1. Co to jest czas fabularny?

Czas fabularny- czas obejmujący wszystkie zdarzenia, o których narrator wspomina w utworze. Składają się na niego retrospekcje, dygresje. Z reguły jest przeszły.

2. Motyw- wątek- temat- znaczenie pojęć.

Motyw- podstawowa jednostka konstrukcji dzieła sztuki tworząca nowe związki wyższego rzędu. Może być sytuacją, zdarzeniem, przeżyciem, słowem, dźwiękiem, elementem świetlnym. Powtarzające się na przestrzeni wieków motywy to toposy.

• Motyw dynamiczny - odnosi się do akcji utworu, powoduje jej zmianę

• Motyw statyczny - dotyczy np. wyglądu przedmiotów, miejsc

• Motyw wędrowny - powtarzający się (czyli topos)

Wszystkie motywy w utworze układają się w pewien porządek, czasowy lub przyczynowy, oraz decydują o wątkach i fabule utworu.

Wątek- część składowa fabuły utworu literackiego, filmowego itp. (przy czym sama fabuła może być jedno- lub wielowątkowa). Jest to ciąg zdarzeń o więzi przyczynowo-skutkowej, skupionych wokół jednej postaci lub grupy osób, a dotyczących ich wzajemnych relacji.

W utworze może występować wątek główny i poboczne, ale może też być układ kilku równoległych wątków głównych. Pojedynczy wątek może dotyczyć np. miłości, zdrady, rywalizacji itp.

Temat- centralny zespół motywów, który zapewnia światu przedstawionemu wewnętrzną spoistość.

3. Co to jest soliloquium?

Soliloquium - mówione solo, przeświadczone jednak o obecności audytorium. Większa spójność od monologu, gdyż przedstawia myśli i emocje zgodnie z fabułą i akcją. Technika przedstawiania czytelnikowi treści i procesów psychicznych bohatera bezpośrednio od niego, z założeniem audytorium. Mniej szczere, ograniczone w przedstawianiu głębszych warstw świadomości. Myśli są uporządkowane jakby powstały w świadomości postaci, a nie tak jakby zostały przemyślane.

4. Narrator- typy (praktyka literacka i propozycje teoretyczne).

Narracja auktoralna - (pierwszoosobowa) autor ujawnia się poprzez zwroty do czytelnika, komentarze do wydarzeń, refleksje, czytelnik wówczas pokonuje granice między swoim światem, a rzeczywistością prowadzona ręką autora. Obok akcji autor i narrator przedstawia siebie, ale pozostaje poza sfera świata przedstawionego, dąży do niezależności od świata przedstawionego, do zachowania wobec niego dystansu - dystans narracji. Kiedy dystans staje się widoczny, wówczas uwaga czytelnika dzieli się na dwie sfery: obszar autora i czas przedstawiony. Struktura utworu zapewnia sobie, dzięki dwubiegunowości, napięcie. Postaci narratora nie można równać z postacią autora. Auktoralna medium to narrator, którego poznajemy na podstawie jego samoukształtowania w procesie narracji. Medium auktoralne zajmuje określoną pozycje wobec przedmiotu narracji, pośredniość opowiadania ulega udramatyzowaniu. Czynnikiem iluzjotwórczym i porządkującym jest obecność autora w postaci auktoralnego narratora. Autor może wykonywać swą czynność medium w najbardziej różnorodny sposób i w najrozmaitszych maskach pojawiać się w świadomości czytelnika. Przewaga form relacji. Wskazują na obecność narratora tu i teraz, określają proces wyobrażeń w świadomości czytelnika, jego czasowo - przestrzenną orientację w rzeczywistości. Punkt ten nazywamy centrum orientacji czytelnika. Tok pośredniczenia: czytelnik - auktoralny narrator - rzeczywistość przedstawiona - auktoralny narrator - czytelnik. Opowiadanie konkretyzuje się w wyobraźni czytelnika jako przeszłe, ponieważ narrator zostaje wciągnięty w sferę wyobrażeń, a jego późniejszość w stosunku do tego, co opowiadane, przenosi się na wyobraźnię czytelnika jako perspektywa spojrzenia wstecz.

Narrator wprowadza do tekstu, może występować w akcji, poza światem przedstawionym; jego ingerencje nie dotyczą świata przedstawionego; ma stały punkt widzenia, dystans; wirtualny odbiorca również zachowuje dystans.

Narracja personalna - (pierwszoosobowa) czytelnik to jedna z postaci na scenie. Medium personalne zawsze musi występować w powieści. Czytelnik patrzy jego oczami na świat przedstawiony. Narrator ustępuje na dalszy plan, pośredniość przedstawienia zostaje przed czytelnikiem ukryta. Czynnikiem iluzjotwórczym i porządkującym jest jedna z postaci występujących w powieści - medium personalne. Centrum orientacji czytelnika przesuwa się do tu i teraz owej postaci. Czytelnik identyfikuje się z nią, przejmuje czasową i przestrzenną określoność jej przeżycia. Tok pośredniczenia: czytelnik - postać powieściowa jako personalne medium - czytelnik. Akcja konkretyzuje się jako coś teraźniejszego. Stąd epicki czas przeszły może mieć wartość teraźniejszości.

Bohater zaangażowany, nie ma dystansu, tu i teraz w centrum świadomości bohatera.

Narracja neutralna - (trzecioosobowa) stanowisko obserwacyjne nie znajduje się w żadnej postaci a mimo to perspektywa jest zbudowana, że obserwator lub czytelnik ma złudzenie uczestniczenia w zdarzeniach jako ich wyimaginowany świadek. Akcja konkretyzuje się jako coś teraźniejszego. Stąd epicki czas przeszły może mieć wartość teraźniejszości.

Niezwiązana z żadną postacią ani narratorem, nie ma miejsca funkcjonalnego. Ma stałą wiedzę i stały dystans czasowy, odbiorca nie może być alter ego narratora- obserwator, nie uczestnik.

Scena obiektywna - gdy pojawiają się dłuższe partie dialogowe, w które jedynie przygodnie wplecione są verba dicendi, centrum orientacji czytelnika znajduje się w scenie, w tu i teraz momentu akcji, w tu i teraz wyimaginowanego obserwatora na scenie, którego miejsce mocą wyobraźni zajmuje czytelnik. Maksymalne zbliżenie do odbiorcy. Tok pośredniczenia: narrator - dialog - narrator.

5. Co to jest kompozycja?

Kompozycja - układ elementów świata przedstawionego: bohatera, czasu, przestrzeni, układu zdarzeń, nadawcy, odbiorcy. Jest to sposób, w jaki zostaje ułożony materiał, składający się na dzieło literackie. Kompozycja obejmuje: organizację świata przedstawionego, zawartość fabularną dzieła, układ wątków i motywów, konstrukcję postaci, miejsce narratora lub podmiotu lirycznego względem świata przedstawionego

Rodzaje kompozycji:

1. kompozycja otwarta- kompozycja, która wywołuje wrażenie fragmentaryczności (np. Kordian Juliusza Słowackiego);

2. kompozycja ramowa- polegająca na umiejscowieniu dwóch narratorów w jednym utworze (np. Jądro ciemności Josepha Conrada);

3. kompozycja szkatułkowa- fabuła składa się z kilku odrębnych opowiadań, ich połączenie daje pełny obraz fabuły, a każde z opowiadań pojawia się w tekście nieprzypadkowo (np. Imię róży Umberto Eco);

4. kompozycja zamknięta- kompozycja, w której wszelkie elementy świata przedstawionego tworzą jasny, przejrzysty, skończony i logiczny układ (np. Treny Jana Kochanowskiego).

6. Język i styl artystyczny. Co to jest styl artystyczny (próby dookreślania cech i

wyróżników stylu; kategorie literackości/ poetyckości; literackie/ nieliterackie). Aspekt

wyboru i funkcji w stylistyce (style funkcjonalne i ich charakterystyka). Styl artystyczny wśród innych stylów funkcjonalnych. Kształtowanie się stylów typowych (styl epoki) i indywidualnych (styl autorski; styl dzieła literackiego). Style historyczne.

Stylistyka - jest to jeden z działów nauki o języku, zajmujący się opisem środków językowych ze względu na ich przydatność do wyrażania określonych myśli.

Style funkcjonalne- stylistyczne odmiany polszczyzny charakteryzujące się doborem takich środków językowych, które uznane są za szczególnie przydatne ze względu na określony typ wypowiedzi i pełnione przez nie funkcje społeczne. Odmiany: styl artystyczny, naukowy, potoczny, publicystyczny, urzędowy. Stosowanie któregoś z nich wiąże się z celem, dla którego tworzona jest dana wypowiedź.

a) Styl artystyczny- styl dzieła literackiego, które ma za tworzywo język, ale rządzi się innymi prawami niż wszelkie inne komunikaty językowe. W języku artystycznym na pierwszy plan wysuwa się funkcja estetyczna i poetycka. W tekstach zaliczanych do literatury pięknej zauważamy wielkie zróżnicowanie stylistyczno- językowe. Cechy stylu artystycznego:

• oryginalność metaforyki, która wiąże się z oryginalnością stylu pisarza;

• zależność od osobowości i talentu pisarza;

• świadome i celowe użycie elementów emocjonalnych;

• umiejętna indywidualizacja języka postaci;

• występowanie neologizmów;

• umiejętny dobór środków plastycznych służących do opisu przedstawianych postaci, zdarzeń, miejsc, zjawisk, przedmiotów;

• bogactwo środków językowych;

• bogactwo figur stylistycznych;

• stosowanie stylizacji na gwary środowiskowe, archaizacji, dialektyzacji.

b) Styl naukowy- styl, którym pisane są dzieła specjalistyczne z różnych dziedzin nauki; funkcjonalna odmiana stylowa języka literackiego, występująca w pracach naukowych. Styl jest zróżnicowany ze względu na przedmiot badań naukowych i ze względu na cechy indywidualne autorów. Zależnie od tego, jakiej nauki rozprawa dotyczy, występuje w tym stylu duża liczba wyrazów specjalnych, terminów o ściśle określonych znaczeniach. Cechy stylu naukowego:

• terminologia naukowa i specjalistyczna, język wzorów i symboli;

• jednoznaczność i precyzja informacji;

• unikanie elementów oceniających;

• obiektywne przedstawianie zjawisk i problemów (używanie form bezosobowych lub formy liczby mnogiej);

• brak pierwiastków emocjonalnych;

• przeważają zdania złożone podrzędnie nad współrzędnymi;

• stosowanie wyrażeń modalnych;

• występowanie dużej liczby rzeczowników niekonkretnych, oznaczających pojęcia umysłowe, oderwanych przymiotników i czasowników nazywających czynności pojęciowe, przysłówków i wyrażeń przysłówkowych, spójników i zaimków wskazujących cechy i relacje;

• logiczna kompozycja obejmująca tezy, argumenty, wnioski, przykłady;

• stosowanie tabel, wykresów;

• cytowanie prac innych autorów, stosowanie przypisów.

c) Styl przemówień (styl retoryczny)- styl najbardziej zbliżony do języka artystycznego, najbardziej ozdobny, operuje kunsztowną budową zdań. Zawiera wyrazy, wyrażenia i zwroty nacechowane em0ocjonalnie.

Cechy stylu przemówień:

• stosowanie apostrof, za pomocą których mówca zwraca się do słuchaczy;

• pytania retoryczne, na które nie oczekuje się odpowiedzi, ale pobudzają słuchaczy do myślenia;

• zdania wykrzyknikowe;

• starannie dobrane słownictwo;

• podniosłe epitety i metafory;

Wyodrębnia się dwa rodzaje wystąpień: okolicznościowe i oficjalne. W wystąpieniach okolicznościowych wprowadza się wiele elementów języka potocznego, cechuje się schematyzmem i szablonowością składniową i frazeologiczną.

d) Styl publicystyczny- odmiana polszczyzny literackiej realizowana w tekstach dziennikarskich. Dobór środków językowych zależy od tematyki przekazu oraz od gatunku. Styl ten skupia w sobie elementy stylu potocznego, artystycznego, naukowego i urzędowego. Cechy stylu publicystycznego:

• oficjalność wypowiedzi;

• stosowanie wyrażeń i zwrotów idiomatycznych, potocznego słownictwa i potocznej frazeologii;

• występowanie wyrażeń i zwrotów stereotypowych, słownictwa modnego, wyrazów obcych

• występowanie elementów emocjonalnych i wartościujących;

• stosowanie słownictwa specjalistycznego w recenzjach i artykułach problemowych;

e) Styl urzędowy- odmiana języka literackiego, realizowana w instrukcjach, zarządzeniach, regulaminów, komunikatach, zawiadomieniach i pismach urzędowych. Występuję w dwóch rodzajach: styl wypowiedzi kancelaryjnych i styl aktów prawnych. Należy do stylów oficjalnych, do sfery komunikacji społecznej. Cechy stylu urzędowego:

• nakazowość;

• używanie trybu rozkazującego;

• przewaga zdań bezosobowych;

• odindywidualizowanie języka;

• słownictwo pozbawione emocji;

• nakazy i zakazy;

• częste występowanie strony biernej;

• treść w formie paragrafów i punktów;

• terminologia z zakresu ekonomii, prawa, administracji.

Styl potoczny- styl funkcjonalny przeważający w codziennych wypowiedziach , odmiany mówionej i pisanej. Jest naturalnym środkiem porozumiewania się ludzi. Cechy stylu potocznego:

• słownictwo o zabarwieniu potocznym;

• podobieństwo do stylu kolokwialnego i odmian regionalnych;

• słownictwo ekspresywne;

• potok składniowy;

• duża obrazowość;

• bogata synonimika potoczna;

• przewaga zdań pojedynczych nad złożonymi, współrzędnie złożonych nad złożonymi podrzędnie;

• zdania niepełne, eliptyczne, anakoluty, występują równoważniki zdań;

• powtarzanie wyrazów;

• dosadne porównania.

Styl indywidualny- charakterystyczny dla danego autora zespół środków językowo- stylistycznych stosowany w jego dziełach, zależny od cech indywidualnych pisarza. Termin ten odnosi się też do stylu utworów. Rozwijany świadomie dla uzyskania oryginalności dzieł.

7. Założenia analizy stylistycznej. Słowa klucze. Pola stylistyczne (wyrazowe) - pola

semantyczne i ich użyteczność w analizie tekstu literackiego (semantyka wypowiedzi

poetyckiej; semantyka wypowiedzi narracyjnej). Zjawisko irradiacji stylistycznej.

Kontekst stylistyczny.

Analiza stylu:

1. charakterystyka stylu ze względu na miejsce zespołu tekstów w procesie historyczno-literackim;

2. charakterystyka stylu z punktu widzenia nadawcy;

3. charakterystyka stylu z perspektywy odbiorcy, czy raczej procesu komunikacyjnego.

Pole stylistyczne (wg M. Głowińskiego)- realizacja pola wyrazowego w obrębie określonego stylowo zespołu tekstów, np. jednego autora, gatunku, szkoły poetyckiej itp.

Pole semantyczne- w języku jest to zbiór elementów systemu leksykalnego, których znaczenia mogą występować w podobnych kontekstach, np. „środek lokomocji” w takich zdaniach jak: Jadę pociągiem, samochodem autobusem, tramwajem, metrem.

Semantyka to dyscyplina badająca relacje pomiędzy znakami a przedmiotami, do których się one odnoszą. Semantyka zajmuje się badaniem znaczenia słów, czyli interpretacją znaków oraz interpretacją zdań i wyrażeń języka.

Semantyka wypowiedzi literackiej:

1. analiza znaczeń figur retorycznych;

2. organizacja większych całości znaczeniowych w wypowiedziach literackich;

3. analiza słów i sensów;

4. badanie sensów wertalnych.

Semantyka wypowiedzi narracyjnej (badanie jednostek semantycznych):

1. motyw;

2. fabuła;

3. postać literacka;

4. narrator;

5. sytuacja narracyjna;

6. potencjalny odbiorca.

8. Autor- podmiot literacki- bohater (podobieństwa i różnice).

Autor twórca i współtwórca dzieła literackiego, naukowego, dzieła sztuki, dzieła technicznego (projekt). Autor może być również dramatu, powieści, obrazu, referatu, scenariusza, tekstu, piosenki. W szerszym znaczeniu autor obejmuje współautora, tłumacza, wydawcę zbioru, prac i antologii, redaktora, ilustratora. Autorem może być osoba fizyczna lub ciało zbiorowe. Nazwa autora indywidualnego - imię, nazwisko - jest zwykle podana w tytulaturze wydawnictwa. Najczęściej na karcie tytułowej, gdzie występuje w formie właściwego nazwiska lub pseudonimu, kryptonimu i innych rodzajów nazw zmyślonych. Jeżeli autor nie ujawnił swego nazwiska, mamy do czynienia z dziełem anonimowym. Dzieł ma autorstwo zbiorowe (korporatywne), wówczas  odpowiedzialność za jego treść i formę spoczywa na stowarzyszeniu organizacji, urzędzie lub grupie osób znanych pod nazwą zbiorową. Dotyczy to przede wszystkim wydawnictw sprawozdawczych i administracyjnych przy opisach katalogowych i bibliotecznych.

Bohater literacki - postać ludzka wpleciona w system zdarzeń utworu fabularnego, traktowana jako wzorzec reprezentatywny dla epoki współczesnego sposobu myślenia i działania. Jest on siłą napędową fabuły i wyznacza jej przebieg i wewnętrzną organizację.

Podmiot mówiący - ukonstruowana w utworze fikcyjna osoba skonkretyzowana jako postać lub tylko wyznaczona przez znamienny sposób mówienia. Wypowiedź podmiotu lirycznego integruje tekst dzieła, ma charakter „macierzystej” mowy utworu, podczas gdy wypowiedzi prezentowanych postaci są w jej ramach przytoczeniami mowy „cudzej” reprezentującymi świat przedstawiony. Poezja podmioty lirycznego stanowi główny czynnik koordynujący strukturę dzieła, określa perspektywę, przynajmniej ramowo przyjmuje w swej interpretacji treść utworu. W epice zasadniczym typem podmiotu mówiącego jest narrator, w liryce podmiot liryczny.

PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE

         Autor jest konkretną jednostką żyjącą w określonych warunkach życiowych, jest on podmiotem czynności twórczych, w wyniku którego powstaje dzieło literackie. Jako podmiot czynności twórczych, jako „osoba pisarza” jest on powiązany z własnym dziełem, ale nie jest jego składnikiem, pozostaje poza dziełem w świecie realnym.         Podmiot literacki, podobnie jak inne elementy świata przedstawionego, jest postacią skonstruowaną w dziele, kształtującym się w toku narastania wypowiedzi. Stosunek podmiotu mówiącego do autora może być analogiczny do stosunku, jaki zachodzi np. między fikcją fabularną, a światem realnym. W pewnych wypadkach jest on niewątpliwie osobą skonstruowaną z elementów właściwych osobowości pisarza, ale elementy takie zostają wprowadzone w nowe związki, dając w rezultacie osobowość fikcyjną - bohatera, który jest kreowany przez autora.

9. Motywy i toposy (topika), czyli niektóre „miejsca wspólne” w literaturze. Wędrowne

motywy, wątki, tematy (serie tematyczne).

Motyw- podstawowa jednostka konstrukcji dzieła sztuki tworząca nowe związki wyższego rzędu. Może być sytuacją, zdarzeniem, przeżyciem, słowem, dźwiękiem, elementem świetlnym. Powtarzające się na przestrzeni wieków motywy to toposy.

• Motyw dynamiczny - odnosi się do akcji utworu, powoduje jej zmianę

• Motyw statyczny - dotyczy np. wyglądu przedmiotów, miejsc

• Motyw wędrowny - powtarzający się (czyli topos)

Wszystkie motywy w utworze układają się w pewien porządek, czasowy lub przyczynowy, oraz decydują o wątkach i fabule utworu.

Topos- powtarzający się motyw, który często występuje w obrębie literatury i sztuki danej kultury, cywilizacji. Wskazuje na jedność kulturową danego kontynentu czy na istnienie pierwotnych wzorców myślenia człowieka.

Topos budowany jest na zasadzie "obrazu" mającego na celu opis jakiejś sytuacji (topos tonącego okrętu w "Kazaniach" Skargi).

Topos wnosi element miejsca wspólnego:

1. motyw;

2. ciąg obrazów, które łączą się w całość ustabilizowane w poglądy znaczeniowe.

Przykłady toposów:

1. do najstarszych toposów należy motyw wędrowny, na którym opiera się Odyseja;

2. topos arkadyjski: motyw szczęścia;

3. topos nieśmiertelnej sławy poety: bierze się z wiersza Horacego „Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu”.

13. poetyka immanentna

Poetyka immanentna - zespół reguł i norm organizujących wypowiedź literacką, bądź komplet właściwości pod jakimś względem jednorodnych, dających się wyprowadzić z samych dzieł; odnosi się do poszczególnych utworów twórczości danego pisarza, grupy, prądu.

14. Co to jest literatura, co to jest literackość? Znamiona literackości i gatunkowości tekstów.

Fikcjonalność/niefikcjonalność (literackość/nieliterackość; teksty globalnie fikcjonalne i

punktowo referencjalne). Fikcja, problematyka mimesis i przedstawiania. Literatura:

między referencją a udawaniem (komunikacja „na niby”; funkcja estetyczna, autoteliczna;

funkcja ludyczna). Literatura jako „wysuwanie na plan pierwszy języka”

(„uporządkowanie naddane”).

Literatura- to wszystkie "sensowne twory słowne" (jak to ujęła Stefania Skwarczyńska), czyli dzieła artystyczne, tj. literatura piękna, oraz teksty użytkowe, tj. literatura stosowana, zachowane w formie pisanej lub w przekazie ustnym.

Literaturę piękną dzieli się zwykle na trzy rodzaje literackie według tradycji, uzupełnianej później, Poetyki Arystotelesa: epikę (zarówno w poezji, jak i w prozie), lirykę i dramat. Do gatunków epickich zaliczamy: opowiadanie, nowelę, bajkę, balladę, powieść, legendę, baśń. Do gatunków lirycznych zaliczamy: satyrę, hymn, odę, pieśń, sonet, fraszkę, elegię, tren. Do gatunków dramatycznych zaliczamy: tragedię, komedię, dramat właściwy.

Literackość - zespół cech wyróżniających z piśmiennictwa literaturę piękną jako sztukę słowa, realizującą funkcję poetycką języka w odróżnieniu od innych funkcji (poznawczej, ekspresywnej, perswazyjnej etc.). Kategoria literackości została sformułowana po raz pierwszy przez rosyjską szkołę formalną i w przekonaniu jej przedstawicieli miała być głównym przedmiotem badań literaturoznawczych.

W ujęciu formalistów na literackość składa się budowa każdego utworu literackiego, począwszy od warstwy fonetycznej (aliteracja, rym), przez morfologię (tropy gramatyczne i leksykalne), składnię (figury stylistyczne) aż do kompozycji.

Fikcja literacka - właściwość świata przedstawionego polegająca na tym, że jest on tworem nie dającym się zweryfikować przez porównanie z rzeczywistością zewnętrzną wobec dzieła. Konstrukcja utworu, i jej poszczególne elementy mogą odnosić się do doświadczeń pozaliterackich (przeżyć jednostki, grupy społecznej, historii). Fikcyjność dotyczy zarówno utworów realistycznych, jak i fantastycznych. Najczęściej wyróżniane odmiany to fikcja mimetyczna, fikcja groteskowa, fikcja paraboliczna.

Mimesis - zasada twórczego naśladownictwa natury, bądź dzieł mistrzów, którym udało się tę naturę odtworzyć. Zasada ta powstała w antyku, a później przejął ją renesans. Dla twórców renesansowych najwyższym zadaniem było naśladowanie dzieł starożytnych. Postępowali oni według formuły Horacego, który uważał, że poeta jest jak pszczoła zbierająca nektar z różnych kwiatów i przetwarzająca go na własny, niepowtarzalny miód.

Funkcja poetycka (autoteliczna):

Składniki wypowiedzi, począwszy od najbardziej elementarnych, mniejszych od słowa, odgrywają wiele ról na raz, są uwikłane w szereg równoczesnych zobowiązań, są użyte wielokrotnie w tym samym miejscu sekwencji. Nadorganizacja polega na tym, że położenie poszczególnych segmentów przekazu jest motywowane jednocześnie przez różne programy. Odpowiada jej zatem zjawisko interferencji różnych poziomów stosowań tych samych elementów. Fakt, że w wypowiedzi narracyjno - [prozaicznej zjawisko tego rodzaju nie pozwala się obserwować, działa tu tendencja do zagłuszania mniejszych segmentów przez większe, skłania do interpretacji w terminach planimetrycznych, mobilizuje wyobraźnię płaskiej powierzchni. W przekazie narracyjnym funkcja autoteliczna wyraża się poprzez swoistą Nadorganizacja wyższych układów znaczeniowych i odpowiada jej w strukturze przekazu interferencja wielkich figur semantycznych. Charakterystyczna jest interferencja dwóch zasadniczych planów jednostek znaczeniowych: tych, które tworzą świat opowiadany i tych, które kształtują sytuację narracyjną.

Uporządkowanie naddane

1) tematyzacja gatunkowa w tytule wypowiedzi (pozwala to odbiorcy zwrócić uwagę na genologiczny status tekstu, pozwala spodziewać się zakwestionowania tradycyjnego znaczenia terminu; jednocześnie zwiększa jego aktywność, zmierzając do wykrycia reguł odbioru).

2) jednostkowa inwencja quasi - gatunkowa (tytuł ma charakter okazjonalny, spełnia więc kryterium minimalnej powszechności, jest jednocześnie szczególnym imieniem własnym, jednostkowym, wydarzeniem genologicznym; wskazuje na indywidualna twórczość pisarską; nadawca realizuje dokument własnej podmiotowej aktywności, posługuje się swobodnie dobranymi konwencjami gatunkowymi, dąży do umiejscowienia utworu jako wypowiedzi własnej i niepowtarzalnej).

3) metaforyczne tytuły (można spodziewać się każdego kodu, nie ma adekwatnej instrukcji odbioru; istnieją pewne kulturowe konotacje i zdolności ewokowania skojarzeń semantycznych).

Wariant pierwszy wskazuje na zastosowanie subkodu powieściowego i wagę metajęzykowego poziomu spójności tekstu. Wariant drugi jest jednorazową konwencją nadawczo - odbiorcza. Spójność gwarantowana jest tematem literackiej biografii piszącego, realizuje się na poziomie metagatunkowym, wskutek instrumentalnego wyzyskania różnorodnych form oraz sprowadzania na jedna płaszczyznę, zacierając gatunkową odrębność poszczególnych jednostek tekstu. Trzeci wariant tytułu zawiera negatywne informacje lekturowe i genologiczne, nie odwołuje się do żadnych konwencji gatunkowych, nie obiecuje typowego sposobu porozumienia się z odbiorcą.

Początek tekstu powinien formułować ramową sytuację komunikacyjna. Część informacji przynoszą podtytuły lub wypowiedzi tytułowe w funkcji quasi - genologicznej.

15. Poetyka dzieła zamkniętego i poetyka dzieła otwartego: sztuka kompozycji i interpretacji

(forma: określoność i nieokreśloność). „Jak jest zrobiony tekst literacki? - teoria i

praktyka komponowania wypowiedzi artystycznej (modele, warianty, inwarianty, style).

Forma i/a znaczenie (typ segmentacji wypowiedzi literackiej; semantyka „wielkich figur”:

narrator, postać, czas, przestrzeń, język, temat, idea; grafia tekstu - semiotyka strony).

Poetyka i przedstawianie (hierarchia ważności elementów świata przedstawionego; światy

możliwe, anatomia fabuły; formy podawcze: opis, opowiadanie, mowa zależna,

niezależna, pozornie zależna).

Poetyka dzieła otwartego- dzieło się realizuje w akcie czytania, czytelnik je dookreśla.

Pojęcie wielkich figur semantycznych w wypowiedzi narracyjnej.

Bohater, narrator, fabuła, osoba potencjalnego odbiorcy. Podlegają dwojakiej charakterystyce. Odpowiadają im określone sposoby sukcesywnego narastania znaczeń, oraz reguły systemowego skupiania i porządkowania tych znaczeń, zasady tworzenia ich konfiguracji. Linearnemu przepływowi sekwencji, stopniowemu wyłanianiu się informacji budujących większe całości przeciwstawiają się prawidła sprowadzające przepływ do porządku

Opis - w epice obok opowiadania jeden z dwóch podstawowych elementów narracji, w liryce komponent monologu lirycznego. W odróżnieniu od opowiadania opis przedstawia te składniki świata przedstawionego, które nie odnoszą się do zdarzeń, przede wszystkim charakter i wygląd postaci oraz tło wydarzeń, takie jak czas i miejsce akcji (np. opis przyrody). Opis można ująć ogólnie jako przedstawienie pozaczasowych składników narracji, ujęcie przedmiotów w ich statyczności i pozaczasowości - w istocie jednak często trudno odróżnić opis i opowiadanie, które mogą przenikać się wzajemnie i tworzyć wiele form przejściowych.

Szczególne znaczenie opis miał w prozie realistycznej, w której miał w obiektywny sposób przedstawiać rzeczy i zjawiska - proza realistyczna przedstawiała je dlatego najczęściej z perspektywy narratora wszechwiedzącego. W prozie nowszej (począwszy od naturalizmu) opisy miewają częściej charakter zsubiektywizowany, częste są też opisy życia wewnętrznego jednostek lub opisy niosące ze sobą treści symboliczne. W niektórych współczesnych gatunkach i prądach literackich opis dominuje nad opowiadaniem - niektórzy twórcy nouveau roman uznali go za podstawowy składnik powieści, w poemacie opisowym opis obejmuje całość utworu, przedstawia się w nim nie zdarzenia i procesy, a przestrzenne układy przedmiotów.

Opowiadanie

1. Krótki utwór epicki o prostej akcji, niewielkich rozmiarach, jednowątkowej fabule, pisany prozą. Opowiadanie nie ma tak zwartej budowy jak nowela, o czym decydują postacie drugoplanowe, opisy i refleksje. Od noweli różni się luźną konstrukcją i brakiem obowiązujących w niej rygorów.

2. Podstawowa forma wypowiedzi narracyjnej, prezentująca narastanie w czasie toku zdarzeń, opozycyjna wobec opisu. Gatunek ten może zawierać w sobie inne gatunki oraz dialogi.

Mowa zależna to sposób przedstawiania słów postaci w utworze literackim. Charakteryzuje się on użyciem formy zdań podrzędnych w przytoczeniach, np.: "Zbigniew wielokrotnie mówił, że nie należy mieszać pojęć".

Mowa niezależna- wszelkie przytoczenia wypowiedzi zawartych w warstwie narracyjnej postaci działających w ramach utworu literackiego na zasadzie expressis verbis. Można wyróżnić dwa podstawowe sposoby przytaczania mowy niezależnej:

• dialog, gdzie racje postaci zostają wzajemnie skonfrontowane,

• monolog, gdzie przedstawiona jest racja jednego z bohaterów, jego subiektywne odczucia czy dążenia.

Mowa pozornie zależna - wypowiedź charakteryzująca się tym, że monolog wewnętrzny zostaje wchłonięty przez narrację, ale mimo to zachowuje szereg znamion samodzielności i bezpośredniości przytoczenia. Jest to sytuacja pośrednia między użyciem mowy zależnej i niezależnej.

Narrator mówi pozornie od siebie, posługuje się formami językowymi właściwymi opowiadaniu, a w rzeczywistości przekazuje wiernie tok myśli i doznań bohatera, nie angażując się w ich referowanie (jak to ma miejsce w mowie zależnej). Wypowiedź narratora jest tak ukształtowana, że odzwierciedla sposób myślenia i wyrażania się bohatera. Stylistyczny kształt narracji utrwala w sobie jednocześnie dwa punkty widzenia: monologującego bohatera i przedstawiającego ten monolog narratora. Cechą charakterystyczną mowy pozornie zależnej jest to, że te dwa punkty widzenia nie są od siebie niezależne, że łączą się we wspólnej formie stylistycznej.

Mowę pozornie zależną cechuje zamierzone przeciwieństwo między kształtem dramatycznym przytoczenia i jego istotną postacią stylistyczną.

16. Ironia jako trop literacki.

Jeśli przyjmujemy tą koncepcję to uznajemy stosowność takich pojęć jak : norma, intencjonalność, stosowność, dyskursywny podmiot odniesienia.

Jeśli chodzi o teksty polifoniczne to o ironii możemy mowić tylko wtedy, gdy posiadamy jakiś sposób zrekonstruowania treści, za które odpowiedzialność ponosi L, nadawca w pierwszej i ostatniej instancji.

Dekodowanie tropu

Dlaczego czytelnik zaprzestaje zagłębiać się w treść literatury? Jeśli nie wystarcza nam interpretacja dosłowna to po prostu dlatego, że jest ona niezadowalająca, tzn. pewne czynniki zaczynają blokować jej aktualizację denotatywną, domagając się lub narzucając inny typ lektury, czynniki, które funkcjonują jak bodźce wyzwalający proces derywacyjny.

Przy określaniu całościowego sensu wypowiedzi trzeba brać pod uwagę:

1. całość materiały werbalnego i pozawerbalnego

2. niektóre elementy sytuacji wypowiadania:

• kompetencje językowe nadawcy i odbiorcy

• ich kompetencje ideowe i kulturowe

Na oryginalność swoistości tropu składają się:

Cechy charakterystyczne: semantyczna i pragmatyczna

Trzeba dowiedzieć się, czy wynikają z konieczności oraz jak się artykułują.

Ironia posiada swoistą wartość illokucyjną: ironizować to znaczy zawsze w pewien sposób szydzić, dyskwalifikować lub śmiać się z kogoś.

Rozróżniamy ironię cytatową i niecytatową:

a)cytatowa - może wykorzystywać czynniki wartościujące negatywne, jak i pozytywne

b)niecytatowa - zmierza do zdyskwalifikowania przedmiotu, o którym jest mowa

Problematyka tego tropu związana jest z problematyką mowy prawdziwej, języka potocznego. Ironia jest tym, który najchętniej plywa w mętnych wodach dwuznaczności.

W ironii, gdy tylko sens pochodny zostanie zidentyfikowany to odejmuje on wszelką słuszność sensowi dosłownemu.

Tylko intencja rozróżnia ironię od kłamstwa. Ironia to mówienie czegoś innego, niż się myśli. Lecz nadawca chce dać do zrozumienia, że myśli co innego, niż mówi. Ironia dokonuje się poprzez antyfrazę- przeciwstawienie, wyolbrzymienie, przesunięcie znaczeniowe.

17. „Wtórny system modelujący”, czyli Jurija Łotmana koncepcja języka sztuki i sztuki jako

języka (Łotman, Struktura tekstu artystycznego, przekł. A. Tanalska, Warszawa 1984).

Strukturalno - semiotyczne badania nad literaturą odwodzą od problemu treści, nie są odłącznym elementem jej problemu. W kulturze ludzkości znak pełni funkcję pośrednika. Badanie tego, co znaczy „mieć znaczenie”, czym jest akt komunikacji i jaka jest jego rola spoleczna stanowi istotę podejścia semiotycznego. Aby odczytać komunikat należy władać językiem, w którym został on napisany. Immanentne badanie języka jest droga do poznania treści tego, co w nim napisano. Ostatecznym celem badania dowolnego systemu znakowego jest określenie jego treści.

Atomistyczne rozumienie znaku to: jedność tego, co oznaczane, i tego, co oznacza jest podkreślana znacznie częściej, niż konieczność włączenia znaku do systemu bardziej złożonego.

Materialność znaku realizowana jest przede wszystkim dzięki stworzeniu określonego systemu relacyjnego. Wynika z tego, że w planie wyrażania istnienie odrębnego, atomowego, pozasystemowego znaku jest po prostu niemożliwe.

Klasyfikując różne typy znaczeń należy rozróżnić dwa przypadki równoważności szeregów- łańcuchów w obrębie systemów znaków: przekodowanie w sferze semantyki i przekodowanie w sferze pragmatyki.

Znaczenie powstajace w wyniku przekodowań zewnętrznych można określić jako paradygmatyczne, wewnętrznych - jako syntagmatyczne.

18. Co to jest intertekstualność?

Intertekstualność -w rozumieniu węższym "tekstualność" oznacza dosłownie badanie tekstu, natomiast "intertekstualność" -badanie relacji pomiędzy poszczególnymi tekstami. Z intertekstualnością związane są koncepcje dotyczące związków i zależności literackich.

Intertekstualność toczy się na poziomie wszystkich systemów znakowych. Ogarnia rzeczy, które dzieją się między tekstami literackimi. Wszystko ma ze sobą powiązanie: odbiór i przekaz tekstu i stylu naukowego. Intertekstualność jest narzędziem operacyjnym. Ze względu na gatunek i czynność codzienności, które wyzwala napięcie, intertekst to oczywisty element informacyjny. Intertekstualność widoczna jest we wstępie dzieła i określa jego gatunek. Narrator wprowadzając nas w tekst ma świadomość fikcji tekstu.

19. Co to jest stylizacja?

stylizacja: ukształtowanie językowo wypowiedzi na wyraźne podobieństwo stylu innej wypowiedzi lub zespołu wypowiedzi → realizowana dzięki przejęciu zasad wyboru i układu elementów w postaci stosowanej przez tych, na których styl i język dokonuje się stylizacji

• pojęcie stylizacji pojawia się także poza literaturą: malarstwo, rzeźba, architektura

• stylizacja językowa: możliwa tylko w obrębie języka → istnieje stylizacja językowa na gatunki muzyczne, nigdy na konkretny utwór muzyczny → dotyczy to sfery akustyki

• nie da się konkretnie powiedzieć, w jakim celu stosuje się stylizację → cel zmienia się w zależności od jej charakteru

• każda stylizacja zastosowana w utworze wzmaga siłę jego ekspresji → stylizacja jest potwierdzeniem pewnego kręgu kulturowego, tradycji uznawanej i kontynuowanej przez pisarza

Przegląd możliwości w zakresie stylizacji:

ALUZJA LITERACKA

• w danym utworze odnajdujemy przywołanie konkretnego obrazu lub pojęcia znanego z innego utworu literackiego → pokazanie go w nowej strukturze, zazwyczaj w odmiennym celu artystycznym

• aluzja literacka czasami może być kluczem do właściwego odczytania całego utworu (J. Tuwim Odyseusz)

• funkcja: potęgowanie siły ekspresji środkami „pożyczonymi”, sprawdzonymi w swej wartości artystycznej,
  ale przetworzonymi dla artystycznych celów nowego utworu

PARAFRAZA

• sposób budowania tekstu przez włączenie do niego elementów konkretnej wypowiedzi, utworu literackiego,
  ale przyporządkowanych nowej formie i nowej treści (J. Tuwim Bagdad, czyli o przyszłym poecie)

CYTAT

• przytoczenie w oryginalnym kształcie fragmentu cudzego utworu, wtopienie go w tekst wypowiedzi literackiej
  (J. Tuwim Kwiaty polskie)

• w cytacie nie ma możliwości odmienienia intencji i wymowy ideowej cytowanego utworu → może on funkcjonować tylko w tym kształcie, jaki nadał mu jego twórca

STRESZCZENIE

• zabieg bliski zabiegowi użycia cytatu - forma narracji o jakimś utworze (J. Tuwim Kwiaty polskie, A. Mickiewicz Pan Tadeusz)

PASTISZ

• stylizacja polegająca na zagęszczeniu czyichś - typowych - chwytów stylistycznych dla ukazania ich wyrazistości → stylizacja na jakiś określony (bo indywidualny) styl językowy

• jest zabawą literacką i posiada bezpośrednią wskazówkę czyj styl został podchwycony (K.Wyka Przy drogowym pobrzeżu)

PARODIA

• chwyt podobny do pastiszu, różniący się tym, że:

• często pojawia się tendencja satyryczna

• w parodii mamy do czynienia z kondensacją chwytów stylistycznych charakterystycznych dla czyjegoś stylu,
  ale chwyty te pozbawione są pierwotnych motywacji estetyczno-ideowych, co prowadzi do karykaturalnych przejaskrawień

• parodia dała podstawy poematu heroikomicznego, który powstał z parodii poematu homeryckiego

• w parodii ważną rolę odgrywa przyjęcie identycznego kształtu rytmicznego wypowiedzi, tego samego gatunku wierszowego

STYLIZACJA NA GATUNEK LITERACKI

• odwołanie się do jakiegoś gatunku literackiego poprzez wyzyskiwanie pewnych elementów strukturalnych
  i kompozycyjnych danego gatunku (K. I. Gałczyński Żywot Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego) → wykorzystanie stylizacji wersyfikacyjnej itp.

STYLIZACJA NA UTWÓR MUZYCZNY

• dążenie do tego, aby wiersz oddziaływał na równi: warstwą brzmieniową o znaczeniową, ale strona brzmieniowa była ekspresywnie mocniej nacechowana

• zjawisko rzadkie, ponieważ współczesna poezja świadomie odchodzi od eksponowania walorów dźwiękowych wiersza, skupiając się na walorach treściowych słowa

• taką stylizacje realizuje się za pomocą (prze wszystkim) elementów kompozycyjnych utworu: układ wątków, motywów (K. I. Gałczyński Melodia; Niobe)

STYLIZACJA NA JĘZYK OBCY

• próba naśladowania dźwięków jakiegoś (obcego) języka z jego charakterystyczną melodią → daje to specyficzną melodię językową

• takiego zabiegu dokonuje się przez wyzyskanie układów głosek i formantów wyrazowych charakterystycznych
  dla danego języka (J. Tuwim O mowie rosyjskiej)

ARCHAIZACJA

• zabieg umożliwiający osiągniecie tzw. kolorytu lokalnego i czasowego przez wprowadzenie języka określonej epoki, której utwór dotyczy → założenie jest oczywiście teoretyczne, bo nie możemy oddać epoki, jeśli jest zbyt odległa

• potrzeby artystyczne wykluczają w zasadzie pełne nasycenie tekstu językiem danej epoki → w praktyce posługuje się tu archaizmami bez względu na epokę z której pochodzą → archaizm pełni funkcję sygnału dawności

20. Symbol a alegoria.

ALEGORIA - związek między przedstawionym zjawiskiem a jego ukrytym znaczeniem jest konwencjonalnie ustalony,
podlega jednej właściwej interpretacji, która wymaga od odbiorcy odpowiedniej erudycji,
przekazuje ogólne, abstrakcyjne znaczenie ustalone przez tradycję
to odpowiednik jakiegoś pojęcia, często personifikacja

SYMBOL - związek między zjawiskiem a znaczeniem ma charakter indywidualny i nigdy nie jest w pełni określony,
może być rozumiany różnorako, sens symboliczny nie rysuje się jasno i wyraźnie,
jest znakiem treści głęboko ukrytych, do których czytelnik musi dotrzeć, by zrozumieć ich sens, to pojedynczy motyw lub układ motywów

21. Co to jest mimesis?

Mimesis-naśladowanie rzeczywistości przez sztukę.

Istnieje 7 modeli mimesis:

1. odtworzenie świata zmysłowo:

a)indywidualne poznanie historii,

b) tragizm egzystencji.

2.m.to wewnętrzne przeżycia artysty (Lukacs)

3.sztuka naśladuje ład kosmosu (Gadamen)

4.pragnienie mimetyczne naśladuje drugiego,który pragnie tego samego (Gilard)

5.koncepcja semiotyczna- odpowiedniość znaku i przedmiotu,do którego odsyła, modelowanie świata w sztuce

6.m.językowa-udawanie, odp.na kryzys poznawczy schyłku XIX w., twórcy naśladują sposoby mówienia o rzeczywistości

7.teoria aktów mowy- jednostkowa wypowiedź-3 akty (lokucji,irlokucji i perlokucji).

22. Język- kod komunikacyjny.

a) ekspresywna - (nadawca) charakteryzuje siebie, czasami wbrew lub bez swojej wiedzy, nadawca wyraża w niej swoją postawę, nastawiona na „ja” mówiącego; ma na myśli czyste wywarcie emocji, najpełniejsze przez wykrzykniki;

b) impresywna - (odbiorca) ekspresja gramatyczna w formach wołacza i rozkaźnika; wpływa na emocje, na wiedzę wyrażona w postaci różnego rodzaju językowych środków apelu, chce jak najsilniej oddziaływać na odbiorcę;

c) poznawcza - (kontekst) zdolność przekazywania informacji; język odnosi się do świata zewnętrznego, przynosi o nim informacje; formułuje wiedzę o świecie;

d) poetycka - (komunikat) nastawiona na pewne aspekty komunikatu; nadawca koncentruje się na uformowaniu języka, sposobie jego ukształtowania; sposób organizacji wypowiedzi, by kierowała uwagę odbiorcy na same znaki, ich układ, właściwości brzmieniowe i semantyczne;

e) fatyczna - (kontakt) podtrzymuje i nawiązuje;

f) metajęzykowa - (kod) objaśnia elementy kodu; nadawca wprowadza w obręb wypowiedzi rozważania o znakach, którymi się posługuje, gdy je wyjaśnia; szczególną postacią tej funkcji jest metapoetycka, gdy w obręb wypowiedzi literackiej pisarz wprowadza jakieś refleksje dotyczące właściwości mowy poetyckiej.

23. Co to jest metafora?

Metafora, inaczej przenośnia - językowy środek stylistyczny, w którym obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione, tworząc związek frazeologiczny o innym znaczeniu niż dosłowny sens wyrazów np. "od ust sobie odejmę", lub "podzielę się z wami wiadomością".

Ponieważ metafory pojawiają się w różnych rodzajach wypowiedzi, dzieli się je na metafory poetyckie i metafory potoczne, zwane też językowymi. Różni je stopień konwencjonalności - metafory potoczne są wielokrotnie powtarzanymi zestawieniami słownymi, których znaczenie jest powszechnie rozumiane przez użytkowników języka. Natomiast metafory poetyckie powstają na skutek indywidualnych zabiegów twórczych, mają za cel zaskakiwać albo zachwycać odbiorcę. Jednakże granice między metaforami poetyckimi a językowymi są płynne: wszakże te pierwsze pojawiają się również w indywidualnych powiedzeniach, dowcipach itd. Z kolei metafory występujące w poezji mogą mieć charakter skonwencjonalizowany, banalny i być tym samym pozbawione pierwiastka twórczego. Używane powszechnie w mowie potocznej metafory poetyckie z czasem zasilają zasób związków frazeologicznych danego języka.

14

NADAWCA

ODBIORCA

Kod

kontekst

Kontakt

komunikat

Funkcja metajęzykowa

Funkcja poznawcza

Funkcja ekspresywna

Funkcja impresywna

Funkcja poetycka

Funkcja fatyczna

---