Wykład I
Zakres materiału: PrawoRzymskiejus prawo ludzkie, rozkaz, polecenie (to co słuszne, sprawiedliwe, uczciwe) -fas-prawoboskie-justicia- sprawiedliwość Współcześnie - prawo - termin wieloznaczny, różne znaczenie w wielu dyscyplinach naukowych.
1.Prawo jako naukowy opis zjawisk i prawidłowości zachodzących w przyrodzie i stosunkach międzyludzkich, prawo przyrody.
2.Prawo jako reguły, normy postępowania skierowane do ludzi.
Podstawowe rozróżnienie prawa:
Prawo przedmiotowe - dwustronna relacja między ludźmi. Zobowiązuje do poszanowania tego, co należne jest drugiemu człowiekowi i odwrotnie. Jest to system norm postępowania pochodzących od państwa zagwarantowanych przymusem państwowym. Zbiór norm wzajemnie ze sobą powiązanych i uporządkowanych. Normy postępowanie - reguły wskazujące sposób postępowania w określonych warunkach. Pochodzą od państwa, które je tworzy za pośrednictwem upoważnionych do tego organów w dwojaki sposób, albo sankcjonuje (uznaje) normę moralną (zwyczajową) już istniejącą, albo tworzy (ustanawia) zupełnie nową normę. Przestrzeganie tych norm jest zagwarantowane przez państwo, które stoi na straży prawa dysponując aparatem przymusu. Motywuje obywateli zgodnie z treścią norm. Prawo podmiotowe - przysługujące określonym podmiotom działania lub posiadania czegoś, co im się należy wynikające z norm prawa przedmiotowego. Koncepcje prawa:Prawo przedmiotowe w pozytywizmie. Austin i Chart. Zwolennicy podkreślają trzy elementy, zakładają niezależność prawa i moralności. Konsekwencją jest uznanie wszystkich, nawet najbardziej wymagających, nawet najbardziej nieetycznych norm za obowiązujące o ile zostaną one ustanowione przez legalną władzę państwową. Dla pozytywistów jedynym źródłem prawa są akty normatywne wydane przez rządzących, tzn. prawo pozytywne. Krytykę tego przeprowadzili nie tylko pozytywiści - uznali to za niewystarczające - zwolennicy prawa naturalnego. Zakładają, że nad prawem stanowionym istnieją normy prawne, które nie są wytworem myśli ludzkiej. Ma swe korzenie w starożytności (V w. pne) Arystoteles twierdził, że sprawiedliwość polityczna jest bądź przyrodzona (prawość) jest ona nadrzędna w stosunku do stanowionej. Św. Tomasz - zwolennik prawa naturalnego. Tomasz z Akwinu - czynić dobro, zła unikać. Na tym opierają się inne prawa natury. Św. Tomasz - prawa stanowione przez człowieka. Prawo jest bezprawiem, gdy jest sprzeczne z dobrem ludzi. Obecnie istnieje wiele odmian koncepcji prawa naturalnego. Doktryna katolicka zakłada, że źródłem prawa naturalnego jest Bóg. Wola Boża została zapisana w naturze człowieka (jego sumieniu). „Bez prawodawcy nie ma prawa naturalnego. Natura człowieka jest tylko środkiem ogłoszenia naturalnego, które jest odbiciem prawa naturalnego. Prawo naturalne jest trwałe, niezmienne. Powinno być koniecznie podstawą do opracowania zasad prawa cywilnego. Doktryna laicka - Krocjusz, Hobbes, Locke. Nie odwołują się do prawa naturalnego lecz natury ludzkiej, godności człowieka. Prawem natury jest przepis lub reguła ogólna, którą znajduje rozum i zabrania czynić to, co jest niszczące dla jego życia. Dbać o to, co w jego rozumieniu najlepiej może zachować jego życie. Nadrzędność prawa natury nad prawem pozytywnym. Elementy zasad prawa naturalnego: Prawo do życia, zasada równości wobec prawa. Wolność słowa, wyznania, prawo do własności, prawo do pracy, prawo do ochrony zdrowia, zrzeszania się, zakaz dyskryminacji rasowej, politycznej i religijnej. Zakaz tortur i znęcania się.
Koncepcje prawa pozytywnego i naturalnego wywarły ogromny wpływ na współczesne prawo: nowa Konstytucja RP i Polski Trybunał Konstytucyjny przyjmują założenia pozytywne. Źródło prawa RP: 1.Normy zawarte w tekstach prawnych wydanych przez organy rządowe. 2.Prawo międzynarodowe.
Żadna zasada słuszności, moralności nie może być uznana za prawo jeśli nie została uznana przez państwo i zawarta w aktach normatywnych.
1948 r. Deklaracja Praw Człowieka odnosi się do zasad prawa naturalnego. Do zasad naturalnych jako narzędzie odniosły się systemy totalitarne. Obecnie kieruje się zasadą, winny ludobójstwa nie może usprawiedliwiać się stosując obecne prawo lub rozkaz zwierzchnika.
Wykład II
Prawo cywilne - jedna z dyscyplin prawa. Konstytuują je (tworzą) je trzy elementy:
1.Podmioty prawa cywilnego. a)osoba fizyczna - każdy człowiek
b)osoba prawna - jednostka organizacyjne wyposażona przez prawo w podmiotowość prawną, tzn. mogąca być podmiotem praw i obowiązków. System tworzenia:
(i) system ustawowy - osoba prawna powstaje na mocy ustawy, np. PAN, NBP. (ii) system koncesyjny - osoba działająca na podstawie zezwolenia; (iii) rejestr, np. związki zawodowe.
Wyposażone w zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych. Zdolność prawna - zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków. Zdolność do czynności prawnych - zdolność do tego, aby za pomocą własnych czynności kształtować sytuację własną oraz innych podmiotów. 2.Metoda regulacji. Równorzędność podmiotów. Równorzędność stron. Jednakowe możliwości perswazji dochodzenia własnych interesów, a nie jak np. nadrzędność organu nad obywatelem (pr. adm). Jest to element wyróżniający prawo cywilne od innych gałęzi prawa. 3.Przedmiot prawa cywilnego. Stosunki cywilno-prawne. Dzielimy je na:m. a)majątkowe - celem jest przysporzenie majątkowe (korzyść ekonomiczna), np. kupno - sprzedaż, darowizna, użytkowanie wieczyste.
b)niemajątkowe - nie mają celu ekonomicznego, np. ochrona dóbr osobistych. Stosunek cywilnoprawny jest to stosunek społeczny uregulowany przez prawo. Ustanowiona w przepisach prawnych więź o charakterze powinnościowym między podmiotami prawa cywilnego polegająca na tym, że podmioty te w określonej sytuacji mają wobec siebie pewne uprawnienia i obowiązki a ich realizacja jest zagwarantowana przez państwo. Zdecydowana większość do stosunki Prawo cywilne - gałąź prawa obejmująca zespół przepisów normujących stosunki majątkowe oraz niemajątkowe między osobami fizycznymi oraz osobami prawnymi na zasadzie równorzędności podmiotów. Zakres prawa cywilnego: 1.Część ogólna (np. ochrona dóbr osobistych, art. 24 kc) 2.Prawo rzeczowe. 3.Prawo zobowiązań (Zobowiązania). 4.Prawo rodzinne. 5.Prawo spadkowe. 6.Prawo na dobrach niematerialnych. Ad. 1 Podstawowe pojęcia i instytucje związane z prawem cywilnym (stosunek cywilnoprawny, podmioty, umowa, oświadczenie woli, wady oświadczeń woli, terminy, przedawnienie). Ad2 Formy korzystania z dóbr materialnych. Przedmiotem prawa rzeczowego jest rzecz rozumiana jako samoistna (wyodrębniona z przyrody), jej część materialna. Prawo własności, użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa rzeczowe, spółdzielcze prawo do lokalu mieszkaniowego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, zastaw, hipoteka. Są to prawa o charakterze bezwzględnym, skuteczne względem wszystkich osób (ERGA OMINES). Ad.3 Jest to treść w bardzo szerokim stopniu uchwalona przez podmiotu tego prawa z woli stron. Prawa zobowiązaniowe mają charakter względny, tzn. skuteczne tylko względem określonch osób. a) część ogólna - podstawowe zasady prawa zobowiązań, tj. zasady obrotu, wymiany dóbr i usług. b) część szczegółowa. Znormalizowane (omówione) i nazwane niektóre szczególne stosunki zobowiązaniowe, np. darowizna, pożyczka, wynajem, umowa o dzieło, umowa zlecenia, renta, dożywocie (umowa dożywocia), leasing, papiery wartościowe. Ad. 4 Reguluje stosunki rodzinne, a więc: małżeństwo, rozwód, separacja, unieważnienie małżeństwa, przeszkody małżeńskie, adopcja i jej rodzaje, obowiązek alimentacyjny, opieka i kuratela. Źródło - kodeks rodzinny i opiekuńczy, pokrewieństwo, stosunki rodzice - dzieci. M. Ad. 5 Określa przejście masy majątkowej ze spadkodawców na spadkobiorców, tzw. sukcesja. Sposoby dziedziczenia: a) z ustawy - przewiduje, biorąc pod uwagę więzy krwi, małżeństwo w jakich częściach, na kogo masa majątkowa przypadnie. b) z testamentu - pozytywny i negatywny, tzn. rozdysponować majątek na dane osoby (pozytywny) lub wydziedziczyć (negatywny). Podpisany przez dwóch świadków, jeśli inna forma a nie akt notarialny, zaopatrzony w datę. Otwarcie testamentu następuje z chwilą śmierci testatora. Ad. 6 Dział najnowszy. Ciągle podlega rozwojowi, nie uznawane przez kodeks prawo autorskie, prawo wynalazcze, wzory zdobnicze, wzory użytkowe. Źródła prawa cywilnego: Kodeks cywilny z 23.04.1964 r., nowelizowany mnóstwo razy, części 1, 2, 3 i 5. Kodeks - szeroka ustawa - ma wartość ustawy (cel, interes). Zmiany w kodeksie są w formie ustaw. Akt jednolity - akt z uwzględnionymi wszystkimi zmianami. Wykład III
Państwo - organizacja polityczna, przymusowa, powszechna, terytorialna, suwerenna, wyposażona w aparat władzy i przymusu. Organizacja - grupa, cel.m Funkcje państwa: - wewnętrzna - utrzymanie porządku społecznego, zabezpieczenie życia i mienia swoich członków. - zewnętrzna - ochrona terytorium kraju, utrzymanie stosunków dyplomatycznych z innymi państwami. -Przynależność do państwa jest sformalizowana, nazywana obywatelstwem. Państwo jest organizacją polityczną, gdyż związane jest ze sprawowaniem władzy nad ludźmi. Wszyscy obywatele muszą podporządkować się aparatowi władzy państwowej, który funkcjonuje jako struktura hierarchicznie. Każde państwo związane jest z jakimś terytorium wraz z wodami śródlądowymi, morskimi, powietrzem. Sprawuje władzę wyłącznie na swoim terytorium. Kompetencje państwa odnoszą się do dóbr materialnych i do ludzi. Państwo obejmuje swym zakresem działalność powszechną i globalną. Przynależność ta nie jest dobrowolna. Obywatele danego państwa stają się nimi w momencie urodzenia. Państwo dysponuje przymusem. Przymus państwowy jest ściśle określony prawem, mogą go stosować tylko kompetentne organy, działające zgodnie z procedurami przewidzianymi przez prawo. Tylko przymus państwowy może przyjąć formę przemocy fizycznej. Suwerenność - inny atrybut państwa. W średniowieczu suwerenność doczesna przysługiwała Cesarzowi oraz duchowa Papieżowi. Rodzaje: - od zewnątrz (ad extra) - inaczej niepodległość. Polega na tym, że najwyższe podmioty władzy państwowej podejmują decyzje własne bez ingerencji innego państwa. - od wewnątrz (ad intra) na terytorium danego państwa nie ma podmiotu innego, który byłby wyższy od najwyższych organów władzy państwowej. Podmioty suwerenności: suwerenność władzy najwyższej, suwerenność narodu, suwerenność klasy społecznej w rękach, której są środki produkcji (K. Marks). Dziś suwerenność zależy od ustroju państwa. W państwie demokratycznym suwerenem jest prezydent. Suwerenność duchowa - wiara, doczesna - państwo. Naród - trwała wspólnota ludzi ukształtowana historycznie, zjednoczona przez język, kulturę, historię a także przez religię. Naród związany jest zwykle z terytorium zwany ojczyzną. Wspólnota państwowa jest zjawiskiem wtórnym w stosunku do wspólnoty narodowej. Powstanie państwa często bywa wynikiem poczucia świadomości narodowej. Nie może funkcjonować bez narodu. Prawo nie może istnieć bez państwa (pozytywizm prawny): - tylko państwo za pośrednictwem kompetentnych organów w trybie przewidzianym przez prawo może tworzyć obowiązujące normy prawne. Państwo jest podstawowym czynnikiem prawotwórczym; - funkcje prawa pokrywają się z zadaniami państwa. Prawo określa strukturę, sposób działania i kompetencje poszczególnych organów, status obywateli (uprawnienia i obowiązki) w stosunku do państwa oraz normuje wzajemne relacje między obywatelami a jednostkami organizacyjnymi które nie są obywatelami. Prawo naturalne (wiedzieć, co to jest oraz znać źródło). Zwolennicy tej koncepcji nie negują związku pomiędzy państwem i prawem, lecz je rozszerzają. Aby mieć statut prawa muszą być zgodne z prawem naturalnym i służyć dobru wspólnemu. Praworządność - przestrzeganie obowiązującego prawa przez organy państwowe, urzędy, organizacje społeczne i obywateli. Może być rozumiana jako: zasada prawno-ustrojowa, postulat polityczny, określony stan faktyczny. Państwo działa za pośrednictwem swoich organów w sposób zgodny z obowiązującym prawem. Decyzje władcze władzy publicznej są zarówno, co do swej treści, formy i trybu wyznaczane przez prawo obowiązujące. Aspekt negatywny praworządności - obrona przed despotyzmem i dowolnością władz publicznych (USA, UK). Pozytywny aspekt praworządności (Niemcy) - zobowiązanie organów władzy państwowej w myśl norm prawnych do posługiwania się prawem w przypadku wpływu na zachowania się poszczególnych obywateli. Zakres podmiotowy praworządności: 1. Koncepcja liberalna - odnosi się do działania organów państwowych, sama przez się nakłada obowiązki na obywateli. 2. Koncepcja socjalistyczna - obowiązek do działania rządzących i rządzonych. Każde zachowanie niezgodne z prawem jest sankcjonowane. Praworządność określa granice władzy. Brak praworządności nie oznacza łamania prawa przez państwo. Przedmiot praworządności: 1. Formalnej - za praworządne uznaje się państwo, w którym prawo pozytywne nie jest przestrzegane. 2. Materialnej - za praworządne uznaje się państwo, które nie tylko przestrzega prawo, ale w którym prawo pozytywne spełnia pewne postulaty aksjologiczne odnoszące się do jego treści czy formy. Niepraworządne - nie przestrzega się prawa pozytywnego - nie zachowuje się praw uniwersalnych i wolności. Dobre jest, gdy jest jawne, nie działa z mocą wsteczną. Dobre prawo jest jasne, unika sprzeczności norm, nie domaga się od adresatów rzeczy niemożliwych. Jest względnie trwałe i nie wzbudza niepewności. Środki realizacji praworządności: 1. Gwarancje materialne. Zorganizowanie życia społecznego, gospodarczego, który czyni naruszenia praw przez państwo mało prawdopodobne lub zminimalizuje jego zasięg, np. deklaracja polityczna, wysoki poziom dobrobytu społecznego, kultury obywateli, wolności (nienaruszalności praw obywatelskich). 2. Gwarancje instytucjonalne. Istnienie prawem określonych mechanizmów kontroli przestrzegania przez państwo prawa (tworzenie i działanie). a)ustrojowe - cechy ustrojowe państwa, np. swoboda działania legalnej opozycji, niezbywalne prawa obywateli. Państwo uznaje i chroni te prawa - nie może ich nadać i odebrać. b)legislacyjne - prymat konstytucji nad ustawami, prymat ustaw nad innymi aktami.
c)proceduralne - związane ze stosowaniem prawa - wieloinstancyjne postępowanie sądowe, kontrola orzeczeń sądów niższych instancji pod względem ich sprawiedliwości, słuszności, zgodności z prawem, ustalonymi faktami, istnienie sądownictwa administracyjnego (kontroluje decyzje organów administracyjnych). d)procesowe - możliwość obrony oskarżonego, rzetelne i bezstronne rozstrzygnięcie. Instrumentalizacja prawa. Prawo pełni rolę narzędzia sprawowania władzy w państwie. Normy prawne są nośnikami i strażnikami akceptowanych społecznie wartości. Jego skuteczność jest jedynym kryterium oceny obowiązujących norm. Proces ten polega na zredukowaniu zadań prawa do roli skutecznego instrumentu służącego interesom grup społecznych sprawujących władzę państwową. Na stanowienie przez państwo prawa duży wpływ wywierają partie polityczne. Partia polityczna - grupa ludzi oparta o ideologię/doktrynę o innej strukturze wewnętrznej, trwałej w czasie, rozbudowanej w terenie. Dąży do sprawowania władzy. Funkcje partii: Pośredniczy między państwem a obywatelem, sprawuje władzę w państwie, reprezentuje interesy obywateli. Podział partii ze względu na struktury społeczne: - kadrową (ziemiańskie, robotnicze, chłopskie) - ideolologie (komunistyczne, socjaldemokratyczne, socjalistyczne, chrześcijańsko- narodowe, liberalne, faszystowskie, anarchistyczne, lewarskie) - strategia (rewolucyjne, reformistyczne i zachowawcze) System partyjny: - system walki lub współdziałania partii dążących do realizacji wyznaczonych sobie celów; - jedno (faszystowski), dwu (USA) i wielopartyjny (Polska). Wykład IV
Norma prawna - najmniejszy stanowiący całość element prawny. Cechy wyróżniające: a)reguła postępowania pochodząca z zewnątrz; b)to wyraz roli państwa jedna dla wszystkich; c)to reguła postępowania wyrażona w określonej formie. Budowa normy prawnej: 1.Hipoteza - określa warunkowe zachowanie się podmiotu, określa też adresatów oraz okoliczności, w których adresat ma coś nakazane lub zakazane. 2.Dyspozycja - Określa zachowanie się adresata, jego obowiązki, dyspozycje np. czynienia, nie czynienia, oddanie, danie, pozwolenie, zaprzestanie, zaniechanie. 3.Sankcja - zapowiada skutki dla podmiotu, który nie dostosował się do dyspozycji i zachował się w sposób sprzeczny. Rodzaje sankcji: 1.Represyjna (karna) - odwet lub wymuszenie poprawy. 2.Egzekucji - organizacje państwowe zmuszają adresata do zrealizowania sankcji przewidzianych przez normy. 3.Nieważności - czynienie dokonania wbrew nakazowi nie wywołuje skutków prawnych. Podział norm prawnych. 1. Sposób zredagowania: uprawniające, zobowiązujące, kategoryczne, hipotetyczne. 2. Treść: prawo materialne, prawo formalne. 3. Realizacja norm podstawowych: a)konkretne - wyraźne określenia b)blankietowe - w danym przepisie brak wyraźnego sformułowania dyspozycji a ustalenia jej - to zadania właściwych organów; c)odsyłające - gdy nie formułują dyspozycji z innych przepisów o podobnej sprawie; 4. Zasięg terytorialny: a)powszechne - na całym terytorium Państwa; b)artykularne - na części terytorium państwa. 5.Znaczenie praktyczne prawa cywilnego. a)bezwzględnie obowiązujące - bez wyjątku, pierwszy sposób zachowania; b)względnie obowiązujące - ustanawiaj wzorzec zachowania się ale dopuszczają możliwość innego zachowania przez adresata; c)ogólne - regulują szeroki zakres spraw; ogólne zasady zachowania przez adresata; d)szczególne - ustanawiają wyjątki. Zdarzenia prawne - okoliczności od których zależy zmiana lub wygaśnięcie stosunku prawnego. Podział zdarzeń: a) niezależne od woli ludzkiej, np. upływ czasu; b) zależne od woli ludzkiej np. czyny, akty prawne (oświadczenia woli lub zmierzające do wywołania skutków prawnych). Czyny - działanie dokonane bez zmiany prawnej, dozwolone - prawo przedmiotowe nie zabrania ale rodzą się skutki prawne; niedozwolone -rodzą się skutki prawne, niekorzystne dla adresata; Akty prawne: a)czynności prawne - oświadczenia woli przez osoby fizyczne lub prawne zmierzające do wywołania skutków cywilno-prawnych; b)administracyjne - oświadczenie woli organu administracyjnego zmieniające do wywołania skutków administracyjno-prawnych mają charakter jednostronny; c)orzeczenie sądowe - akty stwierdzające o charakterze: (i)konstytutywnym (nowa jakość prawna - osoby wolne), np. ustalenie ojcostwa po zebraniu dowodów; (ii)deklaratoryjnym (oświadczenie, że nie stwarza się nowej jakości tylko np. potwierdza). Rodzaje aktów prawnych: a)jednostronne oświadczenie jednoosobowe wywołujące skutek prawny u drugiej osoby. b)dwustronne - w postaci umowy; c)darmowe; Warunki ważności aktu prawnego: a)dla celów dowodowych - forma pisemna; b)swobodna decyzja (pod przymusem nieważna) c)świadomość, co do treści. Fakty prawne - okoliczności świata zewnętrznego niezależne od woli podmiotu: a)domniemane - gdy na podstawie pewnych przesłanek faktycznych wnioskujemy o istnieniu bądź nieistnieniu sytuacji; b)na podstawie faktów - faktyczne; c)na podstawie prawa - prawne. Stosunek prawny - stosunek społeczny uregulowany przez normy prawne. a)faktyczny; b)uświadomiony przez strony; c)normatywny - teptyczny. Elementy stosunku prawnego: a)podmiot; b) przedmiot c)uprawnienie d) obowiązki. Każdy stosunek prawny to zjawisko złożone z minimum dwóch podmiotów, pierwszy - uprawniony, drugi - zobowiązany. Podmiotem jest ten, kto posiada prawa i obowiązki (osoba prawna lub fizyczna {każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci} właściwa do podejmowania działań. Zdolność prawna - możność bycia (lub stania się) podmiotem praw i obowiązków: a)całkowita b) częściowa Ograniczeniom podlega: brak wymaganego wieku (18 lat), prawo karne - bezprawne, prawo administracyjne - uprawnia do powierzchni mieszkaniowych. Zdolność do czynności prawnych - do nabywania praw i obowiązków przez czynności prawa dokonywane we własnym imieniu. Ograniczona, np. wskutek ograniczeń wiekowych. Pełną zdolność osoby fizyczne otrzymują z chwilą uzyskania pełnoletności, wyjątek - zgoda sądu na małżeństwo - kobieta od 16 lat. Zdolność do działań prawnych - do nabywania uprawnień i obowiązków przez własne działanie, obejmuje też odpowiedzialność karną za czyny: dozwolona, niedozwolona. Osoby prawne: Korporacje - zrzeszenie ludzi, którzy w prawie traktowane są jako całość, realizują jakiś cel, lub zaspokajają potrzeby. Zakłady - masy majątkowe z własnym zarządem który kieruje majątkiem i usługami. Fundacje - masy majątkowe działające w celu przeznaczenia środków na określone cele. Systemy powstawania osób prawnych: a)erekcyjny - osoba prawna na mocy jednostronnego aktu prawnego wydanego przez odpowiedni organ ustawodawczy; b)koncesyjny - wolne tworzenie osoby prawnej przejawiają założyciele, zezwolenie jest to ograniczenie państwowe, wydawane, jeśli zostaną spełnione określone warunki i wymogi. Utrata zdolności prawnych: a)rozwiązanie przez założyciela; b)upływ czasu; c)rozwiązanie przez organ władzy zwierzchniej; ŹRÓDŁA PRAWA: Sposób powstawania prawa i formy jego ukształtowania: a)prawo formalne; b)prawo materialne Akty normatywne mają różną moc prawną, pochodzą od: a)naczelnych organów władzy państwowej - źródła prawa powszechnie obowiązujące: (i)formalne (konstytucje, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe) (ii)źródła prawa wewnętrznego (normy obowiązujące tylko wewnętrznie organów, nakładające obowiązki i uprawnienia w stosunku do jednostek organizacyjnych podlegających wydającemu akty normatywne tego kraju) b)od organów właściwych administracji; c)od terenowych organów władzy; d)zwyczajne. Źródła prawa: Konstytucja - ustawa zasadnicza, tylko jeden akt normatywny o tej nazwie i randze w państwie. Zgodnie z nią muszą być zgodne wszystkie inne akty normatywne. Uchwalenie w trybie szczególnym. Zawiera postanowienia ustroju polityczno-społecznego państwa, organizacji, zadań, kompetencji, wzajemnych relacji pomiędzy organami państwa.Podstawowe przepisy: wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywateli. Umowy międzynarodowe - Źródło praw w stosunkach międzynarodowych i wewnętrznych państw. Konstytucja państw demokratycznych uznaje Ratyfikowane umowy międzynarodowe. Ratyfikacja umowy międzynarodowej - prawna czynność konwencjonalna dokonywana przez uprawniony organ konstytucyjny na mocy której podpisaną umowę uznaje się za ostatecznie wiążącą. Wykład V
Ustawa - najwyższy akt prawodawczy władzy (poza Konstytucją) regulujący każdą kwestię nie będącą przedmiotem regulacji konstytucji. Z ustawą muszą być zgodne wszystkie niższe akty. Ustawa musi być zgodna z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi. Ma moc dekretu (dekret - wydawane kiedyś przez Radę Państwa) Etapy powstawania ustawy: a)tryb (kto ma inicjatywę ustawodawcza) b)podpis 15 posłów - Sejm (lub 100 tys. obywateli); c)czytanie złożonego projektu; d)dyskusja; e)odesłanie do komisji; f)uchwalenie ustawy większością głosów. Rozporządzenia wykonawcze - akty normatywne wykonawcze wykonane są na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego przez uprawniony konstytucyjnie organ państwa w celu wykonania ustawy. Muszą się w nim znaleźć odwołania do przepisu ustawy upoważniającego do jego wydania. Zgodne z konstytucją, ratyfikowanymi ustawami międzynarodowymi, ustawą. Muszą dotyczyć tylko tych kwestii, które obejmują nakaz lub upoważnienie w danej ustawie. Nie mogą przekroczyć granic tego nakazu. Upoważnienia do wydania rozporządzenia organ, który je otrzymał nie może przekazać innemu organowi. Uchwały normatywne Sejmu i Senatu - najważniejsze, regulaminy obu Izb do Sejmu i Senatu. Regulaminy określają wewnętrzny porządek pracy Sejmu i Senatu, tryb powołania i działalności tych organów wewnętrznego prawa. Zarządzenia wydania przez ministrów - akty wykonawcze do ustaw, ale uznawane za akty wewnętrznego kierowania pracą osób i instytucji podległych bezpośrednio ministrom. RODZAJE WYKŁADNI PRAWA Jest to proces ustalenia właściwego znaczenia przepisów prawa (interpretacja) 1.Ze względu na autora. a)autentyczne - dokonywana przez podmiot, który przepis ustanowił. Zasięg i moc wiążąca jest równa mocy i zasięgowi przepisu interpretowanego; b)legalna - dokonywana przez organ upoważniony (państwowy). Dokonuje się za pomocą uchwał lub wytycznych podejmowanych na specjalnych posiedzeniach. 1952 - 1989 dokonywała tego Rada Państwa PRL, następnie 1989-1997 Trybunał Konstytucyjny. Konstytucja z 1997 r. zniosła ten typ wykładni. c)praktyczna- wszystkie organy władzy publicznej stosując prawo. Jej moc wiążąca obejmuje organ jej dokonujący i podmioty, wobec których prawo jest stosowane. Sąd wyższych instancji - szczególna moc interpretacji - wzór do kolejnych rozstrzygnięć; d)doktrynalna - prywatna - przeprowadzona przez prawników - nie mam mocy wiążącej. Warta, o ile warte są racje w niej zawarte. Oddziałowuje na decyzje organów stosujących prawo tylko siłą autorytetu intelektualnego osób jej dokonujących, np. podręczniki, komentarze. 2.Na sposób dokonywania wykładni: a)językowa (gramatyczna); polega na ustaleniu sensu interpretowanego przepisu przez analizę strony językowej tego procesu. Ogólna prawda sformułowana jest w języku prawniczym b)systemowa; ustalenie rzeczywistego znaczenia przepisu ze względu na miejsce, jakie zajmuje w gałęzi prawa. Stosuje się ją w przypadku kolizji znaczenia norm, które zostały ustalone w oparciu o reguły językowe, a tym znaczeniu które w tym systemie także obowiązuje. Jeżeli interpretacja powołuje się na zasady systemy prawnego, to powinna wskazać konkretne prawo i przepis, z którego wynika. c)funkcjonalna (celowościowa); polega na ustaleniu znaczenia przepisu zgodnego z celem, jaki chciał osiągnąć ustawodawca stanowiący ten przepis prawny. Cel - zamierzony stan rzeczy. należy też ustalić skutki prawa do jakich doprowadzi tak pojęte znaczenie przepisu. Wykładnia musi brać pod uwagę przekonania moralne adresatów norm. Jeżeli możliwe są różne znaczenia norm, należy wybrać znaczenie, z którym norma jest najbardziej zgodna z przyjętymi ocenami moralnymi. d)porównawcza; polega na ustaleniu przepisu prawnego przez porównanie ich z innymi podobnymi przepisami o ustalonym znaczeniu i wyciągniętych wniosków, co do znaczenia przepisu interpretowanego. Może odbywać się w układzie synchronicznym i diachronicznym. W synchronicznym odbywa się porównanie obowiązujących przepisów w różnych narodach prawa. Diachroniczny - porównanie przepisów prawa obowiązujących z podobnymi przepisami kiedyś obowiązującymi - wykładnia historyczna. 3.Wynik (zakres) wykładni: a)dosłowna; określa stosunek treści normy to literalnego brzmienia wyrażającego tę normę przepisu prawnego; b)rozszerzająca; słowo użyte w przepisie prawnym nadaje mu szersze znaczenie niż ustalone na drodze wykładni językowej; c)zawężająca; słowo użyte w przepisie prawnym nadaje węższe znaczenie niż wynikało to z wykładni językowej; MATERIAŁ WYKŁADNI. Interpretatorowi wolno skorzystać z wszelkich materiałów istotnych do ustalenia interpretowanego przepisu prawnego: 1)Akt normatywny, w którym znajduje się interpretowany przepis; 2)Orzecznictwo sądowe; 3)Doktryna prawnicza; 4)Materiały przygotowywane (projekty ustaw i innych aktów normatywnych a także teksty uchylonych ustaw, aktów normatywnych innych państw). 5)Materiały komparystyczne - wyniki ekspertyz naukowych, opinie biegłych. STOSOWANIE PRAWA Sformalizowane działanie kompetentnych organów władzy publicznej lub upoważnionych przez nie innych organów i osób polegające na podejmowaniu i realizacji władczych indywidualnych i konkretnych. Decyzje te dotyczą: identyfikacji osób, co do tożsamości osób indywidualnych, fizycznych, prawnych, organów państwowych. Zawierają wskazania określonego zachowania się. Stosowanie prawa może polegać na: 1)Stosowanie dyspozycji normy prawnej, np. nadanie prawa jazdy; 2)Stosowanie sankcji, np. kara za wykroczenie. Organ stosujący prawo musi jednocześnie je przestrzegać . PRZESTRZEGANIE PRAWA Zachowanie adresatów norm zgodnie z treścią dyspozycji tych norm w warunkach określonych w hipotezie. Obowiązek wszystkich adresatów norm. Wynika to z istoty prawa pozytywnego i koncepcji obowiązywania prawa. Wg koncepcji praw naturalnych przestrzeganie prawa pozytywnego jest obowiązkiem wtedy, gdy jest ono zgodne z prawem natury . NIEPRZESTRZEGANIE PRAWA Może polegać na zachowaniu kontralelnym (przeciwko prawu) niezgodnym z treścią dyspozycji norm zawartych w hipotezie. Paralelna - zachowanie zgodne z prawem ma na celu uniknięcie zakazów ustanowionych przez prawo. PROCES STOSOWANIA PRAWA Jest to proces decyzyjny. Zawiera następujące elementy: 1)Wstępne ustalenie prawdopodobieństwa występującego faktu mającego znaczenie prawne. Rozpoczyna się tu proces stosowania prawa poprzez np. uzyskania informacji, że komuś zginęły pieniądze. 2)Udowodnienie zaistniałego faktu. Normy wiążą skutki prawne. Współczesne ustawodawstwa przyjmują, iż w większości postępowań należy ustalić prawdę (i) materialną, czyli obraz faktów zgodny z ich rzeczywistym przebiegiem i (ii) prawdę formalną, czyli taki obraz faktów, na jakie godzą się strony postępowania przed organami władzy publicznej, albo jaki wynika z domniemań prawnych będący podstawą podejmowania decyzji przez organ stosujący prawo. W sprawach karnych i administracyjnych polskie sądownictwo przyjmuje prawdę materialną. W sprawach cywilnych obowiązuje prawda formalna. a)Teorie dowodowe - stosunek do przedstawiania dowodów: (i)swobodnej oceny dowodów - uznanie przedstawionych dowodów za wiarygodne i pozwalające ustalić znaczenie dowodu należy do organu. Organ powołuje się na doświadczenie i własną wiedzę; (ii)związanej oceny dowodów - prawo formalne. Z mocy samego prawa istnieją dowody bardziej i mniej wiarygodne. b)Domniemanie praw - wnioskowanie w procesie stosowania prawa: (i)faktyczne - organ stosujący prawo może wyciągnąć wnioski co do zaistnienia nieznanego faktu na podstawie znanych faktów. W razie wątpliwości powołuje biegłego. (ii)prawne - organ odwołuje się wprost do norm prawnych. Polega na tym, że prawo nakazuje uznać za znany fakt A jeśli miał miejsce fakt B i jest udowodniony, który z nim współwystępuje. Domniemanie może być obalone przez przeprowadzenie przeciwdowodu. 3)Ustalenie norm obowiązujących. Ustalenie, czy interesujący nas przepis obowiązuje w danym czasie i miejscu; wyprowadzenie normy z przepisu. 4)Subsumpcja. Konfrontacja udowodnionego faktu z ustaloną treścią obowiązującej normy. Stwierdzenie, że udowodniono jednocześnie fakt należy do ogólnej kategorii faktów, do której odnosi się dana norma generalna i abstrakcyjna. 5}Podjęcie decyzji. Ustalenie skutków prawnych danego faktu w świetle danej normy. 6)Wykonanie decyzji. Wykonanie podjętej decyzji. Może być przekazane przez organ decydujący innym organem, np. sąd komornikowi. STANOWIENIE VS STOSOWANIE PRAWA Stanowienie prawa jest szczególnym przypadkiem stosowania prawa norm kompetencyjnych i procedury prawnej. W wyniku stanowienia prawa powstają normy generalne i abstrakcyjne. W wyniku stosowania prawa podejmowane są decyzje władcze o charakterze indywidualnym i konkretnym.
.Wykład VI
Reguły kolizyjne - Do kolizji prawa dochodzi wtedy, gdy jeden stosunek prawa został uregulowany przez więcej niż jedną normę prawa i regulacje te wykluczają się wzajemnie. Rodzaje kolizji norm prawnych: a)porządek czasowy - zachodzi wtedy, kiedy treść nowo wydanych norm prawnych jest sprzeczna z dotychczas obowiązującymi przepisami, które nie zostały wyraźnie uchylone przez prawodawcę. Wtedy norma późniejsza uchyla wcześniejszą pod warunkiem, że reguluje tą samą kwestię w inny sposób. b)porządek przestrzenny - zachodzi wtedy, gdy wzajemnie wykluczają się przepisy obowiązujące w różnych miejscach (w Polsce w okresie międzywojennym). Obecnie nie istnieje. Zachodzi w stosunkach międzynarodowych - rozstrzygane przez normy kolizyjne różnych państw tzw. prawo międzynarodowe prywatne. W Polsce źródłem jest ustawa z 1965 r. „Prawo Prywatne Międzynarodowe” ponadto przepisy kolizyjne tego typu zawarte są w poszczególnych aktach normatywnych; c)porządek hierarchiczny - zachodzi wtedy kiedy kolidują ze sobą przepisy mające różne miejsca w hierarchicznej strukturze obowiązującego prawa, wtedy norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu. Każde państwo samo ustanawia normy kolizyjne. Istnieją jednak zasady ich tworzenia i respektowane przez wiele państw. Ułatwia to współpracę międzynarodową: Zasady: 1)W zakresie prawa osobowego, spadkowego i rodzinnego rozstrzygnięć dokonuje się zgodnie z normami państwa, którego dana osoba jest obywatelem. 2)Do oceny formy prawnej aktów prawnych stosuje się przepisy tego państwa, na terytorium którego miały miejsce. 3)Zobowiązania wynikające z czynności prawnych. Istnieje możliwość wyboru prawa, które będzie je regulować. 4)Prawo rzeczowe. Stosuje się przepisy tego państwa na którego terenie dana rzecz się znajduje. Prawo Konstytucyjne Jest to zbiór norm prawnych regulujących podstawowe zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa. Źródła prawa konstytucyjnego: Konstytucja, Ustawy Zwykłe które regulują zagadnienia będące przedmiotem prawa konstytucyjnego, inne akty normatywne wydane przez naczelny organ państwa, jeśli regulują zagadnienia będące przedmiotem prawa konstytucyjnego np. regulamin Sejmu, Senatu; zwyczaj konstytucyjny. Constitutio [(łac) - ustrój] - aktualna Polska Konstytucja z 2.04.1997 r. przyjęta 25.05.97 w Krajowym Referendum. Konstytucyjne zasady ustroju RP. Założenia o charakterze ogólnym określające ustrój sprawowania w nim rządu. Zawarte w Preambule i w I Rozdziale Konstytucji: 1)Zasada Republikańskiej Organizacji Państwa - wykluczenie władzy dziedzicznej, dożywotniej w państwie, ustanowienie rządów prawa i demokracji. Republika - forma ustroju państwa, w którym najwyższą władzę sprawuje wybrany na określoną kadencję prezydent lub inny organ (wybrany pośrednio lub bezpośrednio). 2)Zasada demokratycznego państwa prawnego. Zawarta w II Art. Konstytucji. Określa, że w państwie obywatele mają wpływ na treść stanowionego prawa. 3)Zasada unitarnej formy państwa, art. III „RP jest państwem jednolitym”. Jedność polega na istnieniu jednego systemu prawnego oraz jednego systemu władzy, ograniczonej władzy publicznej. Poszczególne jednostki na terenie kraju nie są samodzielne pod względem politycznym, mają jednak znaczenie administracyjne. 4)Zasada zwierzchniej władzy narodu. IV art. Podmiotem najwyższej władzy jest naród. 5)Niepodległości i suwerenności państwa, art. V, nienaruszalność terytorium państwa, art. 26 - zadania sił zbrojnych RP, które mają stać na straży niepodległości. 6)Podział władczy, art. X. Podział i równowaga władzy: ustawodawcza (Sejm i Senat), wykonawcza (Prezydent i Rada Ministrów), sądownicza (sądy i trybunały), Ust. 2 art.X. Podział władzy między odrębne, niezależne od siebie organy władzy państwowej. 7)Zasada społeczeństwa obywatelskiego, art. XI i XII. Aktywne współuczestnictwo obywateli, kształtowaniu polityki państwa oraz ich współodpowiedzialności za jego los. Gwarantuje wolność tworzenia i działania partii politycznych i innych organizacji społeczno zawodowych. 8)Zasada decentralizacji władzy publicznej (art. XV i XVI). Przekazanie przez naczelne organy państwowe wielu swych władczych kompetencji terenowym organom administracji rządowej i samorządowej. 9)Autonomii i niezależności oraz współdziałania pomiędzy państwem i związkami wyznaniowymi (art. XXV). Ogranicza się do równouprawnienia Kościołów i innych związków wyznaniowych. Bezstronność władz publicznych w sprawach wyznania oraz swoboda wyrażania ich. Autonomia Kościoła i związków wyznaniowych w zakresie organizowania swoich spraw wewnętrznych. Współdziałanie państwa i Kościołów dla dobra człowieka i dla dobra wspólnego. Uregulowanie stosunków pomiędzy RP i Kościołem Katolickim oraz innymi związkami wyznaniowymi w umowach i ustawach. 10)Zasada społecznej gospodarki rynkowej (art. XX, XXII). Ustrój gospodarczy Polski opiera się na swobodzie działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych. Państwo interweniuje, gdy interes publiczny jest zagrożony. 11)Zasada przyrodzonej godności człowieka. Preambuła i art. XXX. Stanowi źródło wolności, państwo uznaje godność ludzką jako przyrodzoną, niezbywalną (prawo naturalne). Państwo zobowiązane jest chronić godność człowieka. III Rozdział Konstytucji: Wolności i Prawa. Zostały podzielone na 3 kategorie: 1)wolności i prawa osobiste; Prawo do ochrony życia (zakaz eksperymentów naukowych, medycznych bez zgody obywatela, zakaz stosowania kar cielesnych, tortur oraz innych form poniżania). Prawo do ochrony i nietykalności osobistej. Każdy zatrzymany ma prawo wiedzieć za co jest zatrzymany, gdy został niesłusznie zatrzymany - przysługuje mu odszkodowanie. Prawo do obrony w postępowaniu karnym - domniemanie niewinności oskarżonego dopóki nie udowodni mu się winy. Prawo do sprawiedliwego, ponownego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny sąd. Prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Prawo rodziców do wychowania swoich dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Prawo do wolności i tajemnicy komunikowania się. Prawo do nienaruszalności mieszkania, prawo do nieujawniania informacji o własnej osobie. Zakaz pozyskiwania, gromadzenia i udostępniania informacji o obywatelu innych, niż potrzebne. Prawo do udostępniania dokumentów i dotyczących samego obywatela. Możność żądania, usunięcia lub sprostowania informacji nieprawdziwych lub nieprawdziwie zebranych. Prawo pobytu, opuszczenie i powrotu do RP. Prawo emigracji. Wolność sumienia i religii. Wolność do wyrażania poglądów i rozpowszechniania informacji. 2)wolności i prawa polityczne; 3)wolności i prawa ekonomiczne, kulturalne, socjalne; 4)obowiązki obywateli; Wykład VII 21.04.2001 Wolności i prawa polityczne Art. 57-67
Wolność zgromadzeń (zrzeszanie się)
Prawo do strajku i innych form protestu
Prawo dostępu do służby publicznej na zasadach jednakowych dla wszystkich obywateli
Prawo do informowania o działalności organów publicznych
Prawo do udziału w referendum
Prawo do składania petycji, wniosków i skarg Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne, kulturalne Art. 64-76
Prawo do własności, dziedziczenia i innych praw majątkowych
Wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wolność wyboru miejsca pracy
Zakaz stałego zatrudniania dzieci do lat 16.
Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prawo do płatnych urlopów i dni wolnych od pracy.
Obowiązek ustanowienia płacy minimalnej i maksymalnego czasu pracy
Prawo do zabezpieczenia społecznego w przypadku niezdolności do pracy, inwalidztwa oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego
Prawo do ochrony zdrowia i równego dostępu do świadczeń medycznych
Prawo do nauki. Obowiązkiem szkolnym objęci są wszyscy do 18 roku życia. W szkołach publicznych nauka jest za darmo.
Prawo do tworzenia różnych typów szkół
Prawo rodziców do wyboru szkoły dla własnych dzieci
Prawo do zachowania autonomii szkół wyższych
Prawo rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej do korzystania z pomocy władz publicznych
Prawo do ochrony praw dziecka
Wolność twórczości artystycznej
Wolność nauczania i korzystania z dóbr kultury
Prawo do bezpieczeństwa ekologicznego oraz do informowania o stanie i ochronie środowiska
Obowiązki:
Obowiązek wierności RP i troska o dobro wspólne
przestrzegania prawa
ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych
obrony ojczyzny
odbywania służby wojskowej
dbałość o stan środowiska.
Organy władzy ustawodawczej w Polsce:
Sejm i Senat - są to organy przedstawicielskie (pochodzą z bezpośrednich wyborów).
Kadencja Sejmu i Senatu trwa 4 lata, rozpoczyna się w dniu 1 posiedzenia sejmu/senatu, a kończy w dniu poprzedzającym zebranie Sejmu i Senatu nowej kadencji.
Wybory do Sejmu/Senatu zarządza Prezydent. Skrócenie kadencji Sejmu/Senatu może nastąpić na skutek”
uchwały
zarządzenia Prezydenta
Posłowie i Senatorowie otrzymują mandat, nie są związani instrukcjami wyborców, przysługuje im immunitet parlamentarny. Konstytucja zabrania sprawować jednocześnie funkcji posła i senatora a także łączenia ze stanowiskiem Prezesa NBP, NIK, Ambasadora oraz członka KRRiTV.
Sejm i Senat tworzą Zgromadzenie Narodowe
Kompetencje Zgromadzenia Narodowego:
przyjmuje przysięgę od nowo wybranego Prezydenta
stawia go w stan oskarżenia gdy naruszy konstytucję lub popełni przestępstwo
stwierdza niezdatność Prezydenta ze względu na stan zdrowia. SEJM
Składa się z 460 posłów wybranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych w głosowaniu tajnym. Posłem może być obywatel polski mający prawo wyboru, 21 lat. Sejm obraduje na posiedzeniach jawnych ale może też na nie jawnych. Na pierwszym posiedzeniu Sejmu nowej kadencji posłowie składają ślubowanie, wybierają Marszałka, Vice Marszałka, Sekretarzy oraz przyjmują dymisję dotychczasowego rządu. Sejm kieruje się konstytucją i regulaminem sejmu.
Struktura Sejmu:
Organy Kierownicze:
---Marszałek - przewodniczy obradom, kieruje prezydium, strzeże i reprezentuje sejm na zewnątrz, przewodniczy Zgromadzeniu Narodowemu, może zastępować Prezydenta.
---Vice Marszałkowie - zastępują Marszałka, kompetencje ich określa Marszałek.
---Prezydium Sejmu - Marszałek i Vice Marszałkowie, czuwa nad przebiegiem prac sejmu, przestrzeganiem regulaminu, dokonuje wykładni regulaminu, współpracuje z Senatem.
---Konwent Seniorów - Marszałek, Vice Marszałek, przewodniczący Klubów Poselskich, jest to organ doradczy.
Organy Pomocnicze
---Komisje stałe
---Komisje nadzwyczajne - rozwiązują doraźne problemy, opracowują one sprawy, które są przedmiotem posiedzeń plenarnych. Kompetencje Sejmu
ustrojodawcza - ma prawo dokonywania zmian Konstytucji.
ustawodawcza
kreacyjna - polega na kompetencji do powoływania innych organów państwa.
kontrolna - nadzorowanie działalności rządu, udzielanie rządowi absolutorium, votum zaufania lub nieufności, ma prawo pociągnąć do odpowiedzialności konstytucyjnej, współdziała z NIK, ma prawo składania interpelacji i zapytania do członków Rządu. SENAT
100 Senatorów wybranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych. Kadencja Senatu pokrywa się z kadencją Sejmu.
Kompetencje Senatu:
ustrojodawcze - ma prawo przedłożyć projekt ustawy o zmianie konstytucji.
ustawodawcza - inicjatywa ustawodawcza, ma prawo rozpatrzyć przekazane przez sejm ustawy, ma prawo uchwalić je, przyjąć poprawki lub odrzucić.
kreacyjna - wyraża zgodę na powołanie przez Sejm Prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich i innych członków organów konstytucyjnych. Organy Władzy Wykonawczej
Prezydent - wybierany przez naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, głosowaniu tajnym, na 5 lat. Pełni funkcję głowy państwa oraz organu władzy państwowej
Kancelaria Prezydencka - organ pomocniczy.
Kompetencje Prezydenta:
najwyższy przedstawiciel RP w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych.
gwarantem ciągłości władzy państwowej
Kompetencje w stosunkach wewnętrznych:
stosowanie praw łaski
nadawanie orderów
Kompetencje w stosunkach zewnętrznych:
ratyfikuje i wypowiada umowy
mianuje przedstawicieli RP w innych państwach - służba dyplomatyczna
przyjmuje listy uwierzytelniające przedstawicieli innych państw i organizacji międzynarodowych
zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi
Kompetencje w stosunku do władzy ustawodawczej (Sejmu, Senatu):
zarządza wybory do Sejmu i Senatu, zwołuje pierwsze posiedzenia Sejmu i Senatu
ma prawo inicjatywy ustawodawczej
prawo veta ustawodawczego
podpisuje ustawy
może skrócić kadencję sejmu (zgodnie z konstytucją)
Kompetencje w stosunku do rządu:
desygnuje Prezesa Rady Ministrów
powołuje go wraz z zaproponowanymi przez niego członkami RM
przyjmuje dymisję rządu.
Kompetencje w stosunku do władzy sądowniczej:
powołuje sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa
obsadza kierownictwo w sądownictwie
może występować z wnioskami do Trybunału Stanu
może wydawać Akty Normatywne (Rozporządzenia i Zarządzenia)
Prezydent za popełnione przestępstwo pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.
Rada Ministrów
Prezes RM przedstawia sejmowi program działania RM z wnioskiem o udzielenie jej votum zaufania. Jeżeli Sejm nie udzieli votum zaufania sejm wybiera Prezesa RM i proponuje skład Rządu, a Prezydent powołuje tak wybraną RM.
RM składa się:
Prezesa RM - Premiera
Ministrów
Viceprezesi (mogą być)
Przewodniczący Komitetów określonych w ustawach (może być).
Przedstawicielem RM w województwie jest Wojewoda.
Kompetencje RM:
prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną
kieruje administracją rządową
zapewnia wykonanie ustaw
wydaje rozporządzenia
kontroluje i koordynuje pracę organów administracji rządowej
uchwala budżet państwa, uchwala projekt budżetu i kieruje wykonaniem
chroni interesy skarbu państwa
zapewnia porządek wewnętrzny
sprawuje ogólnie kierownictwo w stosunkach międzynarodowych
Kompetencje Prezesa RM:
wygłasza expose w sejmie z votum zaufania dla RM
reprezentuje RM
koordynuje pracę członków RM
jest zwierzchnikiem pracowników administracji rządowej
sprawuje nadzór nad działalnością jednostek rządu terytorialnego
wydaje rozporządzenia
ma prawo zwrócenia się do Prezydenta z wnioskiem o dokonanie zmian w składzie RM.
może zwrócić się do Sejmu o wyrażenie votum zaufania, jeżeli sejm nie udzieli votum zaufania składa dymisję rządu.
Ministrowie kierują określonymi działaniami administracji rządowej lub wykonują zadania wyznaczone przez premiera.
Ministrowie wydają rozporządzenia. RM na wniosek premiera może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie szefa rządu. Przewodniczącym poszczególnych komitetów przysługują te sama prawa co ministrom resortowym. Członkowie RM ponoszą odpowiedzialność za naruszenie konstytucji a także za przestępstwa. Przed sejmem ponoszą odpowiedzialność solidarną za działalność RM i odpowiedzialność indywidualną za sprawy należące do ich kompetencji.
Wykład VIII
Wynagrodzenie za pracę
Prawo do wynagrodzenia jest ważnym elementem stosunku pracy. Pracownik nie może zrzec się tego prawa ani przenieść go na inną osobę. Warunki wynagrodzenia mogą być ustalone przez: ---układy zbiorowe pracy ---pracodawcę (w regulaminie wynagradzania) ---Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w drodze rozporządzenia - pracownicy sfery budżetowej Minister Pracy i Polityki Socjalnej określa wysokość najniższego wynagrodzenia za pracę w pełnym wymiarze godzin oraz zasady ustalania oraz wysokość należności przysługujących pracownikom z racji podróży służbowych. Wysokość wynagrodzenia uzależniona jest od kilku czynników: ---rodzaju wykonywanej pracy ---kwalifikacji ---ilości i jakości świadczonej pracy Wynagrodzenie przysługuje pracownikowi za pracę wykonywaną. Odstępstwa od tej zasady możliwe są tylko w sytuacjach określanych w odpowiednich ustawach. Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tzw. gwarantowane za czas nie wykonywania pracy z powodu: ---przeszkód z przyczyn pracodawcy, ---zwolnienie na poszukiwanie pracy w okresie wypowiedzenia umowy o pracę ---w czasie urlopu wypoczynkowego ---zwolnienia na przeprowadzenie badań okresowych i kontrolnych w godzinach pracy, ---zwolnienia pracownicy ciężarnej na badanie związane z ciążą ---zwolnienie w związku z wychowaniem dziecka do 14 lat (przysługują 2 dni w roku). Wynagrodzenie nie przysługuje pracownikowi gdy z własnej winy wykonał produkty, usługi całkowicie wadliwe. Wynagrodzenie należy wypłacać pracownikowi w formie pieniężnej, co najmniej raz w miesiącu w stałym, ustalonym terminie, który powinien być określony w regulaminie wynagradzania. Jeżeli wysokość wynagrodzenia uzależniona jest od ilości wykonywanej pracy najpierw w ustalonym terminie należy wypłacić zaliczkę wynagrodzenia . Jeżeli ustalony dzień wypłaty jest dniem wolnym od pracy należy wynagrodzenie wypłacić w dniu poprzednim. Pracodawca na wniosek pracownika ma obowiązek przedstawić dokumenty na podstawie których obliczono mu wynagrodzenie. Czas pracy Kodeks pracy ustala 8-godzinny dzień pracy. Urlopy pracownicze Każdemu pracownikowi przysługuje prawo do płatnego urlopu. Czynniki kształtujące okres urlopu: ---czas przepracowany ---okres wykształceni ---szkoła zawodowa - dolicza się 3 lata do czasu pracy ---szkoła średnia - 4 lata ---pomaturalna - 5 lat ---szkoła wyższa 8 lat ----Za przepracowany 1 rok urlop wynosi 18 dni ---po 10 latach - 26 dni roboczych urlopu. ---Nauczyciel Akademicki - 42 dni ---Ksiądz (z prawa kanonicznego) - 30 dni Jeżeli w czasie roku nastąpiła zmiana pracodawcy urlop przechodzi proporcjonalnie do następnego miejsca pracy. Jeżeli urlop nie został wykorzystany w roku kalendarzowym należy go wykorzystać w I kwartale kolejnego roku. Ochrona pracy kobiet Przepisy te mają na celu ochronę zdrowia kobiet oraz ich potomstwa. Kodeks pracy ustanawia adresowany do pracodawców zakaz zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych. Wykaz tych pracy obejmujących 93 rodzaje stanowiska zawiera rozporządzenie RM z 16 stycznia 1979 roku z późn. zmianami. Pozostała grupa norm dotycząca specjalnego traktowania kobiet daje im szereg uprawnień związanych z wychowaniem i macierzyństwem.
Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę oraz zmienić warunków umowy o pracę w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego
chyba, że z winy pracownicy powstała okoliczność uzasadniająca rozwiązanie umowy o pracę
chyba że ogłasza się upadłość lub likwidację zakładu
chyba że pracownica jest zatrudniona na okres próbny nie przekraczający miesiąca
Terminowo umowę o pracę, która uległaby rozwiązaniu po upływie 3 miesięcy ciąży przedłuża się do dnia porodu. Kobiety ciężarnej nie wolno zatrudniać w godz. nadliczbowych ani w nocy (21-7 rano), nie można jej delegować poza miejsce pracy chyba że wyraża na to zgodę.
Kobiety opiekujące się dzieckiem poniżej 4 lat nie można bez jej zgody zatrudnić w godz. nadliczbowych, porze nocnej, delegować.
Pracodawca ma obowiązek przenieść do innej pracy kobietę w ciąży, która dotąd zatrudniona była przy pracy wzbronionej dla kobiet w ciąży lub która przedstawi zaświadczenie lekarskie zalecające zmianę wykonywanej pracy przy czym wynagrodzenie nie może być niższe od bieżącego.
Każdej kobiece przysługuje płatny urlop macierzyński. Na wniosek pracownicy pracodawca ma obowiązek udzielić jej urlopu wychowawczego. Pracownica karmiąca piersią ma prawo do 2 przerw w pracy po pół godzi. jeśli karmi jedno dziecko, natomiast dwóch 45-min jeżeli karmi więcej niż 1 dziecko. Może to wykorzystać przed lub po pracy (w różnych godz. pracy).
Pracownica wychowująca dziecko do 14 lat ma prawo do 2 dni zwolnienia z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Zatrudnienie Młodocianych Pracownik młodociany - osoba w wieku między 15-18 rokiem życia. Osoby, które nie ukończyły 15 lat pozbawione są zdolności do czynności prawnych w zakresie prawa pracy. Można zatrudnić tylko tych młodocianych, którzy ukończyli szkołę podstawową, chcą odbyć praktyki zawodowe, przedstawią zaświadczenie lekarskie stwierdzające że określona praca nie zagraża ich zdrowiu.
Kodeks pracy zobowiązuje pracodawcę do zapewnienia młodocianym pracownikom opieki i pomocy w przygotowaniu ich do właściwego wykonywania pracy. Do ukończenia 18 lat młodociany pracownik jeżeli nie uzyskał kwalifikacji w szkole ma obowiązek dokształcania się. Pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy dokształcającego się młodego pracownik aby umożliwić mu uczęszczanie do szkoły. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę w przypadku szkolenia tylko w wyjątkowych przypadkach np. w razie stwierdzenia nie przydatności młodocianego, likwidacji i reorganizacji zakładu lub gdy młodociany nie wypełnia warunków umowy lub nie dopełnia warunków dokształcania się.
Czas pracy młodocianego, który nie ukończył 16 lat nie może przekroczyć 6 godz. na dobę.
Młodociany w wieku powyżej 16 lat może być zatrudniony na 8 godz. - do czasu pracy wlicza się czas nauki - w wymiarze nie przekraczającym 18 godz. tygodniowo.
Wszystkim młodocianym pracownikom należy zapewnić co najmniej 14-godz. przerwę w pracy obejmującą przerwę nocną. Nie wolno zatrudniać w nocy, w godz. nadliczbowych. Młodociani mają również korzystniejsze zasady do nabywania praw do urlopu wypoczynkowego. Po 6 miesiącach od rozpoczęcia pracy uzyskują prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych. Po 1 roku przysługuje im 26 dni urlopu. Jeżeli młodociany uczęszcza do szkoły to termin jego urlopu powinien przypadać na czas ferii szkolnych. Ponadto pracodawca ma obowiązek przydzielić mu urlop bezpłatny nie wliczający się do stażu.
Wykład X Prawo Karne Prawo karne materialne - dziedzina prawa, która dotyczy czynów będących przestępstwami, wskazuje na odpowiedzialność karną, omawia kary, karne środki zabezpieczające. Odzwierciedlenie ma w Kodeksie Karnym z 1997 roku.
Prawo karne procesowe: ---określa zasady postępowania organów państwowych w procesie karnym ---czy czyn został popełniony ---czy czyn stanowi przestępstwo ---kto jest sprawcą ---wymierzenie kary ---środki wychowawcze Prawo karne wykonawcze - normy, które dotyczą wykonywania orzeczonych kar. prawo penitencjalne - dot. zasad wykonywania kar pozbawienia wolności (typy zakładów karnych, zasady działania). Prawo karne wojskowe - dot. zasad odpowiedzialności żołnierza za popełnienie przestępstw dotyczących służby wojskowej i przestępstw powszechnych np. dezercja ---zabójstwo ---uszkodzenie ciała. Prawo karne skarbowe - dot. odpowiedzialności sprawcy za popełnienie przestępstw skarbowych, czyny naruszające prawa skarbu państwa. Postępowanie w sprawach nieletnich - Ustawa z 1982 roku. Prawo karne międzynarodowe - zbrodnie wojenne, piractwo, przestępstwa cudzoziemców. Funkcje prawa karnego: ---realizowana jest funkcja „sprawiedliwościowe” - odnosi się ona do osoby pokrzywdzonej aby czuła się ona usatysfakcjonowana karą, odnosi się również do opinii społecznej. ---funkcja ochronna - zasada resocjalizacji, zapobiegania na przyszłość popełniania takich czynów. ---funkcja gwarancyjna - gwarancja, że jeżeli postępujemy zgodnie z prawem „prawo ściśle określone” nie jest to przestępstwo, a ten który popełnia przestępstwo zostanie ukarany. Zasady Prawa Karnego: ---Zasada odpowiedzialności karnej za czyn - musi być czyn aby mogła nastąpić odpowiednia kara, za myśli, za zamiary nie każe się człowieka. ----Zasada winy - musi być winowajcy postawiony zarzut, musi być zawinienie żeby była kara. ---Zasada odpowiedzialności indywidualnej - tylko osoba fizyczna ponosi odpowiedzialność, nie ma odpowiedzialności grupowej. ---Zasada humanitaryzmu -poszanowanie godności i wartości człowieka. ---Zasady określoności kary i danych czynów - w Ustawie ---Zasady pewności w Ustawie. Źródła prawa karnego (Polska): ---Kodeks Karny - 1932 r. ---Kodeks Karny z 1969 r ---Kodeks Karny z 6 VI 1997 - 1 września 1998 r. wszedł w życie. ---Ustawy poza kodeksowe (ok. 76 Ustaw) - przepisy karne regulujące również odpowiedzialność za przestępstwa np.: =prawo budowlane =zwalczanie narkomanii Kodeks Karny Przestępstwo - czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia jako zbrodnia lub występek, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomym. (oparta na Art. 1 KK) Czyn - musi być działanie lub zaniechanie Czyn przez zaniechanie - np. matka, która nie opiekuje się dzieckiem i np. oblewa go wrzątkiem, lub jeżeli ktoś nie udzieli pomocy ofiarom wypadku. Czyn zabroniony przez ustawę - czyny wpisane w przepisy Społeczna szkodliwość czynu - bez tego nie możemy sprawcy przypisywać przestępstwa.
Wykład XI
Prawo rzeczoweJest to dział prawa cywilnego. Obejmuje zespół norm prawnych regulujących instytucje własności i inne formy korzystania z rzeczy. Rzecz wg kodeksu cywilnego („kc”) jest to „materialna część przyrody na tyle wyodrębniona, że w stosunkach społeczno-gospodarczych może być traktowana jako dobro samoistne. Mienie (majątek) są to rzeczy ale także inne postacie majątku, którymi człowiek dysponuje: prawa przedmiotowe, patenty, które przynoszą ich podmiotom określone korzyści materialne i które, podobnie jak rzeczy mogą stanowić przedmiot transakcji.
Podział rzeczy: Nieruchomości - w świetle kc są to części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności, jak również budynki, budowle i inne urządzenia trwale z gruntem związane lub same obiekty lub części, jeżeli na mocy przepisów szczegółowych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności. Ruchomości - kc nie podaje definicji ruchomości, tj. wszystkie rzeczy nie będące ruchomościami są ruchomościami. Części składowe rzeczy -wszystko to, co może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości lub przedmiotu odłączonego. Nie stanowią części składowych przedmioty z nią połączone tylko przez chwilę np. przyczepa. Przynależności - rzeczy ruchome konieczne do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem np. klucz do drzwi. Pożytki naturalne rzeczy - jej dochody, inne odłączone od niej części składowe stanowiące rozkład normalny dochód z rzeczy zgodne z zasadami prawidłowej gospodarki np. jabłka z sadu, ryby z morza. Pożytki cywilne rzeczy - dochody, które przynosi rzecz na podstawie zaistniałego stosunku prawnego. Własność - wg kc oznacza prawo właściciela do korzystania z rzeczy zgodnie ze społeczno gospodarczym przeznaczeniem oraz pobierania z niej pożytków i innych dochodów z wyłączeniem innych osób. Możliwość swobodnego rozporządzania rzeczą. Prawo korzystania z rzeczy - używanie, pobieranie z niej pożytków ale i prawo do jej przekształcania i zniszczenia. Możność rozporządzania rzeczą - właściciel może wyzbyć się swojego prawa przez przenoszenie praw na inne osoby. Ograniczenie własności - art. 50 i 140 kc. Nie można czynić ze swojego prawa własnego użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno gospodarczym przeznaczeniem rzeczy lub z zasadami współżycia społecznego. Własność jest prawem podmiotowym bezwzględnym - nikt nie może naruszać prawa właściciela do posiadania, korzystania i rozporządzania rzeczą. Własność może być: publiczna, komunalna oraz prywatna. Sposoby nabycia własności (kc, kpa, pf): charakter pierwotny - wywłaszczenie, zasiedzenie, zawłaszczenie rzeczy niczyjej. Nabywca nie wywodzi swoich praw z prawa własności innych osób. Nabywca sposobem pierwotnym nie jest ograniczony prawem własności. charakter pochodny - przeniesienie, spadkobranie oraz nabycie majątku przez łączenie się osób. Nabywca sposobem pochodnym rzecz nabywa z obciążeniem, jakie miał jej poprzednik.
Przeniesienie własności - umowa między dotychczasowym właścicielem a nabywcą (sprzedaż). Umowa o przeniesienie ruchomości nie wymaga szczególnej formy. Umowa o przeniesienie nieruchomości nie dopuszcza żadnych warunków pod sankcją nieważności. Musi być zawarta w formie aktu notarialnego - powinna być wpisana do księgi wieczystej (Kw). Rękojmia wiary publicznej. Kw oznacza, że to, co jest w księdze istnieje, natomiast nie istnieje to, czego w księdze nie ma. Księgi wieczyste są prowadzone przez sądy rejonowe. Ich celem jest ustalenie stanu prawnego nieruchomości. Osoba, która nabyła nieruchomość nie jest jej właścicielem, dopóki nie zostanie zarejestrowana w Kw. Nabywca nabywa nieruchomość wraz z jej obciążeniami, o ile takie istnieją (hipoteka). Zasiedzenie - forma nabycia własności rzeczy przez jej posiadacza nie będącego jej właścicielem wskutek upływu określonego czasu. Jest to możliwe przez posiadacza samoistnego. Nieruchomości - wynosi 20 lat. W złej wierze - 30 lat w przypadku wejścia w posiadanie w złej wierze. Ruchomości - 3 lata wyłącznie w dobrej wierze (subiektywne przekonanie zgodności postępowania z prawem lub z zasadami społecznego współżycia, wszelkie inne okoliczności oznaczają złą wiarę. Współwłasność - prawo władania do jednej rzeczy do więcej niż jednej osoby: ---współwłasność w częściach ułamkowych; może powstać w wyniku zawartej umowy na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu. Każdy z współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem, który stanowi odrębny przedmiot praw. Może korzystać z rzeczy w sposób wyłączający sposób korzystania innych współwłaścicieli. W sprawach przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagana jest zgoda pozostałych współwłaścicieli. Można ją znieść albo w drodze umowy albo decyzją sądu. ---współwłasność łączna - właściciele nie mają określonego udziału i nie mogą rozporządzać samodzielnie swoją częścią. Wspólność małżeńska. Dopóki ona trwa każdy z małżonków ma prawo całości wspólnego mienia. Nie ma prawa bez zgody drugiego rozporządzania jego elementami. Ochrona własności Wynika z samej istoty prawa własności bezwzględnie obowiązującego. Uprawnienia: roszczenie windykacyjne w przypadku pozbawienia go tej rzeczy. W innych przypadkach przysługuje roszczenie windykacyjne i negatoryjne - nie ulegają przedawnieniu, jeżeli dotyczą nieruchomości. Roszczenia właściciel przeciwko samoistnemu właścicielowi rzeczy - o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, jak i roszczenia naprawienia szkody przedawniają się rok po zwrocie rzeczy. Samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytku, którego z powodu złego gospodarowania nie uzyskał. Użytkowanie wieczyste. Prawo rzeczowe pomiędzy prawem własności a prawami rzeczowymi ograniczonymi. Od zwykłego użytkowania użytkowanie wieczyste różni się tym, że użytkownik wieczysty może rozporządzać swoim prawem jak właściciel. Przedmioty: grunty państwowe oddawane osobom fizycznym. Ustanawia się zazwyczaj na 99 lat, wyjątkowo na okres krótszy, lecz nie krótszy niż 40 lat. Budynki i urządzenia są własnością wieczystego użytkownika. Umowa wieczystego użytkowania musi być w formie aktu notarialnego i wpisana do księgi wieczystej. Użytkownik wieczysty może sprzedać lub przekazać to prawo innej osobie.
Rozwiązanie umowy o użytkowanie wieczyste przed upływem terminu może nastąpić w momencie, gdy użytkownik korzysta z gruntu w sposób sprzeczny z jego przeznaczeniem, lub gdy nie wniósł określonych w umowie budynków lub urządzeń. Wygaśnięcie użytkowania wieczystego przed terminem może nastąpić na skutek: zrzeczenia się prawa użytkownika, wywłaszczenia zgodnego z prawem. W ciągu ostatnich pięciu lat przed terminem upłynięcia okresu użytkowania wieczystego, użytkownik wieczysty może ubiegać się o przedłużenie tego okresu. Ograniczenia praw rzeczowych. Są to uprawnienia pewnych osób do korzystania z rzeczy cudzej: użytkowanie - uprawnienie osoby uprawnionej (użytkownika) do korzystania z rzeczy cudzej i pobierania jej pożytków. Użytkownik zobowiązany jest zachować rzecz w dobrym stanie. Wolno mu tę rzecz wydzierżawić lub oddać w najem. służebność - obciążenie nieruchomości pozwalające uprawnionej osobie na korzystanie z niej w określony sposób albo pozwalające żądać aby właściciel nieruchomości nie wykonywał określonych uprawnień wynikających z prawa własności. służebność gruntowa - nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej), który to może władać nieruchomością obciążoną (korzystać z niej) lub właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań np. służebność drogi - konieczność - droga ta nie może być przedmiotem transakcji. służebność osobista - obciążenie nieruchomości na rzecz określonej osoby, wygasa z dniem śmierci. zastaw - zabezpieczenie wierzytelności konkretną rzeczą ruchomą oddaną w posiadanie wierzycielowi. Istota zastawu polega na możliwości wyegzekwowania wierzytelności przez zastawnika przedmiotu zastawu. spółdzielcze prawo do lokalu lokatorskie prawo do lokalu oznacza możność korzystania ale nie rozporządzania lokalem
własnościowe prawo do lokalu i domu jednorodzinnego oznacza możność korzystania i rozporządzania lokalem, tzn. może być on przedmiotem sprzedaży, darowizny na rzecz innego członka spółdzielni. Przedmiot spadku i hipoteki. hipoteka - ograniczenie prawem rzeczowym. Zabezpieczenie wierzytelności pieniężnej na nieruchomości. Warunkiem jej zaistnienia jest umowa pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem hipotecznym oraz jej wpis do księgi wieczystej. Niewykonanie zobowiązania daje wierzycielowi prawo zaspokojenia swojej należności przez obciążenie nieruchomości. posiadanie - faktyczne władztwo nad rzeczą. Zgodnie z kc posiadaczem rzeczy jest zarówno osoba, która faktycznie rzeczą włada jak i ta, która nią włata jako użytkownik, dzierżawca, najemca. Przedmiotem posiadania jest rzecz lub prawa majątkowe, z którymi łączy się bezpośrednie władztwo nad rzeczą. Posiadaczem rzeczy można być w dobrej wierze - najemca, bądź w złej - złodziej. Utrata posiadania następuje z trwałą utratą władztwa nad rzeczą. Samowolnie nie wolno nikomu naruszać posiadania, chociaż byłoby ono w złej wierze. Posiadaczowi przysługują podobne uprawnienia, jak właścicielowi.
13