764


Układ nerwowy

Składa się z ośrodkowego (centralnego) i obwodowego układu nerwowego. Zapewnia on stały kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym oraz integrację narządów wewnętrznych. Obwodowy układ nerwowy tworzą korzenie rdzeniowe i nerwy obwodowe. Układ ten zabezpiecza odbiór doznań czuciowych oraz przewodzi pobudzenia z ośrodków nerwowych (rdzeń, mózg) do narządów wykonawczych (mięśni, gruczołów dokrewnych).

Nerwy obwodowe zbudowane są z włókien nerwowych:

Neuron, komórka nerwowa, neurocyt, razem ze swoimi wypustkami - dendrytami, których jest zazwyczaj więcej niż jeden i zawsze jednym neurytem (aksonem), przystosowana do przewodzenia i przetwarzania, a także wytwarzania bodźców nerwowych. Charakteryzuje się tym, że przewodzi bodźce zawsze w jednym kierunku od dendrytów do ciała komórki (perikarionu) i z komórki dalej przez neuryt (wypustkę osiową).

Akson, neuryt, włókno osiowe (nerwowe), wypustka neuronu, zwykle długa (od kilku mikrometrów do ponad 1 m), przez którą przewodzone są i przekazywane dalszym komórkom impulsy nerwowe. Pęczek tysięcy aksonów tworzy nerw. Akson otoczony jest osłonką mielinową, czyli rdzenną i osłonką Schwanna (osłonki nerwowe). Włókna nerwów obwodowych różnią się od włókien znajdujących się w ośrodkowym układzie nerwowym obecnością osłonki Schwanna. Na tej podstawie rozróżnia się w nerwach włókna mielinowe (rdzenne) i włókna bezmielinowe (bezrdzenne).

Włókna nerwowe podzielone są zarówno pod względem morfologicznym jaki i czynnościowym. Morfologiczne kryteria podziału odnoszą się do budowy, średnicy oraz miejsca występowania w ukł. nerwowym.

Czynnościowy podział :

Uwzględniając podział morfologiczny i czynnościowy wyróżniamy:

Przewodnictwo nerwowe

Jedną z podstawowych właściwości komórek nerwowych jest zdolność do wytwarzania i przewodzenia pobudzeń nerwowych. Szybkość przewodzenia pobudzeń elektrycznych zależy od średnicy włókien nerwowych.

Szybkość przewodzenia w nerwach obwodowych maleje przy obniżaniu temperatury lub w trakcie niedokrwienia nerwu, a także wskutek działania różnych czynników uszkadzających (urazy, zatrucia, zaburzenia przemiany materii np. w cukrzycy)

Nerw trójdzielny - najgrubszy nerw mózgowy. Tworzą go włókna czuciowe i włókno ruchowe V. Unerwia powłoki i głębokie części twarzy. Nerw ruchowy unerwia mm poruszające żuchwą.

Zwój n. trójdzielnego - leży w pobliżu części skalistej k. skroniowej, ze zwoju odchodzą trzy duże gałęzie:

.

Nerw twarzowy - jest VII nerwem czaszkowym unerwiającym mięśnie mimiczne (poza mm. dźwigaczem powieki górnej) m. szeroki szyi brzusiec tylny m. dwubrzuścowego. Jądro ruchowe
n. twarzowego stanowi grupa komórek w moście będąca początkiem neuronu dolnego nerwu twarzowego. Jądro połączone jest z korą mózgową za pośrednictwem włókien stanowiących neuron górny

PODZIAŁY MIĘŚNI

Ze względu na budowę tkanki mięśniowej:

  1. mięśnie poprzecznie prążkowane (odpowiedzialne za pracę zależną od naszej woli)

  2. mięśnie gładkie (wchodzą w skład m.in. ścian naczyń, przewodu pokarmowego; ich praca jest niezależna od naszej woli)

  3. mięsień sercowy

Ze względu na rodzaj czynności spełnianej względem stawu:

  1. zginacze,

  2. prostowniki,

  3. przywodziciele,

  4. odwodziciele,

  5. rotatory.

Ze względu na sposoby współdziałania:

  1. antagonistyczne (przeciwstawne),

  2. synergistyczne (wspomagające),

  3. agonistyczne (współdziałające).

Podział ze względu na zespół zjawisk biomechanicznych i sposób zachowania się mięśnia w stereotypie ruchowym:

  1. Mięśnie fazowe - odpowiadają za szybkie i dokładne wykonanie świadomego ruchu (funkcja dynamiczna)

  2. Mięśnie posturalne - oprócz zdolności wykonywania ruchów zależnych od woli człowieka mają możliwość działania poza jego świadomością. Odpowiadają za utrzymanie prawidłowej postawy lub podtrzymywanie niektórych czynności organizmu. Umożliwiają takie czynności jak oddychanie, utrzymywanie głowy i kręgosłupa w pionie bez konieczności ciągłego myślenia o tym (funkcja statyczna).

L.p.

MIĘŚNIE POSTURALNE

MIĘŚNIE FAZOWE

1

Rozwój filogenetyczny

starsze

młodsze

2

Budowa morfologiczna

przewaga miocytów czerwonych

przewaga miocytów białych

3

Podstawowa funkcja w organizmie

statyczna, podporowa, stabilizująca

dynamiczna, motoryczna, ruchowa

4

Odpowiedzialność za ruchy

ciągłe lub powtarzalne, wymagające długotrwałego wysiłku

nagłe, o maksymalnym natężeniu wysiłku w krótkim odcinku czasu

5

zdolność do maksymalnego wysiłku w krótkim odcinku czasu

niska

wysoka

6

wytrzymałość wysiłkowa

znaczna, długotrwała

niewielka, krótkotrwała

7

Zdolność regeneracyjna

wysoka, szybka

niska, długotrwała

8

zapotrzebowanie na tlen i środki odżywcze w jedn. czasu

niskie

wysokie

9

stosunek zużycia tlenu w czasie wysiłku i spoczynku

niski - ok. 2:1

wysoki - ok. 8:1 (krótkotrwale mogą jednak działać beztlenowo)

10

reakcja na unieruchomienie

powolny ubytek siły i powolne zaniki

szybki ubytek siły, szybkie zaniki

11

Skłonność do wzmożonego napięcia i przykurczy

wysoka

nieznaczna

12

Reakcja na przewlekły stres

hiperaktywność, wzmożone napięcie i przykurcze

hipoaktywność, rozluźnienie, osłabienie, zaniki

13

Możliwość wypadnięcia ze stereotypu ruchowego

niewielka

wysoka

14

Udział świadomości w czynności mięśni

niekonieczny

konieczny

15

Wrażliwość na bodźce zewnętrzne

niska

wysoka

Główne mięśnie posturalne związane z czynnością kręgosłupa:

Na powierzchni tylnej ciała:

  1. mięśnie krótkie szyjno-czaszkowe: proste i skośne,

  2. mięśnie dźwigacze łopatek,

  3. część górna mięśnia czworobocznego,

  4. część szyjna i lędźwiowa mięśnia prostownika grzbietu,

  5. mięśnie czworoboczne lędźwi,

  6. mięśnie gruszkowate,

  7. mięśnie napinacze powięzi szerokiej,

  8. mięśnie półścięgniste i półbłoniaste,

  9. mięśnie dwugłowe ud.

Na powierzchni przedniej ciała:

  1. mięśnie żwacze,

  2. mięśnie mostkowo-obojczykowo-sutkowe,

  3. mięśnie pochyłe,

  4. mięśnie piersiowe mniejsze,

  5. mięśnie piersiowe większe - część mostkowa i żebrowa,

  6. mięśnie skośne brzucha,

  7. mięśnie biodrowo-lędźwiowe,

  8. mięśnie krótkie przywodziciele ud,

  9. mięśnie smukłe,

  10. mięśnie proste ud.

Główne mięśnie fazowe związane z czynnością kręgosłupa:

  1. głębokie zginacze szyi,

  2. mięsień piersiowy większy - część obojczykowa,

  3. mięśnie zębate przednie,

  4. część dolna mięśnia czworobocznego,

  5. mięśnie równoległoboczne,

  6. część piersiowa prostownika grzbietu,

  7. mięśnie proste brzucha,

  8. mięśnie pośladkowe średnie i wielkie,

  9. mięśnie długie przywodziciele ud,

  10. mięśnie obszerne przyśrodkowe, boczne i pośrednie ud (głowy mięśnia czworobocznego uda).

Tkanka mięśniowa zbudowana jest z komórek (miocytów) wydłużonych, otoczonych blaszką podstawną, która wspólnie z tkanką łączną tworzy zrąb. Pochodzi z mezodermy. Wyróżnia się tkankę mięśniową: poprzecznie prążkowaną szkieletową, tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną sercową i tkankę mięśniową gładką.

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana zbudowana jest z długich cylindrycznych komórek - włókien (miocyty). Średnica włókien wynosi od 10 do 100 μm, a długość od 1 mm do kilkudziesięciu cm. Włókna są owalne (obłe), na końcach zwężone lub rozdwojone. Każde włókienko okryte jest blaszką łącznotkankową - śródmięsną. Pęczek kilku lub wielu włókien okryty jest omięsną. Zespół pączków tworzy mięsień, okryty warstwą łącznotkankową - namięsną. Każde włókno zbudowane jest z elementarnej błony komórkowej (cytolemmy, plazmolemmy) - sarkolemmy, z cytoplazmy - sarkoplazmy (wypełniającej wnętrze komórki), z jąder komórkowych (od kilku do kilkuset), z sarkosomów (mitochondria), z retikulum sarkoplazmatycznego SR (retikulum endoplazmatyczne ER) i z włókienek kurczliwych - miofibryli. Zatem miocyty szkieletowe to polikariocyty. Jądra leżą obwodowo, przy sarkolemmie. Retikulum sarkoplazmatyczne jest systemem kanalików i cystern utworzonych przez błony elementarne. Jest to retikulum agranularne, czyli gładkie. Przylega do miofibryli i kontaktuje się z kanalikami T. W obszarze odcinków I leżą cysterny końcowe. W obszarze linii Z leżą kanaliki T, które wpuklają się do wnętrza miocytu prostopadle do powierzchni sarkolemmy. W odcinku A leżą kanaliki retikulum sarkoplazmatycznego, łączące zbiorniki (cysterny) końcowe. Układ złożony z 1 kanalika T i z dwóch cystern końcowych (przylegających) zwie się triadą. Należy pamiętać, że kanalik T jest wpukleniem sarkolemmy i służy do szybkiego przenoszenia pobudzenia w głąb komórki, do sarkomerów.

Retikulum sarkoplazmatyczne gromadzi wapń, niezbędny do skurczu. W trakcie pobudzenia wapń przenika do cytoplazmy (cytozolu). Sarkolemma w okolicach linii Z tworzy podłużne wgłębienia. Układ takich wpukleń nosi nazwę kostamerów. Miofibryle mają średnicę 1-2 μm. W mikroskopie polaryzacyjnym oraz w elektronowym, miofibryle wykazują naprzemienne poprzeczne prążkowanie (smugi jasne i ciemne), które udziela się całej komórce mięśniowej. Prążkowanie wynika z molekularnej budowy miofibryli.

Prążki ciemne określa się mianem odcinków anizotropowych (odcinki A, długości 6-14 nm), które są ciemniejsze optycznie, ponieważ załamują podwójnie światło. Prążki jasne noszą nazwę odcinków izotropowych (odcinki I, długości około 4 nm) i załamują pojedynczo światło, są więc optycznie jaśniejsze. Miofibryle zbudowane są z miofilamentów, ułożonych równolegle względem siebie. Wyróżniamy miofilamenty cienkie i miofilamenty grube. Każdy miofilament gruby otoczony jest przez 6 miofilamentów cienkich. W określonych odcinkach oba typy miofilamentów wchodzą między siebie. Przez część środkową odcinka A (anizotropowego) przebiega poprzecznie nieco jaśniejszy optycznie prążek H. Przez prążek H przebiega w samym środku prążek M. Natomiast przez środkową część odcinka I (izotropowego) przebiega poprzecznie ciemniejsza optycznie linia Z (prążek Z). Jest to linia graniczna. Odcinek leżący pomiędzy dwoma liniami Z nosi nazwę sarkomeru.

Sarkomer jest więc odcinkiem powtarzających się prążków. Szerokość sarkomeru wynosi 2-3 μm. Układ prążków każdego sarkomeru jest więc następujący: linia Z - połowa odcinka I (izotropowego, bo linia graniczna przebiega przez część środkową odcinka I) - cały odcinek A (anizotropowy) - połowa odcinka I - linia Z. Miofilamenty grube zbudowane są z miozyny. Miofilamenty cienkie zbudowane są z aktyny. Linie Z zbudowane są z białka alfa-aktyniny i deminy.

Odcinek A obejmuje więc miofilamenty grube (miozynowe) i miofilamenty cienkie aktynowe. Odcinek I utworzony jest tylko przez miofilamenty cienkie (aktynowe). Prążek H obejmuje tylko miofilamenty grube (nie dochodzą tam miofilamenty cienkie!). W prążku M. znajdują się miofilamenty grube połączone ze sobą mostkami “m” (o właściwościach kinazy kreatynowej).

Białka miofibrylowe. Aktyna obejmuje dwie frakcje białkowe. Pierwszą frakcję stanowi globularna aktyna G o masie cząsteczkowej 42 000 - 45 000 (42 - 45 kDa). Jest to monomer, który polimeryzuje w fibrylarną aktynę F (polimer, polipeptyd łańcuchowy). Do polimeryzacji niezbędna jest energia pochodząca z ATP. Miofilament cienki zbudowany jest z helikalnie skręconych łańcuchów aktynowych. Każdy miofilament cienki ma średnicę 5-8 μm i jest zahaczony w linii Z (prostopadle do niej).

Miozyna to białko (m. cz. wynosi 500 000 - 520 000 = 500 - 520 kDa) zbudowane z pałeczki (ogona) i z głowy. Pałeczka miozynowa utworzona jest z przez dwa alfa-helikalne łańcuchy (tworzą razem superhelisę) meromiozyny ciężkiej HMM (heavy meromyosin). Głowa to część łańcucha ciężkiego z dołączoną globularną meromiozyna lekką LMM (light meromyosin). Każdy łańcuch zakończony jest głową.

Meromiozyna ciężka wykazuje właściwości ATP-azy (adenozynotrójfosfatazy) i wiąże się z aktyną. Meromiozyna lekka z kolei ma zdolność polimeryzacji i organizowania miofilamentów grubych. Wspomniane białka m. stabilizują strukturę miofilamentów grubych. Na miofilamentach grubych istnieją mostki reagujące z aktyną.

Troponina występuje w miofilamentach cienkich, obok tropomiozyny i aktyny. Troponina zbudowana jest z trzech łańcuchów polipeptydowych (tworzą trzy centra troponinowe): TnC (centrum C) - wiążącego wapń Ca2+; TnT (centrum T) - wiążącego tropomiozynę; TnI (centrum I, inhibicyjne) - wiążącego aktynę i hamującego kontakt aktyny z miozyną.

Tropomiozyna jest białkiem fibrylarnym o masie 70 kDa (70 000), postaci superhelisy.

Molekularny mechanizm skurczu mięśnia szkieletowego. Proces skurczu jest skomplikowany, zwłaszcza przy uwzględnieniu ostatnich zdobyczy biologii molekularnej i biochemii. Przejrzyście można go jednak przedstawić w kilku punktach:

1. Depolaryzacja sarkolemmy powoduje otwarcie kanałów jonowych dla wapnia. Wapń przenika z SR do sarkoplazmy (cytozolu).

2. Wapń jest związany przez centrum C w troponinie. Zmienia to konformację troponiny. Tropomiozyna oddzielająca (w stanie spoczynku) aktynę od miozyny zostaje wciśnięta do rowka aktynowego. Następuje odsłonięcie aktywnego obszaru miozyny i aktyny.

3. Miozyna i aktyna reagują ze sobą tworząc labilny kompleks aktyno-miozyny. Aktywność ATP-azy aktyno-miozyny wyzwala energię w wyniku hydrolizy ATP (adenozynotrójfosforan). Warto jednak dodać, iż w stanie spoczynku głowa miozynowa posiada związane ADP-Pi. W chwili reakcji miozyny z aktyną najpierw zostaje uwolnione Pi, a potem ADP. Dopiero uwolnienie ADP zmienia kąt ustawienia głowy miozynowej w stosunku do miofilamentu aktynowego.

4. Kąt ustawienia głowy miozyny względem aktyny ulega zmianie z ostrego na skośny. Jest to powodem mikroprzesuwu (10-nm przesunięcie) aktyny względem miozyny. Efektem tego jest mikroskurcz.

5. Suma mikroskurczów w poszczególnych sarkomerach daje skurcz całego miocytu.

6. Przyłączenie ATP do głowy miozyny i wypompowanie wapnia poza cytozol zmienia konformację troponiny - wybija to tropomiozynę z rowka aktynowego. Tropomiozyna ponownie rozdziela miozynę od aktyny. Kąt ustawienia główki miozynowej staje się znów prosty. Innymi słowy przyłączenie ATP do miozyny powoduje uwolnienie aktyny przez dysocjację kompleksu aktyny z miozyną. W pewnym sensie ATP zajmuje miejsce aktyny w miozynie. W związku z przesuwaniem się miofilamentów aktynowych względem miofilamentów miozynowych w sposób przypominający ślizganie, Huxley i Hanson w latach sześćdziesiątych XX wieku stworzyli ślizgową teorię skurczu mięśni.

Tkanka mięśniowa gładka zbudowana jest z komórek wrzecionowatych. Komórki mają jedno jądro, leżące w środku komórki. Komórki - miocyty występują pojedynczo lub grupowo w tkance łącznej różnych narządów. Mogą też tworzyć duże mięśnie (ściana żołądka). Sarkolemma (błona komórkowa) wytwarza wgłębienia nazwane jamkami, odpowiedniki kanalików T w komórkach mięśniowych szkieletowych. Na wewnętrznej powierzchni sarkolemmy znajdują się ciałka gęste zawierające alfa-aktyninę. Pomiędzy ciałkami rozpięte są miofilamenty cienkie i grube. W sarkoplazmie znajdują się liczne filamenty desminowe, budujące cytoszkielet miocytu. Pomiędzy miocytami występują połączenia typu neksus. Miocyty unerwione są przez nerwy współczulne lub przywspółczulne.

Molekularny mechanizm skurczu miocytów gładkich. Depolaryzacja sarkolemmy powoduje otwarcie kanałów jonowych dla wapnia. Wapń przenika do cytozolu miocytu, gdzie jest związany przez białko kalmodulinę. Kompleks wapniowo-kalmodulinowy wiążę się z kinazą łańcuchów lekkich miozyny. Uaktywnia to kinazę, co przejawia się fosforylacją łańcuchów miozynowych. Zmienia to z kolei konformację makrocząsteczki, dzięki czemu następuje połączenie się główek miozynowych z aktyna. Miozyna uzyskuje właściwości ATP-azy, hydrolizując ATP. Wyzwolona energia zmienia położenie główki względem aktyny F. Ślizganie aktyny F względem miozyny przejawia się skurczem miocytu.

Tkanka mięśniowa serca zbudowana jest z komórek wydłużonych oraz z istoty międzykomórkowej utworzonej przez tkankę łączna właściwą. Komórki mięśniowe niekiedy ulegają fuzji przez co stają się dwujądrowe. Na powierzchni styku komórek mięśniowych ułożonych szeregowo jedna nad druga tworzą się wstawki. Ponadto komórki tworzą boczne odgałęzienia łączące się wzajemnie (szeregi połączone ze sobą bocznymi odgałęzieniami). Cytoplazma wypełniona jest miofibrylami i licznymi mitochondriami. Jądro leży centralnie. Mięsień sercowy reaguje na bodźce zgodnie z zasadą Bowditscha: “wszystko albo nic”. Bodziec musi być na tyle silny, aby wywołać skurcz całego mięśnia sercowego, będącego w przypadku serca jednością funkcjonalno-strukturalną (zespójnia czynnościowa). Zbyt słaby impuls nie wywoła skurczu. Zwiększanie siły bodźca również nie zwiększa stopnia skurczu. Porównując z mięśniem szkieletowym, tkanka mięśniowa sercowa wykazuje dłuższy okres refrakcji, czyli niewrażliwości na podnietę (0,3 s). Czas przewodzenia impulsu (pobudzenia) w mięśniu wynosi 0,5 m/s. W mięśniach szkieletowych szybkość przesyłania pobudzenia wynosi 13-14 m/s. Mięsień sercowy posiada własne miogenne ośrodki bodźcotwórcze i bodźcoprzewodzące.

Powłoka

zewnętrzna

ciała

SKÓRA

Naskórek

Skóra właściwa

TKANKA PODSKÓRNA

    • N

A

S

K

Ó

R

E

K

    • CZĘŚĆ

    • ROZRODCZA

      • NASKÓRKA

Błona podstawna

Warstwa podstawna, czyli walcowata

Komórki walcowate - 1 pokład, warstwa rozrodcza naskórka.

Warstwa kolczysta

Komórki wieloboczne - 4-8 pokładów, komórki wieloboczne połączone ze sobą mostami międzykomórkowymi.

      • CZĘŚĆ

ZROGOWACIAŁA

NASKÓRKA

Warstwa ziarnista

Komórki z ziarnistościami zasadochłonnymi

Warstwa jasna (świecąca)

Komórki płaskie - cytoplazma załamuje światło

Warstwa zrogowaciała

Komórki płaskie bez jądrzaste zawierają keratynę - białko powodujące rogowacenie

(od jej warstwy zależy grubość naskórka)

Grubość - 300 mm do 4 mm, u noworodka 0,7 - 0,9 mm, u dorosłego zaś 1,7 do 2mm, ciężar skóry ok. 3 kg, wzrasta do 25roku życia a, następnie po 80 maleje, pH = 5,2, powierzchnia 1,5 - 2 m2.

Funkcje skóry:

  1. ochrona mechaniczna

  2. ochrona przed utratą wody

  3. termoregulacja

  4. narząd zmysłów

  5. udział w immunologicznych reakcjach obronnych

  6. wydzielnicza

Warstwa podstawna z 1/3 częścią warstwy kolczystej tworzy część rozrodczą naskórka , podziały komórek najczęściej zachodzą w nocy. U ludzi z jasną karnacją melanina znajduje się tylko w warstwie walcowatej, u ludzi z ciemną skórą - we wszystkich warstwach nie rogowaciejących.

        • SKÓRA

WŁAŚCIWA

WARSTWA BRODAWKOWATA

Tkanka łączna włóknista, utkana jest z delikatnych włókien kolagenowych, licznych włókien sprężystych i kratkowych ,wszystkie rodzaje komórek: melanocyty, mogą w niej występować przyczepy mięśni poprzecznie prążkowanych (okolice twarzy i szyi) oraz komórki mięśni gładkich napinające włos (tzw. mięśnie przywłośne),

WARSTWA SIATECZKOWATA

Tkanka łączna włóknista beleczkowata, utworzona z pęczków włókien kolagenowych oraz zawiera odcinki wydzielnicze gruczołów potowych, brodawki i cebulki włosów a także zakończenia nerwowe.

W skład skóry właściwej wchodzą również :

Włos jest zbudowany z komórek zrogowaciałych, które zawierają keratynę włóknistą twardą. Komórka z której wyrastają włosy jest unerwiona natomiast same włosy są martwą tkanką. Włos składa się z dwóch części: łodyga włosa, korzeń włosa- tworzy cebulkę włosa.

Unerwienie zawdzięcza skóra licznym receptorom i włóknom nerwowym, które z tkanki podskórnej do warstwy brodawkowatej, a następnie do naskórka przenikają, odbierając bodźce.

Podział receptorów ze względu na rodzaj odbieranego bodźca.

Eksteroreceptory - czuciowy receptor skórny.

  1. mechanoreceptory

  • termoreceptory

    1. nocyceptory - wolne zakończenia nerwowe przewodzące ból.

    Proprioreceptory - znajdują się w głębokich częściach ciała ludzkiego, tj. w mięśniach, ścięgnach, powięziach i stawach.

    1. pierścieniowo-spiralne zakończenia wrzecion mięśniowych - reagują na rozciąganie,

    2. narząd ścięgnowy - tzw. Golgiego - reaguje na rozciąganie i napięcie.

    3. ciałko buławkowate - Golgiego-Mazzoniego - odbierają ucisk.

    Zachodzące pod wpływem energii pobudzenie receptorów zostaje drogą nerwów dośrodkowych (aferentną) przekazane do OUN, skąd przez nerwy odśrodkowe (eferentne) zostają wysłane impulsy nerwowe do narządów wykonawczych, czyli efektorów , którymi są mięśnie i gruczoły.

    Jest to tzw. zjawisko łuku odruchowego.

    0x08 graphic
    0x08 graphic

    0x08 graphic
    0x08 graphic
    0x08 graphic

    0x08 graphic
    0x08 graphic

    W zależności od liczby neuronów w ośrodkach nerwowych przewodzących impuls nerwowy od receptora do efektora, odruchy dzielą się na proste i złożone.

    Odruchy proste to odruchy rdzeniowe. Ośrodek nerwowy odbierający impulsy znajduje się w rdzeniu kręgowym. Odruch np. przy rozciąganiu mięśnia szkieletowego ( unoszeniu go).

    W licznym zespole tych tkanek wyróżniamy:

    1. grupę tkanki łącznej właściwej,

    2. grupę tkanek wyspecjalizowanych o czynnościach swoistych,

    3. grupę tkanek szkieletowych,

    Tkanka łączna właściwa:

    1. Tkanka łączna zbita składa się zasadniczo z włókien klejorodnych i sprężystych najliczniejszych
      w głębokiej warstwie skóry właściwej. Ułożenie włókien jest zgodne z kierunkiem pociągania.

    2. Tkanka łączna luźna wypełnia wolne przestrzenie między narządami oraz częściami i umożliwia połączenia anatomiczne narządów i ich przesuwanie się w stosunku do siebie (np. tkanka tłuszczowa).

    3. Tkanka tłuszczowa będąca złym przewodnikiem ciepła tłuszcz tkanki podskórnej chroni organizm przed niepożądaną utratą ciepła przy przebywaniu człowieka w zimnie.

    WYBRANE RODZAJE MASAŻU LECZICZEGO

    Każdy masaż wykonywany w kolejności opracowywania( np. w kończynie dolnej ): udo, staw kolanowy, podudzie, staw skokowy, stopa, cała kończyna dolna; nazywamy masażem o charakterze odprowadzającym.

    MASAŻ IZOMETRYCZNY

    Masaż izometryczny stosowany jest gdy chcemy wpłynąć na przyrost masy i siły mięśni. Według toku masażu możemy jego przebieg opisać w trzech fazach:

    Faza przygotowawcza, czas wykonania około 8 minut.

    W fazie tej wykonuje się masaż klasyczny wybranego mięśnia lub grupy mięśniowej, stosując techniki : głaskanie, rozcieranie, ugniatanie. Celem tej fazy jest uzyskanie przekrwienia mięśnia, przygotowanie go do wysiłku fizycznego, pobudzenie eksteroreceptorów i proprioreceptorów.

    Faza właściwa,

    W tej fazie wyróżniamy dwa etapy:

    Cykl skurczu i przerwy powtarza się 6-12 razy w czasie jednego zabiegu.

    Faza końcowa .

    W fazie końcowej wykonuje się masaż klasyczny o charakterze odprowadzającym, technikami : głaskanie, ugniatanie, wstrząsanie. Wykonujemy masaż trwający około 5 minut, w celu zmniejszenia powysiłkowego napięcia mięśnia i odprowadzenia produktów przemiany materii nagromadzonych w tkankach podczas beztlenowego wysiłku izometrycznego mięśnia.

    Masaż izometryczny można stosować codziennie przez okres miesiąca lub trzy razy w tygodniu przez okres trzech miesięcy.

    Masaż kontralateralny stosuje się przy wszystkich schorzeniach związanych z unieruchomieniem chorych np. w opatrunku gipsowym. Masaż wykonuje się na kończynie przeciwnej - zdrowej. Zjawisko masażu i ćwiczeń kontralateralnych związane jest ze skrzyżowaniem naczyniowo- ruchowych odruchów fizjologicznych.

    Powoduje:

    Wykonanie - wykonuje się:

    Techniki - stosuje się:

    2 razy dziennie przez 6 dni w tygodniu

    czas trwania - 8 - 12 min.(w zależności od masowanej części ciała i stanu pacjenta).

    MASAŻ CENTRYFUGALNY

    - stawowy -

    Masaż centryfugalny stosuje się po urazach stawowych (stłuczenie, zwichnięcie, skręcenie), urazy elementów okołostawowych (wiązadła, ścięgna, torebki stawowe, mięśnie). Masaż przeprowadzony ,, na mokro'' zbieżnie, w kierunku szpary stawowej. Masaż stosujemy po ustąpieniu obrzęków i stanu zapalnego.

    Wykonanie - dwa etapy:

    I. etap - zabieg przygotowawczy

    cel - wywołanie przekrwienia samego stawu i najbliższej okolicy.

    Środek poślizgowy:

    Czas masażu 5 - 7 min.

    Technika:

    II. etap - zabieg zasadniczy.

    cel - uzależniony od środka, który (leczniczy rozgrzewający itd.)

    Środek poślizgowy:

    Czas masażu 5 - 10 min.

    Technika:

    Liczba zabiegów (wykonywanych codziennie lub co drugi dzień.) uzależniona od skuteczności,
    tzn. od tempa rekonwalescencji. Po dwudziestu zabiegach przerwa 10 -14 dni.

    MASAŻ MEDYCZNY M

    Masażem medycznym wg def. nazywamy sprężystym oddziaływaniem mechanicznym na komórki /komórki naskórka/, tkanki /tkankę łączną narządy /mięśnie naczynia/ może on poprzez uruchamianie szeregu procesów adaptacyjnych przywracać prawidłowy układ przestrzenny komórek, tkanek i narządów, co z kolei będzie miało decydujący wpływ na sprawność całego organizmu.

    Zdolność organizmu do utrzymywania stałości swego wewnętrznego środowiska, a także zasadnicze cechy jego organizacji, niezależne od zmian parametrów środowiska otaczającego, nazywa się homeostazą.

    Homeostaza organizmu na poziomie:
    molekularnym - np. odpowiednia sekwencja i ilość wiązania łańcuchów peptydowych kolagenu
    komórkowym - np. utrzymywanie zrównoważonego napięcia błony komórkowej i cytoszkieletu w celu zachowania prawidłowego kształtu i lokalizacji poszczególnych organelli komórkowych.
    tkankowym - np. utrzymywanie optymalnego napięcia i układu przestrzennego włókien kolagenowych w tkance dzięki prawidłowemu rozkładowi sil pociągania na nie działające.

    asa t

    PRAWO TENSEGRACJI mówi że:
    Wzrost naprężenia w jednym z elementów struktury powoduje wzrost naprężenia we wszystkich innych elementach tej struktury.
    Ogólny przyrost naprężeń rozciągających /np. ścięgna, powięź / jest równoważony przyrostem naprężeń ściskających / np. kości /.
    W ten sposób struktura ulega samostabilizacji dzięki mechanizmowi, jako ciągłe rozciąganie i lokalne ściskanie.

    Podział technik masażu powinien opierać się na rodzaju narządu i w jakim celu ten narząd jest odkształcany, a nie na formie ruchu ręki masażysty. Innymi słowy technika masażu powinna wynikać przede wszystkim z analizy budowy strukturalnej i mechaniki danej tkanki którą chcemy opracowywać aby przywrócić jej prawidłową strukturę i funkcję.

    Techniki sprężystego odkształcania skóry
    (naskórek, skóra właściwa i tkanka podskórna, naczynia powierzchowne żylne i chłonne, itp.)

    Techniki sprężystego odkształcania narządów ruchu
    (mięsień, ścięgno, powięź, więzadło, kaletka maziowa, torebka stawowa, itp.)

    Techniki sprężystego odkształcania narządów wewnętrznych
    ( jelito grube, prostata, pęcherz moczowy, aparat wykonawczy układu oddechowego itp.)

    świadome, sprężyste odkształcanie tkanek i n

    *Tensegracja - prawo dotyczące struktury, opisane po raz pierwszy przez architekta Fullera w 1927 r., który wykorzystał je w budowie domu.

    *Masaż medyczny - nowa koncepcja masażu zawierająca: teoretyczne uzasadnienie celowości działania, metody diagnozowania, oceniania i kontrolowania stanu pacjenta, metodologię opracowania planu postępowania i metody oceny końcowych efektów leczenia; dzięki temu spełnia on wymogi działania medycznego i tym samym nabywa prawa do nazwy (opracował dr K. Kassolik z AWF we Wrocławiu) (Magiera L., Leksykon masażu i terminów komplementarnych. Bio-Styl, Kraków 2001, s. 84).

    w jednym z elementów struktury powoduje wzrost naprężenia we wszystkich innych elementach tej struktury.

    MASAŻ SEGMENTARNY

    Masaż segmentarny - zespół mechanicznego oddziaływania stosowany w celu świadomego odruchowego wpływu na wszystkie tkanki i ich zmiany chorobowe. Masaż segmentarny opiera się na powiązaniach między pewnymi obszarami skóry, tkanki podskórnej, tkanki mięśniowej, tkanki łącznej, a naczyniami i narządami wewnętrznymi, które unerwione są z tego samego segmentu rdzenia kręgowego.

    Główne założenie masażu segmentarnego - opracowanie każdej odruchowej zmiany tkankowej przez zastosowanie najwłaściwszych technik. Przed przystąpieniem do masażu przeprowadzamy wywiad na temat rodzaju dolegliwości oraz badamy palpacyjnie występowanie zmian odruchowych.

    Skóra / strefy Haeda /- stwierdzamy występowanie :

    Tkankę łączną bada się poddając tkankę ocenie wzrokowej i palpacyjnej ustalając przesuwalność między skórą, a tkanką podskórną, a powięzią. W przebiegu chorób narządów wewnętrznych przesuwalność tkanki łącznej jest ograniczona.

    Tkanka mięśniowa /strefy Mackenziego/ stwierdzamy zaburzenia:

    Punkty bólowe okostnej:

    Występują zwłaszcz w okolicy bezpośeredniego kontaktu ze skórą, są to miejsca wrażliwe na dotyk:

    Punkty maksymalne:

    Miejsca o szczególnej wrażliwości na ból, mogą znajdować się we wszystkich tkankach: skóra, mięsień, tkanka łączna, okostna. Nie pokrywają się ze strefami Head'a i Mc kenziego. Punkty te badamy za pomocą kulki metalowej o średnicy 1 cm lub opuszki palca przesuwając po okolicy zmian chorobowych.

    ZASADY I WARUNKI OBOWIĄZUJĄCE PODCZAS WYKONYWANIA

    MASAŻU SEGMENTARNEGO

    1. Masaż segmentarny rozpoczynamy zawsze od opracowania kręgosłupa

    2. Należy zachować odpowiednie kierunki masując poszczególne części ciała, np.:

    kręgosłup - z dołu do góry

    grzbiet - jw. oraz od linii pachowej środkowej do kręgosłupa.

    1. Masaż nie powinien sprawiać choremu bólu - nie należy przekraczać granicy bólu.

    2. Pierwsze masaże wykonujemy delikatnie, aby przygotować poszczególne tkanki do masażu zasadniczego.

    3. Zabiegi terapii segmentarnej wykonujemy w pozycjach leżącej i siedzącej.

    4. Przed przystąpieniem do terapii segmentarnej w poszczególnych jednostkach chorobowych musimy najpierw wyszukać wszystkie zmiany odruchowe w tkankach oraz punkty maksymalne.

    5. Przy pierwszych zabiegach likwidujemy napięcie w segmentach położonych niżej, następnie masujemy segmenty położone wyżej.

    6. W pierwszej kolejności usuwamy napięcia powierzchniowe a później strefy napięć głębiej położonych.

    7. Nie używamy środków poślizgowych.

    PRZECIWWSKAZANIA DO MASAŻU SEGMENTARNEGO

    TECHNIKI MASAŻU SEGMENTARNEGO

    Obok technik z masażu klasycznego stosuje się tzw. techniki specjalne:

    Chwyt ten powoduje szybkie przekrwienie mięsni grzbietu i mięśni przykręgosłupowych, pobudza zakończenia nerwów w mięśniach, pobudza mięśnie i zwiększa ich napięcie (wskazany u osób starszych).

    Działa pobudzająco na zakończenia nerwów w skórze oraz powoduje szybkie przekrwienie tkanki łącznej i mięśni powierzchownych.

    Wpływa na rozluźnienie napięcia mięśniowego, napięć w tkance skórnej i łącznej, powoduje szybkie przekrwienie miejscowe. Chwyt ten wykonywany dogłowowo poprawia ukrwienie.

    Chwyt posuwania zmniejsza wzmożone napięcie mięśniowe. Pobudza zakończenia nerwowe w skórze, doprowadza do przekrwienia tkanki łącznej i powierzchownych mięśni.

    Powoduje w krótkim czasie maksymalne przekrwienie skóry i tkanki łącznej. Dzięki niemu dochodzi do poprawy odżywienia i ukrwienia wiązadeł międzykolcowych, nadkolcowych. Chwyt ten działa rozluźniająco na tkankę skórną i łączną okolicy przykręgosłupowej.

    Metodyka masażu w przypadku wystąpienia przykurczu tkanek

    Wykonujemy masaż składający się z pięciu faz:

    I. Pogłębiamy przykurcz

    - masaż rozluźniający po stronie zginaczy i prostowników chorego stawu.

    II. Rozciągnięcie przykurczu

    - masaż rozluźniający po stronie zginaczy

    - masaż intensywny - pobudzający po stronie prostowników.

    III. Ogólny masaż stawu.

    IV. Uciski jednostajne na miejsca przyczepów, zginaczy i na przebiegu ich ścięgien oraz uciski przerywane (pobudzające) na przyczepy prostowników i ich ścięgna.

    V. Redresja lub relaksacja poizometryczna stawu

    0x01 graphic

    Przyczyny dolegliwości bólowych kręgosłupa nie maja powiązania z: wiekiem; płcią; sprawnością fizyczną; trybem życia.

    Dolegliwości bólowe mogą powstać u każdego, w przebiegu jednej z dróg patologii drogi przewlekłej lub nagłego urazu.

    Zespoły korzeniowe odcinka szyjnego kręgosłupa

    Mogą powstać na skutek podrażnienia korzeni z segmentów szyjnych kręgosłupa. Często nazywane radikulopatiami lub neuropatioami.

    Najczęściej spotykane wzorce osłabienia mięśniowego, czucia, zaburzeń odruchów oraz bólu w radikulopatii szyjnej :

     

    Poziom uszkodzenia C4-5

    Poziom uszkordzenia C5-6

    Pronator Teres Seratus anterior

    Poziom uszkodzenia C6-7

    Poziom uszkodzenia C7-Th1

    ZESPOŁY BÓLOWE ODCINKA PIERSIOWEGO KRĘGOSŁUPA

    Objawy:

    Przyczyną tych dolegliwości mogą być zmiany zwyrodnieniowo - wytwórcze odcinka piersiowego kręgosłupa dotyczące:

    Zmiany takie powstają szczególnie szybko w następstwie wady postawy. Przed przystąpieniem do masażu należy uwzględnić rodzaj deformacji kręgosłupa tzn. dokonać oceny postawy.

    PRAWIDŁOWA POSTAWA CIAŁA.

    Postawa ciała - sposób trzymania się człowieka w swobodnej pozycji stającej uwarunkowany podłożem morfologicznym i funkcjonalnym oraz odpowiednim nawykiem ruchowym.

    Prawidłowa postawa ciała nie da się zdefiniować jednoznacznie. Pojęcie prawidłowej postawy to - pojęcie umowne - postawa zmienia się wraz z wiekiem. Są określone czynniki od których zależy postawa - rasa, typ samotny, wiek i płeć.

    JAK POWSTAJĄ WADY POSTAWY?

    W przebiegu rozwoju wad postawy możemy wyróżnić trzy okresy:

    I okres - zmian czynnościowych

    II okres - powstawania zmian morfotycznych np. przykurczy (więzadeł , mięśni i ścięgien)

    III okres - zmian strukturalnych , czyli utrwalonych przykurczy

    I okres - zmian czynnościowych

    Określone grupy mięśni ulegają osłabieniu i rozciągnięciu, w innych występuje wzmożone napięcie i ich skrócenie. Czas trwania tego okresu może być różny w zależności od czynników, które powodują powstawanie wad.

    II okres - powstawania przykurczy (więzadeł , mięśni i ścięgien)

    Tkanki które w I okresie ulegały wzmożonemu napięciu skracają się. W tym okresie wprowadzenie ćwiczeń korekcyjnych może być jeszcze całkowicie skuteczne. Okres ten może trwać przez kilka tygodni, miesięcy a nawet lat.

    III okres - zmian strukturalnych , czyli utrwalonych przykurczy

    Okres w którym dochodzi do trwałych zaburzeń rozciągliwości struktur sprężystych, a nawet do powstania zniekształceń kostnych. Wady postawy w tym okresie określamy jako patologiczne. Ćwiczenia korekcyjne pozwalają zapobiec dalszemu postępowaniu wady, jednak całkowita jej likwidacja jest już niemożliwa i często wymaga złożonego postępowania rehabilitacyjnego.

    WADY POSTWAWY W PŁASZCZYŹNIE STRZAŁKOWEJ

    PLECY OKRĄGŁE

    1. zmniejszone przodopochylenie miednicy;

    2. spłycenie lordozy lędźwiowej, czego następstwem jest pogłębienie kifozy piersiowej.

    3. cały tułów nachylony jest do przodu, a równowagę można utrzymać dzięki cofnięciu miednicy do tyłu.

    4. kompensacyjne zwiększenie lordozy szyjnej i pochylenie głowy do przodu.

    Wada ta charakteryzuje się :

    PLECY PŁASKIE

    1. zmniejszone przodopochylenie miednicy.

    2. spłaszczenie lub brak fizjologicznych krzywizn kręgosłupa.

    3. ograniczenie ruchomości w poszczególnych odcinkach kręgosłupa.

    4. klatka piersiowa jest płaska, jej ruchomość i pojemność są ograniczone, barki opadnięte.

    Wada ta charakteryzuje się:

    PLECY WKLĘSŁO - WYPUKŁE

    1. zwiększony jest kąt przodopochylenia miednicy

    2. nadmierna lordoza lędźwiowej

    3. przez odcinkową kompensację - pogłębienie kifozy piersiowej.

    To wpływa na stan mięśni i więzadeł

    rozciągnięciu ulegają:

    a skróceniu:

    Charakterystyczne w tej wadzie postawy jest :

    PLECY WKLĘSŁE

    1. zwiększone przodopochylenie miednicy.

    2. hiperlordoza w odcinku lędźwiowo - krzyżowym

    Charakterystyczne w tej wadzie są:

    mięśnie rozluźnione

    mięśnie i wiązadła napięte, przykurczone

    CHOROBA SCHEURMANNA - KIFOZA MŁODZIEŃCZA

    Objawy radiologiczne są następujące:

    1. Spłaszczenie i klinowate zniekształcenie kilku sąsiadujących ze sobą kręgów.

    2. Nierówność, pozaziębianie lub fragmentacja płytek granicznych zmienionych chorobowo trzonów kręgów.

    3. Guzki Schmorla — uwpuklanie się jąder miażdżystych krążków międzykręgowych w głąb trzonów kręgów.

    4. Zwężenie przestrzeni międzytrzonowych.

    5. Zjawisko Knutssona — trójkątne naddatki cieniowe na przedniej ścianie trzonu przy górnej lub dolnej jego krawędzi.

    ZESPOLY BOLESNEGO BARKU

    Bóle barku i ramienia dzielimy :

    Angiopatie

    Angiopatie przebiegają z objawami upośledzenia krążenia:

    Neuropatie

    Neuropatie przebiegają z objawami ucisku lub rozciągnięcia nerwów obwodowych:

    Angiopatie i Neuropatie Charakterystyczne zespoły:

    1. Zespół ciasnoty górnego otworu klatki piersiowej

    2. Zespół bark - ręka ( algodystrofia kończyny górnej)

    3. Neuropatie nerwów ze splotu ramiennego itp..

    Bolesny bark w przebiegu chorób ortopedycznych
    Konflikty bólowe stawu ramiennego związane z ruchami w stawie. Bark wywołany patologią ortopedyczną

    Następstwo dysfunkcji o charakterze ortopedycznym w konsekwencji prowadzi do postaci naturalnego Zespołu bolesnego barku, na który składa się przebiegający w III (lub IV) stadiach stan zapalny:

    Bark wywołany patologia ortopedyczną

    Charakterystyczne zespoły:


    UDAR MÓZGU

    PORAŻENIE POŁOWICZE (APUPLEXIA CEREBNRI, HEMIPLEGIA)

    Udar mózgu nie jest rozpoznaniem klinicznym, ale oznacza nagłe upośledzenie krążenia mózgowego na pewnym jego obszarze , następuje na skutek krwotoku do mózgu, zatoru lub zakrzepu jednej z tętnic mózgowych, guza mózgu lub stanów zapalnych mózgu, urazów lub złamań w obrębie czaszki.

    Porażenie połowicze występuje na skutek jednego z wyżej wymienionego incydentu , występuje po stronie przeciwnej niż uszkodzenie mózgu. W przebiegu choroby możemy wyróżnić trzy okresy:

    Uruchamianie chorego rozpoczyna się w zależności od przyczyny:

    PORAŻENIE OBWODOWEGO NERWU TWARZOWEGO (n. facialis - VII nerw ruchowy)

    Nerw twarzowy może ulec uszkodzeniu na różnych odcinkach - górnego i dolnego neuronu oraz włókien obwodowych. Powyżej otworu rylcowo - sutkowego lub w otworze rylcowo - sutkowatym.

    Porażenie obwodowe nerwu twarzowego po stronie porażonej następuje:

    W przebiegu choroby wyróżniamy okresy:

    Uszkodzenia nerwów obwodowych

    Nerwy obwodowe ulegają uszkodzeniu na skutek przerwania, zgniecenia oraz naciągnięcia. Neuropraksja - gdy nie dochodzi do anatomicznego zniszczenia wypustki osiowej komórki nerwowej (aksonu) ani innych części nerwów, ale na skutek zadziałania czynnika urazowego następuje zahamowanie przewodnictwa w nerwie. Powstaje czasowe wyłączenie czynności nerwu, które po pewnym okresie (zwykle po paru dniach) mija i następuje całkowity powrót do prawidłowej czynności nerwu.

    Aksonotmesis - gdy akson ulega zniszczeniu i postępują zmiany zwyrodnieniowe w jego odcinku obwodowym. Śródnerwie, onerwie i naderwie nie zostają w tym przypadku uszkodzone i powrót do samoistnej odnowy włókien nerwowych następuje stosunkowo szybko, prowadząc do przywrócenie prawidłowej czynności nerwu.

      Neurotmesis- całkowite przecięcie nerwu i zupełne oddzielenie uszkodzonych końców. Jeśli odcinki dośrodkowy i obwodowy nerwu tracą ze sobą łączność, nigdy nie następuje samoistny powrót czynności uszkodzonego nerwu. Czynność nerwu może być odzyskana jedynie po chirurgicznym zespoleniu przerwanych końców.

    Najczęstszą przyczyną uszkodzenia nerwu typu neuropraksji i aksonotmesis jest uciśnięcie pnia nerwowego. Ten rodzaj uszkodzenia nerwu nie wymaga leczenia operacyjnego i rokowanie, co do powrotu do prawidłowej czynności nerwu jest w zasadzie dobre. Stosunkowo często stwierdza się uciśnięcie nerwu przez bliznę łącznotkankową lub kostną. W takich przypadkach zachodzi konieczność operacji polegającej na uwolnieniu nerwu z blizny. Również w tych przypadkach rokowanie jest dobre. Całkowite przerwanie nerwu powoduje zwyrodnienie odcinka obwodowego. Wypustki osiowe, osłonki rdzenne, śródnerwie i onerwie ulegają rozpadowi i wchłonięciu przez komórki żerne. W ciągu 90 dni następuje całkowity rozpad osłonek i włókien osiowych. Jednocześnie od strony odcinka dośrodkowego odnawiają się włókna nerwowe. Nie mając jednak „toru", po którym mogłyby prawidłowo rozrastać się, formują złożoną plątaninę włókien w postaci twardego, owalnego tworu, zwanego nerwiakiem. Z chwilą przerwania nerwu mięśnie, które on zaopatrywał, zostają porażone i następuje ich zanik. Wiotkiemu porażeniu towarzyszy zaburzenie czucia powierzchniowego na odpowiednim obszarze unerwienia, skóra staje się sucha, cienka i gładka.

    Porażenie nerwów obwodowych.

    Ogólne objawy uszkodzenia nerwów obwodowych:

    następstwa:

    Porażenie nerwów obwodowych.

    Porażone mięśnie w przebiegu patologii poszczególnych nerwów

    okolica

    porażeniu ulegają mięsnie

    n. łokciowy

    • flexor carpi ulnaris

    • flexor digitorum profundus IV+V

    • abductor digiti V

    • flexor brevis digiti

    • opponens digiti

    • interossei volares

    • lumbricales

    • flexor pollicis brevis

    • adductor pollicis

    n. promieniowy

    • m.triceps brachi

    • m.brachioradialis

    • m.extensor carpi radialis longus

    • m.extensor carpi radialis brevis

    • m.supinator

    • m.extensor digitorum communis

    • m. extensor digiti minimi

    • m.extensor carpi ulnaris

    • m.abductor pollicis longus / brevis

    • m extensor pollicis longus

    • m. extensor indicis proprius

    • m.teres minor

    n. pośrodkowy

    • m.pronator teres

    • m.flexor carpi radialis

    • m.palmaris longus

    • m.flexor digitorum superficialis

    • m. pronator quadratus

    • m.flexor pollicis longus

    • m.flexor digitorum profundus

    • m.abductor policis brevis

    • m.opponens pollicis

    • mm.lumbricales

    n. kulszowy

    • m.gastrocnemus

    • m.soleus

    • m.plantaris

    • m.popliteus

    • m.flexor digitorum longus

    • m.flexor hallucis longus

    • m.abductor hallucis

    • m.flexor digitorum brevis

    • m.flexor hallucis brevis

    • mm.lumbricales

    • mm.interossei

    • m.adductor hallucis

    • m.flexor digiti minimi brevis

    n. piszczelowy

    • mm.peroneus longus et brevis

    • m.tibialis interior

    • mm.extensores digitorum longus et brevis

    • mm.extensores hallucis longus et brevis

    1. Biriukow A. „Masaż sportowy”. „Sport i Turystyka”, Warszawa, 1974;

    2. Dobrzański T. „Medycyna wychowania fizycznego i sportu”. Wydawnictwo Sport i turystyka, Warszawa 1989;

    3. Dziak A., Tayara S. „Urazy i uszkodzenia w sporcie” Wydawnictwo Kasper Kraków 2000;

    4. Ibrahimowa W.S. „Masaż punktowy”. Warszawa 1990;

    5. Jankowiak J. ”Masaż leczniczy”, PZWL, Warszawa 1974;

    6. Jankowiak J. „Fizykoterapia ogólna i kliniczna”. PZWL Warszawa 1968.;

    7. Kasperczyk T, Magiera L., Mucha D., Walaszek R.: Masaż z elementami rehabilitacji, Rahmed, Kraków 1999;

    8. Kasperczyk T, Magiera L.: Segmentowy masaż leczniczy, Wyd. Bio-Styl, Kraków 1997;

    9. Kirch R.: Masaż sportowy, PZWL Warszawa 1965;

    10. Kocjan P., Ewert E. : Medycyna sportowa, Polskie towarzystwo medycyny sportowej,14 miesięcznik, Nr.87,1998;

    11. Konarska J. „Medycyna fizykalna” Warszawa 1974 PZWL;

    12. Kunicew A.: Leczebnyj masaż, Medicina Moskwa 1976;

    13. Lidel L.Thomas S. Beresford C. Porter A.; Masaż, techniki wschodu i zachodu. Delta W-Z Warszawa 1997;

    14. Magiera L.: Leksykon masażu i terminów komplementarnych, Bio-Styl Kraków 2001;

    15. Magiera Leszek „Klasyczny masaż leczniczy” Kraków 1994r.Wydawnictwo BIO-STY;

    16. Podgórski T.: Masaż leczniczy, M-198.Zakład Doskonalenia Zawodowego, Warszawa 1988;

    17. Podgórski T.: Masaż w rehabilitacji i sporcie.Wydawnictwo AWF, Warszawa 1989;

    18. Prochowicz Z.: Masaż leczniczy klasyczny i masaż chiński, CMDNŚSzM, Warszawa 1986;

    19. Prochowicz Z.: Podstawy masażu leczniczego, PZWL, Warszawa 1991;

    20. Sawicki Z, Kassolik K. Pawlak H. „Nowe spojrzenie na współczesny masaż medyczny”.

    21. Straburzyński G. Straburzyńska-Lupet „Medycyna fizykalna” PZWL W-wa 1997;

    22. Strock U.: Masaż leczniczy, PZWL, Warszawa 1996;

    23. Szczotka P. MikułaE.: Współczesny masaż, Body Work, Poznań 1998;

    24. Thomas S.: Masaż w pospolitych dolegliwościach, Delta W-Z Warszawa 1997;

    25. Traczyk W. Z. Trzebski A.: Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, PZWL, Warszawa 1989;

    26. Walker Peter „Masaż dziecka” Warszawa 1997 „Delta W-Z”;

    27. Zborowski A.: Masaż klasyczny, Wy d. A-Z, Kraków 1997;

    28. Zborowski A.: Masaż segmentarny, Wyd. A-Z, Kraków 1997;

    29. Zborowski A.: Masaż w wybranych jednostkach chorobowych /., Wyd. A-Z, Kraków 1997;

    30. Zborowski A.: Masaż w wybranych jednostkach chorobowych II., Wyd. A-Z, Kraków 1998;

    31. Zborowski Adam „Drenaż limfatyczny” Kraków 1995 Wyd. AZ.;

    32. Zborowski K.: Masaż, (część teoretyczna) Centr. Met. Doskon. Naucz. Śred. Szkol. Medycz. Warszawa 1991;

    33. Zembaty A.: Fizjoterapia, PZWL Warszawa 1987;

    we wszystkich innych elementach tej struktury.
    Ogólny przyrost naprężeń rozciągających /np. ścięgna, powięź / jest równoważony prz

    ŁUK ODRUCHOWY

    RECEPTOR

    OUN

    EFEKTOR

    42


    Wyszukiwarka

    Podobne podstrony:
    764
    764
    7 roz 764 783
    764
    764
    A0893 764 10
    764 765
    764.FINANSE SAMORZADU TERYTORIALNEGO, STUDIA, studia II stopień, 4 semestr MSY FiR 2012 2013, prawo
    764 - Kod ramki - szablon, RAMKI KOLOROWE DO WPISÓW
    764
    764
    85 764
    other 764
    Andrzejewski Jerzy Lad serca (SCAN dal 764)

    więcej podobnych podstron