MPS a rynek pracy

Współczesny wzrost gospodarczy nie opiera się na wzroście zatrudnienia

Jednak tworzenie nowych miejsc pracy pozostaje w centrum uwagi ekonomistów,...

Podstawowa cecha postępu technicznego - charakter pracooszczędny

Wydajność pracy stale rośnie

Wzrost liczby pracujących nie jest już potrzebny

Bezrobocie - priorytet gospodarek światowych

Wzrost gospodarczy - nie wymaga przyrostu zatrudnienia - a więc wzrost, któremu towarzyszy bezrobocie (lub wzrost generujący bezrobocie) trudno uznać za przejaw rozwoju (postępu)

Przez lata postęp techniczny wdrażany był przede wszystkim w dużych przedsiębiorstwach,
w masowej produkcji na wielka skalę

-wzrost skali produkcji powodował taki wzrost rynków zbytu, że ekspansja produkcji przewyższała pracooszczędny postęp techniczny

-ekonomia skali powodowała transfer miejsc pracy z przedsiębiorstw małych do dużych

Struktura zatrudnienia - w efekcie - zmieniała się na korzyść dużych firm (chociaż dane na ten temat są trudne do porównania)

Badania z lat 60. i 70. dowodzą, że istnieje ujemna korelacja między liczbą właścicieli przedsiębiorstw (liczbą firm) a wzrostem gospodarczym

(m. in. S. Kuznetz Wzrost gospodarczy narodów)

R. Lucas (laureat Nobla) - tę zależność wyjaśnia wzrostem płac pracowników najemnych (zwiększa on koszt alternatywny rozpoczęcia działalności na własny rachunek)

T. P. Schulz - zniechęcająco na samozatrudnienie działa asymetria informacyjna (małe podmioty mają trudniejszy dostęp do informacji)

Statystyki sprzed lat 70. - 80. nie umożliwiały porównań międzynarodowych

Dopiero od połowy lat 80. można było porównywać dane z różnych krajów

Analiza trendu w samozatrudnieniu w 23 krajach OECD w latach 1965-1987

Zmiany średniego udziału samozatrudnionych w zatrudnieniu ogółem w przemyśle przetwórczym - mają kształt litery „V” (choć w niektórych krajach inne trendy: odwrotne, stały spadek, itp.)

Z kolei badania w latach 1977 - 1990 wykazują na wyraźny spadek zatrudnienia w DP

Głoszono tezę, że przedsięborstwa, które nie przeszły restrukturyzacji (przesunięcie produkcji do mniejszych jednostek) były mniej konkurencyjne na rynku międzynarodowym.

Niewątpliwie- analizowanie zmian w zatrudnieniu w sektorze MSP zależy przede wszystkim od istnienia porównywalnych danych

Udział sektora MSP w zatrudnieniu w latach 1990-2002

Po odwróceniu się trendu związanego z liczbą pracujących w MSP (samozatrudnionych) w latach 80. nie zastanawiano się jak długo prawe ramię (litery V) będzie szło w górę

Istotne było, że przekroczony został punkt minimum ) choć w innym czasie w różnych krajach (między połową lat 70. i 80.)

Dane dla okresu po latach 80. - dostępne i porównywalne

Dane dla największych gospodarek (Niemcy, W. Brytania, Hiszpania, Kanada, USA) wykazują, na przyrost liczby przedsiębiorców wraz z samozatrudnionymi w latach 1970-1999

W ostatniej dekadzie XX w. (1990-2001) wskaźniki zatrudnienia maleją wraz ze wzrostem wielkości firmy

Zmiany zatrudnienia wg klas wielkości przedsiębiorstw w grupie krajów europejskich (E-19) w latach 1991-2001 (tys. osób)

Lata	MPS	DP
1990	79226	41919
1991	79432	42045
1992	78094	40787
1993	76364	39446
1994	75731	39194
1995	76189	39404
1996	76317	39194
1997	76873	39488
1998	78274	40075
1999	79596	40452
2000	80793	40955
2001	81444	41123

dynamika

102,8

98,1

tys. osób

Struktura zatrudnienia wg klas wielkości przedsiębiorstw w 2000 r. w %

	Mikro	MSP	DP
Niemcy	29	60	40
Grecja	57	87	13
Wlochy	48	80	20
Francja	34	67	33
Wielka Brytania	29	55	45
Kraje europejskie	34	66	34
USA	b.d.	51	49
Japonia	b.d.	67	33

Tradycyjnie sektor MSP dominuje w krajach śródziemnomorskich, kraje z najniższym poziomem zatrudnienia w MSP - to: USA, Finlandia, Niemcy, Wielka Brytania

Branże, w których w ostatnich latach XX w. i na początku XXI (lata 1988-2003) rosło zatrudnienie (kraje E-19) w %

	MSP	DP	Ogółem
Przemysł wydobywczy, energetyka	1,60	2,80	2,40
Przemysł przetwórczy	-0,50	-0,80	-0,60
Budownictwo	0,20	-0,60	0,10
Handel hurtowy	0,70	0,30	0,60
Handel detaliczny	0,00	-1,60	-0,50
Transport	1,30	0,50	0,90
Usługi dla firm	1,10	1,30	1,20
Usługi dla ludności	-0,10	-0,90	-0,30
Razem	0,20	-0,10	0,10

Poza przemysłem wydobywczym, energetyką oraz usługami dla firm we wszystkich pozostałych zatrudnienie szybciej rosło w sektorze MSP

WNIOSKI - punkt wyjścia do dalszej analizy

Sektor MSP w całym ostatnim ćwierćwieczu XX w. odegrał dominującą rolę w kreacji nowych miejsc pracy. Uzyskał (odzyskał) znaczący udział w zatrudnieniu w gospodarkach większości krajów świata.

Dynamika przyrostu miejsc pracy brutto jest nadal większa w mniejszych firmach niż w większych. Dotyczy to głównie porównań mikroprzedsiębiorstw i firm dużych. W przypadku przyrostu miejsc pracy netto różnice te nie wydają się już tak oczywiste.

Zdecydowana większość analiz wskazywała, że w latach 80. i 90. większość nowych miejsc pracy powstawała w sektorze MSP

D. Birch - zwróci uwagę, że w latach 1969-1976 w USA 2/3 nowych miejsc pracy zostało stworzonych w firmach zatrudniających poniżej 20 osób

Badania Bircha znalazły pozytywny oddźwięk, tym bardziej, że początek tal 70, to kryzys naftowy, który wywołał konieczność stosowania odpowiedniej, antykryzysowej polityki, dla której małe firmy tworzyły przestrzeń dla działań gospodarczych

Odwrócenie się od keynesizmu, decentralizacja gospodarki potrzebowały rozwiązań kryzysowych, które stwarzały m.in. nowe miejsca pracy tworzone przez MSP - argumenty za rola MPS w tworzeniu nowych miejsc pracy dostarczały argumentów dla reagonomiki i thatcheryzmu - republikanów amerykańskich i konserwatywnych brytyjczyków.

Badania, potwierdzające, że MPS stworzyły większość nowych miejsc pracy w latach 80. wywarły ogromny wpływ na politykę

Fakty statystyczne wywołały większy efekt polityczny

W sytuacji kryzysu lat początku 70. wyniki badań o zatrudnianiu przez MSP stworzyły pogląd - schemat rozumowania; jeżeli MPS tworzą dużo nowych miejsc pracy, a duże korporacje stosują pracooszczędne technologie, to polityka państwa powinna wspierać i promować MSP w celu zmniejszenia bezrobocia.

Zatrudnienie w MSP a walka z bezrobociem (ujęcie uproszczone - o czym należy pamiętać)

MSP

WZROST ZATRUDNIENIA

WSPARCIE ZE STRONY PAŃSTWA

SPADEK BEZROBOCIA

DP

SPADEK ZATRUDNIENIA

BRAK WSPARCIA ZE STRONY PAŃSTWA

WZROST BEZROBOCIA

Wsparcie państwa - konieczne - jedna z przyczyn; koszty dostępu do zewnętrznych funduszy prywatnych w MPS jest większy niż w DP, dlatego wsparcie finansowe przez państwo wywoła w MPS pozytywną reakcję w postaci tworzenia miejsc pracy

Wyniki prac D. R. Holden i J. K. Swales (ang.) na sformułowanie stwierdzenia: (inni nazywają to efektem bazy)

„...proporcjonalny przyrost efektu w postaci wzrostu produkcji jest tym większy, im mniejszy był produkt wyjściowy”

Podobnie o warunkach polskich - P. Glikman „...z każdego tysiąca złotych środków trwałych zaangażowanych w sektorze MSP uzyskuje się czterokrotnie większą produkcję niż w przedsiębiorstwach dużych i wielkich.

Wniosek za MPS: należy kierować środki do tych firm, które mają największe szanse na wzrost.

Argument przeciw; większe prawdopodobieństwo upadku MPS (większe ryzyka zaprzepaszczenia środków pomocowych)

A więc:

Pomoc państwa powinna być taka, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo upadku małej firmy na początku jej funkcjonowania (wtedy, gdy bariery finansowe są największe)

Kolejny wniosek za: niższy koszt tworzenia miejsca pracy w sektorze MSP - MSP dominują w działalnościach bardziej pracochłonnych

(ta sama ilość środków stworzy więcej miejsc pracy w MSP niż w DP)

ISTOTNE KWESTIE DO ROZWAŻENIA W ASPEKCIE WSPIERANIA ROZWOJU MSP

Nowe miejsca pracy - co to znaczy?

Pomiar przyrostu miejsc pracy netto i brutto

Pojęcie „nowe miejsca pracy” - pozornie oczywiste.

Nowe - czyli takie, którego nie było, zmniejszające bezrobocie;

Czy każde nowe miejsce zwiększa bezrobocie ?

Nowe to takie - które jest miejscem dodatkowym, którego wcześniej nie było z punktu widzenia makro - i w skali makro zmniejsza bezrobocie

Kwestia dopasowania popytu na prace do możliwości zasobów pracy

- jeżeli popyt jest dopasowany do bezrobotnych, to nowe miejsce pracy zmniejsza bezrobocie

- jeżeli popyt nie jest dopasowany, to utworzone nowe miejsce nie zmniejszy bezrobocia (na nowe miejsce pracy trafia osoba z innej firmy) - efekt przesunięcia

Poziom mikro i poziom mezo - nie są wystarczającą płaszczyzną do określenia czy stworzenie nowego miejsca pracy (w przedsiębiorstwie, w sektorze MPS) zmniejszy bezrobocie - to można określić w odniesieniu do skali makro

Przyrost netto - różnica między sumą nowo utworzonych a suma utraconych miejsc pracy

Przyrost brutto - suma nowo utworzonych miejsc pracy

Przyrost brutto - świadczy o żywotności danej grupy firm

Granice wzrostu zatrudnienia w sektorze MSP

Granice takie istnieją - wyznaczają je DP

W rozwiniętych gospodarkach - struktura populacji firm (udział zatrudnionych w MSP i DP) jest stała, a zmiany nie będą znaczące

Wzrost zatrudnienia może być związany z powstawaniem nowych firm w sektorze MPS lub może odbywać się w ramach istniejących firm (bez powstawania nowych)

Liczne badania nad wzrostem firm pozwoliły sformułować wnioski:

• wzrost nie jest jedynym, ani nie najważniejszym celem działalności MPS

• sukcesu firmy nie można utożsamiać z jej wzrostem

• wzrostu firmy nie można utożsamiać ze wzrostem zatrudnienia

Większość przedsiębiorstw powstaje jako małe, funkcjonuje jako małe i umiera jako małe

Menedżerowie - bardzo często nie chcą zwiększyć rozmiarów firmy (obawa przed utratą kontroli nad firmą, małe ambicje, celem-przetrwanie, utrzymanie rodziny a nie rozwój, small business - sposób na życie, samorealizacja,...)

Firmy, w których wzrost zatrudnienia jest najbardziej prawdopodobny

• nowo utworzone

• młode wiekiem (dynamika wzrostu firm z wiekiem spadnie)

• innowacyjne i działające w sektorach zaawansowanych technologii (high-tech)

• zinternacjonalizowane (wychodzące poza rynki lokalne i krajowe)

• działające w sieciach (współpracujące ze sobą)

[WYSOKA TECHNIKA [high technology, high-tech]

to dziedziny wytwarzania i wyroby odznaczające się wysoką naukochłonnością, tzw. wysokim poziomem aktywności B+R (R&D intensity). Dziedziny wysokiej techniki charakteryzują się przede wszystkim:

wysokim poziomem innowacyjności,

krótkim cyklem życiowym wyrobów i procesów i szybką dyfuzją innowacji technologicznych,

wzrastającym zapotrzebowaniem na wysoko kwalifikowany personel, szczególnie w zakresie nauk technicznych i przyrodniczych,

dużymi nakładami kapitałowymi, wysokim ryzykiem inwestycyjnym i szybkim „starzeniem się” inwestycji,

ścisłą współpracą naukowo-techniczną, w obrębie poszczególnych krajów i na arenie międzynarodowej, pomiędzy przedsiębiorstwami i instytucjami badawczymi (instytutami naukowymi, wyższymi uczelniami itp.),

wzmagającą się konkurencją w handlu międzynarodowym]

Obserwowana prawidłowość, że większość firm nie zwiększa zatrudnienia - oznacza konieczność selektywnej polityki wspierania zatrudnienia w MSP

Trudność takiej polityki polega na konieczności trafienia do konkretnych firm

Ponadto - polityka pro zatrudnieniowa to m. in. promowanie zakładania swoich firm przez bezrobotnych (ryzyko większej umieralności tych firm, z uwagi na brak przygotowania do prowadzenia biznesu)

MSP - sposób na bezrobocie?

Ponieważ głównym kreatorem nowych miejsc pracy są firmy nowe (w tym samozatrudnieni) oraz firmy młode - polityka pro zatrudnieniowa powinna być ukierunkowana na wspieranie:

• powstawania nowych firm

• samozatrudnienia

• rozwoju firm szybko rosnących (młodych, innowacyjnych, w sektorach zaawansowanych technologii, próbujących wyjść poza rynki lokalne

(nie wiadomo czy takie działania nie spowodują wzrostu śmiertelności starych firm)

Badania relacji między stopą bezrobocia a stopą narodzin nowych firm wykazują, że nie tylko charakter i poziom bezrobocia determinują proces zakładania nowych przedsiębiorstw, ale i tworzenie nowych firm wpływa na poziom bezrobocia

Relacja pomiędzy poziomem bezrobocia a zakładaniem nowych przedsiębiorstw

	Czynniki przyciągające (pull)
Bezrobocie		Zakładanie nowych firm
	Czynniki wymuszające (push)

Trzy poziomy analizy relacji bezrobocie-proces zakładania nowych firm:

1. Indywidualnego (jednostkowego - personal level) - mikroekonomicznego

2. regionalnego - mezoekonomicznego

3. krajowego - makroekonomicznego

1. Poziom indywidualny

• bezrobotny podejmuje decyzje o założeniu firmy, gdy ocenia, że szanse na zdobycie nowej pracy są mniejsze niż zdobywanie dochodów poprzez
  działalność na własny rachunek

• najsilniejszy argument - brak alternatywy

• czynniki zachęcające - mniejsze znaczenie

• mało prawdopodobne, że bezrobotni uznają założenie firmy jako sposób realizacji swoich aspiracji

• prawdopodobieństwo odniesienia sukcesu w tej grupie bezrobotnych zależy głównie od warunków otoczenia (koniunktura, infrastruktura biznesu, dostęp do źródeł finansowania)

• wobec licznych problemów firmy założone przez bezrobotnych dążą głównie do przeżycia przetrwania

• osobna grupa - pracownicy zwolnieni przez zakład pracy i wykonujący dalej swoje obowiązki pod warunkiem założenia własnej firmy - tam brak jest szans na rozwój firmy

• bezrobotni - bardzo często nie maja (albo maja za niskie) kwalifikacje odpowiednie dla prowadzenia firmy - bardzo ważne i potrzebne tu są szkolenia, kursy,...

• przeszkody założenia działalności - bariery psychologiczne, które rosną wraz z czasem pozostawania bezrobotnym

• bariery finansowe, organizacyjne

2. Poziom regionalny- mezoekonomiczny

• najczęściej na szczeblu regionalnym sprawdza się hipoteza pull, tzn. istnieje pozytywna korelacja pomiędzy tworzeniem nowych firm w regionach, a niskim bezrobociem

• badania wykazały, że nowe przedsiębiorstwa najczęściej powstają częściej w dużych aglomeracjach, regionach z niższą stopą bezrobocia,

• istotne były tu rynki zbytu, kwalifikacje, otoczenie biznesu,...

• hipoteza push (w regionach z dużym bezrobociem powstaje więcej firm)ma jedyny argument za - korzyść z tanich zasobów: siła robocza, maszyny z likwidowanych fabryk,...

3. Szczebel makroekonomiczny - zależność między bezrobociem a zakładaniem firm - nie jest oczywista

• relacje między poziomem bezrobocia a tworzeniem nowych firm są skomplikowane i niedostatecznie przebadane (udowodnione)

• istnieje więc wiele koncepcji dotyczących tych zależności np: koncepcja mówiąca, ze w przypadku wahań koniunkturalnych zatrudnienie waha się w DP, w małych zatrudnienie rośnie bez względu na fazę cyklu

• należy bardzo uważnie oceniać zależności między bezrobociem a zakładaniem nowych firm z uwagi na łagodny przebieg cykli (poza ostatnim kryzysem)

Jakość miejsc pracy w sektorze MSP

Kryteria oceny jakości miejsc pracy:

1. wysokość płac

2. poziom i zakres bonusów, dodatków

3. długość czasu pracy

4. techniczne uzbrojenie pracy

5. warunki bhp

6. ochrona praw pracowniczych

7. dostęp do szkoleń

8. stabilizacja zatrudnienia

9. satysfakcja z pracy

Analiza tych kryteriów wskazuje na przewagę DP

W skali makro rosnący udział MSP w zatrudnieniu ogólnym oddziałuje na hamowanie wzrostu wynagrodzeń oraz na wzrost rozpiętości wynagrodzeń

Wysokość płac

przyczyny niższych wynagrodzeń w MSP - niższa wydajność pracy, niższe przeciętne kwalifikacje (usytuowanie sektora MSP w gałęziach tradycyjnych), niższy stopień uzwiązkowienia,

Średnioroczne tempo wzrostu płac realnych w grupie krajów E-19 w latach 1988-2003 (%)

Klasa wielkości przedsiębiorstw	Średnioroczne tempo wzrostu płac
Mikro	1,0
Małe	1,1
Średnie	1,4
MSP	1,2
DP	1,6
Ogółem przedsiębiorstwa	1,4

Poziom i zakres bonusów, dodatków

Długość czasu pracy

badania wskazują, że przeciętna liczba przepracowanych godzin maleje wraz ze wzrostem firmy

Techniczne uzbrojenie pracy

(wartość majątku trwałego na 1 zatrudnionego) w MSP gorsze uzbrojenie niż w DP, w konsekwencji niższa wydajność pracy, gorsze warunki pracy

Warunki bhp

Mniejsze możliwości finansowe MSP

Ochrona praw pracowniczych

Mniejsza formalizacja stosunków, słabszy stopień zorganizowania pracowników, bardziej płynny (wymienny) podział obowiązków

Dostęp do szkoleń

Brak środków, nie zauważa się konieczności szkoleń, trudno zastąpić szkolącego się pracownika

Stabilizacja zatrudnienia

Elastyczność zatrudniania, sezonowość, czas pracy (niepełny), osłabienie lojalności pracowników w związku z poczuciem niepewności

Satysfakcja z pracy

Warunki do satysfakcji - mniejsze zespoły, większe więzy, poczucie wspólnych celów, mniejsza biurokracja

Spadek zatrudnienia w DP

Zamykanie części zakładów wchodzących w skład dużej firmy, całkowita likwidacja produkcji lub jej przeniesienie do innych zakładów,

Utworzenie firm odpryskowych (spin-offs) w celu opracowania innowacji produktowych lub technologicznych

Wprowadzenie pracooszczędnych technologii

Zmiany organizacyjne, polegające na podziale firmy na oddziały lub zakłady

Outsourcing, polegający na rezygnacji z działalności ubocznej, nie mieszczącej się w głównym profilu aktywności firmy

Zmniejszanie zatrudnienia w administracji, zarządzie

Zmiana charakteru zatrudnienia pracowników

Każda z tych przyczyn ma inną naturę i ocena końcowego efektu musi być odmienna

Istotna analiza zjawiska: zakładania działalności przez pracowników DP i wykonywanie przez nich tej samej pracy na rzecz tych samych DP - jedyna zmiana: zmiana formalnoprawnego charakteru

WAHANIA KONIUNKTURY A SEKTOR MSP

Ogólna prawidłowość, mówiąca, że w fazie kryzysu spada zatrudnienie nie znalazła potwierdzenia w przypadku kryzysów, jakie dotknęły sektor MPS gospodarek wielu krajów
w latach 70. i 80.

Cykl koniunkturalny nie ma dominującego wpływu na zatrudnienie w małych firmach oraz na udział sektora MSP w zatrudnieniu ogółem

Rośnie jednak w tym czasie „obrót” miejsc pracy, czyli dużo firm powstaje i dużo firm upada

W czasie recesji - firmy mogą przyjmować różne postawy:

1. przedsiębiorczą proaktywną odpowiedź

2. poprawę efektywności

3. brak reakcji

W fazie kryzysu DP ograniczają produkcję dóbr inwestycyjnych i konsumpcyjnych trwałego użytkowania (produkowanych przede wszystkim przez DP), co za tym idzie ograniczają zatrudnienie, natomiast w sektorze MPS następuje wtedy wzrost zatrudnienia

Ponadto w fazie kryzysu firmy w sektorze MPS utrzymują więcej zatrudnionych ponad poziom efektywny (racjonalny) wyższy niż DP (silniejsze niż w DP więzy nieformalne między szefami a pracownikami, zatrudnianie członków rodziny

Wpływ zmian koniunktury gospodarczej na decyzje firm związane z zatrudnieniem (w %)

Typ reakcji	Firmy mikro	Małe	Średnie
Redukcja zatrudnienia	17	28	38
Utrzymanie poziomu zatrudnienia	71	57	49
Zwiększenie zatrudnienia	10	15	12
Brak odpowiedzi	2	1	2

TERCJARYZACJA GOSPODARKI

Rosnąca rola usług i malejąca rola przemysłu są uważane za jedna z podstawowych z przyczyn wzrostu znaczenia MSP

W usługach punkt minimalnej skali efektywności w usługach znajduje się znacznie niżej niż w przemyśle

Jedna z opinii - przyrost MSP wynika ze wzrostu zatrudnienia w działających na mniejszą skale w usługach kosztem zatrudnienia w przemyśle, działającego na większą skalę

Inna opinia - zmiana struktury zatrudnienia wynika z przejścia od dychotomicznej struktury gospodarki w kierunku bardziej skomplikowanego systemu

W sektorze usług - firma może funkcjonować przy małej skali działalności, ponieważ koszty stałe w usługach odgrywają mniejsza rolę niż koszty zmienne, w efekcie mała firma usługowa nie musi rosnąć, żeby przetrwać.

Wzrost liczby MSP i ich makroekonomicznego znaczenia w wyniku powstawania społeczeństw postindustrialnych - niekwestionowany fakt.

Jest to efekt działania wielu czynników, głównie zmian w strukturze popytu, wynikających ze wzrostu zamożności społeczeństw

SZARA STREFA

Zakres szarej strefy w sektorze MSP jest większy niż w DP

Przede wszystkim w mikroprzedsiębiorstwach ma miejsce niedoszacowanie liczby pracujących

Przyczyny determinujące skalę nierejestrowanego zatrudnienia:

Wysokie koszty legalnej działalności firm

Wysokie koszty pracy

Nieelastyczne przepisy prawa pracy

Sytuacja na rynku pracy

Tradycje

Gwałtowne przemiany struktur gospodarczych

Wysokie koszty legalnej działalności firm, biurokracja

Koszty założenia i prowadzenia działalności - uważane za zbyt wysokie, w niektórych krajach (A. Łacińska) uważa się, że w pełni legalnie prowadzona działalność jest przywilejem tylko tych firm, które mają powiązania z administracją państwową.

Wysokie koszty pracy, ograniczenia

Podatki, ubezpieczenia, płaca minimalna, wymagania bhp, inne koszty pozapłacowe

Nieelastyczne przepisy prawa pracy

Nieelastyczne przepisy, wymogi, konieczność wypełniania wielu dokumentów, zniechęcają do podpisywania umów, gdy nie ma umowy łatwo pozbyć się pracownika

Sytuacja na rynku pracy

Przy wysokim bezrobociu ludzie łatwiej decydują się na pracę nielegalną

Do pracy na czarno - łatwo pozyskać imigrantów

Tradycje

W krajach i społecznościach, gdzie duże znaczenie odgrywają więzy nieformalne- rodzinne, etniczne (Wlochy, Grecja, kraje arabskie) praca nierejestrowana jest czymś normalnym, nie jest niczym nagannym

Gwałtowne przemiany struktur gospodarczych

Zmiany gospodarcze, transformacja - warunki sprzyjające (zmiana przepisów, brak uregulowań,...)

Wg szacunku Krajowej Izby Gospodarczej - w Polsce szara strefa zrealizowała:

40% usług budowlanych, 75% złomowania aut, 50% handlu materiałami budowlanymi, 30% handlu mięsem, 90% korepetycji,

Handel przygraniczny-wahadłowy

Liczba przedsiębiorstw i pracujący w przedsiębiorstwach według klas wielkości w sektorze niefinansowym, UE-27, 2007

Zmienna	Mikro	Małe	Średnie	MPS	DP	Razem
Liczba przedsiębiorstw	18788000	1402000	220000	20409000	43000	20452000
W procentach	92	7	1	100	0	100
Przeciętna liczba pracujących	2	19	100	4	1003	6

Przedsiębiorstwa i zatrudnienie według sekcji NACE PKD, UE-27. 2007

Sekcja	Liczba przedsiębiorstw			Przeciętna liczba pracujących
		MPS	DP		Razem
Górnictwo	22000	300	22300	37
Przemysł	2357000	19000	2376000	15
Zaopatrzenie w energie, gaz i wodę	29000	1100	30100	56
Budownictwo	2914000	2500	2916500	5
Handel i naprawy	6491000	6600	6497600	5
Hotele i restauracje	1729000	1300	1730300	5
Transport, gospodarka magazynowa i łączność	1243000	3500	1246500	10
Obsługa nieruchomości i firm	5625000	8500	5633500	5
	20409000	43000	20452000	6

Biorąc pod uwagę stare (UE-15) i nowe (UE-12) kraje UE, w nowych krajach członkowskich jest nieco większe rozdrobnienie, jeżeli chodzi o zatrudnienie. Przeciętne zatrudnienie w firmie wynosi w UE-15 7 pracujących, w UE-12 6 pracujących

Przedsiębiorstwa i pracujący w krajach UE, 2007

Zmienna	UE-15			UE-12
		MPS	DP	Razem	MPS	DP	Razem
Liczba firm	16249000	33000	16282000	4160000	10000	4170000
Przeciętne zatrudnienie	4	1062	7	4	803	6

Liczba przedsiębiorstw w USA, Japonii oraz UE

	Mikro	Małe	Średnie	MPS	DP	Razem
Liczba firm
USA	14049000	468000	191000	14709000	36000	14745000
Japonia	b.d.	b.d.	b.d	4690000	13000	4703000
UE	18788000	1402000	220000	20409000	43000	20452000
Udział w %
USA	95	3	1	100	0	100
Japonia	b.d.	b.d.	b.d	100	0	100
UE	92	7	1	100	0	100

Pracujący w niefinansowym sektorze prywatnym w UE w 2007 r. oraz w USA w 2005 r.

	Mikro	Małe	Średnie	MPS	DP	Razem
Liczba pracujących
UE-27	38890000	27062000	21957000	87909000	42895000	130805000
USA	18960000	9406000	11494000	39859000	32186000	72045000
Udział (%)	30	21	17	37	33	100

W latach 2002 - 2007 liczba miejsc pracy w UE w sektorze przedsiębiorstw wzrosła o 8,7 mln. W sektorze MSP wzrost o 7,3 mln, w DP o 1,4 mln, przy wzroście bezrobocia o 84%

Udział w całkowitym zatrudnieniu 67%

Pracujący w przedsiębiorstwach niefinansowych według sekcji w 2007 r. w UE-27

Sekcja	Mikro	Małe	Średnie	MPS	DP	Razem
Górnictwo	45000	101000	100000	245000	564000	809000
Przemysł	4969000	7281000	8809000	21059000	14447000	35505000
Zaopatrzenie w energię, gaz i wodę	38000	83000	231000	352000	1319000	1671000
Budownictwo	5734000	4335000	2206000	12275000	1690000	13965000
Handel i naprawy	12855000	6669000	3925000	23448000	8542000	31990000
Hotele i restauracje	4197000	2477000	994000	7669000	1655000	9324000
Transport, gospodarka magazynowa i łączność	2291000	1794000	1565000	5650000	6459000	12110000
Obsługa nieruchomości i firm	8761000	4323000	4127000	17210000	8220000	25430000
Ogółem	38890000	27063000	21957000	87908000	42896000	130804000

81% zatrudnienia sektora prywatnego dotyczy starych państw członkowskich UE, natomiast 19% to pracujący z nowych krajów członkowskich, jednocześnie 2/3 pracujących to zatrudnieni w MSP

PODSUMOWANIE

Nie ulega wątpliwości, że wkład sektora MSP w tworzenie nowych miejsc pracy w ostatnich dekadach był znaczący i większy niż przedtem

Trudno spodziewać się jednak dalszego wzrostu sektora MSP w latach kolejnych, po znacznym wzroście zatrudnienia w latach 1975-1995, po czym widoczna jest stabilizacja struktury zatrudnienia

Małe i średnie przedsiębiorstwa to kreatory miejsc pracy netto, miejsc pracy brutto, obecnie stają się nośnikiem schumpeterowskiej „kreatywnej dyskusji”, nośnikiem rynkowej selekcji, dzięki której szybciej niż DP dostosowują się do szybko zmieniającego się otoczenia

Zainteresowanie polityki prozatrudnieniowej powinno być skierowane przede wszystkim na firmy sektora MSP: szybko rosnące, młode, innowacyjne, wychodzące poza rynki lokalne, współpracujące w sieci

Traktowanie samozatrudnienia jako przejawu przedsiębiorczości, lekarstwa na bezrobocie jest tylko częściowo zasadne; ten typ pracy (poza wyjątkami dotyczącymi np. usług profesjonalnych) nie stwarza perspektyw rozwojowych

Rosnący udział MPS w zatrudnieniu oddziałuje na obniżenie przeciętnego poziomu płac, wydajności pracy, dostępnością szkoleń, kwalifikacjami

Miejsca pracy w MSP - mniej stabilne niż w DP, przy większej elastyczności zatrudnienia

liczba pracujących

2

19

100

1003

---