. Postuluje ona, aby budżet stanowił pulę środków, z których pokrywana będzie całość wydatków. Zasadę tę określa się często zasadą niefunduszowania, gdyż stanowi ona alternatywę łączenia dochodów z wydatkami czyli funduszowania. Zasada niefunduszowania umożliwia dokonanie wydatków zgodnie z aktualnymi potrzebami, decyzje budżetowe mogą być podejmowane w sposób elastyczny i nieskrępowany.
Gdyby zasada ta nie została zachowana mogłoby się okazać, że dochody z określonego źródła (np. z tytułu podatków od osób fizycznych), które mają być przeznaczone na konkretny cel (np. na szkolnictwo) przewyższają wydatki, podczas gdy inne rodzaje wydatków nie mają pokrycia. Podobnie i w tym przypadku zdarzają się odstępstwa. Dotyczą one funduszy celowych tworzonych w obrębie budżetu. Często tworzenie tych funduszy jest pretekstem do odrywania części środków publicznych od budżetu. Umożliwia to efektywniejsze wykonywanie niektórych zadań państwa. Polskie prawo finansowe dopuszcza tworzenie funduszy celowych po spełnieniu określonych rygorów. Podstawę gospodarki budżetowej takich funduszy powinny stanowić plany przychodów i rozchodów (są one częścią ustawy w przypadku państwowych funduszy celowych lub uchwały budżetowej w przypadku funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego). Zasadę jedności materialnej narusza także nadawanie niektórym dochodom budżetowym charakteru celowego.
Zasada specjalizacji (zasada szczegółowości) budżetu ma charakter złożony. Postuluje, aby dochody i wydatki budżetowe były odpowiednio uporządkowane. Zasada specjalizacji ma trzy aspekty:
1) dochody i wydatki powinny być ujmowane nie w sumach ogólnych, ale z dokładnym określeniem źródeł dochodów i przeznaczenia wydatków (specjalizacja rzeczowa). Ujęcie dochodów według źródeł ma na celu wskazanie na ich znaczenie fiskalne. Podział wydatków wg zadań ukazuje zakres finansowania przez państwo poszczególnych rodzajów działalności;
2) Środki budżetowe powinny być wydatkowane tylko do wysokości określonej w budżecie (specjalizacja ilościowa). Z zasady tej wynika, że kwoty dochodów stanowią pewne minimum, natomiast kwoty wydatków stanowią kwoty maksymalne, których nie należy przekraczać. Możliwe jest przeniesienie wydatków budżetowych w obrębie danego budżetu, co nie zwiększa ich globalnego funduszu. Kwotowo określone wydatki określają stopień zaspokojenia potrzeb zbiorowych przez państwo;
3) Środki budżetowe powinny być wykorzystane w określonym czasie, czyli do końca roku budżetowego (specjalizacja czasowa). Po upływie tego okresu wygasa dyspozycja zawartymi w budżecie środkami. W Polsce rokiem budżetowym jest rok kalendarzowy.
Nie wygasają z upływem roku budżetowego wydatki:
a) których planowanym źródłem finansowania są:
- przychody z kredytów zagranicznych,
- środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi,
b) przeznaczone na współfinansowanie programów realizowanych z nie podlegających zwrotowi środków pochodzących ze źródeł zagranicznych.
Powyższe trzy aspekty zasady specjalizacji mają swe odzwierciedlenie w przepisach prawnych dotyczących budżetu państwa jak i budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Realizacji postulatu specjalizacji służy klasyfikacja budżetowa, przez którą należy rozumieć system jednostek klasyfikacyjnych, mających formę podziałek budżetowych, w ramach których ujmowane są wszystkie dochody i wydatki budżetowe. Klasyfikacja przejawia się w czterostopniowym podziale na części, działy, rozdziały i paragrafy. Klasyfikacja budżetowa powinna umożliwić uzyskanie odpowiedzi na pytania: kto, skąd gromadzi dochody i na co przeznacza wydatki. Może być rozpatrywana w układzie:
1) podmiotowym, który wskazuje wykonawców budżetu (np. Kancelaria Sejmu, MON),
2) przedmiotowym, który porządkuje dochody według źródeł a wydatki według zadań (np. wydatki na płace).
Aby zasada specjalizacji ułatwiała a nie utrudniała realizację funkcji budżetu niezbędny jest kompromis pomiędzy stopniem szczegółowości a zasadą przejrzystości budżetu. Zbyt duża szczegółowość stanowi duże utrudnienie w podejmowaniu trafnych decyzji dla posłów i radnych. Powszechnie występującymi w ustawodawstwie wyjątkami od zasady specjalizacji są: prowizorium budżetowe (ujmuje kwoty dochodów i wydatków określone ogólnie), a także układ wykonawczy budżetu (zawiera szczegółowy podział dochodów i wydatków, których kwoty w ustawie lub uchwale budżetowej są mniej szczegółowe).
Zasada jawności i zasada przejrzystości są zasadami, którym w ustawie o finansach publicznych poświęcono odrębny rozdział. Zasadę tę można sprowadzić do postulatu, aby budżet był dostępny obywatelom w fazie planowania, uchwalania i realizowania. Wymaga więc popularyzowania treści ustawy budżetowej w środkach masowego przekazu (prasie, radiu, telewizji). Jawność budżetu, a także finansów publicznych wynika z kilku powodów:
1) konieczności prezentowania podatnikom informacji o tym, jak wykorzystuje się ich dochody,
2) większa kontrola społeczna, ogranicza skłonność administracji do nadużyć ,
3) społeczna kontrola finansów publicznych ma korzystny wpływ psychologiczny na obywateli, poprzez wciąganie ich do udziału w rozwiązywaniu spraw publicznych i wpływaniu na nie.
Cele zasady jawności mają być osiągane m.in. poprzez:
1) jawność sejmowej debaty budżetowej i debat budżetowych jednostek samorządu terytorialnego,
2) jawność sejmowej debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa oraz debat nad wykonaniem sprawozdań budżetowych jednostek samorządu terytorialnego,
3) podawanie do publicznej wiadomości:
a) kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego,
b) kwot gwarancji i poręczeń udzielonych przez Skarb Państwa z wymienieniem podmiotów, którym ich udzielono.
Jawność finansów publicznych wyłącza się w stosunku do tych środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie zostało uznane za tajemnicę państwową.
Zasada przejrzystości postuluje opracowanie budżetu w takim układzie, który pozwala na rozpoznanie procesów zachodzących w obszarze budżetu i łatwą orientację w strukturze dochodów i wydatków. Formalnie chodzi o wyodrębnienie poszczególnych dochodów i wydatków zgodnie z obowiązującym systemem podziałek. Merytorycznie zasada ta wymaga stosowania nie tylko jednolitych kryteriów klasyfikacji, ale także jasnych i jednolitych zasad rachunkowości i sprawozdawczości budżetowej. Ustawa o finansach publicznych zawiera delegację ustawową dla Ministra Finansów w zakresie określenia w drodze rozporządzenia jednolitego planu kont oraz sposobu sporządzania sprawozdań dla jednostek sektora finansów publicznych, budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego uwzględniających zasady rachunkowości i standardy międzynarodowe. Zasada przejrzystości umożliwia prawidłowe planowanie budżetu, a także jego należytą ocenę przez parlament i opinię publiczną.
Zasada realności postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetowych. Jest to zasada o oczywistym znaczeniu.
Zasada operatywności budżetu wymaga opracowania go w układzie podmiotowym, tzn. ze wskazaniem zadań dla konkretnych podmiotów w zakresie gromadzenia dochodów i realizacji wydatków. Odpowiednie rozdziały ustawy o finansach publicznych określają zasady i tryb wykonywania budżetu państwa oraz budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Przepisy ustawy ustalają miedzy innymi zadania Ministra Finansów, dysponentów części budżetu państwa, a także zarządu jednostki samorządu terytorialnego w zakresie sporządzania układów wykonawczych budżetów, informowania o planach finansowych podległe im jednostki, a także określają organy uprawnione do kontroli wykonania budżetów.
Zasada gospodarności wymaga racjonalnego, a więc i oszczędnego wydatkowania środków. Ustawodawca stwierdza, że wydatki publiczne powinny być dokonywane zgodnie z celami i wysokością określoną w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów.
Procedura budżetowa
Wyodrębniamy cztery etapy: przygotowanie projektu budżetu, utrwalanie budżetu, wykonanie budżetu, kontrola budżetu
Etap I: Przygotowanie projektu budżetu poprzedza przyjęcie przez senat rocznych założeń polityki społeczno- gospodarczej państwa - to założenia w oparciu, o które opracowuje się wstępny projekt budżetu (Ministerstwo Finansów), który ma następnie zaakceptować Rada Ministrów. Następnie ministerstwo rozpoczyna organizację prac nad właściwym projektem budżetu. Nota - wytyczne i wskazówki dla poszczególnych resortów, co do opracowania budżetu w wycinku działalności resortów. Ministerstwa opracowują swoje małe budżety, angażując podległe sobie podmioty. Następnie minister w oparciu o odcinkowe budżety tworzy całość i przedstawia ją Radzie Ministrów, z uzasadnieniem i wskazaniem kwestii spornych. Projekt zostaje poddany pod obrady Rady Ministrów. Uchwalony projekt budżetu z uzasadnieniem kierowany jest do Sejmu.
Etap II Utrwalanie budżetu - Odbywają się 3 czytania. Na sesji jesiennej przedstawiony zostaje projekt budżetu i expose ministra finansów. Następnie odbywa się dyskusja posłów i prace nad projektem podejmuje Sejmowa Komisja Polityki Gospodarczej Budżetu i Finansów, która angażuje do prac także inne komisje. Po zakończeniu prac Komisja uchwala budżet. Dochodzi do 2 czytania i ponownie odbywa się debata nad projektem, w której podstawą są wnioski Komisji. Posłowie mogą wnosić poprawki do projektu i do wniosków. Gdy już projekt z poprawkami jest gotowy następuje 3 czytanie, a następnie projekt zostaje skierowany do Senatu i do prezydenta. Projekt jest publikowany w Dzienniku Ustaw. Projekt powinien być uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego, jeżeli jednak tak nie jest to: - prowizorium budżetowe - ustawa określająca poziom dochodów i wydatków państwa na okres uchwalenia budżetu przez Sejm. - projekt budżetu.
Etap III Wykonanie budżetu - Następuje gromadzenie dochodów i dokonywanych wydatków zgodnie z zapisami ustawy budżetowej. Ministrowie opracowują układ wykonawczy, rozpisują dochody i wydatki. Do opracowania zasad realizacji otrzymują wytyczne Rady Ministrów. Ministerstwo Finansów sprawuje kontrolę nad wykonaniem budżetu, a ministrowie nad swoimi częściami. NBP - kasowa obsługa budżetu państwa. Banki komercyjne mogą obsługiwać jednostki i zakłady budżetowe.
Jednostki upoważnione do dysponowania środkami budżetowymi to dysponenci (I, II, III-go stopnia): I-go- główni dysponenci to ministrowie, szefowie resortów centralnych II- go to bezpośrednio podległe jednostkom I- go stopnia III- go podlegają jednostkom II- go stopnia (II może być III), nie mają uprawnień co do przekazywania środków niższym jednostkom.
Rezerwa - 1% wydatków; przeznaczona na pokrycie nieprzewidzianych wydatków w trakcie realizacji budżetu.- ogólna - upoważnienie Ministerstwa Finansów, Rady Ministrów - celowa - pomoc w spłacie kredytów mieszkaniowych, rolnictwo, gminy.
Etap IV Kontrola budżetu - Podstawowym podmiotem jest Sejm, a na bieżąco Ministerstwo Finansów, zobligowany do przedstawiania Radzie Ministrów i NIK-owi okresowych sprawozdań. Naczelny organ kontroli państwa, kontroluje całokształt działalności organów, jednostek budżetowych.
NIK na bieżąco dokonuje kontroli: - legalności - celowości - gospodarności Do 31 maja Rada Ministrów składa sprawozdanie z wykonania budżetu Sejmowi i NIK- owi. Przyjęcie oznacza udzielenie absolutorium.
Prawo Wagnera mówi, że wydatki stale wzrastają. Wzrost ten ma charakter ekstensywny - coraz nowsze obszary objęte kasą publiczną; bądź intensywny - większe nakłady na dane obszary.
Omów podstawowe przekroje klasyfikacji dochodów i wydatków publicznych
Rodzaje dochodów publicznych
Dochody publiczne przejęte przez państwo (samorząd) oznaczają definitywnie, czyli bezzwrotne, zasilanie finansowe władz publicznych. Źródłem tych dochodów są dochody innych podmiotów. Wydatkowanie tych dochodów oznacza ostateczne ich zużycie przez władze publiczne. Dochody publiczne są różne pod względem treści; można wśród nich wyróżnić następujące rodzaje dochodów:
daniny publiczne - Są one klasycznym ciężarem nakładanym na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. Ich główną cechą jest to że podmiot ponoszący ciężar daniny publicznej nie otrzymuje w zamian żadnego bezpośredniego świadczenia (korzyści). Typową daniną publiczną jest podatek, akcyza, cło.
dochody publiczne z majątku i praw majątkowych - Są rezultatem zaangażowania majątku (np. skarbu państwa) w procesy gospodarcze. Władze publiczne znajdują się w pozycji rentiera. Ten rodzaj dochodów jest najmniej konfliktogenny, gdyż jego źródłem są dochody wypracowane za pomocą majątku. Do dochodów majątkowych zalicza się także dochody ze sprzedaży majątku (praw majątkowych).
pozostałe dochody - Możemy tu zaliczyć :
różnego rodzaju opłaty
składki na ubezpieczenie społeczne
składki na ubezpieczenie zdrowotne
składki na różne fundusze publiczne (w przypadku Polski np. składki na Fundusz Pracy czy Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych).
Pozostałe dochody publiczne są niejednorodną grupą dochodów. Pewna ich część mogłaby zostać zakwalifikowana do danin publicznych (niektóre opłaty są ukrytą formą podatku)
Wydatki publiczne
Podstawowe kryterium podziału wydatków publicznych wiąże się z funkcjami państwa i samorządu. Możemy wyróżnić 3 podstawowe funkcje :
klasyczne funkcje publiczne państwa (obrona narodowa, bezpieczeństwo wewnętrzne, wymiar sprawiedliwości, administracja publiczna). W ramach klasycznych funkcji państwa wyróżniamy:
funkcje zewnętrzne
funkcje wewnętrzne
Są tu wydatki związane z utrzymaniem armii, służb zagranicznych, wydatki związane z udziałem danego kraju w międzynarodowych organizacjach, wydatki na utrzymanie administracji, sądownictwa, bezpieczeństwa wewnętrznego.
socjalne funkcje władz publicznych
ekonomiczne funkcje państwa.
Drugi istotny podział wydatków publicznych to podział na wydatki :
realne albo rzeczywiste (nabywcze) - W wyniku wydatków realnych następuje zużycie elementów PKB w drodze zakupów towarów i usług przez jednostki należące do sektora publicznego (zewnętrznym wyrazem tych wydatków są zamówienia publiczne)
transferowe - Są to wydatki dokonywane na rzecz innych podmiotów, rozróżniamy tutaj :
transfery wewnętrzne - dokonywane wewnątrz systemu finansów publicznych (są to wydatki publiczne jednych gestorów funduszy publicznych na rzecz innych gestorów funduszy publicznych, w wyniku tych transferów nie zmienia się ogólna wielkość środków publicznych, natomiast zmienia się struktura ich finalnego wydatkowania)
transfery zewnętrzne - dokonywane na rzecz podmiotów znajdujących się poza sektorem publicznym (jest to zasilanie podmiotów prywatnych w pieniądz pochodzący ze środków publicznych)
Z punktu widzenia kryterium gospodarka krajowa-zagraniczna wydatki publiczne dzielą się na :
wydatki krajowe
wydatki zagraniczne (np. zakupy rządowe poza granicami kraju
Kolejny podział wydatków to podział na wydatki :
bieżące (np.: subwencje i dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego, wynagrodzenia, składki od nich naliczane, zakupy towarów i usług itp. )
majątkowe (np.: zakupy akcji i udziałów w spółkach prawa handlowego, wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych, dotacje celowe na finansowanie inwestycji itp. )
Kolejny podział :
wydatki stałe
wydatki zmienne
Istota tych wydatków zawarta jest w ich nazwie, choć praktycznie nie ma czegoś takiego jak wydatki stałe dlatego też przyjmuje się że do wydatków stałych zaliczyć możemy te wydatki których zmiana jest szczególnie trudna (są zdeterminowane istniejącym prawem wyrażonym poprzez ustawy)
Kolejny podział
wydatki sztywne - są to wydatki które muszą zostać poniesione gdyż ich brak mógłby zachwiać wiarygodnością władz (np.: wydatki na obsługę długu publicznego, na dofinansowanie funduszu ubezpieczeń społecznych
pozostałe wydatki
Wydatki możemy podzielić także według szczebla wydatkowania środków
wydatki szczebla centralnego
wydatki szczebla regionalnego
wydatki szczebla lokalnego
Według kryterium formy funduszu publicznego wyróżniamy :
wydatki budżetowe - obejmują wydatki budżetu państwa i wydatki budżetów samorządowych
wydatki publicznych funduszy celowych - wydatki funduszy państwowych i samorządowych
Ze względu na podmioty wydatkujące środki publiczne :
wydatki jednostek budżetowych
wydatki jednostek pozabudżetowych
Klasyfikacje dochodów budżetowych:
PRAWNA- kryterium: wykorzystanie władczych funkcji podmiotu publicznego prawa administracyjnego. podmiot władczy - dochody gromadzone w sposób przymusowy, (cła, podatki, opłaty). podmiot prywatny - dochody gromadzone dobrowolnie, bez środków przymusu (pożyczki u obywateli, kredyty w bankach komercyjnych, z majątku publicznego).
FINANSOWA - kryterium: definitywność określania dochodów. dochody definitywne - definitywna cząstka majątku (podatki, cła) dochody czasowe - zwrotne
Z punktu widzenia dysponowania nie ma między nimi różnicy, ale lepiej mieć środki z podatków. EKONOMICZNA - kryterium: skutki ekonomiczne - powodują nadzwyczajne skutki ekonomiczne - nie powodują nadzwyczajnych skutków ekonomicznych
Przedstaw pojęcie, przesłanki tworzenia, funkcje oraz główne cechy instytucji funduszu celowego.
Funduszem celowym jest fundusz ustawowo powołany przed dniem wejścia w życie ustawy, którego przychody pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań. Fundusz celowy może działać jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz.
Fundusz celowy, który realizuje zadania wyodrębnione z budżetu:
1) państwa - jest państwowym funduszem celowym,
2) gminy, powiatu lub województwa - jest gminnym, powiatowym lub wojewódzkim funduszem celowym. Podstawą gospodarki finansowej funduszu celowego jest roczny plan finansowy. Wydatki funduszu celowego mogą być dokonywane, z zastrzeżeniem ust. 6, tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących bieżące przychody, w tym dotacje z budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego i pozostałości środków z okresów poprzednich. Fundusze celowe mogą zaciągać kredyty i pożyczki, o ile ustawa tworząca fundusz tak stanowi. Szczegółowe zasady gospodarki finansowej państwowego funduszu celowego, w zakresie nie uregulowanym ustawą tworzącą fundusz, określa, w drodze rozporządzenia, minister nadzorujący państwowy fundusz celowy, w porozumieniu z Ministrem Finansów. (ustawa)
Wymień i krótko omów działające w Polsce fundusze celowe.
W polskim systemie f.p. zaczęły pojawiać się resortowe fundusze celowe:
Fundusz Hipoteczny, którego środki przeznaczone są na refinansowanie kredytów na cele budownictwa mieszkaniowego
Fundusz Przeciwepidemiczny
Krajowy Fundusz Mieszkaniowy
?
Przedstaw metody finansowania świadczeń z ubezpieczeń społecznych - kapitalizacja i repartycja.
Zachowanie realności świadczeń emerytalno - rentowych wymaga ich rewaloryzacji. Możliwa jest ono w dwojaki sposób:
- Na zasadzie repartycji - polega na podejmowaniu arbitralnych, administracyjnych decyzji władz publicznych o waloryzacji świadczeń z ubezpieczenia społecznego
- Na zasadzie kapitalizacji - polega na systemie kapitalizacji składek, co osiąga się przez lokowanie nadwyżek na rynkach kapitałowych. To, która z tych metod jest stosowana przy próbach utrzymania realności świadczeń emerytalno - rentowych, nie ma większego znaczenia, gdyż przy ujemnym wzroście gospodarczym, żaden z dwóch wyżej wymienionych systemów nie jest wstanie zapewnić realności świadczeń ubezpieczeniowych, a tym bardziej ich wzrostu w stosunku do wnoszonych składek.
Podatek pieniężne świadczenie o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, ogólnym i nieodpłatnym pobierane przez państwo lub inny związek publiczno prawny na podstawie przepisów prawa określających warunki , wysokość i termin dokonywania tych opłat. Jest podstawowym źródłem dochodów budżetowych państwa, średnio około 80%. Opłata ma charakter przymusowy, bezzwrotny, odpłatny za określone świadczenie (opłata paszportowa, skarbowa). Opłata towarzyszy świadczeniu, natomiast cena jest celem świadczenia.
Podatek, przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne o charakterze powszechnym, nakładane z mocy prawa przez państwo lub inne organy władzy publicznej (np. samorządy lokalne) na osoby fizyczne i prawne.(internet)
Rodzaje
Podatek rzeczowy to taki, który dotyczy bogactwa (podatek od gruntu). Prosty utrudniający oszustwa, nie dopuszcza ulg, wydajny. Jest to podatek niesprawiedliwy, ślepy .
Podatek osobisty także dotyczy elementu bogactwa ale uwzględnia też indywidualną sytuację podatnika. Podatek osobisty dopuszcza ulgi, staje się bardzo skomplikowany, ułatwia oszustwa. Honoruje w większym stopniu zasadę sprawiedliwości.
Podział podatków ze względu na moment sięgnięcia po bogactwo:
na etapie jego tworzenia wyróżniamy: podatki przychodowe, dochodowe
w fazie zakupu: podatki majątkowe (od nieruchomości, środków transportu)
w fazie wydatkowania bogactwa: podatki konsumpcyjne (wliczone w ceny, od transakcji).
Biorąc pod uwagę opcję prawną:
Podatki pośrednie to takie, których zdolność podatkowa wiąże się z określonymi działaniami, faktami, operacjami. Głównie są to podatki od wydatków, koszty są wliczone w ceny towarów. Posiadają dosyć prostą konstrukcję, są wydajne, waloryzują wpływy budżetowe w razie inflacji. Są niesprawiedliwe, zbyt duże podatki hamują działalność gospodarczą.
Podatki bezpośrednie to takie, których zdolność podatkowa wiąże się bezpośrednio z sytuacją podatnika (głównie od dochodów i majątku). Są to podatki sprawiedliwe, bardzo skomplikowane, ułatwiają oszustwa. Z punktu widzenia technik fiskalnych wadą jest ostentacyjność poboru.
Oraz:
podatki wielofazowe dotyczą różnych faz obrotu gospodarczego
podatki jednofazowe są pobierane w jednej wybranej fazie obrotu (najczęściej w ostatniej). Podatek jest nakładany na producentów wyrobów finalnych (przeznaczonych dla konsumentów). Podmiotem wybranym może być także szczebel handlu albo hurt, detal.
Wielofazowy, kaskadowy, piramidalny, gdy cena zakupu w każdej fazie obrotu (produkcja, hurt, detal) jest skorygowana o wielkość podatku. Podatek ten jest obciążony ekonomiczną wadliwością:
dochodzi do wielokrotnego obciążenia tej samej podstawy
pojawia się zjawisko wielokrotnego pobierania podatku od podatku
Ponadto konstrukcja tego podatku sprzyja monopolizacji pionowej procesów gospodarczych, powoduje zakłócenia w konkurencji, w sposób restrykcyjny uderza w mniejsze podmioty.
Wady te są omijane w innej konstrukcji jaką jest podatek jednofazowy, w ramach którego produkty, surowce podlegające dalszemu przetwarzaniu nie są obciążane podatkiem obrotowym. Podatek jest pobierany w momencie, gdy trafia do konsumenta finalnego. Ma tu miejsce przesuwania podstawy opodatkowania z miejsca, gdzie ona powstaje do miejsca, kiedy podatek jest pobierany.
Podatek jest klasyczną daniną publiczną. Cechą podatku jest jego ogólny charakter, co oznacza, że wszystkie podmioty są objęte podatkiem. Istotna jest funkcja:
fiskalna - podatek jest podstawowym narzędziem przejmowania przez państwo dochodów i zaspakajania popytu na pieniądz
ekonomiczna - skutkiem nakładania podatków jest zmiana w sytuacji dochodowej i majątkowej podatników, co wpływa na ich zachowanie, na podejmowanie decyzji gospodarczych, decyzji konsumpcyjnych, decyzji o oszczędzaniu itp.
Władze publiczne muszą posługiwać się podatkami w sposób racjonalny, tzn. umiejętnie łączyć interesy fiskalne państwa z interesami ekonomicznymi podatników, realizację celów społecznych z ochroną gospodarki przed negatywnymi skutkami podatków.
Ze względu na kryterium przedmiotowe podatki dzielą się na:
podatki majątkowe i podatki od praw majątkowych - źródłem tych podatków jest posiadany przez podatnika majątek. Fiskalna ingerencja państwa nie powinna naruszać ekonomicznej podstawy podatku, co oznacza, że w wyniku nakładania podatków wartość majątku podatnika nie powinna się zmniejszać. Jeżeli na skutek nałożenia podatku następuje uszczuplenie majątku, to wówczas taki podatek określa się mianem podatku realnego, jeśli jednak źródłem podatku jest dochód z majątku, to taki podatek nazywa się podatkiem nominalnym.
podatki od przychodów - płaci się w związku z działalnością gospodarczą i osiąganymi z tego tytułu przychodami. Cechami tych podatków są:
podatki te są pobierane przez państwo niezależnie od wyników działalności gospodarczej,
podatki te są bardzo korzystnym instrumentem fiskalnym państwa, gdyż pomagają zaspokajać popyt państwa na dochód (pieniądz) uzależniając wpływy z tego podatku od sytuacji dochodowej podatnika,
przez ich konstrukcję, stawki i sposób pobierania są podatkami silnie cenotwórczymi lub inaczej są wkalkulowane w cenę towarów i usług, dochody z tego tytułu są powiązane z procesami inflacyjnymi,
mogą być sprzymierzeńcem państwa (rządu) w równoważeniu budżetu. Sytuacja taka występuje wówczas, gdy państwo realizuje większe niż planowane dochody budżetowe jako skutek większej, niż zakładano przy budowaniu budżetu państwa, inflacji. Dzieje się tak dlatego, że podatki te są automatycznie indeksowane stosownie do wzrostu cen, a zwiększanie wydatków budżetu nie musi się odbywać automatycznie.
nazwa sugeruje, że źródłem tych podatków jest przychód, jednak podatki te pokrywane są z dochodów podatników, w ostateczności dochodów gospodarstw domowych.
podatki od dochodów - przedmiotem opodatkowania jest dochód, najczęściej dochód z pracy i dochód z prowadzenia działalności gospodarczej. Ich cechy to:
nawiązują wprost do nadwyżki ekonomicznej wypracowanej przez podmioty, następuje „dzielenie się” dochodem podatnika z państwem
są narzędziem realizacji zasady powszechności opodatkowania, sięgają do jednoznacznej, co do treści ekonomicznej, kategorii dochodu. Mogą być także narzędziem realizacji zasady sprawiedliwego rozłożenia ciężarów publicznych,
są bardziej korzystne dla podatnika niż dla władz publicznych. Istnieje możliwość manipulowania podstawą opodatkowania (zyskiem brutto, dochodem brutto) przez zawyżanie kosztów.
podatki od wydatków - są typowymi podatkami od konsumpcji, jednak ich zakres stosowania jest ograniczony. Stosowane są one wybiórczo. Przedmiotem opodatkowania są wydatki ponoszone na zakup dóbr luksusowych (np. futra, jachty, samochody) i dóbr, które tradycyjnie uważa się za domenę skarbu państwa (sól, alkohol, zapałki, paliwa płynne). Podatek od takich wydatków to akcyza.
Z punktu widzenia związku między ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem rozróżnia się:
podatki bezpośrednie - to takie podatki, w przypadku których istnieje precyzyjnie określona zależność między płaconym podatkiem, tzn. rodzajem podatku, jego wysokością, trybem płacenia, a podatnikiem. Typowymi przykładami są podatki od dochodów i podatki majątkowe.
podatki pośrednie - obciążają podatnika w sposób nie pozostający w ścisłym związku z jego sytuacją dochodową i majątkową. Są podatkami ukrytymi, a ciężary ponoszone przez podatników są bardziej anonimowe. Klasycznymi podatkami pośrednimi są wszystkie podatki od sprzedaży (podatki od przychodów, akcyza).
Konieczne jest zachowanie właściwych proporcji między podatkami bezpośrednimi a podatkami pośrednimi. Proporcje te są ważne ze względu na przestrzeganie elementarnych zasad opodatkowania, jak też realizację fiskalnej funkcji podatków, czyli zaspokojenie popytu państwa na pieniądz.
Podział podatków związany z władztwem podatkowym:
podatki nakładane przez państwo - podstawowe rodzaje podatków są kształtowane przez władze publiczne. Jest to wyrazem dążenia władz do respektowania elementarnych zasad podatkowych, zwłaszcza zasady powszechności i zasady sprawiedliwego rozłożenia ciężarów podatkowych.
podatki nakładane przez władze samorządowe - władztwo podatkowe jest ograniczone, regulowane ustawowo, czyli przez władzę państwową.
Podział ze względu na kryterium terytorialne:
podatki centralne
podatki regionalne
podatki lokalne
Podział ten informuje, jakie podatki zasilają szczebel centralnych władz publicznych, jakie podatki są domeną władz szczebla regionalnego (krajowego, stanowego itp., w zależności od struktury władzy administracyjnej danego kraju), a jakie są domeną władz lokalnych.
V. Podział podatków według podmiotowych źródeł pochodzenia. Przyjmując kryteria stosowane w Systemie Rachunkowości Społecznej (SNA/ESA) można wyróżnić podatki płacone przez:
sektor przedsiębiorstw niefinansowych,
sektor instytucji finansowych
sektor gospodarstw domowych
sektor zagranicy.
Podział ten jest istotny w różnego rodzaju analizach. Może on być pogłębiony przez stosowanie bardziej szczegółowych kryteriów np. kryterium własności, kryterium działów gospodarki narodowej, gałęzi, branż itp.
ELEMENTY TECHNIKI PODATKOWEJ
Technika podatkowa - działalność praktyczna, wynikająca z pełnienia przez podatki ich funkcji, wyrażająca się w ustaleniu obowiązku podatkowego, wymiarze podatku, jego ściągnięciu itd.
Technika podatkowa służy do obliczania i ściągania należności podatkowej. Elementami tej techniki są:
podmiot opodatkowania - każda osoba na której ciąży obowiązek podatkowy - można wyróżnić podmiot czynny (nakładający podatek) i bierny (podmiot, na który zostaje nałożony podatek). W ramach podmiotu biernego można wyróżnić podatnika (podmiot ponoszący ciężar podatku) i płatnika (podmiot, który z mocy prawa jest zobligowany do naliczenia, pobrania i odprowadzenia podatku).
przedmiot podatku - rzecz, albo zdarzenie, z którą prawo wiąże powstanie obowiązku podatkowego (np. otrzymanie wynagrodzeń, spadku)
podstawa opodatkowania - to ilościowe bądź wartościowe wyrażenie przedmiotu opodatkowania
stawka podatkowa - to relacja kwoty podatku do podstawy opodatkowania. Stawki podatkowe występują w dwóch formach:
stawka kwotowa - określa bezpośrednio wielkość podatku należnego władzom publicznym
stawka procentowa - określa, jaka część podstawy opodatkowania stanowi zobowiązanie podatkowe.
Stawki procentowe występują w dwóch odmianach:
stawki stałe - wysokość podatku rośnie w takim samym tempie, co podstawa opodatkowania, dlatego stawki te określa się też jako stawki proporcjonalne
stawki zmienne - wysokość podatku zmienia się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania.
W ramach stawek zmiennych można wyróżnić:
stawki progresywne - podatek rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania
stawki regresywne - stawka podatku maleje wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania
stawki degresywne - są kombinacją stawek progresywnych i stawek proporcjonalnych. Należność podatkowa rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania (czyli progresywnie), ale tylko do pewnego pułapu, po osiągnięciu którego stawka przechodzi w stawkę proporcjonalną.
skala podatkowa - informuje o tym, jaką stawkę należy zastosować do podstawy opodatkowania. Stawka podatkowa może być jedna dla całej podstawy opodatkowania oraz może występować kilka stawek w zależności od tego, czy stawka rośnie szybciej, czy wolniej niż podstawa opodatkowania.
zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe - polegają na tym, że państwo w ramach prowadzonej polityki fiskalnej wyłącza pewną grupę podatników (zwolnienia podmiotowe) lub pewną część przedmiotu opodatkowania (zwolnienia przedmiotowe) z obowiązku zapłacenia podatku. Ulgi podatkowe to tylko częściowe ograniczenie ciężaru podatkowego. Występują dwa rodzaje ulg:
ulgi systemowe - są wbudowane w dany podatek jako obowiązujące wszystkie podmioty, które spełniają określone ustawą warunki. Podatnicy znają z góry warunki, po spełnieniu których pojawia się możliwość zmniejszenia ciężarów podatkowych. Są one instrumentem polityki państwa i eliminują woluntaryzm fiskalny państwa.
ulgi zindywidualizowane - o ich przyznaniu decyduje organ administracji skarbowej. Warunki ulg systemowych nie przewidują wszystkich sytuacji, jakie występują w praktyce. Dlatego też władze skarbowe mogą indywidualnie rozważać sytuację danego podatnika i podejmować decyzje korzystne tak dla podatnika, jak i dla władz publicznych decyzje te muszą wyraźnie rozróżniać korzyści doraźne i długookresowe. Nie należy ich nadużywać.
Zwyżki podatkowe występują wówczas, gdy dany podmiot płaci wyższy podatek niż to wynika z powszechnie obowiązujących zasad. Stosuje się je rzadko, mają one wybitnie represyjny charakter. Przy ich ocenie istotne jest rozpoznanie przyczyn, dla których zostają one wprowadzone w życie.
Funkcje podatku: Fiskalne jest źródłami dochodów budżetowych, dąży się do tego, aby podatek był neutralny względem procesów produkcji. Pozafiskalne dotyczą oddziaływania na procesy gospodarcze i zjawiska społeczne Oddziaływania o charakterze ogólnym Oddziaływania o charakterze selektywnym wkomponowanie ulg i zwolnień dla określonych branż, podatki na przemysł monopolowy.
Podstawowe zasady podatkowe:
Zasady podatkowe - zestaw zaleceń formułowanych przez teorie ekonomii i finansów pod adresem państwa (parlamentu, rządu, partii). Twórcą pierwszych zasad podatkowych była Adam Smith, a istotny wpływ na rzwój tych zasad miał Adolf Wagner.
Zasady fiskalne:
Zasada Wydajności, która mówi, że podatek powinien sięgać po źródła wydajne i stwarzające podstawę do systematycznych i znacznych wpływów budżetowych. Przeciwstawieństwem jest np. podatek od oznak zewnętrznych, podatek giełdowy.
Zasada Stabilności podatkowej (pewności, stałości), która oznacza, że regulacje finansowe powinny mieć w miarę trwały charakter, wszelkie zmiany powinny być wcześniej określane.
Zasada Elastyczności - podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia gosp. i społ. Skale podatkowe powinny być tak skonstruowane, aby uwzględniać różną w różnym czasie sytuację podatników i całej gospodarki.
Zasady ekonomiczne:
Zasada Nienaruszalności majątku opodatkowanego -na pokrycie świadczeń podatkowych musi wystarczyć dochód. Podatek nie może pomniejszać majątku podatnika, by nie doprowadzić go do ruiny.
Zasady sprawiedliwego opodatkowania:
Zasada sprawiedliwości podatkowej. Ponieważ sprawiedliwość jest pojęciem względnym wskazuje się zasadę powszechności -każdy obywatel powinien wnosić swój udział do dochodów budżetowych. Ciężar podatkowy -kogo w większym stopniu obciążać.
Równości -każdy powinien być równo obciążony.
Zdolności do ponoszenia ciężaru podatkowego oznacza, że im ktoś ma więcej tym w większym stopniu powinien być obciążony (służą temu podatki proporcjonalne i progresywne).
Sprawiedliwość pozioma sprowadza się do tego, że podmioty w takiej samej sytuacji majątkowej powinny być w takim samym stopniu obciążane. Sprawiedliwość pionowa oznacza: im podmioty są w lepszej sytuacji tym w większym stopniu powinny być obciążone. Sprawiedliwość obiektywna to taka, którą kieruje się nakładający na dzień dzisiejszy, powinien on respektować sprawiedliwość poziomą i powszechną. Sprawiedliwość subiektywna to sprawiedliwość w odczuciu opodatkowanych.
Zasada Powszechności - ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny, czyli każdy obywatel powinien być objęty podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania stosunku podatkowego.
Zasady techniczne:
Zasada pewności - podatki powinny być takie, aby były niezawodnym źródłem dochodów państwa. Poza tym podatnik powinien wiedzieć do jakich płatności jest zobowiązany z tytułu swojej działalności.
Zasada Dogodności mówi, aby czas i miejsc poboru podatku ustalić w sposób jak najbardziej dogodny dla podatnika.
Zasada Taniości podatku mówi, aby konstrukcje podatkowe budować tak, aby koszty ich poboru były jak najniższe. Koszty należy rozpatrywać w kontekście służb skarbowych, a także w relacji do podatnika, aby jego koszty związane z rozliczeniem były nieduże.
Inne
Zasada Prostoty -mówi o czytelności, jawności, zrozumiałości dla służb skarbowych i podatnika.
Przedstaw i omów krzywą Laffera.
Krzywa Laffera przedstawia w ujęciu teoretycznym zjawisko zależności miedzy skalą opodatkowania, rozmiarami działalności gospodarczej i dochodami budżetu państwa.
Przy niskich skalach progresji podatkowej dochody państwa rosną szybko, gdyż niewielki ciężar podatkowy powoduje wzrost aktywności gospodarczej a w konsekwencji wzrost dochodów będących przedmiotem opodatkowania. W miarę podnoszenia stawki podatkowej dochody rosną, ale wolniej. W punkcie H (high come - najwyższy przychód) następuje przesilenie gdyż dalszy wzrost stawki podatkowej będzie wywoływać ograniczanie działalności gospodarczej, a w konsekwencji spadek dochodów budżetu. W krańcowym przypadku przy stawce podatkowej wynoszącej 100%, dochody zupełnie zanikną. Krzywa Laffera ilustruje zależność odwrotną, tzn. zmniejszanie stawki podatkowej spowoduje wzrost dochodów państwa z tytułu podatków.
W rzeczywistości kształt krzywej Laffera jest różny dla różnych krajów, systemów podatkowych.
Zastosowanie krzywej Laffera w polityce podatkowej jest ograniczone z względu na:
Związek miedzy nakładanymi podatkami i zastosowanymi skalami podatkowymi bardziej odnosi się do pojedynczego podatnika
Wpływ pozapodatkowych czynników na decyzje podatnika o zakresie działalności gospodarczej
Obciążenie podatnika wieloma podatkami dochodowymi (duża użyteczność krzywej). Majątkowymi i przychodowymi (mała użyteczność krzywej).
Przyczyny ucieczki przed podatkiem:
O charakterze moralnym, gdy okradanie fiskusa w ocenie moralnej nie jest traktowane nagannie (jak np. okradanie sąsiada). Wynika to ze sposobu traktowania obywatela przez państwo, powodując brak poczucia winy
O charakterze technicznym, nadmiernie skomplikowany system podatkowy nie ułatwia płacenia podatków a także utrudnia kontrolę skarbową. Niesprawny aparat skarbowy sprzyja ucieczce przed płaceniem. Ponadto niepłaceniu sprzyjają także słabo rozwinięta gospodarka, stagancja gospodarcza itp. o charakterze politycznym, brak identyfikacji z władzą. Ten kto nie płaci podatków twierdzi, że on nie wybierał tej władzy więc dlaczego ma płacić. Niegospodarne wydatkowanie środków przez władzę publiczną budzi również opór podatników.
O charakterze ekonomicznym, jakie korzyści może przynieść podatnikom nie zapłacenie podatków. Wysokie obciążenia skłaniają w większym stopniu do ucieczki przed podatkiem. Nadmierny fiskalizm systemu podatkowego powoduje, że podatnik sam broni się przed systemem.
PRZECIWDZIAŁANIE UCIECZCE PRZED PODATKAMI:
ograniczanie fiskalizmu systemu podatkowego (trudne w praktyce)
działania prewencyjne:
sprawna kontrola podatkowa
komputeryzacja
dbanie o poprawne kontakty z podatnikami
podatnik raz na 2-3 lata powinien być skontrolowany
Działalność represyjne, karanie za przestępstwa i wykroczenia podatkowe jest problemem dyskusyjnym.
PRZERZUCALNOŚĆ PODATKOWA, czyli przesuwanie ciężaru podatku przez podatnika na inne podmioty. Może być różna w zależności od wielkości przerzuconego ciężaru: częściowa całkowita nadmierna
Przerzucalność ma miejsce, gdy ustawa podnosi stawki podatkowe lub ustala nowy (podatnik może przerzucić podatek i jeszcze na tym zarobić). Procedury przerzucania nie są korzystne m in. z punktu zasady sprawiedliwości podatkowej.
Przerzucalność można podzielić ze względu, na kogo zostaną przerzucane na przerzucalność:
w przód - wzrost cen sprzedawanych wyrobów, wzrost podatków, wzrost cen, przerzucenie na nabywców
wstecz - na dostawców, względnie na pracowników zatrudnionych w danym przedsiębiorstwie
właściwą - nie założona z góry przez ustawodawcę
niewłaściwą - założona z góry przez ustawodawcę
Kanibalizm podatkowy oznacza, że nadmierne obciążenia podatkowe wyniszczają źródło podatku, w przypadku działalności gospodarczej dochodzi nawet do jej likwidowania.
Inny sposobem uniknięcia wad podatków wielofazowych jest podatek od wartości dodanej VAT. Podatek płacą wszyscy uczestnicy obrotu gospodarczego, ale tylko od tej części, którą same wypracowały (nowowytworzonej).
WALORY VAT'u
-VAT jest podatkiem sprawiedliwym, bo obciąża podstawę tam gdzie ona powstała, nie daje nieuzasadnionej karty przetargowej podmiotom finalnym, które płacą wysokie podatki
- jednofazowy, przyczynia się do zróżnicowania cen, surowce pozostają raczej tanie, a wyroby finalne raczej drogie, co powoduje, że kształtowanie cen nie jest prawidłowe.
-z punktu widzenia fiskalnego jako podatek jednofazowy oznacza mniejszą systematyczność wpływów do budżetu
- kwestia oszustw podatkowych: podmioty ponosząc mniejsze obciążenia nie są zachęcane do oszustw. Ze względu na ilość obciążonych podmiotów wszyscy podatnicy musieliby być nieuczciwi, aby budżet stracił. W przypadku podatku jednofazowego wystarczy jeden nieuczciwy detalista
- podatek VAT ma wbudowaną konstrukcję, która chroni przed ucieczką przed podatkiem: podatek należny jest naliczonym w następnej fazie, więc sprzedawca chce podatek należny a nabywca nie (on go odejmuje).
VAT jest tak skonstruowany, żeby był neutralny względem konkurencji międzynarodowej, obciąża się wyroby w tym kraju gdzie są one nabywane (charakter terytorialny). Wyroby w kraju sprzedawcy są oczyszczane z podatku, natomiast w kraju importera (nabywcy) są obciążone obowiązującą stawką
Mechanizm rozliczania podatku od towarów i usług VAT:
Został wprowadzony 5 lipca 1993 roku, zastąpił podatek obrotowy jednofazowy pobierany na szczeblu producenta (wtedy też istniał 1% podatek na każdym szczeblu). Jest to podatek o charakterze cenotwórczym i przedmiotowym.
Przedmiot podatku: podatkiem tym obciąża się odpłatne świadczenia, usługi oraz sprzedaż towarów. W Polsce stosuje się zasadę terytorialności. Podatkiem objęty jest również eksport, import towarów i usług, darowizny towarów, bezpłatne świadczenie usług, przekazywanie towarów i świadczenie usług na rzecz właścicieli, pracowników, udziałowców, byłych pracowników i innych, zamiana towaru na towar, towaru na usługę, usługi na towar, usługi na usługę. Cel obciążenie nabywcy określonego wyrobu lub usługi.
Pojęcie towarów i usług odwołuje się do klasyfikacji GUS, która zawiera: wykaz w odniesieniu do towarów klasyfikację wyrobów i usług w odniesieniu do usług klasyfikację obiektów budowlanych w odniesieniu do obiektów budowlanych Przez pojęcie towaru nie rozumie się pieniądza, gruntu oraz wartości niematerialnych i prawnych. Nie wchodzi w to również sprzedaż gier losowych, czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy np. sprzedaż kradzionych samochodów.
Podmiot VAT są to osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne nie posiadając osobowości prawnej, które wykonują wymienione czynności. Nie ma znaczenia czy są to osoby krajowe czy zagraniczne. Podatek nie powinien zawierać ulg.
Wyjątki: zwolnienie na wielkość obrotów (w 1996 poniżej 80 tys. złotych można zdecydować się na płacenie) karta podatkowa, osoby posiadające nie muszą płacić VAT, chyba, że chcą zakłady pracy chronionej bez względu na wielkość obrotu mogą wybrać zwolnienie podmioty zaczynające działalność i przewidujące obroty poniżej 80 tys. złotych mogą wybrać zwolnieni, lecz fakt ten musi zostać zgłoszony wcześniej
Uprzywilejowane są podmioty drobne, aby nie obciążać ich skomplikowaną ewidencją i jednocześnie uniknąć ciągłego kontrolowania.
VAT zniósł wszelkie zwolnienia nabyte podczas funkcjonowania podatku obrotowego. Zmieniono zwolnienia aby zapewnić równość podmiotów.
Stawki:
22% stawka standardowa
7% stawka zarezerwowana dla towarów objętych pewnymi względami społecznymi: towary spożywcze towary gospodarki rolnej i leśnej towary związane z ochroną zdrowia towary dla dzieci (dziecko do lat 11, np. narty do 120cm, meble dla dzieci do lat 6) usługi transportowe, telekomunikacyjne usługi hotelowe i restauracyjne (dla **** i ***** 22%) Ponadto preferencyjna stawka 7% obejmuje materiały i usługi budowlane.
0% zarezerwowana dla eksportu, w sposób przejściowy stosowana wobec niektórych wyrobów (leki, książki, wydawnictwa)
Zwolnienia dotyczą nieprzetworzonych produktów gospodarki leśnej, rolnej i łowieckiej. Zakres ten jest niewielki. Wykaz usług zwolnionych obejmuje: usługi w zakresie służby zdrowia usługi w zakresie edukacji usługi w zakresie administracji publicznej usługi w zakresie opieki socjalnej usługi cmentarne, pogrzebowe, kremacyjne usługi obrony narodowej usługi w zakresie rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa, pośrednictwa ubezpieczeniowego.
Na paliwa i energię wprowadzono stawkę 12%, ponieważ zakłada się dojście w niedługim czasie do stawki 22% (w 1997 17%, w 1998 18% itd.).
0% a zwolnienie. Zwolnienie oznacza zwolnienie z podatki wartości dodanej przez konkretnego podatnika. Stawka 0% służy do całkowitego wyeliminowania podatku z ceny określonego towaru bądź usługi, często wiąże się ona z koniecznością zwrotu podatnikowi podatku pobranego w fazach wcześniejszych, służy oczyszczeniu ceny z podatku ( ( ( (WARTOŚĆ CELNA) podatek importowy) akcyza) VAT)
Scharakteryzuj podstawowe podatki.
A. Podatek dochodowy od osób fizycznych
W Polsce podatek dochodowy od osób fizycznych wprowadzono w 1992r. na mocy ustawy z dnia 26 lipca 1991r. Nosi on charakter podatku syntetycznego.
Podmiotem opodatkowania są osoby fizyczne zamieszkałe na terenie Rzeczypospolitej Polskiej lub osoby, których czasowy pobyt trwa dłużej niż 183 dni.
Przedmiotem opodatkowania są wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów zwolnionych na podstawie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych lub na podstawie odrębnych przepisów. Jeżeli podatnik uzyskuje dochody z więcej niż jednego źródła, to opodatkowaniu podlega suma dochodów ze wszystkich źródeł przychodów.
Dochód, który jest podstawą opodatkowania stanowi nadwyżkę sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania, osiągniętą w danym roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przekraczają sumę przychodów, to różnica jest stratą.
Uproszczona konstrukcja owego podatku:
minus minus
koszty uzyskania ulgi odliczone
przychodu od dochodu
obliczenie
podatku
minus
ulgi odliczone
od podatku
Do najważniejszych źródeł przychodów należy zaliczyć:
wynagrodzenie ze stosunku: pracy, służbowego, spółdzielczego i z pracy nakładczej, a także zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego wypłacane przez zakład pracy,
emerytury i renty krajowe i zagraniczne,
pozarolniczą działalność gospodarczą i wolne zawody.
Przykłady przychodów, które nie są zaliczane do podstawy opodatkowania: świadczenia z pomocy społecznej, odprawy pośmiertne i zasiłki pogrzebowe, diety związane z podróżami służbowymi, renty inwalidzkie, nagrody państwowe, zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne, wychowawcze, porodowe, stypendia naukowe i za wyniki w nauce itp.
Kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodu.
Podmiot: osoby fizyczne (także małoletnich) o miejscu zamieszkania na terytorium RP (w tym wieże wiertnicze, platformy) lub z pobytem czasowym w danym roku podatkowym przekraczającym183 dni (wyjątkiem są służby dyplomatyczne i ich rodziny).
Nieograniczony obowiązek podatkowy oznacza, że podatkowi podlegają wszystkie dochody bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów.
Ograniczony obowiązek podatkowy - podatkowi podlegają tylko dochody uzyskane z pracy wykonywanej na terenie RP oraz inne dochody osiągane na terenie RP.
B. Podatek dochodowy od osób prawnych
Podmiotami tego podatku są osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej (z wyjątkiem spółek nie mających osobowości prawnej).
Z podatku zwolnione są następujące podmioty prawne: Skarb Państwa, NBP, jednostki budżetowe, fundusze celowe, przedsiębiorstwa międzynarodowe, gminy i ich związki w zakresie dochodów własnych, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad, Agencja Rynku Rolnego, ZUS oraz fundusze inwestycyjne i emerytalne. Obowiązek podatkowy osoby prawnej powstaje w momencie wpisania jej do właściwego rejestru. Z opodatkowania podatkiem od osób prawnych wyłączone są osoby prowadzące działy specjalne produkcji rolnej, gdyż podlegają one podatkowi dochodowemu od osób fizycznych.
Przedmiotem opodatkowania jest dochód bez względu na rodzaj źródeł przychodów. Dochodem osoby prawnej jest nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania, osiągnięta w roku podatkowym.
Głównymi rodzajami przychodów są przychody pieniężne z działalności gospodarczej, wartość otrzymanych nieodpłatnych świadczeń oraz przychodów w naturze, a także z tytułu różnic kursowych, odsetki od należności, kary umowne, należne dotacje przedmiotowe z budżetu państwa.
Kosztami uzyskania są nakłady poniesione w celu uzyskania przychodów. Typowymi kosztami są wydatki poniesione na:
zakup surowców, materiałów, energii itp.,
amortyzację środków trwałych i nakłady na ich remonty oraz konserwację,
koszty płac pracowników,
czynsze i różne opłaty.
Podatek dochodowy od osób prawnych ma charakter podatku liniowego. Ustawą z dnia 15 lutego 1992r. o podatku od osób prawnych wprowadzono stawkę podatkową w wysokości 40%. W następnych latach obniżano stawkę. I tak: 97r.- 38%, 98r.-36%, 99r.-34%, 2000r.-30%, 2001r. i 2002r.-28%. Określono też stawki na lata przyszłe - 2003r.-24%, 2004r.-22%.
C. Zryczałtowane formy opodatkowania dochodów osób fizycznych
Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą w niewielkim rozmiarze mogą korzystać ze zryczałtowanych form opodatkowania, takich głównie jak:
karta podatkowa,
ryczałt od przychodów ewidencjonowanych.
Karta podatkowa stanowi uproszczoną formę opodatkowania podatkiem dochodowym osób fizycznych prowadzących małe przedsiębiorstwa, głównie o charakterze usługowym i wytwórczo-usługowym (handel detaliczny, działalność gastronomiczna, usługi transportowe). Osoby opodatkowane w tej formie nie muszą dokumentować faktycznych przychodów i kosztów, są też zwolnione z obowiązku prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych i deklaracji o wysokości uzyskanego dochodu oraz od wpłacania zaliczek na podatek dochodowy.
Stawki karty podatkowej uzależnione są od miejsca wykonywania działalności i jej rodzaju oraz liczby zatrudnionych pracowników. Wpływy z karty podatkowej stanowią dochód gminy.
Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych wprowadzono w 1994r. Podatnicy mogą opłacać podatek od działalności gospodarczej w tej formie, jeżeli ich łączne przychody uzyskane z danej działalności nie przekraczają danej kwoty. Ryczałt ten obliczany jest od przychodów ewidencjonowanych bez pomniejszania ich o koszty uzyskania. Stawki natomiast określane są procentowo na podstawie przeciętnej dochodowości dla grupy podatników wykonujących działalność w zbliżonych warunkach ekonomiczno-finansowych. Podatnicy płacący ryczałt prowadzą jedynie uproszczoną ewidencję przychodów. W ciągu roku podatkowego składają informację półroczną, a po upływie roku podatkowego zeznanie roczne. Przychodów opodatkowanych w formie karty podatkowej, a także ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, nie łączy się z dochodami z innych źródeł opodatkowanymi na ogólnych zasadach.
D. Podatek od towarów i usług (polski VAT) oraz podatek akcyzowy
VAT wprowadzono w Polsce na podstawie ustawy o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym z dnia 8 stycznia 1993r. Istota VAT polega na tym, że obciąża on jedynie wartość dodaną w konkretnej fazie. W celu obliczenia VAT wpłacanego do urzędu skarbowego wyróżnia się:
Podatek VAT należny w danej fazie wynika z zastosowania stawki podatkowej do obrotu realizowanego w tej fazie. Jest to więc podatek wynikający z opodatkowania czynności będących przedmiotem tego podatku wg określonej stawki,
Podatek VAT naliczony jest podatkiem zapłaconym w poprzedniej fazie. Jego wysokość wynika z faktur zakupu, które podatnik otrzymuje od sprzedającego w momencie dokonania transakcji zakupu towaru i usługi,
Podatek VAT do zapłacenia jest różnicą między podatkiem należnym a naliczonym. Gdy jest to różnica ujemna podatek do zapłacenia przekształca się w podatek do zwrotu na rzecz podatnika.
Stawka podatku VAT nie jest zawarta w cenie zbytu, lecz dolicza się ją do tej ceny i obciąża ona wyłącznie finalnego odbiorcę. Jest to więc typowy podatek konsumpcyjny neutralny w odniesieniu do kosztów uzyskania przychodów.
Podmiotem opodatkowania są osoby fizyczne i prawne oraz jednostki nie mające osobowości prawnej, które dokonują sprzedaży towarów oraz świadczą usługi.
Przedmiotem opodatkowania jest sprzedaż towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium Polski, eksport oraz import towarów i usług, zamiana, świadczenie usług na potrzeby własne podatników oraz usług związanych z reprezentacją i reklamą.
Z opodatkowania zwolnione są niektóre towary zamieszczone w załączniku do ustawy, są to: produkty gospodarki rolnej, hodowlanej, ogrodniczej, leśnej i rybackiej oraz żywność nisko przetworzona, wyroby rękodzieła ludowego i artystycznego oraz wiele rodzajów usług, głównie na rzecz rolnictwa, leśnictwa i ochrony środowiska, a także ludności. Do tej ostatniej grupy należą usługi pocztowe, mieszkaniowe, administracji państwowej i samorządowej, niematerialne usługi komunalne, usługi w zakresie nauki, oświaty i wychowania, ochrony zdrowia i opieki społecznej, kultury i sztuki, kultury fizycznej i sportu oraz finansów i ubezpieczeń.
Z podatku od towarów i usług zwolnione są też artykuły używane, artykuły przewożone do kraju na czas określony bądź też towary importowane stanowiące odpowiednik wyrobów krajowych zwolnionych od cła.
W podatku VAT stosuje się zasadniczo trzy stawki:
podstawowa - w wysokości 22% wartości,
obniżona - w wysokości 7%,
tzw. zerowa - 0%.
Stawka podstawowa obejmuje zdecydowaną większość towarów. Stawka obniżona stosowana jest w odniesieniu do towarów o niskiej elastyczności popytu (art. Spożywcze, towary związane z ochroną zdrowia, towary dla dzieci, międzymiastowe przewozy pasażerskie). Stawka 0% stosowana jest przede wszystkim w eksporcie. Została ona również przyjęta w niektórych grupach towarów i usług, np. dla środków do produkcji rolnej.
Opodatkowaniu akcyzą podlega w Polsce m.in.: paliwa do silników, oleje smarowe, broń gazowa, urządzenia do prowadzenia gier losowych, wyroby futrzarskie, perfumeryjne, wysokiej klasy sprzęt elektroniczny, samochody osobowe, jachty, łodzie żaglowe, wyroby tytoniowe, spirytusowe, winiarskie, piwo, karty do gry, sól, zapałki.
Podatek akcyzowy obciąża konsumenta. Pobierany jest jednak u producenta lub importera niezależnie od innych podatków. Nie podlega mu natomiast sprzedaż wyrobów akcyzowych na eksport.
Stawki podatku ustala się kwotowo lub procentowo, przy jednoczesnym zachowaniu w tym zakresie stosunkowo dużych uprawnień dla Ministra Finansów. Ustawodawca określił bowiem jedynie górne granice stawek dla poszczególnych grup wyrobów.
Podstawę opodatkowania stanowi obrót wyrobami akcyzowymi, a przy imporcie wartość celna powiększona o należne cło. W przypadku wyrobów akcyzowych podstawa opodatkowania podatkiem VAT obejmuje obok kwoty obrotu również podatek akcyzowy.
Uzasadnienie do stosowania akcyzy:
obejmuje się nią towary, których nadmierna konsumpcja nie jest pożądana społecznie: wyroby tytoniowe, alkohol, gry hazardowe
ponoszenie dodatkowych kosztów społecznych w związku z konsumpcją pewnych artykułów
oszczędna i ograniczona konsumpcja jest pożądana przez władzę np. przed wojną
wyroby wysoce akumulatywne lub, te które się do tego nadają:
koszt wytworzenia nie jest zbyt wysoki
konsumpcja ma charakter masowy
popyt jest sztywny (pozwala na podnoszenie ceny)
Podatek akcyzowy jest uregulowany w ustawie razem z VATem. W Polsce obejmuje szeroki wachlarz wyrobów: karty do gry samochody do określonej ceny sprzęt radiowo telewizyjny wysokiej klasy kamery guma do żucia broń gazowa opakowania z tworzyw sztucznych
E. Podatek od nieruchomości
Podatek ten w obecnej postaci funkcjonuje od 1991r. (ustawa z dnia 12 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych).
Podmiotami tego podatku są właściciele, samoistni posiadacze, użytkownicy wieczystości nieruchomości i ich posiadacze bez tytułu prawnego.
Przedmiot opodatkowania stanowią:
budynki lub ich części,
budowle związane z prowadzeniem działalności gospodarczej innej niż rolnicza lub leśna,
grunty nie podlegające opodatkowaniem podatkiem rolnym,
grunty objęte podatkiem rolnym, ale związane z prowadzeniem działalności gospodarczej innej niż rolnicza lub leśna.
Podstawą opodatkowania są:
- dla budynków lub ich części: powierzchnia użytkowa (w m2),
- dla budowli: ich wartość początkowa (amortyzacja),
- dla gruntów: ich powierzchnia (w m2).
Wysokość stawek określa rada gminy, z tym, że nie mogą one przekroczyć maksymalnych stawek ustalanych corocznie rozporządzeniem Ministra Finansów.
Ustawowo zwolnione są z omawianego podatku niektóre nieruchomości, np.: zajęte na potrzeby samorządu terytorialnego, będące własnością państw obcych lub organizacji międzynarodowych, drogi publiczne, budowle i grunty wykorzystane przez PKP, lotniska oraz porty morskie i rzeczne, budowle i grunty wykorzystane bezpośrednio do wytwarzania energii elektrycznej i jej przesyłania oraz rurociągi i urządzenia kanalizacyjne wraz z budynkami stacji wodociągowych i gruntami.
Podatek od nieruchomości stanowi dochód gminy.
F. Podatek od posiadania psów
Podmiotem opodatkowania w tym podatku są osoby fizyczne posiadające psy (ustawa z dnia 12 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych). Podatek wyrażony jest kwotowo w odniesieniu do jednego psa, w skali rocznej. Stawka podatku podlega corocznej zmianie. Rada gminy może ustalić stawkę niższą od ustawowej, do niej należy też określenie zasad poboru i terminów płatności podatku.
Z tego podatku zwolnieni są: osoby kalekie, osoby niepełnosprawne - korzystające z pomocy psów, osoby w wieku powyżej 70 lat - prowadzące samodzielnie gospodarstwo domowe, posiadacze gospodarstw rolnych - od dwóch psów służących do pilnowania gospodarstw i bez względu na liczbę, jeśli psy służą do pilnowania stad na pastwiskach.
G. Podatek od środków transportowych
Podmiotem opodatkowania tym podatkiem są od 1998r.jedynie właściciele samochodów ciężarowych, będących w posiadaniu zarówno osób prawnych, jak i fizycznych (podstawa prawna jak przy F).
Przedmiotem opodatkowania są samochody ciężarowe, ciągniki, przyczepy i autobusy. Stawka podatku jest uzależniona od rodzaju środka transportu.
Z tego podatku zwolnione są środki transportowe będące w posiadaniu przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych i innych misji zagranicznych pod warunkiem wzajemności oraz środki stanowiące zapasy mobilizacyjne.
Podatek ten stanowi dochód gminy.
H. Podatek rolny
Podmiotami opodatkowania w podatku rolnym są właściciele i samoistni posiadacze gospodarstw rolnych. Podatek obciąża osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej.
Przedmiotem opodatkowania są użytki rolne i leśne stanowiące gospodarstwo rolne o powierzchni przekraczającej 1 hektar.
Podstawą opodatkowania jest hektar przeliczeniowy użytków rolnych. W celu ustalenia hektara przeliczeniowego, hektar fizyczny użytków rolnych przelicza się za pomocą odpowiednich współczynników ustalonych w ustawie o podatku rolnym.
Podatek rolny od gruntów jest podatkiem kwotowym. Stawka podatku wyrażona jest w równowartości ceny 2,5 kwintala żyta z jednego hektara przeliczeniowego. Od 1990r., w związku z procesami inflacyjnymi, w celu podtrzymania wartości realnej obciążeń, stawka podatku została podzielona na dwie części. Każda z części wynosi równowartość 1,25q żyta w I półroczu i drugie 1,25q żyta w II półroczu roku podatkowego.
W podatku tym stosuje się zwolnienia przedmiotowe, które dotyczą m.in.:
- użytków rolnych klasy V, VI, VII,
- gruntów pod lasami w wieku do 50 lat,
- gruntów wyłączonych z użytkowania rolniczego,
- gruntów powstałych z zagospodarowania nieużytków.
Ponadto podatnikowi przysługują ulgi z tytułu:
· położenia gospodarstw na terenach podgórskich i górskich,
· nabycia gruntów na utworzenie bądź powiększenie gospodarstwa rolnego,
· klęsk żywiołowych,
· dokonania inwestycji w sferze ochrony środowiska lub pozyskania naturalnych źródeł energii.
Podatek rolny jest dochodem gmin.
I. Podatek leśny
Obowiązuje on w Polsce w aktualnym kształcie od 1 stycznia 1992r. (ustawa z 28 wrzesień 1991r. o lasach).
Podmiotem opodatkowania są osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, będące w dniu 1 stycznia roku podatkowego właścicielami lasów, a w przypadku lasów stanowiących własność skarbu państwa lub gminy - posiadaczami tych lasów. Obowiązek podatkowy w odniesieniu do lasów pozostających w zarządzie lasów państwowych ciąży na nadleśnictwach.
Przedmiotem opodatkowania są wszystkie lasy, z wyjątkiem: nie związanych z gospodarką leśną, zajętych na ośrodki wypoczynkowe, działki budowlane i rekreacyjne, wyłączonych decyzjami administracyjnymi z gospodarki na cele inne niż leśne.
Podstawę opodatkowania tym podatkiem stanowi liczba hektarów przeliczeniowych , ustalona na podstawie powierzchni głównych gruntów drzew w drzewostanie i jakości drzewostanu.
Stawka podatku leśnego od jednego hektara przeliczeniowego wynosi, za każde półrocze roku podatkowego, równowartość pieniężną 0,125 m3 drewna tartacznego iglastego.
J. Podatek od spadków i darowizn
Podatek ten jest regulowany ustawą 28 lipca 1983r. o podatku od spadków i darowizn.
Podmiotem opodatkowania są wyłącznie osoby fizyczne.
Przedmiotem opodatkowania jest nabycie przez te osoby własności rzeczy znajdujących się w kraju i praw wykonywanych w kraju w drodze spadku, darowizny lub zasiedzenia. Podatkowi podlega również nabycie praw do wkładu oszczędnościowego, na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci.
Podstawą opodatkowania jest wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych, po potrąceniu długów, ustalona wg stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia złożenia zeznania podatkowego urzędowi skarbowemu lub pobrania podatku od płatnika.
Cechą tego podatku jest uzależnienie jego wysokości od osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe. Wg tego kryterium ustawa wyróżnia trzy grupy podatkowe:
· Do grupy I zalicza się: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę, teściów;
· Do grupy II zalicza się: zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżeństwo rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych;
· Do grupy III zalicza się: innych nabywców.
Zwolnienia od podatku o charakterze przedmiotowym: nabycie własności lub wieczystego użytkowania gospodarstwa rolnego, nabycie w drodze spadku praw autorskich, nabycie przez osobę zaliczaną do I grupy podatkowej zakładu wytwórczego, budowlanego, handlowego lub usługowego, nabycie w drodze darowizny z zagranicy maszyn, narzędzi i urządzeń do prowadzenia działalności gospodarczej.
K. Podatek od czynności cywilnoprawnych
Podstawą prawną jest ustawa z dnia9 września 2000r. o podatku od czynności cywilnoprawnych.
1. Podatkowi podlegają:
1) następujące czynności cywilnoprawne:
a) umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych,
b) umowy pożyczki,
c) umowy poręczenia,
d) umowy darowizny - w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy,
e) umowy dożywocia oraz ustanowienia odpłatnej renty,
f) umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności - w części dotyczącej spłat lub dopłat,
g) umowy majątkowe małżeńskie,
h) ustanowienie hipoteki,
i) ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności,
j) umowy depozytu nieprawidłowego,
k) umowy spółki (akty założycielskie),
2) zmiany umów wymienionych w pkt 1, jeżeli powodują one podwyższenie podstawy opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych,
3) orzeczenia sądów, w tym również polubownych, oraz ugody, jeżeli wywołują one takie same skutki prawne, jak czynności cywilnoprawne wymienione w pkt 1.
Nie podlegają podatkowi:
1) czynności cywilnoprawne w sprawach:
a) alimentacyjnych, opieki, kurateli i przysposobienia,
b) ubezpieczenia społecznego, ubezpieczenia zdrowotnego, opieki społecznej, ulg określonych w przepisach szczególnych dla żołnierzy niezawodowych i poborowych odbywających służbę zastępczą oraz ich rodzin, a także uprawnień dla osób niepełnosprawnych i osób objętych przepisami o szczególnych uprawnieniach dla kombatantów,
c) wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, wyborów do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego oraz referendum,
d) powszechnego obowiązku obrony,
e) zatrudnienia, świadczeń socjalnych i wynagrodzeń za pracę,
f) nauki, szkolnictwa i oświaty pozaszkolnej oraz zdrowia,
g) podlegających przepisom o gospodarce nieruchomościami lub przepisom o autostradach płatnych,
2) umowy sprzedaży albo zamiany nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego na podstawie przepisów o ochronie i kształtowaniu środowiska,
3) umowy sprzedaży rzeczy w postępowaniu egzekucyjnym lub upadłościowym,
4) czynności cywilnoprawne, jeżeli przynajmniej jedna ze stron z tytułu dokonania tej czynności na podstawie odrębnych przepisów jest opodatkowana podatkiem od towarów i usług lub jest zwolniona od tego podatku.
1. Obowiązek podatkowy, z zastrzeżeniem ust. 2, powstaje:
1) z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej, a w przypadku gdy płatnikami są nabywcy rzeczy przeznaczonych do przerobu lub odprzedaży - z chwilą wypłacenia należności,
2) z chwilą podjęcia uchwały o podwyższeniu kapitału spółki mającej osobowość prawną,
3) z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu, doręczenia wyroku sądu polubownego lub zawarcia ugody - od przedmiotów opodatkowania określonych w art. 1 ust. 1 pkt 3,
4) z chwilą powołania się na okoliczność dokonania czynności cywilnoprawnej - jeżeli podatnik nie złożył deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności, a którakolwiek ze stron po upływie tego terminu powołuje się przed organami podatkowymi lub organami kontroli skarbowej na okoliczność jej dokonania; w tym przypadku obowiązek podatkowy powstaje jedynie w stosunku do podatnika, który powołał się na okoliczność dokonania czynności cywilnoprawnej.
1. Obowiązek zapłaty podatku, z zastrzeżeniem ust. 2, ciąży solidarnie na osobach fizycznych, osobach prawnych i jednostkach organizacyjnych niemających osobowości prawnej będących stronami czynności cywilnoprawnej, a w przypadku określonym w art. 4 pkt 2 na spółce.
2. Jeżeli jedną ze stron czynności cywilnoprawnej jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej zwolniona od podatku od czynności cywilnoprawnych, obowiązek zapłaty podatku ciąży solidarnie na pozostałych stronach tej czynności.
1. Podstawę opodatkowania stanowi:
1) przy umowie sprzedaży:
a) rzeczy ruchomych nabywanych do przerobu lub odprzedaży - cena sprzedaży,
b) zawieranej przez nierezydentów - równowartość w złotych kwoty zagranicznych środków płatniczych, określonej w zezwoleniu dewizowym, przeznaczonych na zapłacenie ceny,
c) w pozostałych przypadkach - wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego,
2) przy umowie zamiany:
a) lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego na taki lokal lub prawo do lokalu - różnica wartości rynkowych zamienianych lokali lub praw do lokali,
b) w pozostałych przypadkach - wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego, od którego przypada wyższy podatek,
3) przy umowie darowizny - wartość długów i ciężarów albo zobowiązań przejętych przez obdarowanego,
4) przy umowie dożywocia - wartość rynkowa nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego,
5) przy umowie o zniesienie współwłasności lub o dział spadku - wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego nabytego ponad wartość udziału we współwłasności lub spadku,
6) przy ustanowieniu odpłatnego użytkowania, w tym również nieprawidłowego oraz odpłatnej służebności - wartość świadczeń użytkownika bądź osoby, na rzecz której ustanowiono służebność, za okres, na jaki prawa te zostały ustanowione,
7) przy umowie pożyczki i umowie depozytu nieprawidłowego - kwota lub wartość pożyczki albo depozytu,
8) przy umowie spółki:
a) przy zawarciu umowy - wartość wkładów wniesionych do majątku spółki albo wartość kapitału zakładowego (akcyjnego),
b) przy zmianie umowy - wartość wkładów powiększających majątek spółki albo wartość podwyższonego kapitału zakładowego (akcyjnego),
c) przy dopłatach - wartość dopłat,
d) przy pożyczce wspólnika (akcjonariusza) na rzecz spółki - kwota lub wartość pożyczki,
e) przy oddaniu spółce rzeczy lub praw majątkowych do nieodpłatnego używania - roczna wartość nieodpłatnego używania, którą przyjmuje się w wysokości 4% wartości rzeczy lub prawa majątkowego oddanego do nieodpłatnego używania,
9) przy umowie renty - skapitalizowana wartość renty, ustalana według zasad przewidzianych w przepisach o podatku od spadków i darowizn lub wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego nabytego tytułem wynagrodzenia, jeżeli jest ona wyższa od skapitalizowanej wartości renty,
10) przy ustanowieniu hipoteki - kwota zabezpieczonej wierzytelności.
Zwalnia się od podatku następujące strony czynności cywilnoprawnych:
1) państwa obce, ich przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i siły zbrojne, międzynarodowe organizacje i instytucje oraz ich oddziały i przedstawicielstwa,
2) jednostki budżetowe,
3) osoby prawne, których celem statutowym jest działalność naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa, kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu, kultu religijnego, dobroczynności,itp
4) jednostki samorządu terytorialnego,
5) Skarb Państwa,
6) osoby nabywające na potrzeby własne sprzęt rehabilitacyjny, wózki inwalidzkie, motorowery, motocykle lub samochody osobowe, zaliczone, w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, do grupy osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności bez względu na rodzaj schorzenia oraz osoby o lekkim stopniu niepełnosprawności w związku ze schorzeniami narządów ruchu.
Zwalnia się od podatku następujące czynności cywilnoprawne:
1) sprzedaż walut obcych,
2) przeniesienie własności nieruchomości, z wyjątkiem budynków mieszkalnych lub ich części znajdujących się na obszarze miast,
3) sprzedaż nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym,
4) sprzedaż budynku mieszkalnego lub jego części, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym, ,
5) zamianę budynku mieszkalnego lub jego części, lokali mieszkalnych stanowiących odrębną nieruchomość, spółdzielczych własnościowych praw do lokalu mieszkalnego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: praw do domu jednorodzinnego lub praw do lokalu w małym domu mieszkalnym, jeżeli stronami umowy są osoby zaliczone do I grupy podatkowej zgodnie z przepisami o podatku od spadków i darowizn,
6) sprzedaż rzeczy ruchomych, jeżeli podstawa opodatkowania nie przekracza 1000 zł,
7) sprzedaż bonów i obligacji skarbowych,
8) sprzedaż bonów pieniężnych Narodowego Banku Polskiego,
9) sprzedaż papierów wartościowych domom maklerskim i bankom prowadzącym działalność maklerską oraz sprzedaż papierów wartościowych dokonywaną za pośrednictwem domów maklerskich lub banków prowadzących działalność maklerską,
10) pożyczki udzielane:
a) przez przedsiębiorców niemających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej siedziby lub zarządu, prowadzących działalność w zakresie kredytowania oraz udzielania pożyczek,
b) osobom prawnym zwolnionym od podatku
c) na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn - do wysokości kwoty nie podlegającej opodatkowaniu tym podatkiem,
d) innym osobom, niż wymienione w lit. c), jeżeli łączna kwota lub wartość tych pożyczek udzielonych tej samej osobie nie przekracza w ciągu roku 1000 zł,
e) z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych,
f) z utworzonych w drodze ustawy innych funduszów celowych,
11) umowy spółki:
a) w części dotyczącej kapitału, jego podwyższenia, dopłat, pożyczek udzielanych spółce przez wspólnika (akcjonariusza) oraz nieodpłatnego używania rzeczy lub praw majątkowych wniesionych do spółki przez osoby prawne określone w art. 8 pkt 2-5,
b) jeżeli z umowy spółki wynika, że wyłącznym przedmiotem działalności spółki jest pozyskiwanie oraz produkcja materiałów budowlanych z miejscowych surowców,
12) poręczenia
13) ustanowienie hipoteki:
a) na morskich statkach handlowych i rybackich,
b) na zabezpieczenie dotacji lub innych form pomocy finansowej, udzielanych organizacjom społecznym działającym w dziedzinie sportu i turystyki,
c) na zabezpieczenie wierzytelności banków z tytułu kredytów udzielanych rolnikom indywidualnym lub zespołom rolników indywidualnych na budownictwo inwentarskie lub składowe, wraz z urządzeniami towarzyszącymi,
d) przysługującej spółdzielniom mieszkaniowym i wierzycielom spółdzielni mieszkaniowych,
e) na zabezpieczenie pożyczek i kredytów udzielanych z funduszy celowych.
Scharakteryzuj podstawowe opłaty publiczne
Opłaty publiczne - forma niepodatkowych dochodów budżetu państwa lub budżetów organów samorządowych, nie mających charakteru płatności transferowych, lecz będących ekwiwalentem za określone świadczenia wzajemne instytucji państwowych i samorządowych na rzecz osób je wnoszących. Wyróżnia się trzy grupy opłat publicznych:
1) opłaty administracyjne, związane z działalnością urzędów, takie jak np. opłaty skarbowe pobierane przy zawieraniu umów majątkowych, wydawaniu świadectw i zezwoleń, opłaty sądowe i arbitrażowe, patentowe, legalizacyjne i in.
2) opłaty gospodarcze, np. z tytułu korzystania ze środowiska naturalnego i jego zanieczyszczania, za legalizację przyrządów mierniczych, za ochronę wynalazków, wzorów użytkowych itp.
3) opłaty socjalne i kulturalne, np. za korzystanie ze żłobków, przedszkoli, zakładów pomocy społecznej, za wstęp do muzeów i in.
Opłata publiczna jest świadczeniem pieniężnym, przymusowym, bezzwrotnym, jednostronnie ustalanym i pobieranym przez władze publiczne. Zasadnicza różnica polega na tym, że opłata, w przeciwieństwie do podatku, rodzi roszczenie do określonego świadczenia na rzecz jej płatnika, na przykład otrzymania koncesji, zezwolenia na budowę domu.
Opłata skarbowa zasila budżety samorządowe lub budżet państwa. Obowiązek jej uiszczenia ciąży na osobach fizycznych i prawnych oraz jednostkach organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej.
Opłacie skarbowej podlegają przede wszystkim:
- w postępowaniu w sprawach indywidualnych z zakresu administracji państwowej: podania, czynności podejmowane na wniosek zainteresowanego, zaświadczenia, zezwolenia,
- czynności cywilnoprawne (np.: umów sprzedaży rzeczy i praw majątkowych, umów dzierżawy i poddzierżawy, małżeńskich umów majątkowych),
dokumenty.
Opłata miejscowa pobierana jest od osób fizycznych przebywających w celach wypoczynkowych, zdrowotnych lub turystycznych w miejscowościach mających korzystne właściwości klimatyczne lub walory krajobrazowe.
Miejscowości, w których można pobierać opłatę miejscową określa wojewoda na wniosek gminy. Ustawa zwalnia z podatku członków przedstawicielstw państw obcych, osoby przebywające w szpitalach, uzdrowiskach i sanatoriach, osoby niewidome i ich przewodników, zorganizowane grupy dzieci i młodzieży oraz osoby posiadające w danej miejscowości domy letniskowe i opłacające podatek od nieruchomości.
Przedstaw pojęcie i rodzaje ceł.
Cło to jedna z najstarszych instytucji finansowych. Spełniają one dwie podstawowe funkcje:
- Funkcja fiskalna - jest możliwość wykorzystywania ceł jako istotnego źródła dochodów publicznych.
- Funkcja protekcjonistyczna - polega na ochronie gospodarki przed towarami z zewnątrz.
Polityka celna, wysokość stawek itd. Od dawna należą do problemów kontrowersyjnych. Istotą jest, czy państwo ma ochraniać rynek krajowy, a tym samym naruszać podstawy mechanizmu rynkowego - wolnej konkurencji, czy też otwierać rynek dla towarów, usług, kapitału zagranicznego, a więc zmuszać podmioty krajowe do konkurowania. Nawrót do liberalizmu gospodarczego (powstawanie organizacji krajów, które znoszą bariery celne) powoduje, że cła jako źródło dochodów publicznych wykazują tendencje spadkową.
Z punktu widzenia kierunku ruchu towarów cła dzielimy na:
Importowe - ustalane w celu ochrony produkcji krajowej, w celach fiskalnych, jako środek odwetu, środek poprawy bilansu płatniczego i handlowego
Eksportowe - stosowane gdy kraj jest monopolistą w danej dziedzinie i wskazane jest pozostawienie produktów na rynku rodzimym.
tranzytowe
Z punktu widzenia sposobu określenia wysokości ceł wyróżniamy:
cła ad valorem - określane w % w stosunku do wartości towaru
cła specyficzne - ustalane w stosunku do ilości towarów
cła kombinowane - ustalane w zależności od ilości i wartości towarów
Ze względu na ekonomiczny charakter ceł:
cła fiskalne - w celu zapewnienia państwu odpowiednich dochodów
cła ochronne - ochrona produkcji krajowej przed produkcją zagraniczną
cła ekspansywne - odmiana ceł ochronnych - utrzymują wysokie ceny na rynku wew. i zmuszają do ekspansji na rynki zewnętrzne
Wg kryterium podmiotu ustalania ceł mamy cła autonomiczne i cła umowne
Wg rodzaju taryfy celnej mamy cła maksymalne i minimalne
Wg kryterium zróżnicowania traktowania mamy cła dyskryminacyjne o wyższym poziomie od ogólnie obowiązującego oraz cła preferencyjne.
?
Wydatki budżetu państwa dzielą się na:
1) wydatki bieżące,
2)wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa,
3) wydatki majątkowe.
2. Wydatki bieżące obejmują:
1) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,
2) dotacje,
3) wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane,
4) inne świadczenia na rzecz osób fizycznych,
5) zakupy towarów i usług,
6) inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich statutowych zadań.
3. Świadczenia na rzecz osób fizycznych obejmują wydatki budżetu państwa kierowane, na podstawie odrębnych przepisów, bezpośrednio lub pośrednio do osób fizycznych, a nie będące wynagrodzeniem za świadczoną pracę.
4. Dotacjami są, podlegające szczególnym zasadom rozliczania, wydatki budżetu państwa przeznaczone na:
1) finansowanie lub dofinansowanie:
a) zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami,
b) ustawowo określonych zadań, realizowanych przez jednostki inne niż jednostki samorządu terytorialnego,
c) bieżących zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego,
d) zadań zleconych do realizacji jednostkom nie zaliczonym do sektora finansów publicznych oraz fundacjom i stowarzyszeniom,
e) kosztów realizacji inwestycji, o których mowa w art. 74 ust. 2, zwane dalej “dotacjami celowymi”,
2) dofinansowanie działalności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu, zwane dalej “dotacjami podmiotowymi”,
3) dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowanych według stawek jednostkowych, zwane dalej “dotacjami przedmiotowymi”,
4) dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych w zakresie określonym w odrębnej ustawie,
5) pierwsze wyposażenie w środki obrotowe nowo tworzonych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, zwane dalej “dotacjami na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe”.
5. Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa obejmują w szczególności wydatki budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami.
6. Wydatki majątkowe obejmują:
1) wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego,
2) wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji.
Pojęcie oraz rodzaje deficytu budżetowego
Opisując mechanizmy powstania deficytu budżetowego i długu publicznego należy mieć na uwadze strumieniowy charakter dochodów i wydatków budżetowych.
Deficyt rzeczywisty - jest faktyczną różnicą między wydatkami i dochodami w danym okresie (roku budżetowym)
Deficyt strukturalny - jest wielkością symulowaną, hipotetyczną, powstającą w warunkach, gdy dochody i wydatki są realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki
Deficyt cykliczny - jest rezultatem cyklu koniunkturalnego (ożywienia lub recesji) wpływającego na dochody i wydatki budżetowe, a więc występuje w warunkach, gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych.
Różnica między budżetem strukturalnym a cyklicznym wynika ze stosowania różnych narzędzi polityki fiskalnej, do których zalicza się automatyczne stabilizatory koniunktury i/lub narzędzia dyskrecjonalnego oddziaływania państwa na gospodarkę. Deficyt cykliczny jest konsekwencją stosowania automatycznych stabilizatorów koniunktury.
Pojęcie i rodzaje długu publicznego
Przez państwowy dług publiczny rozumie się nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.
Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów:
1) wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne,
2) zaciągniętych kredytów i pożyczek,
3) przyjętych depozytów,
4) wymagalnych zobowiązań:
a) jednostek budżetowych,
b) wynikających z ustaw i orzeczeń sądu, udzielonych poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów.
Przez dług Skarbu Państwa rozumie się nominalne zadłużenie Skarbu Państwa. (wg ustawy)
Dług publiczny - finansowe zobowiązanie władz publicznych (państwowych i samorządowych) z tytułu zaciągniętych pożyczek. Jest on skutkiem zobowiązań państwa powstałych w wyniku:
Zaciągnięcia bezpośrednich pożyczek oraz kredytów
Emisji papierów wartościowych
Nieuregulowania przez jednostki sektora publicznego wymagalnych zobowiązań
Rodzaje długu publicznego
Kryterium dowolności udzielania pożyczek:
Dług publiczny dobrowolny
Dług publiczny przymusowy
W celu rozpoznania przyczyn i skutków zadłużenia publicznego dług publiczny dzielimy na:
Globalny - obejmujący dług państwa, dług samorządów oraz innych związków publicznoprawnych
Wewnętrzny (krajowy) dług publiczny
Zewnętrzny (zagraniczny) dług publiczny
Przyjmując kryterium czasu rozróżnia się
Dług krótkoterminowy (płynny) - związany jest z bieżącymi potrzebami władz publicznych, zaciągany w związku z równoważeniem budżetu państwa
Dług długoterminowy (fundowany) - powstaje z zaciągania pożyczek długoterminowych, z których finansuje się wydatki majątkowe, związane zwłaszcza z budową obiektów użyteczności publicznej
Z punktu widzenia zasad ewidencji i rzeczywistego obciążenia gospodarki i społeczeństwa długiem publicznym mamy:
Dług publiczny brutto - związany jest z faktem udzielania pożyczek przez państwo - zobowiązania władz publicznych względem podmiotów krajowych i zagranicznych znajdujących się poza sektorem publicznym
Dług publiczny netto = dług brutto - należności władz publicznych od innych podmiotów
Inny podział to
Dług nominalny - wartość nominalna zobowiązań władz publicznych
Dług realny - wartość realna długu po uwzględnieniu procesów inflacyjnych
Kolejny podział to:
Dług rzeczywisty - nominalne, wymagalne zobowiązania bilansowe władz publicznych
Dług potencjalny - warunkowe, pozabilansowe zobowiązanie władz publicznych, związane najczęściej z udzielanymi przez władze publiczne poręczeniami i gwarancjami.
Ze względu na strukturę władz publicznych wyróżniamy:
Dług centralny (państwowy)
Dług lokalny (samorządowy)
Cele zarządzania długiem publicznym
Cele główne
Konieczność wspierania przez rząd polityki monetarnej banku centralnego - przez wchłanianie nadmiernej ilości pieniądza w drodze sprzedaży instrumentów dłużnych sektorowi pozabankowemu.
Umocnienie państwowych rezerw walutowych
Ponoszenie pewnego ciężaru finansowania deficytu w bieżących obrotach bilansu płatniczego przez rząd.
Cel 2 i 3 rząd może realizować przez zaciąganie pożyczek za granicą (u innych rządów) albo na rynkach zagranicznych.
Cele dodatkowe
Zapewnienie stałego dostępu władz publicznych do rynków finansowych - jest to długofalowy, strategiczny cel zarządzania długiem publicznym. Cel ten może być realizowany przez budowanie i utrzymywanie zaufania inwestorów do państwa oraz oferowanie instrumentów dłużnych na warunkach konkurencyjnych.
Efektywne zarządzanie nowymi emisjami papierów wartościowych - wymaga dobrego rozpoznania rynków oraz zastosowania efektywnych technik sprzedaży.
Minimalizacja kosztów pozyskania i obsługi długu publicznego - należy dążyć do optymalizacji warunków na których pożyczane są pieniądze władzom publicznym. Należy dążyć do ograniczenia kosztów administracyjnych i zmniejszenia udziału pośredników finansowych w operacjach skarbu państwa.
Koordynowanie bieżącej i przyszłej zapadalności instrumentów skarbu państwa z wymagalnością zobowiązań skarbu państwa - należy do najtrudniejszych, wymaga stosowania wyrafinowanych i sformalizowanych metod, zbliżonych do metod stosowanych przez banki i towarzystwa ubezpieczeniowe.
Programowanie oszczędności w tym zwłaszcza oszczędności długoterminowych gospodarstw domowych - ważne jest tu różnicowanie oferty instrumentów dłużnych, które mają trafić do ludności w celu mobilizacji oszczędności
Zapewnienie sprawnego funkcjonowania wtórnego rynku papierów wartościowych skarbowych - ułatwia to zarządzanie długiem publicznym, umożliwiając swoistą grę państwa na rynkach finansowych instrumentami emisji pierwotnej oraz instrumentami na rynku wtórnym. Gra taka sprzyja zachowaniu płynności finansowej rządu, obniżaniu kosztów pozyskiwania kapitału, itp. Rozwój wtórnego rynku skarbowych papierów wartościowych przyczynia się do rozwoju rynków finansowych, zwiększa ich bezpieczeństwo, poprawia płynność aktywów finansowych itp.
Minister Finansów ustala strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz państwowym długiem publicznym, obejmujących w szczególności:
1) stabilność makroekonomiczną gospodarki i jej zdolność do rozwoju,
2) bezpieczeństwo finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa,
3) koszty obsługi długu Skarbu Państwa,
kształtowanie struktury zadłużenia,
5) wpływ prowadzonych operacji dłużnych na krajowy rynek finansowy.
2. Minister Finansów opracowuje trzyletnią strategię oddziaływania na dług sektora finansów publicznych.
Dokumenty, o których mowa w ust. 1, Minister Finansów przedkłada Radzie Ministrów do zatwierdzenia.
Rada Ministrów po zatwierdzeniu dokumentów, o których mowa w ust. 1, przedkłada je Sejmowi wraz z uzasadnieniem projektu ustawy budżetowej (ustawa)
Kryteria konwergencji Traktatu z Maastricht: (internet - bo w Owsiaku nie znalazłam)
stabilność cen; inflacja nie przekraczająca 1,5 proc. w odniesieniu do średnich stóp inflacji, osiągniętych przez trzy najlepiej prosperujące państwa
waluta utrzymująca się przez co najmniej dwa lata w wąskim przedziale mechanizmu wymiennego (2,25 proc. w górę i w dół)
wzrost stóp procentowych nie przekraczający 2 proc. wzrostu trzech najlepiej prosperujących państw
deficyt budżetowy nie przekraczający 3 proc. PKB
dług publiczny nie przekraczający 60 proc. PKB
Instytucje kontrolujące gospodarkę środkami publicznymi (Internet)
Najwyższa Izba Kontroli, NIK, naczelny organ kontroli państwowej podległy Sejmowi RP, działający na zasadach kolegialności. Istniała już w latach 1921-1939. W okresie powojennym powołana w 1949 jako organ niezależny od rządu, w latach 1952-1957 zastąpiona przez Ministerstwo Kontroli Państwowej.
Zasadniczym zadaniem NIK jest kontrola działalności organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych. NIK może także kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych.
Kontrola NIK polega w szczególności na badaniu wykonania budżetu państwa oraz realizacji ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, działalności gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej tych jednostek pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.
NIK kontroluje także wykonanie budżetu, gospodarkę finansową i majątkową Kancelarii Prezydenta RP, Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowego Biura Wyborczego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Państwowej Inspekcji Pracy.
NIK przedstawia Sejmowi RP sprawozdanie ze swojej działalności za każdy kolejny rok ubiegły. Pracami NIK kieruje prezes powoływany przez Sejm bezwzględną większością głosów, za zgodą Senatu RP.
Prezes Najwyższej Izby Kontroli, kierownik NIK, odpowiedzialny przed Sejmem za pracę i działalność Izby. Zgodnie z Konstytucją RP i Regulaminem Sejmu RP powołuje i odwołuje Sejm za zgodą Senatu bezwzględną większością głosów (większość głosów), na wniosek marszałka sejmu albo co najmniej 35 posłów. Jego kadencja trwa 6 lat i może być powołany na to stanowisko tylko raz.
Prezes NIK przedstawia Prezydium Sejmu przedkładane Sejmowi przez NIK uwagi do sprawozdania Rady Ministrów z wykonania ustawy budżetowej i innych planów finansowych państwa, sprawozdania z wyników kontroli oraz wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm lub jego organy (tj. Marszałka Sejmu, Prezydium Sejmu, komisje sejmowe) określonych problemów społeczno-gospodarczych i organizacyjno-prawnych związanych z działalnością organów administracji państwowej (administracja publiczna).
Prezes NIK przedkłada też Prezydium Sejmu okresowe plany pracy oraz sprawozdania z rocznej działalności NIK. Zobowiązany też jest do udziału na posiedzeniach Sejmu, pod jego adresem mogą być kierowane interpelacje poselskie.
Prezes NIK nie może: zajmować innego stanowiska (z wyjątkiem profesora szkoły wyższej), należeć do partii politycznych, związków zawodowych ani prowadzić działalności, której nie da się pogodzić z godnością urzędu. Ponadto, bez zgody Sejmu, nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, pozbawiony wolności, zatrzymany bądź aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku. O zatrzymaniu prezesa NIK musi być niezwłocznie powiadomiony Marszałek Sejmu, który może nakazać zwolnienie.
Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.
Podstawowe zasady informacji i kontroli budżetowej gmin reguluje ustawa z 26 listopada 1998 roku o finansach publicznych (Dz.U. nr 155 poz. 1014 z późn. zm.). Stanowi ona m.in., że zarząd gminy przedstawia radzie gminy i Regionalnej Izbie Obrachunkowej informację o przebiegu wykonania budżetu gminy za pierwsze półrocze, w terminie 60 dni po upływie okresu sprawozdawczego.
Ponadto zarząd gminy opracowuje roczne sprawozdanie z wykonania budżetu gminy w układzie według działów, rozdziałów i paragrafów oraz odrębne sprawozdanie z wykonania planów finansowych zadań z zakresu administracji rządowej zleconych ustawami w układzie według części, działów, rozdziałów i paragrafów. Sprawozdanie z wykonania budżetu gminy wójt lub burmistrz przesyła Regionalnej Izbie Obrachunkowej i właściwemu wojewódzkiemu urzędowi statystycznemu, natomiast sprawozdanie z wykonania zadań zleconych - RIO oraz we właściwym zakresie dysponentom części budżetu państwa. Sprawozdanie to rada gminy rozpatruje w terminie do 30 kwietnia po roku sprawozdawczym i podejmuje na tej podstawie decyzje w sprawie udzielenia absolutorium zarządowi.
Zgodnie z art. 62 ustawy o samorządzie gminnym, kontrolę gospodarki finansowej gmin i związków gmin sprawują Regionalne Izby Obrachunkowe. Izby te w Polsce zostały powołane do sprawowania kontroli gospodarki finansowej i zamówień publicznych m.in. z jednostek samorządu terytorialnego (więc także gmin), związków międzygminnych, innych komunalnych osób prawnych oraz nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych. Ponadto RIO wydają opinie w sprawach określonych ustawami, prowadzą działalność informacyjną i szkoleniową w zakresie spraw budżetowych, a także orzekają w sprawach o naruszenie dyscypliny budżetowej w gminach.
Regionalne Izby Obrachunkowe dokonują kompleksowej kontroli gospodarki finansowej gmin co najmniej raz na cztery lata. Kontrola prowadzona jest na podstawie kryterium zgodności z prawem i zgodności dokumentów ze stanem faktycznym. W zakresie zadań zleconych kontroli dokonuje się ponadto na podstawie kryterium gospodarności, celowości i rzetelności.
Na podstawie wyników kontroli izba kieruje do kontrolowanej jednostki wystąpienie pokontrolne, wskazując źródła i przyczyny nieprawidłowości, ich rozmiary, osoby odpowiedzialne oraz wnioski zmierzające do ich usunięcia i do usprawnienia badanej działalności. W ciągu 30 dni jednostka kontrolowana powinna powiadomić izbę o wykonaniu wniosków lub o przyczynach ich niewykonania. Jeżeli podczas kontroli dojdzie do stwierdzenia nieprawidłowości w zakresie rozliczeń subwencji i dotacji celowych na zadania własne i zlecone, wówczas izba przekazuje informację o tym fakcie prezesowi Rady Ministrów i organom dokonującym podziału tych środków.
Ważną kwestię stanowi nadzór nad działalnością komunalną w zakresie spraw budżetowych. Dotyczy ona badania zgodności uchwał organów gmin w sprawach:
- budżetu i procedury jego uchwalania, układu wykonawczego budżetu gminy, jego szczegółowości oraz zmian,
- absolutorium dla zarządu,
- emitowania obligacji oraz określania zasad ich zbywania, nabywania i wykupu przez zarząd,
- zaciągania pożyczek i kredytów długoterminowych,
- ustalania maksymalnej wysokości pożyczek i kredytów krótkoterminowych,
- zobowiązań w zakresie podejmowania inwestycji i remontów o wartości przekraczającej granicę ustaloną corocznie przez radę,
- określenia wysokości sumy, do której zarząd może samodzielnie zaciągnąć zobowiązania,
- udzielania poręczeń majątkowych,
- wskazania banków prowadzących obsługę bankową gminy,
- określenia zakresu i zasad przyznawania dotacji dla jednostek gospodarki pozabudżetowej,
- blokowania planowanych wydatków budżetowych,
- upoważnienia zarządu gminy do dokonywania zmian w budżecie,
- upoważnienia zarządu do dysponowania rezerwami,
- uchwalania planu dochodów i wydatków gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej.
W razie nieuchwalenia budżetu przez radę gminy do dnia 31 marca roku budżetowego, izba ustala budżet gminy w terminie do końca kwietnia tego roku w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań zleconych.
Prowadząc postępowanie nadzorcze w sprawie uznania uchwały budżetowej rady gminy za nieważną, izba wskazuje nieprawidłowości oraz sposób i termin ich usunięcia. W razie nieusunięcia przez odpowiedni organ nieprawidłowości we wskazanym terminie, kolegium izby orzeka o nieważności stosownych uchwał budżetowych w całości lub w części. Stwierdzenie nieważności uchwały budżetowej gminy w całości lub w części skutkuje ustaleniem przez kolegium izby budżetu gminy lub jego części (dotyczy to uchwał dotkniętych nieważnością).
W sytuacji nieistotnego naruszenia prawa w uchwale podlegającej nadzorowi izby, nie stwierdza się nieważności uchwał, lecz wskazuje się sposób usunięcia uchybienia.
Regionalne Izby Obrachunkowe wyposażone zostały w liczne kompetencje pośrednie między nadzorem a kontrolą gospodarki finansowej gmin. Chodzi tu zwłaszcza o uprawnienia do opiniowania aktów i czynności podejmowanych przez organy gminy. Izby wyrażają opinię w sprawach dotyczących gospodarki finansowej. Na przykład o możliwości spłaty kredytu lub pożyczki. Opinia w tej sprawie wydawana jest na wniosek kredytodawcy lub pożyczkodawcy. Izba może opiniować przedkładane do jej wiadomości projekty budżetów gmin wraz z informacjami o stanie mienia komunalnego oraz objaśnieniami. Ponadto opinie mogą dotyczyć przedkładanych izbom przez zarządy gmin informacjach o przebiegu wykonania budżetu przez pierwsze półrocze oraz przedkładanych sprawozdań z wykonania budżetu gminy wraz z odrębnymi sprawozdaniami z wykonania planów finansowych zadań z zakresu administracji rządowej, zleconych w gminach.
Organami RIO są kolegium izby i komisja orzekająca w sprawach o naruszenie dyscypliny budżetowej. Do wydawania opinii w wymienionych wyżej sprawach prezes izby powołuje trzyosobowe składy orzekające. Od ich uchwał gmina może się odwołać do kolegium izby. Ten ostatni organ właściwy jest również do rozpatrywania spraw dotyczących komunalnego nadzoru nad gospodarką budżetową gminy oraz w innych sprawach określonych ustawami. Kontrola finansowa gmin wykonywana jest przez inspektorów izby.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
1
1
1320
Należny podatek
Kwota podatku
Dochód do opodatkowania
Dochód brutto
Przychód