PODRĘCZNIK

DO INWENTARZA PAC-2 H.C. GUNZBURGA

DO OCENY POSTĘPU W ROZWOJU SPOŁECZNYM

OSÓB Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM

TADEUSZ WITKOWSKI

Oprac. według H.C. Gunzburg. The PAC MANUAL.

Birmingham 1974, 3rd Ed., rozdz. IV. The PAC-2

Lublin 1996

UWAGI ADAPTUJĄCEGO

PAC-2 jest użytecznym narzędziem w ocenie postępu w zakresie umiejętności społecznych (kompetencji społecznej) dzieci, młodzieży i dorosłych z upośledzeniem umysłowym, zwłaszcza w stopniu lekkim i równocześnie programem w ich społecznej rehabilitacji. Poza wersją angielską posiada on wersję amerykańską, francuską, niemiecką, flamandzką, szwedzką oraz prezentowaną tu polską. W naszym kraju metody PAC (PPAC, PAC-1, PAC-2) i skala PAS zostały opublikowane, za zgodą autora wersji oryginalnej i autora opracowania polskiego, przez Centralny Ośrodek Metodyczny MEN (Nowowiejska 4, Warszawa).

Podręcznik PAC-2 dotyczy tylko części tych zagadnień, które H.C. Gunzburg porusza w PAC MANUAL. Są to zagadnienia, których znajomość jest nieodzowna do tego, by można było prawidłowo stosować metodę PAC-2. Mamy tu nie tylko tłumaczenie części PAC MANUAL. Szereg zadań wymagało wprowadzenia modyfikacji, np. w dziale II. KOMUNIKOWANIE SIĘ część 2) Pieniądze opracowano cały zestaw zadań dotyczących posługiwania się pieniędzmi polskimi. Także w innych działach PAC-2 trzeba było niekiedy wprowadzać zmiany, przynajmniej w poszczególnych zadaniach. Są one oznaczone skrótem (adapt.). Wprowadzono ponadto numerację podstawowych działów i ich części. Działy oznaczono cyframi rzymskimi, a ich części cyframi arabskimi jw. z nawiasem. W ten sposób łatwiej jest odszukać dane zadanie w metodzie PAC lub jej Diagramie.

Zrezygnowano z angielskich PEI-2, czyli norm osiągnięć. Mamy w to miejsce, na końcu podręcznika PAC-2, polskie wagi statystyczne i polski średni diagram.

WPROWADZENIE

Obecna wersja (wyd. 10) inwentarza PAC-2, dla której opracowano niniejszy podręcznik PAC-2 (zawierający wszystkie zadania, których listą jest inwentarz PAC-2) opiera się w zasadzie na wersjach wcześniejszych. Zmieniono w niej tylko kolejność niektórych zadań.

Zadania (umiejętności) społeczne zostały dobrane na podstawie badań empirycznych przy równoczesnym uwzględnieniu ich użyteczności w sytuacjach społecznych. Wzięto również pod uwagę ich stopień trudności, a mianowicie: najłatwiejsze X - wymagające bardzo mało pracy dla ich nabycia, średnie pod względem trudności - Y i najtrudniejsze Z - wymagające największego wysiłku do ich nabycia. Należy dodać, że posiadamy polskie wagi statystyczne na końcu podręcznika (adapt.). Porządek zadań według stopnia trudności w wersji angielskiej został ustalony przez G.C. Matthew. Stopień trudności zadań jest ponadto porównany z różnymi poziomami inteligencji. Wyjątek stanowią niektóre części PAC-2, np. 1.1) Zachowanie się przy stole, gdzie wysoki poziom określonych umiejętności może wystąpić niezależnie od inteligencji, HI.2) Formy grzecznościowe.

Zadania PAC-2 są zestawami zachowań i dotyczą umiejętności, których nie można oceniać wyłącznie na podstawie treści zadań. Może np. zdarzyć się, że ktoś wykonuje zadania trudniejsze nie wykonując jakiegoś łatwiejszego. Dlatego dokonanie oceny wymaga od oceniającego, by dokładnie przestudiował podręcznik i był konsekwentny w ocenie, nawet gdyby uważał, że należałoby jakieś zadanie ocenić inaczej.

Oceny dokonujemy w zasadzie na podstawie obserwacji. (Zaobserwowanie określonych umiejętności badanego nie sprawia większych trudności przy stosowaniu PPAC i PAC-1, gdzie zadania są o wiele prostsze i bardziej dostępne obserwacji). PAC-2 obejmuje zadania, które są wykonywane w szerszym środowisku (np. samodzielne udanie się do jakiejś miejscowości) i dlatego, jeżeli badający nie przebywa z badanym przez dłuższy czas, dokonanie przez niego oceny na podstawie obserwacji będzie po prostu niemożliwe. Zachodzi więc czasem konieczność oparcia się na wypowiedziach osób, które dobrze znają badanego. Informacje winny być uzupełnione wywiadem z samym badanym. Wywiad ten, powinien być jednak traktowany jako postępowanie pomocnicze. Tą drogą można z pewnością ustalić stopień wiadomości społecznych badanego, ale często nie prowadzi ona do informacji, czy badany umie aktualnie stosować swoje wiadomości w konkretnej sytuacji życiowej.

Dokonanie oceny kompetencji społecznych badanego na podstawie przeprowadzonego z nim wywiadu jest zadaniem wymagającym dużych umiejętności. Zbyt powierzchowne (formalistyczne) traktowanie takiego wywiadu może spowodować, że zmieni się on w przesłuchanie, w którym badany może boleśnie uświadomić sobie swoje wady i braki. Dlatego ważne jest unikanie takich sytuacji, a informacje uzyskiwać w życzliwie prowadzonej rozmowie, w której pytania pojawiają się w sposób naturalny.

Reasumując, wskazane jest, aby ocena zachowania się badanego metodą PAC-2 odbywała się na podstawie własnych obserwacji badającego. Ponieważ jednak przy ocenie wielu zadań jest to praktycznie niemożliwe, najlepiej więc jest zasięgnąć informacji u kogoś, kto dobrze zna badanego i mógł zaobserwować jego umiejętności. Gdy i to jest niemożliwe, dopuszczanie jest przeprowadzenie wywiadu z badanym, ale należy przy tym zdawać sobie sprawę, że postępowanie to jest mniej wiarygodne niż korzystanie z obserwacji.

Tylko te zadania, które w Inwentarzu PAC-2 są poprzedzone literą P mogą być oceniane na podstawie wywiadu z badanym. Literę P należy w inwentarzu zakreślić kółkiem dla zazna­czenia, że posłużono się tym właśnie sposobem oceniania.

Podręcznik PAC-2 zawiera trzy sekcje: A, B i C, z których dwie ostatnie zostaną szerzej omówione, po kryteriach oceny zadań PAC-2.

A. KRYTERIA oceny w PAC-2. Ważne jest, by kryteria te były jasno rozumiane, jednakowo stosowane i ściśle przestrzegane, ponieważ w przeciwnym razie nie można by było porównywać wyników konkretnego badanego z „normami".

B. WYWIAD. Sugeruje się tu sposób przeprowadzenia wywiadu z badanym. Sekcja ta zawiera jedynie zadania oznaczone literą P. Metoda ta powinna być stosowana wtedy, gdy inne źródła informacji są niedostępne.

C. ZADANIA W FORMIE TESTÓW. Ta sekcja składa się z zadań działu II. KOMU­NIKOWANIE SIĘ, z wyjątkiem sześciu zadań poprzedzonych przez P. ZADANIA W FORMIE TESTÓW wymagają od badającego bezpośredniego sprawdzenia określonych umie­jętności w sytuacji zbliżonej do testowania. Sekcja ta obejmuje: trzy zadania części l) Język, wszystkie zadania części 2) Pieniądze, 3) Czas i pomiar, 4) Pisanie oraz trzy zadania części 5) Czytanie.

Wprowadzenie rozróżnienia pomiędzy ZADANIAMI W FORMIE TESTÓW (gdzie daną umiejętność sprawdzamy bezpośrednio) a zadaniami ocenianymi na podstawie WYWIADU (gdzie umiejętności są ustalane tylko metodą werbalną) jest czymś charakterystycznym dla PAC-2.

Zestawy zachowań wymienione w PAC-2 obejmują niekiedy dość szeroki zakres (są nawet na wyrost) i dlatego badani mogą wykazywać różne poziomy osiągnięć. Badający ma czasem tendencję do przypisywania badanemu wysokiego poziomu umiejętności, ale wtedy ocena nie spełnia kryteriów podanych w Podręczniku. Należy się tego wystrzegać, gdyż nie­konsekwentne dokonywanie oceny może całkowicie przekreślić celowość badania. Jest ono wiarygodne tylko wtedy, gdy wszystkie warunki są spełnione. Niemniej jednak przy porówny­waniu wyników danego badanego z normami powinna być uwzględniana odmienność warunków lokalnych. Dlatego czasem badający sam będzie musiał zadecydować, jak w danej sytuacji należy zinterpretować otrzymany wynik.

A. KRYTERIA

I. OBSŁUGIWANIE SIEBIE (Self - Help)

l) Zachowanie się przy stole

1. Używa noża oraz widelca poprawnie i bez trudności X

Zadanie to zaliczamy, jeżeli badany:

a) trzyma pewnie i w odpowiednim miejscu sztućce,

b) używa ich do właściwych celów, tj. pokarm kraje nożem, nabiera i podnosi do ust widelcem.

2. Można akceptować jego zachowanie przy stole X

Badany wykazuje schludność przy jedzeniu, tj. nic wyróżnia się, chyba ze jest równocześnie upośledzony fizycznie.

41. Radzi sobie przy stole, np. obsługuje się bez trudności Y

Zaliczamy, jeżeli badany potrafi sobie nałożyć na talerz odpowiednią ilość jedzenia, obsługuje się samodzielnie i je schludnie.

42. Nalewa płyny (herbata, kawa, mleko). Y

Zadanie to wymaga od badanego umiejętności nalewania danego płynu do filiżanki lub szklanki nie tylko z naczy­nia używanego codziennie, ale również np. z butelki, czajnika.

81. Używa noża do obierania owoców albo krajania chleba. Z

Aby zaliczyć to zadanie badany powinien posługiwać się nożem dostatecznie dobrze, by obrać jabłko lub gruszkę albo też porządnie i starannie pokrajać chleb.82. Odpowiednio obsłuży się w barze samoobsługowym lub kawiarni ZZadanie to wymaga od badanego:a) wybrania sobie z lady dania w barze samoobsługowym,b) wybrania sztućców i innych potrzebnych przedmiotów,c) zapłacenia za posiłek i odebrania należnej reszty.

2) Czystość i higiena osobista

3. Regularnie dba o włosy. XUmiejętność ta wymaga wysokiego standardu, ale włosy powinny być uczesane i czyste.

4. Utrzymuje siebie w odpowiedniej czystości (ręce, twarz, zęby) i myje się dokładnie. XTrzy kryteria musza być spełnione. Badany powinien:a) wiedzieć, kiedy należy myć ręce, twarz, zęby, włosy, aby zachować podstawową czystość,b) umieć używać mydlą i ręcznika, spuszczać wodę i pozostawiać po sobie należyty porządek,c) myć starannie zęby.

43. Kapie się regularnie i dokładnie bez nadzoru. YAby to zaliczyć badany powinien:a) umieć myć dokładnie całe dało, niezależnie od tego, w jakich warunkach to robi, np. wanna, prysznic, miska z wodą itp.,b) czynić to z własnej inicjatywy dostatecznie często aby zachować podstawową czystość,c) przygotowywać niezbędne przybory, np. mydło, wodę, ręczniki itp. i radzić sobie podczas tych czynności bez nadzoru.

44. Goli się regularnie (mężczyzna), odpowiednio dba o higienę osobistą (kobieta) YPowinny być spełnione trzy kryteria. Mężczyzna powinien:a) golić się dostatecznie często, aby wyglądać schludnie,b) golić się starannie bez nadzoru,c) dbać o przyrządy do golenia.

Kobieta powinna:a) przygotować się do menstruacji, zaopatrując się w niezbędne na ten czas przybory,b) radzić sobie z krwawieniem zgodnie z zasadami higieny osobistej,c) pozbyć się zużytych środków higienicznych w odpowiedni sposób.83.P Dba o swoje włosy (mycie, strzyżenie, obcinanie oraz układanie fryzury) z własnejinicjatywy. Z

Badany(a) sam(a) decyduje:a) o myciu swoich włosów i robi to zadowalająco (wtaczając w to czesanie, niekoniecznie układanie włosów w loki),b) kiedy jego (jej) włosy wymagaj; podcięcia lub ułożenia i czyni to w sposób ogólnie przyjęty.84. P Regularnie obcina paznokcie (u rąk i nóg) i czyni to bez pomocy (opiłowuje pilniczkiem itp.). Z

Aby ocenić pozytywnie to zadanie powinny być spełnione dwa kryteria.

Badany powinien:a) wiedzieć, kiedy należy obciąć swoje paznokcie,b) umieć bez niczyjej pomocy obciąć paznokcie u rąk i nóg, nic kalecząc się.

3) Dbanie o ubiór

5. Potrafi dobrać strój stosowny do pogody. XBadany powinien wykazać umiejętność doboru ubrania, które ma włożyć, np. płaszcz przeciwdeszczowy, gdy pada deszcz, ciepłe odzienie zimą, kiedy wychodzi poza dom, lekkie odzienie latem.6. Wiąże wstążki, sznurowadła, tasiemki fartucha, krawat. XMężczyzna powinien umieć zawiązać krawat oraz sznurowadła, a kobieta powinna umieć w pasie z tylu zawiązać na kokardę tasiemki fartucha.45. Dba o własną odzież, regularnie czyści buty. YZadanie to oceniamy pozytywnie, gdy badany:a) wie, kiedy ubranie wymaga oczyszczenia i reperacji,b) składa lub wiesza starannie swoje ubranie,c) czyści samodzielnie buty na tyle często, że wyglądają zawsze schludnie.46. Potrafi regularnie zmieniać bieliznę osobistą. YPowinniśmy upewnić się, czy badany:a) wie, kiedy należy zmienić bieliznę,b) zmienia ją samodzielnie, składa brudną w przeznaczonym na to miejscu.85.P Daje obuwie do naprawy. ZPowinniśmy upewnić się czy badany:a) potrafi ocenić, kiedy obuwie wymaga oddania do naprawy i wie, kiedy należy zgłosić się po jego odbiór,b) umie wyjaśnić, jakiej konkretnie naprawy obuwie wymaga (gumowe lub skórzane podeszwy, obcasy).86.P Korzysta z usług pralni albo sam pierze, korzystając również z pralki domowej (adapt) ZPowinniśmy upewnić się, czy badany zna sposób obsługi pralki (potrafi włączyć i wyłączyć, wsypać proszek, wy­kręcić bieliznę, wysuszyć itp.), potrafi samodzielnie prać, używać gorącej wody, mydła, wykręcić bieliznę po praniu i rozwiesić, aby wyschła.

4) Poruszanie się

7.P Korzysta z komunikacji publicznej (krótkie wycieczki, przejażdżki). XBadany powinien odbywać regularne wyjazdy do znanych mu i niezbyt odległych miejsc (np. autobusem). Powinien umieć wysiąść w odpowiednim miejscu bez zasięgania informacji.8.P Chodzi po sprawunki, przechodzi przez jezdnię. XAby ocenić pozytywnie to zadanie badany powinien:a) opisać, jak dotrzeć do sklepu lub innego miejsca położonego w pobliżu (nie może to być sąsiedni dom),b) samodzielnie przejść przez jezdnie-47.P Korzysta z komunikacji publicznej na wyjazdy wymagające co najmniej jednej prze­siadki Y

Jeżeli nie potrafimy ustalić, czy badany odbył kiedykolwiek samodzielnie taką podróż, to powinien umieć opisać w czasie wywiadu, gdzie i jak należy się przesiąść z jednego pociągu czy autobusu na drugi.

48.P Potrafi znaleźć drogę do co najmniej sześciu miejsc w sąsiedztwie np. kawiarni, sklepu, kościoła itp. Y

Aby zaliczyć to zadanie badany powinien: umieć dostać się ze swego domu lub miejsca zamieszkania do co najmniej sześciu miejsc (miejsca na terenie ośrodka lub instytucji, w której badany się znajduje, nic są brane pod uwagę w tym zadaniu). Jeżeli nie zaobserwowano, że chodzi do takich miejsc, to powinien umieć powiedzieć, gdzie one się znajdują, opisując je w odniesieniu do innych miejsc, np. kawiarnia, smażalnia ryb, dancing, nazwa konkretnej ulicy, apteka, sklep spożywczy itp.

87.P Korzysta z komunikacji publicznej na wyjazdy do miejsc mniej znanych. Z

Zadanie to odnosi się do umiejętności korzystania z publicznej komunikacji na długie lub krótkie, nieczęsto odbywane, podróże, wymagające co najmniej jednej przesiadki Jeżeli nic zaobserwowano, że badany odbywa takie podróże, to należy ustalić w wywiadzie, czy potrafi on:

a) opisać szczegóły takiej podróży, np. oplata za przejazd,

b) opisać, jak szukałby drogi do nieznanego miejsca, np. pytając spotykanych ludzi (funkcjonariusza MO -adapt.).

88.P Umie •ustalić szczegóły planowanej podróży, np. godziny odjazdu pociągów, trasę autobusu itp. Z

Jeżeli nie można zaobserwować tej umiejętności, to badany winien:

a) wymienić w wywiadzie co najmniej jedno niżej wymienione źródło informacji: rozkład jazdy, odpowiednie mapy, dyżurny ruchu, bagażowy, biuro informacji. Nie zaliczać takich określeń, jak: „człowiek" albo po prostu „zapytać kogoś",

b) pytać w sposób jasny, tzn. nic tylko pytać odpowiednie osoby, ale także zadawać odpowiednie pytania, np. kiedy jest następny pociąg do...?

5) Zdrowie

9. Wykazuje wystarczającą ostrożność przy maszynach, narzędziach, potłuczonych szkłach itp. X

Muszą być spełnione trzy kryteria:

a) badany, posługując się narzędziami itp., powinien przestrzegać podstawowych zasad bezpieczeństwa,

b) używać narzędzi nie robiąc sobie krzywdy,

c) ostrzegać innych o niebezpieczeństwie, gdy tego wymaga sytuacja.

10.P Wie, jak zachować się przy lekkim skaleczeniu, np. brudna i krwawiąca rana. X

Badany powinien wiedzieć, jak oczyścić skaleczenie (ranę), umieć użyć plastra, bandaża itp., aby zatamować krwawienie i zabezpieczyć ranę.

49. Dba o własne zdrowie. Y

Aby pozytywnie ocenić to zadanie należy upewnić się, czy badany miał kiedykolwiek taki sytuacje, że:

a) sam stwierdził, że czuje się źle,

b) podjął odpowiednie środki zaradcze np. położył się do łóżka, wziął aspirynę, napił się czegoś gorącego, użył termoforu z gorącą wodą.

50.P W razie potrzeby wie, jak skorzystać z pomocy ośrodka zdrowia (adapt.) Y

Oceniający powinien ustalić, co badany zrobiłby, gdyby zdarzył mu się drobny wypadek wymagający -natychmiastowej pomocy lekarskiej, np. złamany nos lub ręka.

Zadanie to zostaje zaliczone, jeżeli badany potrafi dostać się na pogotowie ratunkowe albo wie, w jaki sposób wezwać telefonicznie karetkę.

89.P Wie, gdzie i jak skorzystać z ogólnej pomocy lekarzy prowadzących gabinety pry­watne. Z

Badany powinien wiedzieć, gdzie znaleźć gabinet lekarza i zdawać sobie sprawę z obowiązujących godzin przyjęć albo zamówić wizytę u lekarza, w zależności od istniejącego sposobu przyjmowania pacjentów.

90. P Wie, że podstawowe leki winny być pod ręką oraz gdzie je nabyć Z

Dwa kryteria powinny być spełnione:

a) badany powinien wiedzieć, że dane lekarstwo stosuje się przy takiej a nie innej dolegliwości, np. kaszel, ból głowy itp.

b) wie, gdzie i o jakie lekarstwo poprosić.

II. KOMUNIKOWANIE SIĘ (Communication)

l) Język

11. Opowiada w zrozumiałej formie o prostych zdarzeniach, np. o codziennych zaję­ciach X

Jeżeli badany potrafi opisać dokładnie i logicznie swoje zajęcia podczas dnia albo wycieczkę weekendową lub świąteczna, to zadanie zaliczamy.

Artykulacja powinna być zadowalająca, ale dopuszczalne są biedy gramatyczne.

12.P Odbiera telefony i daje sensowne odpowiedzi X

Zaliczamy, jeżeli badany:

a) jest uprzejmy podczas rozmowy telefonicznej,

b) reaguje w sposób odpowiedni (np. przywołuje proszoną osobę, zapisuje podaną wiadomość itp.).

51. Zapamiętuje i przekazuje proste informacje, nawet po upływie 10 minut. Y

Byłoby idealnie oceniać to zadanie na terenie miejsca pracy lub szkoły badanego. Dajemy badanemu prostą wiadomość (około 15 słów) odnoszącą się do osób lub rzeczy mu znanych. Prosimy, aby powtórzył tę wiadomość bezpośrednio po usłyszeniu, a następnie po 10 minutach. Jeżeli badany potrafi powtórzyć treść wiadomości po 10 minutach, to zadanie zaliczamy. Gdy badany jest oceniany poza terenem swoich codziennych zajęć, zadanie to po­winno być oceniane na zasadzie „testu". Należy wówczas przekazać badanemu następującą wiadomość „Pan Kowalski nie przyjdzie dziś do pracy, ponieważ źle się czuje" i postępujemy tak jak w poprzednim przypadku.

52. Rozumie przymiotniki: codzienny, krótki, punktualny, częsty, powtarzany (adapt.). Y

Aby sprawdzić, czy badany rozumie powszechnie używane zwroty wybrano dla próby pięć przymiotników związanych z „czasem". Należy zapytać badanego, co znaczą te słowa, używając je w znanym mu kontekście. Jeżeli z jego wyjaśnień wynika, że zna w kontekście znaczenie tych pięciu wyżej wymienionych przymiotników, zadanie to zaliczamy.

91.P Korzysta z telefonów publicznych. Z

Jeżeli badany jest pod stalą obserwacją (badającego, rodziców, nauczycieli itd.), to nie powinno być żadnych trudności z oceną, czy umie skorzystać z publicznego telefonu.

Jeżeli jednak nic można uzyskać na ten temat informacji od jego otoczenia, to należy ustalić w wywiadzie z bada­nym, czy umie on wykonać wszystkie czynności, z tym związane.

92. P Korzysta z informacji biura numerów telefonicznych. Z

Główne wymagania stawiane badanemu to umiejętność:

a) wykręcenia na tarczy telefonu potrzebnego numeru informacji biura numerów,

b) poproszenie o numer, podając nazwisko i adres osoby, o którą chodzi,

c) poprawnego zanotowania numeru.

2) Pieniądze (całość adapt.)

Zadania tej podsekcji opierają się na polskim systemie monetarnym i uwzględniają 2 kryteria:

l) Przyjęto, że banknot pięćdziesięciozłotowy odpowiada pierwszemu banknotowi

angielskiemu - l funt.

2) Przyjęto zasadę przeliczania tylko przybliżonego, mając na uwadze głównie liczbę

monet, które badany winien znać:

50 pensów = 20 zł 2 pensy = l zł

20 pensów = 10 zł l pens = 50 gr.

10 pensów = 5 zł 0,5 pensa = 20 gr.

5 pensów = 2 zł 0,25 pensa = 10 gr.

Uwaga: Wobec tych kryteriów wartość realna pieniędzy jest drugorzędna, choć w jakimś stopniu odpowiada sytuacji posługiwania się określonymi sumami przez osoby upośledzone umysłowo w warunkach angielskich i polskich (Powyższy fragment tekstu nie jest tłumaczeniem ani adaptacją, lecz tekstem własnym). W zadaniach nr 13, 14, 53, 54 należy użyć tylko prawdziwych monet, a nie monet tekturowych. W zadaniu 94 wskazane jest użycie prawdziwych pieniędzy, ale jeżeli badający nie dysponuje odpowiednimi banknotami, to można je zastąpić kartkami papieru, na których napisana jest wartość banknotu.

Do badań należy przygotować monety (adapt.):

1 x 10 gr. 3 x 2 zł

2 x 20 gr. 4 x 5 zł

3 x 50 gr. lx. 10 zł

2 x l zł l x 20 zł (mają to być monety)

Ponadto należy przygotować trzy banknoty po 50 zł (albo kartki papieru z napisem 50zł)

13. Rozmieni 5 zł na drobniejsze X

Położyć na stole przed badanym monety (adapt.):

1 x 10 gr. 2 x l zł

2 x 20 gr. l x 2 zł

l x 50 gr.

i polecić mu, aby to dodał (5 zł.

Badany powinien szybko zorientować się, że suma wynosi 5 zł,

Następnie należy postawić mu pytania:

a) pokaż mi, ile ci zostanie z 5 zł jeśli wydasz l zł 50 gr.,

b) pokaż mi, ile ci zostanie z 5 zł, jeśli wydasz 3 zł 20 gr.

Jeżeli badany nie rozumie, o co chodzi w powyższych punktach (a) i (b) demonstrujemy mu na innym przykładzie, wykonując zadanie na innej sumie. Następnie powtarzamy jeszcze raz pytania (a) i (b). Aby zaliczyć badanemu to zadanie odpowiedzi jego na pytania musza być prawidłowe. Nie poprawiamy błędów, chyba że badany sam się poprawi.

14. Dodaje do siebie monety w ramach 5 zł. X

a) wziąć l zł oraz 2 x 20 gr. i zapytać: „Ile to jest?"

b) wziąć 2 zł oraz 50 gr. i zapytać: „Ile to jest?"

c) wziąć 2 zł, 50 gr. oraz 20 gr. i zapytać: „Ile to jest"

Aby zaliczyć to zadanie badany powinien znać nazwę monet i umieć poprawnie odpowiedzi na powyższe trzy pytania.

53. Rozmieni 20 zł Y

Położyć przed badanym monety

lx10gr. 2 x l zł

2x20gr 3x2 zł

3x50gr 2x5zl

1 polecić badanemu, aby dodał te monety (20 zł).

Jeżeli odpowiedź nie jest poprawna, to zadania nie zaliczamy;

Gdy zaś poprawna, stawiamy dalsze pytania:

a) pokaż mi, ile ci zostanie, jeśli wydasz 17 zł,

b) pokaż mi, ile d zostanie, jeśli wydasz 13 zł.

c) pokaż mi, ile ci zostanie, jeśli wydasz 18 zł i 20 gr.

Po poprawnym rozwiązaniu każdego zadania zapytać: „Ile to jest?"

Wszystkie zadania powinny być rozwiązane poprawnie.

54. Dodaje monety w ramach 50 zł. Y

Położyć przed badanym monety

2x50gr 3x5 zł

2 x l zł l x 10 zł

l x 2zł lx 20zł

i polecić badanemu, aby dodał te wartości.

Jeżeli nie potrafi dodać, to nie zaliczamy tego zadania. Jeśli wykona poprawnie, to każemy mu odłożyć kolejno następujące sumy:

a) 35 zł

b) 12 zł

c) 32 zł

93. Dodaje proste sumy pieniędzy, np. oplata za przejazd autobusem, za obiad itp. Z

Położyć na stole przed badanym wszystkie monety wyliczone poprzednio w tej części inwentarza i polecić mu, aby odłożył z tych pieniędzy:

l ,50 zł - na opłatę za bilet autobusowy 27 zł - na zakupy (adap.) 21 zł - na obiad

Polecić badanemu, aby dodał te sumy i powiedział, ile pozostało. Aby zaliczyć to zadanie wszystkie polecenia muszą być wykonane poprawnie. To i następne zadanie (94) mówi nam o umiejętności posługiwania się pieniędzmi, a nie o umiejętności dokony­wania zakupów ani też posługiwania się pieniędzmi w konkretnej sytuacji dokonywania zakupów. Byłoby wska­zane, by badany posiadał wystarczającą umiejętność lub wprawę w posługiwaniu się pieniędzmi. Czas wykonania powyższych czynności powinien się mieścić w granicach 3 minut. Jeżeli badany przekroczy ten czas, znaczy to, że posiada tylko wiadomości teoretyczne, których nie potrafi wykorzystać w normalnej sytuacji życiowej. Błędów pozostających w granicach l zł można nie brać pod uwagę. W innych przypadkach można polecić badanemu, by się upewnił co do swej odpowiedzi. Jeśli odpowiedź nadal jest niepoprawna, nie zaliczamy jej. Dopuszcza się sponta­niczne poprawki badanego, ale w granicach limitu czasowego

94. Dodaje sumy, na które składają się banknoty i monety, złotówki i grosze. Z

Jak wspomniano wyżej, banknoty można zastąpić kartkami papieru z napisem (50 zł). Sprawdzić, czy badany wie, ile groszy ma jeden zloty. Polecić badanemu, aby z położonych przed nim pieniędzy odłożył 113 zł, 80 gr. oraz 57 zł i zapytać: „Ile to będzie razem?" (170 zł 80 gr.).

Aby zaliczyć to zadanie, wszystkie odpowiedzi musza być poprawne, bez żadnych błędów. Czas na wykonanie poszczególnego zadania wynosi 3 minuty (porównaj zadanie 93).

3) Czas i pomiar

15. Podaje czas, a godziny na zegarze kojarzy z różnymi czynnościami i zdarzeniami X

W badaniu tym należy użyć zegara prawdziwego lub zrobionego z tektury z ruchomymi wskazówkami. Nastawić zegar na następujące godziny: 9.15, 10.40, 2.45 i zapytać: „Która jest godzina?". Ponadto pokazać badanemu dwie różne godziny, które są podstawowe w jego codziennych zajęciach (np. 8.00 - pójście do szkoły lub początek pracy, 13.00 - obiad). Zapytać go, co zwykle zdarza się w tym czasie w ciągu dnia. Aby ocenić pozytywnie to za­danie, wszystkie odpowiedzi muszą być poprawne.

16. Rozumie różne odpowiedniki tego samego czasu, np. 9.15 - kwadrans po dziewiątej. X

Pokazać badanemu na tarczy zegara godzinę 9.15 i spytać go „Która jest godzina?" Jeśli odpowie poprawnie, to zapytać go: „Jak inaczej można to powiedzieć?" Zrobić to samo dla godziny 3.45.

55. Pisze pod dyktando czas zegarowy Y

Polecić badanemu, aby napisał następujące godziny: 9.10, 14.35, 16.50. Zaliczamy to zadanie, jeżeli cyfry są napisane wyraźnie i prawidłowo.

56. Rozumie odstępy czasowe, np. między godziną 3.30 a 4.30. Y

Zadajemy następujące pytania:

a) jaki program telewizyjny jest między godziną 7.00 a 7.30 wieczorem, jak długo trwa ten program?

b) jeżeli przerwa w zajęciach jest od 3.00 do 3.15 (adapt.) po południu, to jak długo trwa? Aby zaliczyć to zadanie obydwie odpowiedzi muszą być prawidłowe.

95. Umie poprawnie określić czas w godzinę albo dwie po lub przed momentem, który mu się w danej chwili wskaże. Z

Pokazać badanemu na tarczy zegara godzinę 1.00 i zapytać go: „Która będzie godzina za dwie godziny?". Następnie pokazać mu godzinę 4.15 i zapytać: „Która była godzina o godzinę wcześniej?" Aby ocenić pozytywnie to zadanie obie odpowiedzi muszą być poprawne.

96. Umie posługiwać się linijką, taśmą do mierzenia itp. i rozumie pojęcia: „pól", „ćwierć". X

Polecić badanemu, aby za pomocą linijki lub taśmy do mierzenia odmierzył dwie długości (np. szerokość ławki. długość książki itp.). Wynik powinien być podany z dokładnością do 2,5 cm (adapt.). Następnie polecić, aby za pomocą linijki narysował linię długości 6 cm, a drugą długości 8 cm (adapt.). Oceniamy pozytywnie to zada­nie, jeżeli wszystkie odpowiedzi są prawidłowe.

4) Pisanie

17. Potrafi prawidłowo podpisać się. X

Wymagany podpis musi spełniać trzy kryteria:

a) być czytelny,

b) napisany pismem ręcznym (nie drukowanym),

c) zawierać co najmniej inicjał imienia i nazwisko.

18. Adresuje kopertę zgodnie z przyjętymi zasadami. X

Zaliczamy to zadanie, jeżeli badany potrafi napisać na kopercie imię i nazwisko oraz adres:

a) czytelnie,

b) we właściwej kolejności,

c) poprawnie (bez opuszczania liter).

57. Pisze poprawnie ceny składające się ze złotych i groszy, np. 76,50 zł i potrafi dobrać odpowiednie banknoty i monety Y

Pokazać badanemu napisaną cenę i poprosić, aby wybrał odpowiednią ilość pieniędzy z rozłożonych przed nim banknotów i monet. Demonstrujemy trzy różne ceny tego typu. Wszystkie odpowiedzi muszą być prawidłowe.

58. Pisze pod dyktando określone sumy pieniędzy Y

Polecamy badanemu napisanie takich sum, jak: 120 zł, 150 zł, 6,70 zł Zaliczamy to zadanie, jeżeli cyfry napisane są czytelnie i zaznaczone jest, że chodzi tu o ilość pieniędzy (używanie skrótu zł),jeżeli większe jednostki systemu monetarnego oddzielone są od mniejszych (złote od groszy) umownymi znakami, takimi jak: „przecinek" czy „kropka", np. 10,50 zł. Jeżeli napisze „6 zł 50 gr.", to zapytać: „Jak można zapisać to inaczej?" (adapt.).

97. Wypełnia poprawnie ważniejsze punkty w formularzu, np. podaniowym. Z

Przy ocenie tego zadania należy użyć formularza z następującymi pozycjami: data, imię i nazwisko, adres, wiek, data urodzenia i podpis.

Polecić badanemu wypełnienie tego formularza. Biedy literowe są dopuszczalne. Zaliczamy to zadanie, jeżeli badany napisze odpowiednie dane we właściwych rubrykach.

98. Umie napisać krótki list z podziękowaniem podając swój adres (na odwrocie koperty - adapt.).Z

Polecić badanemu, aby napisał list z podziękowaniem za prezent. Zaliczamy to zadanie, jeżeli badany:

a) napisze swój adres na odwrocie koperty (adapt.),

b) napisze w liście nagłówek (kochany, drogi...),

c) podziękuje za otrzymany prezent,

d) właściwie zakończy list (zwrotem grzecznościowym) i podpisze się,

e) napisze list czytelnie, chociaż dopuszczalne są błędy (opuszczanie liter).

5) Czytanie

19. Czyta i rozumie proste drukowane napisy, np. w komunikacji miejskiej - wejście, wyjście, palenie wzbronione (adapt.) X

Zaliczamy to zadanie, jeżeli badany potrafi rozpoznać i wyjaśnić co najmniej 10 takich napisów drukowanych. Ponieważ trudno jest sprawdzić to zadanie w sytuacji życiowej, badający powinien więc przygotować przeźrocza lub kartki z co najmniej 15 takimi napisami. Wybrać należy napisy używane w komunikacji miejskiej, w skle­pach, na przejściach itp.

20. Czyta i rozumie proste informacje w prasie (np. program radiowy, telewizyjny), w restauracji (jadłospis). X

Dajemy badanemu program telewizyjny i prosimy, aby powiedział, co jest w telewizji w określonych dwóch go­dzinach, lub dajemy prosty spis potraw i prosimy, aby przeczytał dwa z wymienionych tam dań (nie mogą to być napoje).

59.P Czyta książki odpowiednie dla dzieci 9-letnich. Y

Najlepiej jest zasięgnąć informacji od kogoś, kto dobrze zna badanego i wie, co badany czyta. Jeżeli jest to nie­możliwe, należy się upewnić, czy:

a) badany umie czytać mechanicznie na poziomie dziecka 9-letniego,

b) korzysta z umiejętności czytania (zapytać badanego, co czytał ostatnio).

60. Wyszukuje interesujące go informacje w gazetach, czasopismach ilustrowanych itp. Y

Przy ocenie tego zadania należy zapytać badanego, jaką gazetę lub czasopismo czytał ostatnio i co z tego za­pamiętał.

99.P Czyta książki wymagające większej umiejętności czytania, np. opowiadania, po­wieści Z

Najlepiej jest zasięgnąć informacji od kogoś, kto dobrze zna badanego i wie, co badany czyta. Zaliczamy zadanie, jeżeli badany czyta książki dla dzieci co najmniej 12-letnich i wykorzystuje te umiejętności do czytania popu­larnych książek przeznaczonych dla dorosłych.

100.P Wykorzystuje umiejętność czytania do uzyskiwania informacji, np. wynik meczu

piłki nożnej, repertuar kinowy itp. (adapt.) Z

Zaliczamy to zadanie, jeżeli badany umie znaleźć i rozumie potrzebne mu informacje.

III. USPOŁECZNIENIE (Socialisation)

Uwaga: Zadania tego działu obejmują najpierw zakupy jako takie, gdzie posługiwanie się pieniędzmi nie ma większego znaczenia. Ocena zmierza do ustalenia, czy badany umie znaleźć się z innymi w sytuacjach dokonywania zakupów.

Pierwsze dwa zadania (21, 22) dotyczą dobrego, nienagannego zachowania się w tej sytuacji (X) i dlatego mogą być one zaliczone badanemu, który nie zaliczył zadań II, 2) Pieniądze. Dalsze zadania (Y, Z) wymagają większej niezależności życiowej i umiejętności posługiwania się pieniędzmi (61, 62, 101, 102)

l) Zakupy

21.P Robi drobne zakupy w sklepach samoobsługowych, w domach towarowych itp. X

Zadanie to odnosi się jedynie do wyboru towaru i zapłacenia za niego. Umiejętność porozumiewania się nie jest wymagana.

Badany musi umieć:

a) odróżnić sklep samoobsługowy od zwyczajnego,

b) wybrać odpowiedni dział na terenie sklepu dla zakupu właściwego towaru,

c) zanieść zakupy do kasy oraz zapłacić za nie.

22.P Robi zakupy artykułów żywnościowych wymagające udania się do trzech sklepów,

np. warzywniczego, piekarniczego, mięsnego X

W zadaniu tym należy ustalić, czy badany potrafi zaopatrzyć się w towary z wielu różnych sklepów. Tego rodzaju umiejętności mogą być ujawnione tylko w miejscu, w którym istnieją różne typy sklepów. Aby zaliczyć to zadanie badany powinien umieć jasno opisać co najmniej trzy różnego rodzaju sklepy, w których może otrzymać podsta­wowe produkty spożywcze.

61.P Robi drobne zakupy w sklepach wyspecjalizowanych, np. w sklepie metalowym, pa­pierniczym itp. (adapt.). Y

Zadanie to, podobnie jak zadanie 22 służy do ustalenia, czy badany umie zrobić zakupy w sklepach wyspecja­lizowanych. Tak jak w zadaniu 22 sprawdzenie tej umiejętności jest możliwe w miejscu, gdzie znajdują się" różne sklepy wyspecjalizowane. . . Zadanie to może być zaliczone tylko wtedy, gdy badany chodził kiedykolwiek po zakupy towarów innych niż spożywcze do co najmniej trzech sklepów, posiadając dostateczną ilość pieniędzy, by móc zapłacić.

62.P Robi małe zakupy w sklepach odzieżowych. Y

Aby zaliczyć to zadanie badający powinien ustalić, czy badany:

a) uświadamia sobie istnienie różnych rozmiarów odzieży,

b) potrafi odnieść je do własnych potrzeb,

c) potrafi wybrać właściwy dla siebie rozmiar.

Zadanie to odnosi się do drobnych artykułów odzieżowych, takich jak: rękawiczki, skarpetki, spodnie, bielizna

osobista, nie wymagających skomplikowanych operacji pieniężnych.

101.P Dobiera sobie odzież i zna swoje wymiary: kołnierza, pasa, numer butów. Z

To zadanie może być ocenione pozytywnie, jeżeli badany zna co najmniej dwa wymiary swego ciała. Mężczyzna powinien znać numer kołnierza, butów, kobieta - numer obuwia i obwód bioder. Badany powinien umieć poprosić o dany towar, dokładnie precyzując swe wymagania.

102.P Załatwia sprawy drobnych reperacji: zegarka, radia Z

Aby zaliczyć to zadanie badany powinien co najmniej raz wykonać tego rodzaju czynność. Należy upewnić się, że badany:

a) wybrał do tego odpowiednie miejsce,

b) dowiedział się o kosztach naprawy,

c) dowiedział się. jak długo naprawa potrwa.

2) Formy grzecznościowe

23. Jest przyjazny, życzliwy, używa na co dzień spontanicznie słów „proszę", „dziękuję". X

Zaliczamy to zadanie, jeżeli badany używa zwrotów grzecznościowych, takich jak: proszę bardzo, dzień dobry, dziękuję, dobry wieczór i robi to bez zachęcania. Badanym, którzy przejawiają trudności w komunikowaniu się należy zaliczyć to zadanie, jeżeli ich ogólne zachowanie wyraża się w postawach przyjaznych. Badany powinien wykazywać się dobrymi manierami w stosunku do każdego.

Nie zaliczamy tego zadania, gdy badany jest niegrzeczny lub bierny. Badany powinien wykazać, że stara się być uprzejmy w codziennych stosunkach z innymi ludźmi.

24. Nie bierze ani nie pożycza bez pozwolenia rzeczy należących do innych. X

Zadanie to jest zrozumiałe samo przez się i powinno być interpretowane według uznania oceniającego.

63. Jest grzeczny w zachowaniu, np. puka do drzwi, przeprasza, służy innym siedzącym razem przy stole (adapt.). Y

Zadanie to przedstawia wyższy stopień ogólnie akceptowanego zachowania niż w punkcie 23. Badany po­winien dostosować swoje zachowania do różnorodnych sytuacji, a nie tylko mechanicznie wypowiadać „dzięku­ję", „proszę". Powinien mieć na względzie wymagania innych ludzi, takie jak: pukanie do drzwi, zapytanie czy może usiąść, usłużenie przy stole podczas posiłku itp. Zaliczamy tylko wtedy, jeżeli przynajmniej trzy z wymienionych przykładów są stosowane przez badanego.

64. Współdziała z grupą i nie wywołuje konfliktów Y

W zadaniu tym oceniamy spontaniczne zachowanie badanego, który nie przeszkadza jego grupie. Badany pić powinien przyczyniać się do nieporozumień, niechęci, nieufności itp. przez impulsywność (zbytnią ruchliwość, gadatliwość itp.); na ogól powinien liczyć się z dezaprobatą grupy. Jeżeli to możliwe, badający powinien oprzeć swój sąd o badanym na jego zachowaniu się w pracy, szkole.

103. Jest chętny i grzeczny w przyjmowaniu poleceń. Z

Badany powinien przyjmować polecenia uprzejmie i chętnie je spełniać. Ten ogólny model grzecznościowy stosuje on do osób, które nic są jego bezpośrednimi przełożonymi i do obcych.

104. Dzieli się z innymi swoimi rzeczami i pożycza swoją własność. Z

Jest to dobry przykład społecznego rozumienia potrzeb innych ludzi i wymaga dobrowolnego dzielenia się swoją własnością, a nic tylko prostego utrzymania się na przeciętnym poziomie społecznej uprzejmości jak w zadaniach 23 i 63. Zadanie to w swej głębszej postaci wymaga poświecenia się na rzecz przyjętych form dobrego zacho­wania (np. częstowanie papierosami, dzielenie się cukierkami itp.).

3) Czynności domowe

25. Wykonuje codzienne czynności domowe, np. zmywa naczynia, nakrywa do stołu, za­miata itpX

Zadanie to zaliczamy, jeżeli badany wypełnia dobrze i sprawnie jedną z tych czynności. Powinien wykonywać te czynności od początku do końca dokładnie i z pewną rutyną, choćby nawet trzeba było mu przypomnieć o tym, aby to zrobił.

26. Dba o swoje rzeczy, porządkuje je, utrzymuje w czystości swój kącik w pokoju. X

Aby zaliczyć to zadanie badany powinien okazywać, że jest odpowiedzialny za utrzymanie swego miejsca w na­leżytym porządku. Musi on mieć w szafie względny porządek i utrzymywać swoją cześć pokoju (swój kącik) w taki sposób, żeby inni nic musieli go w tym zastępować. Nic wymaga się od badanego ciągłego sprzątania, ale przy­najmniej raz na tydzień powinien on postarać się doprowadzić do porządku swoje rzeczy.

65.P Przygotowuje jajka, pomidory, sardynki, ser na kanapki (albo też inne podobne potrawy). Y

Badany powinien umieć przygotować kanapki i zrobić to estetycznie i apetycznie. Kanapki powinny nadawać się do jedzenia.

66.P Można mu powierzyć opiekę nad małymi dziećmi, zwierzętami itp. Y

W zadaniu tym próbujemy ustalić, czy badany jest wystarczająco odpowiedzialny, aby można było pod jego opieką pozostawić dzieci lub zwierzęta domowe. Opieka nad zwierzętami będzie dotyczyć karmienia ich, sprzątania po nich i jeżeli jest to konieczne, odpowiedniego ich ćwiczenia. Aby można było zaliczyć to zadanie opieka nad dziećmi nie musi przekraczać zwykłych obowiązków, takich jak: spacer, nadzór podczas zabawy. Zadanie to zali­czamy nawet wtedy, jeśli badany będzie trochę znudzony tymi obowiązkami, ale nie trzeba będzie udzielać mu pomocy.

105.P Potrafi przygotować całe śniadanie. Z

Aby zaliczyć to zadanie badany musi nic tylko przyrządzać jedzenie, np. kanapki, jak w zadaniu 65, ale także dostatecznie dobrze przygotować napój (herbata, kawa itp.), aby byt gotowy w odpowiednim czasie. Jest to minimum wymagań.

Jeżeli badany pochodzi ze środowiska inteligenckiego, to do zaliczenia tego zadania wymaga się wyższego stopnia umiejętności uwzględniając warunki, w jakich te umiejętności mogą być akceptowane przez środowisko, w którym on przebywa.

106. P Potrafi ugotować jakiś posiłek (może korzystać z półproduktów, konserw, mro­żonek). Z

Gotowany przez badanego posiłek (taki jak obiad czy kolacja) powinien składać się z mięsa lub ryby, jarzyn, kartofli lub ryżu. Wystarczające do zaliczenia będzie przyrządzenie tylko jednego tego rodzaju posiłku, pod warunkiem, że badany potrafi przygotować produkty do gotowania i ugotować posiłek z tego, co ma. W zadaniu tym mogą być użyte konserwy, ale jeżeli cały posiłek składa się z pokarmu mięsnego (konserwa), za­danie to ni; może być zaliczone.

4) Sprawy finansowe

27.P Wie, jaka jest opłata za zwykły list i gdzie można kupić znaczki. X

Zadanie to zaliczamy tylko wtedy, jeżeli badany wie, gdzie kupić znaczki (poczta, kiosk „Ruchu" itp. - adapt.), potrafi je kupić i wykorzystać- Musi znać właściwą opłatę za zwykły list.

28. P Potrafi zaplanować szereg wydatków w budżecie domowym, (adapt.) X

Celem tego zadania jest ustalenie, czy badany zdaje sobie sprawę z faktu, że bardziej pożądane są planowe wy­datki, aniżeli wydawanie pieniędzy bez zastanowienia. Poziom wydatków będzie różny w zależności od wyso­kości zarobków (jeżeli badany pracuje), jednakże badany powinien umieć uwzględniać przynajmniej cztery z niżej podanych koniecznych wydatków w budżecie domowym (oplata za mieszkanie, wyżywienie, opał, pranie, papie­rosy, przejazdy, rozrywki).

67.P Oszczędza, mając na uwadze określone cele, i docenia w tym pomoc książeczki oszczędnościowej. Y

Różnica pomiędzy tym zadaniem a poprzednim polega na tym, że badany powinien zdawać sobie sprawę z tego, że oszczędza w określonym, konkretnym celu. Zadanie to zaliczamy, jeżeli badany wykaże, że potrafi oszczędzać na konkretne cele (wyjazd na wakacje, zakup roweru, radia itp.). Nie sprecyzowanych odpowiedzi, takich jak: „na gorsze czasy" czy „kiedyś się przyda", nie zaliczamy. Nie akceptujemy takiego sposobu oszczędzania, który nie zmusza badanego do kontaktu z innymi ludźmi, np. gromadzenie pieniędzy w skrytce pod podłogą (w ukrytym schowku). Na tym poziomie badany powinien być w stanie podać przynajmniej jeden dodatkowy powód oszczę­dzania, jak np. uzyskanie procentów od oszczędności, zabezpieczenie oszczędności (uniknięcie pokusy roztrwonie­nia pieniędzy).

68.P Korzysta z usług poczty, PKO lub NBP dla celów oszczędnościowych (adapt.) Y

Aby zaliczyć to zadanie badany powinien stosować niektóre sposoby urzędowego odkładania pieniędzy (poczta, PKO, NBP) oraz względnie często i regularnie dokonywać wpłat. Badany powinien być świadomy, że jego systematyczne wpłaty oszczędnościowe mogą być wypłacane na jego życzenie. Oceniający musi być dostatecznie pewny, że badany potrafi to zrobić.

Celem tego zadania jest ustalenie, czy badany Jest świadomy tego, że te oszczędności są jego osobistą własnością i są do jego dyspozycji. Wymagana jest pewna znajomość czynności urzędowych, które występują przy załatwianiu formalności oszczędnościowych. Wymagana jest też umiejętność kontaktu badanego z innymi ludźmi celem za­sięgnięcia informacji w razie napotykanych trudności. Nie jest wymagana umiejętność wypełniania potrzebnych formularzy. Wystarczy, że badany wie, iż potrzebny jest do tego celu dowód osobisty lub inny dowód tożsamości.

107. P Rozumie celowość potrąceń z otrzymywanych poborów (zarobków Z

Aby zaliczyć to zadanie badany musi wiedzieć, że istnieje zwyczaj potrącania pieniędzy z zarobków (pensji) i powinien wymienić przynajmniej dwa tego typu potrącenia, np. podatek, ubezpieczenie, fundusz emerytalny. Musi także znać cel przynajmniej jednego z takich potrąceń, np. ubezpieczenie od wypadku w czasie pracy. Ba­dany powinien zdawać sobie sprawę, że pieniądze potrącane z pensji mają swój określony społeczny cel i nie są przywłaszczane przez zakład pracy (adapt.).

108. P Zna sposób uzyskiwania zaświadczenia o złym stanie zdrowia oraz wie, po co jest ono potrzebne (adapt.). Z

Aby zaliczyć to zadanie, badany powinien wiedzieć:

a) że choroba może prowadzić do zmniejszenia zarobków,

b) kiedy potrzebne jest zaświadczenie o złym stanie zdrowia i jaką drogą można je uzyskać,

c)/co zrobić z takim zaświadczeniem, gdy się je uzyska.

5) Zaradność społeczna

29.P Potrafi uzyskać potrzebne informacje od milicjanta lub przechodnia X

Aby zaliczyć to zadanie badany powinien wiedzieć, że milicjant lub przechodzień mogą udzielić mu informacji i bez wahania powinien się do nich zwracać o informacje dla odszukania ulicy, urzędu, sklepu itp.

30.P Prosi o artykuły w sklepie nazywając je, a nie wskazując palcem. X

W zadaniu tym chodzi o to, aby badany umiał w sposób zrozumiały poprosić ekspedientkę o to, co chce kupić i dokładnie to określić, np. duży lub maty rozmiar, kolor, przybliżoną cenę. Innymi słowy, badany nie zadowala się tym, co widzi, ale potrafi wyjaśnić obcym ludziom, o co mu chodzi.

69. P Potrafi uzyskać informacje od nieznajomych na obcym terenie. Y

Aby zaliczyć to zadanie badany powinien umieć zasięgnąć informacji co do zakupów (zadanie 30) i umieć za­sięgnąć przynajmniej jednej informacji w nieznanym mu miejscu, np. znalezienie noclegu, rozkładu pociągów, sklepu itp.

70.P Korzysta z kawiarni lub baru, gdzie trzeba coś zamówić. Y

Aby zaliczyć to zadanie oceniający powinien ustalić, czy badany potrafi zamówić u kelnera wybrany przez siebie posiłek (lub u bufetowego). Wymaga to od badanego większego zaufania do siebie, niż miało to miejsce przy prostym wybraniu sobie potrawy w barze samoobsługowym (zadanie 82).

109.P Potrafi odpowiednio zachować się w nieznanych sytuacjach, takich jak: np. wizyta w przychodni lekarskiej, wywiad lekarza.

Aby zaliczyć to zadanie oceniający powinien ustalić, czy badany umie zachować się w nieznanych sytuacjach, takich jak wizyta w przychodni, i jest zdolny zasięgnąć potrzebnych mu informacji. Zadanie to zaliczamy, jeżeli badany potrafi zwrócić się do spotkanych osób z dostatecznym zaufaniem i nic jest onieśmielony nieznaną sytuacją.

110.P Potrafi, gdy zachodzi potrzeba, uzyskać odpowiedni formularz podaniowy, przekaz pocztowy itp. (adapt.).

Aby zaliczyć to zadanie, badany musi:

a) umieć wymienić przynajmniej jeden z celów, dla którego ten formularz jest potrzebny,

b) podać co najmniej jeden cel dowodu wpłaty (formularza),

c) być świadomym konsekwencji płynących z niewłaściwego postępowania,

d) wykazać, że wypełnił co najmniej jeden taki formularz (z własnej inicjatywy).

IV. ZAJĘCIA (Occupation)

1. Sprawność manualna

31. Dość dobra sprawność rąk, np. wbija gwoździe, szyje itp.

W tym badaniu sprawność mężczyzny najlepiej jest dowieść w powiązaniu z jego umiejętnościami posługiwania się prostymi narzędziami, a sprawność kobiety - w umiejętności szycia. Aby zaliczyć to zadanie mężczyzna musi umieć wbić prosto pięciocentymetrowy gwóźdź w drewniany przedmiot, kobieta powinna umieć przeszyć ręcznie prostym ściegiem kawałek materiału o długości 30 cm

32. Wykonuje szereg prostych (nie nawykowych) czynności dość dokładnie.

Celem tego zadania jest stwierdzenie, czy badany potrafi wykonać kilka różnych prostych czynności wymagających sprawności rąk. Przykładem takich czynności w tym zadaniu może być składanie ubrania, wyżymanie bielizny, czyszczenie mosiądzu lub srebra stołowego (używając pasty itp.), przyszywanie guzików, mycie samochodu. Aby ocenić pozytywnie to zadanie badany powinien umieć wykonać co najmniej trzy z wyżej wymienionych czynności, które nie należą do codziennych zajęć (zadanie 25). Oceniający powinien sam osądzić, które czynności spełniają wyżej wymienione warunki.

71. Proste czynności wykonuje wytrwale i bez nadzoru.

Zadanie to ocenia możliwości badanego w wykonywaniu dorywczych czynności i różni się od poprzedniego (32) tym, że badany musi uporać się z zadaniem, którego wykonanie może zająć trochę więcej czasu, a powinien wy­konać je do końca. Zadanie takie powinno być proste, jak np. kopanie ziemi (w ogródku), ale badany powinien wykonać je zadowalająco i prawie bez nadzoru. Badany powinien wytrwać przy wykonywanych czynnościach przez określony czas. Przykładem takich prostych czynności są: kopanie ziemi, strzyżenie trawników, pielenie ogrodu itp.

72. Bardziej skomplikowane zajęcia przy braku nadzoru wykonuje niedokładnie.

Aby to zaliczyć badany powinien umieć wykonać (po wstępnej instrukcji i zademonstrowaniu) zadanie składające się z kilku czynności, np. sadzenia roślin, reperowania pękniętej dętki rowerowej itp. Wszystkie czynności tego za­dania muszą być wykonane we właściwej kolejności, z wytrwałością i bez ponaglania badanego.

111. Wykonuje sam różne złożone i pożyteczne zajęcia

Aby zaliczyć to zadanie badany powinien umieć sam rozpocząć pewne złożone użyteczne czynności oraz wykonać je samodzielnie i zadowalająco, np. szycie, pranie, dekorowanie, praca w ogródku.

112.P Wykonuje regularnie pewne prace, np. pomoc dostawcy mleka, albo pracuje na etacie.:

W zadaniu tym upewniamy się co do wytrwałości badanego w wykonywaniu stałych zajęć. Zadanie to powinno być zaliczone tylko wtedy, jeśli badany pracuje w pełnym wymiarze godzin. W przypadku dorywczych płatnych zajęć (co najmniej raz na tydzień), np. mycie samochodu, pomoc mleczarzowi, pomoc w gospodarstwie rolnym itp., kładziemy nacisk na regularność takiego zajęcia. Zadanie to zaliczamy, jeżeli badany wykonuje tego rodzaju zajęcia pracując kilka godzin dziennie, co tydzień albo przez okres dwóch miesięcy wykonuje „stałe" zajęcia do­rywcze. Zadania nie zaliczamy, jeżeli badany zmienia zajęcia z powodu złego ich wykonywania.

2. Zajęcia w czasie wolnym_

Uwaga: Celem tej części jest ustalenie, w jakim stopniu badany potrafi wykorzystać swój wolny czas. Nacisk jest położony nie na działalność społeczną, lecz na aktywność ogólną.

33.P Umie zorganizować sobie wolny czas w sposób prosty, niewyszukany, np. pójście na mecz piłki nożnej, oglądanie programu telewizyjnego. X

Zaliczenie tego zadania zależy od tego, czy badany sam umie zorganizować sobie wolny czas, nie czekając na zorganizowanie go przez kogoś. Nie wymaga się od badanego, aby brał czynny udział w grach, ale aby czerpał z nich przyjemność i okazywał zainteresowanie, kiedy ogląda mecz pitki nożnej, taniec lub jakiś program tele­wizyjny.

34.P Uczestniczy w grach wymagających mniejszego nakładu sił fizycznych, np. gra w karty. X

Gry te wymagają mniejszego wysiłku fizycznego. Badany uczestniczy w tych grach, jeżeli tylko ma okazję.

73. P Przejawia aktywne zainteresowanie tańcem Y

Aby zaliczyć to zadanie badany musi chodzić na tańce i brać w nich czynny udział.

74.P Jest aktywnym członkiem klubu, drużyny lub innej organizacji Y

Zadanie to jest zrozumiale samo w sobie, ponieważ podkreślona jest aktywność badanego tj. powinien on uczestniczyć w zebraniach klubu i przyczyniać się do jego działalności

113.P Bierze udział w grach zespołowych, np. piłce nożnej, siatkówce itp. Z

Aby zaliczyć to zadanie badany powinien uczestniczyć w grach sportowych, np. pitka nożna, kręgle, koszykówka, tenis stołowy, siatkówka itp. (adapt.), jeżeli tylko ma okazję, ale niekoniecznie często. Nie możemy zaliczyć tego zadania, jeżeli w takich grach nie bierze udziału.

114.P Posiada jakieś hobby, np. kolekcjonerstwo, szydełkowanie, robienie na drutach, majsterkowanie, wędkarstwo, modelarstwo itp.

Jedno z wyżej wymienionych zainteresowań wystarczy, aby zadanie to zaliczyć, pod warunkiem, że badany zajmuje się nim przez dość długi okres.

Skala oceny regularnej pracy

3a) Pilność.

35. Pracuje dobrze, ale tylko pod ciągłym nadzorem. X

75. Pracuje dobrze przy częściowym nadzorze i nie podejmuje wysiłku, by znaleźć nowe zajęcie. Y

115. Jest pracowity, potrzebuje nieznacznego nadzoru, wyszukuje sobie prace. Z

3b) Jakość i dokładność.

36. Praca jest do przyjęcia przy ciągłej kontroli. X

76. Praca jest staranna przy częściowej kontroli. Y

117. Praca jest staranna, z nielicznymi brakami. Z

4a) Szybkość i wydajność.

37. Pracuje powoli zużywając więcej czasu niż to jest konieczne, musi być zachęcany. X

77. Pracuje wytrwale, wystarczająco szybko, bez większych zachęt Y

117. Pracuje całkiem szybko nie tracąc czasu i bez nadzoru. Z

4b) Solidność.

38. Popełnia błędy, ma przestoje i nic nie robi, by temu zaradzić. X

78. Na ogół popełnia błędy, ale prosi o radę i pomoc. Y

118. Szybko zauważa błędy i koryguje je w miarę swoich możliwości. Z

5a) Terminowość.

39. Na ogół dotrzymuje terminu, ale trzeba mu przypominać. X

79. Na ogól robi wszystko na czas, ale niekiedy trzeba mu przypomnieć. Y

119. Przestrzega terminowości, nie wymaga nadzoru w tym względzie Z

5b) Dbałość o narzędzia i materiały.

40. Dba o narzędzia i materiały, ale trzeba często mu przypominać. X

80. Niszczy niewiele lub wcale, wymaga niewielkiego nadzoru. Y

120. Jest dbały, oszczędny - ekonomiczny - z własnej inicjatywy. Z

Praca zarobkowa

Budowa tego podziału różni się całkowicie od pozostałych części PAC-2 (por. INWEN­TARZ PAC-2). Wszystkie zadania są przedstawione w formie skali ocen. Pod każdym na­główkiem (3a, 3b), 4a) itd.) są podane trzy różne możliwości, z których tylko jedną należy wybrać, najbardziej odpowiadającą poziomowi badanego. W Diagramie należy zacieniować mocno pola odpowiadające tym poziomom oraz znajdujące się poniżej tych poziomów. Np. jeżeli badany zalicza zadanie 117 (pracuje zupełnie szybko, bez straty czasu i nie wymagając nadzoru), to w części 4a) Szybkości wydajność należy mu również zaliczyć dwa poprzednie zadania 77 i 37. W rezultacie wszystkie trzy zadania należy zacieniować mocno, ale przybliżony obraz tego aspektu pracy daje nam zadanie najwyższe - 117. Diagram tej części ukazuje także .stopień solidności w_pracy_(4b). Jest zupełnie możliwe, że badany otrzyma w części 4b) tylko zaliczenie nr 38, który również powinien być zacieniowane mocno. W takim przypadku ostateczny obraz tej części (4a i 4b) byłby ukazany przez pola 37, 38. 77 i 117 zacieniowane mocno, a pola 78 i 118 - lekko.

B. wywiad

Jak przeprowadzić wywiad z badanym

Badany powinien siedzieć naprzeciw badającego - najlepiej przy stole. Należy rozpocząć od ogólnej, wstępnej rozmowy na różne tematy (jak się czujesz, co ciekawego robiłeś dziś rano itp.). Następnie, nawiązując do I, 4) Poruszanie się, stopniowo zbliżać się do sedna. Można to zrobić rozmawiając o wyjazdach do domu na święta i o podobnych sprawach, nawiązujących do osobistych doświadczeń badanego. Jest bardzo ważne, aby już na tym etapie nawiązać dobry kontakt. Każdy temat powinien być rozpoczęty podobnym wprowadzeniem, z upewnie­niem się, że badany bierze czynny udział w rozmowie, a nie przysłuchuje się w sposób bierny.

Jest niezbędne, aby badający znał w pełni kryteria oceny zadań w każdym z sześciu omówionych niżej tematów. Podczas rozmowy badający odnotowuje te zadania, na których temat uzyskał już wystarczające informacje. Małomówny badany powinien być często zachę­cany do rozmowy, ale w większości przypadków mogłoby to stwarzać atmosferę przesłucha­nia lub też podsumowań typu „źle", „dobrze", czego należy unikać.

Jest tu sześć tematów, które w wersji polskiej otrzymały nagłówki uzgodnione z brzmieniem tytułów części wyodrębnionych w Inwentarzu (Sekcja A).

Badający powinien dokładnie przygotować wprowadzenia. Tematy i zadania wywiadu są uporządkowane w dogodnej dla badającego kolejności, którą jednak może on zmienić w za­leżności od sytuacji.

Często w rozmowie wychodzą sprawy, o które badanego nie pytano albo też sama sytuacja wymaga odejścia od ustalonej w Podręczniku kolejności. Jeżeli badający widzi, że otrzymane informacje są niewystarczające do dokonania oceny, to może skorzystać z innego sposobu prowadzenia rozmowy dla uzyskania potrzebnych mu informacji.

Przedmiot wywiadu

l) Poruszanie się w terenie

W skład tej części wywiadu wchodzą: l, 4) Poruszanie się (całość) oraz III, 5) Za­radność społeczna (dwa zadania).

Wywiad można zacząć pytając badanego, jak spędza zwykle czas poza domem (oś­rodkiem), w jaki sposób dostaje się na miejsce, kiedy tam był itp.

7.P Korzysta z komunikacji publicznej na krótkie wycieczki, przejażdżki.

8.P Chodzi po zakupy, przechodzi przez jezdnię.

47.P Korzysta z komunikacji publicznej na wyjazdy wymagające-co najmniej jednej prze­siadki.

48.P Potrafi znaleźć drogę do co najmniej sześciu miejsc w sąsiedztwie, np. kawiarni,

sklepu, kościoła itp.

87.P Umie ustalić szczegóły planowanej podróży, np. godziny odjazdu pociągu, trasę

autobusu itp.

69.P Potrafi uzyskać informacje od nieznajomych na obcym terenie.

2) Dokonywanie zakupów

Rozmowa powinna w sposób normalny przejść na temat zakupów. W ten sposób będzie można dowiedzieć się, ile badany robi dla siebie sam, a ile inni robią za niego. W skład tej części wywiadu wchodzą: III l) Zakupy (całość) oraz III, 5) Zaradność społeczna (dwa zadania).

21. P Robi drobne zakupy w sklepach samoobsługowych, w domach towarowych itp.

22.P Robi zakupy artykułów żywnościowych, wymagające udania się do trzech sklepów, np. warzywniczego, piekarniczego, mięsnego.

61.P Robi drobne zakupy w sklepach wyspecjalizowanych, np. metalowym, papierniczym itp. (adapt.).

62. P Robi małe zakupy w sklepach odzieżowych.

101.P Dobiera sobie odzież i zna swoje wymiary: kołnierza, pasa, numer butów.

102.P Załatwia sprawy drobnych reperacji zegarka, radia itp.

30.P Prosi o artykuły w sklepie nazywając je, a nie wskazując palcem.

70. P Korzysta z kawiarni lub baru, gdzie trzeba coś zamówić.

3) Dbanie o własne sprawy

Rozmowa o zakupach w sposób naturalny prowadzi do tematów obejmujących inne ważne czynności wykonywane poza domem - chodzenie do fryzjera (83), szewca (85), pralni (86), barów samoobsługowych (82). Czynności te łatwo można sprawdzić. Rozmawiając na poczcie można przy okazji ustalić u badanego znajomość opłat pocztowych (27), umiejętność oszczędzania pieniędzy (28). znajomość formularzy i dowodów opłat (110) itp. Jest to zwykle dobra okazja do sprawdzenia umiejętności korzystania z telefonu (12, 91, 92). Teraz rozmowa może przejść na temat pracy i za­robków. To z kolei wprowadza w zagadnienie opłat (107), potrzeby sporządzania budżetu (28) i oszczędzania (67). Także informacje dotyczące regularnych zarobków (112) można w tym kontekście łatwo otrzymać. Najprawdopodobniej oceniający wy­robił sobie już opinię, jak ocenić zadanie 109, a jeśli nie, bezpośrednie pytanie na ten temat będzie tu zupełnie na miejscu. Można je poruszyć w następnej części, a tu po­minąć.

83.P. Dba o swoje włosy (mycie, strzyżenie, obcinanie, układanie fryzury) z własnej inicjatywy.

82.P Odpowiednio obsłuży się w barze samoobsługowym lub kawiarni.

86.P Korzysta z usług pralni albo sam pierze, korzystając również z pralki domowej (adapt.).

27.P Wie, jaka jest opłata za zwykły list i gdzie można kupić znaczki.

85.P Daje obuwie do naprawy.

68.P Korzysta z usług poczty, PKO lub NBP dla celów oszczędnościowych (adapt.). 110.P Potrafi, gdy zachodzi potrzeba, uzyskać odpowiedni formularz podaniowy, przekaz pocztowy itp. (adapt.).

12.P Odbiera telefony i daje sensowne odpowiedzi.

91.P Korzysta z telefonów publicznych.

92.P Korzysta z informacji biura numerów telefonicznych.

67.P Oszczędza, mając na uwadze określone cele i docenia w tym pomoc książeczki oszczędnościowej

28.P Potrafi zaplanować szereg wydatków w budżecie domowym (adapt.).

107. P Rozumie celowość potrąceń z otrzymanych poborów (zarobków).

112.P Wykonuje regularnie pewne prace, np. pomoc dostawcy mleka, albo pracuje na etacie.

109.P Potrafi odpowiednio zachować się w nieznanych sytuacjach, takich jak np. wizyta

w przychodni lekarskiej, wywiad lekarza.

4) Zdrowie i higiena osobista

Po omówieniu sytuacji pracy można zacząć rozmowę o tym, kiedy badany ostatnio chorował. W skład tej części wywiadu wchodzą: I, 5) Zdrowie (cztery zadania). I, 2) Czystość i higiena osobista (jedno zadanie), III, 4) Sprawa finansowe (jedno zadanie).

10.P Wie, jak zachować się przy lekkim skaleczeniu, np. brudna i krwawiąca rana.

50.P W razie potrzeby wie, jak skorzystać z pomocy ośrodka zdrowia (adapt.).

89.P Wie, gdzie i jak skorzystać z ogólnej pomocy lekarzy mających gabinety prywatne.

90. P Wie, że podstawowe leki winny być pod ręką oraz gdzie je nabyć.

43. Kąpie się regularnie i dokładnie bez nadzoru.

108. P Zna sposób uzyskiwania zaświadczenia o złym stanie zdrowia oraz wie, po co jest ono potrzebne (adapt.).

5) Czynności _domowe_ (cztery zadania)

Badający zmienia zupełnie temat i rozpoczyna rozmowę o zajęciach domowych, starając się dowiedzieć, czy są spełniane samodzielnie i odpowiednio dobrze.

65.P Przygotowuje jajka, pomidory, sardynki, ser na kanapki (albo też inne podobne potrawy).

66.P Można mu powierzyć opiekę nad małymi dziećmi, zwierzętami itp.

105.P Potrafi przygotować całe śniadanie.

106.P Potrafi ugotować jakiś posiłek (może korzystać z półproduktów, konserw, mrożonek).

6) Wykorzystanie wolnego czasu

Odpowiednim zakończeniem rozmowy o różnych codziennych zajęciach będzie przejście do tematu właściwego wykorzystania wolnego czasu. W skład tej części wywiadu wchodzą: IV, 2) Zajęcia w_ czasie_ wolnym (całość) oraz II, 5) Czytanie (trzy zadania).

113. P Bierze udział w grach zespołowych, np. piłce nożnej, siatkówce itp.

34.P Uczestniczy w grach wymagających mniejszego nakładu sił fizycznych, np. gra w karty.

73. P Przejawia aktywne zainteresowanie tańcem.

33.P Umie zorganizować sobie wolny czas w sposób prosty, niewyszukany, np. pójście na mecz piłki nożnej. Oglądanie programu telewizyjnego.

74.P Jest aktywnym członkiem klubu, drużyny lub innej organizacji.

114.P Posiada jakieś hobby, np. kolekcjonerstwo, szydełkowanie, robienie na drutach, majsterkowanie, wędkarstwo, modelarstwo.

59. P Czyta książki odpowiednie dla dzieci 9-letnich.

99. P Czyta książki wymagające większej umiejętności czytania, np. opowiadania, po­wieści.

100.P Wykorzystuje umiejętność czytania do uzyskiwania informacji, np. wynik meczu piłki nożnej, repertuar kinowy itp. (adapt.).

C. ZADANIA W FORMIE TESTÓW

Większość zadań w dziale II. KOMUNIKOWANIE SIĘ wymaga bardziej wystandaryzowanej metody oceniania, która zapobiegłaby błędnym sądom i pozwoliłaby na do­kładne określenie umiejętności posiadanych przez badanego oraz postępu w ich zakresie. Ocena ta może być poprzedzona lub uzupełniona wywiadem, zależnie od okoliczności.

Badający winien upewnić się czy niezbędny sprzęt (narzędzia badania) jest przy­gotowany, np. czy nie będzie żadnych kłopotów z potrzebnymi banknotami i monetami. Celem badania jest sprawdzenie, czy badany może sobie poradzić z tymi zadaniami w sposób prak­tyczny bez względu na metody, którymi się posługuje. Jeżeli potrafi on dodać proste sumy (93), obliczając wynik w pamięci, to dane zadanie oceniamy pozytywnie. Zaliczamy je również, jeżeli badany dojdzie do właściwego wyniku sumując kolejno wartości monet. Nie dopuszcza się liczenia pisemnego, ponieważ nie zapewnia ono umiejętności dodawania w konkretnych sytuacjach życiowych. Zadania rozstrzygane w formie testów obejmują dział II. KOMUNI­KOWANIE SIĘ z wyjątkiem tych zadań, które są oznaczone literą P. Najwygodniej jest przeprowadzić badania w kolejności zadań z wyjaśnieniami podanymi w Inwentarzu (porównaj SEKCJA A), zaczynając od zadania 116, a opuszczając oczywiście zadania oznaczone literą P.

51. Zapamiętuje i przekazuje drobne informacje, nawet po upływie 10 minut.

52. Rozumie przymiotniki: codzienny, krótki, punktualny, częsty, powtarzany - (adapt.).

13. Rozmieni na drobniejsze 5 zł.

14. Dodaje do siebie monety w ramach 5 zł.

53. Rozmieni 20 zł.

54. Dodaje monety w ramach 50 zł.

93. Dodaje proste sumy pieniędzy, np. opłata za przejazd autobusem, za obiad itp

94. Dodaje sumy, na które składają się banknoty i monety, złotówki i grosze.

15. Podaje czas, a godziny na zegarze kojarzy z różnymi czynnościami i zdarzeniami.

16. Rozumie różne odpowiedniki tego samego czasu, np. 9.15 - kwadrans po dziewiąte)

55. Pisze pod dyktando czas zegarowy.

56. Rozumie odstępy czasowe, np. między godz. 3.30 a 4.30.

95. Umie poprawnie określić czas w godzinę albo dwie po lub przed momentem, który mu się w danej chwili wskaże.

96. Umie posługiwać się linijką, taśmą do mierzenia itp. i rozumie pojęcia „pół", „ćwierć" (lub „kwadrans").

17. Potrafi prawidłowo podpisać się.

18. Adresuje kopertę zgodnie z przyjętymi zasadami.

57. Pisze poprawnie ceny składające się ze złotych i groszy, np. 76,50 zł, i potrafi dobrać odpowiednie sumy pieniędzy.

58. Pisze pod dyktando odpowiednie sumy pieniędzy.

57. Wypełnia poprawnie ważniejsze punkty w formularzu, np. podaniowym.

98. Umie napisać krótki list z podziękowaniem, podając swój adres (na odwrocie koperty;

adapt.).

19. Czyta i rozumie proste drukowane napisy, np. w komunikacji miejskiej: wejście, wyjście, palenie zabronione (adapt.).

20. Czyta i rozumie proste informacje w prasie (program radiowy, telewizyjny), w restaura­cji (jadłospis). 60. Wyszukuje interesujące go informacje w gazetach, czasopismach ilustrowanych itp.

Tadeusz Witkowski

WAGI STATYSTYCZNE DLA ZADAŃ PAC-2 Lublin 1980

WPROWADZENIE

Inwentarz PAC-2 Gunzburga do oceny postępu w rozwoju społecznym osób z lekkim upośledzeniem umysłowym służy m.in. do badań naukowych. Już z założenia autora zadania PAC-2 są zróżnicowane pod względem stopnia trudności. Należało ustalić ten stopień trudności dla populacji polskiej, by wyniki badań mogły być analizowane statystycznie.

Dla poszczególnych zadań PAC-2 zostały obliczone polskie wagi statystyczne na dużej zróżnicowanej grupie osób z lekkim upośledzeniem umysłowym. (Liczba danych N = 707). Zróżnicowanie zaś badanej grupy przedstawia tab. l, w której dane o badanych (Dn.) są przedstawione na 4-przedzialowej skali ocen (Oc.), gdzie środkami przedziałów są oceny danych l, 2, 3 i 4.

Tab. l. Procent badanych o określonych ocenach danych, N == 707

Dn Oc.	l	2	3	4	5
4	-	10	14		23
3	-	44	33	-	13
2	46	37	38	62	23
l	54	9	15	38	41

Dane: l. Piec: l - M, 2 - K.

2. Wiek: 1 - od 8 lat, 2 - od 11, 3 - od 14, 4 - od 17 lat.

3. Iloraz inteligencji (Tcnnan-Mcrrill; Wcchsicr): l - od 52; 55, 2 - od 56; 5y, 3 - od 60; 63, 4 - od 64; 67.

4. Środowisko wychowawcze: l - ośrodek wychowawczy, 2 - rodzica.

5. Miejsce urodzenia badanego, zamieszkania rodziców: l - wieś, osada, 2 - miasto do 50 tyś. mieszkańców, 3 - do 100 tyś., 4 - ponad 100 tyś.

USTALONE WAGI

Obliczanie wag było oparte na stosunku liczby wszystkich badanych (N) do liczby tych badanych, którzy wykonują określone zadanie (n), czyli waga W == N/n. Zadaniom, które uzyskały wagę powyżej ó przypisano jednak 6 (tab. 3) nie wychodząc poza tę granicę, zgodnie zresztą z założeniami autora PAC-2, który uwzględnia 6 stopni trudności zadań.

Tab. 2. Wagi statystyczne przekraczające granicę 6, N = 707

1,5)	11,1)	11,5)	111,4)	111.4)	IV.!)
89	92	100	68	107	112
7,7	20,8	6,6	9,8	32,2	37.2

W tabelach 2 i 3 cyframi rzymskwni oznaczone zostały działy PAC-2, cyframi arabskimi z nawiasem - części PAC-2, arabskimi bez nawiasu - zadania PAC-2, a tuż pod nimi - odpo­wiadające im wagi statystyczne.

Treść zadań o najwyższych wagach statystycznych:

TV, I) 112. Wykonuje regularnie pewne prace, np. pomoc dostawcy mleka; albo pracuje na etacie. 111,4} 107. Rozumie celowość potrąceń z otrzymywanych poborów (zarobków). 11,1) 92. Korzysta z informacji biura numerów telefonicznych.

Wagi przekraczające 6 należy tłumaczyć sytuacją badanych, nie zaś zbyt wielkim stopniem trudności określonych zadań. Badani aktualnie ich nie wykonują, ale z pewnością potrafiliby je wykonać w innych warunkach środowiskowych. Wielka liczba badanych przebywa w ośrod­kach wychowawczych, gdzie korzystanie np. z biura numerów telefonicznych dla zamówienia rozmowy międzymiastowej jest rzadkością.

Wśród badanych nie było osób pracujących zarobkowo i dlatego wagi statystyczne mogłyby być jeszcze wyższe, gdyby niektórzy z prowadzących badania nie kierowali się w ocenie możli­wością wykonywania takich-prac zarobkowych przez badanych, lecz odnotowywali stan taktycz­ny wykonywania lub niewykonywania takich prac. Badana grupa składa się z osób uczęszcza­jących do szkoły podstawowej lub zawodowej specjalnej, a nie pracujących zarobkowo.

W pracach badawczych, gdy mamy do czynienia z analizami statystycznymi wyników PAC-2 należy pozostać przy wagach sprowadzonych do wagi 6 jako maksymalnej.

Tab. 3. Wagi statystyczne dla zadań PAC-2, N = 707

I	D.2)	l 2 41 42 81 82 3 4 43 44 83 84 1,3 1,0 1,1 1,1 1,2 2,6 1,1 1,1 1,3 3,0 1,7 2,3
		3),4)	5 6 45 46 85 86 7 8 47 48 87 88 1,0 1,1 1,4 1,5 2,3 3,4 1,4 1,1 2.3 1,1 5,6 3,8
		5)	9 10 49 50 89 90 1,1 1,2 1.5 1,9 6,0 2,2
	II	1),2)	11 12 51 52 91 92 13 14 53 54 93 94 1,1 2,6 1,4 1,6 3,5 6,0 1,2 1,2 1,4 1.9 2,0 2,4
		3),4)	15 16 55 56 95 96 17 18 57 58 97 98 1,5 2,9 1,5 2,3 2,4 2,3 1,1 1,7 1,9 2,1 2,2 2,7
		5)	19 20 59 60 99 100 1,3 1,4 1,6 3,1 5,1 6,0
	III	W)	21 22 61 62 101 102 23 24 63 64 103 104 1,3 1,3 1,6 2,9 4,6 4,7 1.2 1,2 1,5 1,4 1,4 1,7
		3),4)	25 26 65 66 105 106 27 28 67 68 107 108 1,1 1,2 1,4 1.5 1,8 4,7 1,2 3,3 2,9 6,0 6,0 3,5
		5)	29 30 69 70 109 110