1. DEFINICJA PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO I JEGO PODZIAŁ

Prawo karne materialne jest dziedziną prawa określającą czyny będące przestępstwami, kary grożące za popełnienie przestępstw, środki karne i środki zabezpieczające stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady odpowiedzialności karnej.

 

2. ŹRÓDŁA POLSKIEGO PRAWA KARNEGO

Prawo karne obowiązujące w Polsce zawarte jest głównie w Kodeksie karnym z 1997 roku, stosowanym od 01.01.1998. Kodeks karny dzieli się na trzy części: ogólną (zawiera głównie przepisy określające zasady odpowiedzialności karnej, reguły obowiązywania ustaw karnych, katalog kar i zasady ich wymierzania), szczególną (zawiera przepisy o poszczególnych typach przestępstw) i wojskową (zawiera przepisy karne odnoszące się do żołnierzy).

Kodeks karny jest obecnie głównym, ale nie jedynym źródłem obowiązującego prawa karnego. Przepisy karne zawarte są również w tzw. ustawach dodatkowych. Ustawy te mają dwojaki charakter. Mogą to być ustawy karne szczególne, które zawierają wyłącznie lub prawie wyłącznie przepisy karne albo ustawy typu administracyjnego, które regulują, pewną dziedzinę życia społecznego, ale zawierają też przepisy karne.

Dla stosowania prawa karnego mają też znaczenie przepisy innych dziedzin prawa, np. cywilnego, rodzinnego, administracyjnego itp. (kwestie własności, bigamii, nielegalnego posiadania broni).

Inne znaczenie dla prawa karnego mają przepisy Konstytucji i ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych. Wszystkie przepisy prawa muszą być zgodne z Konstytucją. Konstytucja wyznacza ramy prawa karnego, których ustawodawcy nie wolno przekroczyć. Ratyfikowane umowy międzynarodowe, po ich opublikowaniu w Dzienniku Ustaw RP, są częścią krajowego porządku prawnego, a umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie mają pierwszeństwo przed ustawami.

W Polsce nie są źródłem prawa karnego orzeczenia sądów. Mimo to orzecznictwo sądów, a zwłaszcza Sądu Najwyższego wpływa na kształt obowiązującego prawa karnego poprzez jego interpretację. Podobnie wygląda sytuacja interpretacji przepisów prawa karnego przez naukę prawa karnego.

 

 

 

 

 

3. OBOWIĄZYWANIE USTAWY KARNEJ POD WZGLĘDEM CZASU.

Ustawa karna obowiązuje od momentu jej wejścia w życie, który to moment określa ona sama (np. przez użycie zwrotu „z dniem ogłoszenia" lub przez podanie daty). W prawie karnym szczególne znaczenie ma instytucja tzw. vacatio legis, to jest okresu między opublikowaniem ustawy a jej wejściem w życie. Ustanowienie takiego okresu jest konieczne dla zapoznania się obywateli z nowymi przepisami i dostosowania swojego postępowania do wymagań jakie stawiają (zasada demokratycznego państwa prawnego). Końcowy moment obowiązywania ustawy karnej jest na ogół określany w nowej ustawie regulującej tą samą problematykę, która uchyla ustawę obowiązującą poprzednio.

Reguły obowiązywania ustawy pod względem czasu mają zwłaszcza znaczenie wtedy, gdy po popełnieniu określonego czynu zmienia się jego ocena w świetle prawa karnego. Nowa ustawa kryminalizująca czyny dotąd nieprzestępne nie może mieć zastosowania do czynów popełnionych przed jej wejściem w życie. Jeżeli po popełnieniu przestępstwa, a przed wydaniem prawomocnego wyroku w sprawie o to przestępstwo, następuje zmiana ustawy karnej, to w zasadzie w procesie stosuje się nową ustawę, chyba że ustawa obowiązująca poprzednio jest względniejsza dla sprawcy.

Wynika to z optymistycznego przekonania, że ustawodawca wprowadzając nową ustawę dokonuje zmiany na lepsze, a stosowanie ustawy uprzedniej ma na celu niepogarszanie sytuacji sprawcy przez ustawę wydaną już po czynie. Pojęcie „ustawy względniejszej" należy zawsze rozpatrywać pod kątem konkretnej sprawy i nie należy ograniczać się przy tym tylko do porównania ustawowych zagrożeń karą, ale należy brać pod uwagę również możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary, długość okresu przedawnienia, możliwość warunkowego zawieszenia kary itd. Nie można przy tym stosować obydwóch ustaw jednocześnie wybierając z nich elementy najkorzystniejsze dla sprawcy.

Polskie prawo przyjęło zasadę stabilności wyroków, według której nowa ustawa w zasadzie nie wpływa na wyroki zapadłe przed jej wejściem w życie. Wyjątek stanowi bardzo radykalna zmiana ustawy, polegająca na tym, że czyn, za który zapadł wyrok skazujący, przestaje być zabroniony pod groźbą kary. W takim wypadku wyrok ten traci moc i następuje zatarcie skazania z mocy prawa. Łagodniejsze zagrożenie karą w nowej ustawie wpływa na zapadłe wyroki, gdy według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej (wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za dany czyn w nowej ustawie) lub czyn ten nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, a w zapadłym wyroku karę taką orzeczono (karę zamienia się na grzywnę lub ograniczenie wolności).

 

 

 

 

4. PRZESTĘPSTWO (DEFINICJE) A CZYN ZABRONIONY

Przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy. Czynem zabronionym nazywamy czyn odpowiadający opisowi ustawowemu określonego typu przestępstwa. Opis ten składa się z elementów, które nazywamy ustawowymi znamionami przestępstwa. Znamiona te dzielimy na opisowe (ich stwierdzenie nie wymaga ocen, mają wyraźny zakres) i ocen (wymagają, przy ustalaniu ich występowania w czynie, posługiwania się różnego rodzaju ocenami). Czyn zabroniony to czyn obiektywnie naruszający prawo karne, ale niekoniecznie przestępny (np. czyn dokonany bez zamiaru przy przestępstwie umyślnym albo czyn popełniony przez niepoczytalnego).

 

5. SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ - OKREŚLENIE, SPOSÓB USTALANIA, STOPNIE, KONSEKWENCJE

Pojęcie społecznej szkodliwości czynu pełni w polskim prawie karnym różne role. Jako podstawowe kryterium kryminalizacji powinno być wskazówką dla ustawodawcy przy stanowieniu nowych lub rezygnacji z istniejących typów przestępstw. Zakładamy więc, że typy zachowań opisane przez ustawę jako przestępstwa są zachowaniami społecznie szkodliwymi, tzn. że konkretne czyny odpowiadające tym opisom ustawowym powodują naruszenie lub zagrożenie określonego dobra prawnego (wolności, własności itd.).

Z doświadczeń tworzenia i stosowania prawa karnego wynika jednak, że również wtedy, gdy pewien typ zachowania się jest generalnie społecznie szkodliwy, konkretnie popełniony czyn tego typu może wyjątkowo tej cechy nie mieć. W konkretnym przypadku czyn zabroniony przez ustawę karną może nie być społecznie szkodliwy lub być społecznie szkodliwym w stopniu tak minimalnym, że nie zasługuje na potraktowanie go jako przestępstwa. Kwestia społecznej szkodliwości konkretnego czynu nie jest jednak badana w każdym procesie karnym, jedynie w sytuacjach wyjątkowych kwestia społecznej szkodliwości jest przedmiotem rozważań i ustaleń organów stosujących prawo.

Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawców obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

6. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA STRUKTURY PRZESTĘPSTWA, USTAWOWE ZNAMIONA PRZESTĘPSTWA.

Przestępstwo jako pojecie ogólne i jako określony typ przestępstwa może być analizowane z punktu widzenia jego struktury. Takie spojrzenie na przestępstwo prowadzi do wniosku, że do jego najważniejszych elementów należą: podmiot przestępstwa, strona przedmiotowa, strona podmiotowa ł przedmiot przestępstwa.

Według polskiego prawa karnego podmiotem przestępstwa może być tylko osoba fizyczna, która ukończyła w chwili popełniania czynu 17 lat.

Do strony przedmiotowej przestępstwa zaliczamy: czyn (zachowanie się podmiotu) skutek czynu, czas i miejsce czynu, sytuację, w jakiej czyn popełniono, sposób popełnienia i przedmiot wykonawczy czynu.

Strona podmiotowa przestępstwa obejmuje zjawiska psychiczne, które muszą towarzyszyć stronie przedmiotowej, czyli zewnętrznemu zachowaniu się sprawcy, i które wyrażają stosunek psychiczny sprawcy do czynu.

Przedmiotem przestępstwa są istotne dla społeczeństwa dobra prawne (życie, wolność, własność itd.).

Ustawowymi znamionami przestępstwa nazywamy elementy opisu przestępstwa, których występowanie w czynie sprawcy musi być stwierdzone, by można było przypisać mu popełnienie określonego typu przestępstwa. Istotny z punktu widzenia gwarancyjnej funkcji prawa karnego jest podział znamion na znamiona opisowe (ich stwierdzenie nie wymaga stosowania ocen, a ich zakres znaczeniowy jest stosunkowo wyraźny) i znamiona ocenie (wymagają, przy ustalaniu ich występowania w czynie, posługiwania się różnego rodzaju ocenami).

 

 7. PODMIOT PRZESTĘPSTWA — POJECIE, PODSTAWY OKREŚLANIA (REGUŁA, WYJĄTKI), PODZIAŁ PRZESTĘPSTW.

Według polskiego prawa karnego podmiotem przestępstwa może być tylko osoba fizyczna, która ukończyła w chwili popełnienia czynu 17 lat.

Czynów popełnianych przez osoby nieletnie nie nazywamy przestępstwami. Nieletni nie podlegają odpowiedzialności karnej, lecz stosuje się wobec nich środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Od zasady tej przewidziano dwa wyjątki. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat popełnił przestępstwo zamachu na życie Prezydenta RP, zabójstwa umyślnego zwykłego lub morderstwa, umyślnego spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, umyślnego spowodowania niebezpieczeństwa powszechnego, porwania samolotu lub statku, umyślnego spowodowania katastrofy w komunikacji, zgwałcenia zbiorowego lub ze szczególnym okrucieństwem, wzięcia zakładników lub rozboju może odpowiadać według przepisów KK, jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy, a zwłaszcza, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. Drugim wyjątkiem jest potraktowanie sprawcy w wieku od 17 do 18 lat jak nieletniego. Odnosi się to tylko do sprawcy występku, wobec którego można zastosować zamiast kary środki poprawcze lub wychowawcze, jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy, a także stopień rozwoju oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy.

Kodeks posługuje się również pojęciem „młodociany". Sprawca młodociany to taki, który nie ukończył 21 lat w chwili czynu, ani 24 lat w chwili orzekania w I instancji. KK odmiennie określa zasady wymierzania kary młodocianemu, kładąc nacisk na jej cele wychowawcze. Szersze są też możliwości nadzwyczajnego złagodzenia kary. W związku z tematyką podmiotu przestępstwa pozostaje podział przestępstw na przestępstwa indywidualne i powszechne.

Przestępstwa powszechne to takie, których podmiotem może być każda osoba odpowiadająca ogólnym cechom podmiotu przestępstwa. Przestępstwa indywidualne to te, w których opisie ustawowym znamię podmiotu określone jest przez użycie dodatkowej cechy (np. żołnierz, funkcjonariusz publiczny, matka).Przestępstwa indywidualne właściwe to takie, przy których szczególna cecha podmiotu decyduje o bycie przestępstwa. Przy przestępstwach indywidualnych niewłaściwych szczególna cecha podmiotu nie decyduje o bycie przestępstwa, lecz o jego typie kwalifikowanym lub uprzywilejowanym.

  

8.CZYN I SKUTEK W PRAWIE KARNYM.

Przez czyn rozumiemy określone zachowanie się, czyli działanie lub zaniechanie. Przestępstwo musi być czynem zabronionym przez ustawę karną, tzn. musi odpowiadać opisowi ustawowemu określonego typu przestępstwa. Fakt, że jakiś czyn konkretny wypełnia znamiona określonego typu przestępstwa nie przesądza jeszcze ostatecznie, że mamy do czynienia z przestępstwem. Tak jest z reguły. Niekiedy jednak inne przepisy prawa karnego lub przepisy innej dziedziny prawa zezwalają, w pewnym zakresie, na zachowanie się wypełniające znamiona przestępstwa. Zestawienie konkretnego czynu wypełniającego znamiona z całym systemem prawa, może prowadzić do wniosku, że czyn ten nie jest bezprawny.

Podział przestępstw na materialne i formalne opiera się na kryterium występowania wśród znamion danego typu przestępstwa znamienia skutku. Jeżeli określony skutek do znamion przestępstwa należy, mamy do czynienia z przestępstwem materialnym, jeżeli przestępstwo polega po prostu na określonym zachowaniu się, nazwiemy je przestępstwem formalnym. Pod pojęciem skutku w prawie karnym rozumiemy zmianę w świecie zewnętrznym, która może mieć różny charakter, i która da się oddzielić od samego zachowania się.

 

 

9. ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY, TEORIE ZWIĄZKU PRZYCZYNOWEGO

Między zachowaniem się sprawcy a skutkiem tego zachowania się zachodzić musi związek przyczynowy. Stwierdzenie, że w konkretnym przypadku zachodzi związek przyczynowy między zachowaniem się sprawcy a skutkiem, który nastąpił czasowo po tym zachowaniu się, wymaga stosowania pewnych kryteriów. W nauce prawa karnego określenie tych kryteriów i sposobu ich stosowania jest przedmiotem teorii związku przyczynowego. Najważniejsze z nich są następujące:

Teoria ekwiwalencji (równowartości warunków) opiera się na założeniu, że przyczyną każdego skutku jest pewna suma warunków, koniecznych do jego nastąpienia. Wszystkie warunki są równej wartości, tzn. każdy z nich może być potraktowany jako ten, który spowodował skutek.

Teoria adekwatnego związku przyczynowego. Według tej teorii nie wystarcza, że czyjeś zachowanie się jest koniecznym warunkiem nastąpienia skutku. Dla uznania go za przyczynę wymaga się jeszcze, by określony w ustawie skutek był normalnym, typowym następstwem takiego zachowania się.

Teoria relewancji. Według niej związek przyczynowy można wprawdzie ujmować szeroko, tak jak to czyni teoria ekwiwalencji, ale prawo karne przez odpowiednie sformułowanie przepisów dokonuje pewnej selekcji, a nie każde spowodowanie skutku, nie każdy związek przyczynowy jest istotny (relewantny) dla odpowiedzialności karnej.

W orzecznictwie polskiego SN spotyka się najczęściej odwołanie się do teorii ekwiwalencji, co jednak nie może być uznane za wybór słuszny, ponieważ może prowadzić to do zbytniego rozszerzenia zakresu odpowiedzialności karnej. Z tego względu bardziej słuszne byłoby posługiwanie się teorią adekwatnego związku przyczynowego, która pozwala na zgodne z doświadczeniem życiowym różnicowanie warunków przyczyniających się do wywołania skutku.

 

 

 

 

 

10. WINA UMYŚLNA

Podział przestępstw na umyślne i nieumyślne opiera się na kryterium formy winy. Według KK umyślne popełnienie czynu zabronionego zachodzi wtedy, gdy sprawca miał zamiar jego popełnienia. Zamiar ten może wystąpić w dwóch odmianach: jako zamiar bezpośredni lub zamiar ewentualny.

Zamiar bezpośredni zachodzi wtedy, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony. Określając wolę sprawcy jako chcenie określonego czynu zabronionego, zakładamy tym samym, że obejmuje on swoją świadomością wszystkie znamiona tego czynu Sprawca uświadamiając sobie, że wypełnia znamiona czynu zabronionego albo że jego zachowanie się może te znamiona wypełnić - chce jego popełnienia. W ramach zamiaru bezpośredniego wyróżnia się zamiar bezpośredni nagły (decyzja o popełnieniu czynu zabronionego podejmowana jest w krótkim czasie, bez szczegółowych przemyśleń) i zamiar bezpośredni przemyślany (powstaje w wyniku trwającego jakiś czas kształtowania się decyzji, często połączonego ze stworzeniem dokładnego planu popełnienia przestępstwa).

Zamiar ewentualny zachodzi wtedy, gdy sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje i na to się godzi. Od zamiaru bezpośredniego różni się więc zamiar ewentualny zarówno, jeśli chodzi o element świadomości, jak i element woli. Świadomość przy zamiarze ewentualnym nie może bowiem polegać na pewności, że się wypełnia znamiona przestępstwa. Natomiast wola sprawcy nie polega na tym, że chce on popełnić czyn zabroniony, lecz na tym, że na popełnienie takiego czynu się godzi.

 

11. WINA NIEUMYŚLNA.

Przesłanką odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne jest naruszenie zasady ostrożności. Czyn zabroniony jest popełniony nieumyślnie, jeżeli sprawca, nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach. Ten element obiektywny jest wspólny obydwu odmianom winy nieumyślnej znanym polskiemu prawu karnemu, tj. lekkomyślności i niedbalstwu.

Lekkomyślność polega na tym, że sprawca świadomie naruszając zasady ostrożności możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje, lecz przypuszcza, że go uniknie. W sferze świadomości lekkomyślność zawiera więc ten sam element (przewidywanie możliwości), co zamiar ewentualny. Różni ją od zamiaru ewentualnego przypuszczenie sprawcy, że jego działanie nie wypełni znamion czynu zabronionego. Przy lekkomyślności czynimy wiec sprawcy zarzut z tego, że uświadamiając sobie nieostrożny charakter swojego zachowania się, nie skorygował go, ani nie zaniechał, lecz liczył na unikniecie popełnienia czynu zabronionego.

Niedbalstwo polega na tym, że sprawca możliwości popełnienia czynu zabronionego nie przewiduje, chociaż może ją przewidzieć. W przeciwieństwie do lekkomyślności, określanej jako świadoma wina nieumyślna, mamy tu do czynienia z nieświadomością możliwości popełnienia czynu zabronionego. W wypadku niedbalstwa zarzucamy sprawcy, że nie wykorzystał swych możliwości intelektualnych i dlatego nie zmienił swego nieostrożnego zachowania się, co w rezultacie doprowadziło do wypełnienia znamion przestępstwa nieumyślnego.

 

12. WINA MIESZANA (KOMBINOWANA).

Mieszany charakter winy polega na tym, że część znamion przestępstwa objęta jest zamiarem sprawcy, a druga część tylko winą nieumyślną. Dotyczy to tylko przestępstw umyślnych kwalifikowanych przez określone następstwo (np. sprawca umyślnie bierze udział w niebezpiecznej bójce lub pobiciu, natomiast
następstwo tego zajścia - ciężki uszczerbek na zdrowiu lub śmierć - nie jest przez niego zamierzone).

Wina mieszana nie dotyczy przestępstw kwalifikowanych przez inne znamię niż następstwo.

Przestępstwa popełnione z winy mieszanej traktuje się w sumie jako przestępstwa umyślne, tzn. we wszystkich tych przypadkach, gdy ustawa wiąże pewne skutki z umyślnym charakterem przestępstwa, dotyczy to także tych następstw.

 

13. SPRAWSTWO, WSPÓŁSPRAWSTWO, SPRAWSTWO KIEROWNICZE.

KK określa zwykłe sprawstwo („jednosprawstwo") stwierdzając, że odpowiada za nie ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam. Oznacza to z jednej strony osobiste (nie przez inną osobę) wypełnienie znamion, z drugiej strony określa) się przez to sformułowanie, że chodzi o działanie pojedynczej osoby.

Współsprawstwo polega na wykonaniu przestępstwa z inną osobą (osobami). Oznacza to, że działania dwóch lub więcej osób objęte są ich porozumieniem i są pewnym działaniem wspólnym, składają się na pewną całość wypełniającą znamiona określonego przestępstwa. Współsprawstwo nie zachodzi, jeżeli dwie osoby popełniają przestępstwo w tym samym czasie i miejscu, ale niezależnie od siebie. Taką sytuację nazywamy sprawstwem równoległym.

Ze sprawstwem kierowniczym mamy do czynienia w sytuacji, gdy ktoś kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby, poleca jej wykonanie takiego czynu. Sprawstwo kierownicze sensu stricto nie musi (chociaż może) łączyć się z zapoczątkowaniem akcji przestępczej przez wydanie odpowiedniego polecenia. Jego istotą jest pewne podporządkowanie wykonawców sprawcy kierowniczemu. Umożliwia to sprawcy kierowniczemu wydawanie poleceń co do sposobu prowadzenia akcji przestępczej.

Druga postać polega na wydaniu polecenia wykonania czynu przez wykorzystanie uzależnienia wykonawcy od polecającego.

Zgodnie z zasadą indywidualizacji winy, każda z osób popełniających czyn zabroniony w konfiguracji wieloosobowej (współsprawców, sprawców kierowniczych oraz osób przez nich kierowanych), odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności.

 

14. PODŻEGANIE

Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego. Przepis o podżeganiu nie mówi o podżeganiu do popełnienia przestępstwa, lecz do popełnienia czynu zabronionego. Będzie więc podżeganiem np. nakłanianie osoby niepoczytalnej do zachowania się naruszającego przepis karny, mimo że zachowanie to nie będzie przestępstwem z powodu braku winy.

Strona podmiotowa podżegania polega na umyślności w postaci zamiaru bezpośredniego.

Podżeganie to nakłanianie zindywidualizowanej osoby (osób). Zwracanie się do osób indywidualnie nieoznaczonych może wypełniać znamiona publicznego nawoływania do popełnienia przestępstwa.

 

15. POMOCNICTWO

Pomocnictwo polega na ułatwianiu innej osobie popełnienia czynu zabronionego przez dostarczenie jej narzędzi, środka przewozu, udzielenie rady lub informacji itp. Ogólnie dzielimy pomocnictwo na fizyczne i psychiczne.

Pomocnictwo może być popełnione tylko umyślnie, ale inaczej niż przy podżeganiu, może to być nie tylko zamiar bezpośredni, lecz także ewentualny. Ponieważ istotą pomocnictwa jest ułatwianie popełnienia czynu zabronionego, musi ono mieć miejsce przed lub w trakcie czynu. W przeciwnym wypadku mamy do czynienia z paserstwem lub poplecznictwem.

Zarówno podżeganie jak i pomocnictwo mogą być popełnione w formie usiłowania. Kara za podżeganie i pomocnictwo wymierzana jest w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo, sąd może jednak zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

 

16. POJĘCIE FORM STADIALNYCH PRZESTĘPSTWA I ICH RODZAJE

W nauce prawa karnego istnieje pojęcie tzw. pochodu przestępstwa, tzn. schematu przedstawiającego stadia czynu przestępnego. Za elementy tego pochodu uważa się:

- zamiar

- przygotowanie

- usiłowanie

- dokonanie.

Pochód przestępstwa to pewien model teoretyczny, zawierający wszelkie możliwe etapy przestępstwa. W rzeczywistości, większość konkretnych przestępstw nie odpowiada temu schematowi. W szczególności przy przestępstwach nieumyślnych mamy do czynienia wyłącznie z dokonaniem. Również przestępstwa umyślne często odbiegają od tego schematu, np. mogą być popełnione bez przygotowania.

Pierwszy element pochodu przestępstwa - zamiar, nie może być uznany za formę stadialną popełnienia przestępstwa, ponieważ przestępstwo musi być czynem, a nie wyłącznie nastawieniem psychicznym człowieka.

 

17. PRZYGOTOWANIE

KK przewiduje dwie formy przygotowania:

- przygotowanie w sensie ścisłym

- wejście w porozumienie.

Przygotowanie w sensie ścisłym polega na podjęciu czynności mających stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego.

Drugą formą przygotowania jest wejście w porozumienie w celu dokonania czynu zabronionego. Może to być porozumienie dwóch lub więcej osób, polegające na uzgodnieniu zamiaru popełnienia konkretnego przestępstwa

Przygotowanie do przestępstwa jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Karalne jest przede wszystkim przygotowanie do niektórych przestępstw przeciwko pokojowi, przeciwko ludzkości i przeciwko państwu, a także przygotowanie do fałszowania pieniędzy, fałszowania dokumentu i dezercji. Sprawca karalnego przygotowania może uwolnić się od odpowiedzialności przez przejawienie czynnego żalu.

 

18. USIŁOWANIE

Usiłowanie charakteryzuje występowanie trzech elementów:

- zamiaru popełnienia czynu zabronionego

- zachowania się zmierzającego bezpośrednio ku dokonaniu

- braku dokonania.

Występowanie elementu zamiaru akcentuje, że instytucja ta nie odnosi się do przestępstw nieumyślnych. Trudnym do określenia i najbardziej kontrowersyjnym elementem definicji usiłowania jest element „bezpośredniości". Pośrednie zmierzanie do dokonania może być jedynie przygotowaniem. Odróżnienie to jest bardzo ważne w związku z kwestią odpowiedzialności karnej.

Usiłowanie zagrożone jest taką samą karą jak przestępstwo dokonane. W praktyce kary wymierzane za usiłowanie są z reguły niższe niż kary wymierzane za dokonanie. Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od czynu lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego (czynny żal). Odmianą usiłowania jest usiłowanie nieudolne. Zachodzi ono wtedy, gdy usiłujący nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe. Istotą usiłowania nieudolnego jest to, że zachowanie się sprawcy obiektywnie nie zagraża dobru prawnemu i nie prowadzi do dokonania, natomiast sprawca błędnie sadzi, że jest inaczej. W wypadku usiłowania nieudolnego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

19. 0GÓLNA CHARAKTERYSTYKA OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCYCH ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNĄ

Sytuacje, w których odpowiedzialność karna nie występuje, mimo że mamy do czynienia z czynem naruszającym prawo karne mogą być różnego rodzaju. Przyczyny nie pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej mogą być natury faktycznej (niewykrycie sprawcy, niedopełnienie obowiązków przez organy, ścigania) lub natury prawnej. KK zawiera szereg uregulowań, na mocy których nie następuje ukaranie sprawcy, mimo że popełnił on przestępstwo. Należą do nich np. przedawnienie lub warunkowe umorzenie. Należy też wymienić przepisy ustaw amnestyjnych i abolicyjnych oraz przepisy o immunitetach.

Okoliczności wyłączające przestępność czynu można podzielić na trzy grupy:

-1) Okoliczności wyłączające bezprawność czynu - takie, przy których czyn wypełniający znamiona przestępstwa nie jest jednak przestępstwem, ponieważ na mocy przepisu prawnego lub utartej praktyki, działania takie uważane są za zgodne z prawem. W literaturze prawno-karnej używana jest często w stosunku do tych okoliczności nazwa „kontratypy". Zaliczamy do nich następujące okoliczności: obrona konieczna, stan wyższej konieczności (niekiedy wyłącza on tylko winę), działanie w ramach uprawnień lub obowiązków, zgoda pokrzywdzonego, czynności lecznicze, karcenie małoletnich, uprawianie sportu, uzasadnione ryzyko, ostateczna potrzeba i zwyczaj.

2) Okoliczności wyłączające winę - są następujące: niepoczytalność, błąd co do faktu, nieświadomość bezprawności czynu, rozkaz przełożonego. W tych przypadkach czyn pozostaje wprawdzie bezprawny, ale nie jest przestępstwem ze względu na brak elementu zawinienia.

3) Okoliczności wyłączające społeczną szkodliwość czynu - tzw. znikoma społeczna szkodliwość czynu.

 

 

20. OBRONA KONIECZNA

Obrona konieczna polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem, przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu. Działanie w ramach obrony koniecznej jest działaniem prawnym. Uzasadnienie tej instytucji opiera się na założeniu, że każdemu wolno bronić prawa przed bezprawiem. Takie działanie jest nie tylko legalne, ale również społecznie korzystne i pożądane. Dlatego też uprawnienie do obrony koniecznej nie ma charakteru subsydiarnego (jak w przypadku stanu wyższej konieczności), czyli jego istnienie nie zależy od tego, czy istniało inne (niż obrona) wyjście z sytuacji zagrożenia dobra. Zaatakowany ma prawo się bronić również wtedy, gdy może z łatwością uniknąć zamachu przez ucieczkę lub wezwanie policji.

Dla stwierdzenia, że oceniane działanie miało miejsce w obronie koniecznej, muszą być spełnione następujące warunki:

- obrona jest reakcją na bezpośredni zamach (zamach jest bezpośredni, jeżeli zagrożone dobro może być naruszone w najbliższym czasie)

- zamach jest bezprawny (naruszający prawo, niekoniecznie karne)

- sposób ochrony jest współmierny do niebezpieczeństwa zamachu (broniący się stosuje środki i metody technicznie i społecznie konieczne dla odparcia

zamachu.

W doktrynie prawa karnego zwraca się uwagę na to, że dysproporcja między dobrem zaatakowanym przez napastnika a dobrem naruszonym przez broniącego się, nie może być nadmierna, ponieważ obrona przestanie być wówczas obroną konieczną w sensie społecznym, chociaż będzie konieczna w sensie technicznym.

W razie przekroczenia granic obrony koniecznej sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Przekroczenie granic obrony koniecznej może przybrać postać ekscesu intensywnego (broniący się stosuje sposób obrony, który nie był konieczny dla odparcia zamachu, albo zachodzi sytuacja rażącej dysproporcji dóbr) lub ekscesu ekstensywnego (spóźnione działanie obronne, gdy zamach już ustał). Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu. 

21. STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI

Stan wyższej konieczności polega na, w zasadzie sprzecznym z prawem, poświęceniu jakiegoś dobra, jeżeli jest to zachowanie się podjęte w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego dobru chronionemu prawem, przy czym niebezpieczeństwa tego nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone nie przedstawia wartości oczywiście wyższej niż dobro ratowane.

Podstawowym elementem sytuacji s. w. k. jest bezpośrednie niebezpieczeństwo grożące jakiemuś dobru. Zachodzi ono wtedy, gdy istnieje zagrożenie naruszenia dobra w najbliższej przyszłości. Źródłem niebezpieczeństwa może być zachowanie się człowieka, działanie sił przyrody lub zachowanie się zwierzęcia. S.w.k. oparty jest na zasadzie subsydiarności, stawia się bowiem warunek, by zachowanie się polegające na poświęceniu jakiegoś dobra było jedynym wyjściem z sytuacji.

Nie działa w stanie wyższej konieczności wyłączającym winę ten, kto poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić, nawet narażając się na niebezpieczeństwo osobiste. Przy przekroczeniu granic S.w.k. sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

 

22. ZGODA POKRZYWDZONEGO

Nie ma przestępstwa, jeżeli naruszenie lub zagrożenie dobra prawnego nastąpiło za zgodą „pokrzywdzonego", a właściwie za zgodą dysponenta dobrem, ponieważ w tej sytuacji trudno mówić o pokrzywdzeniu.

Zgoda jest prawnie skuteczna, jeżeli spełnia określone warunki:

- dotyczy dobra, którym osoba udzielająca zgody może swobodnie dysponować (większość dóbr prawnych nie może być bezkarnie naruszana nawet za zgodą pokrzywdzonego, jednostka może dysponować wolnością, nietykalnością osobistą, mieniem)

- zgoda jest dobrowolna (oświadczenie dysponenta nie może być wymuszone, dobrowolności nie ma, jeżeli dobrem dysponuje osoba niepoczytalna albo dziecko nie mogące rozpoznać znaczenia zgody)

- zgoda istnieje w chwili czynu.

 

 

23. RODZAJE RYZYKA

1) Czynności lecznicze często łączą się z ryzykiem spowodowania niezamierzonych negatywnych skutków w postaci pogorszenia się stanu zdrowia, uszkodzenia ciała lub śmierci pacjenta. Spowodowanie takich skutków nie ma jednak charakteru przestępnego jeżeli spełnione są dwa następujące warunki: działanie podjęte było w celu leczniczym i leczący działał zgodnie z zasadami sztuki medycznej. Leczenie nie może też odbywać się bez zgody chorego.

2) Uprawianie niektórych sportów łączy się z natury rzeczy dla uprawiających daną dyscyplinę z naruszeniem nietykalności cielesnej zawodnika. Zachowania takie nie są oczywiście przestępne, ponieważ następują za zgodą uprawiających daną dyscyplinę. Odrębny problem powstaje, gdy w czasie uprawiania sportu następują nieszczęśliwe wypadki w postaci uszkodzeń ciała lub śmierci zawodników albo kibiców. W takich wypadkach wyłączenie przestępności czynu ma miejsce tylko wtedy, gdy skutki te zostały spowodowane w ramach tzw. ryzyka sportowego. Działanie ma miejsce w ramach ryzyka sportowego, jeżeli zostały spełnione następujące warunki: uprawianie danej dyscypliny sportu jest dozwolone, działanie było podjęte w celu sportowym i nie zostały naruszone reguły danej dyscypliny sportowej.

3) Osiąganie nowych wartości społecznych jest często związane z ryzykiem wywołania niekorzystnych rezultatów (ryzyko nowatorstwa). Kwestia dozwolonego ryzyka jest uregulowana w KK. By ryzyko nowatorstwa było dopuszczalne muszą być spełnione następujące warunki:

- celem działania jest prowadzenie eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego

- spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze

- w świetle aktualnego stanu wiedzy oczekiwanie osiągnięcia korzyści jest zasadne

- w świetle aktualnego stanu wiedzy zasadna jest celowość i sposób przeprowadzenia eksperymentu

Jeżeli w eksperyment zaangażowany jest jako obiekt człowiek, to warunkiem legalności jest zgoda, udzielona po należytym poinformowaniu go o spodziewanych korzyściach ł grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie.

 

 

 

 

24. NIEPOCZYTALNOŚĆ I POCZYTALNOŚĆ OGRANICZONA

Niepoczytalność oznacza brak możliwości rozpoznania znaczenia swego czynu lub pokierowania swym postępowaniem, który zachodzi w chwili czynu i spowodowany jest upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innym zakłóceniem czynności psychicznych.

Konsekwencją niepoczytalności jest brak winy po stronie sprawcy czynu obiektywnie sprzecznego z prawem karnym, a więc w końcowym rezultacie brak przestępstwa. Prawo karne przewiduje jednak możliwość stosowania wobec niepoczytalnych sprawców środków zabezpieczających.

Nie wyłącza winy stan poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej. Sprawca działający w takim stanie popełnia więc przestępstwo i ponosi odpowiedzialność karną. Ograniczenie poczytalności wpływa jednak stopień winy, powodując jego obniżenie. Sąd może w takim przypadku zastosować nadzwyczajne
złagodzenie kary.

 

25. BŁĄD I JEGO RODZAJE.

Okolicznością wyłączającą winę (umyślną) sprawcy jest tzw. błąd co do faktu, czyli sytuacja gdy zachodzi rozbieżność między jakimś fragmentem rzeczywistości a wyobrażeniem o nim sprawcy. Dla odpowiedzialności karnej istotny jest tylko taki błąd co do faktu, który dotyczy okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego. W przypadku przestępstw, które nie występują w odmianie nieumyślnej, istotny błąd co do faktu powoduje brak przestępstwa w ogóle.

Inaczej niż przy błędzie co do faktu, błąd co do prawa dotyczy nie jednego ze znamion przestępstwa, lecz całościowej prawnej oceny czynu. Błąd co do prawa może mieć w praktyce miejsce w odniesieniu do mniej znanych typów przestępstw. Obowiązujące w Polsce prawo karne uwzględnia na korzyść sprawcy jego błąd co do prawa, jeżeli taka nieświadomość bezprawności jest usprawiedliwiona. Specyficzną formą błędu co do prawa jest tzw. przestępstwo urojone.

Nie popełnia przestępstwa kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi jedna z okoliczności wyłączających bezprawność lub winę sprawcy (błąd co do kontratypu lub okoliczności wyłączającej winę). Gdy błąd taki nie jest usprawiedliwiony, sprawca odpowiada na normalnych zasadach, możliwe jest jednak zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary.

 

 

26. POJĘCIE KARY, TEORIE KARY

Kara kryminalna to osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo, wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu i wymierzona w imieniu państwa przez sąd.

Od początku zaznaczyło się występowanie dwóch zasadniczych nurtów, dwóch grup teorii kary.

Jedne z nich, zwane teoriami bezwzględnymi, kładły nacisk na to, że kara ma być odpłatą za przestępstwo, jest wymierzana dlatego, by stało się zadość sprawiedliwości i żadnych dodatkowych uzasadnień nie potrzebuje.

W przeciwieństwie do tego teorie względne akcentują celowy charakter kary, która powinna zmierzać do osiągania pewnych rezultatów w przyszłości, głównie powinna służyć zapobieżeniu popełnianiu przestępstw przez ukaranego (prewencja indywidualna) i inne osoby (prewencja ogólna).

Trzecią grupę stanowią teorie mieszane, których zwolennicy próbują pogodzić w jednej koncepcji ideę kary jako sprawiedliwej odpłaty z ideą kary celowej.

 

27. SYSTEM KAR W POLSKIM PRAWIE KARNYM

W polskim prawie karnym występuje następujący katalog kar:

- GRZYWNA

- OGRANICZENIE WOLNOŚCI

- POZBAWIENIE WOLNOŚCI

- 25 LAT POZBAWIENIA WOLNOŚCI

- DOŻYWOTNIE POZBAWIENIE WOLNOŚCI

Według ustawodawcy pierwszeństwo mają mieć kary nie związane z pozbawieniem wolności. Kodeks z 1997r. Nie zna, przewidzianego w poprzednio obowiązujących przepisach, podziału na kary zasadnicze i dodatkowe. Miejsce tych ostatnich zajęły natomiast tzw. środki karne.

 

28. KARA GRZYWNY

Kara grzywny występuje współcześnie w ustawodawstwach karnych w dwóch zasadniczych formach. Może być ona mianowicie grzywną kwotową (sąd wskazuje w wyroku wysokość kwoty pieniężnej, którą skazany ma obowiązek uiścić na rzecz Skarbu Państwa) lub grzywną orzekaną w stawkach dziennych (najpierw sąd ustala liczbę stawek dziennych, na którą skazuje oskarżonego, a następnie określa w jednostkach pieniężnych wysokość stawki dziennej, którą następnie mnoży się przez liczbę stawek dziennych).

Według KK z 1997r. grzywnę wymierza się w granicach od 10 do 360 stawek dziennych, a wysokość pojedynczej stawki dziennej ustala się w granicach od 10 do 2000zł, przy czym ustalając jej wysokość sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Grzywna wymierzana w stawkach dziennych ma mieć, w założeniu, bardziej sprawiedliwy charakter, ponieważ liczbę stawek dziennych ustala się w oderwaniu od położenia majątkowego skazanego. Jest to więc zasadniczy miernik surowości kary. Natomiast wysokość stawki dziennej określa się tak, aby dolegliwość kary nie zależała od stanu majątkowego skazanego.

Podstawę wymierzenia grzywny stanowi zagrożenie tą karą w sankcji ustawowej za dane przestępstwo. Jest to tzw. grzywna samoistna. Może być ona również wymierzona mimo, że nie jest przewidziana w sankcji, jeżeli sąd odstępuje od wymierzenia kary pozbawienia wolności lub nadzwyczajnie łagodzi karę.

Gdy sprawca dopuścił się przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub korzyść tą osiągnął, grzywna może być również orzeczona obok tzw. terminowej kary pozbawienia wolności.

Poza tym sąd może orzec grzywnę obok kary pozbawienia wolności albo obok kary ograniczenia wolności, gdy zawiesza się warunkowo wykonanie kary (zapobieżenie powstania wrażenia bezkarności sprawcy).

29. KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI

Kara ograniczenia wolności i jej uregulowanie w KK z 1997r. wzorowane są na karze pracy poprawczej.

Kara ograniczenia wolności trwa w zasadzie najmniej l miesiąc, najwyżej 12 miesięcy. Skazany w czasie odbywania kary nie może bez zgody sądu zmienić miejsca stałego pobytu, jest zobowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd i ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary. Obowiązek wykonywania pracy wskazanej przez sąd może polegać na wykonywaniu nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 20-40 godzin miesięcznie. W przypadku skazanych, którzy są zatrudnieni, sąd może orzec potrącanie 10-25% wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo na cel społeczny (skazany nie może bez zgody sądu rozwiązać stosunku pracy).

Wymierzając karę ograniczenia wolności sąd może oddać skazanego pod dozór, nałożyć obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego, obowiązek wykonywania obowiązku alimentacyjnego, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających, zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części albo do świadczenia pieniężnego.

 

30. RODZAJE KAR POZBAWIENIA WOLNOŚCI.

Kara pozbawienia wolności, stanowiąca współcześnie rodzaj kary najczęściej stosowanej za poważne przestępstwa jest historycznie karą stosunkowo młodą. W Polsce jest stosowany tzw. system wolnej progresji związany z podziałem zakładów karnych na poszczególne typy (zakłady karne dla młodocianych, dla odbywających karę po raz pierwszy, dla recydywistów, dla odbywających karę aresztu wojskowego, zakłady karne typu zamkniętego, półotwartego i otwartego).

W Polsce rozróżnia się karę tzw. terminowego pozbawienia wolności (od l miesiąca do 15 lat, wymierzana w latach i miesiącach), karę 25 lat pozbawienia wolności, kara dożywotniego pozbawienia wolności (nie stosowana wobec sprawcy, który nie ukończył w czasie popełnienia przestępstwa 18 lat, możliwe warunkowe przedterminowe zwolnienie po odbyciu 25 lat kary)

 

31. CHARAKTERYSTYKA I SYSTEMATYKA ŚRODKÓW KARNYCH.

KK z 1997 t. zrezygnował z pojęcia kar dodatkowych przemianowując je na środki karne, do których zaliczył też nawiązkę. Katalog środków karnych przedstawia się następująco:

- pozbawienie praw publicznych

- zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej

- zakaz prowadzenia pojazdów

- przepadek przedmiotów

- obowiązek naprawienia szkody

- nawiązka

- świadczenie pieniężne

- podanie wyroku do publicznej wiadomości

Środki karne można podzielić na wymierne w czasie (pozbawienie praw i zakazy) i środki karne jednorazowe. Środki karne wymierne w czasie orzeka się na okres od l roku do 10 lat.

 

 

 

 

 

 

 

32. PRZYPADKI ZANIECHANIA UKARANIA SPRAWCY

Prawo karne przewiduje szereg sytuacji, w których mimo popełnienia do ukarania sprawcy nie dochodzi. Sytuacje te mogą mieć charakter generalnych rozstrzygnięć dokonywanych przez ustawodawcę, który decyduje, że w pewnych sytuacjach sprawca z mocy ustawy nie zostaje ukarany (niepodleganie karze, abolicja, przedawnienie) lub też ustawodawca daje tylko uprawnienie innemu organowi do rezygnacji z ukarania (odstąpienie od wymierzenia kary, warunkowe umorzenie).

Instytucja niepodlegania karze przewidziana jest w sytuacjach takich, jak np. czynny żal, ukrywanie sprawcy przestępstwa będącego osobą najbliższą, złożenie fałszywego zeznania w obawie przed odpowiedzialnością karną przez osobę nie wiedzącą o swoim prawie do odmowy zeznań. Niepodleganie karze ma więc albo zachęcić sprawcę do określonego zachowania albo stanowi konsekwencję uznania, że czyn sprawcy, chociaż przestępny, stanowi jednak przypadek złamania prawa, w mniejszym niż zwykle stopniu, naganny.

Abolicja oznacza ustawodawcze darowanie pewnych przestępstw, określonych przez wskazanie ich typów lub zagrożeń karnych oraz daty, przed którą zostały popełnione.

Przedawnienie w prawie karnym polega na tym, że po upływie określonego czasu nie można zrealizować odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwo.

Odstąpienie od wymierzenia kary jest zawsze fakultatywne (z wyjątkiem przekroczenia granic obrony koniecznej w wyniku strachu lub wzburzenia -obligatoryjnie). Może to nastąpić tylko mocą decyzji sądu wydającego wyrok skazujący sprawcę i stwierdzający jego winę w znaczeniu procesowym.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego stosuje sąd. Umorzenie następuje na okres próby, który może wynosić od l roku do 2 lat. Warunkowe umorzenie może być stosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, w wypadku gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody.

 

 

 

 

 

33. DYREKTYWY SADOWEGO WYMIARU KARY

Sędzia wymierzając karę powinien kierować się wskazówkami, określanymi jako dyrektywy sądowego wymiaru kary.

Dyrektywy te możemy podzielić na dyrektywy ogólne i dyrektywy szczegółowe.

Ogólne dyrektywy sądowego wymiaru kary są następujące:

1) Dyrektywa humanitaryzmu kary. Jest najważniejszą dyrektywą, żadna inna dyrektywa nie może usprawiedliwić wymierzenia kary niehumanitarnej lub naruszającej godność człowieka. Ma ona jednak większe znaczenie teoretyczne niż praktyczne (zakładamy brak sprzeczności wewnętrznej KK).

2) Dyrektywa stopnia winy. Dolegliwość kary nie może przekraczać stopnia winy. Stopień winy wyznacza więc górny pułap kary. Wymierzana kara nie może go przekroczyć, ale inne dyrektywy mogą spowodować wymierzenie kary łagodniejszej.

3) Stopień szkodliwości społecznej czynu. W przeciwieństwie do kryterium stopnia winy, kryterium społecznej szkodliwości działać ma w obie strony, tzn. przeciwdziałać również wymierzeniu kary zbyt łagodnej mimo znacznej szkodliwości przestępstwa.

4) Prewencja generalna i indywidualna: Efekt ogólnoprewencyjny karania ma w założeniu dotyczyć społeczeństwa jako całości. Prewencja ta w swojej najprostszej postaci polega na odstraszaniu od popełnienia przestępstw tych osób, których nie powstrzymują przed tym inne czynniki (np. zasady moralne). Prewencja indywidualna ma na celu oddziaływanie na skazanego. Kara ma zapobiec popełnianiu w przyszłości przestępstw przez samego skazanego poprzez uniemożliwienie mu ich popełniania lub jego wychowanie (resocjalizację).

5) Pierwszeństwo kar wolnościowych. Zastosowanie tej dyrektywy wchodzi w grę wtedy, gdy sankcja przepisu karnego przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary. Sąd orzeka wówczas karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary.

Szczegółowe dyrektywy wymiaru kary są w pewnym zakresie rozwinięciem i uszczegółowieniem dyrektyw ogólnych. Jednak niektóre z nich, zwłaszcza te, które opierają się na faktach wyprzedzających czyn lub następujących po nim (sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, zachowanie się po jego popełnieniu) mają charakter samodzielny.

 

 

 

 

34. NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY

Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo wymierzeniu kary łagodniejszego rodzaju. Instytucja nadzwyczajnego złagodzenia kary opiera się na założeniu, że różnorodność przypadków mieszczących się w ramach tej samej kwalifikacji prawnej powoduje, że w niektórych sytuacjach nawet najniższa kara przewidziana w sankcji przepisu byłaby za surowa.

KK zawiera zasady wymierzania kary złagodzonej:

- jeżeli czyn stanowi zbrodnię, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od jednej trzeciej dolnej granicy ustawowego zagrożenia

- jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od l roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności

- jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności

- jeżeli czyn zagrożony jest alternatywnie grzywną, ograniczeniem wolności albo pozbawieniem wolności, nadzwyczajne złagodzenie kary polega na odstąpieniu od wymierzenia kary orzeczeniu środka karnego (z wyłączeniem pozbawienia praw publicznych)

Nadzwyczajne złagodzenie kary może być zastosowane:

- w wypadkach przewidzianych w ustawie (np. przekroczenie granic obrony koniecznej, popełnienie czynu w stanie poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej)

- w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawczego oddziaływania kary

- w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za dane przestępstwo byłaby niewspółmiernie wysoka

 

35. PRZYPADKI NADZWYCZAJNEGO ZAOSTRZENIA KARY.

Zaostrzenie ustawowego wymiaru kary polega na stworzeniu w pewnych sytuacjach możliwości orzeczenia kary w granicach szerszych niż przewidziane w sankcji przepisu określającego dane przestępstwo albo ograniczenie możliwości wymierzenia kary łagodniejszej.

W sytuacji ciągu przestępstw sąd orzeka karę w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Zaostrzenie ustawowego wymiaru kary ma miejsce również w wypadku recydywy specjalnej. Sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, jeżeli sprawca popełnia umyślne przestępstwo podobne do umyślnego przestępstwa, za które już był uprzednio skazany.

36. ŚRODKI ZWIĄZANE Z PODDANIEM SPRAWCY PRÓBIE - OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA, RODZAJE.

Istotą warunkowego zawieszenia jest poddanie sprawcy próbie. Okres próbny oznacza sąd w granicach 2-5 lat w wypadku kary pozbawienia wolności J 1-3 lat w wypadku grzywny lub kary ograniczenia wolności.

Przy zawieszaniu wykonania kary pozbawienia wolności sąd może orzec \ grzywnę w wysokości do 180 stawek dziennych, a przy karze ograniczenia wolności może orzec grzywnę w wysokości do 90 stawek dziennych

W wypadku warunkowego zawieszenia sąd może nałożyć na skazanego pewne obowiązki, których katalog w KK nie ma charakteru zamkniętego. Mogą to być takie obowiązki jak, np. powstrzymanie się od nadużywania alkoholu, powstrzymanie się od przebywania w określonych środowiskach i miejscach, wykonywanie pracy, poddanie się leczeniu rehabilitacyjnemu lub odwykowemu (konieczna zgoda skazanego).

Zawieszenie wykonania kary może być też połączone z dozorem osoby lub instytucji.

 

 

37. WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA.

Warunkowe umorzenie postępowania stosuje sąd. Umorzenie następuje na okres próby, który może wynosić od l roku do 2 lat. Sens tej instytucji polega na tym, że unika się nie tylko wymierzania sprawcy kary ale również wyroku skazującego i znacznej części samego postępowania karnego, stanowiącego dla sprawcy na ogół poważną dolegliwość. Przesłanki zastosowania tej instytucji są następujące:

- popełnione przestępstwo jest zagrożone karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności

- sprawca nie był dotychczas karany za przestępstwo umyślne

- okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości

- wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne

- istnieje pozytywna prognoza co do tego, że sprawca pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni nowego przestępstwa W przypadku przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozba -wienia wolności warunkowe umorzenie może być zastosowane w wypadku, gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody.

Warunkowe umorzenie może być połączone z dozorem kuratora, osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji lub odpowiedniej organizacji społecznej.

Można też nałożyć na sprawcę pewne obowiązki w postaci:

-                    obowiązku informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby

-          obowiązku przeproszenia pokrzywdzonego

- wykonania obowiązku alimentacyjnego

-          powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających.

 

Sąd podejmuje obligatoryjnie umorzone postępowanie, gdy sprawca w określa się próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został skazany. Sąd może podjąć umorzone postępowanie, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności popełnił inne przestępstwo, uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody.

 

 

 

38. WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary polega na stwierdzeniu winy sprawcy w wyroku skazującym z jednoczesnym poddaniem sprawcy próbie, od której wyniku zależy, jaką definitywnie dolegliwość poniesie za popełnione przestępstwo.

Przesłanki zastosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary w polskim prawie karnym są następujące:

- orzeczono karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 2 lat, karę ograniczenia wolności albo grzywnę samoistną

- wymierzenie kary z warunkowym zawieszeniem jej wykonania jest wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.

Zarządzenie wykonania zawieszonej kary jest obligatoryjne, jeżeli w okresie próby skazany popełnił podobne przestępstwo umyślne. Sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany w czasie próby rażąco narusza porządek prawny.

 

39. WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE

Sens tej instytucji polega na skróceniu okresu pobytu skazanego w zakładzie karnym, gdy taki dalszy pobyt nie jest już konieczny.

Skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu przez niego co najmniej połowy, jednak nie wcześniej niż po 6 miesiącach. Skazanego w warunkach recydywy specjalną można zwolnić po odbyciu dwóch trzecich kary, ale nie wcześniej niż po roku, a wypadku recydywy specjalnej wielokrotnej - po upływie trzech czwartych kary, nie wcześniej niż po roku. Skazany na karę 25 lat pozbawienia wolności może być zwolniony po odbyciu 15 lat kary, a skazany na dożywocie - po odbyciu 25 lat kary.

Te ogólne reguły mogą być jednak w konkretnej sprawie zmodyfikowane przez sąd orzekający karę, przez wyznaczenie surowszych ograniczeń (nie można taką decyzją z góry całkowicie wykluczyć możliwość warunkowego przedterminowego zwolnienia.

Poza tymi przesłankami o charakterze formalnym, zasadnicze znaczenie ma przesłanka w postaci pozytywnej prognozy kryminologicznej w stosunku do skazanego. Warunkowe zwolnienie następuje na okres próby, który w zasadzie równy jest części kary pozostałej do odbycia, ale nie może być krótszy od 2 lat i dłuższy od 5 lat (przy skazanych na dożywotnie pozbawienie wolności - 10 lat). Warunkowo zwolniony może być poddany obowiązkom w zasadzie takim samym, jak przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary.

Sąd obligatoryjnie odwołuje warunkowe zwolnienie, jeżeli zwolniony w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne. Sąd może odwołać warunkowe zwolnienie, jeżeli zwolniony w okresie próby rażąco narusza porządek prawny.

40. ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE

Środki zabezpieczające, w odróżnieniu od kar, nie mają na celu wymierzania sprawiedliwości za popełniony czyn, ani nie zawierają elementu potępienia czynu i jego sprawcy. Ich jedyną funkcją ma być zabezpieczenie społeczeństwa przed niebezpieczeństwem ze strony osób naruszających prawo karne. Obecnie przewiduje się dwa rodzaje środków zabezpieczających: środki izolacyjne - lecznicze i środki zabezpieczające o charakterze administracyjnym.

Ogólną zasadą stosowaną wobec środków zabezpieczających związanych z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym jest, że mogą być one orzeczone tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną , upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego. Wobec sprawcy, który dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności, sąd może orzec tytułem środka zabezpieczającego zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności gospodarczej, zakaz prowadzenia pojazdów oraz przepadek przedmiotów, jeżeli jest to konieczne ze względu na ochronę porządku prawnego. Wymienione zakazy orzeka się bez podania terminu (sąd uchyla zakaz, gdy ustały przyczyny jego orzeczenia).

 

41. ISTOTA PRZEDAWNIENIA, JEGO RODZAJE

Przedawnienie w prawie karnym polega na tym, że po upływie określonego czasu nie można zrealizować odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwo. Uzasadnienie tej instytucji opiera się na tym, że po upływie pewnego czasu czyn zaciera się w pamięci ludzi, toteż ukaranie nie jest konieczne ani dla zaspokojenia poczucia sprawiedliwości, ani dla celów ogólnoprewencyjnych.

W polskim prawie karnym rozróżniamy trzy rodzaje przedawnienia:

1) Przedawnienie ścigania. Karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od jego popełnienia upłynęło lat:

- 30 - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa

- 20 - gdy czyn stanowi inną zbrodnię

- 10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata

- 5 -gdy czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lata
- 3 - gdy czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywną

Upływ wskazanych wyżej terminów oznacza, że nie można już wszcząć postępowania karnego w sprawie o takie przestępstwo. Mamy więc do czynienia z przedawnieniem ścigania.

W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, oprócz ogólnego 3-letniego terminu przedawnienia ścigania , przewiduje się dalsze ograniczenie ścigania, które nie może nastąpić po upływie roku od czasu dowiedzenia się przez pokrzywdzonego o osobie sprawcy przestępstwa. Okresy przedawnienia biegną od momentu popełnienia przestępstwa, a w przypadku przestępstw skutkowych - od momentu nastąpienia skutku.

2) Przedawnienie wyrokowania. Jeżeli w czasie przewidzianym na ściganie przestępstwa wszczęto postępowanie przeciwko osobie, to karalność przestępstwa ustaje z upływem 5 lat od upływu tego okresu. Tak więc podane wyżej terminy przedawnienia poszczególnych kategorii przestępstw ulegają
przedłużeniu o 5 lat.

3) Przedawnienie kary. Nie można wykonać kary, jeżeli od momentu uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynęło lat:

- 30 - w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas powyżej lat 5

- 15 - w razie skazania na karę pozbawienia wolności poniżej lat 5

- 10 - w razie skazania na inną karę

Przepisów o przedawnieniu nie stosuje się do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstw wojennych. Konstytucja zawiera przepis, wg którego bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw, nie ściganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu

ustania tych przyczyn.

42. PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI I PRZYPADKI JEGO WYŁĄCZENIA - PATRZ - PYT. 41

 

43. ZATARCIE SKAZANIA.

Dla realizacji funkcji sprawiedliwościowej kary, a zwłaszcza dla prewencji generalnej upowszechnia się informacje o skazaniu wśród możliwie szerokiego kręgu osób. Wyroki skazujące rejestruje się też w Centralnym Rejestrze Skazanych prowadzonym przez Ministerstwo Sprawiedliwości.

Jednakże po upływie pewnego czasu od wykonania kary znajomość faktu skazania przez inne osoby i zachowywanie oficjalnej informacji o skazaniu w rejestrze przestają być potrzebne. Dlatego też prawo przewiduje instytucję zatarcia skazania. Zatarcie polega na przyjęciu pewnej fikcji prawnej. Fikcja ta polega na tym, że po spełnieniu określonych przesłanek uważa się osobę skazaną za niekaraną, zaś informację o skazaniu usuwa się z CRS. Zatarcie skazania następuje z mocy prawa , gdy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, a także gdy upłynęło 6 miesięcy od pomyślnego upływu okresu próby przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary.

Automatyczne zatarcie skazania na „terminową" karę pozbawienia wolności lub karę 25 lat pozbawienia wolności następuje, gdy upływa 10 lat od jej wykonania, darowania lub przedawnienia jej wykonania.

Na wniosek skazanego sąd może zarządzić zatarcie skazania na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat już po upływie 5 lat.

Przy skazaniu na karę dożywotniego pozbawienia wolności zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od uznania jej za wykonaną.

W razie skazania na grzywnę lub ograniczenie wolności zatarcie z mocy prawa następuje po upływie 5 lat od wykonania tej kary, darowania wykonania lub przedawnienia wykonania (na wniosek skazanego - po 3 latach).

 

44. DEFINICJA PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO PATRZ PYT. 1

 

45. ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA CZYN.

Współczesne prawo karne kieruje się zasadą, że odpowiedzialność karna jest konsekwencją popełnienia przez człowieka czynu (działania lub zaniechania). Nie mogą być podstawą odpowiedzialności karnej myśli, poglądy, zamiary człowieka, jego właściwości psychiczne lub fizyczne lub jego stan niebezpieczeństwa..

 

46. ZASADA WINY

Prawo karne opiera się na zasadzie winy. Oznacza to, że sprawca czynu zabronionego ponosi odpowiedzialność karną tylko wtedy, gdy z popełnienia czynu można zrobić mu zarzut. Podstawowym warunkiem osobistej zarzucalności czynu (czyli winy) jest współcześnie przede wszystkim występowanie określonej więzi psychicznej między sprawcą a jego czynem.

 

47. ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI INDYWIDUALNEJ I OSOBISTEJ

Zasada odpowiedzialności indywidualnej znajduje swoje odbicie w KK w przepisach części szczególnej, formułujących przestępstwo jako własny czyn sprawcy. Wyklucza ona przede wszystkim odpowiedzialność zbiorową (chociaż polskie prawo skarbowe zna pojęcie tzw. odpowiedzialności posiłkowej).

Odpowiedzialność karna powinna mieć charakter nie tylko indywidualny, ale i osobisty, tzn. nie może jej przejąć na siebie inna osoba niż sprawca przestępca (stąd przestępstwo poplecznictwa).

 

48. ZASADA HUMANITARYZMU

Zgodnie z tą zasadą prawo karne powinno być humanitarne, ludzkie w tym znaczeniu, że wymagania przezeń stawiane powinny być na miarę możliwości ludzi, a stosowane kary i środki nie powinny być okrutne, nie powinny poniżać karanego ani wyrządzać mu zbędnych dolegliwości.

 

49. ANALOGIA W PRAWIE KARNYM

Stosowanie przepisów w drodze analogii, dopuszczalne w innych dziedzinach prawa, dla wypełnienia luk w prawie, jest w prawie karnym zabronione w tym zakresie, w jakim miałoby prowadzić do odpowiedzialności karnej osoby, której czyn nie wypełnia znamion żadnego z przestępstw opisanych w ustawie karnej. Sytuacja ta nie jest bowiem luką w prawie karnym, lecz oznacza, że prawo karne sytuację tę milcząco uregulowało, nie uznając czynu za przestępny.

 

50. ZASADA NULLWN CRIMEN SINE LEGĘ.

Zasada nullum crimen sine legę (nie ma przestępstwa bez ustawy) jest najważniejszą zasadą współczesnego prawa karnego, chroniącą jednostkę przed arbitralnym posługiwaniem się represją karną przez organy państwowe. Omawiana zasada jest obecnie niekwestionowanym składnikiem idei państwa prawa. W prawie polskim zasada ta jest sformułowana w Konstytucji i definicji przestępstwa.

 

 

51. ZASADA NULLUM CRIMEN SINE LEGĘ SCRIPTA

Z zasady tej wynika, że prawo karne nie tylko musi być prawem pisanym, ale musi być to prawo zapisane w specyficznym akcie normatywnym, jakim jest ustawa. Żądanie by prawo karne zapisane było w ustawie, ma związek z monteskiuszowskim trójpodziałem władz i powierzeniem funkcji tworzenia prawa karnego legislatywie. W systemach prawnych państw kontynentalnych podkreśla się przede wszystkim, że sądy mają tylko interpretować ustawy 5 że prawo karne nie może być tworzone przez władzę wykonawczą w postaci aktów normatywnych niższej rangi.

 

52. ZASADA NULLWN CRIMEN SINE LEGĘ CENA.

Zasada ta formułuje postulat określoności ustawowego opisu przestępstwa adresowany do ustawodawcy, który powinien tak sformułować przepis, by jego odbiorca mógł go zrozumieć i przestrzegać. Zasada określoności i przejrzystości zakazu karnego bywa naruszana przez niejasne stylistycznie sformułowanie przepisu albo przez użycie słów bez koniecznej potrzeby zaczerpniętych spoza języka potocznego oraz przez nadmierne używanie tzw. znamion ocennych.

 

53. ZASADA NULLUM CRIMEN SINE LEGEPRAEVIA (LEX RETRO NON AGI T )

Według tej zasady niedopuszczalne jest wydawanie ustaw o mocy wstecznej (tzw. ustaw retroaktywnych), umożliwiających skazanie za czyn, popełniony przed wejściem w życie ustawy kryminalizującej taki czyn. Zasada ta zabrania również stosowania wstecz ustaw zaostrzających odpowiedzialność karną. Nie ma natomiast zakazu nadawania mocy wstecznej ustawom łagodzącym odpowiedzialność karną lub znoszącym przestępność czynu.

 

54. ZASADA MTLLAPOENA SINE LEGĘ.

Zasada to formułuje postulat określoności przy ustanawianiu i stosowaniu kar za przestępstwa. W przeciwieństwie jednak do opisu ustawowego przestępstwa, gdzie maksymalna określoność jest zawsze zaletą, ścisłe określenie zagrożenia karą jest wprawdzie łatwe, ale niepożądane, ze względu na uniemożliwienie sędziemu wymierzenia kary sprawiedliwej, dostosowanej do wagi i okoliczności konkretnego czynu. Przyjęte jest więc współcześnie określanie w ustawie rodzaju kary oraz jej dolnej i górnej granicy (sankcja względnie oznaczona). Natomiast naruszeniem zasady byłoby pozostawienie sędziemu całkowitej swobody w wyborze rodzaju i wysokości kary (sankcja nieoznaczona).

 

55. BUDOWA KODEKSU KARNEGO - Patrz pyt.2

 

 

 

56. CZAS POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA

Obowiązujący KK rozstrzyga kwestię określenia czasu przestępstwa, stwierdzając, że czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany. Sprawa ta ma istotne znaczenie przy przestępstwach, których dokonanie wymaga nastąpienia określonego w ustawie skutku. Wyjątkiem jest obliczanie terminu przedawnienia przestępstw skutkowych (miarodajny jest nie czas działania lub zaniechania, lecz czas nastąpienia skutku.

 

57. POJĘCIE USTAWY WZGLĘDNIEJSZEJ PATRZ PYT. 3.

 

58. ZASADA TERYTORIALNOŚCI

Zgodnie z tą zasadą polską ustawę karną stosuje się do czynów popełnionych 1% na polskim terytorium lub na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną stanowi inaczej.

Współcześnie w wielu państwach tworzy się wyjątki od zasady terytorialności przez posługiwanie się instytucją przekazania - przejęcia ścigania.

 

59. ZASADA NARODOWOŚCI PODMIOTOWEJ

Zgodnie z tą zasadą obywatel polski odpowiada za wszelkie czyny popełnione za granicą, które są przestępstwami według prawa polskiego oraz według prawa obowiązującego w miejscu popełnienia (wymagana jest podwójna przestępność czynu). Warunek podwójnej przestępczości czynu nie musi być spełniony, gdy polski funkcjonariusz publiczny pełniąc służbę za granicą, popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swojej funkcji oraz gdy przestępstwo popełniono w miejscu nie podlegającym żadnej władzy państwowej.

 

60. ZASADA NARODOWOŚCI PRZEDMIOTOWEJ OGRANICZONA

Czyny popełnione przez cudzoziemców za granicą podlegają polskiej ustawie karnej w zasadzie tylko wtedy, gdy są przestępstwami skierowanymi przeciwko interesom RP, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej bez osobowości prawnej. Spełniony musi być też warunek podwójnej przestępności czynu.

 

 

 

61. ZASADA NARODOWOŚCI PRZEDMIOTOWEJ NIEOGRANICZONA

Zasada ta przewiduje zastosowanie polskiej ustawy karnej bez względu na obywatelstwo sprawcy i bez ograniczenia warunkiem podwójnej przestępności w przypadku popełnienia przestępstwa:

- przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP

- przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym

- przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym

- fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego.

 

62. ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZASTĘPCZEJ.

Zasada ta reguluje sytuację, polegającą na tym, że cudzoziemiec popełnia za granicą przestępstwo nie objęte zasadą przedmiotową ograniczoną ani zasadą przedmiotową nieograniczoną i jest ono zagrożone w polskiej ustawie karą przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności. Stosuje się wówczas ustawę karną polską, ale pod warunkiem, że sprawca przebywa w Polsce i nie postanowiono go wydać (pierwszeństwo ma ekstradycja sprawcy za granicę).

 

63. ZASADA REPRESJI WSZECHŚWIATOWEJ

Zasada ta przewiduje stosowanie polskiej ustawy karnej do cudzoziemców i obywateli polskich w razie popełnienia przez nich przestępstw ściganych na mocy zobowiązania wynikającego z umów międzynarodowych. Chodzi tu o przestępstwa, w których ściganiu zainteresowana jest cala społeczność międzynarodowa (ludobójstwo i inne zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne, handel narkotykami, fałszowanie pieniędzy, terroryzm). Obowiązek ścigania sprawców takich przestępstw w Polsce istnieje, gdy sprawcy przebywającego w Polsce nie postanowiono wydać.

 

64. PODZIAŁ PRZESTĘPSTW ZE WZGLĘDU NA WAGĘ PRZESTĘPSTWA.

KK dzieli przestępstwa na zbrodnie i występki.

Zbrodniami są czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą (dolna granica zagrożenia ustawowego).

Występkami są czyny zagrożone karą przekraczającą l miesiąc pozbawienia wolności, l miesiąc ograniczenia wolności lub grzywny powyżej 30 stawek dziennych (górna granica ustawowego zagrożenia). Czyny, przy których górne zagrożenie karą nie przekracza tych granic są wykroczeniami, a więc nie są przestępstwami.

65. PODZIAŁ PRZESTĘPSTW ZE WZGLĘDU NA FORMĘ CZYNU I ZNAMIĘ SKUTKU

Ze względu na formę czynu wyróżniamy przestępstwa z działania (zgwałcenie, czynna napaść na funkcjonariusza) i przestępstwa z zaniechania (nie zawiadomienie o przestępstwie, nie udzielenie pomocy).

Podział przestępstw na przestępstwa formalne (nakłanianie do uprawiania nierządu, fałszywe zeznania) i materialne (uszkodzenie rzeczy, pozbawienie wolności) opiera się na kryterium występowania wśród znamion danego typu przestępstwa znamienia skutku.

 

66. PODZIAŁ PRZESTĘPSTW ZE WZGLĘDU NA TRYB ŚCIGANIA

Ze względu na tryb ścigania dzielimy przestępstwa na przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego (publicznoskargowe - ściganiem zajmuje się oskarżyciel publiczny) i przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego (prywatnoskargowe -pokrzywdzony jako oskarżyciel prywatny może wnosić i popierać oskarżenie przed sądem).

Przestępstw prywatnoskargowych nie należy mylić z przestępstwami wnioskowymi, które ścigane są z oskarżenia publicznego na wniosek pokrzywdzonego lub dowódcy jednostki wojskowej (przestępstwa wojskowe).

67. NIELETNI - PATRZ PYT. 7.

68. MŁODOCIANY- PATRZ PYT. 7.

69. PRZESTĘPSTWA INDYWIDUALNE I POWSZECHNE - PATRZ PYT. 7.

70. CZYN W PRAWIE KARNYM - PATRZ PYT. 8.

71. SKUTEK W PRAWIE KARNYM - PATRZ PYT. 8.

72. TEORIA EKWIWALENCJI - PATRZ. PYT. 9.

73. TEORIA ADEKWATNEGO ZWIĄZKU PRZYCZYNOWEGO - PATRZ PYT. 9.

74. TEORIA RELEWANCJI - PATRZ PYT. 9.

75. ZAMIAR BEZPOŚREDNI - PATRZ PYT. 10.

76. ZAMIAR EWENTUALNY - PATRZ PYT. 10.

77. LEKKOMYŚLNOŚĆ - PATRZ PYT. 11.

78. NIEDBALSTWO - PATRZ PYT. 11.

79. SPRAWSTWO - PATRZ PYT. 13.

80. WSPÓŁSPRAWSTWO - PATRZ PYT. 13.

81. SPRAWSTWO KIEROWNICZE. PATRZ PYT. 13.

82. ZAMIAR PRZY PODŻEGANIU I POMOCNICTWIE. PATRZ PYT. 14 I 15.

83. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PODŻEGACZA I POMOCNIKA. PATRZ PYT. 14 I 15.

84. KARALNOŚĆ PRZYGOTOWANIA (ZASADA, WYŁĄCZENIE). PATRZ PYT. 17.

85. RODZAJE USIŁOWANIA.. PATRZ PYT. 18.

86. USIŁOWANIE NIEUDOLNE - PATRZ PYT. 18.

87. ODPOWIEDZIALNOŚĆ USIŁUJĄCEGO - PATRZ. PYT. 18.

88. CZYNNY ŻAL PRZY USIŁOWANIU - PATRZ PYT. 18.

89. CHARAKTERYSTYKA ZAMACHU (W RAMACH KONTRATYPU OBRONY KONIECZNEJ) - PATRZ PYT. 20.

90. RODZAJE PRZEKROCZEŃ OBRONY KONIECZNEJ - PATRZ PYT. 20.

91. CHARAKTERYSTYKA BEZPOŚREDNIEGO NIEBEZPIECZEŃSTWA (W RAMACH KONTRATYPU STANU WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI) - PATRZ PYT. 21.

 

92. ZASADA PROPORCJI DÓBR PRZY STANIE WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI.

Przy działaniu w stanie wyższej konieczności zachowana musi być proporcja między dobrem ratowanym a dobrem poświęconym. Dobro poświęcone nie może przedstawiać wartości oczywiście większej niż dobro ratowane. Oznacza to, że w ramach s.w.k. mieszczą się trzy rodzaje sytuacji:

- dobro poświęcone jest wartości niniejszej niż ratowane

- dobra te są równej wartości

- dobro poświęcone jest wartości wyższej (ale nie wartości oczywiście wyższej) niż dobro ratowane.

Ocena wartości dóbr dla celów s.w.k. opierać się musi na kryteriach obiektywnych, akceptowanych społecznie.

 

93. ZASADA SUBSYDIARNOŚCI PRZY STANIE WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI. PATRZ PYT. 21.

94. WYŁĄCZENIE POWOŁANIA SIĘ NA STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI. PATRZ PYT. 21.

95. ZGODA POKRZYWDZONEGO. PATRZ PYT. 22.

 

96. KARCENIE MAŁOLETNICH.

Wyłączenie przestępności czynu dotyczy również pewnych czynności wychowawczych. Nie stanowi przestępstwa czyn, wypełniający znamiona naruszenia nietykalności cielesnej, jeżeli mieści się on w ramach tzw. karcenia małoletnich. Karcenie musi spełniać następujące warunki:

musi mieć cel wychowawczy

- wykonywane jest przez rodziców lub prawnych opiekunów dziecka

nie przekracza pewnego stopnia intensywności.

 

97. ZNACZENIE ZWYCZAJU W PRAWIE KARNYM.

Przestępność czynu może być wyłączona przez fakt, że mieści się on w ramach pewnego, społecznie akceptowanego zwyczaju. Dotyczy to głównie wręczania prezentów osobom pełniącym funkcje publiczne oraz zwyczajowo przyjętych czynów, polegających na naruszeniu nietykalności cielesnej.

Wręczenie prezentu nie może następować na żądanie obdarowanego, a tym bardziej nie może on uzależniać czynności urzędowej od otrzymania prezentu. Prezent nie może też przekraczać pewnych zwyczajowych ram.

Drugi przypadek odnosi się głównie do naruszenia nietykalności cielesnej w tzw. „lany poniedziałek".

98. WARUNKI PRZYJĘCIA STANU NIEPOCZYTALNOŚCI. PATRZ PYT. 24.

99. WARUNKI PRZYJĘCIA STANU POCZYTALNOŚCI OGRANICZONEJ. PATRZ PYT. 24.

 

100. ZNACZENIE STANU ODURZENIA BĄDŹ NIETRZEŹWOŚCI

W przypadku niepoczytalności lub znacznego ograniczenia poczytalności wynikających z wprawienia się sprawcy w stan nietrzeźwości lub odurzenia, sprawca ponosi odpowiedzialność według ogólnych zasad, tak jakby był w pełni poczytamy w chwili czynu. Muszą być jednak spełnione dwa warunki:

- sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia

- sprawca przewidywał lub mógł przewidzieć, że wprawiając się w taki stan wywoła u siebie niepoczytalność lub znaczne ograniczenie poczytalności.

101. BŁĄD CO DO FAKTU. PATRZ PYT. 25.

102. BŁĄD CO DO PRAWA. PATRZ PYT. 25.

 

103. ROZKAZ PRZEŁOŻONEGO

Polskie prawo karne przyjmuje koncepcję „umiarkowanego posłuszeństwa" . Zgodnie z nią żołnierz dopuszczający się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu nie popełnia przestępstwa, chyba że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo.

KK przewiduje karę za odmowę wykonania rozkazu, ale uznaje, że nie popełnia przestępstwa osoba odmawiająca wykonania rozkazu, który poleca popełnienie przestępstwa.

W zakresie zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości okoliczność, że oskarżony działał z rozkazu swojego rządu albo zwierzchnika, nie zwalnia go od odpowiedzialności karnej, może jednak wpłynąć na złagodzenie kary (Statut Międzynarodowego Trybunału Wojskowego).

 

104. ZNIKOMA SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ

Według KK nie stanowi przestępstwa czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.

Znikoma społeczna szkodliwość to kategoria ocenna. Nie da się ściśle określić w ustawie, kiedy taka znikomość zachodzi. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczność popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

 

105. GRZYWNA KWOTOWA. PATRZ PYT. 28.

106. LICZBA STAWEK DZIENNYCH, ICH WYSOKOŚĆ W POLSKIM PRAWIE KARNYM. PATRZ PYT. 28.

107. PRZYPADKI, W KTÓRYCH MOŻLIWE JEST ORZECZENIE KARY GRZYWNY. PATRZ PYT. 28.

108. RODZAJE OBOWIĄZKU PRACY PRZY KARZE OGRANICZENIA WOLNOŚCI. PATRZ PYT. 29.

 

109. POZBAWIENIE PRAW PUBLICZNYCH.

Środek karny polegający na pozbawieniu praw publicznych zawiera mocno zaakcentowany element moralnego potępienia sprawcy.

Możemy wyróżnić dwie grupy traconych przez skazanego uprawnień:

- uprawnienia związane z działalnością w sferze publicznej (czynne i bierne prawo wyborcze, prawo do udziału w wymiarze sprawiedliwości, prawo do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządowych, degradacja)

- utrata orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utrata zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw.

 

110. ZAKAZ ZAJMOWANIA STANOWISK, WYKONYWANIA OKREŚLONEGO ZAWODU LUB PROWADZENIA OKREŚLONEJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

Sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska lub wykonywania określonego zawodu jeżeli sprawca przy popełnieniu przestępstwa nadużył stanowiska lub zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Orzeczenie zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej możliwe jest w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalsze prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

 

111. ZAKAZ PROWADZENIA POJAZDÓW.

Zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju może być orzeczony w razie skazania osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności jeżeli z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji. Jeżeli sprawca przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca katastrofy lub wypadku wówczas orzeczenie tego środka jest obligatoryjne.

 

112. PODANIE WYROKU DO PUBLICZNEJ WIADOMOŚCI

Podanie wyroku do publicznej wiadomości ma głównie znaczenie ogólnoprewencyjne, tzn. przez rozpowszechnienie wiadomości o skazaniu powstrzymywać ma innych od popełniania przestępstw. Ogłoszenie wyroku może leżeć też w interesie pokrzywdzonego, np. wtedy, gdy chodzi o skazanie za czyn będący fragmentem konfliktu między sprawcą a pokrzywdzonym.

 

113. NAWIĄZKA

Klasyczna nawiązka orzekana jest jako obowiązek uiszczenia na rzecz pokrzywdzonego kwoty podwójnej wysokości w stosunku do wyrządzonej szkody. W tej postaci nawiązka jest przewidziana przez KK za wyrąb drzewa w lesie albo za kradzież drzewa wyrąbanego lub powalonego.

W innych wypadkach wysokość nawiązki nie może przekroczyć dziesięciokrotności (za przestępstwo przeciwko środowisku od trzykrotności do dwudziestokrotności) najniższego miesięcznego wynagrodzenia.

 

114. ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE

Świadczenie pieniężne polega na wpłaceniu określonej kwoty (nie wyższej
jednak od trzykrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia) na określony cel społeczny.

Sąd może orzec świadczenie pieniężne przede wszystkim wtedy, gdy odstępuje od wymierzenia kary, a także w innych wypadkach przewidzianych w ustawie, np. przy warunkowym umorzeniu postępowania.

 

115. ABOLICJA

Abolicja oznacza ustawodawcze darowanie pewnych przestępstw, określonych przez wskazanie ich typów lub zagrożeń karnych oraz daty, przed którą zostały popełnione. Klasyczna formuła abolicyjna deklaruje, że przestępstwa te „przebacza się i puszcza w niepamięć" (abolicja pełna), co oznacza, że nie można wszcząć postępowania karnego o takie przestępstwo, postępowanie wszczęte należy umorzyć w każdym jego stadium, a jeżeli nastąpiło już skazanie, to ulega ono zatarciu. Węższy zakres ma abolicja, jeżeli ustawodawca używa zwrotu „nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza", nie obejmuje ona bowiem zatarcia skazania.

 

 

116. PRZYPADKI ODSTĄPIENIA OD WYMIERZENIA KARY

Odstąpienie od wymierzenia kary jest zawsze fakultatywne, z wyjątkiem przekroczenia granic obrony koniecznej w wyniku strachu lub wzburzenia.

Sąd może odstąpić od wymierzenia kary za przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat albo alternatywnie karami grzywny, ograniczenia lub pozbawienia wolności. W takim przypadku sąd może ograniczyć się do orzeczenia środka karnego, jeżeli jego orzeczenie wystarczy dla spełnienia celów kary. Odstąpienie od wymierzenia kary może nastąpić również w sytuacji, gdy sprawca współdziałał z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on następnie przed organami ścigania informacje dotyczące współuczestników przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia. Sąd może również wtedy odstąpić od wymierzenia środka karnego.

 

117. DYREKTYWA HUMANITARYZMU KARY - PATRZ PYT. 33.

118. DYREKTYWA STOPNIA WINY - PATRZ PYT. 33.

119. DYREKTYWA STOPNIA SPOŁECZNEJ SZKODLIWOŚCI - PATRZPYT.33.

120. DYREKTYWA PIERWSZEŃSTWA PRAW WOLNOŚCIOWYCH - PATRZ PYT. 33.

121. PODSTAWY NADZWYCZAJNEGO ZŁAGODZENIA KARY - PATRZ PYT. 34.

122. ISTOTA NADZWYCZAJNEGO ZŁAGODZENIA KARY - PATRZ PYT. 34.

123. PODSTAWY WARUNKOWEGO UMORZENIA POSTĘPOWANIA. - PATRZ PYT. 37.

124. OKRES PRÓBY PRZY WARUNKOWYM UMORZENIU POSTĘPOWANIA, KONSEKWENCJE PRAWNE JEGO PRZEBIEGU- PATRZ PYT. 37.

125. KARY, KTÓRYCH WYKONANIE MOŻE BYĆ WARUNKOWO ZAWIESZONE - PATRZ PYT. 38.

126. WYMIAR OKRESU PRÓBY PRZY WARUNKOWYM ZAWIESZENIU WYKONANIA KARY - PATRZ PYT. 38.

127. OBOWIĄZKI NAKŁADANE NA SKAZANEGO, WOBEC KTÓREGO WARUNKOWO ZAWIESZONO WYKONANIE KARY - PATRZ PYT. 36.

128. UPŁYW OKRESU PRÓBY PRZY WARUNKOWYM ZAWIESZENIU WYKONANIA KARY -KONSEKWENCJE PRAWNE. PATRZ PYT. 38.

129. OKRESY ODBYWANIA KARY POZBAWIENIA WOLNOŚCI, PO UPŁYWIE KTÓRYCH MOŻE NASTĄPIĆ WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE. PATRZ PYT. 39.

130. UPŁYW OKRESU PRÓBY PRZY WARUNKOWYM PRZEDTERMINOWYM ZWOLNIENIU -KONSEKWENCJE PRAWNE. PATRZ PYT. 39.

 

131. ARŃNESTTA

Amnestia jest aktem generalnym, przewidującym złagodzenie lub darowanie kar za popełnione przestępstwa w określonych kategoriach spraw, wyodrębnionych w oparciu o kryterium typów przestępstw, kategorii sprawców, kryterium rodzaju i wysokości orzeczonych kar lub też w oparciu o te kryteria stosowane łącznie. Amnestia wymaga formy ustawowej i nie jest adresowana do osób oznaczonych co do tożsamości.

 

132. ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE O CHARAKTERZE ADMINISTRACYJNYM (RODZAJE, WARUNKI ORZECZENIA, CZAS NA KTÓRY SĄ ORZEKANE) PATRZ PYT. 40.

133. ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE O CHARAKTERZE LECZNICZYM (RODZAJE, WARUNKI ORZECZENIA I CZAS NA KTÓRY SĄ ORZEKANE). PATRZ PYT. 40.

134. OKRESY PRZEDAWNIENIA ŚCIGANIA PRZESTĘPSTW ŚCIGANYCH Z OSKARŻENIA PUBLICZNEGO BĄDŹ NA WNIOSEK.

PATRZ PYT. 41.

135. OKRESY PRZEDAWNIENIA WYKONANIA KAR. PATRZ PYT. 41.

136. OKRESY PRZEDAWNIENIA ŚCIGANIA PRZESTĘPSTW ŚCIGANYCH Z OSKARŻENIA PRYWATNEGO. PATRZ PYT. 41.

137. PRZEDAWNIENIE KARALNOŚCI - RÓŻNICE W STOSUNKU DO PRZEDAWNIENIA ŚCIGANIA. PATRZ PYT. 41.

138. PRZYPADKI WYŁĄCZENIA PRZEDAWNIENIA KARALNOŚCI. PATRZ PYT. 41.

139. PRZEDAWNIENIE PRZESTĘPSTW POPEŁNIONYCH PRZEZ FUNKCJONARIUSZY PUBLICZNYCH. PATRZ PYT. 41.

 

140. SPOCZYWANIE BIEGU PRZEDAWNIENIA

Przedawnienie nie biegnie, jeżeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania karnego. Przeszkoda we wszczęciu lub prowadzeniu postępowania musi mieć więc charakter przeszkody prawnej (np. immunitet poselski), a nie przeszkody faktycznej (np. nicujecie sprawcy).

Bieg przedawnienia wykonania kary ulega też wstrzymaniu w razie zawieszenia postępowania wykonawczego wobec niemożliwości ujęcia skazanego, który uchyla się od wykonania kary.

Okres wstrzymania biegu przedawnienia nie może przekroczyć l O lat.

 

141. ZATARCIE SKAZANIA Z MOCY PRAWA. PATRZ PYT. 43.

142. ZATARCIE SKAZANIA NA WNIOSEK. PATRZ PYT. 43.

 

 

143. ZATARCIE SKAZANIA W RAZIE POPEŁNIENIA PRZEZ SKAZANEGO DALSZYCH PRZESTĘPSTW

Gdy sprawcę skazano za dwa lub więcej nie pozostających w zbiegu przestępstw, jak również, jeżeli skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem okresu wymaganego do zatarcia skazania popełnił przestępstwo, okres wymagany do zatarcia skazania wydłuża się, ponieważ dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.

144. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZESTĘPSTW PRZECIWKO POKOJOWI, LUDZKOŚCI I PRZESTĘPSTW WOJENNYCH

W KK z 1997 roku poświęcono cały rozdział przestępstwom przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstwom wojennym.

Typy zamieszczonych w tym rozdziale przestępstw dzieli się na trzy grupy:

- przestępstwa przeciwko pokojowi - wszczynanie lub prowadzenie wojny napastniczej oraz przygotowanie do tego, a także publiczne nawoływanie do wojny napastniczej

- przestępstwa przeciwko ludzkości - ludobójstwo, stosowanie przemocy wobec osoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej lub wyznaniowej, a także publiczne nawoływanie do takich czynów

- przestępstwa wojenne - przepisy dotyczące tych przestępstw zawarte są w przepisach prawa międzynarodowego (dopuszczalne metody walki, rodzaje broni, traktowanie jeńców wojennych i ludności cywilnej itp.) Wszystkie wymienione wyżej przestępstwa nie ulegają przedawnieniu.

 

145. PRZEDMIOT PROCESU

Przedmiotem procesu karnego jest problem odpowiedzialności karnej, a czasem 5 cywilnej oskarżonego za zarzucone mu przestępstwo.

Odpowiedzialnością karną, ewentualnie i cywilną, jest powinność poniesienia przez konkretną osobę konsekwencji określonych w prawie karnym lub cywilnym za konkretne przestępstwo. Odpowiedzialność karna i cywilna (łącznie nazywana odpowiedzialnością prawną) ma dwie podstawy - faktyczną i normatywną. Podstawa faktyczna odpowiedzialności to czyn zarzucony oskarżonemu, który w razie potwierdzenia dowodami zasadności zarzutu zostaje przypisany oskarżonemu w wyroku. Podstawa normatywna odpowiedzialności to kwalifikacja prawna czynu zarzucanego oskarżonemu.

 

146. PROCES ZASADNICZY

W procesie zasadniczym rozpatruje się główną kwestię odpowiedzialności, czyli odpowiedzialność karną.

W obrębie procesu zasadniczego trzeba rozróżniać tzw. tryby postępowania, czyli zróżnicowane jego przebiegi.

Rozróżnia się tryb zwyczajny, czyli postępowanie zwyczajne, będące przebiegiem procesu zmierzającego do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego, uznany za typowy w danym systemie procesu oraz tryby szczególne, czyli postępowania szczególne, będące przebiegami procesu różniącymi się istotnie od postępowania zwyczajnego, w sposób z góry przewidziany przez ustawodawcę. Postępowania szczególne wyodrębnia się z postępowania zwyczajnego z różnych powodów. Najczęstszym motywem jest chęć radykalnego przyśpieszenia postępowania. Niektóre postępowania są podyktowane koniecznością dostosowania procedury do szczególnych zasad odpowiedzialności (postępowanie karne skarbowe, postępowanie w sprawach o wykroczenia.

 

147. AKCJA CYWILNA

Akcja cywilna polega na rozstrzyganiu w toku procesu karnego roszczeń cywilnych wynikających bezpośrednio z przestępstwa lub nakładaniu z tego powodu odpowiednich świadczeń.

W polskim prawie karnym znane są następujące formy akcji cywilnej:

- postępowanie adhezyjne - postępowanie toczące się w ramach procesu karnego na podstawie powództwa cywilnego wniesionego przez pokrzywdzonego lub inną uprawnioną osobę

- orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody - gdy sąd warunkowo umarza postępowanie, w razie zawieszenia wykonania kary oraz na wniosek pokrzywdzonego przy niektórych typach przestępstw

- orzeczenie odszkodowania z urzędu - w razie skazania lub warunkowego umorzenia postępowania

orzeczenie nawiązki - w razie skazania za przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przeciwko środowisku, za pomówienie lub zniewagę oraz za wyrąb drzewa albo kradzież drewna z lasu

- orzeczenie świadczenia pieniężnego - gdy sąd odstępuje od wymierzenia kary, warunkowo umarza postępowanie albo stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary.

 

148. STRONY PROCESOWE

Strony procesowe to podmioty posiadające interes prawny w korzystnym dla nich rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.

Strony procesowe dzielą się na strony czynne (występują z żądaniem rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności zgodnie z ich interesem prawnym) oraz strony bierne (przeciwko którym to żądanie jest skierowane).

Stronami czynnymi są:

- oskarżyciel publiczny (zasadniczo prokurator)

- oskarżyciel prywatny (pokrzywdzony, który wnosi i popiera przed sądem akt oskarżenia w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego)

- oskarżyciel posiłkowy (uboczny lub subsydiarny)

- pokrzywdzony (w postępowaniu przygotowawczym i przejściowym

- powód cywilny

Stronami biernymi są oskarżony i skazany;.

Oskarżony to osoba, przeciwko której wniesiono akt oskarżenia lub złożono wniosek do sądu o warunkowe umorzenie postępowania

Skazany to osoba, w stosunku do której wydano prawomocny wyrok skazujący.

 

149. PRZESŁUCHANIE ŚWIADKA

Składanie zeznań przez świadka jest jego obowiązkiem. Uchylanie się od spełnienia takiego obowiązku może spotkać się z zastosowaniem środków przymusu przewidzianych w KpK. Zeznania mają być prawdziwe. Fałszywe zeznania stanowią przestępstwo, warunkiem odpowiedzialności jest jednak pouczenie o takiej odpowiedzialności. W Polsce nie ma przysięgi religijnej. Na świadku spoczywa obowiązek złożenia przyrzeczenia, że będzie mówił prawdę, chyba że zachodzą okoliczności wyłączające jego odebranie.

Osobne miejsce zajmują dwa rodzaje świadka: świadek anonimowy (incognito) i świadek koronny.

 

150. EKSPERTYZA BIEGŁEGO

Biegłym w procesie karnym może być każdy, kto posiada tzw. wiadomości specjalne potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy. Pojęcie wiadomości specjalnych jest szerokie. Obejmuje nie tylko wiedzę z zakresu szczegółowych dyscyplin naukowych, ale i wszelką wiedzę, jakiej nie posiada przeciętnie wykształcony człowiek, np. z zakresu filatelistyki, radiestezji itp. O kwalifikacji biegłego decyduje zatem nie dyplom, lecz posiadanie odpowiedniej wiedzy w danej dziedzinie.

Ekspertyza w znaczeniu ścisłym to badanie przeprowadzone przez biegłego. Ekspertyza w znaczeniu szerszym to obok badania także opinia biegłego. Biegli dzielą się na biegłych adhoc (powoływanych okazjonalnie) oraz biegłych sądowych (ze specjalnej listy w sądzie okręgowym). O opinię można zwrócić się również do instytucji naukowej lub specjalistycznej. Od biegłych wymaga się obiektywizmu, dlatego biegłymi nie mogą być osoby, których nie wolno przesłuchiwać jako świadków.

 

151. KONTROLA I UTRWALANIE ROZMÓW

Po spełnieniu bardzo rygorystycznych warunków wolno przeprowadzić kontrolę i utrwalanie rozmów telefonicznych oraz wszelkich innych, stosując odpowiednią w tym celu aparaturę. Należy odróżnić procesową kontrolę rozmów, przewidzianą w przepisach KpK, zarządzaną dopiero po wszczęciu postępowania przygotowawczego, od operacyjno - rozpoznawczej kontroli rozmów, przeprowadzanej poza procesem karnym, uregulowanej przepisami ustaw o Policji i UOP. Procesowa kontrola rozmów dozwolona jest tylko wtedy, gdy toczące się postępowanie lub uzasadniona obawa nowego przestępstwa dotyczy jednego z enumeratywnie wymienionych przestępstw, np. zabójstwa, fałszowania pieniędzy, wymuszania pieniędzy. Organem uprawnionym do wydania postanowienia o przeprowadzeniu kontroli procesowej rozmów jest sąd. Konieczny jest jednak wniosek prokuratora. Kontrola może trwać do 3 miesięcy z możliwością przedłużenia najwyżej o dalsze 3 miesiące. Utrwalona rozmowa może być dowodem w postępowaniu karnym.

Kontrola operacyjno - rozpoznawcza dopuszczalna jest poza procesem karnym, w czasie dokonywania czynności operacyjno - rozpoznawczych. Ustawy o Policji i UOP wskazują kategorie przestępstw, w jakich kontrola jest dopuszczalna. O kontroli decyduje Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji za zgodą Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego. Taka rozmowa w zasadzie nie może być dowodem, można ją jednak nieco okrężną drogą wprowadzić jako dowód do procesu.

152. ZATRZYMANIE JAKO ŚRODEK PRZYMUSU

Zatrzymanie jest krótkotrwałe pozbawienie wolności celem zastosowania środka zapobiegawczego lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej albo oskarżonego do organu procesowego.

Czas zatrzymania jest ściśle określony w Konstytucji. Zatrzymany powinien być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu, nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.

Prawa zatrzymanego również zawarte są w Konstytucji:

- zatrzymanego należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach

- należy bezzwłocznie spisać protokół zatrzymania, będący dowodem legalności zatrzymania

- należy umożliwić zatrzymanemu nawiązanie kontaktu z adwokatem

- na żądanie zatrzymanego należy zawiadomić osobę najbliższą lub wskazaną

przez niego

- zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu rejonowego miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, niezależnie od prawa zażalenia do prokuratora na sposób przeprowadzenia zatrzymania.

 

153. PORĘCZENIE

Poręczenie jest łagodniejszym środkiem zapobiegawczym niż tymczasowe aresztowanie. Oskarżony pozostaje na wolności w zamian za gwarancję, że nie utrudni on postępowania i zgłosi się na każde wezwanie.

Rozróżniamy poręczenie:

1) Majątkowe - polega na tym, że oskarżony lub inna osoba może złożyć poręczenie w postaci pieniędzy, papierów wartościowych, zastawu lub hipoteki. Wartości, na jakie opiewa poręczenie lub zobowiązania, obligatoryjnie ulegają przepadkowi w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego. W innych przypadkach naruszenia warunków poręczenia, przepadek lub ściągnięcie jest tylko fakultatywne.

2) Społeczne - można je przyjąć od kierownictwa zakładu pracy, szkoły lub uczelni, zespołu, w którym pracuje lub uczy się oskarżony albo instytucji społecznej, której członkiem jest oskarżony. We wniosku o przyjęcie

poręczenia należy wskazać osobę, która ma wykonywać obowiązki poręczającego, tzw. rzecznika poręczenia.

3) Indywidualne - składa je osoba godna zaufania. Obowiązki jej są identyczne z obowiązkami rzecznika poręczenia.

 

 

154. ZASADA PRAWDY MATERIALNEJ

Jest to dyrektywa, w myśl której podstawę wszystkich rozstrzygnięć powinny stanowić ustalenia faktyczne zgodne z rzeczywistością.

Z definicji zasady prawdy materialnej wynika podstawowa konsekwencja w postaci obowiązku organów procesowych czynienia wszystkiego, co jest w ich mocy, aby dotrzeć do prawdy materialnej i wyciągnąć z tego faktu właściwe wnioski. Organy te powinny dążyć do ustaleń faktycznych w procesie, odpowiadających prawdzie, bez względu na zachowanie się stron w procesie. Ustalenia faktyczne mogą mieć formę procesową lub pozaprocesową. Procesowe ustalenia faktyczne są to takie stwierdzenia faktów, do których dochodzi w wyniku czynności procesowych. Takie ustalenia należy przyjmować za podstawę decyzji procesowych.

Pozaprocesowe ustalenia faktyczne nie mają na ogół bezpośredniego wpływu na decyzje procesowe.

 

155. ZASADA OBIEKTYWIZMU

Jest to dyrektywa, zgodnie z którą organ procesowy powinien mieć bezstronny stosunek do stron i innych uczestników procesu oraz nie powinien kierunkowo nastawiać się do samej sprawy.

Obiektywizm oznacza coś więcej niż bezstronność. Nie chodzi tu bowiem tylko o stosunek do stron, ale i stosunek do samej sprawy.

Dla realnego obiektywizmu konieczne jest spełnienie trzech warunków:

- niezawisłość lub co najmniej niezależność organu procesowego

- sąd powinien wziąć pod uwagę cały materiał dowodowy (zarówno świadczący na rzecz, jak i przeciw każdej ze stron)

- minimalne działanie czynników irracjonalnych, wpływających na podejmowanie decyzji.

 

156. ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI I IN DUBIOPRO REO

Zasada domniemania niewinności to dyrektywa, w myśl której oskarżonego należy traktować jak niewinnego, dopóki nie zostanie mu udowodniona wina w sposób przewidziany przez prawo karne procesowe.

Istota zasady domniemania niewinności wyraża się w nakazie traktowania oskarżonego jak niewinnego oraz krytycznego nastawienia do zarzutu wysuniętego wobec oskarżonego. Wzruszeniem (obaleniem) domniemania niewinności może być tylko prawomocny wyrok skazujący oskarżonego lub prawomocne orzeczenie o warunkowym umorzeniu postępowania.

Zasada in dubio pro reo to dyrektywa, w myśl której wszystkie nie dające się rozstrzygnąć wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego. Rozstrzyganie wątpliwości na korzyść oskarżonego dopuszczalne jest dopiero wtedy, gdy wyczerpano wszystkie możliwości ich usunięcia w postępowaniu dowodowym. Wątpliwości muszą być zatem definitywnie nierozstrzygalne.

157. ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW.

Jest to dyrektywa, zgodnie z którą organy procesowe w ocenie dowodów kierują się swoim przekonaniem nie skrępowanym ustawowymi regułami oceny, ukształtowanym natomiast pod wpływem wskazań wiedzy, doświadczenia życiowego i zasad logicznego rozumowania.

Nie wolno utożsamiać tej zasady z dowolna oceną dowodów. Zasada ta jest zasadą kontrolowanej oceny dowodów tzn.:

- organ procesowy musi się wytłumaczyć, dlaczego oparł się właśnie na tych, a nie innych dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych

- organ rozpoznający środek odwoławc/y kontroluje swobodną ocenę dowodów dokonaną przez organ pierwszej instancji.

 

158. ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI

Jest to dyrektywa, w myśl której organ procesowy powinien zetknąć się ze źródłem i środkiem dowodowym osobiście, a środkiem dowodowym, na którym opiera swe ustalenia, powinien być przede wszystkim środek dowodowy pierwotny. Każde powtórzenie wiadomości grozi jej zniekształceniem w postaci skrótów relacji i zmian w treści. Zrozumiałe jest więc dążenie prawa karnego procesowego do maksymalnego zbliżenia organu procesowego do badanego zdarzenia.

Wyjątki od zasady bezpośredniości:

- dowód pierwotny nie istnieje lub nie jest dostępny

- zachodzi potrzeba skontrolowania dowodu pierwotnego

- niektóre dowody są ze swej istoty zawsze dowodami pierwotnymi

-. wymagają tego postulaty szybkości i ekonomii procesu.

 

159. ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI I INKWIZYCYJNOSCI

Zasada kontradyktoryjności to dyrektywa, zgodnie z którą strony mają prawo do walki o korzystne dla siebie rozstrzygnięcie.

Kontradyktoryjnośc będzie zachodziła dopiero wtedy, gdy zostaną spełnione cztery warunki:

- możliwie dokładne oznaczenie przedmiotu sporu (procesu)

- istnienie przeciwstawnych sobie stron toczących spór oraz organu rozstrzygającego ten spór

- równouprawnienie stron wiodących spór - niezbędne minimum dyspozycyjności stron w procesie.

Zasada inkwizycyjnosci to dyrektywa, zgodnie z którą w procesie nie ma miejsca dla stron procesowych i badanie sprawy należy przede wszystkim do organu procesowego.

Domeną zasady kontradyktoryjności jest postępowanie główne i apelacyjne, natomiast zasada inkwizycyjnosci rządzi śledztwem i dochodzeniem.

160. ZASADA LEGALIZMU I OPORTUNIZMU

Zasada legalizmu to dyrektywa, zgodnie z która organ procesowy powołany do ścigania przestępstw zobowiązany jest, z chwilą powzięcia uprawdopodobnionej wiadomości o przestępstwie ściganym z oskarżenia publicznego, wszcząć i przeprowadzić postępowanie karne.

Przeciwstawną zasadą jest zasada oportunizmu, w myśl której organ procesowy może nie wszczynać postępowania, jeżeli wzgląd na interes społeczny czyni w danej sprawie postępowanie karne niecelowym.

Zasada legalizmu statuuje więc obowiązek wszczynania i prowadzenia postępowania, gdy tymczasem zasada oportunizmu wyraża tylko uprawnienie organu procesowego w tym zakresie.

Polskie prawo hołduje zasadzie legalizmu. Dopuszczalne są trzy wyjątki na rzecz zasady oportunizmu:

- umorzenie „absorpcyjne" postępowania

- świadek koronny

umorzenie postępowania przeciwko nieletniemu.

 

161. ZASADA PRAWA DO OBRONY

Zasada prawa do obrony to dyrektywa, w myśl której oskarżony ma prawo bronić się w procesie i korzystać z pomocy obrońcy.

Obrona materialna to podejmowanie przez jakąkolwiek osobę wszelkich czynności procesowych w celu ochrony interesów oskarżonego w procesie.

Obrona formalna to korzystanie z pomocy obrońcy przez oskarżonego. Obrońcą w polskim procesie karnym może być tylko adwokat lub z pewnymi ograniczeniami aplikant adwokacki. W zakresie obrony materialnej bardzo istotne znaczenie ma zapis, że oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.

W zakresie obrony formalnej korzystanie z pomocy obrońcy może być obligatoryjne lub fakultatywne.

Korzystanie z obrońcy jest obligatoryjne, gdy:

- oskarżony jest nieletni

- oskarżony jest głuchy, niemy lub niewidomy

- zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności

- oskarżony nie włada językiem polskim

- sąd uzna to za konieczne ze względu na okoliczności utrudniające obronę

- w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji

- toczy się postępowanie wznowione po śmierci oskarżonego na jego korzyść Należy rozróżnić obronę z urzędu od obrony z wyboru.

162. ZASADA PUBLICZNOŚCI

Zasada publiczności to dyrektywa, w myśl której wiadomości o procesie karnym powinny być dostępne społeczeństwu.

W myśl tej zasady rozprawa sądowa jest jawna, a wyjątki od niej są ściśle określone np. z powodu naruszenia porządku publicznego, obrazy dobrych obyczajów, ujawnienia tajemnicy państwowej lub służbowej, naruszenia ważnego interesu prywatnego, odczytywania zeznań świadka incognito.

Inaczej jest z postępowaniem przygotowawczym i wykonawczym. Nie są one jawne, choć prowadzący śledztwo lub dochodzenie może zezwolić dziennikarzowi na publikację wiadomości z postępowania przygotowawczego.

 

163. ZASADA UCZCIWEGO PROCESU

Jest to dyrektywa zgodnie, z którą organy procesowe powinny prowadzić postępowanie rzetelnie, z poszanowaniem godności uczestników procesu i bez nieuzasadnionej zwłoki.

Zasadę tę wyrażają następujące dyrektywy:

- organ procesowy powinien prowadzić postępowanie traktując uczestników

lojalnie

- organ procesowy powinien szanować respektować poczucie godności uczestników czynności procesowych

- organ procesowy powinien informować uczestników o ich uprawnieniach

- organ procesowy powinien prowadzić postępowanie szybko

- organ procesowy powinien zawsze wybierać takie zachowanie, które jest bardziej przyzwoite we własnym sumieniu niż w oczach osób postronnych.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

164. ŚLEDZTWO I DOCHODZENIE

Stadium postępowania przygotowawczego ma dwie podstawowe formy: śledztwo i dochodzenie.

Śledztwo ma być formą postępowania przygotowawczego w sprawach najbardziej poważnych. W zasadzie prowadzić je ma prokurator. Może je jednak prowadzić także Policja, jeżeli prokurator jej je powierzy, ale Policja nie posiada w żadnym wypadku prawa wydawania jakichkolwiek postanowień oraz wszelkich czynności związanych z przedstawieniem zarzutów lub zamknięciem śledztwa. Śledztwo obligatoryjne prowadzi się we wszystkich sprawach o zbrodnie i inne przestępstwa enumeratywnie wyliczone w KpK. Śledztwo fakultatywne może toczyć się, gdy prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy. Czasokres śledztwa nie powinien przekroczyć 3 miesięcy, ale może być wielokrotnie przedłużane przez prokuratora nadrzędnego na okres do l roku, a przez Prokuratora Generalnego nawet na czas nieoznaczony.

Dochodzenie prowadzi w zasadzie Policja, ale w sprawach o niektóre przestępstwa mogą je prowadzić także organy SG, UOP oraz organy kontroli finansowej, a także prokurator. Powinno być ono ukończone w ciągu l miesiąca, prokurator nadzorujący może je przedłużyć do 3 miesięcy, a następnie o ponowne 3 miesiące. Zakres dochodzenia może być ograniczony tylko do ustalenia, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. Należy też odróżnić dochodzenie uproszczone, które charakteryzuje znacznie zredukowany formalizm.

 

165. FAZY POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO.

Śledztwo i dochodzenie ma trzy fazy:

1) Postępowanie w sprawie - od chwili wydania postanowienia o wszczęciu

śledztwa lub dochodzenia

2) Postępowanie przeciwko podejrzanemu - od chwili wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Po przeprowadzeniu wszystkich koniecznych dowodów, zapoznaniu podejrzanego z materiałami ukończonego śledztwa lub dochodzenia wydaje się postanowienie o zamknięciu dochodzenia lub śledztwa.

3) Sporządzenie aktu oskarżenia lub postanowienia kończącemu postępowanie przygotowawcze. Postępowanie przygotowawcze kończą następujące akty:

- akt oskarżenia

- postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia (z powodu negatywnej przesłanki procesowej)

- wniosek prokuratora do sądu o warunkowe umorzenie postępowania

- wniosek prokuratora do sądu o warunkowe umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających

- postanowienie o zawieszeniu postępowania.

166. POSTĘPOWANIE PRZEJŚCIOWE

Określenie to jest nazwą doktrynalną, (w KpK nie występuje). Postępowaniu temu nadają ton następujące czynności:

1) Wstępna kontrola oskarżenia. Ma ona charakter formalny i merytoryczny. Należy głównie do prezesa sądu. Sąd może postępowanie umorzyć lub zawiesić albo zwrócić sprawę prokuratorowi.

2) Orzeczenie środków zabezpieczających na wniosek prokuratora, niekiedy połączone z równoczesnym umorzeniem postępowania z powodu niepoczytalności oskarżonego.

3) Warunkowe umorzenie postępowania na wniosek prokuratora.

4) Skazanie oskarżonego na posiedzeniu - na wniosek prokuratora i za zgodą oskarżonego. Dopuszczalne tylko przy przestępstwach zagrożonych karą pozbawienia wolności do lat 5. Oskarżony korzysta wówczas z nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nawet z odstąpienia od wymierzenia-kary.

5) Załatwianie spraw incydentalnych i wniosków dowodowych.

 

167. ROZPRAWA GŁÓWNA

Rozprawa główna jest najważniejszym etapem postępowania przed sądem pierwszej instancji. Nazywa się ją „główną" dlatego, że całe dotychczasowe postępowanie ją przygotowuje i całe następne opiera się na jej wynikach.

Rozprawa główna dzieli się na następujące etapy:

1) Rozpoczęcie rozprawy. Zaczyna się wywołaniem sprawy. Przewodniczący sprawdza obecność wezwanych osób oraz bada, czy nie ma przeszkód do rozpoznania sprawy. Na tym etapie załatwia się też dodatkowe wnioski stron.

2) Przewód sadowy. Jest to jawne i ustne zapoznawanie się sadu z meritum sprawy. Rozpoczyna się odczytaniem aktu oskarżenia, później oskarżony składa wyjaśnienia i odbywa się postępowanie dowodowe.

3) Głosy stron. Po zaniknięciu przewodu dowodowego, przewodniczący udziela głosu stronom i ich reprezentantom.

4) Wyrokowanie. Jest tajne. Najpierw odbywa się narada składu sędziowskiego nad wyrokiem. Następnie odbywa się głosowanie, po którym następuje sporządzenie ł ogłoszenie wyroku.

 

 

 

 

 

168. WSPÓLNE CECHY POSTĘPOWANIA APELACYJNEGO I ZAŻALENIOWEGO.

Konstytucja zapewnia co najmniej dwuinstancyjne postępowanie sadowe. Drugą instancję w procesie karnym stanowi postępowanie odwoławcze, które posiada dwie formy: postępowania apelacyjnego i zażalenia. Mają one następujące cechy wspólne:

- uruchamiane są tylko w wyniku skargi odwoławczej

- przysługują tylko stronom od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji

- środek odwoławczy należy wnieść w tzw. terminie zawitym

- odwołujący powinien podać, czego się domaga

- sąd odwoławczy uchyla lub zmienia zaskarżone orzeczenie jedynie w razie stwierdzenia uchybienia stanowiącego przyczynę odwoławczą (obraza przepisów prawa materialnego, obraza przepisów postępowania, błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, rażąca niewspółmierność kary lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego lub innego środka

- sąd odwoławczy uchyla też zaskarżone orzeczenie, jeżeli zaszło jedno z uchybień enumeratywnie wymienionych

- dopuszczalna jest zmiana lub uchylenie orzeczenia na korzyść oskarżonego niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów

- sąd odwoławczy może orzeczenie zmienić merytorycznie, uchylić, przekazać sprawę do rozpoznania sądowi pierwszej instancji lub postępowanie umorzyć

- zakaz pogorszenia sytuacji odwołującego się oskarżonego.

 

169. APELACJA I ZAŻALENIE

Apelacja jest środkiem odwoławczym skierowanym przeciwko nieprawomocnemu wyrokowi sądu pierwszej instancji, uruchamiającym wszechstronną kontrolę tego wyroku, zarówno pod kątem uchybień prawu, jak i uchybień w zakresie ustaleń faktycznych oraz wymiaru kary. Termin do jej wniesienia wynosi 14 dni i biegnie dla każdego uprawnionego do wniesienia apelacji od daty doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem. Od wyroków sadów rejonowych apelację rozpoznają sądy okręgowe, a sądy apelacyjne od wyroków sądów okręgowych jako sądów pierwszej instancji. Apelację można wnieść co do winy lub można ograniczyć ją tylko co do kary.

Postępowanie apelacyjne odznacza się dwiema bardzo istotnymi cechami:

- sąd odwoławczy nie może przeprowadzić postępowania dowodowego co do istoty sprawy, sąd odwoławczy powinien więc w zasadzie opierać swe ustalenia na treści protokołu rozprawy głównej

- sąd odwoławczy może merytorycznie zmienić wyrok sądu pierwszej instancji, ale na podstawie ustaleń tego sądu.

170. WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA

W przeciwieństwie do kasacji, wznowienie postępowania jest środkiem zmierzającym do usunięcia uchybień w dużym stopniu niezależnych od sądu.

Nieodzownym warunkiem wznowienia postępowania jest wniosek strony lub osoby najbliższej; jeżeli wniosek taki nie pochodzi od prokuratora, powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata.

Wznawia się postępowanie, jeżeli zachodzi jedna z wymienionych przyczyn:

- jeżeli w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia

- gdy po wydaniu orzeczenia ujawniły się nowe fakty lub dowody nie znane wcześniej sądowi

- jeżeli w wyniku orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego stracił moc lub uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego umorzenia

- gdy potrzeba taka wynikła z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na podstawie umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez RP.

 

171. POJĘCIE UCZESTNIKA PROCESU I JEGO KATEGORIE

Uczestnik procesu to kategoria zbiorcza, obejmująca każdą osobę, która spełnia funkcję wyznaczoną jej w procesie.

Wyróżniamy następujące kategorie uczestników procesu:

- organy procesowe

- strony procesowe

- reprezentanci stron procesowych - rzecznicy interesu publicznego

- osobowe źródła dowodowe

- pomocnicy organów procesowych.

 

172. ORGANY PROCESOWE W POSTĘPOWANIU PRZYGOTOWAWCZYM.

Organy procesowe to organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach procesu, niezależnie od innych uprawnień.

W postępowaniu przygotowawczym organami procesowymi są:

a) w śledztwie: prokurator, sąd, Policja

b) w dochodzeniu: Policja, prokurator, Straż Graniczna, UOP, organy uprawnione do prowadzenia dochodzenia uproszczonego, sąd.

173. ORGANY PROCESOWE W POSTĘPOWANIU GŁÓWNYM, ODWOŁAWCZYM I KASACYJNYM

W postępowaniu głównym odwoławczym i kasacyjnym organami procesowymi są:

- sąd (skład orzekający)

- przewodniczący rozprawy (składu orzekającego)

- prezes sądu (przewodniczący wydziału)

 

174. WŁAŚCIWOŚĆ SADU

Właściwość to uprawnienie organu procesowego, będące zarazem jego obowiązkiem, do dokonywania określonych czynności procesowych.

Rozróżnia się właściwość:

- rzeczową

- funkcjonalną

- miejscową.

 

175. REPREZENTANCI STRON PROCESOWYCH

Reprezentant strony procesowej to osoba działająca za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu prawnego.

Reprezentantami stron procesowych są:

- obrońcy - działają w interesie oskarżonych i skazanych

- pełnomocnicy - działają w interesie pokrzywdzonych w postępowaniu przygotowawczym i przejściowym, oskarżycieli prywatnych, oskarżycieli posiłkowych lub powodów cywilnych - przedstawiciele ustawowi - reprezentują z mocy ustawy pokrzywdzonych poniżej 18 roku życia albo ubezwłasnowolnionych całkowicie lub częściowo.

 

176. RZECZNICY INTERESU SPOŁECZNEGO.

Rzecznik interesu społecznego to osoba niezależna od stron procesowych, działająca na rzecz interesu społecznego w procesie.

Najbardziej klasycznymi rzecznikami interesu społecznego są:

- przedstawiciel społeczny

- Rzecznik Praw Obywatelskich

- Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny

- prokurator w postępowaniu adhezyjnym

177. OSOBOWE ŹRÓDŁA DOWODU

Osobowym źródłem dowodu jest osoba wezwana przez organ procesowy do dostarczenia środka dowodowego.

Do osobowych źródeł dowodu zaliczamy:

- oskarżonego - dostarcza wyjaśnień

- świadek - dostarcza zeznań

- biegły - dostarcza opinii

- osoba poddana oględzinom lub badaniom ciała

- zawodowy kurator sądowy - dostarcza wyniki wywiadu środowiskowego.

 

178. CZYNNOŚĆ PROCESOWA - POJĘCIE, PODZIAŁ

Czynnością procesową jest zachowanie się uczestnika procesu, wywołujące skutki przewidziane przez prawo procesowe.

Czynności procesowe dzielimy na:

- czynności realne (zmieniające rzeczywistość)

- oświadczenia procesowe (wyrażenia woli lub wiedzy)

- spostrzeżenia procesowe (percepcje zjawisk świata zewnętrznego)

 

179. OŚWIADCZENIA PROCESOWE

Oświadczeniami procesowymi są wyrażenia woli lub wiedzy uczestnika procesu.

Wśród oświadczeń procesowych rozróżnia się:

- oświadczenia postulujące (skargi, wnioski, akty oskarżenia, prośby, podania)

- oświadczenia władcze (decyzje w postaci orzeczeń lub zarządzeń).

 

180. UZASADNIANIE DECYZJI PROCESOWYCH

Decyzje dzielą się ma:

- orzeczenia (wyroki, nakazy, postanowienia)

- zarządzenia (decyzje w kwestiach niniejszej wagi).

Zasadą jest że wyroki uzasadnia się tylko na żądanie strony procesowej. Z urzędu uzasadnia się tylko wyroki sądów drugiej instancji i wydane na skutek kasacji, gdy zostało zgłoszone zdanie odrębne, wydawane przez sądy rejonowe w wyniku odwołań od orzeczeń kolegium.

Nakazy karne uzasadnia się zawsze. Postanowienia uzasadnia się również zawsze z wyjątkiem dopuszczenia dowodu i uwzględnienia wniosku, któremu inna strona nie sprzeciwiała się.

Zarządzenie wymaga pisemnego uzasadnienia jedynie wówczas, gdy podlega zaskarżeniu.

181. RODZAJE DOWODÓW.

Ostatnio w literaturze prawniczej i praktyce przyjęło się pojmowanie dowodu w znaczeniu środka dowodowego. Środkiem dowodowym jest nośnik informacji o fakcie podlegającym udowodnieniu.

Dowody dzielimy wg różnych kryteriów na:

- pierwotne - pochodzą od źródła dowodu, które zetknęło się bezpośrednio z faktem udowadnianym

- dowody pochodne - pochodzą od źródła dowodu pośredniczącego między źródłem pierwotnym a faktem udowadnianym

- dowody osobowe - pochodzą od osoby

- dowody rzeczowe - wszystkie pozostałe dowody

- dowody bezpośrednie - dowód dotyczący wprost faktu głównego

- dowody pośrednie - dowód dotyczący poszlaki

 

182. ZAKAZY DOWODOWE - POJĘCIE, RODZAJE (WYMIENIĆ)

Zakaz dowodowy to norma prawna zabraniająca przeprowadzenia dowodu w określonych warunkach lub stwarzająca ograniczenie w uzyskiwaniu dowodów.

Rozróżniamy następujące rodzaje zakazów dowodowych:

- zakazy dowodowe z powodu konieczności zachowania pewnych wiadomości w tajemnicy

- zakazy dowodzenia za pomocą pewnych dowodów

zakaz stosowania określonych metod dowodzenia.

 

183. ZAKAZY DOWODOWE Z POWODU KONIECZNOŚCI ZACHOWANIA PEWNYCH WIADOMOŚCI W TAJEMNICY

Do grupy tych zakazów należą:

1) Tajemnica państwowa. Dysponentami jej są właściwe organy państwowe. Przesłuchanie osób nią związanych jest dopuszczalne tylko po zwolnieniu z tajemnicy przez uprawniony organ przełożony, w praktyce resortowego ministra.

2) Tajemnica służbowa (związana z funkcjonowaniem jednostek organizacyjnych) i zawodowa (powstająca w wyniku wykonywania zawodu wymagającego zaufania innych osób). Zwolnić z niej może sąd lub prokurator. Lekarza i adwokata zwolnić z zachowania tajemnicy zawodowej może tylko sąd i tylko w przypadku, gdy jest to niezbędne dla wymiaru sprawiedliwości. W wypadku dziennikarza zwolnienia udziela sąd, a zwolnienie nie może dotyczyć informatorów i autorów, którzy zastrzegli sobie anonimowość.

 

 

184. ZAKAZY DOWODZENIA ZA POMOCĄ PEWNYCH DOWODÓW. ZAKAZY TE DZIELIMY NA:

1) Bezwarunkowe (nie można ich uchylić). Należy do nich zakaz przesłuchiwania jako świadka:

- obrońcy co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę
- duchownego co do faktów, o których dowiedział się podczas spowiedzi.

2) Warunkowe (zależne od woli pewnych osób). Należy do nich:

- zakaz przesłuchiwania świadka, który skorzystał z prawa odmowy zeznań, jako osoba najbliższa oskarżonemu

- zakaz przesłuchiwania świadka, który złożył wniosek o zwolnienie od złożenia zeznania, gdyż pozostaje w szczególnie bliskim stosunku osobistym z oskarżonym i którego organ procesowy zwolnił z takiego obowiązku.

 

185. ZAKAZ STOSOWANIA OKREŚLONYCH ZASAD DOWODZENIA

Nie mogą stanowić dowodu wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub stosowanie hipnozy albo środków chemicznych lub technicznych, wpływających na procesy psychiczne przesłuchiwanej osoby albo mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem.

 

186. OGLĘDZINY I OTWARCIE ZWŁOK

Oględziny zwłok przeprowadza się zwykle w miejscu ich znalezienia. Do czasu przybycia biegłego oraz prokuratora lub sądu wolno je przemieszczać lub ruszać tylko w razie konieczności. Oględzin zwłok dokonuje prokurator lub sąd postępowaniu sądowym, z udziałem lekarza, w miarę możliwości z zakresu medycyny sądowej. W wypadkach nie cierpiących zwłoki może to uczynić Policja,
ale musi o tym niezwłocznie powiadomić prokuratora.

Otwarcie zwłok (sekcję zwłok) przeprowadza biegły w obecności prokuratora lub sądu.

 

187. WYWIAD ŚRODOWISKOWY

Jest to badanie osobowości oskarżonego i jego środowiska, przeprowadzane przez zawodowego kuratora sądowego. Zarządza je Policja (w dochodzeniu), prokurator lub sąd. Jest ono w zasadzie fakultatywne. Wywiad środowiskowy jest -obligatoryjny, gdy:

- oskarżony o zbrodnię w chwili czynu nie ukończył 21 roku życia

- istnieje uzasadniona wątpliwość co do poczytalności oskarżonego

- oskarżony jest podejrzany o umyślne przestępstwo przeciwko życiu

188. ZATRZYMANIE RZECZY

Zatrzymanie rzeczy przeprowadza się celem pozyskania dla postępowania karnego rzeczy, która może stanowić dowód w sprawie lub która podlega zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych o charakterze majątkowym albo roszczeń o naprawienie szkody.

Podstawą prawną zatrzymania rzeczy jest postanowienie sądu lub prokuratora, w wypadku nie cierpiącym zwłoki - nakaz kierownika jednostki Policji lub innego uprawnionego organu, a w ostateczności nawet okazanie legitymacji służbowej (konieczne jest zatwierdzenie przez sąd lub prokuratora).

 

189. PRZESZUKANIE

Przeszukanie przeprowadza się, gdy dobrowolne zatrzymanie rzeczy nie wchodzi w rachubę lub gdy trzeba znaleźć ukrywającą się osobę podejrzaną.

Organy uprawnione do decydowania i przeprowadzania przeszukania są identyczne jak w przypadku zatrzymania rzeczy. Przeszukanie osoby i odzieży na niej powinna w miarę możności przeprowadzać osoba tej samej płci.

Przeszukanie pomieszczenia zamieszkałego w porze nocnej dopuszczalne jest tylko w wypadkach nie cierpiących zwłoki.

190. Środki zapobiegawcze - pojęcie, rodzaje, funkcje.

Środki zapobiegawcze to środki przymusu stosowane wobec oskarżonego celem zabezpieczenia prawidłowego toku procesu.

KpK przewiduje następujące środki zapobiegawcze:

- tymczasowe aresztowanie

- poręczenie

- dozór Policji

- nakazy i zakazy zachowania

- zakaz opuszczania kraju

- list żelazny.

Funkcje środków zapobiegawczych:

-                    funkcja prewencyjna - zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania

-                    funkcja ochronna - zapobieganie popełnieniu nowego przestępstwa przez oskarżonego.

 

 

 

191. REGUŁY STOSOWANIA ŚRODKÓW ZAPOBIEGAWCZYCH

Obowiązują cztery podstawowe reguły stosowania środków zapobiegawczych:

- reguła wyłącznej kompetencji sądu i prokuratora (prokurator może stosować środki zapobiegawcze tylko w czasie postępowania przygotowawczego, tylko sąd może stosować tymczasowe aresztowanie)

- reguła wysokiego prawdopodobieństwa winy oskarżonego

- reguła minimalizacji środków zapobiegawczych

- reguła adaptacji środka zapobiegawczego do sytuacji procesowej.

 

192. PODSTAWY STOSOWANIA TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA

Aby zastosować tymczasowe aresztowanie musi zachodzić podstawa ogólna, a więc wysoki stopień prawdopodobieństwa, że oskarżony popełnił przestępstwo, oraz przynajmniej jedna z podstaw szczególnych:

- zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego

- zachodzi uzasadniona obawa matactwa

- zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony może popełnić przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu.

 

193. ZAKAZY STOSOWANIA TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA.

Należy zrezygnować z tymczasowego aresztowania, gdy wchodzą w rachubę zakazy stosowania tymczasowego aresztowania:

- jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie wolności powodowałoby poważne niebezpieczeństwo dla życia oskarżonego lub pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla niego lub jego najbliższej rodziny.

- tymczasowego aresztowania nie stosuje się, gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia

tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności do l roku. Wszystkie te zakazy są względne.

 

194. CZASOKRESY TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA

Tymczasowe aresztowanie sąd rejonowy oznacza na czas nie dłuższy niż 3 miesiące.

Na wniosek prokuratora sąd pierwszej instancji może przedłużyć na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy.

Łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat.

Sąd apelacyjny może dokonać przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania na wniosek sądu, przed którym toczy się postępowanie, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora, w przypadku zawieszenia postępowania, przedłużającą się obserwacją psychiatryczną itp.

 

195. DOZÓR POLICJI I ZAKAZ OPUSZCZANIA KRAJU

Istota dozoru polega na tym, że oskarżony pozostając na wolności zobowiązany jest do stosowania się do szczególnych wymagań określonych w postanowieniu sądu lub prokuratora (zakaz wydalania się określonego miejsca pobytu, zgłaszanie się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu itp.).

Przewidziane są dwie formy zakazu opuszczania kraju:

- zakaz prosty

- zakaz złożony (połączony z zatrzymaniem dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy lub z zakazem wydania takiego dokumentu).

 

196. LIST ŻELAZNY

Jest to swoista umowa zawarta między właściwym miejscowo sądem okręgowym a oskarżonym przebywającym za granicą, zgodnie z którą oskarżony stawi się do sądu lub prokuratora w postępowaniu przygotowawczym w oznaczonym terminie i będzie przestrzegał określonych przez sąd warunków, w zamian za co będzie odpowiadał z wolnej stopy:

- zachodzi uzasadniona obawa matactwa

- zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony może popełnić przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu.

 

193. ZAKAZY STOSOWANIA TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA

Należy zrezygnować z tymczasowego aresztowania, gdy wchodzą w rachubę zakazy stosowania tymczasowego aresztowania:

- jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie wolności powodowałoby poważne niebezpieczeństwo dla życia oskarżonego lub pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla niego lub jego najbliższej rodziny.

- tymczasowego aresztowania nie stosuje się, gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia

- tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności do l roku. Wszystkie te zakazy są względne.

 

194. CZASOKRESY TYMCZASOWEGO ARESZTOWANIA

Tymczasowe aresztowanie sąd rejonowy oznacza na czas nie dłuższy niż 3 miesiące.

Na wniosek prokuratora sąd pierwszej instancji może przedłużyć na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy.

Łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat.

Sąd apelacyjny może dokonać przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania na wniosek sądu, przed którym toczy się postępowanie, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora, w przypadku zawieszenia postępowania, przedłużającą się obserwacją psychiatryczną itp.

 

195. DOZÓR POLICJI I ZAKAZ OPUSZCZANIA KRAJU

Istota dozoru polega na tym, że oskarżony pozostając na wolności zobowiązany jest do stosowania się do szczególnych wymagań określonych w postanowieniu sądu lub prokuratora (zakaz wydalania się określonego miejsca pobytu, zgłaszanie się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu itp.).

Przewidziane są dwie formy zakazu opuszczania kraju:

- zakaz prosty

- zakaz złożony (połączony z zatrzymaniem dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy lub z zakazem wydania takiego dokumentu).

- istnienie stron procesowych jako osób fizycznych

- wniosek pokrzywdzonego o ściganie

- immunitety formalne.

202. POSTĘPOWANIE SPRAWDZAJĄCE.

Śledztwo lub dochodzenie wolno wszcząć tylko wtedy, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Często zachodzą wątpliwości czy posiadane informacje o przestępstwie są wiarygodne. Wówczas można przeprowadzić postępowanie sprawdzające, trwające nie dłużej niż 30 dni, w którym ustala się wiarygodność zawiadomienia o przestępstwie. Sprawdzanie przybiera postać nieformalnych rozpytań, zbierania dokumentów i informacji. Jeśli podejrzenie okazuje się uzasadnione, należy wydać postanowienie o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa. W przeciwnym wypadku wydaje się postanowienie o odmowie wszczęcia.

 

203. DOCHODZENIE WSTĘPNE („W NIEZBĘDNYM ZAKRESIE").

Prowadzi się je w każdej sprawie, gdy zachodzi wypadek nie cierpiący zwłoki, a więc gdy trzeba zabezpieczyć ślady i dowody przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, nie czekając na formalne wszczęcie dochodzenia lub śledztwa. Przeprowadza je prokurator lub Policja (najczęściej).
Dochodzenie wstępne może trwać do 5 dni. Kończy się wydaniem postanowienia o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa albo postanowieniem o umorzeniu.

 

204. CZYNNOŚCI SĄDOWE W POSTĘPOWANIU PRZYGOTOWAWCZYM.

Sąd wpływa na postępowanie przygotowawcze pośrednio i bezpośrednio.

Pośredni wpływ sadu polega na tym, że w czasie postępowania sądowego sąd ocenia materiał dowodowy, utrwalony podczas postępowania przygotowawczego.

Bezpośredni wpływ sadu to:

- podejmowanie decyzji w pierwszej instancji, wyłącznie zastrzeżonych sądowi (środki zapobiegawcze, zwolnienie z tajemnicy, umorzenie postępowania)

- korygowanie dotychczasowych decyzji i czynności dzięki rozpatrywaniu wniesionych na nie zażaleń

- przesłuchiwanie świadków, których nie będzie można przesłuchać na
rozprawie.

205. WARUNKI I PODSTAWY WNIESIENJA KASACJI ,.ZWYCZAJNEJ".

Kasację rozpatruje Sąd Najwyższy. Każda ze stron może wnieść kasację pod pięcioma warunkami:

- wyczerpanie instancji

- zaskarżenie jedynie rozstrzygnięcia naruszającego prawa odwołującego lub szkodzącego jego interesom (z wyjątkiem prokuratora)

- przymus adwokacki

- dotrzymanie terminu zawitego 30 dni od daty doręczenia orzeczenia sądu odwoławczego

- uiszczenie opłaty kasacyjnej

Kasacja może być wniesiona tylko w razie zaistnienia:

- bezwzględnej przyczyny odwoławczej

- innego rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć wpływ na treść orzeczenia.

 

---