1. Co to jest spadek? Co wchodzi w skład spadku?

Spadek to jest ogół praw i obowiązków zmarłego. Gdy chodzi o prawa (aktywa) to chodzi o prawa majątkowe o charakterze cywilnoprawnym. Wszystkie prawa niemajątkowe (prawo do ojcostwa, prawo do intelektualnego dzieła) nie wchodzą do spadku.

Są pewne prawa które mają charakter majątkowy, ale do spadku nie wchodzą, bo są niezbywalne albo dlatego że zostały przeznaczone przez spadkodawcę na rzecz ściśle określonej osoby (umowa ubezpieczenia na życie, kwoty zdeponowane na tzw. ROR i na innych rachunkach i lokatach (dyspozycja na rzecz śmierci), środki zdeponowane w funduszach emerytalnych lub funduszach inwestycyjnych).

Długi spadkowe to te długi które spadkodawca zaciągnął sam za swego życia oraz te które powstały dopiero w związku z jego śmiercią - art. 922 k.c.

Tak pojęty spadek przechodzi w ramach sukcesji uniwersalnej.

WYDZIEDZICZENIE

Wydziedziczenie jest to pozbawienie zstępnych, małżonka i rodziców należnego im zachowku. Wydziedziczenie może być dokonane tylko przez spadkodawcę i tylko w testamencie. Dodatkowo ustawodawca przyjął założenie że ze względu na skutki pozbawienia zachowku, spadkodawca nie może tego uczynić w sposób dowolny. Musi wystąpić jedna z przyczyn wymienionych w art. 1008 k.c.:

1) jeżeli wbrew woli spadkodawcy uprawniony do zachowku postępował uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) jeżeli uprawniony do zachowku dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności albo rażącej obrazy czci;

3) jeżeli uprawniony do zachowku uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych (obowiązki rozumiane szerzej niż obowiązki alimentacyjne - obowiązek wspierania, nieodwiedzanie).

Przyczyna wydziedziczenia musi istnieć, musi być ważna i musi wynikać z treści testamentu.

Spadkodawca pomimo zaistnienia jednej z tych przyczyn nie może wydziedziczyć uprawnionego, jeżeli mu przebaczył.

Przebaczenie jest to akt uczuciowy polegający na puszczeniu win w niepamięć. Przebaczenie nie jest oświadczeniem woli, ale do jego skutecznego dokonania nie jest potrzebna pełna zdolność do czynności prawnych, wystarczy że spadkodawca działał z dostatecznym rozeznaniem.

Art. 1011 k.c. - zstępni którzy mają prawo do zachowku po takim wydziedziczonym.

PRAWO SPADKOWE

Spadek - ogół praw i obowiązków majątkowych spadkodawcy, które przechodzą na spadkobierców z pewnymi wyjątkami. Prawa majątkowe, np. dotyczące dóbr osobistych, małżeńskie, wygasają.

Wyjątki:

- prawa majątkowe, ale ściśle związane z sobą spadkodawcy, np. służebność osobista, użytkowanie na rzecz osoby fizycznej, renta, dożywocie, zobowiązania orientacyjne;

- prawa, które z chwilą śmierci przechodzą na ściśle oznaczone osoby, np.:

- prawo najmu lokalu -> prawo przechodzi na małżonka, dzieci - art. 8 ustawy o najmie lokali;

- art. 923 k.c. - małżonek lub inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozporządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne. Nie ma odwołania do stosunku małżeńskiego. Osoby te musza zamieszkiwać ze zmarłym przed jego śmiercią;

- art. 830 k.c. - umowy ubezpieczenia na życie -> wskazanie uposażonego - osoby która nabywa kwotę ubezpieczenia. Uposażonym może być każda osoba wskazana przez ubezpieczonego, uposażyć można jedną osobę lub kilka. Jeżeli uposażonych jest kilka osób, ubezpieczony powinien wskazać ich udziały. Jeśli tego nie uczyni, przyjmuje się, że osoby te powinny otrzyma sumy w częściach równych. Uposażonego można w każdym czasie zmienić lub odwołać. Uposażony nie może otrzymać przeznaczonej mu sumy w dwóch przypadkach: (1) gdy uposażony umyślnie przyczynił się do śmierci ubezpieczonego, (2) gdy uposażony zmarł przed ubezpieczonym lub równocześnie z nim. Jeżeli ubezpieczony nie wskazał uposażonego albo uposażony nie chce lub nie może otrzymać sumy ubezpieczenia to kwotę otrzymują osoby wskazane w ogólnych warunkach ubezpieczeń, a jeżeli takowych nie ma, suma wchodzi w skład spadku;

- kwota zdeponowana na funduszu emerytalnym, w przypadku gdy umiera osoba przed osiągnięciem wieku emerytalnego;

- środki zdeponowane na rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym, lokaty. Zapisy na wypadek śmierci - kwoty uregulowane przez prawo bankowe przechodzą na wskazaną osobę, ale jeśli ta nie chce, wchodzą w skład spadku.

Pasywa (obowiązki) wchodzące w skład spadku -> długi spadkowe:

- długi, które spadkodawca sam zaciągnął za swego życia - pożyczki, mandaty, nieuregulowane opłaty, raty, mandaty itp.;

- długi, które powstały w związku ze śmiercią spadkodawcy - art. 922 § 3 k.c. -> koszty pogrzebu spadkodawcy, koszty postępowania spadkowego, realizacja roszczeń z tytułu zachowku, realizacja zapisu i zaleceń, inne długi, np. wynagrodzenie dla wykonawcy testamentu.

Wszystkie prawa i obowiązki przechodzą „w ramach” sukcesji uniwersalnej.

Istotne znaczenie ma chwila otwarcia spadku, gdyż wtedy spadek nabywa spadkobierca. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. W konsekwencji w prawie polskim spadkobierca nabywa spadek w chwili spadkodawcy. Z tą chwilą spadkobierca nabywa wszystkie przedmioty, które wchodziły w skład spadku niezależnie od tego czy spadkobierca był ich właścicielem czy tylko posiadaczem.

Spadek może przejść na określone osoby na podstawie przepisu prawa (z ustawy) lub testamentu (wola spadkodawcy).

Każdy spadkobierca, aby mógł dziedziczyć musi spełnić dwa warunki:

(1) musi być lub istnieć w chwili otwarcia spadku

wyjątki:

- dotyczący osoby fizycznej - nasciturus - dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku, jeżeli urodzi się żywe;

- dotyczący osoby prawnej - fundacja ustanowiona w testamencie - musi być wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu;

(2) musi być godny dziedziczenia

Wyróżniamy niegodność:

- bezwzględną - konkretna osoba według systemu prawnego nigdy nie może po nikim dziedziczyć;

- względną - osoba nie może dziedziczyć po określonym spadkodawcy, najczęściej ze względu na naganne zachowanie wobec niej, ale po innym spadkodawcy dziedziczyć może.

Spadkobierca może być niegodny dziedziczenia tylko w tych przypadkach, które zostały wymienione w art. 928 k.c. Na podstawie tego przepisu spadkobierca może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia, gdy:

- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy (za życia spadkodawcy);

- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z czynności (przeciwko woli spadkodawcy za jego życia);

- umyślnie ukrył lub zniszczył testament, przerobił lub podrobił jego treść lub świadomie skorzystał z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inną osobę (przeciwko woli spadkodawcy, przede wszystkim po śmierci spadkodawcy, ale także za jego życia.

Skutkiem uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia jest wyłączenie go z dziedziczenia. Jest traktowany tak jakby nie dożył chwili otwarcia spadku.

Prawo spadkowe nie zna możliwości wystąpienia niegodności z mocy samego prawa. Zawsze konieczne jest wystąpienie innej osoby z takim żądaniem (art. 929 k.c.). Uznanie za niegodnego może żądać każdy kto ma w tym interes. Nie musi to być interes prawny. Tylko w określonym terminie można wystąpić z takim żądaniem. Termin podwójny: 1 rok od dnia w którym podmiot ten dowiedział się o przyczynie niegodności, 3 lata od otwarcia spadku - termin bezwzględny.

Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeśli spadkodawca mu przebaczył.

Przebaczenie - akt uczuciowy polegający na puszczeni win w niepamięć. Skoro jest to akt uczuciowy, a nie oświadczenie woli, nie wymaga pełnej zdolności do czynności prawnych. Wystarczy że spadkodawca zdawał sobie sprawę z tego co czyni - działał z dostatecznym rozeznaniem.

Przebaczenie może nastąpić za życia spadkodawcy, najpóźniej w chwili śmierci. Jeżeli nie ma wątpliwości co do prawdziwości testamentu można przebaczyć w testamencie.

Dziedziczenie

- testamentowe - ma pierwszeństwo;

- ustawowe, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu albo testament jest nieważny albo żaden ze spadkobierców testamentowych nie chce lub nie może przyjąć spadku - nie może, gdy zmarł wcześniej lub jest niegodny.

Art. 926 § 2 k.c. - prawo polskie dopuszcza także dziedziczenie ustawowe tylko co do części spadku. Może mieć ono jednak miejsce tylko wtedy gdy to tej części spadku spadkodawca nie powołał żadnego spadkobiercy lub którakolwiek z kilku osób powołany do całości spadku nie chce lub nie może dziedziczyć.

Dziedziczenie ustawowe według zasad do noweli z 2009 roku

Generalna różnica - do lipca 2009 roku według prawa polskiego nigdy nie mieli prawa do dziedziczenia dziadkowie spadkodawcy ani te jego pasierbowie.

Do lipca 2009 roku prawo polskie przewidywało 2 grupy dziedziczących z ustawy.:

I GRUPA:

- dziedziczyli zstępni - brak ograniczenia stopnia i razem w zbiegu z nimi małżonek

- wszyscy dziedziczyli w równych częściach, ale małżonek nie mógł otrzymać mniej niż ¼ części spadku

- jeżeli którekolwiek z dzieci nie dożyło chwili otwarcia spadku, jego udział przypadał jego dzieciom w częściach równych

- dziedziczy jednie „aktualna” żona, ale dzieci z każdego małżeństwa (związku), również pozamałżeńskie

przykład:

- jeżeli żadne ze zstępnych nie dożyło chwili otwarcia spadku, spadek nie przypadał małżonkowi w całości, ale do spadku dochodziła II grupa spadkobierców ustawowych

II GRUPA:

- rodzice spadkodawcy, jego rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa, w zbiegu z II grupą dziedziczył małżonek (cudza krew)

- małżonek miał udział sztywny, zawsze otrzymywał ½ spadku

- każde z rodziców otrzymywało ¼ tego co przypada łącznie na rodziców i rodzeństwo, to co zostało w spadku dzieliło się między rodzeństwo w częściach równych

- jeżeli którekolwiek z rodzeństwa nie dożyło chwili otwarcia spadku, udział który by mu przypadł przypadałby jego dzieciom w częściach równych

- szczególne zasady podziału spadku w przypadku gdy jedno z rodziców marło przed otwarciem spadku lub oboje nie dożyli tej chwili, reguluje art. 933 k.c.

- gdy nie było nikogo z krewnych I i II grupy, spadek przypadał w całości małżonkowi

- gdy nie było małżonka, cały spadek przypadał Skarbowi Państwa lub gminie ostatniego miejsca zmieszania spadkodawcy. Skarb Państwa lub gmina byli ostatnimi spadkobiercami ustawowymi, gdyż prawo nie zna spadków bezdziedzicznych (takich które do nikogo nie należą)

Przykłady:

Dziedziczenie ustawowe według nowych zasad na podstawie umowy ustawy z 2 kwietnia 2009 roku (Dz.U. Nr 79, poz. 662)

1. zasada - jeżeli jest ktokolwiek z krewnych I grupy nie dojdzie do dziedziczenia nikt z innej grupy

2. zasada - jeżeli jest kilku krewnych tego samego stopnia, to dziedziczą oni w częściach równych

Grupy spadkobierców ustawowych i zasady dziedziczenia

I GRUPA:

- dzieci i łącznie z nimi małżonek

- art. 931 k.c. - wszyscy spadkobiercy otrzymują w częściach równych, a małżonek nie może otrzymać mniej niż ¼ (tak jak poprzednio)

- jeżeli którekolwiek z dzieci nie dożyło chwili otwarcia spadku, udział który przypadłby mu przypada jego dzieciom w częściach równych. Jeżeli nie ma dzieci to udział wygasa (tak jak poprzednio)

- gdy nie ma nikogo z I grupy (zstępnych) do spadku dochodzi II grupa

II GRUPA:

- rodzice spadkodawcy i w zbiegu z nimi małżonek (nie ma tu zstępnych rodzeństwa ani rodzeństwa, tak jak było do lipca 2009 roku)

- małżonek otrzymuje ½ spadku, natomiast udział każdego z rodziców, jeżeli dziedziczą w zbiegu z małżonkiem wynosi ¼ część spadku

- novum - art. 932 § 2 k.c. - gdy ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, wówczas małżonek otrzymuje ½ spadku oraz ½ matka spadkodawcy

- gdy nie ma również małżonka (brak zstępnych i małżonka), cały spadek otrzymują rodzice w częściach równych

III GRUPA:

- rodzeństwo i zstępni rodzeństwa

- jeśli którykolwiek z rodziców nie dożył otwarcia spadku, udział który by mu przypadł przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych

- jeżeli którekolwiek z rodzeństwa nie dożyło chwili otwarcia spadku, udział który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych

- jeśli dziecko rodzeństwa nie dożyło, udział który by mu przypadł przypada jego dzieciom w częściach równych

IV GRUPA:

- małżonek, który otrzyma cały spadek dopiero wtedy gdy nie ma zstępnych spadkodawcy, wstępnych (rodziców), rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa

V GRUPA:

- w braku małżonka, zstępnych, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, spadek przypada dziadkom spadkodawcy

- novum - poprzednio nie mieli praw do spadku. Mogli jedynie żądać przyznania im określonych środków utrzymania (art. 938 k.c.) tylko wtedy gdy:

- dziadkowie musieli znajdować się w niedostatku;

- nie mogli otrzymać należnych im środków utrzymania od osób na których ciążył względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny, świadczenia alimentacyjne były uzależnione z jednej strony od potrzeb dziadów, a z drugiej strony od wartości udziału spadkowego spadkobiercy do które kierowali swoje żądanie

Spadkobiercy przysługiwało facultas alternativa (upoważnienie przemienne) - spadkobierca miał bowiem dwie możliwości:

(1) dostarczać dziadkom środków otrzymania; lub

(2) mógł przekazać dziadkom sumę pieniężną odpowiadającą ¼ jego udziału spadkowego.

- dziadkowie dziedziczą spadek w częściach równych. Jeśli natomiast jeden z dziadków nie dożył otwarcia spadku, przypada on jego zstępnym - art. 934 § 3 k.c.

VI GRUPA:

- w braku wyżej wymienionych krewnych i małżonka spadkodawcy spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło chwili otwarcia spadku

- jeśli pasierbica to dziecko panieńskie i nie ustalono ojcostwa, pasierb podwójnie pokrzywdzony, bo nie dziedziczy po biologicznym ojcu i po „drugim” ojcu

Przykład

VII GRUPA:

- w braku wszystkich wyżej wymienionych osób, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy

VIII GRUPA:

- jeżeli nie można ustalić ostatniego miejsca zamieszkania albo ostatnie miejsce zamieszkania znajdowało się poza granicą RP, spadek przypada Skarbowi Państwa (NIE MA SPADKÓW BEZDZIEDZICZNYCH!)

Gdy chodzi o małżonka, spadek otrzymuje zawsze ostatni małżonek pozostający ze spadkodawcą w ważnym związku małżeńskim. Nie stosuje się zasad odnoszących się do dziedziczenia ustawowego do małżonka pozostającego w separacji.

Zasady dotyczące dziedziczenia przy przysposobieniu uzależnione są od tego czy jest to przysposobienie pełne czy niepełne (art. 937 k.c.)

Dziedziczenie małżonka

Przykład

- gdy mąż jest w I grupie przypada mu ¼ majątku żony w zbiegu z rodzicami spadkodawcy, który otrzymują ½ majątku żony) -> łącznie ¾ (75%)

- małżonek jest spadkobiercą ustawowym, który dziedziczy w zbiegu z krewnymi:

- jeżeli w zbiegu z I grupą (zstępni spadkodawcy) dziedziczy w częściach równych, ale jego część nie może być mniejsza niż ¼ części spadku

- jeżeli małżonek dziedziczy w zbiegu z rodzicami spadkodawcy, jego rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa, otrzymuje ½ spadku

- jeżeli brak zstępnych (I, II i III grupy) otrzymuje cały spadek, dziedziczy przed dziadkami

- biorąc pod uwagę szczególne więzi, a w zasadzie ich brak:

- małżonek pozostający ze spadkodawcą w separacji nie dziedziczy

- może być wyłączony od dziedziczenia na zasadach ogólnych (art. 928 k.c.), ale dodatkowo jeszcze może być wyłączony od dziedziczenia w sytuacji przewidzianej w art. 940 k.c.:

- małżonek spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy małżonka pozostającego przy życiu

- żądanie rozwodu lub separacji było uzasadnione

Sąd bada jaki najprawdopodobniej byłby wynik sprawy rozwodowej. Do wyłączenia małżonka wystarczy, gdyby był współwinny rozkładu pożycia małżeńskiego. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia w tym trybie zawsze występuje na podstawie orzeczenia sądu, przy czym z wnioskiem może wystąpić każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych w zbiegu z małżonkiem. Termin podwójny: pierwsza część subiektywna - 6 miesięcy od dnia w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, druga część obiektywna - lecz nie więcej niż 1 rok od otwarcia spadku.

Małżonek ponad swój udział może żądać przedmiotów urządzenia domowego, na zasadach wynikających z art. 939 k.c. Jego żądanie to „ustawowy zapis naddziałowy”. Przesłanki:

- małżonek dziedziczy z ustawy;

- dziedziczy z innymi spadkobiercami z wyjątkiem zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali razem z nim w chwili jego śmierci;

- w ramach żądania mieszczą się przedmioty urządzenia domowego, z których małżonek korzysta wspólnie ze spadkodawcą lub wyłącznie sam

- uprawnienie żądania przedmiotów urządzenia domowego nie przysługuje, jeżeli za życia spadkodawcy ustało wspólne pożycia małżonków (odwołanie do kryterium faktycznego, ale nie prawnego!)

Testament - rozporządzenie na wypadek śmierci. Pozwala na rozporządzenie swoim majątkiem.

- jedyna możliwość rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci

- czynność prawna jednostronna, wywołuje skutki prawne po śmierci

- może być odwołany dopóty dopóki spadkodawca żyje (cały testament albo tylko niektóre jego postanowienia), przy czym odwołanie testamentu może nastąpić na kilka sposobów:

- poprzez sporządzenie nowego testamentu, z tym że istotne znaczenie ma to, czy spadkodawca odwołała poprzedni testament. Gdy tego nie uczynił, zgodnie z art. 1947 k.c. ulegają odwołaniu tylko te postanowienia, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu

- poprzez zniszczenie lub pozbawienie go cech od których zależy jego ważność, np. podarcie testamentu

- poprzez dokonanie w testamencie zmian z których wynika wola odwołania jego postanowień, np. napisano nieaktualne lub odwołano

- ma charakter osobisty, czego wyrazem jest art. 944 § 2 k.c.: „Testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela”, sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych - art. 944 § 1 k.c.

- czynność mortis causa (na wypadek śmierci)

- może zawierać tylko oświadczenie spadkodawcy, nie zna bowiem polskie prawo testamentów wspólnych

- musi być czynnością niewadliwą - nie może być dotknięty wadą oświadczenia woli

- art. 945 § 1 k.c. - testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

(a) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (art. 82 k.c.)

(b) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu to nie sporządziłby testamentu tej treści (art. 84 k.c.) -> błąd istotny subiektywnie!!!

(c) pod wpływem groźby (art. 87 k.c.)

- art. 945 § 2 k.c. - na nieważność test mantu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat 3 od dnia w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat 10 od otwarcia spadku.

Trzy różnice:

- błąd i groźba (obojętnie jaka wada) powodują bezwzględną nieważność czynności prawnej

- podmiotem uprawnionym do wystąpienia z żądaniem jest każda osoba, która ma w tym interes (nie musi być prawny)

- termin - art. 88 k.c. - podwójny:

- 3 lata od dnia, w którym osoba mająca interes w podważeniu testamentu dowiedziała się o przyczynie nieważności - termin subiektywny

- 10 lat od otwarcia spadku - termin obiektywny

Treść testamentu

- powołanie spadkobiercy lub spadkobierców co do całości lub części spadku

- ustanowienie zapisu

- nałożenie polecenia

- ustanowienie wykonawcy testamentu

- wydziedziczenie

- ustanowienie fundacji - powołana w testamencie musi być wpisana do rejestru w terminie 2 lat od ogłoszenia testamentu

- czasami możliwe są postanowienia szczególne (dodatkowe), np. przyrost

- powstaje wątpliwość czy dopuszczalny jest testament negatywny, czyli taki w którym zamieszczone jest tylko wydziedziczenie -> w większości uznaje się że tego rodzaju postanowienie jest dopuszczalne, wówczas dojdą do spadku spadkobiercy ustawowi z wyjątkiem ewentualnie tego wyłączonego, który traktowany jest tak jakby nie dożył chwili otwarcia spadku

Zgodnie z orzeczeniem z 10 kwietnia 1975 roku osobie takiej (wyłączonej z dziedziczenia w testamencie negatywnym) może być przyznany zachowek, jeżeli spełnione zostaną przesłanki z art. 991 k.c.

Formy testamentu

I. ZWYKŁE

1. własnoręczny / holograficzny

2. urzędowy / publiczny / allograficzny

3. notarialny

II. SZCZEGÓLNE

4. ustny

5. wojskowy

6. podróżny (zawierany na polskim statku morskim lub powietrznym)

Ad. 1. Testament własnoręczny

- art. 949 § 1 k.c. - „Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą”

- art. 949 § 2 k.c. - „Jednakże brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów”

- testament niepodpisany jest BEZWZGLĘDNIE NIEWAŻNY

- testament może być napisany w każdym języku obcym. Nie musi zawierać jakichś szczególnych postanowień, sformułowań, ma wynikać z niego wola spadkodawcy komu i w jakiej części przekazać majątek

- jeżeli testament nie jest odręcznie napisany przez spadkodawcę jest BEZWZGLĘDNIE NIEWAŻNY

- czy można podpisywać się stosunkiem rodzinnym, np. Twój mąż?

28 kwietnia 1973 - sąd uznał że można podpisać się stosunkiem rodzinnym

23 kwietnia 1960 - sąd uznał że można podpisać się samym imieniem

Jedni uważają że tak, gdyż najważniejsza jest wola spadkodawcy, a inni, że wymogi są tak małe, że nie powinno się ich jeszcze umniejszać.

- czy można podpisać się pseudonimem? Tak, ale trzeba być powszechnie znanym pod tym pseudonimem

- podpis musi być także odręczny, nie może być mechaniczny. Wskazuje on bezspornie spadkodawcę, potwierdza autentyczność oświadczenia woli. Testament napisany i podpisany w tym samym czasie (grafolog jest w stanie odróżnić czy został napisany i podpisany w tym samym czasie) wskazuje że wola została zakończona. Gdy spadkodawca chce coś dopisać to musi się pod tym podpisać jeszcze raz

- data - najlepiej kalendarzowa (dzień-miesiąc-rok). Wystarczy użycie takich sformułowań, aby można było umiejscowić w czasie, np. Wszystkich Świętych 2008, w dniu ślubu (gdy była jedynaczką)

- ostatni testament jest ważny

Ad. 2. Testament alograficzny

- art. 951 § 1 k.c. - „Spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika Urzędu Stanu Cywilnego (świadkowie kwalifikowanie”

- świadkowie zwykli muszą posiadać zdolność do wystąpienia w roli świadka i muszą wiedzieć w jakim charakterze występują

- art. 951 § 2 k.c. - „Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę wobec której wola została oświadczona oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu”

- art. 951 § 3 k.c. - „Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w sposób przewidziany w niniejszym artykule”

Ad. 3. Testament notarialny

- art. 950 k.c. - „Testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego”

- notariusz potwierdza tożsamość osoby spadkodawcy

- informuje o skutkach

- wysłuchuje wolę spadkodawcy

- spisuje wolę spadkodawcy

- odczytuje wolę spadkodawcy

- spadkodawca podpisuje

- oryginał aktu notarialnego pozostaje u notariusza, natomiast spadkodawca otrzymuje odpis opatrzony pieczęcią.

Ad. 4. Testament ustny

- art. 952 § 1 k.c. - „Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków”

- art. 952 § 2 k.c. - „Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz daty i miejsca sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwóch świadków albo wszyscy świadkowie”

- art. 952 § 3 k.c. - „W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków”

- kryteria obiektywne (rokowania lekarzy), ale gdy pacjent np. czuje, że nadchodzi koniec, wtedy kryteria subiektywne wchodzą w grę

- pożar, powódź, tsunami, trzęsienie ziemi, wypadek komunikacyjny

Przepisy wspólne dla testamentów zwykłych i szczególnych

- niezdolność bezwzględna do pełnienia roli świadka - niezależnie od tego o jaki testament chodzi osoba ta nie może być świadkiem (art. 956 k.c.)

Nie może być świadkiem przy sporządzeniu testamentu:

- kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych

- niewidomy, głuchy lub niemy

- kto nie może czytać i pisać

- kto nie włada językiem w którym spadkodawca sporządza testament

- skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania

- względna niezdolność do pełnienia roli świadka - można uzdrowić, by ktoś się stał świadkiem, konkretny świadek był nim nie może przy składaniu „tego” oświadczenia woli (testamentu), ale może być przy każdym innym testamencie

- art. 957 § 1 k.c. - „Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba dla której w testamencie została przewiedziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia”

- art. 957 § 2 k.c. - „Jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych w § 1, nieważne jest tylko postanowienie które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament”

- testament szczególny traci moc z upływem 6 miesięcy od ustania okoliczności które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas w ciągu którego spadkodawca nie ma możliwości sporządzenia testamentu zwykłego.

Ustanowienie spadkobiercy - termin techniczno-prawny zastrzeżony dla powołania spadkobiercy w testamencie.

Spadkobierca może powołać każdą osobę, która żyje lub istnieje w określonej przez niego części.

W miarę możliwości testament należy tak tłumaczyć, aby wola testatora była realizowana. Spadkodawca nie musi używać sformułowań „dziedziczy”, ale musi z nich wynikać jego wola.

Najlepiej gdy spadkobierca jest wymieniony z imienia i nazwiska, albo np. „mojej jedynej córce”, „najukochańszej osobie”.

Spadkodawca może przeznaczyć spadek jednej osobie lub kilku, przy czym jeśli powołuje kilka osób powinien wskazać przeznaczone im części. jeśli tego nie uczynił wtedy wchodzi w grę

- pierwsza reguła interpretacyjna - dziedziczą w częściach równych

Spadkodawca może powołać z testamentu te same osoby, które dziedziczyłyby z ustawy, ale musi określić przypadające im części (np. żonie 70%, córce 30%).

Kolejna reguła wchodzi w grę, jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie poszczególne przedmioty, które wyczerpują prawie cały spadek. W takim przypadku, przyjmuje się w razie wątpliwości, że osoba ta nie jest zapisobiorcą, lecz spadkobiercą powołanym do całości spadku (dziedziczy także inne rzeczy niewymienione (+), odpowiada także za długi (-)).

Jeżeli spadkodawca przeznaczył poszczególnym osobom przedmioty majątkowe które wyczerpują prawie cały spadek, przyjmuje się w razie wątpliwości, że osoby te zostały powołane do spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów. Skutek: osoby te będą dziedziczyć inne niewymienione w testamencie przedmioty, jeśli tylko wchodzą w skład spadku, ale również będą odpowiadać za długi spadkowe.

Wyliczone przedmioty wyczerpującą prawie cały spadek -> przesłanka zastosowania reguły interpretacyjnej.

Przy ustalaniu czy przedmioty stanowią prawie cały majątek, bierze się pod uwagę stosunek wartości wyliczonych przedmiotów w testamencie oraz tych niewymienionych. miarodajne jest przy tym, co do zasady, subiektywne przekonanie spadkodawcy o ich wartości. Przy określeniu wartości przedmiotów bierze się pod uwagę także te, które spadkodawca przeznaczył w błędnym przekonaniu że stanowią one jego własność.

Spadkodawca nie może powołać spadkobiercy w testamencie pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. W przypadku ich wprowadzenia traktuje się je jako nieistniejące. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez tego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany, to wówczas całe powołanie jest nieważne.

Zasad tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie warunku lub nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku.

Podstawienie (substytucja) - ustalenie pewnego porządku dziedziczenia po sobie.

(1) zwykłe (substitutio vulgaris) - spadkodawca powołuje określonego spadkobiercę testamentowego na wypadek gdyby spadkobierca nie chciał lub nie mógł być spadkobiercą.

Spadkobierca ustawowy czy testamentowy, który nie chciałby lub nie mógł dziedziczyć to spadkobierca ustanowiony, natomiast spadkobierca, który ma wejść w jego miejsce to spadkobierca podstawiony.

Podstawienie nie musi być jednorazowe, np. jeśli nie X to Y, jeśli nie Y to Z itd.

Spadkobierca, który nie chce dziedziczyć to ten, który odrzucił spadek lub zrzekł się dziedziczenia. Ten który nie może dziedziczyć to ten, który jest niegodny dziedziczenia lub nie dożył (nie istnieje).

Spadkobierca podstawiony będzie dziedziczył tylko wtedy i dopiero wtedy, gdy spadkobierca ustanowiony nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Jeżeli np. spadkobierca ustanowiony odrzuca spadek po upływie np. 4 miesięcy od jego otwarcia, skutki są z mocą wsteczną, a więc spadkobierca podstawiony nabywa spadek z mocą wsteczną w chwili jego otwarcia.

Dla kilku spadkobierców ustawowych lub testamentowych może być powołany jeden spadkobierca podstawiony, na wypadek gdy którakolwiek z tych osób nie chce lub nie może dziedziczyć. Dla każdego spadkobiercy ustanowionego może być także powołany inny spadkobierca podstawiony.

(2) powiernicze (substitutio fidei comissaria) - polega na tym, że spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę do zachowania nabytego spadku i pozostawienia go dla innej osoby (dla spadkobiercy podstawionego).

Podstawienie powiernicze nie jest w Polsce dopuszczalne, jeżeli jednak spadkodawca wprowadził takie postanowienie, będzie ono miało tylko ten skutek, że spadkobierca podstawiony będzie dziedziczyć tylko wtedy, gdy spadkobierca ustanowiony nie chce lub nie może być spadkobiercą. Następuje konwersja (przekształcenie) w podstawienie zwykle.

Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego ograniczenia spadkobierca nie zostałby powołany, powołanie spadkobiercy jest nieważne. Przyjmuje się, że pojęcie „powołanie spadkobiercy jest nieważne” należy rozumieć w ten sposób, że nieważne jest zarówno powołanie spadkobiercy ustanowionego jak i podstawionego.

Podstawienie powiernicze jest niedopuszczalne, bo to nic innego jak podstawienie pod warunkiem czy terminem.

Przyrost - art. 965 k.c. - polega na tym, że w sytuacji gdy powołanych zostało kilku spadkobierców testamentowych, a pierwszy i drugi z nich nie chce lub nie może dziedziczyć, wówczas w braku odmiennej woli spadkodawcy jego udział przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym odpowiednio w stosunku do przydzielonych im części. Jeżeli spadkodawca wyraził jednak inną wolę, wówczas co do części tego spadkobiercy nastąpi dziedziczenie ustawowe.

Przyjęcie / odrzucenie spadku

W prawie polskim przyjęcie spadku następuje z mocy samego prawa (ex lege) z chwil jego otwarcia. Spadkobierca ma jednak 6 miesięcy na podjęcie decyzji czy spadek przyjąć i jak, czy spadek odrzucić. Termin ten liczony jest od dnia, gdy spadkobierca dowiedzieli się o tytule swego powołania (art. 1015 k.c.).

Każdy spadkobierca (ustawowy i testamentowy) może spadek przyjąć wprost, czyli bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe, przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza - wówczas odpowiada za długi spadkowe tylko do wysokości tzw. stanu czynnego spadku (określonego w inwentarzu), spadek odrzucić - wówczas nie przysługują aktywa ani pasywa, a spadkobierca traktowany jest tak jakby nie dożył chwili otwarcia spadku (art. 1020 k.c.).

Spadkobierca ma pełną swobodę co do podjęcia decyzji, ale brak jego oświadczenia w terminie 6 miesięcy oznacza, że przyjmuje spadek wprost.

Od tej zasady jest pięć wyjątków, kiedy brak oświadczenia w tym terminie jest równoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza:

(1) gdy spadkobierca nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych

(2) gdy jest to osoba co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia

(3) osoba prawna

(4) Skarb Państwa oraz gmina - zgodnie z art. 1023 k.c., Skarb Państwa lub gmina nie składają żadnego oświadczenia, przyjmują ex lege z dobrodziejstwem inwentarza

(5) jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza uważa się, że także ci spadkobiercy którzy nie złożyli oświadczenia również przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza

Transmisja - przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku uprawniony zmarł.

Transmitet - ten, który był uprawniony do złożenia oświadczenia ale zmarł, prawo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku na transmitariusza (jego spadkobiercę).

Transmitariusz ma prawo złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po tranmitencie oraz oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po pierwszym spadkodawcy, ma pełną dowolność. Może zatem jeden i drugi spadek przyjąć, odrzucić, może też przyjąć po transmitencie, a odrzucić po tym pierwszym spadkodawcy, ale nie może uczynić odwrotnie, gdyż straci tytuł swego powołania.

Do każdego z oświadczeń ma odrębne terminy - każdy termin liczony od dnia kiedy dowiedział się o tytule swego powołania. Terminy te są ze sobą w ten sposób powiązane, że do złożenia oświadczenia po spadkodawcy nie może skończyć się wcześniej niż termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkobiercy (transmitencie) - art. 1017 k.c. Termin ten ulega automatycznemu przedłużeniu, gdyby miał się skończyć wcześniej.

Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone przed sądem lub notariuszem i spełnia następujące cechy:

- forma - ustanie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym

- jest ono nieodwołalne, nie może być też zmienione

- nie ma charakteru osobistego w tym znaczeniu, że może być złożone przez pełnomocnika, pełnomocnictwo powinno być udzielone w piśmie z podpisem urzędowo potwierdzonym

- w stosunku do spadkobiercy nie mającego zdolności do czynności prawnych oświadczenie składa przedstawiciel ustawowy takiej osoby, natomiast co do spadkobiercy o ograniczonej zdolności do czynności prawnych, konieczna jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Przyjmuje się, że co do samego oświadczenia przedstawiciela ustawowego jak i jego zgody wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego. Większość autorów zgadza się, że zezwolenie to nie jest wymagane w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza

- oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie może być złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, przeciwnie byłoby nieważne

- oświadczenie to jest niepodzielne - spadkobierca nie może spadku częściowo przyjąć i częściowo odrzucić. Wyjątki od zasady niepodzielności:

- art. 1014 § 1 k.c. - przyjęcie lub odrzucenie udziału spadkowego przypadającego spadkobiercy z tytułu podstawienia może nastąpić niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia udziału spadkowego, który temu spadkobiercy przypada z innego tytułu

- art. 1014 § 2 k.c. - spadkobierca może odrzucić udział spadkowy przypadający mu z tytułu przyrostu, a przyjąć udział przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu

- art. 1014 § 3 k.c. - poza wypadkami przewidzianymi w § 2 i § 3 spadkobierca nie może spadku częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić

- oświadczenie o przyjęciu / odrzuceniu spadku musi być niewadliwe

- art. 1019 § 1 k.c. - jeżeli oświadczeni o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:

(1) uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;

(2) spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca

- art. 1019 § 2 k.c. - spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu

- art. 1019 § 3 k.c. - uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd

- groźba: poważna, bezprawność (środka, celu)

- błąd: mylne wyobrażenie o rzeczywistości lub brak tego wyobrażenia, musi być istotny subiektywnie i obiektywnie, musi dotyczyć treści czynności prawnej (treści oświadczenia woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku), jeżeli błąd został wywołany podstępnie nie ma znaczenia to czy był istotny i czy dotyczył czynności prawnej

Odrzucenie spadku z pokrzywdzeniem wierzycieli -> actio pauliana (akcja pauliańska) - art. 527 k.c. i następne

Wyjątki od zasad ogólnych rządzących akcją paulińską wynikające z art. 1024 k.c.:

- z żądaniem uznania, że spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli mogą wystąpić jedynie ci wierzyciele, których wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku

- według zasad ogólnych z żądaniem uznania czynności za bezskuteczną mogą w określonych okolicznościach wystąpić tzw. przyszli wierzyciele

- termin: uznania czynności odrzucenia spadku za bezskuteczne wierzyciele mogą żądać w terminie 6 miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem 3 lat od odrzucenia spadku (podwójny termin)

- według zasad ogólnych akcji paulińskiej termin wynosi 5 lat od daty dokonania czynności

Wykonawca testamentu

Motywem wprowadzenia tej instytucji jest chęć zabezpieczenia interesów spadkodawcy, że wszystkie jego rozrządzenia zostaną spełnione.

Wykonawcę testamentu najczęściej wprowadza spadkodawca wtedy, aby wszystkie jego zapisy i polecenia były wykonane.

Wykonawca testamentu może być powołany tylko w testamencie. Spadkodawca powołując konkretną osobę powinien jednocześnie określić zakres jego praw i obowiązków (kto i co ma robić). Jeżeli tego nie uczyni, przyjmuje się, że wykonawca powinien:

- zarządzać majątkiem spadkowym;

- spłacić wszystkie długi;

- wykonać zapisy i polecenia;

- wydać spadkobiercom majątek spadkowy zgodnie z wolą spadkodawcy i ewentualnie przepisami ustawy.

Wykonując swoje obowiązki wykonawca testamentu może:

- pozywać i być pozwanym we wszystkich sprawach wynikających z zarządu spadkiem;

- może pozywać w sprawach o prawa należące do spadku;

- może być pozywany w sprawach o długi spadkowe.

Wykonawca wykonując swe obowiązki działa we własnym imieniu, ale na rachunek spadkobierców. Przyjmuje się że jest to rodzaj tzw. zastępstwa pośredniego.

Większość autorów przyjmuje, że dopóty dopóki wykonawca zarządza spadkiem, uprawnienia tego pozbawieni są spadkobiercy. W przeciwnym bowiem razie, uprawnienie wykonawcy byłoby pozorne i nadal istniałoby zagrożenie, że wola spadkodawcy nie zostanie w całości zrealizowana.

Wykonawcą testamentu może być osoba trzecia jak i jeden ze spadkobierców lub zapisobierców.

Zwolnienie wykonawcy testamentu z obowiązków - art. 987 k.c. - jeżeli osoba powołana jako wykonawca testamentu nie chce tego obowiązku przyjąć, powinna złożyć odpowiednie oświadczenie przed sądem.

Art. 990 k.c. - z ważnych powodów sąd może zwolnić wykonawcę testamentu.

Wykonawca testamentu wykonuje swe obowiązki za wynagrodzeniem, przy czym wynagrodzenie to oraz koszty zarządu majątkiem spadkowym należą do długów spadkowych.

Zgodnie z art. 989 k.c. do wzajemnych roszczeń między spadkobiercami a wykonawcą testamentu stosuje się odpowiedni przepisy o zleceniu z wynagrodzeniem.

Stwierdzenie nabycia spadku

Gdy chodzi o potwierdzenie faktu nabycia spadku regulacje uległy zmianie w drodze noweli z 24 sierpnia 2007 roku, która weszła w życie 2 października 2009 roku. Nowela ta poza stwierdzeniem nabycia spadku wprowadziła nową regulację, jaką jest akt potwierdzenia dziedziczenia.

Stwierdzenie nabycia spadku wydawane jest przez sąd, natomiast akt poświadczenia dziedziczenia jest aktem notarialnym, a więc sporządzanym przez notariusza. Przyjmuje się zazwyczaj, że „i jedno i drugie” definitywnie potwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę, w tym sensie, że stanowią legitymację i dowód tego, że konkretna osoba jest spadkobiercą po konkretnym spadkodawcy.

Nabycie spadku w myśl prawa spadkowego następuje ex lege z chwilą otwarcia spadku, a spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. To nabycie ma jednak charakter prowizoryczny, gdyż spadkobierca ma 6 miesięcy na złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku.

Stwierdzenie nabycia spadku wydawane jest przez sąd na wniosek osoby mającej w tym interes. Sąd przeprowadza postępowanie w trybie nieprocesowym, w wyniku którego określa w orzeczeniu sądowym krąg spadkobierców dziedziczących po określonym spadkodawcy, tytuł dziedziczenia oraz udziały poszczególnych spadkobierców.

Z wnioskiem o sądowe stwierdzenie nabycia spadku może przede wszystkim wystąpić spadkobierca, spadkobierca spadkobiercy, a także inne osoby które wykażą określony interes, np. wierzyciele spadkobiercy i wierzyciele spadku, osoby uprawnione z tytułu zachowku, osoby uprawnione z tytułu zapisu.

We wniosku o stwierdzenie nabycia spadku należy określić:

- osobę spadkodawcy i datę śmierci na podstawie dołączonego akt zgonu i miejsce śmierci -> sąd właściwy ze względu na miejsce zamieszkania

- wnioskodawcę oraz wszystkich potencjalnie znanych spadkobierców

- tytuł dziedziczenia, np. wskazanie stopnia pokrewieństwa, akt urodzenia, akt małżeństwa, który upoważnia do twierdzenia że ktoś jest spadkobiercą

- ze wskazaniem testamentu oraz miejsca jego złożenia

W toku postępowania sąd, jeżeli nie poweźmie żadnych wątpliwości i pojawiły się wszystkie osoby wskazane w testamencie, może to postępowanie ograniczyć do odebrania oświadczenia, że nie wiedzą o istnieniu innych osób uprawnionych do spadku.

Trzeba jednak pamiętać, że sąd bada z urzędu kto jest spadkobiercą. W konsekwencji może wydać stwierdzenie nabycia spadku na rzecz innych osób niż te, które były wskazane przez wnioskodawcę lub też może wydać stwierdzenie nabycia spadku na rzecz tych osób, ale zmodyfikowane niż wnioskodawca.

Jeżeli natomiast sąd poweźmie wątpliwości czy istnieją także inne osoby uprawnione do dziedziczenia lub z innego powodu sąd uzna, że samo zapewnienie wnioskodawcy nie jest uzasadnione, wówczas zawiesza postępowanie oraz wzywa wszystkich potencjalnych spadkobierców do wzięcia udziału w sprawie.

Wezwanie następuje przez ogłoszenie, które powinno nastąpić na piśmie poczytnym na terenie całego kraju oraz podanie do publicznej wiadomości w ostatnim miejscu zamieszkania spadkodawcy w sposób zwyczajowo przyjęty.

Sąd podejmuje zawieszone postępowanie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.

Sądowe stwierdzenie nabycia spadku poza wskazaniem spadkobiercy, tytułu powołania oraz udziałów spadkowych nie prowadza się dodatkowych postanowień. W szczególności nie wymienia się składników majątku spadkowego. Sam wyrok ma charakter deklaratoryjny (deklaratywny), czyli nie tworzy nowego stanu prawnego, jedynie dokumentuje / potwierdza, że wskazane w nim osoby są spadkobiercami.

Skutki:

- skutek nazywany legitymacyjnym

Zgodnie z nim prawa wynikające z dziedziczenia względem osób trzecich, które nie roszczą sobie żadnych praw do spadku, spadkobierca może udowodnić (potwierdzać) swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku lub zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia.

- skutek w postaci domniemania (art. 1025 § 2 k.c.)

Domniemywa się, że osoba która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku jest faktycznym (rzeczywistym) spadkobiercą.

Domniemanie to ma charakter domniemania szczególnego rodzaju - „domniemanie Gwiazdomorskiego”. Dzieje się tak dlatego, że domniemanie wynikające ze stwierdzenia nabycia spadku lub zarejestrowanego aktu potwierdzenia dziedziczenia ma charakter wzruszalny, ale nie może być obalone przez dowód przeciwny. Domniemanie to można obalić jedynie przez uchylenie jego podstawy, czyli uchylenie stwierdzenia nabycia spadku.

- skutek w postaci ochrony osób trzecich (art. 1028 k.c.)

Jeżeli ten, kto uzyskał stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, lecz spadkobiercą nie jest, rozporządza prawem należącym do spadku na rzecz osoby trzeciej, osoba na której rzecz rozporządzenie następuje, nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działa w złej wierze.

Ochrona osób, które składały oświadczenia woli w zaufaniu do stanu prawnego potwierdzonego przez sąd - jeżeli rozporządziła prawem do spadku osoba wskazana w stwierdzeniu nabycia spadku jako spadkobierca, a następnie okazało się, że osoba ta rzeczywistym spadkobiercą nie jest, osoba trzecia na rzecz której rozporządzenie nastąpiło, nabywa prawo lub została zwolniona z obowiązku, chyba że nabyła w złej wierze.

Ochrona ta dotyczy tylko tych czynności, które zostały dokonane przez spadkobiercę po uzyskaniu stwierdzenia nabycia spadku lub poświadczenia dziedziczenia.

Nie ma znaczenia czy czynność dokonana przez rzekomego spadkobiercę miała charakter odpłatny czy nieodpłatny i czy prowadzi ona do nabycia prawa czy też skutkiem było zwolnienie z obowiązku. Prof. Piątowski podkreśla, że z punktu widzenia art. 1025 k.c. nie ma znaczenia czy kontrahent znał treść stwierdzenia nabycia spadku czy poświadczenia dziedziczenia. Wystarczy sam fakt, że spadkobierca legitymował się tym stwierdzeniem.

Chroniony jest tylko kontrahent w dobrej wierze, przy czym zarówno w złej wierze jest ten, kto wie, że treść stwierdzenia nabycia spadku nie jest zgoda z rzeczywistym stanem prawnym, jak i ten, kto mógł się z łatwością o tym dowiedzieć.

Nabycie prawa przez osobę trzecią nie wyłącza ewentualnych roszczeń rzeczywistego spadkobiercy w ramach tzw. ochrony dziedziczenia.

Ochrona dziedziczenia (tzw. hereditatis petitio) wywodzi się jeszcze z prawa rzymskiego i uregulowane jest w prawie spadkowym w art. 1029 k.c.

Podmiotem uprawnionym jest rzeczywisty spadkobierca, natomiast zobowiązanym (tym do kogo roszczenie jest kierowane) jest rzekomy spadkobierca (osoba, która władała spadkiem jako spadkobierca, chociaż nim nie była).

Rzeczywisty spadkobierca może żądać od osoby, która władała jego spadkiem nie będąc spadkobiercą, aby wydała mu spadek oraz wszystkie przedmioty należące do spadku.

Przesłanki z art. 1029 k.c.:

- musi istnieć osoba, która włada spadkiem, jego częścią lub chociażby niektórymi przedmiotami wchodzącymi do spadku (np. jedną z nieruchomości)

- osoba ta przypisuje sobie uprawnienia spadkobiercy, chociaż spadkobiercą nie jest

- osoba ta spadkobiercą nie jest, przy czym nie ma znaczenia przekonanie rzekomego spadkobiercy o jego uprawnieniu. Nie ma znaczenia czy osoba ta wie, że nie jest spadkobiercą czy też błędnie sądzi, że nim jest

Zgodnie z art. 1029 § 2 k.c. roszczenia pomiędzy rzeczywistym i rzekomym spadkobiercą określone zostały podobnie jak roszczenia pomiędzy samoistnym posiadaczem i właścicielem (art. 224 - 226 k.c.).

Spadkobierca rzeczywisty może żądać:

- wynagrodzenia za korzystanie z przedmiotów wchodzących w skład spadku

- zwrotu pożytków lub ich równowartości

- odszkodowania z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty tych przedmiotów

Natomiast rzekomy spadkobierca może żądać zwrotu nakładów poniesionych na przedmioty wchodzące w skład spadku.

Według tych samych reguł prawo do żądania wydania swego majątku przysługuje osobie, wobec której zostało uchylone postanowienie o uznaniu jej za zmarłą.

Odpowiedzialność za długi spadkowe

(1) chwila przyjęcia spadku

Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność tylko ze spadku - odpowiedzialność ograniczona przedmiotowo „cum veribus hereditatis”. Spadkobierca ponosi odpowiedzialność z całego swojego majątku (przedmioty należące do majątku spadkowego jak i z jego majątku osobistego).

(2) sposób w jaki spadkobierca spadek przyjął

Gdy spadkobierca przyjął spadek wprost, odpowiada za wszystkie długi bez ograniczenia.

Jeśli spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza (beneficjum inventerii) - odpowiada za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czystego spadku - odpowiedzialność ograniczona kwotowo „proviribus hereditatis”.

(3) dział spadku

Od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą już odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości przypadających im udziałów - „pro rata parte” (każdy za swoją część).

Zgodnie z art. 1031 k.c. nawet w chwili przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca może ponosić odpowiedzialność za długi bez ograniczeń w dwóch przypadkach:

(1) gdy spadkobierca podstępnie nie podał do inwentarza wszystkich przedmiotów wchodzących w skład spadku (zaniżył aktywa); albo

(2) gdy spadkobierca podał do inwentarza nieistniejące długi (zawyżył pasywa).

Jeżeli jest proste przyjęcie spadku lub nawet spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, ale wysokość aktywów wystarcza na pokrycie pasywów, nie ma problemu z odpowiedzialnością za długi spadkowe.

Problem ten powstaje wtedy, gdy spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a wysokość pasywów przekracza wartość aktywów, a więc nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich długów w pełnym zakresie. W takim przypadku powinna nastąpić prawidłowa likwidacja spadku. Każdy z wierzycieli powinien otrzymać proporcjonalnie do przypadającej mu wierzytelności.

Przykład

aktywa spadku - 500

A - 200, B - 300, C - 500 Razem: 1.000

aktywa / pasywa = 500 / 1000 = ½ -> każdy z wierzycieli zostanie zaspokojony w ½, więc dostaną odpowiednio:

A - 100, B - 150, C - 250

Jeżeli nie wszyscy wierzyciele otrzymają należną im część, wówczas mamy do czynienia z nieprawidłową likwidacją spadku i w jej ramach można odróżnić dwa odrębne przypadki:

1. spadkobierca spłacił tylko niektóre długi, bo nie wiedział o istnieniu pozostałych -> ponosi wtedy odpowiedzialność za niespłacone długi tylko do wysokości różnicy pomiędzy wartością ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów które spłacił.

Przykład

wartość aktywów - 500

A - 200 zapłacił całość

okazało się że nie widział o wierzytelności B - 300 i C - 500 Razem: 800

(500 - 200)/800 = 300/800 = 3/8 -> taką część wierzytelności otrzymają B i C

2. jeżeli spadkobierca spłacił tylko niektóre długi chociaż wiedział o istnieniu pozostałych -> ponosi odpowiedzialność za długi ponad wartość stanu czynnego spadku, ale tylko do takiej wysokości w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi

Przykład

wartość aktywów - 500

A - 200 zapłacił całość

okazało się że były jeszcze wierzytelności B - 150 i C - 250 Razem: 400

aktywa pozostałe - 500 - 200 = 300 -> 100 będzie musiał dopłacić „z własnej kieszeni”

Zgodnie z art. 1033 k.c. odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów i poleceń zawsze ogranicza się do wartości stanu czynnego spadku.

Jeżeli do działu spadku jeden ze spadkobierców spłacił długi w całości, może żądać od pozostałych zwrotu odpowiednich przypadających na nich części. Wysokość tych części musi odpowiadać wielkości udziału każdego ze spadkobierców.

Spadkobiercy mogą umówić się między sobą który będzie spłacał określone długi, ale tego rodzaju postanowienie będzie skuteczne tylko między nimi. Wierzyciel będzie mógł żądać według swego uznania na zasadach solidarności od wszystkich, wybranych lub tylko od jednego ze spadkobierców.

Każdy spadkobierca będzie ponosił wobec pozostałych odpowiedzialność za to, że określeni wierzyciele nie będą żądać od pozostałych spadkobierców zaspokojenia swoich wierzytelności.

Zapis - rozporządzenie testamentowe, które zobowiązuje spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego.

W prawie polskim zapis rodzi jedynie skutki obligacyjne, a więc może polegać jedynie na uprawnieniu do żądania spełnienia określonego świadczenia majątkowego.

Osoba, na rzecz której zapis został ustanowiony ma jedynie wierzytelność wobec zobowiązanego. Nie odpowiada za długi spadkowe i nie ma statusu spadkobiercy. Jest wierzycielem spadku.

Podmioty

Obciążony zapisem może być każdy spadkobierca (testamentowy i ustawowy w testamencie), a także osoba obciążona zapisem. Wówczas mamy do czynienia z tzw. dalszym zapisem.

Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców zapisem może obciążyć jednego ze spadkobierców, wszystkich lub tylko niektórych z nich.

Uprawnionym z tytułu zapisu jest zapisobierca, którym może być każda osoba, zarówno członek rodziny jak i osoba obca.

Zgodnie z art. 972 k.c. stosuje się do niego odpowiednio przepisy o powołaniu spadkobiercy, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności. Wyjątek stanowi art. 975 k.c., zgodnie z którym zapis może być ustanowiony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Do zapisobiorcy będzie stosować odpowiednio przepisy dotyczące podstawienia oraz przyrostu.

Jeżeli osoba na rzecz której został ustanowiony zapis nie chce lub nie może być zapisobiercą, obowiązany zapisem zwolniony jest od obowiązku jego wykonania, jednak w barku odmiennej woli spadkodawcy powinien wykonać dalsze zapisy.

Przedmiot zapisu

Jest to zawsze określone świadczenie majątkowe, przy czym świadczenie to może polegać na:

- wypłacie określonej sumy pieniężnej

- przeniesieniu na rzecz zapisobiercy własności lub innego prawa majątkowego

- ustanowieniu na rzecz zapisobiercy określonego prawa, np. służebności mieszkania

- uwolnieniu zapisobiercy z długu, który go obciążał w stosunku do spadkodawcy (legatium liberationis)

W przypadku zapisu polegające na przeniesieniu własności może to być zarówno na rzecz oznaczona co do tożsamości (art. 978 k.c.) oraz rzeczy oznaczone co do gatunku (art. 979 - 980 k.c.).

Wymagalność zapisu

W braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu.

Wykonanie zapisu polega na spełnieniu przez podmiot obciążony zapisem określonego świadczenia na rzecz zapisobiercy. Świadczenie to polega na zawarciu umowy, przez którą obciążony zapisem przenosi na zapisobiercę własność rzeczy, ustanawia na jego rzecz ograniczone prawo rzeczowe lub dokonuje przelewu określonej wierzytelności.

Umowa zawierana w wykonaniu zapisu jest już umową między żyjącymi, czyli czynnością inter vivos.

Prawo które przysługuje zapisobiercy nabywa on w drodze sukcesji syngularnej (pod tytułem szczególnym).

Roszczenie o wykonanie zapisu powstaje z chwilą otwarcia spadku, ale staje się wymagalne w braku odmiennej woli spadkodawcy niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu!!!

Zasady wykonania zapisu

- art. 971 k.c. - jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej -> przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszego zapisu

- art. 970 k.c. - w braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Jednakże zapisobierca obciąży dalszym zapisem może powstrzymać się z jego wykonaniem aż do chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę

- art. 974 k.c. - zapisobierca obciążony obowiązkiem wykonania dalszego zapisu może zwolnić się od tego obowiązku także w ten sposób, że dokona bezpłatnie na rzecz dalszego zapisobiercy przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu albo przelewu roszczenia o jego wykonanie

- art. 976 - 978 k.c. - wykonanie zapisu w przypadku przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości

- art. 976 k.c. - w braku odmiennej woli spadkodawcy, zapis rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest bezskuteczny, jeżeli rzecz zapisana nie należy do spadku w chwili jego otwarcia albo jeżeli spadkodawca był w chwili swej śmierci zobowiązany do zbycia tej rzeczy

- art. 977 k.c. - jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, do roszczeń zapisobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również do roszczeń obciążonego zapisem o zwrot nakładów na rzecz stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem

- art. 978 k.c. - jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, obciążony zapisem ponosi względem zapisobiorcy odpowiedzialność za wady rzeczy jak darczyńca

- art. 979 - 980 k.c. - wykonanie zapisu w przypadku przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do gatunku

- art. 979 k.c. - jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, obciążony powinien świadczyć rzeczy średniej jakości, uwzględniając przy tym potrzeby zapisobiercy

- art. 980 k.c. - jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone co do gatunku, do odpowiedzialności obciążonego względem zapisobiercy za wady fizyczne i prawne rzeczy stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży. Jednakże zapisobierca może żądać od obciążonego zapisem tylko odszkodowania za nienależyte wykonanie zapisu albo dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych rzeczy takiego samego gatunku wolnych od wad oraz naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia.

Roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem lat 5 od dnia wymagalności zapisu.

Polecenie

Polecenie uregulowane jest w art. 982 - 985 k.c. i przez polecenie rozumie się zawarte w testamencie. Postanowienie, w którym spadkodawca nakłada na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania nie czyniąc nikogo wierzycielem.

Cecha charakterystyczna polecenia

Nałożenie określonego obowiązku, ale bez tworzenia stosunku obligacyjnego. Nie ma bowiem wierzyciela.

Polecenie może mieć na celu interes spadkodawcy, interes osoby obciążonej poleceniem, interes osoby trzeciej, a nawet interes społeczny.

Wykonania polecenia może żądać:

- każdy ze spadkobierców

- wykonawca testamentu, chyba że polecenie ma wyłącznie na celu korzyść osoby obciążonej tym poleceniem

- jeżeli polecenie ma na celu interes społeczny wykonania takiego polecenia może ponadto żądać właściwy organ państwowy

Żądając wykonania polecenia nie działają na swoją rzecz ani w swoim interesie.

W przeciwieństwie do zapisu który z definicji polega na świadczeniu majątkowym. Polecenie może nie przedstawiać żadnej wartości majątkowej. W doktrynie przyjmuje się, że chociaż brak odpowiednich regulacji ustawowych wykonania polecenia, można żądać podobnie jak wykonania zapisu, niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu.

Zgodnie z art. 983 k.c. zapisobierca obciążony poleceniem może powstrzymać się z jego wykonaniem aż do chwili, gdy spadkobierca wykona zapis. Przepis ten stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy polecenie obciąża dalszego zapisobiercę.

Wyłączenie zapisobiercy a wykonanie polecenia

Art. 984 k.c. - jeżeli osoba na rzecz której został uczyniony zapisz obowiązkiem wykonania polecenia. Nie chce lub nie może być zapisobiercą, spadkobierca zwolniony od obowiązku wykonania zapisu powinien w braku odmiennej woli spadkodawcy polecenie wykonać. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy polecenie obciąża dalszego zapisobiorcę.

Umowa zrzeczenia się dziedziczenia

Zgodnie z art. 1047 k.c. umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna. Wyjątek w tej mierze stanowi umowa zrzeczenia się dziedziczenia. Umowa ta wywodzi się ze stosunków wiejskich, kiedy rodzice wyposażając jedno z dzieci z chwilą wstąpienia w związek małżeński (najczęściej córka) i pokazując określoną darowiznę chcieli sobie zapewnić, że osoba ta nie będzie już sobie rościć żadnych praw do spadku po nim. W ten sposób drugie z dzieci miało tą gwarancję, że uzyska spadek w całości (syn np. dostawał gospodarstwo rolne).

Umowa ta może mieć zarówno charakter odpłatny jak i nieodpłatny, czyli można zrzec się dziedziczenia uzyskując majątkową korzyść lub pod tytułem darmym.

Umowa zawarta jest z jednej strony przez spadkobiercę ustanowionego, a z drugiej z przyszłym spadkodawcą. Umowa ta musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Treścią umowy jest zrzeczenie się dziedziczenia przez przyszłego spadkobiercę po przyszłym spadkodawcy. W doktrynie powstała wątpliwość co jest przedmiotem tej umowy. Część autorów uznaje, że spadkobiercy jeszcze za życia spadkodawcy przysługuje podmiotowe prawo do dziedziczenia i to prawo jest przedmiotem umowy. Inni dowodzą, że nie ma prawa podmiotowego do dziedziczenia, a jedynie ekspektatywę (nadzieję) na nabycie danego prawa w przyszłości.

Spadkobierca, który zrzekł się dziedziczenia traktowany jest tak jakby nie dożył chwili otwarcia spadku.

Zrzeczenie obejmuje co do zasady zstępnych zrzekającego się, chyba że strony umówiły się inaczej.

W doktrynie sporne jest ponadto, czy dopuszczalne jest zrzeczenie się na rzecz ściśle określonej osoby trzeciej. W takim przypadku, gdyby osoba trzecia nie chciała lub nie mogła dziedziczyć, zrzeczenie się byłoby bezskuteczne.

Zrzeczenie się dotyczy jedynie prawa do dziedziczenia z ustawy. W konsekwencji taki spadkobierca może dziedziczyć z testamentu niezależnie od tego czy został sporządzony przed czy po zawarciu umowy o zrzeczenie się dziedziczenia.

Zrzekający się traci natomiast uprawnienie do otrzymania zachowku. Traktowany jest tak, jakby nie dożył chwili otwarcia spadku.

Skutki zrzeczenia się dziedziczenia mogą być uchylone przez zawarcie umowy pomiędzy tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym po kim dziedziczenia się zrzeczono. Umowa ta musi być również zawarta w formie aktu notarialnego.

Umowa o zbycie spadku

Umowa, której przedmiotem jest przeniesienie własności spadku lub udziału spadkowego na inną osobę. Umowa ta dotyczy spadku jako całości lub jego części lub udziału należnego spadkobiercy. Może być zawarta pomiędzy spadkobiercą, który spadek przyjął, tzn. zbywcą i wybranym przez niego nabywcą.

Zbycie spadku następuje w drodze sukcesji uniwersalnej -> nabywca wstępuje w ogół praw i obowiązków zbywcy.

Dla ważności umowy o zbycie spadku lub jego udziału wymagana jest forma aktu notarialnego.

Charakter prawny

Umowa o zbycie spadku jest umową o podwójnym skutku (zobowiązująco-rozporządzającym) - art. 1052 § 1 k.c. Umowa ta ma ponadto charakter kauzalny (art. 1052 § 2 k.c.). Może mieć charakter odpłatny („można sprzedać swój spadek”) jak i nieodpłatny.

Przedmiot

Zgodnie z art. 1051 k.c. przedmiotem umowy może być:

(1) cały majątek spadkowy, w sytuacji gdy do dziedziczenia doszła tylko jedna osoba;

(2) ułamkowa część spadku, gdy jedyny spadkobierca wyraża wolę zbycia określonej części spadku;

(3) udział w spadku, gdy zbywcą jest tylko jeden ze spadkobierców;

(4) część ułamkowa udziału spadkowego, gdy współspadkobierca wyraża wolę przeniesienia na nabywcę jedynie części przypadającego mu udziału.

W nauce prawa spadkowego powstała wątpliwość czy możliwe jest zbycie udziału w konkretnym przedmiocie majątkowym wchodzącym w skład spadku.

Zazwyczaj przyjmuje się, że jeżeli przedmiot jest takiej wartości, że wyczerpuje prawie cały spadek, dopuszczalne jest stosowanie zasad dotyczących zbycia spadku. W każdym innym przypadku zbycie takiego przedmiotu czy udziału w nim powinno nastąpić w postaci sukcesji syngularnej.

Przedmiotem umowy o zbycie spadku są prawa majątkowe wchodzące w skład spadku, natomiast nie stanowią przedmiotu umowy tzw. długi spadkowe.

Zgodnie z art. 1055 k.c. nabywca spadku ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe w tym samym zakresie co zbywca.

Ich odpowiedzialność względem wierzycieli jest solidarna.

Umowa sprzedaży występuje dosyć rzadko. W zasadzie wtedy, kiedy spadkobierca chce uzyskać „globalną” ceną (spieniężyć spadek).

Umowa darowizny zawierana jest przez spadkobiercę niekiedy także z tego względu, że prawo polskie nie dopuszcza możliwości odrzucenia spadku na rzecz oznaczonej osoby. Jeśli zatem spadkobierca chce zrezygnować ze swego udziału, tak aby przypadł on określonej osobie, może to uczynić jedynie w ten sposób, że przyjmie spadek a następnie w postaci umowy darowizny przekaże go tej osobie.

Zbycie udziału w spadku najczęściej ma miejsce pomiędzy spadkobiercami, chociaż prawo spadkowe nie przewiduje w tej mierze żadnych ograniczeń wobec czego może ono nastąpić także na rzecz osoby trzeciej.

Skutki zbycia spadku

(1) art. 1053 k.c. - nabywca wstępuje w prawa i obowiązki spadkobiercy, z tym jednak zastrzeżeniem, że zbywca nadal ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe i zgodnie z art. 1055 § 1 k.c. ich odpowiedzialność względem wierzycieli jest solidarna. T wstąpienie ma charakter sukcesji uniwersalnej

(2) nabywca uzyskuje prawa i obowiązki w takim zakresie w jakim przysługiwały one zbywcy w przypadku umowy o zbycie spadku nie będą miały zastosowania szczególne zasady dotyczące ochrony nabywcy będące w dobrej Werze, które wynikają np. z art. 1028 k.c.

(3) nabywca na zasadach surogacji może żądać wydania tego, co wskutek zbycia, utraty lub uszkodzenia przedmiotów należących do spadku zbywca uzyskał w zmian lub jako naprawienie szkody - art. 1054 k.c. Jeżeli bycie miało charakter odpłatny, zbywca ma ponadto obowiązek wyrównania ubytku powstałego przez zużycie lub nieodpłatne rozporządzenie przedmiotami należącymi do spadku

(4) nabywca ma ponadto prawo żądania działu spadku

(5) zbywca może żądać od nabywcy zwrotu wydatków i nakładów poniesionych na spadek, np. z tego tytułu, że dokonał naprawy określonej rzeczy

(6) zbywca nie ponosi odpowiedzialności z tytułu rękojmi poszczególnych przedmiotów należących do spadku. Przyjmuje się bowiem, że przedmiotem zbycia nie są poszczególne przedmioty, ale spadek jako całość - art. 1056 k.c. Przepis ten nie wyłącza natomiast odpowiedzialności zbywcy za wady przedmiotu zbycia jako całości, w szczególności, gdy zbył spadek, który mu się nie należy lub przyjął spadek wprost, a nabywcę poinformował, że z dobrodziejstwem inwentarza. We wszystkich tego rodzaju przypadkach zbywca będzie ponosił odpowiedzialność na zasadach odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady prawnej przy sprzedaży, gdy zbycie było odpłatne lub rękojmi przy darowiźnie, gdy zbycie było nieodpłatne

(7) korzyści i ciężary związane z przedmiotami należącymi do spadku, jak również niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia przedmiotów przechodzą na nabywcę z chwilą zawarcia umowy o zbycie spadku. Zasada ta ma charakter dyspozytywny, co wynika z treści art. 1057 k.c., zgodnie z którym strony mogą postanowić inaczej.

(8) zbywca i nabywca ponoszą odpowiedzialność solidarną za długi spadkowe. Zgodnie jednak z art. 1055 § 2 k.c. nabywca ponosi względem zbywcy odpowiedzialność za to, że wierzyciele nie będą od niego żądali spełnienia świadczeń na zaspokojenie długów spadkowych

Zachowek

Od czasów prawa rzymskiego zastanawiano się co jest ważniejsze - wola spadkodawcy czy prawo rodziny.

Za wolą spadkodawcy: każdy może według swego uznania zarządzać swoim majątkiem, dobrowolnie za życia i po śmierci.

Przeciwnicy wskazywali, że najbliżsi członkowie rodziny powinni uzyskać część tego majątku, gdyż bardzo często doprowadzili do jego powstania lub zwiększenia.

Nowożytne systemy prawne również przyjmują, że decydujące znaczenie ma wola spadkodawcy, ale najbliżsi członkowie rodziny nie są zupełnie pozbawieni ochrony, lecz muszą otrzymać określone przysporzenia ze spadku. W chwili obecnej obowiązuje:

- system romański rezerwy

- system germański zachowku

System rezerwy opiera się na następujących założeniach (system części obowiązkowej):

- najbliżsi członkowie rodziny muszą otrzymać pewną część spadku, dlatego nazywani są spadkobiercami koniecznymi

- majątek spadkodawcy jeszcze za jego życia dzieli się na część rozrządzaną, którą może swobodnie dysponować oraz część nierozporządzaną. Wielkość tych części zależy od rodzaju i ilości spadkobierców koniecznych, np. we Francji od liczby dzieci

- spadkobiercy konieczni dziedziczą spadek w oznaczonym ułamku niezależnie od odmiennej woli spadkodawcy

- podmioty te mają status spadkobierców, a więc nabywają swoją część spadku w naturze

- krąg spadkobierców koniecznych jest węższy niż spadkobierców ustawowych, podobnie część obowiązkowe przypadająca spadkobiercy koniecznemu jest mniejsze niż ta jaką mógłby uzyskać jako spadkobierca ustawowy

System zachowku opiera się na następujących zasadach:

- spadkodawca może rozporządzać całym swoim majątkiem, a więc nie dzieli się go na część rozrządzaną i nierozrządzaną

- najbliżsi członkowie rodziny, tzw. uprawnieni do zachowku, mają prawo uzyskania określonej korzyści pieniężnej stanowiącej pewien ułamek tego, co mogliby uzyskać gdyby dziedziczyli z ustawy

- osoby uprawnione z tytułu zachowku nie mają statusu spadkobiercy, przysługuje im jedynie wierzytelność o zapłatę pewnej sumy pieniężnej

- krąg osób uprawnionych z tytułu zachowku jest węższy niż spadkobierców ustawowych, podobnie jak suma potrzebna do pokrycia zachowku jest niższa niż udział który by im przypadł, gdyby dziedziczyli z ustawy

Zachowek według prawa polskiego

Osoby uprawnione z tytułu zachowku - zgodnie z art. 991 k.c. osobami tymi są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy

Uprawnienie do zachowku nie przysługuje:

- osobom, które traktowane są tak jakby nie dożyły chwili otwarcia spadku (niegodni, ci którzy odrzucili spadek, ci którzy zrzekli się dziedziczenia)

- małżonkowi, który został wyłączony od dziedziczenia na zasadach art. 940 k.c.

- osobom, które zostały pozbawione prawa do zachowku przez samego spadkodawcę w drodze tzw. wydziedziczenia

Wydziedziczenie - art. 1008 - 1011 k.c. - jest to pozbawienie uprawnionego należnego mu zachowku. Może nastąpić tylko w testamencie przy czym zgodnie z art. 1008 k.c. przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu. Jednocześnie przyczyna ta nie może być dowolna. Musi się ona mieścić w jednej z przyczyn enumeratywnie wymienionych w art. 1008 k.c. Zgodnie z tym przepisem spadkodawca może dokonać wydziedziczenia jeżeli uprawniony do zachowku:

- wbrew woli spadkodawcy uporczywie postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego

Uporczywość oznacza, że naganne postępowanie uprawnionego do zachowku miało charakter długotrwały lub wielokrotny. Postępowanie ma być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a to coś więcej niż z przepisami prawa, np. hazard, nadmierne spożywanie alkoholu, uchylanie się od pracy - sprzeczne z zasadami współżycia społecznego chociaż nie ma przepisu który tego zabrania. Zasady współżycia społecznego to normy powszechnie przyjęte w danym społeczeństwie

- dopuścił się względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności lub rażącej obrazy czci

Przestępstwa muszą mieć charakter umyślny. Nie musi to być przestępstwo przeciwko spadkodawcy. Wystarczy, że przeciwko bliskiej osobie.

Bardzo często przyjmuje się, że większe znaczenie ma obraza bliskiej osoby niż samego spadkodawcy.

W doktrynie istnieje wątpliwość czy ustawodawca odwołując się do przestępstwa odwołał się do terminologii prawa karnego. Czy pojęcie osoby najbliższej też według prawa karnego?

- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych

Pojęcie obowiązków rodzinnych jest szersze niż obowiązków alimentacyjnych. Nie chodzi tu tylko o odmowę dostarczenia środków utrzymania, ale także brak zainteresowania, pomocy w chorobie, brak wsparcia niematerialnego

Wydziedziczenie jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało dokonane w ważnym testamencie. Traci ono moc w razie odwołania testamentu.

Wydziedziczenie nie może mieć miejsca (nawet gdy testament jest ważny):

- jeżeli spadkodawca przebaczył uprawnionemu do zachowku

Przebaczenie może odnosić się tylko do tych czynów i przesłanek, które wystąpiły do chwili dokonania przebaczenia. Naganne zachowanie uprawnionego do zachowku stanowi nową podstawę do wydziedziczenia.

- zgodnie ze stanowiskiem SN (9 luty 1961) wydziedziczenie jest bezskuteczne, jeżeli w rzeczywistości nie istnieje przyczyna, która stanowiła podstawę wydziedziczenia

Skutki wydziedziczenia - wydziedziczenie powoduje utratę przez uprawnionego prawa do zachowku. Zstępni wydziedziczonego zstępnego będą zatem mieli prawo do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

Sposoby ustalania zachowku

Ustalając wysokość należnego zachowku wyróżnia się cztery etapy:

(1) ustalenie udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku

Ustalając udział bierze się pod uwagę odrębnie sytuację każdego uprawnionego do zachowku. Na tym etapie bierze się pod uwagę spadkobierców niegodnych dziedziczenia oraz tych którzy spadek odrzucili. Nie uwzględnia się natomiast spadkobierców którzy zrzekli się dziedziczenia lub też zostali wydziedziczeni. Ustalony w ten sposób udział mnoży się przez ²/₃ gdy uprawnionym jest osoba małoletnia lub trwale niezdolna do pracy lub mnoży się przez ½ w przypadku pozostałych uprawnionych do zachowku.

Przykład

A - małoletni

Ż - żona trwale niezdolna do pracy

zachowek A i Ż -> ¼ x ²/₃ = ¹/₆

zachowek B i C -> ¼ x ½ = ¹/₈

(2) ustalenie tzw. substratu zachowku, czyli wartości pieniężnej spadku, do której dolicza się wartość określonych darowizn przekazanych przez spadkodawcę

Etap ten jest najbardziej rozbudowany i jest dwupłaszczyznowy. W pierwszej kolejności należy bowiem określić tzw. wartość czystą spadku. Stanowi ją różnica pomiędzy wartością stanu czynnego spadku i wartością stanu biernego spadku. Innymi słowy od wartości aktywów (praw) wchodzących w skład spadku należy odliczyć pasywa (długi), przy czym nie uwzględnia się jednak długów wynikających z zapisów i poleceń, nie bierze się pod uwagę również długów z tytułu zachowków.

Zgodnie z uchwałą 7 sędziów SN z 26 listopada 1985 obliczając wartość spadku bierze się pod uwagę ceny z chwili ustalania zachowku.

Po drugie, do tak ustalonej wartości czystej spadku dolicza się wartość darowizn uczynionych przez spadkodawcę na rzecz spadkobierców uprawnionych do zachowku oraz innych osób. Nie dolicza się jednak następujących darowizn: drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych w danych stosunkach, np. prezentów, darowizn dokonanych przed więcej niż 10 laty licząc wstecz od dnia otwarcia spadku na rzecz osób nie będących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku (art. 984 § 1 k.c.), a contr ario z powołanego przepisu wynika, że darowizny uczynione na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku dolicza się nawet wtedy, gdy zostały dokonane na więcej niż 10 lat wstecz przed otwarciem spadku.

Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się tych darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem małżeństwa (art. 994 § 3 k.c.). Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się tych darowizn, które zostały uczynione przez spadkodawcę w czasie, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego (art. 984 § 2 k.c.). Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a cen z chwili ustalania zachowku.

Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny, nie zalicza się kosztów wychowania i kształcenia ogólnego czy zawodowego, chyba że koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

Przykład

wartość czysta spadku - 2.000

żona dostała darowiznę - 200

B dostała darowiznę - 200

substrat zachowku - 2.400 -> II etap

(3) wyrażenie w pieniądzu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku, czyli pomnożenie wyników pierwszego i drugiego etapu

Przykład

A i żona - ¹/₆ x 2.400 = 400

B i C - ¹/₈ x 2.400 = 300

(4) doliczenie uprawnionemu do należnego mu zachowku darowizny uczynionej na jego rzecz, jeżeli uprawnionemu do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy

Dolicza się na rzecz jego zachowku darowiznę uczynioną jest wstępnemu

Przykład

A -> 400 - 0 (darowizny) = 400 -> zachowek

Ż -> 400 - 200 = 200

B -> 300 - 200 = 100

C -> 300 - 0 = 300

Przesłanki roszczenia o zachowek

Roszczenie o zachowek to roszczenie o wypłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku lub jego uzupełnienie.

Art. 991 § 2 k.c. - roszczenie przysługuje uprawnionemu, jeżeli nie otrzymał należnego zachowku:

- w postaci darowizny uczynionej przez spadkodawcę;

- w postaci powołania do spadku;

- w postaci zapisu.

Jeżeli uprawniony do zachowku otrzymał już pewną kwotę z wyżej wymienionych tytułów, ale jest ona mniejsza od należnego mu zachowku, może żądać sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku.

Zakres roszczenia o zachowek

Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku lub jego uzupełnienia kieruje się do spadkobiercy.

Zobowiązanym może być zarówno spadkobierca który sam również jest uprawniony do zachowku lub taki, który uprawniony nie jest. W pierwszym przypadku spadkobierca podlega ochronie na podstawie art. 999 k.c., jego odpowiedzialność ogranicza się bowiem tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek. W drugim przypadku roszczenie o wypłatę zachowku lub jego uzupełnienie może być również kierowane przeciwko osobie, która otrzymała darowiznę doliczoną do spadku. Roszczenie to ma charakter subsydiarny, może być bowiem podniesione dopiero wówczas, gdy uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy.

Obdarowany zobowiązany jest do wypłaty zachowku tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku ponosi odpowiedzialność tylko do wysokości nadwyżki ponad swój własny zachowek.

W każdym jednak przypadku przysługuje mu tzw. facultas alternativa. Może bowiem zwolnić się z obowiązku wypłaty zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny.

Jeżeli jest kilku obdarowanych, zgodnie z art. 1001 k.c., obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność z tytułu zachowku dopiero wówczas, gdy uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od osoby obdarowanej później.

Przedawnienie roszczeń o zachowek

Roszczenia uprawnionych z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat 3 od ogłoszenia testamentu, a gdy kierowane jest przeciwko obdarowanemu przedawnia się z upływem lat 3, ald od otwarcia spadku.

Ochrona spadkobiercy uprawnionego do zachowku

Spadkobierca, który sam jest uprawniony do zachowku zawsze odpowiada tylko do wysokości nadwyżki ponad swój własny zachowek za:

- zachowki innych uprawnionych

- zapisy i polecenia, którymi obciążył go spadkodawca.

Dział spadku

Dział spadku jest ostatnim etapem postępowania spadkowego, który rodzi następujące skutki:

- ustaje wspólność majątku spadkowego, co powoduje w konsekwencji, że każdy ze spadkobierców staje się wyłącznym właścicielem rzeczy, które dotychczas były wspólne;

- dział spadku powoduje zmiany odpowiedzialności za długi spadkowe z odpowiedzialności solidarnej na pro rata parte;

- zgodnie z art. 1035 k.c. dział spadku opiera się na odpowiednim stosowaniu przepisów o zniesieniu współwłasności w częściach ułamkowych.

Dział spadku może być umowny lub sądowy. Umowny dział spadku następuje na podstawie umowy między wszystkimi spadkobiercami. Natomiast dział sądowy spadku dokonywany jest na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.

W niektórych przypadkach dopuszczalne jest także żądanie działu spadku na wniosek innej osoby niż spadkobierca.

Żądanie działu spadku nie ulega przedawnieniu, a więc może być podniesione w dowolnym czasie, nawet po kilku czy kilkunastu latach istnienia wspólności majątku spadkowego.

Umowny dział spadku

Umowa o dział spadku jest umową o przeniesienia na poszczególnych spadkobierców praw majątkowych, które objęte były dotychczas wspólnością. Umowa o dział spadku nie wymaga szczególnej formy, chyba że do spadku należy nieruchomość. Wówczas zgodnie z art. 1037 § 2 k.c. umowa o dział spadku powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego (ad solemnitatem). W braku tej formy nieważna będzie cała umowa o dział spadku, a nie tylko to postanowienie, które dotyczy podziału nieruchomości.

W umowie o dział spadku wymagany jest udział wszystkich spadkobierców, chociaż jednocześnie przyjmuje się, że oświadczeń woli nie muszą złożyć równocześnie.

Spadkobiercy dokonując działu spadku mają przyznaną znaczną swobodę, w szczególności umowa może obejmować cały spadek lub może być ograniczona tylko do części spadku. Spadkobiercy nie są też związani potencjalnymi wskazaniami spadkodawcy. Wola spadkodawcy nie jest dla nich wiążąca.

Zawierając umowę o dział spadku spadkobiercy powinni jednocześnie dokonać pomiędzy sobą wszelakich rozliczeń, w szczególności dotyczących nakładów na spadek, pobierania pożytków, spłaty części długów.

Umowa o dział spadku podobnie jak każda umowa nie może być dotknięta jedną z wad oświadczenia woli.

Ustawodawca w sposób szczególny uregulował możliwość uchylenia się od skutków prawnych umowy o dział spadku zawartej pod wpływem błędu. Uchylenie się jest możliwe tylko wtedy gdy:

- błąd dotyczył stanu faktycznego;

- błąd który strony uważały za niewątpliwy.

Zgodnie z orzeczeniem SN z 1967 roku spadkobierca może uchylić się od skutków prawnych umowy o dział spadku zawartej pod wpływem błędu w terminach ogólnych (rok od odkrycia błędu). Błąd może być wywołany także podstępnie.

Sądowy dział spadku

Sądowy dział spadku dokonywany jest przez tzw. sąd spadku -> sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Zgodnie z k.p.c. na żądanie uczestnika złożone najpóźniej na pierwszej rozprawie sąd spadku może przekazać sprawę sądowi rejonowemu w którego okręgu znajduje się majątek spadkowy lub znaczna jego część lub sądowi rejonowemu w którego okręgu zamieszkują wszyscy spadkobiercy.

Wnioskodawca

Wniosek może złożyć każdy ze spadkobierców, spadkobiercy spadkobierców, a także nabywca udziału w spadku.

W doktrynie powstał spór czy uprawnienie do złożenia wniosku o dział spadku przysługuje także nabywcy udziału, ale w przedmiocie należącym do spadku. Zazwyczaj przyjmuje się, że uprawnienie takie przysługuje tylko wtedy, gdy jest to przedmiot znacznej wartości, który wyczerpuje prawie caly spadek.

Sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek. Może być ograniczony do części tylko z ważnych powodów.

Sądowy dział spadku jest podziałem stanu czynnego spadku, a więc obejmuje jedynie same aktywa.

Orzeczenie wydane przez sąd ma charakter konstytutywny, przy czym w postępowaniu działowym powinny być także zawarte rozstrzygnięcie dotyczące:

- wzajemnych roszczeń między współspadkobiercami, w szczególności dotyczące poczynionych nakładów lub pobranych pożytków;

- istniejących zapisów, których przedmiotem są rzeczy lub prawa wchodzącego w skład spadku;

- definitywnie rozstrzygnięta powinna być kwestia zaliczenia darowizn.

Etapy sądowego działu sądowego

(1) do majątku spadkowego dolicza się określone darowizny

Doliczenie darowizn co do zasady następuje, gdy chodzi o dziedziczenie ustawowe między zstępnymi lub zstępnymi i małżonkiem. Od zasady tej są dwa wyjątki:

- zgodnie z art. 1039 § 1 k.c. spadkodawca ma możliwość zwolnienia darowizny z obowiązku jej zaliczenia, zwolnienie to może wynikać wprost z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności

- spadkodawca może również nałożyć na innych spadkobierców ustawowych obowiązek doliczenia darowizny, np. na rodziców, rodzeństwo.

Dolicza się do spadku darowizny według stanu z chwili ich dokonania, ale cen z chwili działu spadku.

Do spadku nie dolicza się następujących darowizn:

- drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych w stosunkach danego rodzaju

- kosztów wychowania oraz wykształcenia ogólnego lub zawodowego, chyba że przekraczają one miarę przyjętą w danym środowisku

- nie uwzględnia się pożytków przedmiotu darowizny

(2) obliczenie schedy spadkowej, czyli części należnej każdemu ze spadkobierców

Przykład

pierwszy etap -> masa spadkowa (2.000) + darowizny (600) = 2.600

darowizna A - 200

darowizna B - 0

darowizna C - 400

darowizna Ż - 0

drugi etap -> scheda spadkowa

¼ x 2.600 = 650

(3) zaliczenie na schedę spadkową każdego spadkobiercy darowizny uczynionej na jego rzecz

Przykład

A -> 650 - 200 = 450

C -> 650 - 400 = 250

B i Ż -> 650 - 0 = 650

650 + 650 + 450 + 250 = 2.000

Dalszy zstępny ma obowiązek zaliczenia na swoją schedę spadkową także darowizny uczynionej na rzecz jego wstępnego.

Jeżeli wartość darowizny przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest zobowiązany do zwrotu nadwyżki. W takim jednak przypadku nie uwzględnia się przy dziale spadku ani takiej darowizny ani spadkobiercy zobowiązanego do jej zaliczenia. Spadkobierca będzie jednak ponosił odpowiedzialność za długi spadkowe na ogólnych zasadach.

Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy, zgodnie z art. 1046 k.c. są wzajemnie zobowiązani do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży. Rękojmia co do wierzytelności spadkowych rozciąga się także na wypłacalność dłużnika.

Sposoby podziału majątku spadkowego

Sposób podziału majątku spadkowego opiera się na tych samych sposobach, które odnoszą się do podziału rzeczy.

W pierwszej kolejności powinien być podział fizyczny (w naturze), tzn. przekazanie poszczególnych przedmiotów poszczególnym spadkobiercom. Jednocześnie z tym podziałem mogą być przewidziane dopłaty pieniężne.

Po drugie, jeżeli podział w naturze jest niemożliwy, wchodzi w grę drugi sposób, czyli przyznanie spadku jednemu ze spadkobierców z obowiązkiem spłaty pozostałych. Ze względu na to obciążenie na spadkobiercy, sąd może rozłożyć obowiązek spłat na raty.

Podział cywilny - sprzedaż majątku spadkowego w drodze licytacji i podziału między spadkobierców uzyskanej z tego tytułu kwoty.

Prawo spadkowe przewiduje szczególny rodzaj działu spadku przez wydzielenie schedy spadkowej (art. 1044 k.c.).

Wydzielenie schedy może być dokonane przez sąd na żądanie dwóch lub więcej spadkobierców. Polega ono na tym, że wnioskodawcom przyznany jest pewien przedmiot lub pewne przedmioty należące do spadku jako współwłasność w częściach ułamkowych, np. firma prowadzona przez ojca i synów, córka (siostra) dostała mieszkanie.

26

---