KONSTYTUCJA						02-04-1997 uchwalona 16-07-1997 ogłoszona Dz.U 17-10-1997 obowiązuje ( 3 m-ce od ogłoszenia)
Pojęcie			Konstytucja to jedyna ustawa obowiązująca w państwie ,która kompleksowo reguluje całokształt zagadnień dotyczących : 1/ Konstytucja jest to ustawa wyposażona w największą moc prawną. 2/ Określa podstawowe zasady ustroju politycznego państwa. 3/ Jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. 4/ Jest ustawą o szczególnym znaczeniu, ustawą zasadniczą. 5/ reguluje relacje pomiędzy państwem a obywatelem, określenie podstawowych praw , wolności i obowiązków jednostki 6/ określa normy określające stosunek prawa wewnętrznego do międzynarodowego O pierwszoplanowej roli konstytucji w systemie prawnym państwa decydują dwie zasady: — konstytucja może być zmieniona tylko w szczególnym trybie, — wszystkie akty prawne muszą być zgodne z konstytucją. Można wyróżnić dwa znaczenia Konstytucji: 1/ w ujęciu materialnym - oznacza normy prawne ( w tym także normy prawa zwyczajowego) regulujące kwestie ustroju, organizacji i funkcjonowania państwa oraz określa pozycje jednostki w państwie, 2/ w ujęciu formalnym - to normy prawne ustanowione w szczególnej procedurze, znajdujące się w akcie prawnym o szczególnym znaczeniu i szczególnej nazwie. Konstytucja stanowi prawną podstawę działalności wszystkich organów w państwie. Sejm, Senat, Prezydent i inne naczelne organy państwowe w Polsce czerpią upoważnienie do swojej działalności z Konstytucji RP.
Budowa			Konst. z 2-04-1997r. składa się : wstępu (preambuły) i 243 art. ujętych w 13 rozdz. Czesi ogólnej : - intytulacja konstyt. z dnia - preambuła -wstęp - kiedyś poprzedzony np. inwokacją - rozdziały - XIII Części szczegółowej : - podziału tekstu konstytucji w obrębie poszczególnych rozdziałów. Podtytuły w ich obrębie jest artykuły, punkty i podpunkty itp. Preambuła Rozdział I Rzeczypospolita Rozdział II Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela Rozdział III Źródła prawa Rozdział IV Sejm i Senat Rozdział V Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Rozdział VI Rada Ministrów i administracja rządowa Rozdział VII Samorząd terytorialny Rozdział VIII Sądy i trybunały Rozdział IX Organy kontroli państwowej i ochrony prawa Rozdział X Finanse publiczne Rozdział XI Stany nadzwyczajne Rozdział XII Zmiana Konstytucji Rozdział XIII Przepisy przejściowe i końcowe - określa procedurę zmiany K
Cechy:			Cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej 1/ Konstytucja jest ustawą, bo uchwalana jest przez parlament. 2/ Jest aktem normatywnym i powszechnie obowiązującym. Cechy: - szczególna treść, - szczególna forma, - szczególna moc prawna. - szczególna nazwa - uchwalanie - zmiany
Szczególna treść				Polega na zakresie regulowanych przez nią materii i sposobie regulowania tych materii. Określa: - ogólne zasady ustroju państwa - ustrój naczelnych organów państwa, zakresu ich kompetencji i wzajemnych relacji - podstawowych praw, wolności i obowiązków jednostki - tryb zmiany konstytucji - o szczególnej treści świadczy język(podniosły , momentami patetyczny) Cechy mająca wpływ na strukturę treści - Normy kompetencyjne- uprawnienia albo obowiązki - Normy organizacyjne- mówi konst. kto wchodzi w skład rady ministrów określają strukturę parlamentu, rządu - Normy proceduralne- np. prawo wyborcze - Normy programowe- określające cele i zadania państwa, org. Państwa
Szczególna forma				polega : - szczególnej nazwie - constituare, ustanawiać, urządzać. Żaden inny akt prawny nie może być tak samo nazywany jak Konstytucja. Zasada ta dotyczy także innych nazw używanych zamiennie do Konstytucji, takich jak: ustawa zasadnicza, ustawa urzędowa, karta konstytucyjna. Nazwa aktu w tym przypadku odgrywa zasadniczą rolę, gdyż akt prawny nawet jeśli uchwalony jest w trybie przewidzianym do uchwalenia konstytucji a nie nazwany "Konstytucja", Konstytucją nie jest. - szczególnym trybie powstawania - uchwalana przez parlament, Projekt Konstytucji jest często przygotowywany przez specjalnie do tego powołane komisje. Może to być Komisja Konstytucyjna - jak w Polsce, może to być też gremium polityków i ekspertów powołanych spoza parlamentu. Uchwalenie Konstytucji przez parlament wymaga zwykle uzyskania szczególnej większości i szczególnego kworum. Niekiedy też Konstytucja uchwalona już przez parlament musi zostać poddana referendum w celu jej ostatecznego zatwierdzenia. W taki sposób powstała polska Konstytucja z 1997 roku. - sposobie dokonywania zmian - patrz pkt dot. zmian !!! Projekt konstytucji przygotowywany jest przez specjalne ciało polityczne pozostające poza systemem komisji parlamentarnych ( nadzwyczajna komisja, gremium polityków i ekspertów). Uchwalenie konstytucji wymaga uzyskania szczególnej większości i szczególnego kworum. Niekiedy konstytucja musi zostać poddana pod referendum.
Szczególna moc prawna				Konstytucji usytuowana jest na najwyższym miejscu w systemie prawa stanowionego. Zasadą tego systemu jest hierarchiczność poszczególnych aktów normatywnych. Wynikają z tego kolejne zasady: z uwagi na charakter konstytucji jako aktu o najwyższej mocy prawnej przedmiot objęty jej regulacją ma charakter nieograniczony. Ponadto obowiązuje zasada zgodności z Konstytucją wszystkich niższych rangą aktów normatywnych. Akt sprzeczny jest uchylany. Sprzeczność taka może mieć charakter materialny, proceduralny lub kompetencyjny. Wszystkie akty normatywne muszą być także spójne z Konstytucją. 1/ najwyższe miejsce w systemie norm prawa stanowionego. 2/ jest aktem najwyższym, przedmiot jej normowania ma charakter pierwotny i nieograniczony 3/ wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne, nie mogą być sprzeczne. Sprzeczność może przybierać: - charakter materialny- takie ukształtowanie treści normy, że nie jest możliwe jednoczesne wykonanie tej normy i normy konstytucyjnej - charakter proceduralny- przepis lub akt został wydany w sposób naruszający uregulowania konstytucyjne - charakter kompetencyjny- gdy akt lub norma prawna została wydana przez podmiot, któremu konstytucja nie przyznała w tym zakresie kompetencji 4/ Na ustawodawcy konst. spoczywa obowiązek wydawania aktów normatywnych dla realizacji postanowień np. art. 111 Konst. (normy ustawowe w odniesieniu do konstytucji mają charakter wykonawczy choć ustawy nie są wykonawcze) 5/ Określa samego ustawodawcę i jego kompetencje 6/ Wyjątki od zasad zawartych w konst. są dopuszczalne tylko i wyłącznie w drodze ustawy
UCHWALENIE				Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, to znaczy połączone izby Sejmu i Senatu, w dniu 2 kwietnia 1997r., a następnie przyjęta w ogólnokrajowym referendum. Kwestię trybu uchwalania i publikacji Konstytucji reguluje ustawa konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 roku o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1992 Nr 67 poz. 336). Jest to ustawa o randze konstytucyjnej. Ustawa o trybie uchwalenia Konstytucji przewiduje następujące etapy prac nad nową ustawą zasadniczą: a. Inicjatywa ustawodawcza (art. 2) przysługuje: - Komisji Konstytucyjnej, grupie 56 członków Zgromadzenia Narodowego, Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, w terminie 6 m-cy od wejścia w życie ustawy inicjatywa 500 000 osób posiadających czynne prawo wyborcze do Sejmu. w terminie 3 m-cy od wejścia w życie ustawy b. Debata na temat zasadniczych kwestii ustrojowych Przeprowadzana jest w Sejmie po zebraniu wszystkich projektów Konstytucji. Może się odbyć w każdym czasie na wniosek Komisji Konstytucyjnej. c. Pierwsze czytanie (art. 6) Podczas pierwszego czytania Zgromadzenie Narodowe decyduje czy dany projekt Konstytucji odrzucić lub skierować do Komisji Konstytucyjnej. Pierwsze czytanie obejmuje debatę. d. Drugie czytanie (art. 7) Podczas drugiego czytania ocenie poddawany jest tekst jednolity projektu Konstytucji przygotowany przez Komisję Konstytucyjną. Komisja przedkłada sprawozdanie. Drugie czytanie obejmuje debatę, zgłaszanie poprawek i głosowanie. Quorum potrzebne do przyjęcia poprawek oraz uchwalenia Konstytucji w drugim czytaniu to 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków Zgromadzenia Narodowego. W razie nieuchwalenia Konstytucji w drugim czytaniu, Zgromadzenie Narodowe może przekazać projekt ponownie do Komisji Konstytucyjnej. e. Publikacja projektu Konstytucja uchwalona w drugim czytaniu jest przekazywana Prezydentowi i podawana do wiadomości publicznej. f. Trzecie czytanie Trzecie czytanie odbywa się w sytuacji zgłoszenia przez Prezydenta propozycji poprawek do Konstytucji. Zgłoszenie poprawek powinno nastąpić do 60 dni od otrzymania projektu Konstytucji przez Prezydenta. Trzecie czytanie ma dwa etapy: - głosowanie nad zmianami zaproponowanymi przez Prezydenta (do przyjęcia wymagana jest bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby członków Zgromadzenia) - głosowanie nad uchwaleniem Konstytucji (quorum takie jak w drugim czytaniu) g. Referendum Referendum należy przeprowadzić w terminie do 4 miesięcy od uchwalenia Konstytucji. Referendum zarządza Prezydent w ciągu 14 dni od daty uchwalenia. Dla przyjęcia Konstytucji w referendum potrzebna jest większość biorących udział w głosowaniu. h. Podpisanie Prezydent podpisuje przyjętą w referendum Konstytucję. Co ciekawe nie został sprecyzowany termin na podpisanie Konstytucji. i. Publikacja Podpisana Konstytucja podlega niezwłocznemu ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
Zmiany konstytucji i Tryb ich dokonania				Nie ma odrębnej procedury zmiany całkowitej lub częściowej Konstytucji RP i wszystko objęte jest jednym trybem określonym w Konstytucji. Tryb uchwalania zmian Konstytucji został uregulowany w art. 235 Konst. art. 235 Konstytucja 1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej. 2. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat. 3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy. 4. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy. 6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy rozdziałów I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących. 7. Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. [schowaj] 1. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej. 2. Zmiana Konstytucji - Ustawa o zmianie konstytucji musi zostać uchwalona przez Sejm (większością 2\3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów) i nie później niż w ciągu 60 dni przez senat (bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów). Konieczna jest zgoda obu izb 3. Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy. 4. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. 5. Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy. 6. Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących. 7. Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej- nie przysługuje P. prawo veta 8. Konstytucja nie może być zmieniona w czasie trwania stanu nadzwyczajnego (nie można w tym czasie wnosić projektów ustaw o zmianie konstytucji, a prace nad projektami już wniesionymi należy zawiesić) I, II, XII rozdziały w K. , które podlegają pewnego rodzaju ochronie przed zmianą, może być ona przeprowadzona tylko w drodze referendum zatwierdzającego . Z wnioskiem występuje : 1/5 posłów, Senat w całości, Prezydent. Referendum zatwierdza M.sejmu i jest przyjęta zmiana gdy za opowie się większość głosujących
Gwarancja nadrzędności Konstytucji w systemie prawa									Zasada nadrzędności Konstytucji w systemie źródeł prawa oznacza zakaz stanowienia aktów prawnych z nią sprzecznych a także nakłada obowiązek realizowania jej postanowień. Najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa oznacza, że żadna norma prawna pochodząca z aktu niższego rangą od Konstytucji, nie może być z nią sprzeczna. klauzula supremacyjna : konstytucja jest najwyższym prawem w państwie 1/ Gwarancje o charakterze prawnym : czyli przesłanki, które wskazują na nadrzędność konstytucji. a) bezpośrednie: przepis zawarty w konstytucji, który mówi, że konstytucja jest najważniejszym prawem, Nadrzędność wynika z tego, ,że jest ona uchwalana inaczej niż inne ustawy (konstytucja w znaczeniu formalnym). b) pośrednie: konstytucja może postanawiać, że wraz z jej wejściem tracą moc akty sprzeczne z tą konstytucją bądź może postanawiać, że w ciągu np. 2 lat tracą moc akty sprzeczne z tą konstytucją. Innym przepisem świadczącym o nadrzędności konstytucji jest przepis nakładający na RM obowiązek uchwalenia określonych ustaw współdziałających z konstytucją. Powołanie organu, którego zadaniem jest badanie konstytucyjności - wskazuje to, iż organ traktuje konstytucję jako akt ważny. 2/ Gwarancje o charakterze instytucjonalnym: wskazanie instytucji, które świadczą o nadrzędności. Chodzi tu o organy o charakterze specjalnym, kontrolę konstytucyjności prawa a także o kontrolę konstyt. stosowania prawa.
Funkcje konstytucji									Konstytucja, ze względu na swoje ogromne znaczenie dla systemu źródeł prawa, spełnia określone funkcje. Funkcje te można określić jako zespół skutków społecznych, wywoływanych stale w danej społeczności, a dotyczących określonej sfery życia, powoduje istnienie Konstytucji. Funkcje Konstytucji przenikają się wzajemnie, żadna z nich nie jest nadrzędna względem innych. Można wyróżnić następujące funkcje: 1)Funkcja prawna - która polega na pełnieniu przez Konstytucję roli aktu prawnego w zakresie regulowanych przez nią stosunków społecznych, politycznych i gospodarczych, 2)Funkcja stabilizacyjna ( petryfikująca ) - polegająca na utrwaleniu czegoś w pewnej niezmiennej formie, 3)Funkcja programowa ( dynamiczna ) - określająca otwartość Konstytucji na przyszłość i wyznaczanie przez nią celów, 4)Funkcja integracyjna - odnosząca się do integracji obywateli z państwem, którego zasady reguluje Konstytucja, 5)Funkcja organizatorska - Konstytucja określa bowiem zasady organizacji i funkcjonowania państwa a także państwowe struktury wewnętrzne, 6)Funkcja wychowawcza - dotycząca z jednej strony upowszechnienia określonych wartości, zasad i idei, z drugiej zaś równocześnie stymulująca przyjmowania nowych.
Zasady naczelne konstytucji									Przez naczelne zasady konstytucji rozumiemy normy prawne w nich zawarte, w których szczególna doniosłość wyraża się w tym że: kształtują inne normy konstytucyjne wyrażają podstawowe wartości akceptowane przez orzecznictwo i doktrynę. 1/ ZASADA REBUBLIKAŃSKIEJ FORMY RZĄDU - Res republica to z łacińskiego rzecz ludu, sprawa publiczna. W Rzymie była ona przeciwstawienia własności władzy czyli Retrum. Dzisiaj jest to forma ustrojowa przeważającej części państw świata. Zasada ta wyrażana jest w nazwie samego państwa czyli Rzeczpospolita Polska w trybunale konstytucji oraz konstytucjach i sposobach urządzenia naszego państwa , oznacza wykluczenie jakiejkolwiek władzy dziedzicznej lub dożywotniej a jednocześnie postulat stanowienia rządów prawa. Artykuł I konstytucji objaśnia Rzeczpospolitą jako dobro wspólne wszystkich Polaków nazywa się ona III Rzeczpospolitą i stanowi konstytucję I i II Rzeczpospolitej ale nie odnosi się do formy ustroju polski z lat 1944-1989 i do roku 1998. 2/ ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PANSTWA PRAWNEGO - ustanowiona w art. 2 jest to podstawowa zasada ustroju politycznego do którego cech zaliczmy: - podział władzy - konstytucjonalizm i legalność - pryzmat ustawy i dopuszczenie ingerencji w sferę zachowań jednostki tylko na podstawie wyraźnego upoważnienia ustawowego oraz sądową kontrolę władzy wykonawczej i odpowiedzialność odszkodowawczą państwa. W państwie prawnym podstawową metodą władczą są rządy prawa a nie ludzi, władza publiczna jest związana prawem co oznacza że nie tylko je stanowi , ale musi respektować również normy prawne, formalnymi gwarancjami przestrzegania prawa przez te organy są wyspecjalizowane instytucje, to jest trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Prawa Obywatelskich , NSA, i nie zawisłe sądy. Z pojęcia demokratycznego państwa prawnego wynikają zasady zaufania obywateli do państwa i jego funkcjonariuszy, działania dla dobra ogółu, ochrony praw nabytych itd. Demokratyczne państwo prawne: - odzwierciedla system uniwersalnych wartości oparty na prawie naturalnym i międzynarodowym - wyraża wolę większości kontrolowanej przez konstytucyjne mechanizmy, składają się na to: - system kontroli określany w porządku prawnym Rzeczpospolitej - reguły ochrony prawa mniejszości w formie np. karty prawa mniejszości , - prawa dziecka itd., w formie przekazywania prawa do rozpatrywania rożnych spraw przez mniejsze kręgi społeczne np. w ramach wspólnot terytorialnych. - W ramach ochrony praw mniejszości można mówić o idei neokrotopowityzmu w formie np. uzgodnień miedzy pracodawcami, a pracownikami. Tej ochronie służy również cały sektor ,,non profit'' czyli system niedochodowych organizacji pozarządowych jak fundacje organizacje społeczne itd. wypełniających istotne funkcje publiczne. 3/ ZASADA AUTONOMI I WZAJEMNEJ NIEZALEŻNOŚCI ORAZ WSPOŁDZIAŁANIA W STOSUNKACH MIĘDZY PAŃSTWEM A KOŚCIOŁAMI I INNYMI ZWIĄZKAMI WYZNANIOWYMI W naszej konstytucji odrzucony został model państwa wyznaniowego , na jej mocy mamy dwie wspólnoty to jest polityczna państwa i religijna pozostające jednak razem w sieci różnorodnych powiązań. Kościół jest niezależny i suwerenny co nie oznacza jednak że na jednym kryterium mamy do czynienia z dwoma władzami, nie oznacza też że jest na równorzędnej pozycji z państwem, ma autonomię prawną. Autonomia ta oznacza że władze kościelne obejmują sprawy religijne doktrynalne, kultowe i wewnątrz organizacyjne. Konstytucja akcentuje zasadę współdziałania między państwem a kościołem ,, dla dobra człowieka i dla dobra wspólnoty. Zakres tej współpracy wyznacza porządek konstytucyjny i reguły państwa demokratycznego. 4/ ZASADA WOLNOŚCI PRW CZŁOWIEKA I OBYWATELA Fundamentem ustroju państwa polskiego składają się te zasady ukształtowania w doktrynach prawnych i politycznych w schyłku wieku XIX a przewijające się przez całą myśl ludzkości to jest: Państwo musi uznać że człowiek ma uprawnienia o charakterze podstawowym, mający swoje uzasadnienie w normach moralnych. Normy prawne nie mogą krępować politycznej , społecznej i gospodarczej wolności Przyjmuje się że w państwie prawnym są prawa socjalne zobowiązujące organy władzy publicznej do opieki nad pokrzywdzonymi i nie dającymi sobie rady, prawa te są kluczem do organizacji sprawiedliwego porządku społecznego. Państwo musi chronić wolności i prawa człowieka oraz obywatela przez kreowanie takich wartości które ograniczają ingerencję władczą jego organu. Koncepcja przestrzegania omawianych wolności i praw niesie różnorakie konsekwencje: podstawowe prawa muszą być rozwinięte w ustawodawstwie zwykłym w następujących formach; sformalizowanie praw podmiotowych co umożliwia sięgnięcie przez jednostkę po środki sformalizowanego postępowania administracyjnego czyli jest wymagalne prawem roszczenia określenie obowiązku władzy publicznej na drodze realizacji tych że praw podmiotowych po przez wyznaczanie właściwości i kompetencji danych organów prawa podstawowe ma rozwijać cały porządek konstytucyjny państwa zgodnie z wartościami uznanymi w danym czasie i obowiązującą wiedzą 5/ ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU - oznacza ona że władza suwerenna najwyższa w naszym kraju znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli, jak mówi art. 4 konstytucji ta prosta myśl znajduje się już w starożytności u rzymskiego prawnika Polidiusza, a najpełniej rozwinięta została w wieku XVI w pracy Bolina oraz Roseau. Znaczenie prawne tej zasady jest następujące: zapewnia suwerenności , czyni narodowi prawo współdecydowania z organami władzy publicznej w procesie rządzenia przez referendum. Uprawnia przedstawicieli do powoływania się w swoim działaniu na dobro i interesy wszystkich obywateli. 6/ ZASADA REPREZENTACJI POLITYCZNEJ - polega ona na sprawowaniu władzy przez wybranych przedstawicieli. W praktyce ustrojowej ukształtowały się zasadniczo dwa przeciwstawne sobie typy mandatu przedstawicielskiego: imperatywny i przedstawicielski. W tym pierwszym realizowanym w wiekach średnich i w XIX wieku przedstawiciel czyli mandatariusz był wykonawcą instrukcji wyborców i mógł być przez nich w każdej chwili odwołany. Mandat ten pojawił się potem w ruchach bolszewickich i krajach realnego socjalizmu. Natomiast mandat przedstawicielski przyjął się w czasie rewolucji burżuazyjnej w tym począwszy od francuskiej w 1789 i oznacza że deputowany reprezentuje cały naród, a nie wyborców czy okręg wyborczy. Nasza konstytucja przyjęła mandat wolny wypływający z klasycznej formuły przedstawicielstwa. Zasada reprezentacji czyli przedstawicielstwa obejmuje wymienione wyżej referendum oraz inicjatywę ludową. Referendum zgodnie z art. 125 konstytucji może być przeprowadzane w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa. Referendum ogólno krajowe zarządza: sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej ustawowej połowy liczby posłów. Prezydent RP za zgodą senatu sposób prowadzenia referendum zarówno ogólnokrajowego jak i samorządowych określają ustawy. Inicjatywa ludowa w zakresie ustawodawstwa przysługuje 100 tyś obywateli mającym prawo do wybierania do sejmu z projektem takiej ustawy, musi być przedłożony plan skutków finansowych jej wykonania. 7/ ZASADA PODZIAŁU I RÓWNOWAGI WŁADZ - konstytucja nasza wyraźnie w art. 10 wprowadziła zasadę podziału i równowagi władzy ustawodawczej wykonawczej i sądowniczej. Niestety w naszej praktyce mamy do czynienia z przewagą władzy ustawodawczej, generalnie omawiana zasada polega na tym, że wszystkie organy władzy publicznej zostają wyposażone w odrębne kompetencje które nie rodzą wzajemnej konkurencji czy rywalizacji, przeszkadzania i planowania działalności której z nich. We współczesnym państwie demokratycznym jakim jest polska nie jest możliwe przyjęcie rozwiązania dominacji z jednej z władz nad innymi. 8/ ZASADA DWUIZBOWOŚCI - konstytucja w art. 10 paragrafu 2 stwierdza że władzę ustawodawczą sprawuje sejm i senat, jest to dwuizbowość nierównoprawna, senat ma ograniczone działania gdyż: projekty ustaw mogą rozpatrywać swoją drogą jedynie w sejmie senat może wnosić poprawki jedynie do ustawy nowelizującej , a nie nowelizowanej. Poprawki senatu mogą być odrzucone bezwzględną większością w sejmie. Wyłącznej kompetencji sejmu pozostają kwestie odpowiedzialności i kontroli nad rządem, w konsekwencji senat powstały w III Rzeczpospolitej właśnie z przypadku jest organem o niewielkim znaczeniu i wpływie na działalność ustawodawczą, nie określone jest również jego kształt w ewoluującym systemie politycznym naszego kraju. 9/ ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGO - ustawa w art. 11 konstytucji oznacza: uznanie wielości partii uznanie równości partii określenie demokratycznej roli partii politycznej. Z powyższych zasad wynika wolność dla funkcjonowania systemu wielopartyjnego oraz zakaz istnienia partii o cechach anty demokratycznych. Pluralizm polityczny mieści się w formule społeczeństwa obywatelskiego w ramach którego pożądane są różne formy indywidualnej aktywności przy czym chodzi tutaj również o dobro wolność, wstępowania i organizowania różnych kół, stowarzyszeń, fundacji i różnych organizacji społecznych. Podmioty te nie wpływają bezpośrednio na politykę partii ale ta bez tych podmiotów była by zupełnie inną. 10/ ZASADA PARLAMENTARNEGO SYSTEMU RZĄDÓW - w nauce prawa konstytucyjnego z czym zgodne są dociekania politologiczne przez system rządów rozumie się zespół wszelkich zasad i instytucji ustrojowych wyznaczających stosunki miedzy głównymi organami państwa, to jest parlamentem, prezydentem i rządem. W naszej konstytucji wpisany jest system parlamentarno-gabinetowy w którym wzmocniona jest pozycja sejmu przy istotnej redukcji uprawnień prezydenta i wzmocnieniu prezesa rady ministrów. 11/ ZASADA ODRĘNOŚCI I NIEZALEŻNOŚCI SĄDÓW I TRYBUNAŁÓW 12/ ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ - Jest ona podstawą ustroju gospodarczego RP opierająca się na swobodnej działalności gospodarczej oraz własności prywatnej, solidarności, dialogu i współpracy społecznych partnerów zgodnie z art. 20 konstytucji. Zasada wolności gospodarczej oznacza: ograniczenie tej wolności nie może być dowolne, prawne kategorie osób , nie mogą być wyłączone z kręgu uprawnionych do podejmowania działalności gospodarczej. Swoboda gospodarowania nie jest zasadą bezwzględną a ograniczenie jej mogą nastąpić tylko mocą ustawy, uwzględniającej racjonalne względy. Prowadzenie jej jest dowolne każdemu na równych prawach. Konstytucja uzupełnia zasady wolności gospodarczej zasadą ochrony własności i prawa dziedziczenia , prawo własności nie jest absolutne, a wywłaszczenie jest dopuszczalne na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Problematykę te rozwijano ustawodawstwem zwykłym zajmuje się tym prawo administracyjne. Społeczno-socjalna gospodarka rynkowa określająca nasz system gospodarczy akceptuje zasadę liberalizmu gospodarczego i gospodarki rynkowej ale jednocześnie pod wpływem bierzacej polityki partii i związków zawodowych ustanowione są swoiste regulatory przebiegu procesów gospodarczych w celu ochrony prawnych postulatów czy wartości społecznych różnych grup. Tak skonstruowana gospodarka modelowana z resztą pod wpływem polityki unii i szeroko rozumianych procesów globalizacyjnych musi dopuszczać siłą rzeczy ingerencję państwa w gospodarkę, a do oceny skutków gospodarczych wprowadza elementy godności ludzkiej i równości gospodarczej. 13/ ZASADA DECENTRALIZACJI WŁADZY PUBLICZNEJ I KREACJI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO - w art. 15 konstytucji zapewniono decentralizację władzy publicznej przez co rozumie się proces przekazywania zadań i kompetencji przez centralne organy państwa, przez jednostki niższego rzędu a zarazem innego szczebla z jednoczesnym wyposażeniem je w uprawnienia do samodzielnego podejmowania decyzji. Do zdecentralizowanych podmiotów w polu usług publicznych zarysowanych i określonych naszą konstytucją zaliczamy; związki publiczno-prawne czyli samorządy, dzielące się na terytorialny zwany powszechnym lub komunalnym oraz specjalny czyli zawodowy, gospodarczy narodowościowy. Zakłady administracyjne zwane publicznymi, będące zarówno społecznym jak i pochodzenia państwowego : Przedsiębiorstwa komunalne, państwowe Różne organizacje społeczne.
Źródła prawa									Źródłami prawa nazywamy inaczej wszystkie akty prawne, zawierające konkretne przepisy. Źródła prawa są to zatem akty stanowione przez organy państwowe, które w treści swej zawierają normy prawne albo stanowią element niezbędny do odczytania obowiązującej normy prawnej. Dlatego też mówiąc o źródłach prawa w tym znaczeniu , określamy je najczęściej mianem aktów prawodawczych (normatywnych) tj. aktów , które w treści swej zawierają normy prawne lub ich części składowe. Mówiąc o aktach prawodawczych takich jak np. ustawy, rozporządzenia lub uchwały, mamy na myśli dokumenty, w których te normy zostały zapisane. Źródła prawa są u nas w poważnym stopniu zróżnicowane. Różnego rodzaju akty normatywne stanowią pewien logicznie uporządkowany i wzajemnie powiązany system. Jest on uporządkowany według dwóch uzupełniających się kryteriów podziału. : - kryterium podmiotowe - podział dokonany w zależności od tego Kto wydał dany akt normatywny. - kryterium przedmiotowe - decyduje o ustytułowaniu danego aktu normatywnego w systemie źródeł prawa według tego, co aktem tym może być regulowane. Dokonany na podstawie tych dwóch kryteriów podział systemu źródeł prawa polskiego pozwala nam określić pewną hierarchię aktów normatywnych.
Hierarchia										Hierarchia aktów prawnych: KONSTYTUCJA UMOWY MIĘDZYNARODOWE RATYFIKOWANE ZA ZGODĄ SEJMU USTAWY POZOSTAŁE UMOWY MIĘDZYNARODOWE ROZPORZĄDZENIA AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO Hierarchia aktów prawnych oznacza, że: akty niższego rzędu muszą być zgodne z aktami wyższego rzędu; akty wyższego rzędu są ogólniejsze niż akty niższego rzędu, które je uszczegóławiają; aby było możliwe wydanie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego, ustawa musi na to zezwalać. 1/ Konstytucja - jest to ustawa zasadnicza zajmująca naczelne miejsce w hierarchii aktów ustawodawczych. Wyróżnia się ona spośród innych aktów normatywnych tym, że jej uchwalenie, jak również wprowadzenie zmian do jej treści wymaga zgody dwóch trzecich, co najmniej połowy ogólnej liczby postów obecnych w czasie głosowania. W swojej treści zawiera normy prawne dotyczące zasad ustroju politycznego i społeczno-ekonomicznego państwa. Ustala podstawy organizacyjne aparatu państwowego, reguluje sposób powoływania, skład i zakres działania organów państwa i samorządów terytorialnych, określa podstawowe prawa i obowiązki obywateli. Wydane z upoważnienia Konstytucji inne akty normatywne nie mogą być w swojej treści z nią sprzeczne. 2/ Ustawa - jest aktem normatywnym, uchwalanym przez Sejm i zatwierdzanym przez Senat. Wymaga też podpisu prezydenta. Brak zatwierdzenia ze strony Senatu względnie zgłaszane przez niego poprawki, powodują powrót ustawy do Sejmu i ponowne głosowanie. Poprawki senatu są odrzucane przez Sejm bezwzględną większością głosów, natomiast poprawki, nie odrzucone bezwzględną większością głosów są poprawkami przez sejm przyjętymi. Ustawy uchwalane są na wniosek Prezydenta, Senatu, Rady Ministrów, komisji sejmowych lub 15 posłów. Wejście w życie - ogłoszenie 3/ ratyfikowane umowy międzynarodowe. Umowa międzynarodowa jest to zgodne oświadczenie woli państw mające na celu wywołanie określonych skutków prawnych. Umowa międzynarodowa może mieć różną nazwę, np. traktat, pakt, konwencja, deklaracja, porozumienie, protokół, regulamin, karta, konstytucja, modus vivendi itp. Przedmiotem umowy międzynarodowej mogą być zagadnienia natury politycznej, ekonomicznej, ludnościowej, kulturalnej itp. Niektóre umowy międzynarodowe wymagają ratyfikacji, tj. zatwierdzenia przez upoważniony do tego organ parlamentu danego państwa lub głowy państwa (w Polsce Sejm lub Prezydent). Umowy międzynarodowe nie wymagające ratyfikacji, nabierają mocy prawnej z chwilą ich podpisania przez upoważniony do jej zawarcia organ. Umowy międzynarodowe, które dotyczą wewnętrznych stosunków państwa lub obywateli, nabierają mocy prawnej dopiero z chwilą włączenia ich do krajowego ustawodawstwa. 4/Rozporządzenie - jest aktem normatywnym Prezydenta, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej, a mianowicie: Rady Ministrów, poszczególnych (lub kilku) ministrów i równorzędnych kierowników urzędów centralnych. Rozporządzenia mogą być wydawane wyłącznie na podstawie upoważnienia wynikającego z przepisu ustawy (delegacja ustawowa) i stanowią bardziej szczegółowe rozwinięcie przepisów zawartych w ustawach. Wejście w życie - ogłoszenie 5/ Uchwała - jest ujawnionym wyrazem woli kolegialnych organów władzy (Sejmu i Senatu) i administracji państwowej (rady Ministrów, kolegialnych organów Rady Ministrów) oraz organów samorządu terytorialnego. Uchwały podejmują również kolegialne organy różnych organizacji i jednostek - nie stanowią one jednak źródła prawa państwowego. Uchwała w odróżnieniu od rozporządzenia dotyczy tylko pewnych zagadnień zawartych w ustawie. Do jej ważności niezbędna jest delegacja ustawowa (upoważnienie), na którą uchwała w chwili jej podejmowania i ogłaszania winna się powoływać. Wejście w życie - ogłoszenie 6/ Zarządzenie- jest aktem normatywnym, wydawanym przez Prezydenta i ministrów oraz kierowników urzędów centralnych na podstawie ustaw i w celu ich wykonania. Zarządzenie różni się tym od rozporządzenia, że posiada mniejszy zakres treści niż rozporządzenie (nie rozwija przepisów ustawy). Zarządzenia na niższych szczeblach wydawane są przez terenowe organy administracji państwowej i organy samorządu terytorialnego. Wejście w życie - ogłoszenie 7/ Instrukcja, regulamin, statut- są aktami normatywnymi. Ich rolą jest wyjaśnianie i uściślanie przepisów zawartych w aktach wyższego rzędu. W żadnym przypadku nie mogą być z nimi sprzeczne. Ich głównym celem jest usprawnienie i uściślenie działalności organów niższego szczebla i jednostek organizacyjnych. Wejście w życie - ogłoszenie
Trybunał konstytucyjny									To specjalny sąd, który zajmuje się sądzeniem prawa, czyli sprawdzaniem, czy przepisy niższego rzędu są zgodne z przepisami wyższego rzędu, przede wszystkim z konstytucją. TK jest organem państwowym powołanym do ochrony tak zwanej konstytucyjności prawa. Pierwszym sądem w świecie, który badał zgodność ustawy z konstytucją, był Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych. W Polsce 26-03-1985 art. 33A - dodano o TK Art. 33 B dodano o Trybunale Stanu 29-04-1985 Ustawa została o TK wydana r 1 stycznia 1986 r TK działalność rozpoczął. 01-08-1997 r. nowa ustawa o TK ( rozdz. 8, art. 79, 122, 131, 133 ust. 2, 186 ust. 2 Składa się on z 15 sędziów wybieranych przez Sejm na 9-letnią kadencję (nie istnieje możliwość reelekcji, tj. ponownego wybierania). Trybunał Konstytucyjny zajmuje się orzekaniem w sprawach: zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją; zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody Sejmu wyrażonej w ustawie, zgodności przepisów wydanych przez centralne organy państwowe z konstytucją zgodności pozostałych przepisów prawa z ustawami i umowami międzynarodowymi; zgodności z konstytucją celów oraz działalności partii politycznych; sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami w państwie; skarg konstytucyjnych. skargi konstytucyjnej o której mowa w art. 79 ust.1 Aby Trybunał rozpoczął badanie przepisów prawa, odpowiednia osoba musi zgłosić wniosek. Uprawnionymi do tego są: Prezydent, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów lub 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich. Sądy zwracaja się do TK za pośrednictwem I Prezesa Sądu Naczelnego ( do 1989 ) a obecnie każdy Sąd może sam kierować pytania do TK. TK raz w roku uchwala sprawozdanie przedstawia wszystkie luki i uchybienia
Funkcje TK Przedmiot działania									Przepisy dotyczące właściwości Trybunału Konstytucyjnego usytuowane zostały zarówno w Rozdziale Sądy i Trybunały pod tytułem Trybunał Konstytucyjny, jak też w innych miejscach Konstytucji, jeżeli właściwość ta wiąże się bezpośrednio z ustanowionymi tam instytucjami. Przedmiot działania TK po 1987r : orzeka o konstytucyjności i legalności aktów prawnych orzeka w sprawach skarg konstytucyjnych orzeka w sprawach zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa rozstrzyga o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta w sytuacji, gdy Prezydent nie jest w stanie powiadomić Marszałka Sejmu o przejściowej niemożności sprawowania swojego urzędu. pełni także funkcję sygnalizacyjną 1. W świetle przepisów nowej Konstytucji należy stwierdzić, że Trybunał Konstytucyjny zachował swoją podstawową funkcję, polegającą na orzekaniu o konstytucyjności i legalności aktów prawnych. Funkcję tę realizuje on w następujących formach: 1/ orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją (art. 188 pkt 1). Treść tego przepisu jednocześnie przesądziła o objęciu umów międzynarodowych właściwością Trybunału Konstytucyjnego. 2/ orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie. Także i w tym przypadku kontrola Trybunału stanowi konsekwencję przyjętego w Konstytucji hierarchicznego systemu źródeł prawa, zgodnie bowiem z art. 91 ust. 2 Konstytucji umowa międzynarodowa, ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z ustawą. 3/ orzeka o zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami (art. 188 pkt 3 Konstytucji). Konstytucja nie posługuje się w tym wypadku - jak to czyniły poprzednio obowiązujące przepisy - pojęciem „aktu normatywnego”, które było adekwatne do „otwartego” systemu źródeł prawa, w którym aktem normatywnym był każdy akt zawierający normy prawne, tzn. normy o generalnym i abstrakcyjnym charakterze. Jedynym odstępstwem od terminu „przepisu prawa” jest art. 193 Konstytucji, który posługuje się pojęciem „aktu normatywnego” w przypadku procedury przedstawiania przez sądy pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego. Obecnie pojęcie „przepisów prawa” jest jednoznaczne. Przepisy prawa powszechnie obowiązującego zgodnie z art. 87 ust. 2 Konstytucji są bowiem zawarte oprócz Konstytucji wyłącznie w ustawach, ratyfikowanych umowach międzynarodowych i rozporządzeniach. 4/ stwierdza, na wniosek Prezydenta, zgodność z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją (art. 122 ust. 2 i art. 133 ust. 2 Konstytucji). Przepis ten oznacza, że kontrola konstytucjonalności przepisów prawa dokonywana może być wyjątkowo także w formie kontroli wstępnej i wiąże się ściśle z procesem tworzenia prawa. Kontrola konstytucjonalności prawa sprawowana przez Trybunał Konstytucyjny dokonywana jest pod względem : - materialnym oznacza badanie, czy dany akt prawny nie narusza Konstytucji, ustawy lub ratyfikowanej umowy międzynarodowej przez treść norm w nim zawartych. - formalnym dotyczy oceny, czy dany akt prawny został wydany przez kompetentny organ, czy nie zostały przekroczone granice delegacji oraz czy dochowany został właściwy tryb wymagany do wydania aktu. Kontrola konstytucjonalności prawa może mieć charakter abstrakcyjny lub konkretny. - abstrakcyjny wtedy, gdy określone w Konstytucji podmioty występują z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją aktów prawnych, - konkretna realizowana jest w formie udzielania odpowiedzi na pytanie prawne oraz w formie skargi konstytucyjnej. 2. drugą zasadniczą funkcją Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych. Jest to nowe uprawnienie Trybunału Konstytucyjnego, którego nie posiadał on na gruncie przepisów poprzednio obowiązujących. Obecnie art. 188 pkt 5 Konstytucji orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych powierza Trybunałowi Konstytucyjnemu Instytucja skargi konstytucyjnej uregulowana została w art. 79 ust. 1, który stanowi, że każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo na zasadach określonych w ustawie wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. 1/ Konstytucja ustanawia szeroki zakres podmiotowy skargi konstytucyjnej. Zakres ten wyznaczony jest poprzez zastosowanie w stosunku do kręgu podmiotów uprawnionych do skargi pojęcia „każdego”. W konsekwencji skarga ukształtowana została jako prawo człowieka, a nie wyłącznie obywatela. Mają zatem do niej prawo obywatele polscy, cudzoziemcy oraz bezpaństwowcy. Ponadto, tak użyte sformułowanie oznacza możliwość korzystania ze skargi konstytucyjnej także organizacjom, stowarzyszeniom, partiom politycznym, osobom prawnym prawa cywilnego (handlowego), a nawet publicznego. 2/ Konstytucja określiła szeroki zakres przedmiotowy skargi. Objęte nią zostały wszystkie prawa, wolności i obowiązki człowieka i obywatela uregulowane w Ustawie zasadniczej, z wyjątkiem dotyczącym prawa azylu (art. 56 Konstytucji). Nie są natomiast nią objęte ewentualne prawa, wolności i obowiązki ustanowione jedynie w ustawach zwykłych lub umowach międzynarodowych. 3/ w świetle Konstytucji warunkiem posłużenia się skargą konstytucyjną jest naruszenie konkretnych konstytucyjnych praw, wolności i obowiązków danej jednostki. Taka konstrukcja przepisu art. 79 ust. 1 Konstytucji przesądziła o odrzuceniu instytucji skargi powszechnej (actio popularis). Skarga ma zatem charakter konkretny, nie abstrakcyjny. Podobnie jak skarga, charakter konkretny ma instytucja pytań prawnych kierowanych przez sąd do Trybunału Konstytucyjnego w określonej sprawie indywidualnego podmiotu. 4/ w skardze konstytucyjnej podnieść można wyłącznie zarzut, że ostateczne orzeczenie sądu lub organu administracji wydane zostało na podstawie ustawy lub aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją. Konstytucja zatem nie przyznaje prawa skargi konstytucyjnej w stosunku do orzeczenia naruszającego konstytucyjne prawa, wolności i obowiązki jednostki, np. poprzez wadliwie realizowaną procedurę lub błędne zastosowanie kwalifikacji prawnej. Przyznaje ona także prawo wyłącznie w sytuacji niekonstytucyjności podstawy normatywnej orzeczenia. 3. Trzecią funkcją Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie w sprawach zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych - w zakresie tej właściwości Trybunał utrzymał swoje dotychczasowe uprawnienia, które uzyskał w 1989 r. Obecna ustawa o Trybunale Konstytucyjnym zakłada, że wnioski o stwierdzenie zgodności z Konstytucją celów partii politycznych, określonych w statucie lub w programie, Trybunał rozpoznaje na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznawania wniosków o stwierdzenie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją. Natomiast wnioski o stwierdzenie zgodności z Konstytucją działalności partii politycznych Trybunał rozpoznaje stosując odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego, przy czym ciężar udowodnienia tego spoczywa na wnioskodawcy. 4. Właściwość Trybunału Konstytucyjnego została na podstawie art. 189 rozciągnięta także na rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Jest to nowa funkcja Trybunału Konstytucyjnego, której nie posiadał on na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów ustrojowych. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym precyzuje pojęcie „sporu kompetencyjnego” w ten sposób, iż spór kompetencyjny pozytywny to sytuacja, gdy dwa lub więcej centralne konstytucyjne organy państwa uznały się za właściwe dla rozstrzygnięcia tej samej sprawy lub wydały w niej rozstrzygnięcie. Spór kompetencyjny negatywny natomiast to taki, gdy dwa lub więcej organy uznały się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia danej sprawy. 5. Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 131 ust. 1 rozstrzyga o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta w sytuacji, gdy Prezydent nie jest w stanie powiadomić Marszałka Sejmu o przejściowej niemożności sprawowania swojego urzędu. 6. Trybunał w ramach swojej właściwości realizuje także funkcję sygnalizacyjną. Art. 4 ust. 2 ustawy nakazuje Trybunałowi przedstawianie Sejmowi i innym właściwym organom stanowiącym prawo uwag o stwierdzonych uchybieniach i łukach w prawie, których usunięcie jest niezbędne dla zapewnienia spójności systemu prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, co ma powodować ujawnianie niedomagań, niespójności tego systemu, itp.
Skład TK									- 12-15 sędziów ( u nas 15) w tym prezes i v-ce prezes - wybierani na 9 lat ( ponowny wybór jest niemożliwy) - sejm powołuje sędziów TK bezwzględna większościa głosów - zgłaszają 50 posłów albo Prezydium Sejmu - Głosowanie- bezwzględna większość głosów, brak reelekcji - W okresie kadencji sędziowie nie mogą należeć do partii politycznych, związku zawodowego ani wykonywać działalności publicznej, która przeszkadzałaby w sprawowaniu urzędu.
Wybór prezesa i v-ce									Kandydatów wybiera Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK i na każde stanowisko jest wybieranych po 2 kandydatów> Prezydent powołuje prezesa i v-ce spośród sędziów.
Status prawny sedziów TK									- SA Sędziowie niezawiśli w sprawowaniu urzędu - podlegaja konstytucji - nie mogą należeć dopartii Polit. , związków zawod,. Apolityczni - nie mogą prowadzić żadnej działalności ( oprócz działalności naukowej - przysługuje im immunitet sędziowski : bez zgody Prezesa nie mogą być pociągani do odpowiedzialności karnej, ani zatrzymani lub aresztowani - przysługuje im ochrona stosunku pracy - otrzymuja godziwe wynagrodzenie( takie jak v-ce Marszałek Sejmu (ok. 15 tys. Zl))
Wygaśnięcie mandatu									Wygaśnięcie mandatu sędziego TK stwierdza Zgromadzenie Ogólne gdy: a/ sędzia zrzeka się stanowiska, b/orzeczenie lekarskie stwierdzające trwałą niezdolność, c/ skazanie prawomocnym wyrokiem, d/ prawomocne orzeczenie dyscyplinarne o skazaniu na karę usunięcia ze stanowiska sędziego TK, e/ Prezes TK- gdy śmierć sędziego.
Struktura wewnątrz TK									- Zgromadzenien Ogólne Sędziów - Prezes - v-ce prezes
Postępowanie przed TK									Tk orzeka w składzie : - w pełnym składzie ( co najmniej 9 sędziów) 1/ o sporach 2/ o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta 3/ w sprawie partii Polit 4/ w sprawach o szczególnej zawisłości ; a/ zwisłość prawna b/ orzeczenia tK, których wykonanie wiąże się z nakładami środków finans. Z budżetu Panstwa - w 5 osobowym składzie a/ o zgodności ustaw albo ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konst. - w 3 osobowym składzie a/ w sprawie aktów poniżej ustawy
Orzeczenia TK									A) Orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. W okresie 2 lat od dnia wejścia w życie konstytucji orzeczenia TK o niezgodności z Konstytucją ustaw uchwalonych przed dniem jej wejścia w życie nie są ostateczne i podlegają rozpatrzeniu przez Sejm, który może odrzucić to orzeczenie 2/3 głosów (nie dotyczy to odpowiedzi do pytań prawnych). Orzeczenia TK, które nie zostało rozpatrzone przez Sejm w terminie 6 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi lub rozpatrzone zostało ale Sejm nie zmienił lub nie uchylił przepisów z konstytucją niezgodnych jest ostateczne i powoduje uchylenie ustawy lub tych przepisów z dniem ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. B) Jeżeli TK uznał za niezgodną z konstytucją ustawę, której Prezydent odmówił podpisania wtedy zamyka się postępowanie ustawodawcze. Jeżeli niezgodność dotyczy poszczególnych przepisów Prezydent może podpisać ustawę z pominięciem tych przepisów albo zwraca ją Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. C) Sąd, który prowadzi ewidencję partii w razie wątpliwości co do zgodności celów partii z konstytucją przekazuje sprawę do TK. Jeżeli TK potwierdza to sąd prowadzący ewidencję niezwłocznie skreśla tą partie. D) Orzeczenia TK- nie mają retroaktywnego charakteru chyba, że wchodzą w życie w dniu ogłoszenia ale TK może ustalić inny termin (ustaw do 18 miesięcy, inny akt prawny do 12 miesięcy). W przypadku orzeczeń, które wiążą się z finansami nieprzewidzianymi w budżecie to termin do opinii RM. E) Orzeczenia o niezgodności z konstytucją, umową międzynarodową, ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego wydano prawomocne orzeczenie sądowe jest podstawą do wznowienia postępowania lub uchylenia prawomocnej decyzji Decyzje te nazywamy: - POSTANOWIENIE ( spory kompetencyjne, niemożność sprawowania władzy przez Prezydenta) - WYROK ( inne sprawy)
Rzecznik Praw Obywatelskich
					RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH Urząd Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) powstał w Polsce w 1987 r., aby czuwać nad przestrzeganiem przez organy publiczne prawa w zakresie wolności i praw człowieka. Rzecznik zajmuje się konfliktami obywateli z władzą publiczną oraz sprawdzaniem zgodności przepisów z prawami i wolnościami człowieka i obywatela zagwarantowanymi w konstytucji. Dlatego Rzecznik ma prawo zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie takiej zgodności. Może również wnieść kasację na korzyść jednej ze stron, jeśli uzna, że sąd, wydając wyrok, naruszył prawo. Natomiast nie zajmuje się sporami pomiędzy obywatelami. Podjęcie sprawy przez Rzecznika polega na tym, że zwraca się on do instytucji naruszającej prawo o złożenie mu wyjaśnień lub podjęcie określonych kroków. Ważne, żeby zgłoszenie o naruszeniu praw zawierało następujące informacje: określenie wnioskodawcy, czyli imię, nazwisko i adres osoby, która wnosi skargę; informację o osobie, której naruszenia praw i wolności dotyczy wniosek; przedstawienie sprawy sprzecznej z przysługującymi prawami i wolnościami. Rzecznik praw obywatelskich, jednoosobowy, konstytucyjny organ powołany do ochrony praw i wolności zagwarantowanych w konstytucji i innych aktach normatywnych. Jego działalność reguluje ustawa z 1987 (znowelizowana w 1991) o rzeczniku praw obywatelskich. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności obywateli, określonych w konstytucji i innych przepisach prawa. Rzecznik praw obywatelskich jest organem samoistnym, tzn. ma ustawowo określone kompetencje, działa samodzielnie i we własnym imieniu. Rzecznik praw obywatelskich powoływany jest na 5 lat przez Sejm RP za zgodą Senatu na wniosek marszałka sejmu albo grupy 35 posłów. W swojej działalności dysponuje niezawisłością podobną do niezawisłości sędziowskiej. Rzecznikiem praw obywatelskich może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. Przysługują mu szerokie przywileje prawne w zakresie immunitetu i nietykalności osobistej. Nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany bez zgody sejmu. Nie obejmują go też zasady odpowiedzialności konstytucyjnej. Kompetencje i środki działania rzecznika praw obywatelskich zostały określone bardzo szeroko i elastycznie. Po zapoznaniu się ze skierowanym wnioskiem, rzecznik praw obywatelskich może podjąć zgłoszoną sprawę lub nie, ale w tym drugim przypadku musi o tym powiadomić wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy. Może on również poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących środków działania lub przekazać sprawę innemu właściwemu organowi. W wypadku stwierdzenia naruszenia praw i wolności obywatelskich, rzecznik praw obywatelskich ma m.in. prawo: - zbadać każdą sprawę na miejscu, - żądać złożenia wyjaśnień lub przedstawienia aktu każdej sprawy (prowadzonej np. przez organy administracji państwowej, organy organizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych itp.), - zlecać przeprowadzenie ekspertyz i opinii, zaskarżyć decyzje sądu administracyjnego (sądownictwo administracyjne). Może on również wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności aktu prawnego z konstytucją lub z ustawami lub też do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały dot. interpretacji przepisów prawnych budzących wątpliwości. Istotną funkcją rzecznika praw obywatelskich jest wpływanie na poprawę przestrzegania prawa przez organy państwa. W tym celu przedstawia on sejmowi i senatowi coroczne sprawozdania ze swej działalności wraz z uwagami i wnioskami dot. stanu przestrzegania praw i wolności obywateli. Wnioski kierowane do rzecznika praw obywatelskich są wolne od opłat, nie wymagają zachowania szczególnej formy, lecz powinny zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której praw i wolności sprawa dot., a także określać przedmiot sprawy.
Najwyższa Izba Kontroli
					Kontrola obejmuje więc: - ustalanie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostki Kontrolowanej. - Porównanie stanu faktycznego z obowiązującymi wzorcami działania, - ustalenie przyczyn występujących niezgodności, - wyciąganie wniosków mających na celu zapewnienie pełnej zgodności działania kontrolowanej jednostki z obowiązującymi założeniami i wzorcami. Kontrolę państwową łączy się z NIK: prowadzenie kontroli działalności gospodarczej, finansowej, organizacyjno admninstracyjnej, organów adm. rządowej, podlegających im jednostek z punktu widzenia ich legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. Oznacza to: zgodność z obowiązującym prawem, odpowiedniość środków do określonych potrzeb i racjonalne ich wykorzystanie, określoną staranność wyznaczoną wystarczającą wiedzą i dobrą wiarą. Zasada kolegialności działania NIK- (wewnętrzny kierowniczy organ podejmujący uchwałę dot. najbardziej istotnych kwestii działalności izby). Istnieje model bezpośredniej podległości NIK Parlamentowi: Prezes NIK ponosi odpowiedzialność przed Sejmem, również przez niego jest powoływany za zgodą Senatu na okres 6 lat. Sejm przyjmuje sprawozdania z działalności NIK, współpraca NIK z Sejmem w procedurze udzielania absolutorium rządowi.
ZAKRES PODMIOTOWY KONTROLI NIK:									- charakter obligatoryjny- jeżeli chodzi o państwowe jednostki organizacyjne: - charakter fakultatywny- w odniesieniu do pozostałych podmiotów. NIK kontroluje działalność: - organów adm. rządowej, NBP, państwowe organy prawne i inne państwowe jednostki organizacyjne (tzn. przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, itp.), - organy samorządu terytorialnego komunalnych jednostek organizacyjnych, podmioty prywatne i niepaństwowe w zakresie działań zleconych lub powierzonych przez państwo. NIK nie kontroluje organów władzy ustawodawczej, może jedynie w sferze wykonawstwa oraz zarządzania (np. kontrola budżetu kancelarii Sejmu i Senatu). NIK nie kontroluje finansów TS i KRS. Wykonanie budżetu NIK kontroluje Sejm.
ZAKRES PRZEDMOITOTY KONTROLI NIK:									Określa co jest kontrolowane, wyznacza granice kontroli NIK. Przedmiot kontroli odnosi się do : - wykonania budżetu państwa, - realizacji innych ustaw, aktów w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno administracyjnej jednostek kontrolowanych, czyli przedmiotem kontroli jest stan faktyczny w zakresie realizowanej działalności jednostki konstruowanej. Stan faktyczny należy odróżnić od wzorców kontrolnych takich jak legalność, gospodarność, celowość, rzetelność, z którym przedmiot kontroli może być zgodny lub nie. Uzależnia się ilość stosowanych w kontroli wzorców do statusu kontrolowanej jednostki.
TRYB CZYNNOŚCI KONTROLNYCH NIK:									Procedura orientowana: - zasada kontradyktoryjności (mozność wniesienie zastrzeżeń do ustaleń kontroli, prac kontrolowanego), - Quasi instancyjność (ponowne rozpatrzenie kontrolowanego przez komisje odwoławczą). Postępowanie kontrolne oznacza sposób przeprowadzenia kontroli, zasady jej wykonywania i realizacji wyników. Postępowanie kontrolne ma na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostek poddanych kontroli, rzetelne jego udokumentowanie I dokonanie oceny kontrolowanej działalności wg określonych ustawą kryteriów. Kontrola na zlecenie: - Sejmu i jego organów na wniosek Prezydenta RP, Premiera z inicjatywy własnej. Czynności kontrolne wykonują pracownicy NIK (kontrolerzy). Kontroler ustala stan faktyczny, a wyniki umieszcza w protokole. Przed podpisaniem protokołu kierownik jednostki kontrolowanej może w terminie 14 dni od jego otrzymania zgłosić zastrzeżenia rozpatrywane przez Komisje Odwoławcze. Uchwała Komisji po zatwierdzeniu przez Prezesa NIK jest ostateczna. Kontroler obowiązany jest niezwłocznie poinformować kierownika jednostki Kontrolowanej, potem kierownika jednostki nadrzędnej o stwierdzeniu bezpośredniego zagrożenia życia lub dużej szkody w mieniu w celu zapobieżenia im. NIK przekłada Sejmowi, Prezydentowi i Premierowi inf. o wynikach kontroli i zbiorcze wyniki kontroli.
ORGANIZACJA NIK:									NIK działa kolegialnie. Skład NIK a) Kolegium NIK Kolegium NIK: organ wew. i kierowniczy, ustanawia kompetencje do organizacji pracy NIK, możliwość podejmowania decyzji władczych, niezawisłość członków kolegium, tworzą go: Prezes- powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Marszałka Sejmu lub 35 posłów bezwzględną większością za zgodą Senatu, kadencja trwa 5 lat, prawo reelekcji, immunitet formalny, incompatibilia. Wiceprezesi- od 2 do 4 powołuje i odwołuje Prezydium Sejmu na wniosek Prezesa NIK, bieżący nadzór Nad działalnością określonych przez Prezesa NIK departamentów i delegatur. Dyrektor Generalny- powołany i odwołany przez Prezesa NIK za zgodą Marszalka Sejmu. Członkowie- 14 szt. powoływani przez Prezydium Sejmu na wniosek Prezesa NIK. Kolegium zatwierdza: analizę wykonania budżetu państwa i innych planów finansowych, coroczne sprawozdanie z działalności NIK. Kolegium uchwala: opinie o przedmiocie absolutorium dla RM, wnioski w sprawie rozpatrzenia przez Sejm określonych problemów związanych z działalnością organów wykonujących zadania publiczne itp. b) departamenty 20 departamentów: 13 kontrolnych + 7 administracyjnych c) delegatury.
Trybunał Stanu
					Trybunał Stanu został powołany do osądzania odpowiedzialności konstytucyjnej polityków. Sądzi on najwyższych urzędników państwowych - m.in. prezydenta, premiera, ministrów, a także w pewnym zakresie posłów i senatorów. Jest to sąd specjalny, liczący 19 członków; powołuje go Sejm na czas swojej kadencji. Jedynie połowa z członków Trybunału Stanu musi mieć kwalifikacje sędziowskie, natomiast pozostali członkowie nie muszą być nawet prawnikami. Przed Trybunał Stanu polityk stawiany jest uchwałą Sejmu (większością kwalifikowaną, 3/5 głosów premiera i ministrów, a pozostałych osób -bezwzględną większością). Wniosek do marszałka Sejmu mogą zgłosić prezydent albo grupa 115 posłów. W przypadku prezydenta decyzję taką może podjąć Zgromadzenie Narodowe większością 2/3 głosów z ustawowej liczby swoich członków (460 posłów + 100 senatorów) na wniosek 140 parlamentarzystów. Trybunał Stanu może wymierzyć następujące kary: utratę czynnego i biernego prawa wyborczego; utratę zajmowanego stanowiska; zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych w organach państwowych i organizacjach społecznych; utratę orderów i odznaczeń oraz zdolności ich uzyskiwania; karę z kodeksu karnego (a więc pozbawienia wolności czy grzywny), jeżeli czyn popełniony przez daną osobę był przestępstwem. Trybunał może również poprzestać na stwierdzeniu winy.
Skład i wybór					W skład Trybunału Stanu wchodzi 19 członków : - przewodniczący, którym jest I Prezes Sądu Najwyższego - jego dwóch zastępców - 16 członków. Co najmniej połowa osób wchodzących w skład Trybunału winna mieć kwalifikacje sędziowskie Trybunał Stanu zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji, z wyjątkiem przewodniczącego, którym jest z urzędu pierwszy prezes jego Sądu Najwyższego
Zakres działalności					W zakresie orzekania Trybunał Stanu jest niezawisły i podlega tylko ustawie. Odpowiedzialność konstytucyjnej obejmuje czyny sprzeczne z prawem, ale nie będące przestępstwami. Do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu mogą być pociągnięte, jak wspomniano wyżej, osoby zajmujące najwyższe stanowiska państwowe. Należą do nich: 1) Prezydent, 2) premier i członkowie rządu, 3) prezes Narodowego Banku Polskiego, 4) prezes Najwyższej Izby Kontroli, 5) członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, 6) osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem, 7) naczelny dowódca sił zbrojnych, 8) posłowie i senatorowie - za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego albo nabywania takiego majątku. W razie pociągnięcia do odpowiedzialności uchwała komisji, w której zwraca się do Sejmu z takim wnioskiem, stanowi akt oskarżenia. Jednocześnie Sejm powołuje dwóch oskarżycieli. Trybunał Stanu stwierdzając winę oskarżonego orzeka następujące kary: a) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, b) utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz zdolności do ich uzyskania, c) zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych. Kary orzeka się na okres od 2 do 10 lat, a niekiedy na zawsze.
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji
skład					W skład Rady wchodzi (po nowelizacji ustawy z 29 grudnia 2005 roku) : 5 członkówwybieranych przez: Sejm - 2 członków, Senat - 1, Prezydenta RP - 2. Kadencja członków KRRiT wynosi 6 lat. Ta sama osoba nie może zostać ponownie wybrana na pełną kadencję. Ze swojego grona Rada wybiera przewodniczącego i zastępcę (na wniosek przewodniczącego). Członkowie KRRiT na mocy postanowień Konstytucji RP (art. 198) odpowiadają za popełnienie deliktu konstytucyjnego przed Trybunałem Stanu.
Zadania					konstytucyjne (art 213 ust. 1 Konstytucji RP ): stanie na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji; ustawowe (art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji, wraz z późniejszymi nowelizacjami): projektowanie w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów kierunku polityki państwowej w dziedzinie radiofonii i telewizji; określanie warunków działalności nadawców programów radiowych i telewizyjnych; rozpatrywanie wniosków i podejmowanie rozstrzygnięć w sprawach przyznawania koncesji na rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych; sprawowanie kontroli nad działalnością nadawców w zakresie określonym ustawą; organizowanie badań treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych; określanie wysokości opłat za udzielanie koncesji oraz wpis do rejestru; opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji; inicjowanie postępu naukowo - technicznego i kształcenie kadr w dziedzinie radiofonii i telewizji; współpraca z właściwymi organizacjami i instytucjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw wykonawców, praw producentów oraz nadawców programów radiowych i telewizyjnych;
uprawnienia					powoływanie rad nadzorczych spółek telewizji publicznej (Telewizja Polska S.A. - TVP) oraz publicznej radiofonii (Polskie Radio S.A. oraz 17 spółek regionalnych Polskiego Radia); udzielanie koncesji na nadawanie sygnału telewizyjnego i radiowego; podział środków z abonamentu radiowo-telewizyjnego; nakładanie kar pieniężnych na nadawców;
Sądy
struktura					Sądy oraz Trybunały Konstytucyjny i Stanu są częścią aparatu państwowego. Do kompetencji sądów należy rozstrzyganie sporów na podstawie ustaw oraz rozstrzyganie sporów konstytucyjnych. Są one władzą niezależną i odrębną od innych władz państwowych. Wyroki wydają w imieniu Rzeczypospolitej. CZYM ZAJMUJĄ SIĘ SĄDY? Większość spraw jest rozpatrywana przez sądy powszechne, w ramach których istnieją wyspecjalizowane wydziały. Wśród funkcjonariuszy państwa sędziowie zajmują pozycję szczególną, jako że fundamentem ich działania jest zasada niezawisłości, zgodnie z którą w sprawowaniu swojego urzędu powinni kierować się jedynie literą prawa, oraz zachować bezstronność i niezależność zarówno od stron sporu, jak i od organów państwa. Aby zachować bezstronność, sędziowie muszą być apolityczni - nie mogą więc należeć do żadnych partii politycznych czy związków zawodowych ani też prowadzić działalności politycznej. W Polsce istnieje wiele przepisów, które mają zagwarantować niezawisłość sędziów: są oni powoływani na stałe. Sędziów chroni także immunitet - bez zgody odpowiedniego sądu nie można prowadzić przeciwko nim postępowania karnego ani aresztować ich czy zatrzymać. Wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują: Sąd Najwyższy Sądy powszechne Sądy administracyjne Sądy wojskowe Większość spraw rozpatrywana jest najpierw, czyli w pierwszej instancji, w sądzie rejonowym. Niektóre sprawy od razu należą do kompetencji sądu okręgowego. Dotyczy to poważniejszych spraw, zarówno cywilnych (np. rozwód czy roszczenia majątkowe, gdy wartość przedmiotu sporu jest wyższa niż 30 tys. zł), jak i karnych (np. zabójstwo). Jeżeli nie zgadzamy się z wyrokiem wydanym przez sąd pierwszej instancji, możemy złożyć apelację. Wtedy sprawę rozpatrzy sąd drugiej instancji. Gdy nie zgadzamy się z wyrokiem, który zapadł w drugiej instancji, pozostaje już tylko kasacja składana do Sądu Najwyższego. Postępowanie sądowe w Polsce jest dwuinstancyjne. Ze wszystkich pracowników aparatu państwowego niezawisłość przysługuje wyłącznie sędziom. Podlegają oni wyłącznie Konstytucji i ustawom. NA SALI SĄDOWEJ Sędziów może być 3 lub 5. Wśród sędziów zasiadają również ławnicy ludowi wybrani przez radę gminy na czteroletnią kadencję. Ławnicy biorą udział w procesie jedynie w sądzie pierwszej instancji. Na sali sądowej mogą się znaleźć: sędzia - może nim być prawnik, który odbył aplikację sędziowską, zdał egzamin sędziowski, ukończył 29 lat. Sędziów powołuje prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Ich zadaniem jest ocenienie w czasie procesu wszystkich dowodów i wydanie wyroku; oskarżony; pozwany/pozwana - osoba, przeciw której toczy się sprawa w postępowaniu cywilnym; prokurator; obrońca - adwokat; radca prawny; pokrzywdzony - ofiara przestępstwa: ma prawo przystąpić do procesu jako oskarżyciel posiłkowy; powód/powódka - osoba dochodząca swoich praw w procesie cywilnym; świadek; biegły - ekspert. Niezależność sądów polega na pełnej samodzielności organizacyjnej sądownictwa. Organy te nie podlegają ani władzy wykonawczej, ani ustawodawczej w zakresie orzekania - władze nie mogą kontrolować orzeczeń sądów. Niezawisłość sędziów oznacza niedopuszczalność jakichkolwiek nacisków na nich z zewnątrz. Orzeczenia wydawane są wyłącznie na podstawie prawa, zgromadzonych dowodów i zgodnie z sumieniem. Istotną sprawą są cechy osobowości sędziego, jego poziom moralny i kultura. Stanowisko to może zostać opróżnione w przypadku: - przeniesienia sędziego w stan spoczynku z powodu choroby, - osiągnięcia przez niego wieku emerytalnego, - złożenia go z urzędu lub zawieszenia w czynnościach na podstawie orzeczenia sądu. Ponadto sędziom przysługuje immunitet - stąd też aby pociągnąć go do odpowiedzialności karnej lub pozbawić wolności niezbędna jest zgoda sądu. Zasada apolityczności sędziów związana jest z zakazem należenia do partii politycznej, związku zawodowego, a także pełnieniem roli posła lub senatora. Postępowanie sądowe musi być co najmniej dwuinstancyjne. Ma to na celu uniknięcie błędów, pomyłek i uchybień popełnionych we wcześniejszych postępowaniach. Każda ze stron uczestniczących w procesie ma prawo do zaskarżania orzeczeń i decyzji w pierwszej instancji. Środkiem odwoławczym od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji jest apelacja, a od orzeczeń sądu drugiej instancji - kasacja. Wszystkie wyroki wydawane są przez sądy w imieniu Rzeczpospolitej. Na terenie całego kraju organy te działają na podstawie jednolitego prawa. Warto zaznaczyć, że każdy ma prawo do obrony na wszystkich etapach postępowania. Obejmuje ono prawo posiadania obrońcy z wyboru lub z urzędu i jest gwarantowane na wszystkich kolejnych etapach postępowania karnego. Skazany ma prawo odwołać się od wyroku. Oskarżony jest zwolniony z potrzeby udowadniania swojej niewinności zgodnie z zasadą domniemania niewinności. To organy ścigania mają obowiązek udowodnić oskarżonemu jego winę, a niewyjaśnione okoliczności zawsze są tłumaczone na korzyść oskarżonego. Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu zabronionego przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia (prawo nie działa wstecz). Konstytucja opisuje także zasadę udziału obywateli w działalności sadów. Przepis ten realizuje się poprzez udział ławników w rozpoznawaniu i rozstrzyganiu spraw. Oznacza to, że w pierwszej instancji wymiar sprawiedliwości jest sprawowany nie tylko przez sędziów zawodowych, ale także przez obywateli (sędzia zawodowy + dwóch ławników). Ławnicy w toku wykonywania swoich czynności mają równe prawa z sędzią zawodowym. Udział ławników nie jest przewidziany w sądach drugiej instancji.
Sąd Najwyższy					Sąd Najwyższy jest naczelnym sądowym organem w Polsce. Do jego zadań należy : - sprawowanie nadzoru nad sądami powszechnymi i wojskowymi w zakresie orzekania. --- jest sądem kasacyjnym w sprawach, które są przedmiotem rozstrzygnięć sądów powszechnych. - podejmowanie uchwał wyjaśniających przepisy prawne oraz rozstrzygające zagadnienia w konkretnej sprawie. - Jedna z izb Sądu Najwyższego - Izba Wojskowa jest sądem odwoławczym (II instancji) od orzeczeń wydanych przez I instancję wojskowego sądownictwa - w sądzie okręgowym. - Sąd Najwyższy jest także uprawniony do rozpoznawania protestów wyborczych, do stwierdzania ważności wyników wyborów parlamentarnych i wyborów prezydenckich oraz ogólnokrajowych i konstytucyjnych referendów.   W skład Sądu Najwyższego wchodzą: I Prezes Sądu Najwyższego (powołuje go prezydent na 6 lat spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego) Prezesi Sądu Najwyższego (powoływani przez prezydenta na wniosek I Prezesa Sądu Najwyższego) Sędziowie Sadu Najwyższego (powoływani przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa na czas nieoznaczony)   Na stanowisko sędziego może być powołany obywatel polski, który ukończył studia prawnicze, ma nieskazitelny charakter, wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy prawniczej o raz zawodowym doświadczeniem.   Sąd Najwyższy składa się z 4 izb: Izba Cywilna Izba Karna Izba Wojskowa Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sądy powszechne					Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem tych które zostały zastrzeżone dla innych sądów. Sady powszechne rozstrzygają sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, prawa rodzinnego. Sędziów sądów powszechnych powołuje minister sprawiedliwości. Nadzór w zakresie orzekania nad sądami powszechnymi sprawuje : - Sąd Najwyższy, natomiast w zakresie funkcjonowania minister spr.   Sądowe postępowanie jest oparte na zasadzie instancyjności. - I instancja - najniższą instancję stanowią sądy rejonowe. Obejmują swoim zasięgiem jedną lub kilka gmin. Jako sądy I instancji rozpatrują większość sądowych spraw, - II instancji sądów zajmują się wykroczeniami. Sądy rejonowe podzielone są na następujące wydziały: Wydział cywilny Wydział karny Wydział rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny) Wydział pracy (sąd pracy).   Mogą być również tworzone: wydział gospodarczy, dla spraw z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego oraz wydziały grodzkie, które zajmują się wykroczeniami (przejęły kompetencje kolegiów do spraw wykroczeń).   Sądami II instancji sądów powszechnych są sądy okręgowe. Do ich kompetencji należy rozpatrywanie apelacji od orzeczeń sądów rejonowych. Działają także jako sądy I instancji, rozpatrując sprawy dotyczące np. ochrony praw autorskich, sprawy cywilne o prawa majątkowe lub oskarżenia o zbrodnię. Sądy okręgowe są tworzone dla obszaru działania co najmniej dwóch sądów rejonowych. W skład sądu okręgowe wchodzą następujące wydziały: Wydział cywilny Wydział karny Wydział penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych Wydział pracy Wydział ubezpieczeń społecznych Wydział pracy.   Sądami odwoławczymi w stosunku do sądów okręgowych, czyli sądami III instancji, są sądy apelacyjne. Tworzy się je dla obszarów działania co najmniej dwóch sądów okręgowych.  W skład sądu apelacyjnego wchodzą następujące wydziały: Wydział cywilny Wydział karny Wydział pracy i ubezpieczeń społecznych.
Sądy wojskowe					Sądy wojskowe należą do sądów szczególnych. Do ich zadań należy sprawowanie wymiaru sprawiedliwości w siłach zbrojnych. Są powołane do orzekania w sprawach karnych oraz rozpatrują przestępstwa, które popełnili żołnierze w służbie czynnej, a także niektóre popełnione przez cywilnych pracowników wojska. Nadzór w zakresie orzekania sprawuje nad nimi Sąd Najwyższy, natomiast nadzór organizacyjny i administracyjny należy do ministra sprawiedliwości.   Sądy wojskowe działają również w oparciu o zasadę instancyjności. Wojskowe sądy garnizonowe (I instancja) orzekają w większości spraw, podlegających sądom wojskowych. Wojskowe sądy okręgowe (II instancja) pełnią rolę sądów odwoławczych w stosunku do sądów garnizonowych. Mają prawo do orzekania jako sądy I instancji w sprawach najważniejszych. W tej sytuacji sądem odwoławczym od ich wyroku jest Izba Wojskowa Sądu Najwyższego.
Sądy administracyjne					Sądownictwo administracyjne przywrócono w Polsce w 1980 r. na mocy ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (NSA). Do kompetencji sądów administracyjnych należy kontrola wydawanych przez publiczną administrację decyzji : - Orzekają więc o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego, a także aktów normatywnych wydawanych przez administrację rządową. - Rozstrzygają także spory o charakterze kompetencyjnym między organami samorządu terytorialnego i rządowej administracji. - Podejmują uchwały, których celem jest wyjaśnienie zagadnień prawnych budzących wątpliwości w konkretnej sprawie. - Do zadań sądów administracyjnych należy również rozstrzyganie spraw spornych pomiędzy obywatelem a organem administracji.   Do 2003 r. Naczelny Sąd Administracyjny był jedynym tego typu. Dopiero w 2004 r. zostały utworzone wojewódzkie sądy administracyjne, i tym samym zasada instancyjności  została także i tu wprowadzona.   Na czele Naczelnego Sądu Administracyjnego stoi Prezes NSA, który jest powoływany przez prezydenta na 6-letnią kadencję.   Wojewódzkie sądy administracyjne pełnią rolę sądów I instancji dla spraw, które leżą w gestii sądownictwa administracyjnego. Taki sąd obejmuje swoim zasięgiem jedno lub kilka województw. Sądem kasacyjnym od wydanych przez nie wyroków jest Naczelny Sąd Administracyjny.
Krajowa Rada Sądownicza					Krajowa Rada Sądownictwa została utworzona w 1989 r. Ustrój, zakres działania i tryb pracy Krajowej Rady Sądowniczej oraz sposób wyboru jej członków okresla ustawa Do jej zadań należy strzeżenie niezależności sadów i niezawisłości sędziów w Polsce. Tworzą ją: I Prezes Sądu Najwyższeg Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego. 1. Krajowa Rada Sądownictwa stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. 2. Krajowa Rada Sądownictwa może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Minister Sprawiedliwości Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego Osoba powołana przez prezydenta 15 osób wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i wojskowych 4 osoby wybrane przez Sejm spośród posłów 2 osoby wybrane przez Senat spośród senatorów Z tego grona KRS wybiera swojego przewodniczącego oraz dwóch wiceprzewodniczących Kadencja - 4 lata Kompetencje : - rozpatrywanie kandydatur na stanowiska sędziów wszystkich sadów i przedstawianie ich Prezydentowi w celu powołania - rozpatrywanie i rozstrzyganie wniosków o przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe - wyrażanie zgody na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego, który przekroczył wiek 65 lat - określanie stanowiska wobec zmian ustroju sądów - opiniowanie programu szkolenia aplikantów i przeprowadzania egzaminów sędziowskich
Prokuratura					Prokuratura została powołana do strzeżenia praworządności w Polsce. Do jej zadań należy kontrola oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Prokuratorzy nadzorują postępowania przygotowawcze w sprawach karnych, są także oskarżycielami publicznymi przed sądem, mają prawo do wytaczania powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz wykonują nadzór nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu.   W Polsce Prokuratura działa na mocy ustawy z 1985 r. Od 1990 r. minister sprawiedliwości pełni funkcję Prokuratora Generalnego, sprawując nadzór nad wszystkimi jej pionami - cywilnym i wojskowym. Do jego zadań należy wydawanie zarządzeń oraz kierowanie jej pracami. Zastępują go Prokurator Krajowy oraz Naczelny Prokurator Wojskowy. Struktura Prokuratury jest identyczna ze strukturą sądów. Stanowią ją: Prokurator Generalny Prokuratorzy powszechnych oraz wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej.
Pojęcie organów władzy sądowniczej i org. Wym. Spraw.					Wymiar sprawiedliwości nie znalazł do tej pory definicji legalnej - prawo nie definiuje, czym wymiar sprawiedliwości jest. Nie ma definicji prawnej, jurydycznej. Doktryna prawa zna 3 pojęcia wymiaru sprawiedliwości: ~pojęcie podmiotowe - wyjaśnia nam wymiar sprawiedliwości poprzez wskazanie organu sprawującego go; takimi organami są w każdym państwie sądy. Organ taki powinien nosić cechy niezawisłości i bezstronności, ~pojęcie podmiotowe - Wymiarem sprawiedliwości jest działanie polegające na rozstrzyganiu konfliktów ze stosunków prawnych. Istotną sprawa pozostaje tu określenie nie organu, który wykonuje wymiar sprawiedliwości, a przedmiotu działalności, którym to jest konflikt prawny. Centralnym elementem tej definicji jest orzekanie - rozstrzyganie sporów prawnych. Bez większego znaczenia pozostaje, jaki organ rozstrzyga spory. Wymiar sprawiedliwości jest to pojęcie skomplikowane, trudne do zdefiniowania, pod które w różnych czasach podkładano różne treści. [sprawiedliwość - kwestia filozofii]. Wymiar sprawiedliwości charakteryzuje dualizm definicji. W wielu krajach rozstrzyganie sporów prawnych jest zamazane. Np. Konstytucja Szwecji traktuje o „wymiarze sprawiedliwości i administracji” - wymiar sprawiedliwości sprawują także organy administracyjne [wyżsi urzędnicy umocowywani tak samo jak sędziowie]. Sąd staje się organem wymiaru sprawiedliwości, jeżeli rozstrzyga konflikty ze stosunków prawnych.
Właściwości sądów					Sąd we współczesnych demokratycznych systemach prawnych to niezawisły organ państwowy powołany do stosowania prawa w zakresie rozstrzygania sporów między podmiotami pozostającymi w sporze, a także decydowania o przysługujących uprawnieniach oraz dokonywania innych czynności określonych w ustawach lub umowach międzynarodowych.
Niezawisłość sędziów					Wyposażony jest w atrybut niezawisłości i funkcjonuje w szczególnej, procesowej formie Niezawisłość sędziowska - konstytucyjna zasada wymiaru sprawiedliwości, zgodnie z którą sędzia rozstrzygając sprawę: - podlega wyłącznie Konstytucji i ustawom, - nie podlega żadnym naciskom i żadnym zależnościom z zewnątrz, szczególnie ze strony władzy wykonawczej. Niezawisłość jest niezależnością sędziego w orzekaniu, nie oznacza natomiast braku podporządkowania służbowego. Wymaga jednakże, aby kontrola prawidłowości orzeczenia należała wyłącznie do innego sądu i odbywała się w trybie określonym prawem. Według Trybunału Konstytucyjnego na niezawisłość sędziowską składają się następujące elementy: - bezstronność w stosunku do uczestników postępowania - niezależność wobec organów (instytucji) pozasądowych, - samodzielność sędziego wobec władz i innych organów sądowych, - niezależność od wpływu czynników politycznych, zwłaszcza partii politycznych, - wewnętrzna niezależność sędziego. Dbałość o niezawisłość sędziów i niezależność sądów uzasadnia się interesem ogółu społeczeństwa. Ma ona zapewniać stabilność w wykonywaniu funkcji wymiaru sprawiedliwości bez względu na zmiany, jakie mogą zachodzić w organach władzy ustawodawczej i wykonawczej.
Zasady działania sadów					Zadaniem sądów jest wymierzanie sprawiedliwości. Wykonując to zadanie sądy opierają się na przepisach prawa. Charakterystyczną cechą sądów jest ich niezawisłość (sędzia opiera się tylko na ustawach i własnym sumieniu w granicach prawa), którą gwarantuje im konstytucja. Sąd jest niezależny, czyli nie podlega innym władzom. Sąd ma obowiązek wysłuchać każdej ze stron. Każdy może może wejść na sale rozpraw. Próby wpływania na sąd lub sędziego są bezprawne i podlegają karze.
Sędziowie Status prawny powołanie					Sędzia - funkcjonariusz publiczny uprawniony do orzekania w sprawach należących do właściwości sądów i trybunałów, na zasadach niezawisłości i bezstronności Szczególny status sędziego polega na tym, że sędziowie: - są w szczególny sposób powoływani - przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony, - są nieusuwalni - nie mogą być pozbawieni pełnienia funkcji, nie mogą być zawieszeni lub przenoszeni do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew swojej woli, bez orzeczenia sądu, - są chronieni immunitetem - sędzia nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej, ani nie może zostać pozbawiony wolności bez orzeczenia sądu, - posiadają gwarancje odpowiedniego wynagrodzenia, - nawet po przeniesieniu w stan spoczynku formalnie pozostają w stosunku służbowym, - są związani wymogiem apolityczności, co oznacza, ze obowiązuje ich zakaz przynależności do partii politycznych oraz zakaz prowadzenia działalności publicznej, która nie da się pogodzić zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziowskiej. Sedziowie SA powoływani prze prezydenta RP na wbiosek Krajowej Rady sądownictwa na czas nieoznaczny. Sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony. 1. Sędziowie są nieusuwalni. 2. Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie. 3. Sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku na skutek uniemożliwiających mu sprawowanie jego urzędu choroby lub utraty sił. Tryb postępowania oraz sposób odwołania się do sądu określa ustawa. 4. Ustawa określa granicę wieku, po osiągnięciu której sędziowie przechodzą w stan spoczynku. 5. W razie zmiany ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych wolno sędziego przenosić do innego sądu lub w stan spoczynku z pozostawieniem mu pełnego uposażenia. Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się prezesa właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego.

1

---