Systemy polityczne Europy Środkowej i Wschodniej

3. Struktura narodowościowa, religijna i kulturowa państw Europy Środkowej i Wschodniej.

Charakteryzując kraje E.Ś i W oraz ich transformację ustrojową, możemy stwierdzić że zachodziły 2 a czasami nawet 3 wielkie procesy:

-przebudowa systemu politycznego;

-przebudowy systemu gospodarczego;

-stworzenie nowoczesnego państwa narodowego.

O skuteczności realizacji przebudowy systemu decyduje:

-charakter społeczeństw tych krajów;

-ich historia,-> „dawna” i najnowsza;

-Poziom rozwoju gospodarczego.

E.Ś i W. charakteryzuje się występowaniem państw jednolitych oraz zróżnicowanych pod względem etnicznym, religijnym, społecznym itd. W krajach takich charakter konfliktów determinuje funkcjonowanie systemu politycznego:

Podziały socjopolityczne;
- > wpływają na zachowania aktorów politycznych i decyzje instytucjonalnych ośrodków władzy publicznej;
- > kształtują ustrój terytorialny państwa.

Struktura etniczna; Jest jednym z czynników, który determinuje wybór federacyjnego modelu państwa;

np. ZSRR i jej socjalistyczne republiki radzieckie (Estonia, Litwa, Łotwa, Mołdawia, Ukraina i Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka), Czechosłowacja, Jugosławia;

Struktura etniczna państw E.Ś i W (państwa):
jednonarodowe: Albania, Chorwacja, Polska, Węgry, Słowenia i Czechy;
posiadające znaczącą mniejszość: Bułgaria, Litwa, Rumunia, Słowacja, Ukraina;
wielonarodowe: Bośnia i Hercegowina, Estonia, Łotwa, Macedonia, Łotwa, Macedonia, Mołdowa, Rosja.
Na powodzenie procesu demokratycznej tranzycji, wpływa to iż wzajemne stosunki pomiędzy poszczególnymi narodami zamieszkujące dany kraj muszą się opierać na obywatelskiej solidarności. Mniejszości etniczne muszą uznać państwo jako swoją wspólnotę polityczną. Taka aprobatę muszą wyrazić wszyscy mieszkańcy danego państwa, terytorium (bez względu na narodowość i wyznanie).
Wyjątkami od tej reguły były państwa byłej Jugosławii, gdzie wystąpiły czystki etniczne dokonywane metodami militarnymi (ludobójstwo) oraz politycznymi (wysiedlenia);

Podziały religijne;
L. Sekelj oceniając społeczno-polityczną siłę religii w krajach E.Ś i W., podzielił je na:
silny → Polska, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina;
średni → Estonia, Litwa, Łotwa, Słowacja, Słowenia;
słaby → Czechy, Bułgaria, Macedonia, Rumunia, Ukraina, Węgry.
nieistotny → Albania, Rosja.

Kolejnym czynnikiem który ma znaczenie w powodzeniu procesu demokratycznej tranzycji i kształtowaniu systemów politycznych jest ich historia.

Uwzględniając kryterium genezę powstania państwa wyróżniamy:
Państwa które zrodziły się w średniowiecznej Europie: Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Litwa, Polska, Rosja, , Węgry;
Państwa powstałe w wyniku rozpadu państwa osmańskiego: Albania, Rumunia;
Państwa powstałe w wyniku rozpadu Imperium Romanowych: Estonia, Łotwa;
Państwa powstałe w wyniku rozpadu socjalistycznych federacji: Słowacja, Bośnia i Hercegowina, Macedonia, Słowenia, Mołdowa, Ukraina;

W przeszłości, E. Ś i W. była areną wielu konfrontacji (militarnej, kulturowej itd.) różnych państw. Chcąc opisać i zanalizować siłę tych wpływów można stwierdzić ,iż były to państwa które reprezentują trzy odmienne wzorce cywilizacyjne:
Łaciński (zachodni) - odwołujący się do chrześcijaństwa oraz (od XVII w.) do racjonalizmu i indywidualizmu, których skutkiem była rewolucja przemysłowa i narodowa, która niosła ze sobą idee modernizacji oraz demokratyzacji państwa. W E. Ś i W. ten model cywilizacyjny wdrażany był przez monarchię Habsburgów i Prusy;
Bizantyjski - odwołujący się do prawosławia, wartości tradycyjnych, kolektywizmu i idei słowianofilstwa realizowanego przez „Świętą Ruś”;
Orientalny - odwołujący się do idei monarchii despotycznej, opartej na sztywnej biurokratyczno-militarnej strukturze legitymizowanej dodatkowo przez wspólną wiarę - islam. Państwem wdrażającym w E.Ś i W. → Turcja

Na podstawie walki tych 3 mocarstw (bądź 3 wzorców) wytworzyło się 5 okręgów cywilizacyjnych:
łaciński zintegrowany: Czechy, Słowenia;
łacińskie (nieintegrowany, ponieważ zauważalny wpływ innych kultur): Chorwacja, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Słowacja, Węgry;
bizantyjski: Rosja, Ukraina;
bizantyjsko-orientalny: Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Macedonia, Mołdowa, Rumunia, Serbia, Czarnogóra; orientalny: Albania;

Oprócz historii ważnym czynnikiem ,który wpływa na powodzenie tranzycji demokratycznej, jest doświadczenie demokratyczne państw E. Ś i W. Podział występuje następująco:

-państwa które przed 1989 roku nie miały w swojej historii, nie miały poważnego epizodu z demokracją → Albania, Rosja, Ukraina, Mołdowa;

-kraje w których funkcjonowała ograniczona demokracja: Węgry, Rumunia (do lat trzydziestych XX w.);

-kraje, w których funkcjonowała demokracja, która została wyparta przez rządy autorytarne: Bułgaria, Estonia, Jugosławia, Litwa, Łotwa, Polska;

-kraje w których reżim demokratyczny załamał się w wyniku zewnętrznej agresji: Czechy i Słowacja.

Jeżeli chodzi o stan gospodarek w E.Ś i W można wyróżnić że następujące kraje:

- względnie wysoki poziom rozwoju: Czechy i Słowenia;

- średni: Węgry, Chorwacja, Polska, Serbia, Słowacja, Estonia, Litwa i Łotwa.

- niski: Czarnogóra, Bułgaria, Bośnia i Hercegowina, Macedonia, Rumunia, Rosja, Ukraina;

- wyjątkowo niski: Albania, Mołdowa.

Celem transformacji było wprowadzenie różnorodnych form gospodarki rynkowej zamiast gospodarki centralnie sterowanej. Elementami takiej transformacji były:

- prywatyzacja i zwiększenie samodzielności przedsiębiorstw;

- wprowadzenie swobody tworzenia i działania prywatnych przedsiębiorstw;

- uwolnienie cen i ograniczenie subwencji i dotacji;

- zainicjowanie restrykcyjnej polityki pieniężnej znacznie zmniejszającej wydatki budżetu;

- zniesienie monopolu państwa w obrocie towarowym;

- tworzenie prawnych i ekonomicznych warunków do powstania v wręcz inicjowanie działalności instytucji rynkowych np. giełdy papierów wartościowych.

Transformacja gospodarcza przyniosła pozytywne jak i negatywne skutki, spośród negatywnych wyróżniamy:

- wzrost poziomu ubóstwa;

- poczucie niesprawiedliwości oraz wykluczenia;

- wzrost poziomu korupcji;

Cechy E.Ś i W. dotyczące gospodarki:
- > względnie wysoki udział rolnictwa w zatrudnieniu i wytwarzaniu PKB;
- > stosunkowo niska wydajność pracy;
- > zbyt wysoka energo- i materiałochłonności;

- > duże zapóźnienie technologiczne.

4. Definicje pojęć: tranzycja, transformacja, demokratyzacja, konsolidacja, zmiana systemowa.

Tranzycja - okres przejściowy między systemem politycznym, który był, a tym który nastąpi. Proces ten jest krótszy i łatwiejszy od konsolidacji systemu politycznego. Tranzycja kończy się gdy pojawiają się ogólne ramy funkcjonowania nowego systemu. Przykładem są wszystkie państwa byłego bloku wschodniego, w tym Polska.

Transformacja- Długotrwały proces dotyczący instytucjonalizacji nowego systemu, uwzględnia niezbędność wysiłku i czas potrzebny na dokonanie tej zmiany.

Demokratyzacja - proces zmierzający do przekształcenia dotychczasowej formy rządów w ustrój demokratyczny. W wyniku głębokich reform w sferze społecznej i politycznej mechanizm ustrojowy państwa zaczyna funkcjonować w oparciu o zasady demokracji.

Demokratyzacja może również zachodzić w ramach struktury partyjnej lub instytucjonalnej doprowadzając do wzrostu realnego wpływów członków danej organizacji na jej funkcjonowanie. Proces rozszerzania społecznych źródeł rekrutacji elit również nosi cechy demokratyzacji.

W Polsce i krajach Europy Środkowo-Wschodniej proces demokratyzacji rozpoczął się w latach 1989-1990, zachodził w ramach transformacji ustrojowej - przechodzenia od systemu “realnego socjalizmu” do kapitalizmu i gospodarki rynkowej, decentralizacji władzy państwowej, odradzania się parlamentaryzmu i reaktywowania samorządu terytorialnego.

Demokratyzację najczęściej poprzedza liberalizacja.

Transformacja ustrojowa - zmiany zachodzące wewnątrz systemu politycznego oraz partyjnego, danego kraju lub też ich grupy. Zmiany związane z jakościową zmianą sposobu rządzenia, sprawowania władzy. Wiąże się także wielokrotnie ze zmianą elit. Transformacja prowadzi także do zmiany ustroju państwa.

Transformacja ustrojowa zgodnie z koncepcją Jana Szczepańskiego to jeden z trzech elementów przekształceń rzeczywistości społecznej: reformy, rewolucji, transformacji.

Według Jana Szczepańskiego transformację ustrojową charakteryzuje endogenne źródło zmian. Transformacja nie jest synonimem zmiany społecznej. To ciąg zmian dokonujących się w różnych dziedzinach prowadzący do przemiany istotnych dla całego systemu społecznego. Takie definiowanie problemu oddaje ducha transformacji przebytej przez społeczeństwo polskie w roku 1989.

Typowym przykładem są państwa Europy Środkowej z początku lat 90. XX wieku, m.in. transformacja ustrojowa w Polsce.

Konsolidacja (ang. consolidation) − proces umocnienia i stabilizacji ("dojrzewania") systemu demokratycznego, na który składają się m.in. wprowadzenie i poszanowanie praw człowieka, rozpoczęcie lub upublicznienie działalności wolnych mediów, legitymizacje. Konsolidacja następuje po tranzycji ustrojowej a kończy się zazwyczaj wyborami lub referendum. Przebieg samego procesu konsolidacji może się znacznie różnić w poszczególnych krajach.

Konsolidacja miała miejsce m.in. w państwach byłego bloku sowieckiego, Grecji, Portugalii, Hiszpanii i Włoszech.

5. Model funkcjonalny i genetyczny demokratyzacji.

Model funkcjonalny (zwany obiektywnym lub modernizacyjnym) zaproponowany w latach pięćdziesiątych zakłada, że istnieje dodatnia korelacja między czynnikami strukturalnymi związanymi przede wszystkim z rozwojem ekonomicznym a demokratyzacją systemów politycznych. Wśród czynników ekonomicznych, których związek z procesem demokratyzacji badano, znalazły się:

- Poziom zamożności społeczeństwa

- Poziom industrializacji i urbanizacji

- Poziom wykształcenia obywateli

We wszystkich przypadkach została wykazana dodatnia zależność między czynnikami ekonomicznymi a systemem demokratycznym. Oznacza to, że im wyższy stopień rozwoju ekonomicznego, tym pewniejsze są dążenia społeczeństw do demokratyzacji życia politycznego. Rozwój ekonomiczny powoduje wzrost społecznych oczekiwań i presji wywieranej na elity polityczne, które z kolei dzięki rozwojowi gospodarczemu mają większe możliwości zaspokajania tych oczekiwań. Badania L.J Diamonda prowadzone wraz z

A.Inkelesem wykazały także stałą zależność między dochodem brutto per capita w danym kraju a takimi cechami , jak osobista satysfakcja i efektywność, anty-autorytaryzm i zaufanie, a więc potwierdzenie głównych tez twórców modelu funkcjonalnego.

Do podobnych wniosków dochodzi Huntington, który też dostrzega rolę czynnika ekonomicznego w procesie demokratyzacji. Rozwój ekonomiczny stwarza nowe źródła władzy (ekonomicznej) leżące poza państwem autorytarnym i rodzi funkcjonalną potrzebę przekazania części decyzji nowym ośrodkom władzy. Wzrost ekonomiczny sprzyja też zmianom w strukturach społecznych i społecznych wartościach. Towarzyszy mu wzrost poziomu wykształcenia, co z kolei wiąże się z upowszechnianiem postaw opartych na zaufaniu, poczuciu własnej godności, wyższych aspiracjach, sprzyjających demokracji. Rozwój gospodarczy ułatwia łagodzenie konfliktów społecznych, gdyż pozwala zgromadzić większe zasoby do podziału między członków wspólnoty. Powoduje także otwieranie się społeczeństw na wymianę z otoczeniem międzynarodowym, co wpływa na popularyzowanie idei demokratycznych. Wzrost gospodarczy wspiera też rozwój klasy średniej, która zazwyczaj jest jedną z głównych sił dążących do demokratyzacji.

Ten model jest często poddawany krytyce, główny zarzut to jej determinizm. Jak pisze np. A.Przeworki, określone transformacje są nieuniknione, jeśli zaistnieją określone warunki, a obserwowane zmiany (w danych warunkach) są jedynie możliwe. Nie pokrywa się to jednak z praktyką funkcjonowania systemów. D.Rustow, krytykując model funkcjonalny, wskazuje na historyczne dowody istnienia systemów demokratycznych również w krajach o niskim poziomie rozwoju ekonomicznego( np. USA w 1820 r.).Sytuacja w krajach Europy Środkowej i Wschodniej , które rozpoczęły proces demokratyzacji na początku lat dziewięćdziesiątych, zdaje się potwierdzać fakt, że wybór systemu demokratycznego nie wynika z osiągnięcia określonego poziomu rozwoju gospodarczego. Fukuyama stwierdza ”relacja między kapitalizmem a demokracją nie jest bezpośrednia[…]. Ale kapitalizm jest bardziej efektywnym motorem ekonomicznego wzrostu niż socjalizm i jako taki jest bardziej odpowiedni, by wywołać socjoekonomiczne zmiany i powstanie i powstanie stabilnej demokracji.

Model genetyczny(subiektywny) opiera się na założeniu, że proces zmiany systemowej zapoczątkowują przede wszystkim aktorzy polityczni wybierając określone strategie rozwiązywania ujawnianych konfliktów społecznych(politycznych).Akcent w tym przypadku jest położony na postawy aktorów politycznych, ich strategie, zachowania i wybory polityczne.

Należy dodać ,że obydwie koncepcje nie wykluczają się wzajemnie, a próby wyjaśnienia procesów zmiany demokratycznej czerpią z obydwu wspomnianych nurtów badawczych. Przyczyn demokratyzacji szuka się zarówno w wewnętrznych uwarunkowaniach systemu( politycznych,ekonomicznych, społecznych, kulturowych) jak i w cechach szczególnych otoczenia międzynarodowego.

6. Teoria „trzech fal” demokratyzacji S. Huntingtona

Samuel P. Huntington pisał o demokratyzacji jako o określeniu zmian systemowych, które prowadzą do przekształceń systemowych, zmierzających do budowy systemu demokratycznego. W swej książce „Trzecia fala demokratyzacji” wysuwał on teorię o falach demokratyzacji, jego zdaniem są zbiorem przemian, przejściem z niedemokratycznych do demokratycznych reżimów, w określonym czasie i liczniejsze od przemian w kierunku przeciwnym. Jego zdaniem w świecie współczesnym wystąpiły trzy fale demokratyzacji.
Pierwsza objęła lata 1828-1926,
druga - 1943 - 1962.
trzecia zaś trwa od 1974 po dzień dzisiejszy.
Fale odwrotu (zatrzymania, rezygnacji, cofnięcia) rozpoczętych zmian systemowych i powrót do instytucji niedemokratycznych wystąpiły
w latach 1922 - 1942 (pierwsza fala odwrotu) i
1958 - 1975 (druga fala odwrotu).
Trzecia fala demokratyzacji rozpoczęła się - zdaniem Huntingtona- w 1974 r. wraz z początkiem portugalskiej „rewolucji goździków” i trwa do dziś, co znaczy, iż objęła swoim zasięgiem przemiany w zachodzące w EŚiW. Jednakże to ostatnie stwierdzenie budzi wątpliwości wielu badaczy i autorów.
Twierdzą oni, że odmienność przekształceń systemowych w krajach komunistycznych, obejmująca oprócz poziomu instytucjonalnego i społecznego, także ekonomiczny, pozwala nazwać procesy zachodzące w krajach EŚiW od 1989 czwartą falą demokratyzacji. Według Huntingtona istotną rolę w procesie demokratyzacji odgrywa to, czy państwa miały wcześniej jakieś tradycje demokratyczne. W przypadku krajów EŚiW miały je np. Polska (1918-1926), Węgry (1918 -32), czy Czechosłowacja (aż do zajęcia przez III Rzeszę w 1939). Te dwa ostatnie podjęły zresztą próby odbudowania demokracji po 1945. Natomiast inne kraje te regionu, np. Bułgaria, Rumunia czy Rosja, nie miały wcześniej takich doświadczeń. Podjęły one próbę przejścia od mniej lub bardziej stabilnego autorytaryzmu czy totalitaryzmu do stabilnej demokracji. Jest to wzór typowy dla pierwszej fali demokratyzacji, którą Huntington nazywa wzorem bezpośredniego przejścia. Uważa on jednocześnie, że jest on symptomatyczny dla drugiego etapu trzeciej fali demokratyzacji. Huntington wskazuje na kilka przyczyn, które wywołały trzecią falę demokratyzacji. Wskazuje na :

1/ jedną przyczynę

2/ rozwój równoległy

3/ efekt lawiny

4/ powszechnie uznawane panaceum

Sposoby, które wymienił nie wyczerpują problematyki i nie wykluczają się wzajemnie. Sytuacja panująca w bloku radzieckim pozwala na odrzucenie koncepcji jednej przyczyny, jak również powszechnie uznawanego panaceum, czyli różnych czynników, powodujących podobne przeobrażenia. Rozwój równoległy byłby koncepcją możliwą do zastosowania, ale w wąskim zakresie (Polska, Węgry).Toteż najlepsza dla EŚiW jest genetyczna koncepcja lawiny (zwana także efektem domina lub wzorowania). Zakłada ona, że udane przemiany demokratyczne w jednym kraju pobudzają przemiany w innym kraju lub krajach. Zdarzenia nie zachodzą równolegle, ale przyjmują postać ciągu, który pociąga za sobą upadki kolejnych reżimów. Liderzy i elity społeczeństw rozpoczynających przeobrażenia dodawali odwagi i wskazywali drogę ekipom rządzącym i opozycji (jeżeli istniała) pozostałych państw bloku.

Polska->Węgry->NRD-> Czechosłowacja->Rumunia->Bułgaria.

Huntington uważa, że wydarzenia lat 1989-1990 w EŚiW były najdramatyczniejszym przykładem efektu lawiny, który w takim natężeniu wcześniej nie wystąpił. Możliwa jest teza, iż proces ten w znacznie większym stopniu niż gdzie indziej determinowany był przez rewolucję mediatyczną końca XX w. Dzięki radiu, telewizji satelitarnej i sieciom komputerowym oraz nielegalnym środkom masowej informacji, blokowanie przepływu wiadomości przez komunistów i dostępu do nich przez elity komunistyczne stało się bardzo trudne.

7. Argumenty na rzecz wyodrębnienia „czwartej fali” demokratyzacji.

Według Huntingtona III fala demokratyzacji rozpoczęła się, w 1974 roku wraz z rewolucją goździków w Hiszpanii i trwa do dziś. Wiec objęła swym działaniem także EŚiW. Stwierdzenie, że nadal mamy do czynienia z III falą demokratyzacji budzi wątpliwości wielu autorów. Ich zdaniem odmienność przekształceń systemowych w krajach komunistycznych, obejmująca oprócz poziomu instytucjonalnego i społecznego, także poziom ekonomiczny, pozwala nazwać procesy zachodzące w krajach regionu od 1989 r. IV falą demokratyzacji.

8. Etapy rozwoju teorii demokratyzacji (D. Rustow, S. Huntington, F. Fukuyama, M. McFaul)

D. Rustow wyodrębnia trzy fazy procesu demokratyzacji:

-fazę preparacyjną (inicjacyjną),

-fazę demokratycznej transformacji (podejmowania decyzji demokratyzujących system),

-fazę konsolidacji demokracji (przyzwyczajenia demokratycznego).

Faza preparacyjna:

Dochodzi do ujawnienia się podstawowych konfliktów społecznych i politycznych, wyodrębnienia głównych stron konfliktu i artykulacji ich interesów,

- faza ta jest zazwyczaj bardzo dynamiczna, aktorzy polityczni formułują swoje strategie rozwiązywania konfliktu i starają się pozyskać zwolenników dla proponowanych przez siebie rozwiązań,

- etap ten trwa do pierwszej rywalizacyjnej elekcji i ustanowienia nowych konstytucyjnych ram nowego systemu,

Faza demokratycznej transformacji:

- jest rozwinięciem zapoczątkowanego procesu,

- podejmowane są w niej decyzje o kształcie instytucjonalnym systemu, opracowywane procedury, konstytucja, ordynacja itp.,

- następuje „testowanie” ustanowionych instytucji i wprowadzanie ewentualnych korekt w przypadku funkcjonowania niezgodnego z oczekiwaniami aktorów politycznych,

- jednocześnie trwa proces pozyskiwania sprzymierzeńców dla dokonywanych przeobrażeń systemowych,

Faza konsolidacji demokracji:

- zamyka cały proces,

- normalizacja polityczna w której następuje społeczna internalizacja demokratycznych instytucji i procedur.

9. Czynniki wpływające na tranzycję ku demokracji i jej konsolidację

L. Morlino definiuje przejście do demokratyzacji jako okres pośredni między ustrojem niedemokratycznym a utrwaleniem demokracji. Jest to okres instytucjonalnych fluktuacji i niepewności, w czasie które nastepuje konfrontacja interesow, programów, i politycznych strategii rozżnych aktorow politycznych, poszukujacych swojego miejsca na ruchomej scenie politycznej. S. Huntington wyróżnia fale demoratyzacji ( czyli grupę przemian z niedemokratycznych do demokratycznych systemow politycznych, ktore nastapiły w określonym czasie i ktore byly zdecydowanie liczniejsze od nastepujących w przeciwnym kierunku przemian; fala dem. Zawiera w sobie liberalizację i demokratyzacje systemow politycznych, nie przewiduje jednak czy zapoczątkowane zmiany doprowadza faktycznie do powstania demokracji):

1. 1828- 1926

2. 1943-1962

3. 1974 rewolucja czerwonych goździków w Portugali, trwa do dziś

Pomiędzy tymi falami nastepowaly zwroty fale odwrotu:

1. 1922-1942

2. 1958-1975

PRZYCZYNY DEMOKRATYZACJI:

- Czy dany kraj mial wcześniej doświadczenia demokratyczne. Pol, Węg, Czsł między I a II wojna miała ( Pol 1918-1926; Weg do 1932 gen. Gombos; Czsł do 1939); bez doświadczeń dem Buł, Rum, Ros

- Po 1945 sposob sowietyzacji kraju: endogenny ( Czsł w wyb wybrali kom) Pol i Weg egzogenny ( skutek ukladów jałtańskich)

Wg S. Huntingtona przyczyny:

- Wyjaśnienie jednoprzyczynowe: poszukiwanie jednej przyczyny lezcej u podstaw zminy systemowej np. zmiany w polit światowej. Wystąpinie okreslonego zdarzenia wymaga od aktorów polit dostosowania sie do zachodzących zmian w otoczeniu i rozpoczęcia procesu tranzycji

- Rozwoj rownoległy: zaklada ze istnieje zminna niezalezna , ktorej wystepowanie w poszczegolnych krajach zawsze prowadzi do tego samego skutku-rozpoczecia demokratyzacji np. okreslony poziom rozwoju ekon czy stopien edu społ

- „ efekt lawiny” lub domina- zaklada ze tranzycja jest zaraźliwa rozpoczęcie zmian w jednym z krajow powoduje lawinowo przemiany w kolejnych, komunikowanie, mediatyzacja

- „ powszechnie uznawane panaceum”- w poszczegolnych krajach wystepują odmienne poroblemy ale jest na jeden lek- demokratyzacja

- Problem legitymizacji systemu komunistycznego- początkowo elity polit korzystały z ideologii aby ja utrzymać, ale wraz z pogłębianiem sie kryzysu ekon nie mozna juz legityzmizaowac sysyemu sukcesami gosp. Zachwianie legit nastapilo najwcześniej tam gdzie spol maił doświdczenia dem a system kom byl narzucony z zewnatrz np Pol, Węg, CZsł. W pol i na weg zaczela sie ksztaltowac opozycja antykom wspierane przez dem zachodnie a w Czsł po 1968 represje wobec działaczy skupionych wokol Karty 77. pod wplywem dzial podziemnej a potem jawnej zaczelo zmieiac podejscie elit ( NRD, Czsł, Rum, Buł nie przyjmowały do wiadomości braku legitymizacji systemu nasiliły represje; Pol, Węg-Grosz elity pozorowały zmiany dem i staraly sie utrzymac kontrole nad zmianami)

- Nowa polityka aktora zewnetrznego- ZSRR spowodowała zmiany w państwach satelickich. Do władzy w ZSRR doszedł M. Gorbaczow w 1985 odrzucil doktryne Breżniewa , pozwoliłna liberalizacje polit wew i zew ( głasnost i pirestrojka. Dał znak ze nie bedzie interweniował na podejmowane próby reform, sklanial do zmian np NRD, Buł, Rum.

- Nowa polityka USA wobec ZSRR traktownie go jako imperium zła, ozn. Odmawianie moralnego prawa do bycia rownorzędnym partnerem w stos międzynarodowych. Zmiany doktryny powstrzymywania na doktryne odpychania wpływow ZSRR a także wsparcie dla opozycji antysystemowej, konkurencyjność kultury zachodniej.

- Kryzys ekonomiczny- spadek stopy zyciwej, a ideologia blokowała reformy ekon: Pol, Węg od 1986

- Wplyw religii katolickiej i duchowieństwa katolickiego- szczegolnie w Polsce pontyfikat Jana Pawła II, nowa polit papieża, działaność podziemna duchopwieństwa, mediator między Solidarnością a elita rządzącą najpierw tajnych a potem jawnych.

Wymienia się zarówno polityczne (wybory instytucjonalne), jak i ekonomiczne, społeczne, kulturowe (w tym doświadczenia historyczne)

Najczęściej wskazywane czynniki to:

A) wcześniejsze doświadczenia demokratyczne kraju - korzystniejsze dłuższe i stosunkowo niedawne doświadczenie z demokracją niż dawne i krótsze, wiadomo ;p (więc lepsza sytuacja Polski, Węgier, Czechosłowacji, krajów bałtyckich niż Rumunii, Bułgarii, Rosji, Ukrainy)

B) doświadczenia z okresu autorytaryzmu - większa szansa na szybką konsolidację demokracji, gdy system niedemokratyczny ulegał erozji jawnej, gdzie pojawiały się konflikty społeczne, działała aktywna opozycja, gdzie wreszcie dokonywano liberalizacji systemu politycznego i ekonomicznego

C) typ przejścia od reżimu autorytarnego do demokratycznego - S. Huntington: pokojowe przejście lepiej rokuje niż droga kkonfliktu i przemocy

D) w okresie transformacji rozwój ekonomiczny i poprawa ekonomicznych warunków życia możliwie największej liczby obywateli

E) umiejętności elit politycznych i społeczeństwa w rozwiązywaniu tzw. ostrych problemów strukturalnych (związanych np. z heterogeniczną narodowościowo strukturą społeczeństwa). Brak takich problemów w ogóle ułatwia proces :)

F) pewne wybory, rozwiązania instytucjonalne - np. zdaniem Linza parlamentaryzm bardziej niż prezydencjalizm służy konsolidacji demokracji (bo: daje szersze pole dla kompromisów, zawierania koalicji itp.)

G) sprzyjające środowisko zewnętrzne - tzn. brak reżimów autorytarnych w najbliższym otoczeniu, wsparcie międzynarodowych instytucji i organizacji politycznych, gospodarczych, militarnych (np. UE, NATO, MFW, Banku Światowego)

12. Rodzaje tranzycji w Europie Środkowej i Wschodniej (formy przejścia od komunizmu do demokracji)

negocjowane przejście (pakt)- porozumienie/kompromis zawarte między elitami rządzącymi i opozycyjnymi , charakt. instytucja: okrągły stół; założenia:

- wykształcenie się opozycji i elit opozycyjnych (partnerzy do rozmów z władzą)

- przewaga strategii koncyliacyjnych u obu stron konfliktu

- żadna strona samodzielnie nie może się bronić przed reżimem ani wprowadzić zmian systemowych Np. POLSKA, WĘGRY

implozja - przekazanie władzy przez elity komunistyczne siłom opozycyjnym/ lub-jak w NRD- innemu państwu; założenia

- słabość dotychczasowych rządów

-często oddanie władzy wymuszone przez społeczne masowe manifestacje protestu

Np. NRD, CZECHOSŁOWACJA - w wyniku zmian systemowych stara władza całkowicie odsunięta od władzy w stosunkowo krótkim czasie; w obu krajach zabrakło fazy preparacyjnej zmian, proces demokratyzacji przeszedł od razu do fazy decyzji -> wpływ na kolejne etapy tranzycji, zakres i tempo reform, sposób rozliczenia z przeszłością

reforma- zmian dokonują same elity rządzące, dokładniej ich reformatorskie frakcje ;brak lub słabość sił opozycyjnych; może być wpływ otoczenia zewnętrznego Np. BUŁGARIA, ALBANIA

przewrót/pucz- obalenie dyktatora przez jego własne zaplecze; następnie zaplecze to podejmuje próby zmiany systemu; nie występuje opozycja lub jest bardzo słaba; w odróżnieniu od reformy przemiany nie mają charakteru są pokojowego/ewolucyjnego ale często burzliwy, gwałtowny, krwawy Np. RUMUNIA

Tranzycja w wyniku wojny- wojna domowa poprzedza powstanie nowych państw i demokratyzację. Jugosławia

14. Etapy demokratyzacji (od erozji systemu niedemokratycznego do konsolidacji demokracji).

D. Rustow

1.erozja autorytaryzmu

2. transformacja i zapoczątkowanie zmian, w tym szczególnie etap postkomunizmu

3. konsolidacja demokracji

A.Agh

1. tranzycja demokratyczna

2. annus mirabilis (cudowny rok) 1989

3. annus miserabilis (bolesny rok) 1990

4. annus horribilis 1991

A. Rodriguez- Diaz

1. zainicjowanie przejścia i zaproponowanie przez aktorów politycznych nowych strategii

2. mobilizacja społeczna. Poszukiwanie akceptacji społecznej dla proponowanych zmian systemowych

3. liberalizacja, stopniowa rezygnacja z prerogatyw przeznaczonych dla sprawujących władzę

4. negocjacje przedwyborcze, w trakcje, których zostaną ustalone główne zasady przejścia i rywalizacji o władzę

5. demokratyzacji i wybory powszechne

6. pakty konstytucyjne i ramy nowego ładu

7. ustanowienie konstytucji

8. koniec przejścia, akceptacja konfliktów społecznych

15. Konsolidacja demokracji (etapy, mierniki, problemy, poziomy).

Konsolidacja demokracji - ostatnią FAZĄ DEMOKRATYZACJI, zakończeniem tranzycji

P.C. Schmitter mówił o teorii konsolidacji (consolidology) jako subdyscyplinie politologii.

Przedmiotem zainteresowania badaczy konsolidacji jest poziom, zakres oraz drogi instytucjonalizacji procedur nowego systemu.

Konsolidacja może być też definiowana jako okres, kiedy system się wzmacnia i może zapobiegać możliwym kryzysom lub je rozwiązywać.

Trudno wyznaczyć początek procesu konsolidacji, jego efekt (osiągnięcie demokracji dojrzałej), a także wskazać warunki, jakie spełnia system, by móc określić go jako skonsolidowaną demokrację.

Pomiar konsolidacji:

Możliwe są różne definicje demokracji ==> różne są warunki, w jakich można mówić, że demokracja jest skonsolidowana ==> różne będą sposoby pomiaru i mierniki konsolidacji.

1. Podejście proceduralne.

- jak u Schumpetera: „demokracja to takie rozwiązanie instytucjonalne dochodzenia do decyzji politycznych, w którym jednostki uzyskują moc decydowania poprzez walkę konkurencyjną o głosy wyborców”.

Głównym kryterium określania poziomu konsolidacji demokracji są tu... wolne wybory, przeprowadzane regularnie i w warunkach rywalizacyjnych.

MIERNIKI konsolidacji demokracji dla podejścia proceduralnego:
- > dwukrotne, wolne, rywalizacyjne wybory
- > akceptacja alternacji władzy
- > niezbyt wysoki poziom chwiejności wyborczej

[+ niektórzy dodają: występowanie względnie stabilnego (niezmiennego w krótkim okresie) systemu wyborczego]

- J.J. Linz i A. Stepan uznają powyższe warunki i mierniki za niewystarczające i wymieniają je wśród innych czynników jako wymogi wstępne konsolidacji. Uważają, że proces można uznać za rozpoczęty jeśli:

- zostały przeprowadzone wolne, demokratyczne wybory, przy czym zwycięzcy nie mogą korzystać z prawa wyłączności w sprawowaniu władzy

- zostały zlikwidowane „enklawy prerogatyw” - opozycja polityczna korzysta z przywilejów wymienionych w katalogu praw demokratycznych

- dochodzi do równouprawnienia szans obywateli, a zwłaszcza konsekwentnej obrony praw mniejszości

2. Podejście nieproceduralne.

Definicje podkreślające, iż oprócz wprowadzenia określonych rozwiązań proceduralnych konieczne jest uzyskanie w miarę powszechnej akceptacji elit i społeczeństwa dla ustanowionych instytucji

- J.S. Valenzuela: konsolidacja, gdy „relewantni/główni aktorzy polityczni uznają zasady systemu za obowiązujące, czyli respektują zasady systemu”

- A. Rodriquez-Diaz: konsolidacja oznacza:
- > przyjęcie nowych reguł i odmiennego postępowania przez elity polityczne i całe społeczeństwo
- > powstanie więzi między partiami politycznymi a innymi aktorami politycznymi, które to pomagają społeczeństwu zaakceptować nowe relacje między rządzącymi a rządzonymi
- > współzawodnictwo między podmiotami politycznymi, które potwierdza, że panuje powszechna akceptacja dla sposobów rozstrzygania konfliktów

Szczególne podkreślenie w tej definicji w miarę powszechnej internalizacji wartości, na których opiera się system demokratyczny (zwłaszcza faktu uznania demokratycznych reguł rozwiązywania konfliktów)

- C. von Beyme: w samym procesie konsolidacji demokracji można wyróżnić kilka poziomów, na których zachodzą zmiany. Można więc wskazać:

- konsolidację konstytucyjną (na poziomie porządku ustrojowego)

- konsolidację na poziomie systemu partyjnego

- konsolidację zachowań „nieformalnych” aktorów politycznych np. wojskowi, przedsiębiorcy, grupy radykalne)

-konsolidację na poziomie społeczeństwa obywatelskiego (zdaniem Beyme'a trwa jedną generację)

Transformacja niekoniecznie musi zakończyć się upragnioną konsolidacją.

Proces transformacji może bowiem zostać zahamowany, a zamiast systemu demokratycznego pojawi się jakaś postać hybrydalna.

HYBRYDY DEMOKRACJI wg P.C. Schmittera:

- dictablanda - zliberalizowana forma autorytaryzmu (przeprowadzono liberalizację, ale bez demokratyzacji, np. nie ma rywalizacyjnych wyborów)

- democradura - demokracja „limitowana”(wybory są przeprowadzane, ale w warunkach gwarantujących zwycięstwo partii rządzącej)

HYBRYDY w Europie Środkowej i Wschodniej- A. Agh (w nawiązaniu do teorii Dahla):

- demokracje formalistyczne (coś jak „hegemonie inkluzywne” u Dahla) - brak kontrelity dla elity rządzącej; niski poziom rywalizacji, ale są mechanizmy mobilizacyjne (w tym manipulacyjne), zabezpieczające wysoki poziom partycypacji obywateli.

[Rosja, Ukraina do 2004, Serbia do 2000]

- demokracje elitystyczne (Dahlowskie rywalizacyjne oligarchie) - rywalizacja elit przy jednoczesnym niskim poziomie partycypacji politycznej obywateli, np. populistyczne dyktatury, delegatywne demokracje.

[Rumunia do 1996, Albania]

- partitokracja - partie polityczne jako aktorzy monopolizujący scenę polityczną i próbujacy wykluczyć inne podmioty społeczne i polityczne z procesów decyzyjnych. W Europie Środkowej i Wschodniej taka hybryda rodzi wiele niebezpieczeństw związanych np. z nadmiernym upartyjnieniem państwa, „przejmowaniem gospodarki” przez partie polityczne, korupcją, a jednocześnie- apatią społeczną, brakiem legitymizacji dla systemu.

- tyranizująca większość - brak respektowania przez zwycięskich aktorów politycznych racji i interesów aktualnych „przegranych”. Brak niezbędnych kompromisów społecznych i politycznych. Tę hybrydę narzucają bardzo często liderzy polityczni mający do spełnienia „historyczną i moralną misję” narzucania ogółowi kierunków rozwoju państwa ...

[Węgry 1990-94 (rządzone przez koalicję narodowo-konserwatywną), Słowacja w „epoce V. Meciara”, Chorwacja F. Tudjmana]

Zdania na temat stopnia konsolidacji demokracji państw Europy Środkowej i Wschodniej są podzielone. Przodują w tym zestawieniu państwa przyjęte w 2004 do UE oraz w 2007 (Rumunia, Bułgaria) . W pozostałych państwach można raczej mówić o rozpoczęciu procesów demokratycznej transformacji systemu (Ukraina, Chorwacja, Serbia, Czarnogóra) lub próbie konsolidacji różnych form hybrydalnych (Rosja, Albania) czy systemu autorytarnego (Białoruś).

16. „Kolorowe rewolucje” i ich cechy szczególne.

Warunkiem powodzenia Kolorowej Rewolucji jest swoboda mediów oraz neutralność aparatu przemocy. Opozycja polityczna grupuje się w jednym z dwóch typów organizacji:
- > formy młodzieżowe (Ukraina),
- > koalicje międzypartyjne (Serbia).
Liderami takich rewolucji są osoby z doświadczeniem parlamentarnym - byli premierzy/ministrowie. Istotną rolę odgrywa też władza sądownicza (Sąd Najwyższy na Ukrainie stwierdził nieważność wyborów).
Efekty Kolorowych Rewolucji:
- > Serbia weszła na drogę demokratyzacji.
- > Podobnie na Ukrainie - parlamentaryzacja życia politycznego.
- > Może doprowadzić pokojowo do zmiany demokratycznej.
- > Układ sił, w którym jest przewaga demokratycznego obozu to zwycięstwo demokracji jeżeli występuje równowaga możliwe jest zwycięstwo władzy autorytarnej.

17. Lustracja i dekomunizacja w krajach Europy Środkowej i Wschodniej (definicja pojęć, rozwiązania prawne, problemy, konsekwencje).

Lustracja- koncepcja polityczna głosząca potrzebę sprawdzenia dotychczasowej działalności politycznej osób pełniących lub ubiegających się o ważne funkcje publiczne oraz czasowego wyeliminowania z życia politycznego tych, którzy w okresie reżimu komunistycznego współpracowali z tajną policją.

Dekomunizacja- koncepcja polityczna głosząca potrzebę usunięcia ustroju komunistycznego z życia społeczeństw europy wschodniej. Zakłada ona `'oczyszczenie” życia publicznego z instytucji, zachowań oraz mentalności charakteryzującej system komunistyczny.

18. Rozpad Związku Radzieckiego, Czechosłowacji oraz Jugosławii (przyczyny, konsekwencje).

Za początek rozkładu ZSRR przyjmuję się dojście do władzy M.Gorbaczowa z KPZR, a konkretniej jego reformy w kierunku liberalizacji systemu i częściowej demokratyzacji (wprowadzenie elementów rywalizacji w wyborach na Zjazd Deputowanych Ludowych ZSRR i Rad Najwyższych poszczególnych republik związkowych w 1989. Doprowadził to do powstania ruchów społecznych w PB (Front Ludowy w Estonii i Łotwie oraz Litewski Front Ludowy „Sajudis” - 1988) zgłaszał one postulaty suwerenności (89) i niepodległości (99) - uchwalenie ich 1990 luty Estonia marzec Litwa i maj Łotwa. W ślad poszły inne republiki związkowe (obecne WNP -15 krajów). Niekiedy odpowiedź zbrojna ZSRR (Kazachstan, Litwa, Azerbejdżan) Kolejną próba ratowania systemu był nieudany pucz Janajewa sierpnia 1991. Jednak wzmocnił on tylko obóz B.Jelcyna - prezydenta Rosji. Ostateczny upadek - grudzień 1991.

Jugosławia (6 państw) pod rządami J.B Tito - niezależność od ZSRR. Początek zmian przypada na 1980 - śmierć Tity (. W 1945 roku został premierem, a w 1953 - marszałkiem i prezydentem. W 1963 roku oficjalnie potwierdzono jego dożywotnie przywództwo w kraju. W 1948 roku sprzeciwił się Stalinowi i zerwał z ZSRR, występując tym samym z bloku wschodniego i uniezależniając kraj od Moskwy. Naraził się tym na gwałtowne ataki propagandowe (w stalinowskiej Polsce funkcjonował propagandowy slogan "Tito - pies łańcuchowy imperializmu"). Okres lat 80' to odżywanie antagonizmów narodowościowych (tłumionych w epoce Tito według wersji oficjalnej: zanikły, zgodnie z hasłem "braterstwa i jedności") i narastający kryzys gospodarczy (wielkie zadłużenie republiki)

Możliwość rozpadu SFRJ rozbudził nacjonalizmy wśród Serbów. W 1990 zlikwidowano autonomię Wojwodiny(liczna mniejszość węgierska) i Kosowa( Albańczycy ze 80%)

W 1990 w republikach narodowych odbyły się demokratyczne wybory( poza Serbią i Czarnogóra (Socjalistyczna Partia Serbii i Związek Komunistów Czarnogóry z łona Związku Komunistów Jugosławii) wygrały partie narodowe. 1991 Niepodległość ogłosiła Słowenia i Chorwacja - przyczyna wojny domowej. Atak na Słowenię ale tylko 10 dniowych wojska Jugosłowiańskie przeniosły się do Chorwacji, gdzie wojna trwała do początku 1992. Po deklaracjach niepodległości B i H oraz Macedonii - Socjalistyczna Federacja Republik Jugosłowiańskich rozpadła się ostatecznie.

Kwietniem 1992 Serbia i Czarnogóra utworzyły FRJ, za poparcie udzielane mniejszościom serbskim w BiH ONZ nałożyła sankcje ekonomiczne na nową Jugosławię, Co doprowadziło do załamania jej gospodarki. Znoszenie ich od 1995. Następnie kraj rządzony od 97 przez S.Milosievicia zaangażował się w wojnę z Albańczykami w Kosowie - Naloty NATO -koniec w 1999. Czarnogóra także chciała się odłączyć, jednak pod naciskiem środowiska międzynarodowego w 2002 założono federacją Serbii i Czarnogóry. 2006 Deklaracja niepodległości Czarnogóry.
Czechosłowacja. Brak prób liberalizacji systemu przez G. Husaka czy E.Honeckera. Jednak wyższy poziom życia ludności w tych krajach, podobny autorytaryzm.

Upadek muru berlińskiego - 09.11.1989. NRD - szybkie wcielenie do RFN - podpisanie paktu 12.09.1990 Przez RFN, NRD ZSRR, UK i USA o wstępnej jedności Niemiec( ustalenie granic, wygaśniecie uprawnień 4 mocarstw do Niemiec.) - 03.10.1990 Zjednoczenie.

Czechosłowacja- Na fali NRD i Polski. 17.11.1989 - Początek brutalnie stłumionych strajków - 2 dni później powstanie Forum Obywatelskiego OF na czele z V.Havlem. Na Słowacji Społeczeństwo Przeciw Przemocy VPN. Ustąpienie 25.11 Konserwatywni przedstawicieli KPC na rzecz umiarkowanych (K. Urbanek) zniesieni przewodnictwa KPC a 26-30. 11 Rozmowy przy:okrągłym stole” - powstanie federacyjnego rządu koalicyjnego. 30.121989 Prezydentem Havel. 1990 Anulacja mandatów 90 posłom KPC. Czerwiec 1990 wybory.

21. Typy reżimów w krajach Europy Środkowej i Wschodniej (prezydencjalizm, parlamentaryzm, reżimy hybrydalne).

Parlamentaryzm: reżim w którym parlament samodzielnie decyduje o powołaniu i odwołaniu gabinetu, stanowiącego rzeczywiste centrum, władzy wykonawczej, określające cele i środki polityki wewnętrznej i zagranicznej. Władza egzekutywy pochodzi od parlamentu. Rząd musi uzyskać zaufanie legislatywy, zaufanie to jednak może zostać w każdej chwili cofnięte.

-Gabinet ponosi odpowiedzialność przed parlamentem

-parlament pochodzi z wyborów powszechnych

-władza wykonawcza jest rozproszona między głową państwa, a kolegialnym gabinetem z premierem na czele

-Układ sił w parlamencie przesądza o powołaniu premiera i formowaniu gabinetu, niezależnie kto formlanie podejmuje taką decyzję

-głowa państwa pełni wyłącznie funkcję reprezentacyjną, nie kreuje polityki wew. ani zagranicznej

-głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej, tylko gabinet lub poszczególni ministrowie

- rząd dysponuje prawem rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji

- między parlamentem, a rządem występują powiązania organizacyjne i personalne

Prezydencjalizm: model separacji władzy ustawodawczej i monolitycznej władzy wykonawczej.

-głowa państwa wybiera w wyborach powszechnych

-okresu sprawowania kadencji nie można skrócić

- występuje jednoosobowa egzekutywa

-ministrowie odpowiadają politycznie przed prezydentem

-prezydent pełni funkcję szefa rządu

Semiprezydencjalizm- system niepełnej unifikacji legislatywy i egzekutywy. Konstytutywna cechą jest fakt, iż o realnej władzy decyduje wynik wyborów raz parlamentarnych, a innym razem prezydenckich.

-dualizm władzy , która jest rozdzielona między prezydentem, a gabinetem z premierem na czele

-prezydent podejmuje decyzje w zakresie poliyki wew. i zagranicznej

-prezydent powołuje i odwołuje premiera

-głowa państwa nie odpowiada przed parlamentem

-występuje odpowiedzialność rządu. Może być odwołany przez parlament oraz prezydenta

Elektoralny autorytaryzm- reżim w Rosji i na Ukrainie. Charakteryzuje się: formalnymi demokratycznymi procedurami, które są systematycznie naruszane przez rządzących. Różnice konstytucyjnego modelu w takim przypadku nie mają decydującego znaczenia. Prezydent nie jest organem władzy wykonawczej, ale zajmuje zwierzchnią pozycję wobec sprawującego władze wykonawczą rządu, który winien cieszyć się zaufaniem parlamentu. Pozycja parlamentu na Ukrainie i w Rosji jest słaba. Premier może być w każdej chwili odwołany przez prezydenta.

22. Wybory tranzycyjne („otwierające”) w krajach Europy Środkowej i Wschodniej.

Wybory otwierające

Proces przejścia ku demokracji rozpoczyna się wraz z podjęciem decyzji o likwidacji monopolu partii komunistycznej na władzę oraz o przeprowadzeniu rywalizacyjnych wyborów.

Pierwsze rywalizacyjne (lub półrywalizacyjne) wybory są bardziej plebiscytem w sprawie oceny systemu komunistycznego i jego eksponentów niż swobodną konkurencją zróżnicowanych ofert politycznych, przedkładanych przez partie polityczne.

Przez pojęcie wybory „otwierające”, zwane także „tranzycyjnymi” lub „założycielskimi”, rozumiemy pierwsze elekcje zorganizowane przez ogół obywateli podstawowych swobód politycznych (przede wszystkim zaś wolności ekspresji politycznej oraz możności organizowania się do celów politycznych), umożliwiające dokonanie negatywnej oceny sprawujących dotąd władzę partii komunistycznych.

Typy wyborów otwierających:

Pierwszy typ charakteryzuje się niepewnością reguł gry ustalonych wyłącznie na tę potrzebę

Jest to jedynie zapowiedź procesu demokratyzacji, będąc swoistym prowizorum wyborczym („kontraktowe” wybory do parlamentu w Polsce - 1989r. niepewna reakcja władz radzieckich)

- > Szczególny system wyborczy - kombinacja swobodnej rywalizacji (senat) z limitowanym udziałem opozycji (sejm)

- > Większościowa ordynacja wyborcza

- > Inny typ obaw w państwach nadbałtyckich, Ukrainie, Chorwacji i Słowenii, które dążyły do niepodległości i wyjścia z federacji oraz w Rosji i Serbii które musiały się z tymi dążeniami zmierzyć.

Drugi typ wyborów otwierających to elekcje stabilizujące - mała niepewność, ustalone reguły gry, charakteryzujące dojrzałe demokracje parlamentarne i przystosowane do wielopartyjnej rywalizacji. Ujęcie w pewien porządek rodzącego się pluralizmu politycznego (Węgry 1989r. , Czechosłowacja - wybory i kwestia rozpadu na 2 państwa, Bułgaria i Rumunia).

Różnice wyborów „otwierających” od „normalnych”:

1) struktura rywalizacji - liczba biegunów rywalizacji i sposób zorganizowania się do walki politycznej

a) dwubiegunowa - partie sukcesorki i ruchy ( polska, Litwa, Łotwa, Estonia, Chorwacja, Albania Słowenia (w Słowenii zaistniała sytuacja koabitacyjna parlament - opozycja, prezydent - komuniści).

b) wielobiegunowa - Czechosłowacja (osobno startowała opozycja słowacka i czeska), Węgry

c) jednobiegunowa - znacząca przewaga obozu rządzącego i brak realnego przeciwnika (Rumunia, Serbia)

d)rywalizacja pozapartyjna - Rosja i Ukraina

2) poziom rywalizacyjności - różnica pomiędzy formacją zwycięską, a partią opozycyjną

3) wysoki poziom mobilizacji ludności

23. Partie polityczne w krajach Europy Środkowej i Wschodniej (rodzaje, funkcje, bieguny).

Biegun rywalizacji- koncentracja poparcia dla partii(bloku partii) zajmujących alternatywne stanowisko wobec kwestii, które głęboko i trwale dzielą wyborców-czy to z uwagi na odmienne wartości bądź oceny, czy też ze względu na odmienne interesy grupowe prowadzącą do stworzenia realnej lub symbolicznej alternatywy politycznej wobec rządzących bądź opozycji

W Europie Środkowej i Wschodniej wyróżniamy 4 bieguny:

1.socjalistyczny

2.konserwatywno - chrzescijańsko - demokratyczny

3.liberalny

4.radykalny

Podstawą ich wyróżnienia jest:

-zdolność do nadania dynamiki współzawodnictwu wyborczemu (partie, które je reprezentują potrafią uzyskiwać liczące się poparcie wyborcze oraz wpływać na strategie polityczne rywali)

kryteria dodatkowe:

-przesłanie ideologiczne

-ocena komunistycznej przeszłości

-ocena dokonań transformacji

Takie założenia powodują nieuwzględnianie w analizie ugrupowań agrarnych, etnicznych, ekologicznych oraz partii niestandardowych które formułują rozmyty apel ideologiczny

Biegun socjalistyczny

a) Partie postkomunistyczne-zreformowane

Cechy:

-kontynuatorki lub sukcesorki partii komunistycznych

-dzięki ciągłości historycznej dysponują środkami i zasobami odziedziczonymi z poprzedniego systemu, część majątkom struktury

-przechodzą zmiany programowe duże

Rywalizują z:

-partiami dawnej opozycji antykomunistycznej

-partiami neoliberalnymi

-partiami ortodoksyjnej lewicy

-partiami lewicy niekomunistycznej, skłonnymi zawierać sojusze z centro i prawicą

Strategią wyborcza jest pozyskanie elektoratu niezadowolonych ze zmian systemowych, nacisk na ochronę słabszych i pokrzywdzonych zmianami i gospodarką rynkową. Częściowa aprobata prywatyzacji i wolnego rynku

Socjaldemokratyzacja-proces rozpoczynający się w poszczególnych partiach postkomunistycznych w różnym czasie i z różnymi efektami. Najwcześniej proces ten zaczął się na Węgrzech, potem w Polsce i na Litwie. Na Bałkanach ciągłe opóźnienia (Albania, Bułgaria, Rumunia). Nie dotyczy to Czech, Rosji i Ukrainy. Socjaldemokratyzacja owocuje międzynarodowym uznaniem. Przykłady:

-Socjalistyczna Partia Albanii, Bułgarska Partia Socjalistyczna, Litewska Partia Socjaldemokratyczna, Sojusz Lewicy Demokratycznej, Socjaldemokratyczna Partia Chorwacji itd.

b)Partie Reaktywowane

Cechy:

-początkowo brały udział w rywalizacji jako sojusznicy partii antykomunistycznych lub samodzielnie o głosy lewicowego elektoratu

-zmiana strategii na początku XXI wieku, stają się sojuszniczkami silniejszych partii postkomunistycznych (Bułgaria) lub łączą się z nimi w spójne formacje (Rumunia, Litwa)

Przykłady:

-Czeska Partia Socjaldemokratyczna, Łotewska Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza, Litewska Partia Socjaldemokratyczna

Tylko Czeska potrafiła wygrać wybory mimo bipolarnej opozycji

c)Partie nowe

Cechy:

-ich powstanie efektem rozłamów w szerokich ruchach społecznych (polski UP)

-mogą być efektem dezintegracji partii komunistycznych

-stworzone jako samodzielny podmiot polityczny Socjaldemokratyczna Partia Slowenii

-czerpią wzorce z partii socjaldemokratycznych z zachodu

-nie nawiązują współpracy z komunistami

W państwach EsiW ukształtowały się 3 formy organizacyjne umiarkowanej lewicy:

1. Zreformowana lewica postkomunistyczna (Albania, Bułgaria, Chorwacja, Litwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Ukraina, Węgry)

2. Reaktywowana socjaldemokracja (Czechy, Łotwa)

3. Nowa lewica o niekomunistycznym rodowodzie (Albania, Bułgaria, Czechy, Polska, Łotwa, Estonia)

Umiarkowana lewica tworzy znaczący biegun rywalizacji politycznej w ESIW, wygrywa nie raz wybory i tworzy rządy. W pierwszych 15 latach demokratyzacji do najsilniejszych ugrupowań należał Węgierska MSZP, SLD, Litewska LDSP i Czeska CSSD.

W Rosji i Serbii istnieje tylko lewica ortodoksyjna-komuchy. Średnie poparcie partii postkomunistycznych w esiw wynosi 21%

Biegun konserwatywno-chadecki

Rozpatrując konserwatyzm jako ruch polityczny można wyodrębnić w Esiw 3 grupy państw:

1. Te w których konserwatyzm stosunkowo wcześnie przybrał postać jednej partii lub jednej koalicji:

-Litwa Unia Ojczyźniana

-Ukraina Ludowy Ruch Ukrainy

-Estonia Ojczyzna

2. Te w których nastąpiła dekoncentracja ruchu konserwatywnego

-Łotwa Ojczyzna i Wolność, Nadrowa Partia Konserwatywna, Partia Ludowa

-Polska UPR, ROP, BBWR, SKL, PiS

-Czechy ODS i ODA

3. Te w których partie konserwatywne nie są jak do tej pory jednoznacznie zidentyfikowane czyli Rosja, Bułgaria, Rumunia, Słowacja lub nie odgrywają znaczącej roli-Ukraina

Rozpatrując ruch chrześcijańsko-demokratyczny to również jest zróżnicowany i podlega czestym zmianom organizacyjnym:

-Czechy Unia Chrześcijansko-Demokratyczna

-Polska PC i ZCHN

-Węgry Chrzescijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa

-itd

W Polsce ruch ten rozdrobniony, w początkowym okresie PC i koalicje wyborcze tworzone wokół reprezentującego Katolicki fundamentalizm ZchN.

Biorąc pod uwagę częstotliwość aliansów gabinetowych konserwatystów i chrześcijańskich demokratów oraz że w niektórych krajach oba wchodzą w skład większych koalicji wyborczych są one sobie bliskie. Opowiadają się za umiarkowana polityką rynkową oraz konieczność realizacji wartości chrześcijańskich przez silne i sprawne państwo. Ich łączne poparcie pokazuje ich społeczną akceptacje. W niektórych państwach biegun ten może być uznawany za najbardziej liczącą się orientacje prawicowa (wysokie poparcie, budowanie koalicji itp). Do najsilniejszych należą: Albańska PDSh, wegieski FIDESZ, Czeska ODS i Bułgarska SDS.

Biegun Liberalny

Akceptacja liberalizmu jako doktryny gospodarczej i politycznej napotyka w Esiw przeszkody.

Możemy wyróżnić 3 typy formacji liberalnych, działające w esiw:

1. Socjalliberalne- Opowiadają się za swobodą materialnego i duchowego rozwoju człowieka, dopuszczają pomoc państwa w tej sferze, są przeciwne partiom nacjonalistycznym i wyznaniowym, dopuszczają współprace z lewicą, także postkomunistyczną

-Chorwacka Partia Socjalno-Liberalna

-Węgierski SZDESZ

-Polska UW

-Rosyjskia Jabłoko

2. Centrowe partie liberalne- w programach akcent na elementy ekonomiczne, wyznają coś co można by nazwać liberalną ortodoksja rynkową, współpracują z umiarkowaną prawicą odrzucając kooperacje z lewakami

-Estońska Partia Koalicyjna

-Litewska Unia Liberalna

-Polski Kongres Liberalno-Demokratyczny

3. Konserwatywno-liberalne - zrównują wartość wspólnot z wartością jednostek oraz odwołują się do tradycji i interesów narodu, sojusznikiem partie konserwatywne, nacjonalistyczne oraz chrzescijańsko-demokratyczne

-Chorwackie Centrum Demokratyczne

-Litewska Unia Centrum

-Polska PO (?)

Biegun Ekstremalny

Radykalnie przeciwstawiają się reformom po 1989r, żądają ich natychmiastowego zaprzestania oraz cofnięcia historii. Różni je to do czego chcą powracać

M. Shafir wyróżnia partie:

1. Partie "radykalnej kontynuacji"

-komuniści

2. Partie "radykalnego powrotu"

-KPN i Wielka Polska

To partie "radykalnego Zerwania" z reformami postkomunistycznymi. Współpraca pomiędzy nimi jest niemożliwa, przeciwni integracji europejskiej.

Odróżniając ekstremalną lewicę od ekstremalnej prawicy na podstawie kryterium genetycznego, wyodrębniamy aktualnie 4 sytuacje:

3. Obecność ugrupowań obu nurtów (Czechy, Polska, Rosja, Rumunia, Słowacja, Węgry)

4. Obecność tylko ekstremalnej prawicy (Chorwacja, Słowenia)

5. Obecność tylko ekstremalnej lewicy (Łotwa, Ukraina)

6. Brak znaczących ugrupowań ekstremalnych (Albania, Bułgaria, Litwa, Estonia)

Wspólne cechy charakterystyczne ugrupowań ekstremalnych:

-rozczarowanie dla efektów zmian

-dla lewicy nacjonalizacja istotnych dziedzin gospodarki

-dla prawicy prymat narodu wobec jednostki, brak przywilejów dla mniejszości

-postawienie przed sąd odpowiedzialnych za przemiany

-silny populizm

-dystans od umiarkowanych ugrupowań, bezkompromisowość

-możliwość sojuszu z populistami i neokomunistami

-silna funkcja mobilizacyjna przeciw instytucjom politycznym i pewnym grupom społecznym

O skrajnym położeniu osi L-P decyduje radykalizm postulatów gospodarczych(L) i politycznych(P)

Wspólne dla wszystkich jest całkowite odrzucenie liberalnej koncepcji ładu społecznego. Ekstremizm jest antydemokratyczny, anty pluralistyczny i autorytarny. Zamiast społeczeństwa obywatelskiego-komunitaryzm i prawa wspólnoty, ograniczenia swobody, najważniejszy naród/klasa robotnicza, ekskluzywne obywatelstwo, prawica-antykomunistyczna, lewica-antykapitalistyczna

Poziom poparcia dla bieguna ekstremizmu występuje w krajach które opóźniają się w demokratyzacji. Serbia i Rosja-wysoki poziom poparcia dla ekstremistów-trudność w procesie demokratyzacji. Przykład Czech i Słowacji dowodzi jednak że nie musi wiązać się z destabilizacją polityczną ani kryzysem demokraci.

Pozostałe partie

Nie wszystkie znaczące partie polityczne zdolne do wygrywania wyborów da się usystematyzować według wcześniejszych kryteriów.

Nie da się zakwalifikować Ruchu na rzecz Demokracji w Słowacji ani Chorwackiej Wspólnoty Demokratycznej, bułgarskie Narodowy Ruch Symeon II i litewska Partia pracy-

partie niestandardowe:

-populizm rozumiany tu jako typ apelu wyborczego i stylu uprawianej polityki a nie ideologia

-personalizm związany ze szczególnym znaczenia lidera

W wyżej wymienionych biegunach nie mieszczą się:

a)partie agrarne

-Łotewski Związek Farmerów

-PSL

-Estońska Unia Ludowa

b)partie etniczne

-bułgarski Ruch na rzecz Praw i Wolności

-słowacka partia koalicji węgierskiej

-demokratyczny związek Węgrów w Rumunii

-mniejsze znaczenie w Estonii i Łotwie

c)partie ekologiczne

-łotewska partia zielonych

Największa siłę poparcia w latach 1990-2004 uzyskał biegun konserwatywny i socjaldemokratyczny. Na arenie gabinetowej króluje biegun liberalny.

Funkcje partii politycznych:

a) społeczna - socjalizacja elektoratu, jego mobilizacja, ekspresja wartości i idei politycznych, artykulacja i agregacja interesów zbiorowych oraz integracja wyborców jego konsolidującej się wspólnoty politycznej.

b) państwowo - publiczna - rekrutacja kandydatów na stanowiska publiczne, podejmowanie decyzji politycznych (funkcja rządzenia), dokonywanie krytycznej oceny rządu (funkcja opozycyjna)

c) organizacyjna - budowanie i utrwalanie swoistego ładu instytucjonalnego, umożliwiającego partii odgrywanie przez długi czas efektywnego uczestnika rywalizacji politycznej na arenie wyborczej, parlamentarnej i gabinetowej.

d) systemotwórczą - uczestnictwo w formowaniu i utrwalaniu wzorców kooperacji z innymi partiami politycznymi, a rezultacie do ukształtowania systemu partyjnego.

Partie polityczne koncentrują się głównie na działaniach w parlamencie, zdobycie i utrzymanie władzy oraz uzyskanie potencjału koalicyjnego, pozwalającego na realizację funkcji rządzenia.

24. Pojęcie „partii władzy” i jej rola w systemie politycznym Rosji
Typy hybrydalne demokracji w EŚW:

demokracje formalistyczne- dla elit rządzących brakuje kontrelity, niski poziom rywalizacji, mechanizmy mobilizacyjne-duży poziom partycypacji obywateli, demokracja = powtarzalne rytuały, np. Rosja, Ukraina do 2004, Serbia do 2000

26. Systemy wyborcze w krajach Europy Środkowej i Wschodniej .

Wybory parlamentarne.
Formuły większościowe stosowane są tylko: w Polsce (senat) i w Czechach (też senat, większość bezwzględna).

Systemy mieszane występują w 4 krajach:
Na Węgrzech. 176 deputowanych z 386 wybiera się bezwzględną większością. Jeżeli żaden nie uzyska 50% głosów albo frekwencja nie przekroczy tyluż procent - druga tura. Biorą w niej udział wszyscy, którzy uzyskali minimum 15% głosów, ale nie mniej niż trzech. Jeżeli nie było 50% frekwencji w pierwszym - znowu kandydują wszyscy. II turę wygrywa ten, kto zdobędzie najwięcej głosów. 152 mandaty w okręgach wg Hagenbacha-Bischoffa, a 58 z listy krajowej wg d'Hondta.
Litwa - 71 ze 141 posłów było do 2000 roku wybieranych większościowo.
W Rosji połowa składu Dumy większościowo, połowa proporcjonalnie
Ukraina do 2006 również pół na pół.

W pozostałych krajach - wszelkie formuły proporcjonalne.

Bułgaria i Słowacja - okręg krajowy.

Rosja, Litwa, Ukraina - te z wyborów proporcjonalnych również krajowe. Pozostałe mandaty z tych krajów są rozdzielane w okręgach jednomandatowych - ta reguła tyczy się tych większościowych także na Węgrzech, czyli tych 176.

Pozostałe kraje mają okręgu wielomandatowe i przeważa tendencja do tworzenia jak największych okręgów. Wyjątkiem jest polski senat.

-największa średnia wielkość okręgu - Litwa - 20, Czech - 14,3, Chorwacja - 14,0

-najmniejsza - Litwa, 7,6

- Polska - 11,2

- wielkość okręgów - od 4 na Węgrzech i w Rumunii po odpowiednio 28 i 29 w tych samych krajach

- w Czechach ilość okręgów jest warunkowana podziałem administracyjnym (14 okręgów), jednak ilość mandatów zależy od frekwencji.

-w Słowenii - 8, 11-mandatowych + 2 jedno-mandatowe gdzie rywalizują przedstawiciele mniejszości narodowych; podobnie jest w Chorwacji, tyle że tam jest 5 mniejszościowców wobec 140 okręgowych

Klauzule zaporowe:

- jednakowe klauzule dla wszystkich: Bułgaria, Ukraina, Słowenia (4%), Chorwacja 5, Estonia, Łotwa, Rosja tak samo (w Rosji i na Ukrainie tylko w wyborach proporcjonalnych)

- zdywersyfikowane klauzule: Polska (5% partie 7% listy krajowe, 8% koalicje), Litwa - 5 partie, 7 koalicje, Rumunia - 5 i 10;
w innych krajach świry przewidują progi zależne od wielkości koalicji, np. Węgry 5 - partie, 10 - koalicja dwupartyjna, 15 - trzy.

Uprawnienia wyborcy:

- można na wybory nie iść

- głosy na listę (czyli kto wchodzi do parlamentu ustalają partie) oddaje się w Bułgarii, Chorwacji i Rumunii

- głos na człowieka się oddaje we: w Polsce, we w Słowenii, w Estonii na Łotwie oraz na Czechach i w Słowacji, przy czym w dwóch ostatnich MOŻNA skorzystać z czterech głosów preferencyjnych

- najbardziej preferencje mogą wyrazić wyborcy w Rosji, Ukrainie oraz na Litwie i na Węgrzech - 1 głos na kandydata większościowego i jeden na listę, a na Litwie to nawet można osobiście na kogoś. Pamiętając, że na Węgrzech i tak jest burdel. Więcej jak jednym głosem dysponuje także polski wyborca. Do senatu.

Wybory prezydenckie
Powszechne wybory:

Bułgaria, Chorwacja, Litwa, Polska, Rosja, Rumunii, Słowacji i na Ukrainie. Bezwzględna większość, druga tura Kadencja z reguły pięcioletnia (w Rosji i Rumunii po 4 lata)

Cenna uwaga: bardziej popularni są prezydenci ponadpartyjni, bo muszą zdobyć szerokie poparcie społeczne.

W Czechach, Estonii, na Litwie i na Węgrzech prezydenta wybiera parlament.

Wszędzie można sprawować jedynie dwie kadencje.

27. Parlamenty w krajach Europy Środkowej i Wschodniej (funkcje, struktura).

Przyczyny wyboru modelu parlamentu bikameralnego:

- Tradycja polityczna, reprezentowaną np. przez akty konstytucyjne obowiązujące w okresie, kiedy dane państwo było suwerenne (Polska 1922 i 1935)

- Nawiązanie do doświadczeń politycznych państwa socjalistycznego, w tym ich wymiarze które być może uznane zostały za pozytywne (Słowenia, Chorwacja, Serbia i Czarnogóra)

- Kształtowany na nowo federalny charakter państwa, w ramach którego druga izba parlamentu miała reprezentować interesy jednostek, terytorialnych tworzących nową federację (np. Serbia i Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina, Rosja)

- Charakter ustaleń, które zapadały w tracie negocjacji pomiędzy komunistycznymi władzami a demokratyczna opozycją i które rozpoczęły proces tranzycji; druga izba mogła być gwarancją procesu demokratyzacji (Polska)

- Strategie aktorów politycznych tworzących konstytucje i chcących np. poprzez utworzenie drugiej izby zapewnić sobie większe pole manewru i wpływy w nowo tworzonych konstytucyjnych organach władzy państwowej (Czechy)

- Wielkość państw (Polska,Rosja i Rumunia)

3 Modele bikameralizmu:

- Silnie asymetryczny - izba niższa ma większe kompetencje niż wyższa

• Słowenia

- Umiarkowania asymetryczny -

• Polska, Czechy, Rosja

- Symetryczny

• Rumunia

Kraj	Izba niższa	Izba wyższa
Albania	Zgromadzenie Ludowe, 140 posłów, ordynacja mieszana, kadencji 4 lata	BRAK
Bośnia i Hercegowina	Izba reprezentantów 42 posłów	Izba ludowa, 15 członków ( po 5 reprezentantów: Muzułmanów, Chorwatów, Serbowie) mianowanych przez parlamenty Federacji Muzułmańsko-Chorwackiej i Rep. Serbskiej
Bułgaria	Zgromadzenie Narodowe 240 posłów, ordynacja proporcjonalna, kadencja 4 lata	Brak
Chorwacja	Zgromadzenie, 100-160 posłów, złożona ordynacja mieszana kadencja 4 lata	Brak
Czechy	Izba Poselska, 200 posłów, ordynacja proporcjonalna, kadencja 4 lata	Senat 81 senatorów, ordynacja, większościowa, kadencja 6 letnia, przy czym co 2 lata odnawiana jest 1/3 składu izby
Estonia	Zgromadzenie Państwowe, 101 posłów, ordynacja proporcjonalna, kadencja 4 lata	BRAK
Litwa	Sejm 141 posłów, ordynacja mieszana, kadencja 4 lata	BRAK
Łotwa	Sejm, 100 posłów, ordynacja mieszana, kadencja 4 lata	Brak
Macedonia	Zgromadzenie. Od 120 do 140 posłów, ordynacja proporcjonalna, kadencja 4 lata	Brak
Polska	460 posłów, ordynacja proporcjonalna, kadencja 4 lata	100 senatorów, ordynacja większościowa. Kadencja 4 lata
Rosja	Duma państwowa, 450 deputowanych, ordynacja mieszana, kadencja 4 lata	Rada Federacji, 178 członków, powołanych po dwóch przez wszystkie podmioty tworzące federację, przy czym jednego powołują władze przedstawicielskie, a drugiego władze wykonawcze danej jednostki terytorialnej kadencji 4 lata
Rumunia	Izba deputowanych, 328 deputowanych, ordynacja proporcjonalna, kadencja 4 lata	Senat, 143 senatorów, ordynacja proporcjonalna, kadencja 4 lata
Serbia i Czarnogóra	Zgromadzenie, 126 deputowanych (91, wybranych przez parlament Serbii, a 35 przez parlament Czarnogóry), kadencja tymczasowa 2 lata.	BRAK
Słowacja	Rada Narodowa, 150 deputowanych, ordynacja proporcjonalna, kadencja 4 lata	BRAK
Słowenia	Zgromadzenie Państwowe, 90 deputowanych, ordynacja proporcjonalna, kadencja 4 lata	Rada Państwa, 40 członków: 22 reprezentuje władze lokalne, po 4 pracobiorców, pracodawców oraz rolników i przedstawicieli wolnych zawodów, a 6 inne środowiska pozagospodarcze, kadencja 5 lat
Ukraina	Rada, Najwyższa, 450 deputowanych, ordynacja mieszana 4 lata	Brak
Węgry	Zgromadzenie krajowe, 386 deputowanych, złożona ordynacja mieszana, kadencja 4 lata	Brak

Funkcje parlamentu wg. Packenhama:
Legitymizacyjna - w jej ramach mamy do czynienia między innymi:
Legitymizacja ukryta - przeprowadzenie debaty nad podstawowymi zagadnieniami polityki państwa, Legitymizacja jawna - wyrażaną poprzez udzielania aprobaty dla działań innych podmiotów polityki, przede rządu, oraz pełnienie roli tzw. zaworu bezpieczeństwa, czyli ujawnienie i regulowanie przebiegu konfliktów pomiędzy innymi podmiotami polityki;
Socjalizacyjno-rekrutacyjna - rekrutacja liderów politycznych, ich termin polityczny, czy możliwość nabywania przez nich umiejętności niezbędnych do właściwego funkcjonowania elit politycznych, oraz socjalizację, czyli rozpowszechnianie wzorców zachowań politycznych właściwych systemom demokratycznym, a przez to ich wzmacnianie

Decyzyjna - obejmuje proces legislacji, czyli stanowienia prawa , rozwiązywania problemów, jakie pojawiają się w systemie politycznym.

28. Rola prezydenta w krajach Europy Środkowej i Wschodniej.

w EŚW znaczne zainteresowanie wzbudziła forma semiprezydencjalizmu (najbliższe semiprezydencjalizmowi są reżimy w: Rosji, Białorusi, Chorwacji (to z Antoszewskiego, bo dr Jankiewicz uważa, że Chorwacja to zracjonal. parlam.) i w Rumunii.

- znaczny wpływ na działania parlamentu i gabinetu

- rząd jest rządem prezydenckim w tym sensie, że jego egzystencja zależy głównie od poparcia głowy państwa

- poprzez instytucję weta prezydenci (z wyjątkiem Chorwacji, którą w związku z tym lepiej zakwalifikować do zracj. parl.) zyskują możliwość kształtowania ustaw (niezależnie od możliwości wydawania dekretów)

- w przypadku Polski trudności z zakwalifikowaniem z powodu niestabilności rozwiązań instytucjonalnych

- tak silna prezydentura wynika z przyjęcia przez głowę państwa odpowiedzialności za przebieg procesu przechodzenia ku demokracji oraz za zabezpieczenie niezbędnego poziomu stabilności, niekiedy znajduje to wyraz w konstytucji (np. art. 100 konstytucji Białorusi z 1994r.postanawia, że prezydent ma prawo podejmować wszelkie środki służące zabezpieczeniu stabilności gospodarczej i politycznej

- fakt, że silna prezydentura pojawiła się w krajach, w których proces demokratyzacji jest hamowany brakiem tradycji demokratycznej (Rosja, Białoruś), zaangażowaniem w wojnę (Chorwacja) lub znacznym rozdrobnieniem systemu partyjnego (Polska do 1993r.) dowodzi, że z jej istnieniem wiązane są nadzieje na wypełnienie funkcji „podporządkowania” sceny politycznej, którą uznaje się za niezbyt stabilną

29. Konflikty w obrębie władzy wykonawczej.

Ogólna charakterystyka władzy wykonawczej w Europie Środkowo i Wschodniej.

Wzorem dla większości krajów tego regiony były rozwinięte systemy polityczne Europy Zachodniej. One też miały powarz wpływ na kształt i charakter władzy wykonawczej. Zważywszy że Białoruś nie spełnia elementarnych zasad demokracji (szczególnie jeśli chodzi o równowagę władzy) założyć można że w Europie Środkowo i Wschodniej nie występuje model prowidencjalizmu. Występuje natomiast wariant semiprezydencjalizmu z wzajemną zależnością władzy ustawodawczej i wykonawczej. Reżimy tego typu występują w Rosji, Białorusi, Chorwacji i Rumuni. We wszystkich tyh państwach głowa państwa nie tylko pochodzi z wyborów powszechnych ale w wyposażona jest w kompetencje umożliwiające znaczny wpływ na działanie parlamentu i gabinetu. Rząd jest rządem prezydenckim na tej zasadzie iż jego istnienie w znacznym stopniu zależy od poparcia głowy państwa. Oprócz Chorwacji we wszystkich państwach prezydent dysponuje wetem. W Rosji prezydent może rozwiązać parlament nie tylko w razie nie możliwości uzyskania poparcia dla kandydatury premiera, ale także w razie uchwalenia wotum nie ufności dla rządu lub lub odmowy wotum zaufania. Ogólnie można przyjąć iż instytucja silnego prezydenta powstaje w mniej stabilnych systemach politycznych a których tradycja demokratyczne jest dość nikła a partie zaś stosunkowo słabe. Prezydent pełni role swoistego strażnika i stabilizatora.

Zaś bliżej modela parlamentarnego są takie kraje jak Czechy, Słowacja i Węgry a także mimo bezpośrednich wyborów na prezydenta na Bułgarii i Słowenii. Zgodnie z zasadami modelowymi tej formy rządów władza wykonawcza skoncentrowana jest w gabinecie formowanym przez większość parlamentarną. Wraz z poważnym ograniczeniem jego uprawnień skorelowane jest z trybem jego wyborów które dokonuje parlament. Powoduje to zdecydowane osłabienie głowy państwa względem parlamentu. Prezydent Czech wybierany jest bezwzględna większością głosów (liczonej od ogólnej liczby deputowanych) w obu izbach. Jak się nie uda druga tura z dwoma najlepszymi kandydatami. Na Węgrzech wyb. Przez jednoizbowe Zgromadzenie Krajowe w trzech turach ( dwie pierwsze tury 2/3 głosów zaś w trzeciej zwykła większość). Na Słowacji jest potrzeba 3/5 głosów w jednoizbowej Radzie Narodowej ( tą samą większością można klienta odwołać ). Parlamentaryzm wymaga istnienia silnych partii politycznych zdolnych do uzyskania znacznego poparcia i dysponujących potencjałem koalicyjnym. Odnajdujemy je przede wszystkim w Czechach i na Węgrzech.

30. Polityczne znaczenie władzy sądowniczej

Po upadku komunizmu przywrócono zasady podziału władz jako normatywnej podstawy demokracji. Oznaczało to wyodrębnienie władzy sądowniczej i uczynienie z niej autonomicznej gałęzi. Sądom stworzono lub przywrócono możliwość rozstrzygania sporów powstałych na tle sprawowania władzy ustawodawczej i wykonawczej bądź na tle walki o władzę. Podział wiązał się z polityczną niezależnością sądów i osobistą niezawisłością sędziów. Pojawienie się władzy sądowniczej stanowi zasadniczy przejaw instrumentalizacji demokratycznego państwa prawa.

1. Jej działalność może prowadzić do wzmocnienia autorytetu instytucji państwa.

2. Staje się ona instytucją „horyzontalnej odpowiedzialności rządzących, dodatkową gwarancją respektowania przez nich porządku prawnego, zwłaszcza konstytucji.

3. W jej gestii leży monitoring procesu wyborczego, stworzenie prawnych możliwości zakwestionowania wyniku wyborów oraz ich nieskrępowane wykorzystanie.

4. Niezależna władza sądownicza może spełnić istotną rolę w urzeczywistnianiu wolności obywatelskich o charakterze politycznym, chroniąc politycznie aktywnych obywateli przed szykanami ze strony rządzących i umożliwiając ich krytykę.

5. Dzięki niezależnej władzy sądowniczej możliwe jest bezstronne i nienoszące charakteru odwetu osądzenie komunizmu i osób które ich się dopuściły.

Istota władzy sądowniczej- dwa znaczenia

A) Podmiotowe- zrównuje władzę sądowniczą z zespołem organów państwa, których zadaniem jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwości lub stosowanie prawa. Jest to ogół organów uprawnionych do realizacji dóbr publicznych i posiadających monopol na rozstrzyganie sporów prawnej natury (sądy powszechne, w jednostkach terytorialnych, Sąd Najwyższy). Relacja jaka między nimi występuje, to określony ład hierarchiczny, wyznaczony właściwością rzeczową i miejscową sądów oraz zasadą dwuinstancyjności. Władza sądownicza jest połączona z władzą ustawodawczą i wykonawczą licznymi więziami organizacyjnymi (tworzenie sądów, powoływanie sędziów) i funkcjonalnymi (postępowanie w sprawach zgodności z konstytucją). To wszystko pozwala mówić o osobnym podsystemie systemu politycznego na który prócz sądów składają się także ogniwa wspomagające (np. rzecznik praw obywatelskich).

B) Przedmiotowe- dwa pojęcia. WYMIAR SPRAWIEDLIWOŚCI- istotą jest rozpatrywanie i rozstrzyganie sporów prawnych przez organ w spór niezaangażowany, który realizuje prawo obywatela do sądu. STOSOWANIE PRAWA- to orzekanie o prawnej kwalifikacji stanów faktycznych i decydowanie o tym, która norma prawna ma zastosowanie w konkretnej sytuacji. Oznacza także ustalanie prawnych- pozytywnych lub negatywnych- konsekwencji zdarzeń wiążących się z uzyskiwaniem władzy politycznej oraz jej sprawowaniem (przysługuje nie tylko sądom i trybunałom ale także parlamentom orzekającym w przedmiocie naruszenia prawa przez funkcjonariuszy władzy wykonawczej)

32. Systemy polityczne wybranych państw: Rosja, Ukraina, Czechy, Węgry, Słowacja, państwa bałkańskie.
Charakterystyka reżimu politycznego Rosji

Prezydent - główny aktor polit zagranicznej i wewnętrznej. 4 lata kadencja(mak. 2) z wyborów bezpośrednich i powszechnych. Prawo wydawania dekretów i rozporządzeń. Powołuje szefa rządu za zgodą dumy. Może przewodniczyć posiedzeniom rządu jak i go odwołać. Dominacja nad rządem

Rada Federacji - izba wyższa, będąca przedstawicielstwem części składowych Federacji Rosyjskiej. W jej skład wchodzi po dwóch reprezentantów z każdego podmiotu Federacji.

Kompetencje: skromniejsze niż izby niższej.

1. Zajmuje się zatwierdzaniem zmian granic pomiędzy podmiotami federacji,

2. zatwierdzaniem dekretów prezydenta dotyczących wprowadzenia stanu wojennego i wyjątkowego,

3. rozstrzyga o użyciu sił zbrojnych Federacji poza jej granicami.

4. Zarządza również wybory prezydenckie

5. Posiada prawo inicjatywy ustawodawczej.

Do Rady Federacji wybiera się po 2 przedstawicieli z każdego podmiotu Federacji, co daje 178 członków Rady z 89 podmiotów. Jeden z przedstawicieli z danego podmiotu wybierany jest w wyborach powszechnych (na terenie danego elementu federacji). W wyborach tych obowiązuje system większościowy, a każdy wyborca głosuje na dwóch kandydatów. Kandydatów wysuwają grupy wyborców, partie oraz bloki partyjne. Drugi reprezentant delegowany jest przez lokalny organ wykonawczy lub lokalny rząd.

Duma Państwowa - izba niższa parlamentu rosyjskiego.

Składa się z 450 deputowanych wybieranych w demokratycznych wyborach na 4-letnią kadencję.

W 2007 wybory odbyły się po raz pierwszy spośród kandydatów z list partyjnych, przy progu wyborczym 7% - do 2005 próg wynosił 5%, a deputowani byli wybierani po połowie z list partyjnych i według ordynacji większościowej w okręgach jednomandatowych.

Pracami Dumy kieruje przewodniczący i jego zastępcy, przy czym każda frakcja lub grupa deputowanych może wysunąć zastępcę przewodniczącego.

USTRÓJ POLITYCZNY UKRAINY.
Ukraina jest republiką demokratyczną z wielopartyjnym systemem politycznym. Władzą wykonawczą na Ukrainie jest Rząd Ukrainy natomiast władzę ustawodawczą sprawuje parlament Ukrainy.

• Geneza ustroju

Krótko po ogłoszeniu niepodległości w 1991 roku, Ukraina przygotowała nową konstytucję oraz przyjęła wielopartyjny system. Oprócz tego Ukraina zaadoptowała cywilne i polityczne prawa dla mniejszości narodowych. Nowa demokratyczna konstytucja weszła w życie 28 czerwca 1996 roku. Zapewnia ona podstawowe prawa człowieka.

• Gwarancje swobód obywatelskich

Wolność wyznania jest zapewniona przez prawo. Mniejszości narodowe mają prawo do edukacji, ośrodków kulturalnych oraz używania własnego języka. Artykuł w konstytucji mówi, że język ukraiński jest jedynym oficjalnym językiem państwa. Jednakże na Krymie gdzie mieszka liczna mniejszość rosyjska, język rosyjski jest w powszechnym użyciu.

Wolność słowa i prasy jest gwarantowana przez prawo. Jednakże media ukraińskie często są stroną na nacisków ze strony polityków.

Intensywna ukrainizacja oraz powrót Tatarów Krymskich która rozpoczęła się od 1992 roku spowodował wzrost liczby prorosyjskich organizacji które chciały aby Krym został zaanektowany przez Rosję (w 1954 roku Nikita Chruszczow dołączył Krym do Ukrainy w rocznicę 300 lecia ugody perejasławskiej). W lipcu 1992 roku parlamentarzyści ukraińscy oraz krymscy doszli do porozumienia na podstawie którego Krym pozostawał częścią Ukrainy a w zamian otrzymał szeroką autonomie.

Oficjalnie związki zawodowe na Ukrainie są zgrupowane w Federacji Związków Zawodowych. Od 1992 roku na Ukrainie działają niezależne związki zawodowe. Pierwszym takim związkiem były Wolne Związki Zawodowe Górników które powstały zaraz po ogłoszeniu możliwości istnienia takiego typu związków zawodowych. Także w 1992 roku zalegalizowano możliwość strajku.

• Władza wykonawcza

Oto lista najważniejszych osób sprawujących władzę na Ukrainie:

Funkcja	Imię	Partia polityczna	Data objęcia urzędu
Prezydent	Wiktor Janukowicz	Partia Regionów	25 lutego 2010
Premier	Mykoła Azarow	Partia Regionów	11 marca 2010

Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych. Jego kadencja trwa 5 lat. Prezydent nominuje premiera który jednak musi otrzymać także akceptację ze strony parlamentu.

• Władza ustawodawcza

Rada Najwyższa Ukrainy składa się z 450 członków. Połowa członków jest wybieranych na zasadzie ordynacji proporcjonalnej natomiast druga połowa wybierana jest z okręgów wyborczych. Parlament podejmuje najważniejsze dla państwa decyzje, w tym m.in kwestie budżetu itp.

1 / 19

---