Dongola - zapomniane miasto królów pustyni

Gorące słońce oślepia a piasek parzy stopy mimo panującej zimy. W drgającym od upału powietrzu, widać przypominające ule gubby grobowce ważnych arabskich osób.

Dongola, widok na ruiny katedry i meczet fot. Paulina Komar Ponad nimi wyrasta górujący nad okolicą meczet. To pierwsze, co rzuca się w oczy przybywającym do Dongoli, dawnej stolicy chrześcijańskiego państwa, Zjednoczonego Królestwa Nubii.

Małżeński wyścig

Nubia to pustynna kraina obejmująca północną i środkowa część dzisiejszego Sudanu. Większość osób kojarzy ją głównie z pokrytą wspaniałymi malowidłami katedrą w Faras. Mało kto zdaje sobie sprawę, że na 400 lat przed powstaniem państwa polskiego w samym sercu Afryki istniało już silne centrum chrześcijaństwa.

Chrystianizacja tych obszarów przebiegła w bardzo interesujący sposób. Jeśli wierzyć „Historii Kościoła” Jana z Efezu odbywał się tu pewnego rodzaju wyścig pomiędzy posłami dwóch rywalizujących ze sobą wyznań, które powstały na soborze chalcedońskim w 451 roku, monofizyckiego oraz chalcedońskiego. Kościół chalcedoński zwany również duofizyckim głosił, iż Chrystus łączył w sobie dwie odrębne natury: boską i ludzką. Monofizycki z siedzibą w Aleksandrii Cmentarzysko tumulusowe w pobliżu Debel Ghaddar fot. Paulina Komar głosił wiarę w jedną niepodzielną naturę Chrystusa. W połowie VI wieku do królestwa Nobadii, leżącego na północy Nubii, między I i II kataraktą spieszyli zarówno duofizyccy posłowie wysłani przez cesarza bizantyjskiego Justyniana oraz monofizyccy, za których wyprawa stała jego żona, cesarzowa Teodora. Zapewne wyścig wygrałoby poselstwo cesarskie, jednak zostało ono zatrzymane przez zwolennika kościoła aleksandryjskiego - biskupa Tebaidy. W ten sposób jedno z trzech ówczesnych królestw nubijskich przyjęło chrzest. Pozostały jeszcze dwa: Makuria i położona najbardziej na południu Alodia, które udało się schrystianizować do końca VI wieku. W tym okresie również, najprawdopodobniej ze względu na zagrożenie ze strony Arabów, cały obszar od I do VI katarakty został zjednoczony przez królów Makurii jako tzw. Wielka Makuria lub Zjednoczone Królestwo Nubii. Stolicą tego nowego państwa została leżąca pomiędzy III i IV katarakta Dongola.

Gubba - grobowiec arabskiej osobistości

Historia zapomnianego królestwa

Władcy Makurii założyli miasto w malowniczej okolicy, tam gdzie pustynia stromym klifem wpada do Nilu. Tuz nad brzegiem rzeki powstała cytadela, najważniejszy punkt miasta, otoczony murami. To tutaj król Qalidurut w VII w. n.e. zbudował swoją rezydencję pałacową. Kościół Północny o zachodzie słońca

Mimo zjednoczenia Nubii młode państwo wciąż było zagrożone przez Arabów, którzy po umocnieniu swego panowania w Egipcie coraz częściej spoglądali na południe. Stanowiło ono łakomy kąsek, to stamtąd prowadziły szlaki handlowe w głąb Afryki - źródła cennego drewna, kości słoniowej i przede wszystkim niewolników.

W 652 r. n.e. arabska armia zaatakowała miasto. Nie udało im się jednak go zdobyć. Fortyfikacje, acz zniszczone wytrzymały napór wojsk. Cytadela pozostała w rękach nubijczyków. Egipski gubernator Abdallah ibn abi el - Sarh został zmuszony do podpisania z królem Qalidurutem traktatu pokojowego (baqtu) na 520 lat.

Mieszkaniec położonej obok Starej Dongoli wioski Ghaddar, w tle Debel Ghaddar

Zwycięska Dongola została szybko odbudowana oraz rozbudowana. Fortyfikacje zostały umocnione i powiększone o basztę. Pierwszą katedrę, zburzoną podczas walk podniesiono z gruzów, a w jej presbiterium ułożono mozaikę z kolorowych pustynnych otoczaków. Powstawały również zupełnie nowe budowle, między innymi niewielka altanka, na planie krzyża, z czterema wejściami. Ta tzw. budowla BIII miała ściany z czerwonej cegły, pokryte pięknymi niegdyś malowidłami, z których do dziś zachowały się niestety tylko fragmenty. Niespotykane wcześniej rozwiązania architektoniczne, czas powstania budowli oraz tematyka malowideł mogą świadczyć o kommemoratywnej funkcji budowli, która została wzniesiona, by uczcić pamięć obrońców miasta.

Mieszkaniec wioski Ghaddar w meczecie

O poziomie życia mieszkańców VII-wiecznej Dongoli świadczą zachowane domy, a w zasadzie piętrowe wille. Oprócz tego, że większość z nich była dobrze wyposażona w zaplecze sanitarne, w tzw. Domu A archeolodzy odkryli ślady systemu ogrzewana oraz dwa baseny kąpielowe z podgrzewaną wodą! W dodatku ściany łazienki zdobiły malowidła.

Złoty wiek Dongoli przypada jednak na IX w., czasy panowania dwóch królów Zachariasa i jego syna Georgiosa. W 836 roku Georgios udał się do Bagdadu, aby przedłużyć baqt z kalifatem Abbasydów. Jego szczęśliwy powrót został uczczony wzniesieniem obok cytadeli tzw. Kościoła Krzyżowego, najwyższej budowli w mieście, mierzącej 28 metrów, którego monumentalne kolumny przetrwały po dziś dzień. Tuż obok kościoła widać granitowe kolumny, równie ogromnej, pięcionawowej katedry. Te dwa założenia, to największe z odkrytych do tej pory 17 kościołów. Mimo ogromnych nakładów finansowych na budowę domów bożych, władcy Makurii nie zapomnieli o rozbudowie własnej rezydencji. Na wschód od cytadeli powstała piętrowa sala audiencyjna, w której Na pierwszym planie ruiny tzw. Kościoła na Planie Krzyża, w tle kolumny dongolskiej katedry przyjmowano delegacje z zagranicy. Na piętro prowadziły monumentalne, kamienne schody, a splendoru całej budowli dodawały wspaniałe malowidła. Miasto rozrastało się, pracownie ceramiczne i szklarskie oraz piece do wytopu żelaza pracowały pełną parą.

Rozwijał się też założony jeszcze w VI wieku, 1,5 kilometra na północny-wschód od cytadeli, Klasztor Wielkiego Antoniego. W XI wieku dobudowano doń Północno-Zachodni Aneks, którego ściany zdobiły malowidła królów i ich rodzin, przedstawionych pod opieką archaniołów i apostołów. Aneks ten służył również jako miejsce ostatniego spoczynku biskupów dongolańskich

.
Pomiary na Cytadeli w Dongoli

Zmierzch Nubii

Dobre czasy dla Dongoli kończą się wraz z konfliktem z Ajubidami w 1172 roku. Rozpoczyna się okres niepokojów zewnętrznych, a także wewnątrz państwa. Autorytet kościoła słabnie, trwają walki o władzę w samej rodzinie królewskiej. Sytuację pogarsza XIII-wieczna wyprawa króla Dawida nad M Czerwone. Ten nieprzemyślany krok wywołuje represje ze strony Mameluków, którzy dopiero co zajęli północno-wschodnią cześć Afryki. Sułtan Baybars atakuje i zdobywa Dongolę, Robotnicy pracujący na Cytadeli w Dongoli niszcząc jej katedrę. W 1317 roku sala audiencyjna zostaje zamieniona na meczet, a niedługo później niewiele już znaczący dwór królewski opuszcza miasto. Budowle makuryckie niszczeją, powoli pochłania je pustynia. Miasto powoli przekształca się w zwykłą arabską wioskę. W miejscu dawnego pałacu powstają niewielkie domy mieszkalne z suszonej gliny. Mieszkańców chowa się na południowy-wschód od dawnej cytadeli, w grobach, które bardzo szybko zasypuje piasek. Dzisiaj cmentarzysko rozpoznajemy tylko dzięki grobowcom ważniejszych osób - gubbom, na których jednak czas również odcisnął swoje piętno. Po ludziach, którzy zamieszkiwali Starą Dongolę pozostały tylko ruiny ich domów i górujący nad nimi, od dawna już nieużywany, meczet - widmo.

---