Romantyzm

Ramy czasowe

Przyjmuje się, że romantyzm trwał w Europie od przełomu wieku XVIII i XIX do Wiosny Ludów, czyli roku 1848. Wydarzeniami kończącymi epokę romantyzmu były bunty wielu warstw ludności przeciwko panującym systemom ustrojowym, walka o polepszenie bytu oraz zrywy niepodległościowe.

Dla romantyzmu polskiego jako datę początkową wyznacza się przeważnie rok wydania pierwszego tomu poezji Adama Mickiewicza, czyli - 1822. Koniec romantyzmu w Polsce zbiega się z upadkiem powstania styczniowego w roku 1864.

Nazwa epoki:

Nazwa epoki wzięła się od opowieści sięgających swoim rodowodem średniowiecza i określanych nazwą „romans” czy „romant”. Często były to historie miłosne zawierające także elementy fantastyczne, cudowne, nasycone silną emocjonalnością. Opowieści  te funkcjonowały w tak zwanej lingua romana (język rzymski) przeciwstawionej lingua latina (język łaciński). Lingua romana służyła ludom barbarzyńskim, które wykształciły swoje języki z przemieszania elementów łaciny, języków galickich i germańskich.

MALARSTWO

Największym natchnieniem dla malarzy romantycznych była natura, jej tajemniczość, potęga i żywiołowość. Aby przedstawić te właśnie cechy przyrody konieczne stały się zamiany warsztatowe. Znacznemu rozszerzeniu uległa paleta barw. Zmieniły się również zasady kompozycji, wielkiego znaczenia nabrał kontrast. Tematem wielu dzieł stały się również zjawiska fantastyczne. Duże znaczenie miał również wydźwięk symboliczny powstających wówczas dzieł. Wszystkie te cechy świadczą o tym, że malarstwo romantyczne było w opozycji do klasycznych kanonów popularnych w XVIII wieku. Nie można mówić o jednej obowiązującej w tej epoce szkole malarskiej, ponieważ za najważniejszą uważano wówczas ekspresję, co doprowadziło do tego, że każdy artysta mógł wypracować swój własny niepowtarzalny styl. Poza przyrodą dużym zainteresowaniem malarzy romantycznych cieszył się człowiek i jego uczuciowość oraz patriotyczne (dramatyczne) wydarzenia historyczne.

Za pierwszego malarza, którego dzieła określano mianem romantycznych uchodzi Szwajcar Johann Füssli. Tworzył on tajemnicze i groźne kompozycje ilustrujące niejako dzieła Homera czy Dantego. Do jego najsłynniejszych prac należą: Mara nocna i Trzy czarownice z „Makbeta”.

Pierwszym polskim malarzem romantycznym był Aleksander Orłowski. Zasłynął jako twórca wielkich scen batalistycznych i krajobrazów. Bardzo wyraźne w jego dziełach są wątki folklorystyczne i orientalne. Za jedno z najsłynniejszych jego dzieł uchodzi Krajobraz z wiatrakiem.

Najwybitniejszym natomiast polskim malarzem romantycznym był Piotr Michałowski. Przeszedł do historii jako autor scen batalistycznych, rodzajowych, a także portretów. Kilkakrotnie przedstawił na płótnie postać Napoleona, co było bardzo charakterystyczne dla polskich twórców omawianej epoki.

Architektura

Architektura romantyczna w zasadzie nie wykształciła własnego, odrębnego stylu. Najbardziej charakterystyczną cechą tego okresu jest historyzm, w szczególności fascynacja gotykiem (tzw. neogotyk) i renesansem (tzw. neoklasycyzm), którego można było zauważyć głównie w wyglądzie budowli użytku publicznego na terenie Księstwa Warszawskiego , a potem Królestwa Polskiego.

Romantyzm był nieco afektowany, lubił efekty i sztuczki. Do zasług należy niewątpliwie umiejętne wiązanie architektury z pejzażem i wprowadzenie budowli, które zamiast na spełnianie określonych funkcji stawiały na estetyczną i emocjonalną przygodę odbiorcy. Dzieło romantyczne nie musiało spełniać konkretnych wymogów stylowych. Chodziło raczej o pewien specyficzny wyraz budowli.

Style w architekturze okresu romantyzmu

1. Neogotyk pojawił się w Anglii-w której średniowieczne formy trwały na prowincji aż po wiek XVII i zawsze były dobrze przyjmowane, w ślad za Wyspami Brytyjskimi poszły Niemcy które przyjęły go za styl narodowy. Styl ten znacznie trudniej przyjmował się w Francji- głęboko przesiąkniętej klasycyzmem.

Charakterystyczne cechy architektury neogotyckiej:

• ściany były bogato zdobione malowidłami przodków, zbrojami średniowiecznych rycerzy, kandelabrami.

• kamienie i cegły, z których budowano mury, sztucznie postarzano; modna była stylizacja budowli na ruinę;

• malowniczość i nastrojowość tej architektury miała skłaniać do refleksji i zadumy;

• elementy gotyku: ostre łuki, krzyżowe sklepienia, gotyk był jedynie kostiumem nakładanym na konstrukcję.

2. Neoklasycyzm można było zauważyć głównie w wyglądzie budowli użytku publicznego na terenie Księstwa Warszawskiego , a potem Królestwa Polskiego. W okresie Królestwa Polskiego dążono to tego , aby wszystkie budynki użytku publicznego były do siebie podobne , dlatego budynki te były budowane w tym samym stylu. W tym czasie powstał w Warszawie Teatr Wielki , pałac Staszica , a także szereg budynków rządowych

Rzeźba

Charakteryzując rzeźbę okresu romantyzmu, należy pamiętać, że rzadko kiedy stanowiła ona całość samą w sobie, natomiast najczęściej występowała w określonym kontekście: w ogrodzie, parku, na placu lub zdobiła część budowli architektonicznej.

Z tego względu rzeźba nie odegrała w tej epoce, jak również zresztą w klasycyzmie, szczególnie wybitnej roli, którą można by porównać np. z malarstwem.

Jeżeli chodzi o ogólne wyróżniki tej sztuki, można powiedzieć, że rządziły nią prawidła analogiczne do wszystkich innych dziedzin ówczesnej sztuki. Ważne zatem były w rzeźbie cechy takie, jak dynamizm formy, operowanie alegorią i symbolem, odwoływanie się do tematyki wolnościowej i rewolucyjnej. Przełamanie statyczności osiągano najczęściej przez kompozycję odbiegającą od kontrastów pionów i poziomów, stosowanie skosów i ostrych krawędzi.

Najważniejszymi rzeźbiarzami nurtu romantycznego byli Francuzi Francois Rude i Antoine Louis Barye. Pierwszy z wymienionych twórców był autorem słynnej „Marsylianki”, płaskorzeźby na Łuku Triumfalnym w Paryżu.

Muzyka

Główną cechą muzyki romantycznej jest eklektyzm. Artyści epoki zgodnie uważali muzykę za sztukę doskonałą, która najlepiej przekazuje ludzkie emocje.

Romantyzm w muzyce obejmuje razem z neoromantyzmem niemal cały XIX wiek. Charakteryzowała go wielość nurtów i indywidualizm postaw twórczych, dla których podstawę stylistyczną stanowił przejęty z okresu klasycyzmu warsztat kompozytorski; w romantyzmie nastąpiło jednak przesunięcie akcentu na inne gatunki muzyki, co wiązało się z nowym programem estetycznym, z nowym typem ekspresji. Naczelnym postulatem estetyki romantyzmu była synteza sztuk (synkretyzm), więź muzyki z innymi sztukami, zwłaszcza z literaturą. Wyrazem tego była pierwszoplanowa rola liryki wokalnej (F. Schubert, R. Schumann, F. Mendelssohn, potem M.P. Musorgski, J. Brahms, H. Wolf, w Polsce - S. Moniuszko), wykorzystywanie pieśni jako tematów w muzyce instrumentalnej, rozwój miniatury instrumentalnej (R. Schumann, F. Chopin), opartej często na wzorach pieśniowych, a w okresie neoromantyzmu (2 połowa XIX wieku) przenikanie literackich i malarskich tematów do symfonii programowej, uwertury i poematu symfonicznego (F. Liszt) oraz zrealizowanie romantycznego ideału syntezy sztuk w dramacie muzycznym (R. Wagner). Pod wpływem tendencji programowych (głównie w muzyce symfonicznej) nastąpiło wzbogacenie kolorystyki muzyki, co przejawiło się w rozbudowie orkiestry, rozwoju wirtuozostwa instrumentalnego (styl brillant, F. Chopin, N. Paganini), m.in. dzięki technicznym ulepszeniom instrumentów i bujnemu rozkwitowi instrumentacji (H. Berlioz, F. Liszt, R. Wagner, N.A. Rimski-Korsakow, R. Strauss), oraz w intensywnym wykorzystaniu w symfonice czynnika wokalnego (G. Mahler).

Ludwig van Beethoven

Fryderyk Chopin

Moda

Tak jak w epoce oświecenia ubiór był wizytówką człowieka, określał jego pochodzenie i przynależność klasową, tak w romantyzmie strój stał się środkiem wyrazu własnej osobowości. Ludzie poprzez ubranie starali się manifestować swe poglądy, a nie dopasowywać do innych. Moda uległa demokratyzacji. W XIX wieku cylinder czy frak nie były zarezerwowane już tylko dla arystokratów. Każdy mógł przyozdobić swoją marynarkę ozdobnym zegarkiem na złotym lub - jak to było u mniej zamożnych - pozłacanym łańcuszku czy przespacerować z ażurową parasolką.

---