|
System środowiska przyrodniczego ma charakter przestrzenny. Zjawiska występujące na określonych obszarach są ściśle powiązane z działalnością ludzką. Konieczna zatem jest obserwacja funkcjonowania systemów, badanie ich przemian oraz rejestracja wszystkich skutków oddziaływań człowieka na te systemy. Dziedziną, która zajmuje się organizacją przestrzeni geograficznej na użytek człowieka jest PLANOWANIE PRZESTRZENNE.
Planowanie przestrzenne i gospodarowanie przestrzenią określa czynniki zmian społeczno- gospodarczych i mechanzmy przemian przestrzennych, diagnozuje stan zagospodarowania przestrzennego, wskazuje miejsca o zaburzonej równowadze ekologiczno - ekonomicznej, określa międzyregionalne przepływy zanieczyszczeń środowiska przyrodniczego i prognozuje rozwój gospodarczy zgodny z zasadami zrównoważonego rozwoju. Realizacja takiej koncepcji w zakresie gospodarowania przestrzenią zapewnia warunki utrzymania równowagi przyrodniczej i stanowi podstawę sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
Przedsiębiorstwo GEPOL oferuje Państwu przygotowanie pełnej dokumentacji, która zgodnie z ustawą prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001, Nr 62, poz.627) winna poprzedzać opracowanie planów zagospodarowania przestrzennego oraz studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gmin. Obejmuje ona:
Inwentaryzację i waloryzację środowiska przyrodniczego dla różnych potrzeb (osadnictwa, rolnictwa, turystyki i rekreacji),
Opracowanie ocen oddziaływania inwestycji na środowisko przyrodnicze,
Przygotowanie opracowań ekofizjograficznych (podstawowych i problemowych).
Opracowania wykonywane są na podstawie kompleksowych badań i pomiarów terenowych, analizy danych teledetekcyjnych, archiwalnych materiałów kartograficznych, planistycznych, inwentaryzacyjnych, studialnych. Prezentacja wyników badań obejmuje część kartograficzna i opisową, na którą składa się:
Rozpoznanie i charakterystyka stanu oraz funkcjonowania środowiska przyrodniczego,
Diagnoza środowiska przyrodniczego (ocena odporności środowiska przyrodniczego na degradację, ocena stanu zanieczyszczeń i zagrożeń środowiska przyrodniczego),
Prognoza dalszych zmian zachodzących w środowisku ze wskazaniem kierunków użytkowania i zagospodarowania zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju,
Określenie uwarunkowań ekofizjograficznych w postaci wniosków, analiz, prognoz i ocen.
Narzędziem wspomagającym oprogramowanie wymienionych dokumentów, stosowanym z dużym doświadczeniem przez przedsiębiorstwo GEPOL jest Geograficzny System Informacji Przestrzennej (GIS) organizujący informacje o terenie w formie bazy danych. Baza danych charakteryzuje obiekty i zjawiska przestawione na mapie pod względem ilościowym i jakościowym. Konstrukcja bazy w formie warstw tematycznych daje możliwość analizy i syntezy danych oraz wymiany informacji z innymi systemami GIS. Umożliwia także rejestrację zmian, co pozwala na określenie dynamiki przestrzenno - czasowej analizowanych zjawisk.
Przedsiębiorstwo GEPOL dysponuje numerycznymi bazami danych z zakresu:
formy ochrony środowiska przyrodniczego;
degradacja komponentów środowiska przyrodniczego: degradacja powierzchni terenu, degradacja gleb, degradacja lasów, degradacja wód powierzchniowych, degradacja wód podziemnych, degradacja powietrza atmosferycznego, inwestycje szczególnie szkodliwe dla środowiska przyrodniczego;
przeciwdziałanie degradacji środowiska przyrodniczego;
rekultywacja środowiska;
nieużytki;
topograficzne działy wodne;
wody powierzchniowe (sieć rzeczna, naturalne i sztuczne zbiorniki wodne, obszary podmokłe);
wypływy wód podziemnych (źródła stałe i okresowe, młaki i wycieki);
wody podziemne pierwszego poziomu;
przepuszczalność gruntów (w sześciu klasach);
zjawiska i obiekty gospodarki wodnej (rodzaj zbiorników wodnych i ich funkcje, obszary drenowane i nawadniane, groble i wały przeciwpowodziowe, klasy zanieczyszczenia wód powierzchniowych, zrzuty ścieków z określeniem ich rodzaju, zasięg kanalizacji, zasięg lejów depresyjnych, obszary antropogenicznych przekształceń terenu, oczyszczalnie ścieków, przerzuty wody);
posterunki hydrometrycznych pomiarów stacjonarnych (posterunki opadowe, wodowskazowe i pomiarów wód podziemnych);
oznaczenia uzupełniające.
Tak bogaty zasób informacji o terenie pozwala nam na rozwiązanie szeregu zagadnień związanych z planowaniem przestrzeni i ochrona środowiska przyrodniczego. Oferujemy również nasze bazy danych urzędom, instytucjom, planistom szczebla krajowego, regionalnego i lokalnego zajmującym się problematyką z tego zakresu.
Geneza: FRANCJA 1607pierwsze prawo regulujące linie zabudowy; 1808przepisy dotyczące zabudowy otoczenia cmentarzy; 1902podstawy prawne do wydania przepisów sanitarnych oraz pozwoleń na wykonywanie zabudowy; 1852 dekret dotyczący linii zabudowy i wznoszenia budowli w Paryżu. Wszystkie te dokumenty miały charakter policyjny i miały zapobiegać naruszeniu interesu publicznego związanego z prowadzonymi działaniami budowlanymi. Przełomem była I wojna światowa w wyniku której ogromne zniszczenia zmusiły Francje do stworzenia instytucji uproszczonego planu zagospodarowania przestrzennego, który obejmował wszystkie ogólne zagadnienie dotyczące planowania. Do 1939 1/4francuskich miast miała własne plany uproszczone. Według ustawy z 1943 przepisami budowlanymi objęto wszystkie zurbanizowane obszary Francji przez wprowadzenie instytucji pozwolenia budowlanego. Jej przepisy dały początek planowaniu regionalnemu i rozpoczęły współczesny system planowania Francji. Powstały 2mechanizmy planowania: 1.regulacyjny-odnoszacy się do długofalowej polityki przestrzennej państwa; 2.operacyjny-odnoszacy się do zabudowy i zmian w sposobie użytkowania terenowa na konkretnych obszarach, które przeznaczone są już pod jakąś działalność inwestycyjna.
NIEMCY system planowania rozwinął się w wyniku rozwoju przemysłowego po okresie I wojny światowej. W wyniku koncentracji ludności zacierały się granice poszczególnych osiedli i planowanie miejscowe przeradzało się w związki gmin powstające dla wspólnych celów planistycznych. W 1933 starano się stworzyć centralny system planowania przestrzennego dla całych Niemiec i krajów im podległych. System ten kierował powstawaniem autostrad, lotnisk i urządzeń wojskowych. Współczesny system planowania przestrzennego Niemiec rozwinął się po 1945 roku. W 1957 kraje związkowe i Federacja zawarły porozumienie odnośnie ogólnopaństwowego zagospodarowania przestrzennego. Zaczęły powstawać pierwsze systemy planistyczne. W 1965 uchwalono pierwsza ustawę z zagospodarowaniu przestrzennym a w 1975 pionierski federalny program zagospodarowania przestrzennego Niemiec. HOLANDIA: planowanie powstało z publiczna gospodarka mieszkaniowa a podstawami były ustawy o mieszkalnictwie z1901. Właściwy system planowania przestrzennego powstał jednak dopiero pod koniec lat 70tych naszego wieku na podstawie ustawy o planowaniu przestrzennym z 1962, później znowelizowanej w 1985.
POLSKA: II RP: Pierwszy próby miały miejsce po odzyskaniu niepodległości. W okresie międzywojennym dużą rangę miały rozporządzenia Prezydenta RP z lutego 1928 o prawie budowlanym i zabudowie osiedli. Przepisy nakładały obowiązek opracowywania szczegółowych planów zabudowy miast i osiedli, były bardzo nowatorskie w tamtych czasach ale doskonale spełniały swoja role. I cześć w całości omawiała przepisy z zakresu planowania przestrzennego a w szczególności: podział i scalanie terenów, parcelacja działek, problematyka planów zabudowy, przebudowa działek zaplanowanych wadliwie. Zgodnie z rozporządzeniami Rady Ministrów z 1938 i 1939 odnoszącymi się do „przygotowania w czasie pokoju do obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej w dziedzinie regulacji i zabudowy osiedli oraz budownictwa publicznego i prywatnego” na terenach przeznaczonych na nowo powstałe osiedla tylko 60% obszaru mogło być przeznaczone na budowle i arterie komunikacyjne zaś pozostała część powinna stanowić obszar zieleni miejskiej i urządzeń publicznych. Postępowanie planistyczne było jawne. Plany dla miast sporządzał zarząd miejski zaś dla pozostałych obszarów wydział powiatowy. Uchwalanie planu należało odpowiednio do rady miejskie lub powiatowe. Jeżeli na terenach objętych planem były obiekty państwowe lub publiczne właściciele mogli wnosić zastrzeżenia które były wiążące dla organów tworzących plan. Gmina musiała wtedy dać odszkodowanie tym właścicielom którzy ponieśli rzeczywiste straty i wnieśli szkodę do rozpatrzenia, była to renta planistyczna. Plan zabudowy obowiązywał właścicieli i użytkowników terenów oraz władze budowlane. Nie można było przebudowywać powstałych budynków ani wznosić nowych na terenach przeznaczonych pod arterie komunikacyjne, urządzenia użyteczności publicznej, uprawę polna lub leśną. Plan zabudowy był aktem prawnym porządkującym wszystkie zagadnienia z zakresu inwestycji budowlanych oraz wskazywał zamierzone kierunki rozwoju miasta. W 1936 powstała nowelizacja do prawa budowlanego która stworzyła z niego podstawę do sporządzania regionalnych planów zabudowy. Wybuch wojny uniemożliwił jednak jego realizacje.
PRL: po wojnie stare przepisy dotyczące planowania nie miały zastosowania. 2 kwietnia 1946 wprowadzono dekret o planowym zagospodarowaniu przestrzennym kraju. Był on nastawiony na centralizacje państwa i na traktowanie interesu państwa ponad interes obywateli. Dalszy komentarz jest zbędny. 31 stycznia 1961 po zmianach politycznych uchwalono ustawę o zagospodarowaniu przestrzennym według której planowanie przestrzenne stało się częścią systemu gospodarki planowej. Planowanie przestrzenne powinno opierać się na perspektywistycznych planach rozwoju gospodarki narodowej i na wieloletnich narodowych planach gospodarczych. Plany sporządzano na trzech szczeblach: 1.ogólnopaństwowym; 2.regionalnym dla poszczególnych województw lub ich części; 3.miejscowym dla mniejszych jednostek osadniczych. Plany były ułożone hierarchicznie. Plan wyższego stopnia był podstawa dla planu niższego. Możemy wyróżnić plany kierunkowe, perspektywiczne lub etapowe. Związek planów zagospodarowania z narodowymi planami gospodarczymi polegał na tym ze inwestycje prowadzone przez państwo musiały być przestrzennie skorygowane ze stanem istniejącym. Do 1974 kiedy to wprowadzono ustawę Prawo Budowlane planowanie przestrzenne było traktowane jako rodzaj planowania gospodarczego. Nowa ustawa wraz z późniejszym rozporządzeniem RM dala możliwość wprowadzania gminom uproszczonych planów zagospodarowania przestrzennego. Koniec lat 70tych to okres w którym trudno było powiedzieć jakie właściwie obowiązują normy i prawa odnośnie planowania przestrzennego dlatego sejm uchwalił 12 lipca 1984 nowa ustawę o planowaniu przestrzennym która integrowała planowanie społeczno-gospodarcze z planowaniem przestrzennym. Planowanie przestrzenne miało być traktowane jako element planowania terytorialnego. Możliwości i trudności w rozwoju społeczno-gospodarczym wynikające z planów zagospodarowania przestrzennego powinny zawierać się w planach społeczno-gospodarczych i na odwrót. Ustawa określała iż regionalne plany zagospodarowania mogą mieć zasięg wojewódzki lub mogą wykraczać poza jego obszar zaś terytorialne plany społeczno-gospodarcze mogą się zawierać tylko na terenie województwa. Widzimy tutaj ponownie przewagę planowania gospodarczego nad przestrzennym co nie miało mieć miejsca w nowej ustawie. Nowa ustawa wprowadziła tzw. plany obszarów funkcjonalnych. Jeżeli chodzi o hierarchie to miały występować obustronne zależności jednak nie były one egzekwowane. Plany niższe mogły kierować wnioski do planów wyższych i na tym kończyła się dwustronność działania. Proces planowania został w pewien sposób uspołeczniony przez powoływanie odpowiednich organów opiniodawczych i doradczych, istniała również instytucja konsultacji społecznej na poziomie tworzenia jaki i realizowania planów. Uchwalone plany musiały być publikowane aby jak najszybciej trafiły do swoich przyszłych adresatów. Jeżeli chodzi o lokalizacje inwestycji to regulowało ja rozporządzenie RM z 1977. Lokalizacja szła w nim ściśle w parze za planem przestrzennym jednak po 1984 wprowadzono 2etapowy proces lokalizacji inwestycji: 1 etapem było udzielanie wskazań lokalizacyjnych zaś 2 etapem było wydanie decyzji o ustaleniu lokalizacji.
Lata90 następuje przełom społeczno-polityczny państwa, odejście od gospodarki centralnie planowanej i scentralizowanego systemu planowania, pojawiają się wyspecjalizowane organy państwowe i terytorialne odpowiedzialne za planowanie przestrzenne. 7 lipca 1994 uchwalono nowa ustawę o zagospodarowaniu przestrzennym która miała wyjść naprzeciw wszystkim stawianym jej wymaganiom związanym z funkcjonowaniem nowego państwa i udało się. Kwestie sporną stanowiły głównie zagadnienia dotyczące nowego podziału administracyjnego kraju, członkostwo UE, podział zadań miedzy państwo a samorząd, brak znajomości rozwiązań planistycznych w gospodarce rynkowej. Według nowej ustawy prawa własności nieruchomości kształtują ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, każdy ma jednak prawo do zagospodarowania własnej nieruchomości i każdemu przysługuje prawo do odszkodowania za ewentualne szkody poniesione w wyniku uchwalenia planu miejscowego. W nowym systemie następuje szeroka decentralizacja i komunalizacja, gmina zyskuje pełną swobodę w procesie planistycznym i to ona staje się podstawa całego systemu. Państwo zajmuje się jedynie koordynacja i realizacja programów o znaczeniu ponadlokalnym. Następuje zerwanie z zasada obowiązku tworzenia planów zagospodarowania przestrzennego przez gminy. Plany mogą być tworzone tylko dla pewnych obszarów gminy, które ich potrzebują. Dzięki nowej ustawie zniknęła zasada hierarchii planów. Zdanie państwa jak i gminy stały się równorzędne.
Zasady planowania przestrzennego:
1.zasada zrównoważonego rozwoju: stanowi podstawę polskiego systemu planistycznego. Zakłada ona takie wykorzystanie przestrzeni w którym zachowana jest naturalna równowaga pomiędzy wszystkimi elementami środowiska w którym żyje człowiek tak aby ich zasobów wystarczyło dla obecnych i przyszłych pokoleń. Organy zajmujące się planowaniem przestrzennym musza wykonywać swoje zadania zgodnie z ta zasada. Granice postrzegania tej zasady wyznaczają: ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym, Prawo ochrony środowiska z 2001, ustawa o ochronie przyrody z 1991.
2.zasada ochrony innych wartości wysoko cenionych: przestrzeganie tej zasady oznacza ze w procesie planowania przestrzennego należy uwzględnić w szczególności: walory architektoniczne i krajobrazowe terenów, wymagania ładu przestrzennego, wymogi ochrony środowiska, ochrony zdrowia, dziedzictwa kulturowego i dóbr kultury, prawa własności, potrzeby obronnościowe, walory ekonomiczne przestrzeni. Postrzeganie tych zasad musi odbywać się w granicach określonych przez ustawy. Przy omawianiu tej zasady pojawia się grupa pojęć nieostrych, czyli takich w stosunku do których nie ma żadnych szczegółowych przepisów ani definicji ich określających. Zaliczamy do nich: lad przestrzenny, urbanistyka, architektura. Wyrażenia nieostre kontrolowane są przez sad administracyjny. Zrozumienie ich znaczenia mogą ułatwić następujące ustawy: ustawa o ochronie dobór kultury, ustawa o muzeach, prawo budowlane, prawo ochrony środowiska, ustawa o ochronie przyrody, ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych. 3.zasada ochrony interesu prawnego podmiotów dotkniętych ustaleniami planistycznymi: własność podlega ochronie konstytucyjnej. Każdy w granicach przepisów ustaw, współżycia społecznego, społeczno-gospodarczego przeznaczenia własności ma prawo korzystać z rzeczy i może nimi rozporządzać. Ustawowe ograniczanie własności wynika z prawa cywilnego, prawa administracyjnego lub prawa budowlanego. W prawie do zagospodarowania terenu z właścicielem zrównany jest każdy, kto posiada tytuł prawny do tego terenu. Możliwości zagospodarowania terenu określa prawo cywilne , ponieważ mogą być one rożne w zależności od posiadanego tytułu. Właściciel terenu musi tak nim gospodarować aby nie naruszać interesu prywatnego innych obywateli. Ochrona interesu prywatnego zawarta w ustawie o zagospodarowaniu przestrzennym znajduje odzwierciedlenie w prawie budowlanym. Obiekt budowlany należy projektować, budować oraz utrzymywać zgodnie z poszanowaniem uzasadnionych interesów osób trzecich. Ochrona interesów osób trzecich obejmuje zapewnienie dostępu do drogi publicznej; ochronę przed zanieczyszczeniami gleby, powietrza oraz wody; ochronę przed pozbawieniem możliwości korzystania z wody, energii, ciepła, kanalizacji, łączności oraz dopływu światła dziennego; ochronę przed dokuczliwym hałasem i wibracjami.
4.zasada samodzielności planistycznej gminy oraz inne zasady: decentralizacja państwa spowodowała podział zadań gminy na własne i zlecone. Zadania własne to takie które gmina musi wykonywać i w stosunku do nich jest zupełnie samodzielna. Do zadań własnych gminy zaliczyć możemy ustalanie przeznaczenia i zasad zagospodarowania terenów. Ustalenia te zawarte są w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Plan zagospodarowania przestrzennego jest podstawowym aktem normatywnym określającym sposób wykorzystania prawa własności. Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym dokładnie normuje zasady i tryb tworzenia planów. Naruszenie tych zasad może doprowadzić do wycofania w całości lub w części opracowanego wcześniej planu. Inne ustawy na podstawie których można uchylić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego to: prawo ochrony środowiska, ustawy o ochronie przyrody, ustawy o lasach; ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, prawo wodne. Nadzór nad działalności prawna gminy sprawuje wojewoda. Każdy z podmiotów biorących udział w procesie planowania ma swoje ściśle określone zadania, które sprawuje przy udziale społecznym. Podział zadań zapewnia spójność i przejrzystość systemu planowania oraz uniemożliwia powielanie wykonywania tych samych zadań przez różne podmioty.
Podmioty planowania przestrzennego
Gmina - jako podstawowa jednostka samorządu terytorialnego jest jednocześnie podstawowym ogniwem systemu planowania przestrzennego. Poszczególni ustawodawcy przyznają jej władztwo planistyczne, dzięki czemu dysponuje ona przestrzenią. Ustawa o samorządzie gminnym stanowi, że gmina wykonuje zadania publiczne i jedną z kategorii, które należą do zadań własnych gminy są sprawy związane z ładem przestrzennym i ekologicznym (planowanie przestrzenne, ochrona środowiska itp.). Za realizację zadań odpowiadają organy gminy: rada gminy, wójt, burmistrz lub prezydent. Do wyłącznej właściwości rady należy min: stanowienie o organizacji i kierunkach działania gminy w tym uchwalania planów przestrzennych i programów gospodarczych. Do organu wykonawczego (wójt, burmistrz lub prezydent) należy przygotowanie projektów uchwał rady i określenie sposobu ich wykonywania, w tym sporządzanie gminnych aktów planowania przestrzennego. Gminy dla potrzeb planistycznych mogą tworzyć związki miedzygminne, stowarzyszenia lub wspólnoty. Powoływanie tego rodzaju współpracy umożliwia sprawniejsza realizacje wykonywanych zadań.
Znaczącą rolę w systemie planowania przestrzennego odgrywa województwo, które pełni funkcje zwornika pomiędzy planowaniem realizacyjnym gminy i polityką państwa. Do zadań województwa należy min: kształtowanie i utrzymywanie ładu przestrzennego oraz zachowanie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. Do organu stanowiącego województwa, jakim jest sejmik województwa należy min: uchwalanie strategii rozwoju województwa, planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz programów wojewódzkich.
Powiat jako podmiot planowania przestrzennego odgrywa mniej znaczącą role. Organy powiatu mogą prowadzić jedynie niewiążące analizy i studia planistyczne. Do właściwości powiatu pozostaje min: ochrona środowiska i zagospodarowanie przestrzenne w wymiarze lokalnym i ponadgminnym, w tym gospodarka wodna i gospodarka nieruchomościami.
Istotnym podmiotem w systemie planowania przestrzennego jest administracja rządowa, która jest odpowiedzialna za kształtowanie i realizację polityki przestrzennej państwa na szczeblu centralnym jak i terenowym. Terenowa administracja rządowa odgrywa niewielką role i jej kompetencje kierują się na rejestrowaniu zadań rządowych i negocjowania warunków ich wprowadzania do planów miejscowych. Znaczącą rolę w kształtowaniu i realizacji polityki przestrzennej państwa pełnia naczelne i centralne organy administracji publicznej. Centralna administracje rządową tworzą: Rada Ministrów, prezes Rady Ministrów, ministrowie oraz kierownicy centralnych organów administracji rządowej.
Rada Ministrów ma ograniczony wpływ na planowanie przestrzenne, ustala jedynie zakres w jakim koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju stanowi podstawę sporządzania programów rządowych. Znacząca role w kształtowaniu i realizacji polityki przestrzennej kraju ogrywa Prezes Rady Ministrów. Do jego obowiązku należy przekładanie Sejmowi koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju oraz okresowych raportów o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju. Istotnym podmiotem prowadzącym prace na programowaniu i prognozowaniu oraz zagospodarowaniu przestrzennym kraju jest Rządowe Centrum Studiów Strategicznych. Szczególna role w z zakresie planowania przestrzennego odgrywa minister właściwy dla gospodarki przestrzennej, w którego to kompetencji jest dział administracji rządowej w tym: gospodarka przestrzenna i mieszkaniowa. Obecnie jest nim Minister Infrastruktury. Sprawuje on nadzór nad Prezesem Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast. Ten z kolei jest organem rządowym właściwym w sprawach gosp. przestrzennej i mieszkaniowej. Przy prezesie UMiRM działa jako organ doradczy Główna Komisja Urbanistyczno-Architektoniczna. Ostatnim organem wpływającym na kształt planowania przestrzennego kraju jest Sejm wraz z Senatem.
Sejm uchwala akty planistyczne określające podstawowe kierunki rozwoju gospodarczego i przestrzennego kraju, w tym koncepcję polityki przestrzennego zagospodarowania kraju.
Uwarunkowania prawne:
Podstawowym aktem prawnym normującym zagadnienia z zakresu gospodarowania przestrzenią jest ustawa z dnia 27 marca 2003 o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Wcześniejszym dokumentem który poruszał tożsame zagadnienia była ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994. Określała ona zakres i sposoby postępowania w sprawach przeznaczenia terenów na określone cele. Dawała wytyczne do tworzeniu zasad zagospodarowania terenu. Jako podstawę wszelkich działań planistycznych stawiała zasadę ekorozwoju. Jej zadaniem było rozstrzyganie konfliktów pomiędzy obywatelami, państwem i samorządami. Przy procesie gospodarowania przestrzenia powinno uwzględniać się następujące czynniki: wymagania ładu przestrzennego i architektury; walory architektoniczne i krajobrazowe; wymagania ochrony zdrowia i środowiska; bezpieczeństwo ludzi i mienia; potrzeby niepełnosprawnych; potrzeby obronności i bezpieczeństwa narodowego; wymagania dziedzictwa kulturowego i dóbr kultury; poszanowanie prawa własności. Dzięki tej ustawie miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego jest jedynym aktem, który w sposób prawny określa sposoby zagospodarowani terenu. W przypadku gdy miejscowy plan nie zostanie uchwalony jako jego zamiennik funkcjonuje decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Rozbudowa struktur samorządowych w 1998 pociągnęła za sobą przekazanie im istotnej części zadań publicznych wykonywanych dotychczas przez inne organy. 5 czerwca 1998 powstały ustawy o samorządzie gminnym, powiatowym i wojewódzkim oraz o administracji rządowej w województwie. Następstwem uchwalenia tych ustaw był trójstopniowy podział kraju, na gminy, powiaty i województwa, który odbył się 24 lipca 1998. Reforma w znacznym stopniu ograniczyła działalność administracji rządowej. Podstawę do zmian posiadanych dotychczas kompetencji tworzyły przepisy ustawy z 24lipca1998 o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej w związku z reforma ustrojowa państwa. Najistotniejsze zmiany to: upodmiotowienie planowania regionalnego, ustalenie relacji pomiędzy planowaniem ogólnym a specjalistycznym, pojawienie się powiatu w systemie planowania, ogólne dostosowywanie systemu planowania do nowej administracji publicznej, uspołecznienie planowania na wyższych szczeblach administracyjnych.
Typy planowania: Planowanie przestrzenne możemy rozdzielić na dwie grupy: planowanie specjalistyczne oraz planowanie ogólne. Planowanie specjalistyczne służy głównie do realizacji celów publicznych. Aktami planowania specjalistycznego na poziomie województwa są wojewódzkie programy zawierające zagadnienia służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych, a na poziomie kraju programy zawierające zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych sporządzane przez centralne organy administracji rządowej. Dla realizacji ponadlokalnych oraz regionalnych celów publicznych prowadzi się odpowiednie rejestry programów samorządowych, wojewódzkich oraz rządowych. Rejestr programów na poziomie rządowym i samorządowym prowadzi wojewoda zaś programy szczebla centralnego nadzorowane są przez Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast. Programy specjalistyczne powinny być zgodne z aktami planowania ogólnego do których na poziomie gminy zaliczamy studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, na poziomie województwa plan zagospodarowania przestrzennego województwa a na poziomie kraju koncepcje polityki przestrzennego zagospodarowania kraju. Wszystkie akty planowania przestrzennego związane są z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, ponieważ jedynie na jego podstawie mogą być wydawane pozwolenia na realizacje konkretnych obiektów budowlanych. Wszystkie akty planowania przestrzennego podlegają obowiązkowi rejestracji inaczej nie maja skutków prawnych.
Dokumenty planistyczne:
Studium uwarunkowań i kierunków przestrzennego zagospodarowania gminy.0 przystąpieniu do jego sporządzania decyduje rada gminy. Jest dokumentem obligatoryjnym. Za wykonanie studium odpowiada wójt gminy. Studium musi być zgodne z wojewódzkim planem zagospodarowania. W studium uwzględnia się uwarunkowania dotychczasowego zagospodarowania i uzbrojenia terenu; występowanie obiektów i terenów chronionych przepisami szczególnymi; stan oraz funkcjonowanie środowiska przyrodniczego i kulturowego wraz rolnicza przestrzenia produkcyjna. Odmienna grupę uwarunkowań stanowią te wynikające z: prawa własności, jakości życia mieszkańców, zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych. Studium musi określać głównie: obszary objęte lub przeznaczone do ochrony; zagrożenia środowiskowe; obszary rolnicze z obszarami wyłączonymi z zabudowy; lokalne wartości zasobów przyrodniczych; wskazywać obszary pod zabudowę oraz pod intensywna działalność gospodarcza; określać obszary które mogą być przeznaczone pod zabudowę mieszkaniowa; określać kierunki rozwoju komunikacji i infrastruktury technicznej; określać obszary gminy dla kotnych może być sporządzany obligatoryjnie. Studium nie jest aktem prawa.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. O sporządzeniu planu decyduje Rada Gminy w drodze uchwały a o przystąpieniu do jego sporządzania decyduje wójt. O dokumentach i załącznikach niezbędnych przy jego opracowywaniu decyduje minister właściwy do spraw zagospodarowania przestrzennego. Plan jest jedynym aktem prawnym normującym warunki zabudowy. Musi zawierać rysunek obszarów które obejmuje. Miejscowe plany uwzględniają wymagania wynikające z innych przepisów szczególnych, zadania rządowe i samorządowe. Możliwa jest sytuacja w której dla jednego obszaru sporządzone są dwa sprzeczne plany miejscowe. Pierwszeństwo ma wtedy plan zatwierdzony wcześniej aż do wyjaśnienie problemu. Ustalenia tych planów decydują o przeznaczeniu terenów na podstawie wyznaczonych linii rozgraniczających tereny o różnych funkcjach. Linie rozgraniczają drogi, place, ulice, tereny przeznaczone do rekreacji lub realizacji celów publicznych. Uwzględnia lokalne warunki oraz standardy zabudowy. Wyznacza granice i zasady zagospodarowania obszarów chronionych. Określa minimalny i maksymalny wskaźnik intensywności zabudowy. Mówi o warunkach i zasadach podziału terenów na działki budowlane. Określa szczególne warunki zabudowy lub zakazy zabudowy obszarów chronionych. Wskazuje obszary przeznaczone na indywidualne lub zbiorowe oczyszczalnie ścieków. Wskazuje obszary przeznaczone do realizacji imprez masowych oraz tereny rekreacyjne. Określa granice obszarów zorganizowanej działalności inwestycyjnej. Decyduje o przekształceniach obszarów zdegradowanych. Ustala stawkę opłat w przypadku gdy plan obniża lub podwyższa wartość działek. Plan miejscowy może byś wykonany obligatoryjnie dla całej gminy, części gminy albo zespołu gmin lub jego części. Jeżeli na skutek powstania planu korzystanie z nieruchomości jest ograniczone lub niemożliwe właściciel może żądać od gminy odszkodowania, wykupienia całości lub części nieruchomości przez gminę, zamiany nieruchomości na inna. W przypadku wzrostu wartości nieruchomości wójt może pobrać jednorazowa opłatę która nie może przekroczyć 30% wzrostu nieruchomości. Jeżeli w planie zmienia się sposób zagospodarowania terenów to mogą być one użytkowane jak dotychczas tylko do momentu zagospodarowania ich zgodnie z nowym planem. Chyba ze miejscowy plan zawiera przepisy tymczasowe dotyczące zagospodarowania terenu. Wszystkie zmiany dotyczące zagospodarowania terenu wymagają ustalenia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu. O zmianach tych orzeka się w drodze decyzji, która wydaje wójt. Określenie warunków zagospodarowania terenu następuje na wniosek zainteresowanego. Wniosek powinien określać: granice terenu objętego wnioskiem; zapotrzebowanie na wodę i energię; sposób oczyszczania lub odprowadzania ścieków; charakterystykę budowli; sposób zagospodarowania terenu; parametry techniczne inwestycji. Decyzja o warunkach zabudowy musi określać: rodzaj prowadzonej inwestycji; okres ważności decyzji; linie rozgraniczające teren inwestycji z załącznikiem graficznym; warunki wynikające z miejscowego planu; warunki zabudowy i zagospodarowania terenu wynikające z przepisów szczególnych; wymagania dotyczące ochrony interesów osób trzecich. Decyzja o warunkach zabudowy nie daje praw do terenu, nie narusza prawa osób trzecich i prawa własności. Decyzja jest nieważna gdy jest sprzeczna z miejscowym planem lub gdy wydano ją na terenie gdzie plan powinien być sporządzony a faktycznie go nie ma. Stwierdzenie nieważności decyzji odbywa się na drodze postępowania administracyjnego. Projekt planu sporządza osoba posiadająca uprawnienia urbanistyczne.
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa: W celu stworzenia planu ustawodawca, wraz z centralną administracją rządową, uzgadnia projekt planu przestrzennego województwa zgodny z programami realizacji celów publicznych. Swoje opinie wyrażają potem wojewoda, zarządy powiatów, wójtowie i burmistrzowie gmin oraz prezydenci miast położonych na terenie województwa. Następnie plan trafia do sejmiku województwa, gdzie jest uchwalany. W odróżnieniu od miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego nie jest on aktem prawnym powszechnie obowiązującym, nie jest podstawą prawną do wydawania decyzji administracyjnych o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Oddziałuje natomiast na gminę przy sporządzaniu jej studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Jest aktem planowania ogólnego samorządu wojewódzkiego, określa organizację przestrzenną województwa, a zwłaszcza elementy sieci osadniczej; rozmieszczenie infrastruktury społecznej, technicznej w województwie; ochronę środowiska przyrodniczego i ochronę dóbr kultury. W planie umieszcza się też zadania samorządu województwa i programów rządowych realizujących ponadlokalne cele publiczne w województwie. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa jest okresowo aktualizowany.
Koncepcje polityki przestrzennego zagospodarowania kraju: Sporządzanie projektu koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju i programów rządowych wymaga wcześniejszych prac studialnych. Ministrowie i centralne organy administracji rządowej prowadzą prace nad koncepcjami i programami, które nie mają charakteru aktu prawa powszechnie ani wewnętrznie obowiązującego, a jedynie charakter pomocniczy. Ich programy musza zostać zopiniowane przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, uzgodnione z prezesem UMiRM oraz sejmikami właściwych województw a dopiero później zatwierdzone przez Radę Ministrów. Ustalenia te dokonywane są w celu zapewnienia spójności poszczególnych programów z: planami zagospodarowania przestrzennego województwa, koncepcją zagospodarowania przestrzennego kraju, samorządowymi programami służącymi realizacji ponadlokalnych celów publicznych.
Koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju stanowi podstawę dla aktów planistycznych państwa, dzięki czemu państwo kształtuje własną politykę przestrzenną. Koncepcja ma zróżnicowany charakter prawny i jest zbiorem informacji planistycznych, które maja charakter prognozy, a nie waloru aktu prawnego wewnętrznie obowiązującego. Rada Ministrów ustala zakres, w jakim koncepcja wpływa na kształt programów zawierających zadania rządowe. Stanowi podstawę do sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego województwa. Jest aktem planowania ogólnego, związanego z planowaniem gospodarczym. Sporządzana jest w trybie aktu planistycznego o charakterze strategicznego planu gospodarczego. Jej projekt sporządza i aktualizuje Prezes Rządowego Centrum Studiów Strategicznych, następnie trafia do Rady Ministrów, a opiniuje Państwowa Rada Gospodarki Przestrzennej. Uchwala ją Sejm na wniosek Prezesa RM. W jej skład wchodzą uwarunkowania oraz cele i kierunki polityki przestrzennego zagospodarowania kraju. Polityka przestrzenna powinna realizować strategiczne cele rozwoju poprzez kształtowanie struktur przestrzennych poprawiających: standard życia ludności, ochronę środowiska przyrodniczego i kulturalnego, wzrost gospodarczy, integrację europejską, bezpieczeństwo kraju.
Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego kraju wynikają z: 1.Globalnych wyzwań rozwojowych takich jak cywilizacja informacyjna świadcząca o rozwoju kraju w tle światowego systemu. Globalizacja gospodarki która ukazuje konkurencyjność polskiej przestrzeni w systemie europejskim i światowym. Ekorozwoj wprowadzający ekologiczne kryteria rozwoju i przestrzennego zagospodarowania kraju. Demokracja będąca wyznacznikiem kryteriów kształtowania organizacji terytorialnej kraju. Konieczności integracji polskiej przestrzeni z przestrzenią europejską. 2.Czynników o znaczeniu europejskim i ogólnokrajowym: Lokalizacja Polski umożliwia wiązanie interesów z krajami Morza Bałtyckiego, Niemcami, Rosją, Białorusią i Ukrainą, krajami Europy Zachodniej, Środkowej i Południowo-Wschodniej; Historyczne ukształtowanie struktury przestrzennej kraju; Walory środowiska przyrodniczego obejmujące korzystne warunki osiągnięcia europejskich parametrów rozwoju i standardów życia w Polsce; Przesłanki demograficzne, czyli konieczność racjonalnego gospodarowania posiadanymi zasobami pracy. Przestrzeń: Polska powinna dynamizować swój rozwój kształtując w ten sposób przestrzeń otwartą na Europę i świat; Przestrzeń konkurencyjną, innowacyjną i efektywną, która przynosić będzie podmiotom gospodarującym konkurencyjne efekty; Przestrzeń politycznie zdecentralizowaną, samorządy lokalne i regionalne powinny realizować cele zróżnicowane przestrzennie; Przestrzeń czystą ekologicznie opierająca się o wielopokoleniowy zrównoważony rozwój; Głównym założeniem koncepcji jest strategia dynamicznego równoważenia rozwoju, która aktywnie i świadomie likwiduje dysproporcje i jednoczy cele strategiczne. Cele strategiczne mają ułatwiać dynamiczny rozwój oraz zwiększać konkurencyjność gospodarki narodowej. Są również naszą droga do osiągnięcia europejskich standardów życia społecznego. Jeżeli chodzi o system celów strategicznych to najważniejszą regułą działania wszystkich podmiotów gospodarujących jest kształtowanie mechanizmów wspomagających rozwój społeczno-gospodarczy kraju, a także stała i odczuwalna przez społeczeństwo poprawa standardu cywilizacyjnego społeczeństwa osiągana poprzez rozwój gospodarczy. Istotnym celem strategicznym jest ochrona i racjonalne kształtowanie środowiska zgodnie z zasadą ekorozwoju oraz ochrona dziedzictwa kulturowego. Możemy to osiągnąć dzięki harmonijnemu łączeniu zagospodarowania kraju, regionów, miast z historyczną przestrzenia tak aby utrwalać tożsamość polską w systemie europejskim oraz podnosić bezpieczeństwo państwa przez maksymalizację obronności i ochrony ludności kraju. Łącznikiem powyższych celów jest kształtowanie ładu przestrzennego który również umożliwia poprawę jakości życia, efektywne gospodarowanie, poprawę jakość środowiska, podnoszenie obronności państwa.
W pierwszej połowie XXI wieku dynamizacja przekształceń mogłaby następować przez europejski i krajowy system infrastruktury technicznej, oparty na systemie autostrad, dróg ekspresowych, systemie gospodarki wodnej, systemie zmodernizowanych kolei, portów morskich, lotnisk. Warszawa powinna stać się atrakcyjnym i konkurencyjnym miejscem lokowania kapitału, innowacji i przedsiębiorczości europejskiej. Możliwe jest kształtowanie się w ciągu kolejnych 20 lat polskiego bieguna Europy Środkowej położonego pomiędzy Gdańskiem, Bydgoszczą, Poznaniem, Wrocławiem, Krakowem, Łodzią i Warszawą, którego centrum powinna być konurbacja Warszawsko-Łódzka. Generalne kierunki polityki przestrzennego zagospodarowania kraju. Przy realizacji polityki rozwoju społeczno- gospodarczego będzie dążyć się do: 1.Kształtowania warunków przestrzennych do dynamizacji, innowacyjności i efektywności polskiej przestrzeni. Zaliczyć tu możemy tworzenie lokalnych, regionalnych i europejskich systemów innowacji. Stymulacje współpracy międzynarodowych gmin i regionów w europejskim systemie gospodarowania. Dostęp polskich i zagranicznych podmiotów gospodarczych do systemów infrastruktury technicznej i społecznej. Maksymalizację korzyści wydatkowania środków publicznych na wieloletnie inwestycje. 2.Ekologizacji przestrzennego zagospodarowania kraju przez promowanie ekorozwoju. Stosowanie kryteriów ekologicznych w przekształceniach przestrzennych. Aktywną ochronę najcenniejszych zasobów biologicznych polskiej przestrzeni przyrodniczej; 3.Restrukturyzacji ogniw przestrzennej struktury kraju a w szczególności Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego oraz obszarów południowo- wschodnich. 4.Wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich przez restrukturyzację i modernizację gospodarki żywnościowej, rozwój gospodarki turystycznej, ekologiczny rozwój gospodarki leśnej i wodnej, rozwój infrastruktury społecznej i technicznej obszarów wiejskich. 5. Modernizacji struktury przestrzennego zagospodarowania kraju przez przedsięwzięcia uzgodnione z właściwymi organami administracji rządowej oraz dofinansowywanie tych przedsięwzięć z budżetu państwa. 6. Różnicowanie aktywności społeczno- gospodarczej przez wiązanie celów i kierunków polityki przestrzennej państwa z wewnętrznymi warunkami rozwoju.
Procedury planistyczne:
Planowanie przestrzenne należy do obowiązków własnych gminy. Jedynie gmina wydaje rozporządzenia, które są wiążące dla właścicieli gruntów, zatem jest podstawą jednostką planowania przestrzennego w krajach demokratycznych. Gmina ma zdecydowanie największy udział w sporządzaniu planów wyższego rzędu i planów budowlanych, ponieważ tylko ona może wydawać pozwolenia na zabudowę na mocy planu miejscowego zagospodarowania przestrzennego oraz tylko jej rozstrzygnięcia planistyczne mają moc obowiązującą i wiążącą właścicieli gruntów. Gmina ma mały wpływ na tworzenie ponadlokalnych planów zagospodarowania przestrzennego. Sprowadza się to jednak jedynie do wymuszania konsultowania projektów planów z różnego rodzaju organami doradczymi. Gmina nie ma jednak mocy prawnych do formułowania kierunków planowania ponadlokalnego. Ten dział leży w gestii województwa oraz państwa. Do głównych zadań gminy należy planowanie na poziomie lokalnym, które zagwarantowane jest ochroną konstytucyjną i wynikającą z niego suwerennością planistyczną, która również podlega ochronie sądowej. Z praktyki wiemy, że planowanie gminy jest częścią systemu planowania krajowego i regionalnego, dlatego nie może ono pomijać planowania na wyższych szczeblach. W szczególności chodzi o planowanie regionalne, które zawiera wytyczne odnoszące się do warunków pracy i życia w poszczególnych gminach. Analiza wytycznych prowadzi do wniosku, że mają one dla gmin charakter wiążących ustaleń, ale zakres tej ingerencji nie może naruszać ustawowo gwarantowanej samodzielności planistycznej gmin. Drugim czynnikiem ograniczającym samodzielność planistyczną gmin są rozbudowane plany specjalistyczne(sektorowe), ograniczone do poszczególnych dziedzin przedmiotowych lub konkretnych działań, stanowione poza gmina, z reguły przez państwowe ośrodki planistyczne. Gmina jest związana ich ustaleniami. Istnieje forum związku gmin, które pomaga bronić się przed utrata wpływu na planowanie ponadlokalne. Władztwo planistyczne przysługuje gminie na mocy ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Oznacza ono przekazanie gminie kompetencji w zakresie przeznaczenia i ustalania zasad zagospodarowania terenu z możliwością zastosowania w tej mierze formy aktu prawnego wiążącego. Tak rozumiane władztwo planistyczne mieści się w pojęciu władztwa administracyjnego. W sferze planowania przestrzennego władztwo realizowane jest poprzez miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.
Akt polityki przestrzennej.
Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje aktów planowania przestrzennego: miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Miejscowy plan sporządza się obligatoryjnie w przypadku, gdy dany teren będzie podlegał realizacji celów publicznych oraz gdy dla danego obszaru sporządzenie tego planu jest obowiązkowe na podstawie przepisów szczegółowych. Plan musi powstać dla terenów, na których buduje się obiekty dużej skali, dla terenów przeznaczonych pod mieszkania komunalne. Jeżeli chodzi o plany fakultatywne to rada gminy orzeka czy przystąpić do sporządzenia planu, określa granice obszaru objętego planem i przedmioty jego ustaleń. Rada może sama podjąć się takiego zadania z własnej inicjatywy lub na wniosek. Każdy może złożyć wniosek. Projekt planu sporządza zarząd gminy, przedstawiając go do zaopiniowania wojewodzie, zarządom gmin sąsiednich, właściwym terytorialnie organom wojskowym i bezpieczeństwa publicznego, a następnie przedkładała radzie gminy do uchwalenia.. Zarząd ogłasza publicznie o przystąpieniu do sporządzenia planu. Po publicznym ogłoszeniu planu obywatele mogą wnosić do niego protesty bądź zarzuty. Protest może być wniesiony przez każdego na piśmie a zarzut stawia się gdy plan miejscowy narusza interes prawny bądź uprawnienia odnośnie terenu którego dotyczy. Pisemne protesty i zarzuty wraz z odpowiednimi uzasadnieniami przyjmuje wójt. Po odpowiednim rozpatrzeniu przekazuje i przedstawia je radzie gminy. W gestii zarządu jest również udać się ze wszystkimi dokumentami dotyczącymi planu miejscowego do wojewody i wraz z nim ustalić ich zgodność z obowiązującym prawem. Gdy obie strony nie mają żadnych sprzeciwów plan ogłaszany jest wojewódzkim dzienniku urzędowym. Za wszystkie wykonywane czynności płaci gmina. Plan należy aktualizować oraz sporządzać z niego raporty minimum raz do roku. Jeżeli gmina nie uchwali planu a istnieje obowiązek jego sporządzenia wtedy w grę wchodzi zastępcze, obowiązkowe wykonanie planu przez wojewodę. Do obowiązku wojewody należy w takim przypadku także wydanie zarządzenia zastępczego o wprowadzenie w życie planu. Wykonania zastępczego miejscowego planu przez wojewodę podlega kontroli NSA(+zmiany dotyczące zagospodarowania terenu).
Jeżeli chodzi o studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy to sporządzane jest ono dla obszaru całej gminy. Sporządzanie następuje obligatoryjne i powinno poprzedzać sporządzenie planu miejscowego. Nie uchwalenie studium może być przedmiotem skargi do NSA Studium nie jest aktem ustanawiającym przepisy powszechnie obowiązujące. Jest aktem kierownictwa wewnętrznego i nie może stanowić podstawy do wydawania decyzji administracyjnych. Projekt studium sporządza zarząd gminy, przedstawiając go do zaopiniowania wojewodzie, zarządom gmin sąsiednich, właściwym terytorialnie organom wojskowym i bezpieczeństwa publicznego a następnie przedkłada go radzie gminy celem uchwalenia. Uchwała rady gminy w sprawie studium, jak każda uchwała rady gminy może być poddana ocenie zgodności z prawem w drodze rozstrzygnięcia nadzorczego wojewody. Z kolei rozstrzygnięcie to może być skarżone przez gminę do sądu administracyjnego.
Szczebel wojewódzki: W Polsce województwo pełni taką funkcję jak w krajach UE region. Oznacza to, że planowanie przestrzenne na tym szczeblu jest planowaniem regionalnym związanym z planowaniem gospodarczym. Akty planowania samorządowego stanowią podstawę planowania przestrzennego w województwie. Planowanie rządowe jest wspierane przez samorząd wojewódzki w zadaniach planistycznych. Podstawowym aktem planistycznym samorządu wojewódzkiego jest plan zagospodarowania przestrzennego województwa, związany ze strategią rozwoju województwa. W odróżnieniu od miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego nie jest on aktem prawnym powszechnie obowiązującym, nie jest podstawą prawną do wydawania decyzji administracyjnych o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Przy sporządzaniu planu ustawodawca wraz z centralną administracją rządową, uzgadnia projekt planu przestrzennego województwa zgodny z programami realizacji celów publicznych. Swoje opinie wyrażają potem wojewoda, zarządy powiatów, wójtowie i burmistrzowie gmin oraz prezydenci miast położonych na terenie województwa. Następnie plan trafia do sejmiku województwa, gdzie jest uchwalany. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa jest okresowo aktualizowany. Jest aktem planowania ogólnego, nie ma charakteru aktu prawnego powszechnie obowiązującego. Obok niego mogą obowiązywać w województwie akty planowania specjalistycznego. Dopełnieniem systemu aktów planistycznych samorządu województwa są analizy i studia planistyczne warunkujące politykę przestrzenną województwa. Obok powyższych w systemie aktów planowania przestrzennego samorządu wojewódzkiego istnieją akty planistyczne administracji rządowej, sporządzane przez ministrów i centralne urzędy. Zawierają one zadania rządowe realizujące ponadlokalne cele publiczne obszaru województwa. Istotne są też narodowa strategia rozwoju województwa, programy wsparcia i kontrakty wojewódzkie. Programy wojewódzkie służą realizacji ponadlokalnych, samorządowych celów publicznych na terenie województwa. Zawierają zadania służące realizacji celów publicznych, wskazuje środki finansowe niezbędne do realizacji celów, określa czas i obszary realizacji celów. Programy powinny znaleźć się w planie zagospodarowania przestrzennego województwa i nie mogą być z nim sprzeczne. Przygotowywane są przez zarząd, a uchwalane przez sejmik województwa. Wprowadzanie zadań do planu miejscowego podlega negocjacji między gminą a marszałkiem województwa. W razie braku porozumienia ostatecznie i bez możliwości zaskarżenia rozstrzyga Rada Ministrów. Koszt sporządzania lub zmiany planu miejscowego ponosi województwo.
Szczebel państwowy: Mimo że podstawą współczesnych systemów planistycznych jest rozdział kompetencji samorządu terytorialnego i państwa, niezbędna jest ingerencja państwa w gminne i wojewódzkie gospodarowanie przestrzenią choćby ze względu na to, że przestrzeń należy traktować jako integralną całość. Kształtowanie polityki przestrzennej państwa różni się od jej realizacji. System aktów polityki przestrzennej państwa tworzą: koncepcja polityki przestrzennego zagospodarowania kraju; akt planowania ogólnego; programy zawierające zadania rządowe dla realizacji celów publicznych; okresowe raporty o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju; studia i analizy planistyczne. Programy zawierające zadania rządowe muszą być spójne z koncepcją polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, z planami zagospodarowania przestrzennego województw i gotowymi programami rządowymi. W tym celu program musi być uzgodniony z centralnym organem administracji rządowej oraz sejmikami województw, a także zaopiniowany przez Prezesa Rządowego Centrum Studiów Strategicznych. Projekt programu musi zostać zaopiniowany przez ministrów, kierowników urzędów centralnych i miejscowych wojewodów. Powinien zawierać część opisową przedstawiającą zadania rządowe w poszczególnych województwach i gminach, ich potencjalne skutki dla środowiska; oraz część graficzną. Do zatwierdzenia programu niezbędne jest wskazanie środków finansowych na wykonanie zadań rządowych wprowadzonych do planów miejscowych. Głównie należy skupić się na kosztach sporządzania lub zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, roszczenia właścicieli lub użytkowników wieczystych nieruchomości, którzy po wprowadzeniu planu mogą z nich korzystać w sposób ograniczony. Zatwierdzone programy są jedynie aktami o charakterze informacyjnym. W celu gromadzenia danych o programach rządowych prowadzony jest rejestr programów rządowych. Wojewoda zobowiązany jest natomiast prowadzić wojewódzki rejestr zadań publicznych wpływających na kształtowanie i realizację polityki przestrzennej państwa. Powyższe rejestry pozwalają dowiedzieć się gdzie i w jakim zakresie będą podejmowane zadania rządowe. Rejestr jest urzędowym zestawem danych dostępnym dla zainteresowanych podmiotów. Powinien on być powszechnie dostępny. Zadania rządowe mogą być realizowane wyłącznie po wprowadzeniu ich do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, co podkreśla jego szczególną rolę oraz gwarantuje samodzielność gminy. Aby zadanie mogło trafić do planu miejscowego trzeba wynegocjować z gminą reguły doprowadzające do tego. Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym wskazuje dwa etapy wprowadzania zadania rządowego do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Pierwszy to wpisanie zadania do wojewódzkiego rejestru i przeprowadzenie negocjacji a drugi wprowadzenie zadania rządowego do planu. Przedstawicielem rządu w negocjacjach jest wojewoda, ewentualnie osoba wyznaczona przez Radę Ministrów. W przypadku nie osiągnięcia kompromisu ostateczne i nie podlegające zaskarżeniu rozstrzygnięcie podejmuje Rada Ministrów. Gmina może bez negocjacji z wojewodą wprowadzić do planu miejscowego zadania rządowe. Jednak w przypadku odstąpienia od zrealizowania zadania rządowego nie może domagać się odszkodowania. Sporządzanie projektu koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju i programów rządowych wymaga wcześniejszych prac studialnych. Ministrowie i centralne organy administracji rządowej prowadzą prace nad koncepcjami i programami, które nie mają charakteru aktu prawa ani powszechnie, ani wewnętrznie obowiązującego, a jedynie charakter pomocniczy.
Gospodarka przestrzenna na obszarze Unii Europejskiej. Unia Europejska ma ograniczone kompetencje w zakresie kształtowania przestrzeni na skalę całej Wspólnoty, ponieważ tworzone są dopiero odpowiednie regulacje prawne. Pod tym względem Polska jest w dobrej sytuacji. Obserwując proces tworzenia prawa unijnego w zakresie gospodarki przestrzennej, może na bieżąco kształtować swój system prawny tak, aby uwzględniał wspólne rozwiązania z Unią Europejską, które Unia dopiero zaczyna kształtować. Polityka rozwoju przestrzennego całej UE sięga latach siedemdziesiątych, gdy powołano Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego w celu wyrównywania różnic regionalnych Wspólnoty. Cel ten skonkretyzowano w Jednolitym Akcie Europejskim, który wszedł w życie 1 lipca 1987 r. Zadaniem Wspólnoty było wzajemne zbliżanie regionów i zmniejszanie różnic między lepiej rozwiniętymi a opóźnionymi w rozwoju regionami. Najważniejszym dokumentem jest jednak Traktat o Unii Europejskiej podpisany w Maastricht 7 lutego 1992 powołujący UE. Traktat przewidywał utworzenie Funduszu Spójności, który miał wspierać ochronę środowiska i rozwój sieci transeuropejskich w obszarze infrastruktury komunikacyjnej. Dzięki traktatowi z Maastricht zaczęto tworzyć europejską politykę regionalną a także europejską politykę rozwoju przestrzennego. Wprowadzono jako powszechnie obowiązującą zasadę subsydiarności. Utworzono Komisję Regionów, która mogła uczestniczyć w regionalnych i lokalnych korporacjach terenowych. Został rozbudowany system demokratycznej kontroli parlamentu nad Funduszem spójności. W traktacie znalazły się regulacje o stworzeniu przestrzeni bez granic wewnętrznych i o popieraniu gospodarczej i socjalnej spójności poprzez zmniejszanie różnic w rozwoju regionu, rozbudowie sieci transeuropejskich, zachowanie i poprawę jakości środowiska, przezorne i racjonalne korzystanie z zasobów naturalnych, zachowanie różnic narodowych i regionalnych. 20 maja 1983 na posiedzeniu Europejskiej Konferencji Ministrów ds. Planowania Przestrzennego Rady Europy w Terrmolinos przyjęto Europejską Kartę Zagospodarowania Przestrzennego. Karta ta posłużyła do przyjęcia na konferencji w Lipsku Podstawy Europejskiej Polityki Rozwoju Przestrzennego. Za jej cel przyjęto wspieranie spójności socjalnej i gospodarczej UE poprzez zmniejszanie różnic w rozwoju. Wspieranie długotrwałego rozwoju dbającego o środowisko. Wspieranie rozwoju gospodarki przestrzennej, który uwzględnia zróżnicowania i inicjatywy społeczne. Niedawne koncepcje rozwoju gospodarki przestrzennej nie uwzględniały wystarczająco Europy Środkowej i Wschodniej, dlatego w 1992 w Lizbonie, a w 1996 w Luttlich dokonano uzupełnienia prac koncepcyjnych nad przestrzenią europejską. Postanowiono wtedy o rozszerzeniu opracowania Europa 2000 na nowy obszar zwany Europa 2000 Plus. Uznano sieci transeuropejskie i sieci miast za bardzo ważny instrument polityki przestrzennej oraz przyspieszono prace nad Europejską Perspektywą Rozwoju Przestrzennego. Zorientowano się, że sieci transeuropejskie grają kluczową rolę w standaryzacji rozwiązań planowania przestrzennego jednoczącej się Europy. Ogólne zasady prawne na temat tworzenia i rozwoju sieci tworzy traktat z Maastricht. Wspólnota ustala cele, priorytety, ogólne kierunki działań w sferze sieci transeuropejskich. Podejmuje działania konieczne dla współdziałania sieci oraz wspiera finanse państw członkowskich w projektach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania. Niezależnie od działań podejmowanych wewnątrz Wspólnoty, traktat z Maastricht upoważnia Wspólnotę do współpracy z krajami trzecimi w rozwoju sieci transeuropejskich. Ustalenia Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej mówią, że transeuropejska sieć transportowa powinna być zakładana stopniowo do roku 2010 i powinna pokryć cały obszar państw członkowskich, łącząc regiony odizolowane i peryferyjne z centralnymi oraz dawać szansę na połączenia z sieciami państw EFTA, Europą Środkowowschodnią i krajami śródziemnomorskimi. Infrastruktura transportowa powinna obejmować sieci dróg, kolei, żeglugi śródlądowej, porty. Transeuropejska sieć dróg powinna objąć autostrady i drogi o wysokim standardzie będące obwodnicami centrów miejskich lub łączące regiony odizolowane i peryferyjne z centralnymi. Jeśli chodzi o kolej to powinna objąć sieć kolei szybkich i konwencjonalnych. Transeuropejska sieć dróg wodnych śródlądowych musi objąć rzeki, kanały, ich rozgałęzienia i połączenia. Ma stanowić głównie połączenia między regionami przemysłowymi. Porty morskie powinny umożliwić żeglugowe połączenie wysp oraz tworzyć punkty połączeń dla transportu morskiego z innymi rodzajami transportu. Sieć lotnisk powinna objąć lotniska terytorium Europy otwarte dla komercyjnego transportu lotniczego. Powinny też umożliwić połączenie transportów lotniczego z innymi.
Punktem wyjścia w przygotowywaniu Europejskiej Perspektywy Rozwoju Przestrzennego były dokumenty krajowe przygotowywane przez poszczególne państwa według wspólnej metodologii.
Podstawowe zasady EPRP: Rozwój przestrzenny ma oddziaływać na ekonomiczną i społeczną równowagę. Podstawowym celem ma być osiągnięcie zrównoważonego i zbilansowanego przestrzennego rozwoju; EPRP musi uwzględniać istniejącą strukturę instytucjonalną, nie będzie bezwzględnie obowiązująca dla krajów członkowskich. EPRP będzie respektowała zasadę subsydiarności. W oparciu o powyższe zasady miał nastąpić wzrost roli planowania przestrzennego w poszczególnych państwach z uwzględnieniem zasady subsydiarności. Wzmocnienie współpracy między państwami członkowskimi i Komisją Europejską. Poszerzenie współpracy w obszarze przygranicznym i transgranicznym. W obszarach szczególnie ważnych dla spójności UE wspiera się rozwój przestrzenny w innowacyjny sposób. W tym celu Komisja Europejska w 1996 r. podjęła współpracę INTERREG, której założeniem była ponadnarodowa współpraca władz planowania przestrzennego państw członkowskich UE i krajów przygranicznych. Ostatecznie Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego została zatwierdzona w maju 1999 jednak nie ma ona mocy aktu prawnego i jest tylko swoistym studium planistycznym opracowanym na rzecz trwałego i zrównoważonego rozwoju obszaru UE. W EPRP zakłada się, że długoterminowe trendy rozwoju przestrzennego UE wynikają z postępującej integracji gospodarczej. Rosnącej współpracy między państwami członkowskimi. Wzrostu znaczenia wspólnot lokalnych i regionalnych dla rozwoju przestrzennego. Przewidywanego rozszerzenia UE i rozwoju powiązań z jej sąsiadami.
Cele rozwoju przestrzennego obszaru Unii Europejskiej - rozwój systemu urbanizacji; wzmocnienie związków między terenami miejskimi i wiejskimi, niwelowanie takiego podziału; promowanie zintegrowanych koncepcji transportu i łączności; kształtowanie i ochrona środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego.
EPRP zaleca 4 poziomy współpracy przestrzennej: 1)poziom Wspólnoty obejmujący sprawdzanie przez Komisję Europejską przestrzennych efektów na poziomie europejskim; regularne przygotowywanie przez kraje członkowskie krajowych raportów rozwoju przestrzennego; ocena powstających trendów i ich przyczyn; 2)poziom ponadpaństwowy obejmujący rozwój wspólnych ponadkrajowych struktur administrowania, finansowania i zarządzania projektami i programami. Współpracę władz regionalnych i lokalnych przy podejmowaniu decyzji i realizacji programów. Promocję zintegrowanych przestrzennie projektów. Poparcie współpracy z sąsiadującymi krajami nie-członkowskimi; 3)poziom państw członkowskich UE; 4)poziom regionalny / lokalny odnoszący się do prac nad transgranicznymi wizjami i strategiami przestrzennymi. Uzgadnianie planów i działań o transgranicznym znaczeniu przestrzennym. Odrębnym zadaniem jest włączanie w proces wspólnej polityki przestrzennej państw oczekujących na przyjęcie do UE.
Teorie Gospodarki Przestrzennej
TEMAT: Koncepcje lokalizacji działalności gospodarczej w oparciu o trójsektorowy podział gospodarki.
SEKTOR 1 ROLNICTWO - teoria lokalizacji działalności w oparciu o sektor 1 stworzona została w 19wieku przez Joachima von Thunnena. Istotą koncepcji było spostrzeżenie, iż charakter wykorzystania danej działki zależy od jej położenia w stosunku do centrum (w stosunku do miejsca zbytu produktów wytwarzanych na danej działce). Oznacza to, iż cena działki a w konsekwencji charakter jej użytkowania wynika z jej dochodowości. Ta z kolei zależy od korzyści, jakie ma potencjalny właściciel lub użytkownik z tytułu atrakcyjnego położenia względem centrum. Oddalanie się od centrum podwyższa koszty transportu.
P(cena)
C km
centrum
Renta ekonomiczna, - ponieważ przestrzeń jest dobrem ograniczonym (nie ma innej alternatywnej możliwości pozyskania tego dobra) jej cenę możemy utożsamić z rentą ekonomiczną, jaką uzyskuje właściciel w efekcie popytu na daną działkę. Wielkość tej renty nie zależy od indywidualnych starań właściciela związanych z intensywnością jej wykorzystania a jest wyłącznie efektem popytu na działkę.
P2
P1
P3 RENTA
EKONO-
MICZNA
D3 D1 D2 Q
Spadek cen na dane działki może nastąpić w wyniku wzrostu podaży działek o podobnym charakterze użytkowania. Koncepcję Thunnena można zastosować również dla innych sektorów gospodarki pod warunkiem, iż odległość od rynku zbytu (koszty transportu) jest czynnikiem limitującym dostęp do niego. Odstępstwem od prawidłowości dotyczącej kształtowania się ceny danego terenu jest koncepcja, tzw. „tyczki dochodowej”. Wiąże ona wielkość dochodów gospodarstw domowych z tworzeniem sieci osadniczej znajdującej się w pewnej odległości od centrów dużych aglomeracji. Wzrastający popyt na te tereny wynika z możliwości codziennych dojazdów z obszarów satelitarnych.
SEKTOR 3 USŁUGI Koncepcja lokalizacji działalności gospodarczej oparta o 3 sektor stworzona została przez Christeller`a. Główna idea tej koncepcji wynika z zasięgu przestrzennego oddziaływania danej usługi. Im wyższej rangi jest świadczona usługa tym większy obszar jest niezbędny, aby istniejący popyt zapewniał wystarczający dochód podmiotowi, który świadczy tę usługę. Na podstawie miejsca lokalizacji poszczególnych usług oraz rangi można stworzyć prawdopodobną sieć punktów osadniczych z uwzględnieniem ich hierarchii związanej z usługami. Siatkę tę Christaller określił mianem systemu miejsc centralnych.
A1
C1
B2 B1
C2
A2
Ze względu na pokrywanie się zasięgu oddziaływania usług danej rangi sieć osadnicza przyjmuje postać układu heksagonalnego. W centrum każdego sześcianu rozwija się ośrodek świadczący usługi o najwyższej randze A. W ośrodku tym świadczone są również wszystkie usługi niższej rangi. Na wierzchołkach figury obrazującej zasięg tej usługi powinny pojawić się ośrodki mniejszej rangi (satelitarne w stosunku do A) świadczące usługi o randze B dla obszarów przyległych. Najniższej rangi usługi C świadczone są przez najmniejsze ośrodki a ich zasięg terytorialny jest również najmniejszy. Zgodnie z tą ideą w każdym państwie powinien istnieć ośrodek centralny, który świadczy specyficzne usługi niedostępne w żadnym innym ośrodku wynikające z hierarchii administracyjnej kraju. Rozwinięcie koncepcji różnicowania się przestrzeni jako konsekwencji zasięgu oddziaływania poszczególnych typów usług dokonane zostało przez Alfreda Luge`a (Luż) w postaci teorii „Systemu sieci rynków”. Jej idea opiera się na spostrzeżeniu, iż nie tylko usługi, ale każdy produkt charakteryzuje się swoistym dla siebie zasięgiem oddziaływania. Skala tego zasięgu zależy od „ważności” produktu o hierarchii potrzeb.
Wolter Isand- wykorzystał spostrzeżenia dotyczące zróżnicowanego zasięgu poszczególnych ośrodków osadniczych formułując koncepcję sieci osadniczej opartej na układzie pasmowo-węzłowym. Jej idea głosi, iż poszczególne ośrodki sieci osadniczej rozwijać się będą najbardziej intensywnie różnicując tym samym przestrzeń w miejscach położonych na pasmach tworzonych przede wszystkim przez układ komunikacyjny sieć infrastruktury oraz pasma naturalnych ciążeń ośrodków mniejszych ku większym. Na przecięciu tych pasm powstały węzły stanowiące swoiste bieguny wzrostu danego obszaru a w przypadku aglomeracji będące naturalnym obszarem ciążenia obszarów satelitarnych położonych wokół tej aglomeracji. Zasięg oddziaływania aglomeracji mierzy się przede wszystkim izohroną migracji wahadłowych. Podobnie jak w teorii Christalera koncepcja węzłowo-pasmowa przewiduje istnienie hierarchii tych węzłów różniących się zasięgiem oddziaływania oraz istnienie centralnego węzła najwyższej rangi oferującego funkcje niedostępne gdzie indziej.
SEKTOR 2 PRZEMYSŁ
Koncepcja rozwoju przestrzeni w oparciu o czynniki determinujące lokalizację produkcji przemysłowej uznaje, iż największy wpływ na wybór miejsca lokalizacji tej działalności a w konsekwencji dywersyfikację przestrzeni wywierają:
KOSZTY PRACY uznaje się, iż są one w danym okresie stałe i niezróżnicowane wewnątrz branży. Różnice w tych kosztach wynikają z rozmieszczenia czynnika praca w przestrzeni a w konsekwencji konieczności jego transportu do miejsca wytwarzania produktu finalnego.
M2
K
M1
Jeżeli przyjmiemy założenie, że koszty pracy maleją wraz z odległości od miejsca potencjalnego wytwarzania produktu to, iż optymalne miejsce lokalizacji działalności może znajdować się poza obszarem wyznaczonym przez minimalne koszty transportu. Im niższa cena czynnika praca tym bardziej miejsce optimum lokalizacji przeniesie się w kierunku miejsca lokalizacji czynnika praca. Gotowe produkty oraz surowce do ich wytworzenia przemieszczać się będą ramach obszaru uwzględniającego lokalizacje zasobu pracy. Słabością tej koncepcji jest nieuwzględnienie faktu zmniejszającego się udziału kosztów płacowych w kosztach ogółem sektora drugiego.
EFEKT AGLOMERACJI polega na powstawianiu dodatkowych korzyściach lokalizacyjnych dla nowo powstałych podmiotów, które mogą korzystać:
Z produktów wytwarzanych w aglomeracji.
Z możliwości kooperacji z innymi podmiotami.
Z wyników zbytów wytworzonych przez istniejące podmioty.
Każde miejsce lokalizacji działalności gospodarczej charakteryzuje określony zasięg oddziaływania (isodopane) wyznaczony przez minimum kosztów wytworzenia produktu finalnego. Zasięgi te mogą się pokrywać a obszar wyznaczony przez zakres pokrywania się tych zasięgów powoduje korzyści aglomeracji dla zlokalizowanych już podmiotów oraz nowopowstałych. Korzystać one, bowiem mogą z dobrodziejstw kooperacji oraz wytworzonych już rynków zbytu.
P2
P1
P4
P3
Jeśli kolejny podmiot gospodarczy zlokalizowany będzie poza obszarem wpływu istniejących lokalizacji mimo optymalizacji kryterium wyznaczenia miejsca produkcji nie będzie korzystał z dodatkowych efektów aglomeracji skutkujących obniżeniem kosztów działalności.
KOSZTY TRANSPORTU w teorii tej koszty te utożsamiane są jedynie z iloczynem wagi i odległości, na jaką trzeba przewozić produkt. Nie różnicuje się, więc tych kosztów w zależności od charakteru przewożonych produktów i środków transportu (tonokilometr). Uznaje się przy tym, że do wytworzenia dowolnego produktu można użyć trojakiego rodzaju surowców:
Tzw. surowce w całości (wagowo) wchodzące w skład produktu finalnego.
Tzw. surowce alokalizowane charakteryzujące się występowaniem w ściśle określonych punktach przestrzeni (surowce naturalne).
Ubikwitety, czyli surowce powszechnie występujące w dowolnym miejscu przestrzeni nie będące czynnikiem ograniczającym lokalizację.
Ze względu na fakt, iż poszczególne surowce różnią się, co do charakteru oraz ze względu na udział wagowy w wadze produktu finalnego położenie miejsca wytwarzania tego produktu w stosunku do położenia miejsca konsumpcji oraz miejsca występowania tych surowców będzie zależało od minimalizacji kosztów dostarczenia czynników produkcji z uwzględnieniem utraty ich wagi. Przykład:
M1- ubikwitet
M2 -ubikwitet
Jeśli do produkcji dobra finalnego użyto dwóch surowców powszechnie występujących to optymalnym miejscem produkcji będzie miejsce konsumpcji P=K
Jeśli do produkcji dobra finalnego użyto dwóch surowców, które wagowo w części „wchodzą” w wagę produktu finalnego to optymalne miejsce produkcji znajduje się na linii między miejscem występowania tych surowców a miejscem ich konsumpcji.
M1 K
M2 Pr
Jeśli do produkcji dobra finalnego użyto dwóch surowców, tzw. czystych M1 M2 nie występujących w tym samym miejscu to miejsce produkcji wyznaczą minimalne koszty dowozu tych surowców z uwzględnieniem miejsca konsumpcji:
M210t
60km 80km
10t 20t
M1 100km K=P
Lokalizacja w M1 20*100+10*60=2600
Lokalizacja w M2
4. Jeśli mamy do czynienia z różnym charakterem surowców w sensie miejsca występowania oraz udziału wagowego w produkcie finalnym wówczas optymalny punkt produkcji znajduje się w środku ciężkości trójkąta wyznaczonego przez miejsce pochodzenia surowców oraz miejsce konsumpcji produktu finalnego.
M2
M1 K
TEORIA NEOKLASYCZNA
Stwierdza, iż różnice w zakresie posiadanych przez dany region czynników rozwoju likwidują się samoistnie w rezultacie międzyregionalnego przemieszczania się tych czynników. Oznacza to, iż mechanizm rynkowy powoduje wyrównywanie się różnic w rozwoju poszczególnych jednostek przestrzeni. Koncepcja ta oparta jest na założeniu, iż w przestrzeni istnieją dwa regiony o różnym stopniu rozwoju. Region pierwszy charakteryzujący się wysokimi płacami i jednocześnie dużym nasyceniem kapitału skutkującym niską jego rentownością. Region drugi „ubogi” o niskim nasyceniu kapitału i nadmiarze czynnika praca skutkującym niskimi płacami. W koncepcji tej zakłada się, że:
Nie ma ograniczeń dotyczących mobilności czynników produkcji.
Istnieje doskonała konkurencja i pełna swoboda działalności.
Nie uwzględnia się międzyregionalnych kosztów związanych z migracją czynników produkcji.
Twórcami tej koncepcji byli: Borts i Stein. Teoria ta pozwoliła nam zidentyfikowanie determinantów rozwoju dowolnej jednostki przestrzennej przez udowodnienie funkcjonalnej zależności między tempem rozwoju danego obszaru a wzrostem zasobów pracy i kapitału w regionie oraz ich przemieszczaniu między obszarami. Teorię tę rozwinął Richardson. W modelu Richardsona przyjęto następujące założenia:
Istnienie dwóch różnych regionów R1 i R2.
R1 charakteryzuje się dużą kapitałochłonnością i wysokimi płacami w1 i niską rentownością kapitału, którą możemy przełożyć na niską stopę procentową r1.
R2 charakteryzuje się niską kapitałochłonnością, niskimi płacami w2 ale wysoką rentownością kapitału r2 .
dY/dk(stopa wzrostu z kapitału)
r2 r1
r
R2 R1
K/L
(kapitałochłonność)
w2 w1 w
dY/dL
(płace)
Założenie różnic w poziomie rentowności czynników produkcji oznacza przyjęcie założenia, iż w gospodarce stanowią one typowy symptom nierównowagi przestrzeni.
WARIANT1
Region 1 Region 2
kapitał 0` kapitał 0`
0 praca 0 praca
WARIANT2
Region 1 Region 2
kapitał 0` kapitał 0`
0 praca 0 praca
Region 1 i region 2 charakteryzują się identycznymi zasobami kapitału, lecz różnią się zasobami pracy. W skutek większej podaży czynnika praca w regionie 2 płace są niższe a różnica płac wywołuje migrację pracy z regionu 2 do 1. W efekcie zmniejsza się produktywność czynnika praca w regionie 1 a jednocześnie zwiększa się w regionie 2. Następuje relatywne potanienie (podrożenie) czynnika praca w danym regionie w związku z rzadkością (częstością) jego występowania prowadzi to do wyrównywania się płac w obu regionach. Międzyregionalne różnice w istniejących zasobach kapitału i pracy likwidują się samoistnie pod warunkiem zniesienia barier dotyczących ich przepływu.
Koncepcja neoklasyczna tłumacząc przyczyny wyrównywania się różnic międzyregionalnych w oparciu o działanie mechanizmu międzyrynkowego akcentuje jednocześnie konieczność istnienia dodatkowych czynników umożliwiających procesy alokacji. Obszary charakteryzujące się większą chłonnością kapitału zyskują z przepływu czynników w postaci większego tempa wzrostu s w konsekwencji zniwelowania istniejących różnic.
TEORIA POSTKEYSOWSKA
W odróżnieniu od koncepcji neoklasycznej teoria ta eksponuje istnienie naturalnych różnic w rozwoju obszarów, a jako decydujący czynnik rozwoju traktuje inwestycje, które są pochodną wielkości popytu. Z teorii Keysa zaczerpnięto myśl dotyczącą efektów, jakie wywołują inwestycje, i ich skutków dla przestrzeni.
Inwestycje wywołują 3 efekty:
1.efekt dochodowy
2.efekt ilościowy
3.efekt komplementarny
AD.1.
Polega na tym, iż pojawienie się inwestycji tworzy dochody pierwotne i wtórne, a w konsekwencji wzrost popytu. Rezultatem jest wzrost PKB w regionie. Dodatkową korzyścią dla regionu jest wzrost dochodów podatkowych.
AD.2.
Polega na zmianie wielkości produkcji w regionie, jej struktury oraz struktury zainwestowanego kapitału. Zmieniona struktura kapitału wymusza zmiany charakteru działalności oraz zmiany struktury kapitału w pozostałych dziedzinach gospodarczych regionu.
AD.3.
Rozumiane są jako pozytywny bądź negatywny rezultat działania inwestycji wiodącej na gospodarką w regionie.
Pozytywnymi efektami są :
pojawienie się inwestycji towarzyszących ”obsługujących” inwestycje wiodące
wzrost zatrudnienia w sektorach towarzyszących
rozszerzenie kooperacji
wzrost dochodów podatkowych w regionie
Negatywnymi efektami są :
tworzenie monokultury gospodarczej regionu
nadmierne obciążenie środowiska
niebezpieczeństwo pojawienia się bezrobocia w przypadku zwolnień grupowych
Oprócz prostych efektów komplementarnych O. Hirschmann wyróżnił tzw. efekty sprzężenia zwrotnego (efekty napędzające) jakie wywołują inwestycje wiodące. Efekty napędzające polegają na tym, że inwestycja ta stanowi podstawowy warunek pojawienia się przemysłów towarzyszących, związanych z dalszym przetworzeniem, transportem, obsługą dóbr wytwarzanych przez inwestycje wiodące.
Efekty sprzężenia zwrotnego polegają na tym iż dzięki inwestycji wiodącej wzrasta popyt na dobra i usługi również w innych nie bezpośrednio kooperujących z inwestycją wiodącą. Naturalna tendencja koncentracji kapitału jako efektu zwiększonej rentowności powoduje, iż obszary bogate stwarzają zachętę dla kolejnych inwestycji ze względu na istniejący popyt, możliwości kooperacji, infrastrukturę, co powoduje, iż właśnie tam lokalizowane są kolejne inwestycje. Istniejące różnice w rozwoju zamiast zanikać potęgują się. Skala oddziaływania inwestycji wiodącej jest zróżnicowana w zależności od poziomu rozwoju regionu. Efekt dochodowy rozprzestrzenia się najszybciej w bezpośredniej bliskości inwestycji oraz wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Oznacza to, iż działa szybciej w regionach bogatych.
TEORIA BAZY EKSPORTOWEJ
Główna teza modelu bazy eksportowej głosi, iż wzrost gospodarczy regionu zależy od poziomu rozwoju jego eksportu, tzn. od wielkości popytu zgłaszanego spoza regionu na wybrane produkty tego regionu.
Richard S. Andrews; James S. Dussenbery; Douglas C. North - twórcy teorii bazy eksportowej.
Model wyjaśniający teorię bazy eksportowej opiera się na istnieniu dwóch regionów :
dominująca struktura agrarna, gospodarczo mało rozwinięty, jednocześnie wytwarza produkty rolne ponad własne potrzeby.
uprzemysłowiony, o wysokim poziomie rozwoju lecz niedostatecznej produkcji rolnej.
Szansą rozwoju regionu pierwszego jest eksport produktów rolnych, co prowadzi do wzrostu dochodu w regionie pierwszym. Napływ tanich produktów rolnych do regionu drugiego, powoduje zmniejszenie dochodów w tym regionie. Wyższe dochody w regionie pierwszym powodują wzrost popytu na produkty przemysłowe wytwarzane w regionie drugim. Wzrost sprzedaży produktów przemysłowych w regionie drugim wywołuje efekt multiplikatora, który kompensuje spadek dochodu w tym regionie z powodu obniżenia sprzedaży towarów rolnych.
Poprzez szybką ekspansję eksportu (na początku ograniczonej ilości towarów ) do regionów wysoko uprzemysłowionych powstaje baza dla rozwoju w regionie słabszym. Dochody z eksportu wykorzystywane są do rozbudowy dziedzin eksportowych i im towarzyszących, a niezbędne do tego produkty dostarczane są zarówno spoza jak i z regionu.
W wyniku tego, w sektorach eksportowych powstają nadwyżki powodujące pojawienie się akumulacji kapitału. Skala tej akumulacji przekracza możliwości wewnętrznej absorpcji tego kapitału przez sektor eksportowy i następuje transfer dochodów do innych sektorów wewnątrz regionu słabego. Dzięki ”rozlewaniu” się dochodów z sektorów eksportowych na inne dziedziny wewnątrz regionu zwiększa się ich konkurencyjność, co pozwala na rozszerzenie bazy eksportowej poza obręb sektora eksportowego (bazowego). Warunkiem jest jednak ”zatrzymanie dochodów w regionie” oraz nieistnienie barier w wymianie eksportowej.
Skala działania dziedzin eksportowych zależy od stopnia i sposobu zagospodarowania nadwyżki wewnątrz danego regionu. Jeśli nie powstaną dodatkowe dziedziny proeksportowe ten model wzrostu nie zadziała.
KONCEPCJA WZROSTU ENDOGENICZNEGO
Główna teza tej teorii głosi, iż rozwój społeczny i gospodarczy regionu zależy od rozmiarów i wykorzystania istniejącego wewnątrz regionu potencjału. Likwidacja niedorozwoju danego obszaru następuje w wyniku aktywizacji endogenicznych (wewnątrzregionalnych) czynników rozwoju. Bardzo często warunkiem aktywizacji tych czynników w regionie jest pojawienie się dodatkowego kapitału z zewnątrz, który w fazie początkowej spowoduje uruchomienie wewnętrznych czynników wzrostu.
SPOSOBY AKTYWIZACJI POTENCJAŁU WEWNĄTRZ REGIONALNEGO
pokonywanie tzw. wąskich gardeł, czyli istniejących barier wzrostu. Dotyczy to np. infrastruktury (tech. I finan.), czynników wzrostu, które imitują aktywizację pozostałych czynników wzrostu uniemożliwiając rozwój całego regionu.
wykorzystanie specyficznych możliwości regionu. W oparciu o teorię kosztów komparatywnych proponuje się specjalizację regionów opartą o relatywnie najtańsze formy aktywizacji czynników rozwoju. Zadaniem władz jest wspieranie mocnych stron istniejącego regionu.
inicjowanie tzw. cykli wewnątrzregionalnych. Celem tego, jest rozszerzenie lokalnych powiązań kooperacyjnych, oraz zwiększenie produkcji i konsumpcji w regionie.
Koncepcje rozwoju endogenicznego traktowane są jako alternatywa koncepcji rozwoju ”odgórnego” opartej na założeniach teorii postkeysowskiej. Koncepcje te proponowano regionom i krajom słabo rozwiniętym, jako alternatywę dla środków pomocowych.
KONCEPCJA TZW. ”DŁUGIEJ ” FALI
Główną tezą jest to, iż tzw. innowacje bazowe wywołują rozwój obszaru na którym się pojawiają, a rozwój ten ma charakter cykliczny. Praktyka gospodarcza pokazuje, iż dany region profituje z tytułu lokalizacji na jego obszarze dziedzin gospodarczych, które są w fazie rozkwitu, a tym samym stają się nośnikami rozwoju branż towarzyszących.
Pierwsza fala spowodowana: wynalezieniem maszyny parowej
Druga fala spowodowana: rozwojem hutnictwa, żelaza...
Trzecia fala spowodowana: asymilacją nowej innowacji, przemysł samochodowy, produkcja energii...
Czwarta fala spowodowana: elektroniką, petrochemią
Piąta fala spowodowana: mikroelektroniką
Zastosowanie poszczególnych innowacji związane jest z różnymi dziedzinami przemysłu. Te z kolei rozmieszczone są w określonych punktach przestrzeni, które wynikają z `naturalnych' przesłanek dla lokalizacji danej branży. W konsekwencji następuje dynamiczny rozwój poszczególnych obszarów w zależności od stadium rozwoju innowacji bazowej. W miarę `starzenia' się innowacji następuję również schyłek rozwoju regionu, który związany był z dziedziną gospodarczą wykorzystującą daną innowację bazową. Warunkiem dalszego rozwoju regionu jest pojawienie się nowych dziedzin gospodarczych związanych z nowymi innowacjami.
W dojrzałości spada przychód, produkty starzeją się, jest coraz niższa marża. Faza opadania (starości) - przychody maleją całkowicie. Najbardziej profitują regiony znajdujące się w fazie wzrostu. Państwa starają się utrzymać albo w fazie 2 albo w 3.
FAZA 1-charakteryzuje się największym zaangażowaniem wysoko wykwalifikowanych pracowników, wydatkami na badania, rozwój, promocję, marketing. Koszty związane z wdrożeniem,( mimo monopolistycznej pozycji) firm, przewyższają dochody.
FAZA 2-następuje dynamiczne wprowadzenie produktu na rynek, rozszerza się rynek zbytu a w konsekwencji zwiększają się zyski producentów. Innowacje dotyczą ewentualnie procesu wytwarzania.
FAZA 3-następuje dojście do pewnych zdolności produkcyjnych oraz rozprzestrzenienia innowacji w rozumieniu masowej produkcji. Pojawiająca się konkurencja powoduje spadek zysków.
FAZA 4 (opadania, schyłkowa ) -zmniejszający się rynek w wyniku `starzenia' się produktu, powoduje spadek przychodów, co przy ograniczonej mobilności redukcji kosztów oznacza stratę, w konsekwencji schyłku branży następuje schyłek regionu z nią związanego.
WNIOSKI
w toku rozwoju produktu oraz branż zmieniają się preferencje lokalizacyjne
konsekwencją danej fazy cyklu życia produktu i branży są zmieniające się warunki wytwarzania, co powoduje przesunięcie produkcji z centrów do obszarów peryferyjnych. Tendencja ta jest wynikiem opanowania technologii i zmniejszającego się udziału nakładów na (human capital ) wysoko wykwalifikowaną pracę.
wraz ze schyłkiem produkcji i branży następuje schyłek rozwoju obszaru, z którym ona była związana.
szansą rozwoju regionu jest stopniowa rezygnacja z danej branży i rozwój tych, które są w fazie rozkwitu.
POLARYZACJA SEKTORALNA
Główna myśl tej teorii głosi, iż rozwojowi gospodarczemu towarzyszą zjawiska nierównowagi przestrzeni. Schumpeter, Perroux zaadaptowali tę koncepcję w przestrzeni. Schumpeter udowodnił, iż rozwój gospodarczy jest cyklem następujących po sobie nierównowag wywołanych `pierwotnym impulsem `. Perroux zaadaptował tą teorię dla przestrzeni udowadniając, iż rolę tzw. jednostek napędzających `unite motnice' mogą pełnić poszczególne przedsiębiorstwa lub powiązane ze sobą grupy podmiotów gospodarczych. Szczególną rolę przypisuje się sektorowi II ze względu na oddziaływanie tych podmiotów na pozostałe sektory. Sektor II posiada właściwości dzięki którym innowacje rozchodzą się najszybciej, a podmioty sektora II stają się tym samym nośnikami innowacji dla innych podmiotów.
Właściwości: wielkość podmiotu, relatywnie najwyższa stopa wzrostu i rentowności, najwyższy stopień powiązania z innymi branżami gospodarki, dominująca podmiotowość sektora II nad pozostałymi.
Ze względu na te cechy polaryzacja sektoralna zachodzi w przestrzeni wokół dominujących podmiotów sektora II. Skala zróżnicowania przestrzeni zależy od siły podmiotu wiodącego oraz jego powiązań.
POLARYZACJA REGIONALNA
Prekursor G. Myrdal.
Główna tez głosi, iż rozwój gospodarczy, w tym regionalny odbywa się poprzez cyrkulacyjne kumulowanie się bodźców wzrostu powoduje rozwój jednych i niedorozwój innych obszarów. Proces wzrostu obszaru to ciąg następujących po sobie sprzężeń zwrotnych powodujących, iż pierwotne czynniki wzrostu występujące w regionie aktywizują się coraz silniej, a tam gdzie ich nie ma następuje spadek (brak) rozwoju. W procesie tworzenia się regionalnego bieguna wzrostu występują reakcje łańcuchowe wzajemnych zależności podmiotu wiodącego i towarzyszących mu podmiotów. Oznacza to zarówno wzrost dochodów tego podmiotu , jemu towarzyszącym, wzrost zatrudnienia w regionie, dochodów, popytu oraz dochodów władz samorządowych na których terenie zlokalizowane są te podmioty. Zjawisko cyrkulacji przyczyn działa też w drugą stronę . Spadek dochodów podmiotu wiodącego oznacza pogorszenie sytuacji podmiotów z nim współpracujących.
Konsekwencje: niższe przychody, spadek zatrudnienia, spadek dochodów, spadek zamówień, spadek dochodów fiskalnych regionu. Próba utrzymania dochodów przez region poprzez wzrost obciążeń fiskalnych zniechęca potencjalnych inwestorów, co oznacza spadek miejsc pracy i odpływ siły roboczej z regionu. Migracja ta ma charakter selektywny co powoduje, iż region opuszczają ludzie najbardziej aktywni, młodzi, wykwalifikowani. Rezygnują również kooperanci podmiotu wiodącego ze względu na zwykłą skalę zamówień. Wraz ze spadkiem aktywności gospodarczej poszczególnych podmiotów region przeżywa regres. W trakcie tego procesu obserwuje się występowanie dwojakiego efektu: efektu wysysania i rozprzestrzeniania.
Efekt wysysania to wszystkie negatywne skutki jakie towarzyszą ekonomicznej ekspansji centrów na peryferiach : absorpcja czynników produkcji, transfer kapitałów, koncentracja nakładów na infrastrukturę (w centrach), migracja pracowników z peryferii do centrum.
Efektem rozprzestrzeniania są to możliwe pozytywne efekty wynikające z dominującej roli centrum powstałego wokół konkretnego podmiotu na peryferiach otaczających to centrum: centra stanowią źródła dochodów dla osób zatrudnionych spoza centrum, centra są nośnikami innowacji gosp. wymuszając na peryferii rozwój i dostosowanie do wymogów centrum. Tym samym przejmują część dochodów wytwarzanych w centrum.
WNIOSKI:
w wolnej grze sił rynkowych właściwa jest tendencja do istnienia i nasilania się różnic międzyregionalnych.
jest ona tym silniejsza im mnie rozwinięty jest kraj.
P
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Ustawa strefy ekonomiczne, Gospodarka przestrzenna, Ustawy o planowaniu
Rozporządzenie o ustaleniu inwest.celu publicznego, Gospodarka przestrzenna, Ustawy o planowaniu
Planowanie regionalne i lokalne - egzamin, Gospodarka przestrzenna - notatki, Planowanie regionalne
Rozporządzenie obronność w planowaniu przestrz., Gospodarka przestrzenna, Ustawy o planowaniu
Rozporządzenie sieć autostrad, Gospodarka przestrzenna, Ustawy o planowaniu
Rozporządzenie decyzje o warunkach zabudowy, Gospodarka przestrzenna, Ustawy o planowaniu
rozporządzenie mpzp, Gospodarka przestrzenna, Ustawy o planowaniu
Ustawa o ochronie zabytków, Gospodarka przestrzenna, Ustawy o planowaniu
Ustawa o ochronie gruntów rolnych i lesnych, Gospodarka przestrzenna, Ustawy o planowaniu
Zestawienie ustaw i rozporządzeń, Gospodarka przestrzenna, Ustawy o planowaniu
Planowanie przestrzenne, gospodarka przestrzenna
Ustawa prawo wodne, Gospodarka przestrzenna, Ustawy o planowaniu
ściągi z ustaw, Gospodarka przestrzenna, Ustawy o planowaniu
Ustawa uzdrowiska, Gospodarka przestrzenna, Ustawy o planowaniu
Ustawa prawo lotnicze, Gospodarka przestrzenna, Ustawy o planowaniu
MATERIALY DO UCHWALY, Uczelnia, Planowanie przestrzenne (Gospodarka przestrzenna), technika legisla
Rozporządzenie opracowania ekofizjograficzne, Gospodarka przestrzenna, Ustawy o planowaniu
Rozporzadzenie raport oddziaływania na środowisko, Gospodarka przestrzenna, Ustawy o planowaniu
Rozporządzenie studium, Gospodarka przestrzenna, Ustawy o planowaniu
Ustawa O planowaniu i gospodarowaniu przestrzennym Blondi i Emila, studia, rok II, SWN, od Pawła
więcej podobnych podstron