Opracowała Martyna Maleska na podstawie Mieczysław Łobocki „Metody i techniki badań pedagogicznych” Wydawnictwo Impuls, Kraków 2003

VII Analiza dokumentów

W niemal każdym przedsięwzięciu odwołujemy się do jakiś dokumentów i podejmujemy próbę analizy. Są nimi często teksty naukowe dotyczące bezpośrednio lub pośrednio interesującego nas problemu badawczego. Wprawdzie wykorzystywanie tekstów naukowych jedynie jako dodatkowego wsparcia naukowego wspomnianych wyników trudno nazwać analizą dokumentów w ścisłym znaczeniu tego słowa, jednak stanowi on jakąś namiastkę.

Z drugiej strony byłoby błędem uznawanie analizę dokumentów jako metodę w pełni wystarczającą i godną wszelkich preferencji. Słusznie przypisuje się jej charakter metody raczej uzupełniającej niż samowystarczalnej czy wiodącej. Bywa tak szczególnie z powodów trudności w jednoznacznej interpretacji dostępnych badaczowi dokumentów, a tym samym wykazaniu trafności i rzetelności dokonywanej analizy.

1. Rozumienie analizy dokumentów

Nazwy zmienne analizy dokumentów

Analiza dokumentów występuje także pod nazwą analizy wytworów pracy rozumianych jako „wszelkie obiektywne przedmioty będące wynikiem ludzkiej działalności” związana zarówno z nauką, działalnością kulturalna, życiem osobistym, działalnością produkcyjną. Używane są też nazwy jako: analiza prac własnych dzieci i młodzieży, analiza treści i analiza dokumentów.

Czym jest analiza dokumentów?

Analizie dokumentów, treści donoszą w szczególności do dokumentów niepisanych jak rysunki, prace ręczne, taśmy magnetofonowe, fotografie, przeźrocza. Przez analizę dokumentów rozumie się analizę wszelkich wytworów dzieci, młodzieży oraz dorosłych mogących stanowić źródło informacji uzasadnione sądy o przedmiotach, ludziach, procesach, zjawiskach.

Głównym przedmiotem analizy dokumentów jest przebieg działań, w wyniku, których powstaje określanych wytwór, ile sam produkt jako końcowy rezultat wykonywanych badań.

Analiza dokumentów a inne metody badań

Badacz posługujący się analizą dokumentów, koncentrując się na materiale badawczym otrzymanym nie tyle w procesie zainicjowanym specjalnie badań, co raczej w toku pozabadawczej działalności dzieci, młodzieży, dorosłych. Tzn. powstawaniu wytworów, które czyni się przedmiotem analizy naukowej, nie towarzyszy pierwotnie żaden cel badawczy. Często powstałym w ten sposób wytworom przypisuje się wartość źródeł historycznych.

Analizuje się również wytwory z wyraźnym zamiarem wykorzystywania ich w celach badawczych np. wypracowania, dzienniki, rysunki. W przypadku tym badacz informuje cel badawczy osobom badanym. Wytwory tego rodzaju gromadzi się nierzadko w wyniku ogłoszonego konkursu przez prasę, radio i telewizję.

Przedmiotem badan mogą być testy naukowe, audycje (programy) radiowe i telewizyjne, filmy, teksty piosenek, dzieła literackie, listy, podręczniki szkolne, programy nauczania.

Rozumiana w ten sposób analiza dokumentów może dotyczyć m.in. takich spraw jak sytuacja finansowa szkół, płace nauczycieli na przestrzeni określonego czasu, stan dowożenia uczniów do szkoły, zmiany programowe w systemie nauczania, wpływ środków masowego przekazu na młodzież i dzieci.

2. Rodzaje dokumentów

Dokument to każdy przedmiot będący świadectwem jakiegoś faktu. Dokumenty, które mogą być analizowane są różnego rodzaju. Dzieli się je na określone kryteria podziału. Najbardziej korzystna jest klasyfikacja dokumentów ze względu na formę, jaka przybierają lub ich pochodzenie.

Dokumenty pisane, cyfrowe i obrazowe

Z uwagi na formę dokumentów, czyli sposób wyrażania ich treści dzieli się je na:

• Dokumenty pisane, które obejmują:

1. Protokoły i sprawozdania z posiedzeń rad pedagogicznych, komitetów rodzicielskich i opiekuńczych, protokoły powizytacyjne dyrektorów szkół i placówek opiekuńczo - wychowawczych, protokoły i sprawozdania z posiedzeń samorządów uczniowskich, organizacji dziecięcych i młodzieżowych, kół zainteresowań

2. Opinie i świadectwa (orzeczenia) wychowawców klasowych, nauczycieli poszczególnych przedmiotów nauczania dotyczące uczniów, orzeczenia lekarzy, psychologów, pedagogów, władz szkolnych i pozaszkolnych, poradni psychologiczno - pedagogicznych czy sądów nieletnich

3. Szkolne i domowe prace pisemne uczniów, artykuły na gazetkach ściennych, wypracowania

4. Uwagi wypisane w dzienniku przez nauczycieli i osób wizytujących

5. Artykuły prasowe o szkole

6. Archiwa (zbiory archiwalne), samorodną twórczości literacka dzieci i młodzieży

7. Teksty naukowe - badawczych

• Dokumenty cyfrowe, czyli dane statystyczne, które obejmują:

1. Centralne opracowania, zawarte w oficjalnych wydawnictwach dotyczące spraw oświaty i wychowania

2. Statystyki lokalne na temat oświaty sporządzone dla władz terenowych, instytucji, stowarzyszeń, partii politycznych

3. Opracowania statystyczne, które posiada szkoła i inne resorty kultury, sprawiedliwości, zdrowia

• Dokumenty obrazowe lub obrazowo dźwiękowe, czyli wytwory pracy uczniów jak rysunki i różnego rodzaju prace, fotografie, nagrania magnetofonowe, filmy, przeźrocza.

Dokumenty zastane i intencjonalnie tworzone

Dokumenty ze względu na ich pochodzenia dzieli się je na:

• Dokumenty zastane (przypadkowe) - dokumenty dzieci i młodzieży wykonane poza naukowe cele. Są nimi: listy, pamiętniki, dzienniki, artykuły na gazetki itp. Dokumenty zastane są dopiero wykorzystywane dopiero po powstaniu, odkryciu, zgromadzeniu.

• Dokumenty intencjonalnie tworzone - wytwory dzieci i młodzieży, które powstały z zamiarem poddania ich analizie naukowej. Zamiar taki jest zazwyczaj również znany osobom badanym. Są to: wypracowania, wypowiedzi pisemne itp. Są one zwykle dodatkowym źródłem informacji o interesującym badacza problemie.

Dokumenty oficjalne i osobiste

Dokumenty wyróżnione ze względu na „urzędowe” usankcjonowanie lub brak takiego usankcjonowania to:

• Dokumenty oficjalne (charakter urzędowy czy państwowy) dotyczą funkcjonowania interesującej badacza instytucji. Mogą obejmować m.in. plany pracy instytucji, programu nauczania, konspekty, protokoły posiedzeń rad pedagogicznych itp.

• Dokumenty osobiste (nieoficjalne) są materiałami zawierające wypowiedzi autora o jego przeżyciach, doznaniach, opiniach w określonym czasie jego życia. Składają się na nie: listy, pamiętniki, wspomnienia, autobiografie.

Dokumenty kronikarskie i opiniodawcze

• Dokumenty kronikarskie - dokumentują fakty i działania instytucji

• Dokumenty opiniodawcze - osobiste

Dokument pierwotny, drugorzędny

• Dokument pierwotny (podstawowy) - sprawozdanie z posiedzenia rady pedagogicznej sporządzone przez osobę wyszkoloną, w której uczestniczył

• Dokument drugorzędny (mało ważny) - dokonany przez tego samego sprawozdawcę tylko nie uczestniczył podczas niej

4. Autentyczność dokumentów i wiarygodność informatora

Autentyczność dokumentów

Przez autentyczność rozumie się zdawanie sobie sprawy z:

- z czasu powstania dokumentu i miejscu jego pochodzenia

- z adekwatności zawartych w nim treści z podejmowanym problemem badawczym

- ze stopnia, w jakim zasługują one na zaufanie pod względem naukowym, czy spełnienia stawianym badaniom wymagań metodologicznych

- z tego czy są oryginalne (pierwotne) czy raczej sfałszowane lub dalekie od oryginału (wtórne) albo bardziej lub mniej udana kopią

W ustalaniu autentyczności dokumentów zachodzi potrzeba przekonania się o ich kompletności tzn. o tym czy nie ma jeszcze innych źródeł informacji i czy stanowią one jeszcze zestaw specjalnie wyselekcjonowanych dokumentów z pominięciem np. tych, które nie potwierdzają hipotezy roboczej lub uwzględnieniem tylko tych, które je potwierdzają.

W ustalaniu autentyczności dokumentów chodzi też o bliższe poznanie daty i miejsca powstania. Określa się je w sposób:

- bezpośredni

- pośredni, czyli w toku wnioskowania uprawdopodobniającego przy wykorzystaniu jego przesłanek informacji źródłowych i poza źródłowych

W ustalaniu autentyczności dokumentów określamy warunki i okoliczności powstania dokumentu i przy ocenie ich autentyczności zadajemy sobie pytania:

-, Jakimi motywami kierował się autor dokumentu, czy miał z tego jakieś korzyści?

- czy dokument odtwarza wiernie interesujące badacza zdarzenie?

- Czy dokument zawiera wszystko na dany temat, o którym powinno się wiedzieć w czasie jego sporządzania?

- czy dokument jest typowa relacja autora?

W ustalaniu autentyczności dokumentów patrzymy na cechy zewnętrzne dokumentu, czyli staranne wykonanie, charakter pisma itd.

Wiarygodność informatora

Wiarygodność informatora, w jakim stopniu jest on w stanie podać informacje prawdziwe. Nie bez znaczenia jest bliższa jego znajomość chodzi o to żeby nabrać przekonania do tego, co nam przekazał. Istotnym kryterium oceny jest motywy w przekazywaniu informacji. Czy informacje są zgodne z jego przekonaniem czy wywiera to na nim presja społeczeństwa? Należy brać pod uwagę czy dany dokument nie jest sfałszowany ze względu na korzyści, jakie informator może mieć.

W ocenie wiarygodności informatora mogą pomoc podane pytania:

Wiarygodność informatora oceniamy według znajomości osoby jej statusu społecznego, płci wieku, jego rozwoju umysłowym, społecznym i moralnym. Domaga się tego wszelka rzetelna i wnikliwa interpretacja analizowanych dokumentów.

Z metodologicznego punktu widzenia analiza autentyczności dokumentów i informatora jest przedsięwzięciem z goła chybionym dopiero upewnienie się, co do autentyczności dokumentów i wiarygodności informatora nadaje podejmowanej analizie głębszego sensu i czyni ją wartościowo poznawczo.

4. Przegląd technik analizy dokumentów

Klasyczne techniki analizy dokumentów

Charakterystyczna dla tego rodzaju technik jest podejmowana przez badacza próba jakościowego opisu interpretacji danych zawartych w dokumentach.

Każdy dokument, analizowany za pomocą klasycznych technik, uchodzi za wartość niemal niepowtarzalna oraz osobliwy rezerwuar treści jawnych i ukrytych. W ich opisie interpretacji polegamy przeważnie na własnym wyczuciu czy intuicji. Stad też stosowanie tych technik związane jest daleko z idącym subiektywizmem badacza. Ten, bowiem nierzadko wnioskuje o „faktach”, które nie zawsze są w dokumentach wprost:explicite” wyrażone. Przeto stosowanie klasycznych technik analizy dokumentów polega nieco dowolnym opisie interpretacji treści analizowanej dokumentu. Fakt ten utrudnia, a niekiedy uniemożliwia intersubiektywne sprawdzanie końcowego wyniku dokonanej w ten spsoć analizy. Toteż przy użyciu klasycznych technik analizy dokumentów niemożliwy jest - praktycznie rzecz biorąc jakikolwiek podział pracy lub wykorzystanie nowych środków technicznych np. maszyn liczących.

W obrębie tych technik wyróżnia się analizę dokumentów:

• Wewnętrzną - polega na dokładnym poznaniu treści dokumentu właściwym ich rozumieniu i wyjaśnieniu

• Zewnętrzną - uzupełnienie analizy wewnętrznej. Polega na ustaleniu czasu, warunków i okoliczności, w jakich powstał dany dokument, a także jego identyfikacji z autorem i adresatem, dla którego został sporządzony, czy tez ewentualnego jego wpływu, jaki wywarł na bieg określonych wydarzeń opierając się na własnych ocenach.

Nowoczesne techniki analizy dokumentów

Próbą przezwyciężenia subiektywnego charakteru zarysowano dopiero, co klasycznych technik analizy dokumentów. Szerokie zastosowanie znalazły w USA. Polegają one głownie na ilościowej analizie dokumentów. Przy czym ilościowy opis dokumentów nie oznacza wyrażanie go wyłącznie w postaci liczb absolutnych lub procentach.

Techniki takiego rodzaju zakładają konieczność dokładnego ustalenia zakresu materiału, mającego stanowić podstawę analizy i dokładnego określenia głównych problemów będących jej przedmiotem.

Ustalają zakres materiału badawczego, należy zadecydować. Jakiego rodzaju dokumenty i jaka ich ilość są niezbędnego do rozwiązywania postawionego badaniach problemu? Zachodzi także potrzeba zastanowienia się czy będzie się podawało analizie cały dokument, czy tylko jego cześć. Ważny wydaje się także sposób gromadzenia potrzebnych dokumentów stad tez warto pomyśleć i o tym jak je uzyskać. Odpowiedz na tak postanowione pytanie jest różna w zależności od rodzaju podjętych problemów badawczych.

W określeniu problemu, które będą głównym przedmiotem analizy, chodzi nie tylko o dokładne ich sprecyzowanie, lecz także podanie poszczególnych wskaźników tych faktów, zjawisk, zdarzeń czy cech, których przeprowadzone badania maja dotyczyć. Ustalenie wszystkich wskaźników nie zawsze jest możliwe przed rozpowszechnieniem analizy dokumentów. Dlatego na wstępnie określa się przede wszystkim te najważniejsze wskaźniki wynikające z celu badan i łatwo dostrzegalnej zawartości dokumentów. Pozostałe wskaźniki określają zwykle w trakcie dokonywanej analizy dokumentów.

Precyzyjne określanie problemu badawczych wraz z dokładnym wyszczególnieniem wskaźników interesujących badacza zjawisk stanowi cecha konstytutywna nowoczesnych technik analizy dokumentów. Dalsza tez analiza polega na odpowiednim przyporządkowaniu zawartych w nich danych, do odpowiadających im dokładnie opisanych wskaźników. W ten spsoć jest możliwe praktyczne zastosowanie pomiaru w analizie dokumentów. Na przykład może ilościowo takie występujące dane jak ich liczba poprawnych rozwiązań (zadań) lub błędów w zeszytach z matematyki czy tez określonych terminowi, pojęć, sądów, zawartych w dokumentach pisanych.

Nowoczesne techniki analizy dokumentów - dziki możliwości ilościowego przedstawienia zawartych w nich danych - wydaja się bezsprzeczne bardziej obiektywne niż omówiono poprzednie techniki klasyczne. Ale bynajmniej nie stanowią one przeciwwagi w stosunku do tamtych. Słusznym postulatem wydaje się łączne stosowanie obu technik.

Jakościowa, ilościowa i formalna analiza dokumentów.

Oprócz klasycznych i nowoczesnych technik analizy dokumentów mówi się o jakościowej, ilościowej i formalnej analizie dokumentów. Przy czym technika jakościowa kojarzy się zwykle z jedna z klasycznych technik analizy dokumentów, a technika ilościowa i formalna z pewnymi odmianami nowoczesnych technik tego rodzaju.

Analiza jakościowa dokumentów nazywana również analizą treściową polega na opisie i interpretacji zawartych w dokumentach treści. Przy czym uwzględnia się na ogól zarówno treści jawne, jak i ukryte analizowanych dokumentów. Dawniej analiza treści obejmowano jedynie treści jawne. W stosowaniu jej musimy odpowiedzieć zwłaszcza na takie pytania. Jak: co chciał przedstawić autor danego dokumentu, jakie wyraził w nim treści, o czym mogą one świadczyć, na czym polega ich oryginalność? Na przykład wyniku treściowej analizy zeszytów szkolnych, uwzględniając powyższe lub podobne pytania, można dowiedzieć się bezpośrednio lub pośrednio o poziomie osiągnięć szkolnych ucznia, jego niektórych czynnościach poznawczych, sposobie wyrażania swych myśli, zainteresowanych, stopniu samodzielności przy wykonaniu zleconych mu zadań.

Jednym z charakterystycznych znamion analizy jakościowej dokumentów jest daleko idąca otwartość w podejściu badawczym. Tzn. że badacz świadomie nie podejmuje bliższego sprecyzowania celów badawczych ani tez nie formułuje hipotez roboczych z uprzednio zdefiniowanymi zmiennymi ich wskaźnikami? Zarówno cele jak i hipotezy stara się ustalić w trakcie przeprowadzonej analizie dokumentów. Dzięki temu nie czuje się w skrępowaniu w ich „odczytywaniu” pozwala mu to na nieco dowolną interpretacje analizowanych dokumentów. Tym samym może go narazić na nieprawdopodobne czy wręcz fałszywe domysły w sprawie podejmowanych przez niego problemów badawczych. Ale może także prowadzić do nowych odkryć a przynajmniej innego sposobu widzenia wielu faktów i zjawisk czy zdarzeń.

Do szerokiego zastosowania analizy ilościowej dokumentów w naukach społecznych przyczynił się w niemal mierze B. Berelson, według którego wszelka analiza treści jest technika badawcza służąca obiektywnemu, systematycznemu i ilościowemu opisowi jawnej treści przekazów informacyjnych. Powyższe określenia analizy dokumentów odnosi się w gruncie rzeczy nade wszystko do jej analizy ilościowej. Przewiduje się w nie dokładnie sprecyzowane celów i hipotez badawczych łącznie ze zmiennymi i wskaźnikami. Przeprowadzona w ten sposób analiza dokumentów prowadzić ma do takich samych efektów niezależnie od osób, które ja przeprowadzają. Licz się tu, bowiem wylanie policzalne dane zawarte w dokumencie. Wydatna w tym pomoc mogą Stanowic kalkulatory i komputery.

Niewątpliwie ujemna strona analizy ilościowej jest jej jednostronność. Dlatego Bledem byłoby poprzestawianie na niej.

Analiza formalna sprowadza się do przeanalizowania zewnętrznej formy dokumentów. Dotyczy wiec niego wyglądu zewnętrznego ogólnego stanu utrzymania, technicznego sposobu sporządzania, stopnia ich trwałości lub adekwatności z zamiarem, jaki przyświecał w toku tworzenia. Np. analizując od strony formalnej zeszyty uczniów zwracamy uwagę na ich właściwości zewnętrzne. Na podstawie takiej analizy można określić bliżej zwłaszcza stosunek ucznia do wykonywanych przez niego zdana szkolnych w tym m.in. zamiłowanie do porządku oraz przejawiana przez niego staranność, systematyczność lub obowiązkowość lub tez cechy przeciwstawne temu.

Inne techniki analizy dokumentów

• Analiza pedagogiczna dokumentów - związana jest z takim analizowaniem w wyniku, którego pragnie się uzyskać wnioski przydatne dla organizowania procesu wychowawczo - dydaktycznego. Dotyczy także oceny programów szkolnych, nie wyłączają c programu ukrytego oraz materiałów wykorzystywanych dla celów wychowania i nauczania w przedszkolach

• Analiza psychologiczna dokumentów - badanie z punktu widzenia określonych ustaleń dotyczących różnych cech psychicznych osób, które wykonały analizowanie wytworu działania

• Analiza diagnostyczna dokumentów - ustalenie aktualnego stanu analizowanej właściwości

• Analiza rozwojowa dokumentów - usiłuje przedstawić dane właściwości w przekroju rozwojowym, tzn. na przestrzeni określonego czasu

• Analiza indywidualna dokumentów - problemy badawcze w odniesieniu do poszczególnych jednostek jak autorów czy wykonawców analizowanych dokumentów

• Analiza grupowa dokumentów - poszukuje problemów w odniesieniu do pewnej grupy społeczne

Techniki analizy dokumentów, które odnoszą się do tekstów pisanych:

Techniki analizy dokumentów wyróżnione ze względu na rodzaj:

5. Analiza wypracowań i dzienników

Analiza wypracowań

Stanowi ona jedna z najczęstszych stosowanych technik analizy dokumentów. Polega na opisie i interpretacji swobodnych wypowiedzi osób badanych na sugerowany przez badacza temat. Używa się je wtedy, gdy badacz nie dysponuje bardziej rzetelnymi technikami. Nie rzadko przypisanej się jej role w badaniach naukowych. Pomocna jest opinia młodzieży w różnego rodzaju sprawach.

Zalety analizy wypracowań:

- spontaniczne wypowiedzi

- łatwość zgromadzenia

- umożliwiają w krótkim czasie zebrać spory materiał

Wady analizy wypracowań:

- brak sprawdzenia prawdomówności badanych

- nie wiemy, w jakim nastroju jest osoba badana

Istotny dla wypracowań jest sformułowanie tematu tak, aby zainteresował osoby badane.

Temat wypracować może znaleźć swoje odbicie w sposób pośredni i bezpośredni. Zależy od celu, jaki postawiliśmy sobie w badaniach. Np., jeśli chcemy zbadać konflikty z dorosłymi to temat może być bezpośredni, czyli „moje konflikty z dorosłymi” a jeśli chcemy zbadać zainteresowania erotyczne to podajemy pośredni temat np.: „Przeżycia, jakie utkwiły mi w pamięci”.

Temat SA formułowane w postaci pytań lub twierdzenia. Każdy z tematów wymaga poprzedzenia odpowiednia instrukcja, w której uwagę przywiązuje się do wyjaśnienia celu badan oraz zapewnienia o pewnej anonimowości. Chodzi o takie ukierunkowanie, aby wypracowania mogły stanowić podstawę analizy, umożliwiające rzeczowe przedstawienie i ewentualne rozwiązanie postawionego problemu.

Podczas analizowania wypracowania należy zwrócić uwagę na zewnętrzne jego cechy. Niemałe znaczenie w interpretacji wypracowań ma ogólne wrażenie, jakie wywierają one na osobie badającą tzn. czy robią wrażenie wypracowania napisanego porządnie, schludnie, starannie, niedbale, przeciętnie.

Najważniejsza jest analiza treści. Tym rzetelniejsza im ściślejsze SA kryteria oceny, które wyznaczają w dużej mierze problem badawczy, dla uściślenia wypowiedzi określonym zmiennym czy wskaźnikom angażuje się kilku tzw. Sędziów kompetentnych. Niektóre zlecają, aby po upływie kilku miesięcy zlecić osobom badanym ponowne wypowiadania się na ten temat.

Analiza dzienników

Prekursorem analizy dzienników uważa się Charlotte Buhler opublikowała ona cztery dzienniki młodzieży a jedna swa prace opierała na analizie dokumentów jako jednej głównej metodzie badań.

Zalety:

- rozmowa autora ze samym sobą, pisanie nie jest planowane tylko spontaniczne,

- wypowiedzi są szczere i osobiste

- możliwość zbadania za ich pomocą spraw uczuciowych

- możliwość zbadania wyniki wychowania

Wady:

- młodzież w ogólne nie pisze dzienników

- sporadyczne w środowisku wiejskim i robotniczym

- wynikają z egzaltacji literackiej młodych

- SA w stanie poinformować o nielicznych sprawach.

Zwolennicy analizy dzienników zdają sobie sporawe z tego. Dlatego nie wahają się przed ilościowym ich opracowaniem a S. Szuman wyróżnił związku z ilościową analiza dzienników tzw. Statystykę wewnątrz pamiętnikową (dokonywana w obrębie jednego dziennika) i miedzy pamiętnikowa (obejmujące wiele dzienników)

Badacze starają się teraz inspirować młodzież do posiadania pamiętników poprzez prasę, radio, telewizje. Oprócz ogólnego tematu podaje się również cel badawczy.

Analizę wypracowań porównuje się do ankiety, ponieważ badania podwaja pytania konkretyzujące cel badawczy.

6. Analiza rysunków

Z historii analizy rysunków

U schyłku XIX wieku ukazały się pierwsze prace naukowe E. Cooka i Riciego. W XX wieku kontynuowali badania D.G Kerschensteiner, E. Claparede, Sternowie i Szuman, przeprowadzone ich badania miały charakter opisowy i dotyczyły rozwoju psychicznego dzieci. W latach '20 XX wieku zajmowana się rysunkami pod katem badań psychometrycznych. Około 1940 zaczęto zajmować się rysunkiem, jaki metodę projekcyjna w badaniach osobowości dzieci i młodzieży.

Tak, więc mówi się o opisowej, psychometrycznej, projekcyjnej analizie rysunków.

Opisowa analiza rysunków

Zaliczana do badań o charakterze opisowym, jest próbą interpretacji twórczości rysunkowej na postawie tylko samego opisu treści, koloru i formy danego wytworu oraz warunków, w jakich powstał. Odwoływano tu się do opisu jakościowego a rzadko do ilościowego. Dzięki takiej analizie udało się określić zdolności rysunkowe u dzieci w zależności od wieku a tym samym wyodrębnić pewne fazy rozwojowe w tym zakresie. Starano się ustalić współzależność miedzy zdolnościami rysunkowymi a ogólna zdolnością intelektualna uczniów. Próbowano tez odwołując się do opisowej analizy rysunków, ukazać Zycie psychiczne dzieci i to zarówno pod względnie ich rozwoju intelektualnego i emocjonalnego jak i społecznego.

Posługując się analizo opisowa badacz kieruje się najczęściej wrażeniem, jaki Wiera na nim rysunek i żywiołowa emocjonalność reakcja wyrażająca jego upodobanie lub odrazę od analizowanego rysunku. Wprawdzie niekiedy posługujemy się przy tym kryteriami oceny SA to jednak kryteria oceny bardzo ogólne i mało precyzyjne. Bierze się pod uwagę: różnorodność podejmowanych tematów, stosunki zachodzące między całości rysunku a jego poszczególnymi częściami, zgodność rysunku z jego odpowiednim rzeczywistym, sposób dobierania barw itp. W każdym Azie w skutek dobierania kryteriów, a przede wszystkim osobistych wrażeń, stanowiących istotna podstawę opisowej analizy rysunków, jest ona zabarwiona mocno subiektywnie, pozbawiona większemu zobiektywizowaniu i uzasadnieniu podanych ocen.

Psychometryczna analiza rysunków

Polega na posługiwaniu się podczas niej bardziej uszczegółowionymi kryteriami oceny analizowanych wytworów. Obowiązuje w niej bliżej skonkretyzowane podejście do wyrażonych ocen i opinii o danym rysunku w porównaniu z analizą opisową. Za jej pomocą starano się - dotychczas - zbadać przede wszystkim inteligencje, myślenie i spostrzegawczość. Inicjatorzy tych badań postawili sobie za punkt honoru, aby zapewnić im możliwie wysoką diagnostyczność.

Przykładem psychometrycznej analizy rysunku może być pomiar inteligencji zaproponowany przez F. Goodenough. Pomiar ten nazywano skalą lub testem „Narysuj człowieka”. Opiera się na jednym rysunku człowieka. Przy ocenie człowieka bierze się pod uwagę jednoznaczne kryteria oceny. Odnoszą się one do poszczególnych części ciała. Skala F. Goodenough zawiera 50 takich kryteriów i każde podlega ścisłej punktacji. Najbardziej stała się diagnostyczna dla dzieci od 4-10 lat.

Jednak ta skala budzi zastrzeżenia. Przede wszystkim zadziwia fakt ze na podstawie jednego rysunku można określić inteligencje.

Projekcyjna analiza rysunków

Są oparte na analizie rysunków dzieci i młodzieży. Głównym założeniem tej analizy jest przypuszczenie, że w rysunku znajduje swe odbicie projekcja (rzutowanie) własnych przeżyć intelektualnych, uczuciowych, emocjonalnych. Projekcja ujawnia stosunek do świata, ludzi i samego siebie.

Projekcja wymaga bardzo dużo wysiłku. Jest mało rzetelna i trafna. Opiera się w dużej części na twierdzeniach psychoanalizy i niektórych danych empirycznych, lecz na ogół niedostatecznie sprawdzanych. Toteż w badaniach pedagogicznych nie jest raczej wskazana. Stosowana najczęściej w badaniach klinicznych i praktyce psychoterapeutycznej.

Pewna rolę w badaniach pedagogicznych może odegrać technika analizy rysunków autorstwa Marii Braun-Gałkowskiej. Technika ta jest zmodyfikowana wersją projekcyjną. Jest na ogół łatwa w zastosowaniu praktycznym. Wymaga narysowaniu rodziny na prośbę badacza. Dużą wagę przywiązuje się do obserwacji podczas rysowania i swobodnej rozmowie. W interpretacji przywiązuje się wagę do wieku osoby badanej. Wynik metody projekcyjnej upoważnia do hipotez niż twierdzeń.

Analiza rysunków na zadany dowolny temat

Podstawową analizą rysunków może być rysunek na dowolny temat. Wśród tematów znajdują się postacie ludzkie, zwierzęta, dom rodzinny zakładając, iż symbolizują ono pewne chcą człowieka. Rysunki na powyższe tematy dostarczają bogatego materiału, które umożliwia lepsze rozumienie sytuacji życiowej dzieci i ich przeżyć.

Rysunki na dowolny temat dotyczą własnego życia dzieci i młodzieży oraz życia dorosłych, wśród których przebywają. Interpretacja ich wymaga daleko idących ostrożności.

7. Mocne i słabe strony analizy dokumentów.

O korzyściach wypływające z zastosowania analizy dokumentów w badaniach pedagogicznych świadczy nade wszystko szeroki zakres problemów badawczych, jakie możliwe są do rozwiązania za jej pomocą. Innym wymownym świadectwem użyteczności analizy dokumentów jest również jej wartość poznawcza jako jednej z metod badań pedagogicznych.

Podejmowane problemy za pomocą analizy dokumentów

• Przedmiotem analizy mogą być postawy, potrzeby, motywy, dążenia, zainteresowania, cele, ideały życiowe dzieci i młodzieży. Zdolności, uzdolnienia, źródło historii życia jednostki, ustalenie przyczyn zachowań ludzkich, powstawanie wzorców i norm osobowościowych,

• Stanowi znaczna pomoc dla osób, które maja nadmiar negatywnych uwag w dzienniku ucznia czy lekcyjnego

• Może pomoc w ocenie dydaktyczno - wychowawczej nauczycielowi i określanie do tendencji do zawyżonych i zaniżonych stopni, przejawiania demokratycznej czy autokratycznej postaw, stawianie poziomu powyżej lub poniżej realnych możliwości

• Miernik różnych właściwości psychicznych i motorycznych należących do dzieci upośledzonych, pod jakim względem. Bez względu na rodzaj upośledzenia analiza stanowi częściowy punkt wyjścia dla poznawania ich trosk, potrzeb, lęków i nadziei. Podobnie rożnie jak wytwory dziania mogą się przyczynisz do rozpoznawania wielu cech psychomotorycznych dzieci młodzieży w tym również deficytów rozwojowych.

• Analiza zeszytów lub próbek pisma może ujawnić trudności w pisaniu, przejawiające się w ilości i jakości popełnianych błędów lub graficznej postaci pisma

Wartość poznawcza analizy dokumentów

Analiza dokumentów dopomaga w uzupełnianiu metod i technik badawczych. Pozwalają na jakościowe i ilościowe uzupełnienie rodzaju badań.

Analiza dokumentów pozwala na rozwiązanie problemów takich jak:

• Staranności, zręczności wykonywanych prac, systematyczność, porządek, popełnianych przez nich błędów przy użyciu metody szacowania, eksperymentu, testy

• Określić niektóre zdolności jak graficzne, spostrzegawczość, wyobraźnie przestrzenna

• Stanowi punkt wyjścia dla sformułowania nowego problemu badawczego i ustaleniem hipotez roboczych oraz staje się użyteczna w konstruowaniu bardziej obiektywnych metod badawczych ogólnie pozwala określić koncepcje badan

• Analiza może umożliwić zadanym odreagowanie przykrych i bolesnych przeżyć, skłonić do głębszych reelekcji nad własnym postępowaniem lub umocnić ich poczucie wartości

Niedomogi analizy dokumentów

Cechy ujemne dokumentów to:

• Dokumenty przedstawiają fakt w sposób jednostronnych, SA subiektywnym obrazem rozwoju psychicznego i społecznego dzieci i młodzieży. Stad przysługuje im znikomy stopień zobiektywizowani. Ich wartość zależy często od motywów, jaki skłoniły dzieci i mlodzieży do wykonywania określonych wytwowrów dziania

• Są bardziej lub mnie świadome defraudacje zawartych w dokumentach danych chodzi o to, że jeśli osoba badana będzie poproszona o napisanie czy narysowanie dokumentu to może mieć już świadomość ze zostanie ona oceniania

• Trudność w ich gromadzeniu, trudność w dotarcia do dokumentów młodzieży i dzieci, konieczność do odwoływania się do dokumentów internacjonalnie tworzonych

• Dane zawarte w dokumentach mówią o końcowym wyniku działalności ludzkiej w postaci mniej lub bardziej gotowego produktu, niewiele natomiast informują o całym przebiegu tej działalności

• Opisane w dokumentach zjawiska odnoszą się do przeszłości nieokreślonej i stad nie wiadomo czy wynikające z nich wnioski można odnieść do sytuacji i warunków, w jakich aktualnie znajdują się ich twórcy

• W odniesieniu do dokumentów pisanych można mieć wątlpliwośi czy zawarte w nich informacje SA prawdziwe

• Czasochłonność i koszty

8

---