TEZY DO EGZAMINU LICENCJACKIEGO

1.   Corpus Iuris Canonici

2. Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917r.

3. Reforma KPK po Soborze Watykańskim II

4. Kodyfikacja Mikołaja Trąby

5. Realizacja reformy trydenckiej w Polsce

6. Prawo kościelne

7. Dyspensy

8. Obowiązki i uprawnienia duchownych

9. Kuria diecezjalna

10. Rada Kapłańska i Rada Duszpasterska

11. Proboszcz jednostkowy i zespołowy w parafii

12. Podział instytutów życia konsekrowanego

13. Przyjęcie do instytutu

14. Pojęcie i podział profesji zakonnej

15. Formacja zakonna

16. Apostolstwo zakonników

17. Opuszczenie i wydalenie z instytutu

18. Instytuty świeckie: geneza i aktualny stan prawny

19. Stowarzyszenia życia apostolskiego: powstanie i obowiązującą regulacja prawna

20. Prawo do sakramentów

21. Wspólne praktyki sakramentalne ochrzczonych

22. Jednolitość dyscypliny sakramentalnej

23. Chrzest: szafarz, podmiot, rodzice chrzestni

24. Specyfika sakramentu bierzmowania i jej implikacje prawne

25. Szafarz Eucharystii

26. Uczestnictwo w Najświętszej Eucharystii

27. Ofiary mszalne

28. Sprawowanie sakramentu pokuty

29. Szafarz i podmiot sakramentu pokuty

30. Szafarz i podmiot sakramentu namaszczenia chorych

31. Szafarz i podmiot święceń

32. Przeszkody małżeńskie

33. Małżeństwa mieszane

34. Konsens małżeński

35. Kanoniczna forma zawarcia małżeństwa

36. Prowizja kanoniczna

37. Alienacja w prawie kanonicznym

38. Zasady zarządzania majątkiem kościelnym

39. Prawa i obowiązki stron w procesie

40. Wniesienie skargi powodowej

41. Dowód ze świadków

42. Wyrok

43. Kompetencje miejscowego trybunału kościelnego w sprawach małżeńskich

44. Postępowanie kanonizacyjne na terenie diecezji

45. Dowodzenie w postępowaniu kanonizacyjnym

46. Natura przestępstwa kościelnego

47. Pojęcie i podział kar kościelnych

48. Wymiar kar ferendae sententiae

49. Pojęcie Kościoła i jego ustrój hierarchiczny

50. Stosunek Kościoła do państwa w aspekcie historycznym

51. Przeszkody małżeńskie wg polskiego kodeksu rodzinnego

52. Praworządność - pojęcia, gwarancje

53. Kodyfikacja prawa Kościołów wschodnich: rys historyczny i układ KKKW

54. Pojęcie obrządku i Kościoła sui iuris. Systematyka Kościołów sui iuris

55. Sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego. Różnice w dyscyplinie z Kościołem łacińskim

56. Prawo małżeńskie katolickich Kościołów wschodnich. Porównanie z prawem Kościoła łacińskiego

57. Ważniejsze problemy związane z zawieraniem małżeństw katolików z prawosławnymi

58. Podstawowe pojęcia i rodzaje obrządków w Kościele

59. Wolność sumienia i wyznania w ustawodawstwie RP

60. Problem osobowości prawnej Kościoła w ustawodawstwie RP

Teza 1. Corpus Iuris Canonici

Termin ten odnosimy do zbioru dokumentów prawnych, posiadającego względną powagę prawną lub przynajmniej ogólnie uznanego. Dokumenty te publikowane łącznie, mają różny charakter prawny i różną moc obowiązującą.

Corpus Iuris Canonici - nie jest kodeksem prawa kościelnego, lecz zbiorem takich właśnie dokumentów. Pod względem materialnym zamknięty został w 1503r., a pod względem formalnym przez fakt wydania go przez korektorów rzymskich w 1582r. Nazwa Corpus Iuris Canonici pojawia się po raz pierwszy w breve Grzegorza XIII Qum pro munere z 01.07.1580r., a przyjętą ją oficjalnie po edycji lyońskiej tego zbioru w 1671r. Ostatnia edycja Emila Friedberga - Lipsk 1879-1881, powtórzona w 1922 i 1928 r.

Obejmuje on sześć zbiorów:

• Dekret Gracjana;

• Dekretały Grzegorza IX

• Liber Sextus

• Klementyny

• Ekstravagantes Jana XXII;

• Ekstravagantes Communes.

Nie jest zbiorem autentycznym, powszechnym, jedynym i ekskluzywnym. Każda część tego zbioru zachowała natomiast swoją wartość prawną.

• Dekret Gracjana

• Gracjan był Włochem, kamedułą z klasztoru św. Feliksa z Bolonii. Będąc magistrem teologii zaczął jako pierwszy zaczął nauczać prawa kanonicznego jako odrębnej dyscypliny, zw. teologia praktyczną zewnętrzną. Zmarł ok. 1160r.

• Powstanie zbioru datowano początkowo na 1151r, ale badania wskazują na rok 1140-1141.

• Nazwy zbioru:

• Concordia disordantium canonum

• Decreta, Decretum

• Corpus decretorum

• Podział - na 3 części /partes/

• cz. I - dzieli się na 101 dystynkcji, a te z kolei na kanony lub capita. Dystynkcja jest sformułowaniem jakiejś zasady prawnej, którą Gracjan udowadnia lub wyjaśnia fragmentami tekstów źródłowych /auctoritates/ i wiąże w całość swymi uwagami /dicta/. Odnotowuje również pochodzenie tekstów /inscryptia/.

• initium - dystynkcje 1-20 - omawia pojęcie, podział i źródła prawa

• tractatus ordinatorum - dystynkcje 21-80 - o osobach duchownych w ogólności, ich obowiązkach, prawach, warunkach i przeszkodach do święceń, urzędach kościelnych

• epilogus - dystynkcja 81-101 - przymioty biskupów, utrzymanie duchowieństwa, śpiew kościelny, akcje charytatywne, stosunek władzy kościelnej do świeckiej;

• cz. II - causae - zawiera 36 przypadków prawnych - tzw. causae, na podstawie których autor wysuwa pytana o charakterze prawnym - quaestiones i udziela odpowiedzi na podstawie źródeł. Causa 33, q.3 - traktat o pokucie ujęty w 7 dystynkcji.

• cz. III - de consecratione - to 5 dystynkcji - o Eucharystii, chrzcie, bierzmowaniu, miejscach i czasach świętych, sakramentaliach

• wartość prawna - nigdy nie był to zbiór autentyczny lecz prywatnym. Teksty cytowane w Dekrecie zachowały taką wartość prawną jaką posiadały same w sobie. Porządkowa ł jednak prawo kościelne i służył jako źródło formalne do nauki prawa kanonicznego. Pewne rozstrzygnięcia z czasem stały się powszechnie przyjmowane i obowiązujące. Rozstrzygnięcia Dekretu tworzyły prawo zwyczajowe.

• Dekretały Grzegorza IX

• Papież Grzegorz IX /1227-1241/ powierzył swemu kapelanowi, hiszpańskiemu zakonnikowi - Rajmundowi de Penafort /+1275/, wykładowcy prawa w Bolonii i autorowi licznych prac z zakresu prawa i teologii moralnej, stworzenie nowego zbioru dekretałów. Rozpoczął on pracę w 1230r.

• zbiór ten został promulgowany oficjalnie 05.09.1234, bullą Rex Pacyficus.

• zbiór nie miał oficjalnej nazwy - dzisiejsza nazwa to Decretales Gregorii lub Liber Extra

• podział zbioru: 5 ksiąg /wg koncepcji Bernarda z Pawii +1213/, te dzieliły się na tytuły i na capitula

• iudex - (sędzia, ustawodawca) -normy ogólne, urzędy i święcenia w Kościele

• iudicium -(sąd) - prawo procesowe z wyjątkiem karnego

• clerus - (duchowieństwo)- prawo osobowe, majątkowe, zakonne, sakramentach, miejscach i czasach świętych

• conubia - (małżeństwo) - prawo małżeńskie

• crimen- (przestępstwo) - prawo karne- materialne i formalne, kary, proces karny

• źródłami były: dekretały papieskie, Kanony Apostolskie, akta soborów powszechnych /III i IV Lateraneński/, akta synodów partykularnych Wschodu i Zachodu, pisma Ojców Kościoła, prawo cywilne rzymskie i germańskie. Formalnie Korzystał on z 5 poprzednich kompilacji, które uzupełnił i dostosował - to nowa redakcja norm prawa.

• metoda pracy - opuszczał nieaktualne dekrety, teksty sprzeczne lub powtarzające się, przestawiał tytuły i capitula, dodał nowe dekretały Grzegorza IX, komentował niejasności.

• Wartość prawna - jest to zbiór:

• zbiór autentyczny - ogłoszony przez kompetentną władzę, teksty w nim zawarte bez względu na pochodzenie i pierwotną wartość otrzymały moc prawa (poza tekstami objaśnień - inskrypcje)

• powszechny - normy w nim zawarte odnosiły się do wszystkich wiernych, których dotyczyły, wszystkie teksty stały się prawem powszechnym (poza tekstami opisowymi, czy historycznymi)

• jeden - wszystkie normy w nim zawarte, bez względu na czas powstania promulgowano jednocześnie i pochodziły od jednego ustawodawcy

• ekskluzywny - wyłączność względna - nakaz posługiwania się tylko nim w szkołach i praktyce Kościoła. Wyłączność względna zbioru - nie znosił wartości prawnej Dekretów Gracjana, ponieważ go nie uwzględniał. Moc straciły tylko normy sprzeczne z Dekretałami Grzegorza. Zachował też moc wszelkie przepisy partykularne w innych zbiorach niesprzeczne z wyżej wymienionym.

• Liber sexstus Bonifacego VIII

• Dekretały Grzegorz nie zaradzały wszystkim potrzebom Kościoła. Potrzeba było nowych uregulowań w takich sprawach jak: zakony, wyprawy krzyżowe, stosunki państwo-Kościół. Odbyły się 2 sobory w Lyonie, następni papież też wydawali swe ustawy. Początkowo ustawy te dołączano do Dekretałów ale ich liczba wciąż rosłą, powodując niejasność i brak pewności w wyjaśnianiu i stosowaniu prawa.

• Uporządkowaniem zajął się Bonifacy VIII zlecając to zadanie prawnikom: Wilhelmowi de Mandagoto, Berengariuszowi Frendoli, Ryszardowi Petroniuszowi de Senis. Mogli pomijać, zmieniać i przerabiać prawo, byle by zyskać pewność i jasność. Prace trwały 2 lata.

• Zbiór promulgował papież 3.03.1298 bullą Sacrosanctae Romanae Ecclesiae, przesyłają do uniwersytetów.

• Nazwano ją Liber sextus - bo była jakby uzupełnieniem Dekretałów Grzegorza IX,

• Podział na 5 ksiąg - układ zgodny z Dekretałami, choć pewne tytuły pominięto (z braku materiału) - zawiera 76 tytułów i 359 capitula. Uwzględniono kanony soborów liońskich i dekrety papieskie (od Grzegorza IX do Mikołaja III i Bonifacego VIII), dołączono 88 reguł prawnych pochodzących ze szkoły bolońskiej. Pominięto normy prawne mające czasową wartość, zbędne i sprzeczne. Ma on charakter bardziej abstrakcyjny, ogólny i upodobnia się do nowożytnych kodyfikacji.

• Cechy i wartość zbioru:

• autentyczny - wszystkie teksty prawne w zbiorze są prawem kościelnym

• powszechny - normy prawne bez względu na są poprzednią obowiązywalność teraz odnosiły się do całego Kościoła

• jeden - jako normy ogłoszone przez jednego papieża w jednym czasie

• wyłączny - obowiązywały tylko te normy włączone do zbioru z wyjątkiem tzw. dekretałów zastrzeżonych, które choć nie zawarte w zbiorze obowiązywały (ich nazwy lub treść podaje Liber sextus). Moc prawną utraciły te ustawy z Dekretu Gracjana i Dekretałów Grzegorza, które są sprzeczne z Liber Sexstus

• Klementyny - Constitutiones Clementinae

• Powstanie zbioru jest dość zawiłe. Na zakończenie soboru Wienneńskiego papież Klemens V /1305-1314/ kazał odczytać uchwały, choć moc obowiązująca miały otrzymać po ostatecznej redakcji i przesłaniu do uniwersytetów.

• Ogłosił ją jako Liber septimus - stanowiącą dodatek do Liber sextus. Zanim jednak promulgował go bullą Cum nuper, zmarł nagle i zbiór nie został uznany za obowiązujący.

• Jego następca Jan XXII przejrzał i poprawił ten zbiór promulgując go bullą Quoniam nulla 25. 10.1317. Nazwa Liber septimus nie przyjęła się używano nazwy Constitutiones Clementis V, lub Clementinae.

• Obejmuje on tylko konstytucje Klemensa wydana na soborze w Vienne lub poza nim i konstytucje Bonifacego VIII - Super cathedram oraz Urbana IV - Transiturus.

• Podział na 5 ksiąg - jak w 2 poprzednich, 52 tytuły i 106 capitula. Skrócono i zmieniono niektóre teksty.

• Po promulgacji Jana XXII - był zbiorem autentyczny, powszechnym i jedynym. Brak było mu jednak wyłączności odnośnie ustaw wydanych po roku 1298. One nadal obowiązywały. Moc utraciły ustawy sprzeczne z tym zbiorem.

• Extravagantes

• Początkowo nazywano tak dekrety i konstytucje pozostające poza Dekretałem Gracjana. Część z nich włączono do Dekretałów Grzegorza IX i Liber sextus Bonifacego VIII. Ostatecznie nazwa ta przylgnęła do dekretów pozostających poza Klentynami. Nie tworzono z nich nowych zbiorów lecz dołączano do już istniejących, lub łączono chronologicznie bez dbałości o uporządkowanie. Dopiero pod kon. XV w. tym zbiorom ostatecznej redakcji przez Francuza Jana Chappuis.

• Sporządził on 2 zbiory:

• Extravagantes Jana XXII - podział na - 14 tytułów i 20 capitula zawierały 20 dekretałów Jana XXII

• Extravagantes communes - powszechne - dekretały, które były powszechnie uznane, choć nie było pewności co do ich znaczenia prawnego. W pierwszej red.zebrał 70 dekretałów, w drugiej 74. Podział na tytuły i capitula.

• Dzięki temu uwzględniały je późniejsze redakcje prawa kanonicznego. Były to jednak zbiory prywatne, nie nadawały więc dekretałom powagi prawnej. Zachowały tylko taką powagę jaką nadali im prawodawcy od których pochodziły.

Teza 2. Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r.

• przyczyny powstania

• Po Corpus Iuris Canonici - miało miejsce jeszcze 5 soborów: Konstancji 1414-1418; Bazylejski 1431-1445; Lateraneński V 1512-1517; Trydencki 1545-1563 i Watykański I 1869-1870, które podjęły wiele znaczących uchwał dla reformy kościoła, umocnienia dyscypliny, obrony wiary. Powstały także zbiory prywatne dokumentów papieskich - tzw. Bullaria. Cześć dokumentów wydawała także Kuria Rzymska.

• XIX w. przyniósł zmiany spowodowane rewolucją francuską, romantyzmem i oświeceniowymi ideami i nurtami myślowymi i potrzebę zreformowania prawa kościelnego. Początek dał Pius IX - kodyfikacji nie dokończono.

• Pius X w 1904 r. zapowiada odnowienie prawa kościelnego i rozpoczyna od ustanowienia komisji kardynalskiej do spraw przyszłej kodyfikacji pod przewodnictwem P. Gasparriego.

• Komisja ta dobrała sobie konsultorów w liczbie ok. 50 prawników. Zebrano też propozycje episkopatów krajów europejskich i opinie profesorów.

• Projekt ukończono po 8 latach (1912). Następnie rozesłano biskupom do zaopiniowania, a w 1916r. podano go do zaopiniowania kardynałom Kurii Rzymskiej.

• Pius X zmarł nie dokończywszy dzieła w 1914 r. Jego następca Benedykt XV kontynuował prace i 4.12.1916 r. zapowiedział jego promulgację.

• promulgacja i systematyka

• Promulgacja nastąpiła 27.05.1917 r. w uroczystość Zesłania Ducha Św. konstytucją Providentissima Mater Ecclesia, obowiązywał od 19. 05. 1918r.

• Zbiór prawa nie stanowił już kompilacji lecz kodeks upodobniony do nowożytnych. Odszedł od kazuistycznych dekretałów. Przepisy w krótkich, jasnych normach nakazujących lub zakazujących bez podania motywów.

• Układ: 5 ksiąg nawiązujących do kryteriów Instytucji Justyniana i Gajusa. Księgi dzielą się na części, działy, tytuły, rozdziały i artykuły. Najmniejsza jednostka to kanon - 2414 w CIC

I - Normae generales - ogólne zasady

- ustawa kościelna

- zwyczaj

- rachuba czasu

- reskrypty, przywileje, dyspensy

II - De personis - duchowni

- zakonnicy

- świeccy

III- De rebus - o sakramentach

- miejsca i czasy święte

- kult Boży

- nauczanie

- dobra doczesne Kościoła

- beneficja i inne instytuty niekolegialne

IV - De processibus - sądy kościelne

- proces beatyfikacyjny i kanonizacyjny

V - De delictis et poenis - przestępstwa i kary

• cechy Kodeksu :

• jeden, autentyczny, powszechny, ekskluzywny

• obowiązuje zasadniczo kościół łac., chyba, ze co innego stanowi norma

• pierwsza pełna kodyfikacja w historii Kościoła

• zwięzłość w formułowaniu norm - usunięto sprzeczności

• zwrócił uwagę na rozwój życia religijnego i moralnego

• o sprawach zew. dla Kościoła umiarkowanie

Wady:

• niewłaściwe rozłożenie materiału - wadliwa systematyka , szczególnie w III księdze

• zbytnia zwięzłość w pewnych sprawach powoduje niejasność przy wykładzie

• brak konsekwencji terminologicznej i jednolitości w redakcji.

Teza 3. Reforma KPK po Soborze Watykańskim II

• Przesłanki merytoryczne (zasady) kodyfikacji prawa po S.W.II

• Po ukazaniu się KPK 1917 r. wciąż pojawiały się nowe ustawy , które z zamysłem Benedykta XV winne być wprowadzone do Kodeksu. Ale postulatu tego nie spełniono.

• Wydawano nowe zbiory ustaw np. Leges Ecclesiae X. Ochoa - obejmujący lata 1917-1972, chronologiczny, wydany w 4 tomach.

• Jan XXIII zapowiadając zwołanie Soboru wspomniał też o potrzebie odnowy prawa w duchu aggiornamento i w centrum postawić prawdę o kościele jako ludzie Bożym. Pierwsza komisja ds. reformy KPK została ustanowiona w 1963r. pod przewodnictwem kard. Piotra Ciriaci

• Myśl tę podjął Paweł VI, a 6.05.1965 r można uznać za początek prac kodyfikacyjnych. Papież zapowiedział powstanie 2 kodeksów - dla kościoła łacińskiego i dla kościołów wschodnich.

• po śmierci kard. P. Ciriaci w 1967r. na przewodniczącego wybrano abp Peryklesa Felici, a po jego śmierci w 1982r. został nim Rozalius Castillo Lara

• W samej redakcji kanonów nowego KPK konsultorów wiązały merytoryczne wskazania papieża Pawła VI z 1967r., zasady ujęte w 10 punktach:

• nowy KPK ma mieć charakter prawniczy - nie zbiór reguł wiary i moralności

• przepisy maja obejmować porządek zew., a tam gdzie domaga się tego dobro duchowe, także wew.

• przepisy winne nieć na uwadze wzrost życia nadprzyrodzonego i ujawniać ducha miłości, łagodności, umiaru

• KPK winien określić pozytywnie zakres władzy biskupa wg dekretu soborowego Christus Dominus

• zasada pomocniczości - większa autonomia dla ustawodawstwa partykularnego. Zasady najważniejsze rozstrzygnięte jednakowo dla całości Kościoła. Prawo procesowe winno przybrać ogólniejszą formę, pozwalając trybunałom partykularnym na opracowanie własnych norm.

• zaakcentować ochronę praw osoby

• celem ochrony praw osoby należy wprowadzić trybunały administracyjne, rozpatrujące szybko sprawy przewidziane przez prawo

• zasada terytorialności w odniesieniu do wykonywania jurysdykcji kościelnej, ale nie może on stanowić elementu konstytutywnego dla ludu Bożego

• zredukować liczbę kar, a latae sententiae mają należeć do rzadkości

• układ KPK należy zmodyfikować stosownie do dekretów soborowych i kryteriów naukowych

• KPK 1983 - promulgacja, systematyka

• Wydanie obecnego kodeksu poprzedziło opracowanie schematów z 1977r. 1980r., które przedstawiano do konsultacji i opiniowania Konferencjom Ep., uniwersytetom, dykasteriom Kurii Rzymskiej, Unii Przełożonych zakonnych. Uwagi te rozpatrywano i nanoszono. Całość przedstawiono papieżowi do promulgacji 22.04.1982 r. Papież zasięgnął opinii biegłych i nie zgodził się na ponowną generalną konsultację, ponieważ przedłużyła by ona znacznie moment tak potrzebnego Kościołowi Kodeksu. Zapowiedź bliskiej promulgacji pojawiła się 23.12. 1982 r. podczas Bożonarodzeniowego spotkania papieża z pracownikami Kurii Rzymskiej.

• Ogłoszenie nowego KPK nastąpiło w dniu 25.01.1983r. /w 20 rocznicę zapowiedzi reformy Kodeksu dokonanej prze Jana XXIII/, konstytucją apostolską Sacrae disciplinae leges. Tytuł Kodeksu - Codex Iuris canonici auctoritate Joannis Pauli PP. II promulgatus. Obowiązywać zaczął od I niedzieli Adwentu - 27. 11. 1983 r.

Układ:

• Zawiera 7 ksiąg - 1752 kanony - poprzedzone wstępem, w którym zamieszczono Konstytucję promulgującą oraz wprowadzenie (prefatio) będące historią kodyfikacji prawa kanonicznego.

• I księga - De normis generalibus - 203 kan. -ustawy, zwyczaj, dekret ogólny, akty administracyjne, osoby fizyczne i prawne, władza rządzenia, urzędy kościelne, rachuba czasu

• II księga - De populo Dei - 543 kan. - 3 części:

• I cz. - o wiernych - prawa i obowiązki wiernych, szafarze (duchowni), stowarzyszenia wiernych,

• II cz. - o ustroju hierarchicznym Kościoła - papież, kolegium biskupów, Synod biskupów, kardynałowie, Kuria Rzymska, kościoły partykularne i ich władza

• III cz. - o instytutach życia konsekrowanego

• III księga - De ecclesiae munere docendi - 87 kan. - posługa słowa, misyjna działalność Kościoła, wychowanie katolickie (szkoły, uniwersytety katolickie), środki społecznego przekazu, wyznanie wiary

• IV księga - De ecclesiae munere sanctificandi - 420 kan. - 3 części

• I cz. - sakramenty św.

• II cz. - pozostałe akty kultu Bożego

• III cz. - czasy i miejsca św.

• V księga - De bonis Eccelsiae temporalibus - 57 kan. - o majątku doczesnym Kościoła, nabycie, administracja, darowizny, alienacja

• VI księga - De sanctionibus in Eccelsia - 89 kan. - przestępstwa i kary

• VII księga - De processibus - 353 kan, 5 części - o procesach w ogólności, o procesie spornym, proces małżeński, proces karny, proces administracyjny

Teza 4. Kodyfikacja Mikołaja Trąby

• osoba

• Mikołaj Trąba - ur. w 1358, w 1410 - został arcybiskupem lwowskim, w 1412 - arcybiskupem gnieźnieńskim. Brał udział w soborze w Konstancji /1414-1418/. gdzie w 1418 r. otrzymał tytuł prymasa /zdobył ten tytuł dla Polski/. Jako prymas otrzymał także powstałą w 1412 r. w granicach polski - metropolię lwowską Zwołał synody w Uniejowie - 1414 r i Wileńsko-kaliski - 1420 r.

• kodyfikacja

• w 1413 r. uzyskał bullę papieża Jana XXIII, zezwalającą na dokonanie kodyfikacji na synodzie prowincjonalnym dla Kościoła w Polsce. Papież pozwolił zebrać, uzupełnić i dostosować do prawa powszechnego.

• po śmierci Jana XXIII, Mikołaj Trąba postarał się o takie pozwolenie u Marcina V /bulla z 1418r./

• pracę ukończono w 1420 r. i poddano badaniu projekt, ale ponieważ materiału było zbyt dużo i zgłoszono dużo poprawek - synod przeniesiono do Kalisza na 25.09.1420r. i tam dokonano ostatecznie promulgacji

• celem kodyfikacji było - ponieważ statuty były rozproszone, część przedawniła się, a część była uciążliwa w stosowaniu, konieczna okazała się nowa kodyfikacja. Miała ona odpowiadać potrzebom czasu, zachować stare przepisy, które okazywał się pożyteczne, a usunąć niepraktyczne i zbyteczne.

• zbiór Mikołaja Trąby - był zbiorem urzędowym, ekskluzywnym, gdyż poprzednie statuty traciły moc

• układ zbioru: podział na 5 części /iudex, iudicium, clerus, connubia, crimen/ - zawierał w sumie 67 statutów

• źródła: statuty synodów polskich z XIV w. przede wszystkim tych legackich, które były zwoływane celem upowszechnienia prawa obowiązującego w całym Kościele. Dodatkowo statuty synodów węgierskich, praskich, magdeburskich. Za wzór służyła kodyfikacja praska z 1359 r.

Teza 5. Realizacja reformy trydenckiej w Polsce

• postanowienia Soboru

Obrady rozpoczęto 13 grudnia 1544 r., w Trydencie - mieście na pograniczu Włoch i Niemiec. Sobór ten podjął wiele spraw atakowanych przez protestantyzm. Koncentrowały się one wokół dwóch filarów: dogmatycznego i dyscyplinarnego (prawniczego).

• orzeczenia dogmatyczne obejmowały m.in.:

• naukę o dwóch źródłach wiary Pismo św. i Tradycja,

• naukę o grzechu pierworodnym, usprawiedliwieniu,

• uściślono naukę o sakramentach i o obecności Chrystusa w Eucharystii,

• wyjaśniono istotę kapłaństwa,

• ustosunkowano się do heretyckich naukach zaprzeczających istnieniu czyśćca,

• naukę o odpustach, sakramentalnym charakterze małżeństwa,

• wyłożono naukę o kulcie obrazów i świętych.

• uchwały dyscyplinarne odnosiły się do:

• nakazu nauczania o Piśmie św. w szkołach kościelnych,

• nakaz głoszenia kazania co niedziela i święta pogłębiających wiarę katolicką,

• rezydencji proboszczów i biskupów,

• nakazu regularnych wizytacji parafii przez biskupa,

• obowiązku zakładania seminariów i gruntownego kształcenia duchownych,

• warunków ważnego zawierania małżeństw sakramentalnych,

• zarządzania dobrami kościelnymi,

• zakazu kumulacji stanowisk kościelnych,

• wydania katechizmu kościelnego,

• sporządzenia indeks ksiąg zakazanych,

• poprawienia mszału, brewiarza, tekstu Wulgaty.

Sobór trwał 18 lat z trzema dłuższymi przerwami i zakończono go 4 grudnia 1563 r. Bullą z 26 stycznia 1564r., "Benedictus Deus", Pius IV, zatwierdził uchwały soboru.

• sytuacja w Polsce

Znaczna ilość protestantów zasiadała w sejmie jako posłowie, miała też dostęp do urzędów państwowych. W Polsce chronili się zbiegowie z innych państw, a nasz kraj zyskał nazwę "przytuliska heretyków". Na przestrzeni lat 1551 -1565 zabrano katolikom wiele kościołów i wygoniono wielu proboszczów, grabiono sprzęt i naczynia kościelne, dopuszczano się profanacji. Kryzys ten pogłębiał dodatkowo podział w Episkopacie. Ówczesny prymas Uchański skłaniał się jawnie ku owym nowinkom.

Jedynym z niewielu wpływowych i wiernych obrońców wiary był Stanisław Hozjusz - sekretarz kancelarii królewskiej, a od 1551 biskup diecezji warmińskiej. Zabiegał on u znajomych, przyjaciół, w kapitułach i w urzędach o wszczęcie działań przeciw szerzącej się herezji. Uprosił on papieża o nuncjusza dla Polski. Był nim najpierw surowy i Ludwik Alojzy Lipomano, a następnie doświadczony Jan Franciszek Commendoni, który przybył do Polski w grudniu 1563 r., na sejm do Warszawy. Przed tym ostatnim stanęło trudne zadanie, przekonania władz Polski na czele z królem do przyjęcia postanowień soboru. Zadanie o tyle trudne, że nawet biskupi byli podzieleni i wrogo nastawieni do uchwał soboru. Arcybiskup Uchański /1562-1581/ postulował nawet zwołanie soboru narodowego, co groziłoby odpadnięciem Polski od papiestwa. Duchowieństwo tego okresu bardziej zabiegało o utrzymanie swych majątków niż o powstrzymanie niszczącej herezji.

• realizacja reformy trydenckiej w Polsce

• w Polsce koła popierające protestantyzm odnosiły się krytycznie do postanowień Soboru /celibat duchownych, komunia tylko pod jedną postacią/. Sami biskupi i duchowni z rezerwą traktowali zakazy kumulacji beneficjów i nakaz rezydencji;

• dzięki zabiegom legata papieskiego i króla Zygmunta Augusta przyjęto jednak jego uchwały na sejmie w Parczewie w 1564 r. W tym roku prowincja lwowska przyjęła uchwały na synodzie arcbpa. Pawła Tarły.

• w prowincji gnieźnieńskiej odwlekano zwołanie synodu - St. Ap. obawiała się bowiem, że prymas Jan Uchański przekształci synod prowincjalny w narodowy i wymówi posłuszeństwo papieżowi wzorem innych krajów.

• dopiero wstąpienie na tron Stefana Batorego stworzyło lepszą sytuację do zwołania synodu i odbył się on w Piotrkowie 19 maja 1577 r. pod przewodnictwem legata Wincentego Laureo i prymasa Jana Uchańskiego i z udziałem bikupów obu prowincji - gnieźnieńskiej i lwowskiej;

• ostatecznie potrzeba było kilku synodów by sukcesywnie wprowadzić postanowienia soboru Trydenckiego

• synod prowincjalny w Piotrkowie w 1577 r. - postanowienia

• uczestniczyli w nim m.in.: bp Stanisław Karnkowski z Włocławia, Piotr Myszkowski z Płocka, Łukasz Kościelecki z Poznania, 14 delegatów kapituł i 10 opatów.

• uchwały zawarto w 37 artykułach:

• wyznanie wiary przez biskupów i przyjęcie uchwał soborowych;

• dostosowanie statutów synodalnych do prawa powszechnego wg postanowień soborowych;

• obowiązek zwoływania w wyznaczonym terminie synodów prowincjalnych, a co roku diecezjalnych;

• przywrócić urzędy oficjała i kanclerza i dobierać na nie ludzi wykształconych i biegłych w prawie;

• nakaz noszenia stroju duchownego i tonsury i zwalczanie nietrzeźwości duchownych;

• wezwanie do obrony praw i przywilejów Kościoła. Biskupi mają brać udział w sejmach i sejmikach;

• wybór opatów i obsadzanie beneficjów wg zaleceń soborowych;

• wezwanie do reformy klasztorów - nakaz przebywania w swych klasztorach;

• potwierdzono prawo dziesięciny;

• używanie brewiarza i mszału zatwierdzonych przez Sobór;

• zakaz czytania książek heretyckich i wydawania bez zgody biskupa ksiąg;

• ustalono kwestionariusz odnośnie procesu informacyjnego kandydatów na biskupów;

• małżeństwa kapłanów uznano za nieważne i zagrożono karami; zakaz małżeństw tajnych;

• wyznaczono sędziów duchownych spraw należących do kompetencji St. Ap. i legatów;

• wyznaczono Jakuba Brzeźniackiego, który uchwały synodu przedstawił papieżowi w Rzymie i uzyskał ich aprobatę od Grzegorza XIII - wydane drukiem w 1578r.

• inne synody

• uchwały soborowe i synodu piotrowskiego wprowadzano następnie na synodach diecezjalnych np. w 1563 w Poznanie, w 1565 r. we Wrocławiu /erekcja seminarium duchownego/

• inne synody potrydenckie:

• 1589 - Piotrków - abp Stanisław Krakowski;

• 1607 - Piotrków - abp Bernard Maciejewski;

• 1621 - Piotrków - abp Wawrzyniec Gembicki

• 1628 - Warszawa - abp Jan Wężyk

• 1643 -Warszawa - abp Maciej Łubieński

• zbiór Stanisława Karnkowskiego z 1579 r.

• za podstawę wziął on kodyfikacje Trąby i Łaskiego, uzupełniając je statutami synodów z XVI w. i synodu piotrowskiego z 1577 r.

• podział na 5 ksiąg: w 4 księdze połączył prawo małżeńskie z karnym, a w 5 księdze umieścił statuty synodu z 1577 r.

• zbiór nie został oficjalnie zatwierdzony i promulgowany przez papieża - jest więc zbiorem prywatnym

Teza 6. Prawo kościelne

• prawo w ogólności

• ius - termin pochodzący od: iustitia /sprawiedliwość/, iussum /rozkaz, polecenie/, iungere /zespolić, złączyć/

• pierwotnie ius - oznaczało to co słuszne, sprawiedliwe i konieczne człowiekowi żyjącemu w społeczności

• Celsus - kojarzy prawo ze sztuką stosowania tego co dobre i słusze

• Ulpian - nakazem prawa jest uczciwie żyć, nie szkodzić drugiemu i oddać innym co się im należy

• obok ius w prawie rzymskim było także fas - jako prawo boskie - określające to co godne w świetle religii

• rozróżniano też:

• prawo podmiotowe /ius/ - to moralne i nienaruszalne uprawnienie do posiadania, działania lub żądania tego co się ze słuszności, sprawiedliwości lub ze względu na równość wszystkich ludzi należy. Wypływa ono z prawa naturalnego lub stanowionego przez społeczność ludzką;

• przedmiotowe /lex/ -normy współżycia społecznego, czyli przepisy prawne określające relacje między poszczególnymi jednostkami oraz między nimi a społecznością, celem zapewnienie człowiekowi realizacji jego celów /rozwoju/ a społeczności zapewnienie realizacji dobra wspólnego;

• prawo przedmiotowe dzieli się ze względu na pochodzenie na:

• boskie - ius divinum - naturalne lub pozytywne

• ludzkie - ius humanum - świeckie i kanoniczne

• prawo naturalne - to zbiór norm obiektywnych, powszechnych, niezmiennych, które uzdalniają podmioty rozumne do spełniania aktów moralnie dobrych, a unikania moralnie złych. Jego postawę stanowi odwieczne prawo Boże /lex aetenum/ ustanawiające ład moralny. W prawie naturalnym rozróżniamy trzy rodzaje zasad:

• fundamentalne - pierwszorzędne, których nie potrzeba udowadniać, gdyż są dla człowieka oczywiste np. czyń dobrze;

• wnioski - conclusiones - z logiczną koniecznością wypływają z zasad fundamentalnych, np. nie zabijaj

• wnioski - poznawane tylko z pomocą myślenia refleksyjnego i zasad logicznych np. zakaz eutanazji

• prawo pozytywne Boże - zostało dane w objawieniu

• prawo pozytywne świeckie - obowiązuje także wierzących w sumieniu jeśli:

• jest godziwe - tzn. zgodne z prawem Bożym naturalnym i pozytywnym;

• wydane przez prawowitą władzę ze względu na dobro wspólne, z zachowaniem równouprawnienia

• możliwe do zachowania;

• prawo kanoniczne

• etymologia - ius canoniucum:

• od canon - coś stałego, niezmiennego, wzorzec, prawidło, norma postępowania - od grec. słowa oznaczającego pion murarski;

• od XII w. terminem używanym jest ius ecclesiasticum - prawo kościelne - dotyczy Kościoła i przez niego jest stanowione;

• inne nazwy: ius sacrum /ze względu świętość spraw jakie regulowało/, ius divinum /w przeciwieństwie do prawa świeckiego określanego jako ius humanum/, ius pontificium /w przeciwieństwie o prawa cesarskiego/, ius decretalium /bo zawarte w dekretałach papieskich/.

• definicja

• ogólnie - to zbiór ustaw wydanych przez kompetentną władze kościelną, stojących na straży jedności tych, co żyją we wspólnocie Chrystusowej, oraz wspomagających Kościół jako społeczność wiernych w dążeniu do jej celu. Nie jest więc wyrazem panowania nad wiernymi, lecz służy realizacji zbawczej misji Chrystusa jaką spełnia Kościół poprzez posługę nauczania, uświęcania, pasterskiego rządzenia.

• wg św. Tomasza - to rozumne zarządzenie służące realizacji dobra wspólnego, wydane przez tego, który ma pieczę nad społecznością, należycie promulgowane. Lex est nihil aliud quaedam ordinatio rationis ad bonum commune ab eo qui curam communitatis habet [legitime ] promulgata.

• podział prawa kanonicznego

• ze względu na źródło - prawo Boże i czysto kościelne

• ze względu na zasięg terytorialny - powszechne /ius universale/ i partykularne /ius particulare/;

• ze względu na zasięg personalny - ogólne, obejmujące wszystkich wiernych /ius generale/ i szczególne /ius singulare/, tylko dla pewnej kategorii osób w Kościele

• ze względu na formę - prawo pisane /ius scriptum/ i niepisane, zwyczajowe /ius consuetudinarium/;

• ze względu na obrządek - prawo Kościoła łacińskiego /ius Ecclesiae latinae/ i Kościołów wschodnich /ius Eccelsiarum Orientalium/;

• ze względu na moc wiążącą - bezwzględnie obowiązujące, nie można go zmienić nawet ugodą zainteresowanych /ius cogens/ i względnie obowiązujące, obowiązuje pod warunkiem, że w danej sprawie nie wydano innych przepisów partykularnych, lub nie uzgodniono czegoś innego /ius dispositivum/;

• ze względu na sankcje karne:

• ius plusquamperfectum - nieważność aktu wykonanemu wbrew prawu i sankcja karna

• ius perfectum - nieważność aktu bez sankcji karnych

• ius minusquamperfectum - ważność czynności ale z sankcją karną

• ius imperfectum - niezachowanie go nie powoduje żadnych skutków prawnych

• ze względu na przedmiot

• publiczne, dotyczące dobra powszechnego Kościoła /ius publicum/ lub prywatne, gdy dla dobra poszczególnych wiernych /ius privatum/;

• zewnętrzne, gdy reguluje relacje zew. Kościoła /ius publicum externum/, wewnętrzne, gdy dotyczą stosunków wew. Kościoła /ius publicum internum/;

• ustawy kościelne

• etymologiczne - lex - pochodzi od czasownika "ustanawiać" i oznacza akt prawny o charakterze ogólnym, powszechnie obowiązujący, uchwalony we właściwy sposób, przez kompetentną władzę. Wyprowadzany jest także z innych wyrazów:

• legere - czytać - gdyż prawo w postaci norm było zapisywane na tablicach dostępnych publicznie

• eligere - wybierać - ustawa zakłada bowiem wybór czynności sprawiedliwej i rozumnej;

• ligare - wiązać - ustawa ukierunkowuje i zobowiązuje do działania lub jego zaniechania.

• definicja ustawy w prawie kanonicznym:

• na gruncie prawa kanonicznego korzysta się z def. św. Tomasza z Akwinu: Lex est nihil aliud quaedam ordinatio rationis ad bonum commune ab eo qui curam communitatis habet [legitime ] promulgata.

• jest ona normą obowiązująca, a nie tylko radą czy zaleceniem - to autorytatywny nakaz lub zakaz

• ma być rozumna tzn.:

• godziwa - niesprzeczna z prawem Bożym, a treść jej jest moralnie dobra;

• sprawiedliwa - ma na uwadze dobro wszystkich tak odnośnie uprawnień jak obciążeń;

• możliwa do wykonania fizycznie i moralnie - nie może żądać czynów heroicznych;

• pożyteczna - konieczna lub przydatna społeczności;

• jest stałą normą postępowania - wydana na czas nieokreślony, chyba że chodzi o jakąś wyjątkową sytuację

• ma na uwadze dobro wspólne - dobro całej społeczności /niepodzielne/, a pośrednio dobro jednostki

• by obowiązywała musi być właściwie ogłoszona przez kompetentną władzę wraz z wymaganym czasem na zapoznanie się z nią tzw. vacatio legis, po upływie którego zacznie obowiązywać.

• w przypadku Kościoła, który spełnia specjalną misją w świecie, zleconą mu przez Chrystusa, ustawa musi być też ordinatio fidei - porządkiem płynącym z wiary. Prawodawca nie może poprzestać tylko na rozeznaniu rozumowym tego, czego ma dotyczyć norma, musi oprzeć się na porządku wiary, gdyż on jest kategorią podstawową. Ma przestrzegać wymogów wiary /nauki i prawdy Chrystusa/. Nawet większością głosów nie da się odwołać pewnych urzędów, zadań powinności wyprowadzonych wprost z nauki Chrystusa /np. nierozerwalność małżeństwa/. Prawo kościelne odczytywane bez wiary jest bezskuteczne i nieżyciowe. Prawo kościelne jest bowiem szczególnym przekazem wiary, dostosowanym do ducha i mentalności epoki i warunków w jakich żyje człowiek.

Teza 7. Dyspensy

• etymologia

• od grec. oikonomia - oznaczającego racjonalną gospodarkę, dobry zarząd gospodarstwem, a z czasem używano tego pojęcia na określenie rządów Boga nad światem.

• od łac. dispensatio - równo odważyć, sprawiedliwie rozdzielić. To rozumne i miłosierne działanie prawodawcy w sytuacji wyjątkowej. Oznaczało ono uznanie za dozwoloną czynność wyjątkową, tzn. zakazaną prawem lub usprawiedliwienie opuszczenia czynności nakazanej.

• definicja

• jest decyzja administracyjną uwalniająca wiernego od zachowania ustawy czysto kościelnej ze względy na sytuację, celem zabezpieczenia jego dobra duchowego lub materialnego. To zawieszenie /rozluźnienie/ ustawy w pojedynczym przypadku, przy dalszej jej powszechnej obowiązywalności, ma na uwadze dobro osób, dla których zachowanie ustawy byłoby uciążliwe lub szkodliwe. Ustawa ma 2 płaszczyzny:

• treść prawa

• skuteczność - obowiązywalność

• Dyspensa nie zmienia treści prawa, lecz jest ingerencja przełożonego kościelnego w skuteczność ustawy, zakres jej stosowania, sposób i czas wykonania prawa. Wierny ma bowiem realizować siebie wykorzystując duchowe dobro obecne w Kościele i wolą Kościoła jest by każdy wierny rozwijał się prawidłowo we wspólnocie stąd potrzeba korekty prawa w sytuacjach jednostkowych i wyjątkowych. Może się okazać, że dobro wspólne nie pokrywa się z dobrem jednostki i jego zachowanie może się okazać zbyt uciążliwe. W tych jednostkowych sytuacjach - nie zawinionych przez wiernego, ale umotywowanych zyskaniem dobra większego lub wyrównaniem szans wobec wspólnoty innych wiernych - udziela się dyspensy. Sytuacje skłaniające do prośby o dyspensę mogą być różne: zdrowotne, majątkowe, zdarzenia życiowe, obowiązki społeczne. Dyspensa:

• uwalnia wiernego od obowiązku zachowania ustawy ze względu na sytuację;

• zamienia ten obowiązek na inny obowiązek, czynność, postępowanie;

• rodzaje dyspens

• w zakresie zewnętrznym /dotyczy wówczas też zakresu wewnętrznego/

• w zakresie wewnętrznym /nie dotyczy zakresu zewnętrznego/

• wyraźna - wprost wyrażona - pisemnie lub ustnie

• milcząca - ze znaków i gestów odnoszących się normalnie do innych spraw

• domniemana - oparta na przypuszczeniu

• jednorazowa - od razu wywołuje pełen i niepodzielny skutek

• wielokrotna - wyjmuje spod ustawy obowiązek ciągły /np. brewiarz, post/

• przedmiot dyspens - kan. 86

• ustawy kościelne, choć od niektórych Kościół nie zwykł dyspensować

• nie dyspensuje się od ustaw konstytutywnych - określających istotne cechy instytucji prawnych, bądź aktów prawnych /np. prawo celibatu/

• nie dyspensuje się też od prawa Bożego naturalnego i pozytywnego

• zwalnia się z obowiązków dobrowolnie zaciągniętych wobec Boga

• od ślubów prywatnych gdy nie naruszy to dobra innych

• od przysięgi przyrzekającej jeśli dyspensa nie zaszkodzi innym

• od obowiązku dnia świątecznego i dnia pokutnego

• autor dyspensy - władza dyspensowania /kan. 87-89/

Mogą ich udzielać w ramach swej kompetencji ci co posiadają władzę wykonawczą lub ci którym władza dyspensowania przysługuje na mocy prawa lub delegacji

• papież - może dyspensować od wszystkich ustaw kościelnych powszechnych i partykularnych, ale tę władzę deleguje Kurii Rzymskiej, kongregacjom, Penitencjarii Apostolskiej, zastrzegając sobie przypadki szczególne

• biskup diecezjalny - od ustaw powszechnych i partykularnych na swoim terytorium i dla swoich wiernych. Poza ustawami karnymi i procesowymi a także dyspensami zarezerwowanymi Stolicy Apostolskiej

• ordynariusze miejsca /posiadający przynajmniej władzę wykonawczą w diecezji, przełożeni instytutów zakonnych i kleryckich/, w zwykłych przypadkach nie mogą dyspensować od rezerwatów Stolicy Apost., chyba, że zachodzą przypadki:

• w niebezpieczeństwie śmierci

• w przypadku naglącym

• przypadek naglący - causa urgens - występuje wówczas, gdy:

• istnieje trudność odwołania się do Stolicy Apostolskiej /np. trzeba na odpowiedź czekać ok. 1 miesiąca/

• zwłoka grozi poważną szkodą

• gdy w podobnych przypadkach Stolica Apost. zwykła dyspensować.

Mogą wówczas dyspensować od ustaw partykularnych i powszechnych nawet zarezerwowanych Stolicy Apostolskiej. Poza ustawami karnymi, procesowymi i od prawa celibatu duchownego

• proboszcz

• od przeszkód małżeńskich w niebezpieczeństwie śmierci lub wypadkach naglących

• od formy obowiązującej przy zawieraniu małżeństw w niebezpieczeństwie śmierci

• prezbiter, diakon - jako świadkowie kwalifikowani, prawnie delegowani do błogosławienia małżeństw, mają władzę dyspensowania od przeszkód małżeńskich w niebezpieczeństwie śmierci i przypadkach naglących, podobna jak proboszcz

• spowiednik - w zakresie wewnętrznym od przeszkód małżeńskich ale tylko w niebezpieczeństwie śmierci

• przełożony kleryckiego instytutu zakonnego na prawie papieskim i rektor seminarium - mogą dyspensować swoich podwładnych od ślubów prywatnych, zachowywania dni świątecznych i postnych

• dyspensy zarezerwowane Stolicy Apostolskiej

• od celibatu duchownych

• przyjęcia w stan duchowny duchownego, który ten stan wcześniej porzucił

• od obowiązku wizyty biskupa w Rzymie ad limina apostolorum

• przechodzenie z instytutu zakonnego do świeckiego i na odwrót

• zakazu opuszczania instytutu zakonnego

• brak wieku do święceń - powyżej 1 roku

• od przeszkód do święceń spowodowanych - kan. 1041

• choroba psychiczna

• apostazja i herezja

• usiłowanie zawarcia małżeństwa lub pozostawanie w małżeństwie

• aborcja lub zabójstwo

• przeszkody małżeńskiej wynikającej ze:

• święceń,

• publicznowieczystego ślubu czystości

• małżonkobójstwa

• od małżeństwa ważnie zawartego lecz niedopełnionego

• od obowiązku odnowienia zgody małżeńskiej przy nadzwyczajnym uważnieniu małżeństwa, jeśli nieważność była spowodowana przeszkodą zarezerwowaną Stolicy Apostolskiej lub była z prawa Bożego lecz już ustała

• od przysięgi przyrzekającej jeśli dyspensa od niej spowodowała by szkodę innych, którzy nie zgadzają się na zwolnienie z obowiązku

• przyczyny dyspensowania - kan. 90

• winna być udzielana na podstawie słusznej i rozumnej przyczyny

• dyspensa udzielona bez słusznej przyczyny jest szkodliwa, powoduje bowiem zamieszanie i podważa autorytet ustawy, osłabiając praworządność

• przyczyna słuszna jest wówczas, gdy jest proporcjonalnie ważna i wielka w stosunku do ustawy od której ma być udzielona dyspensa

• przyczyna rozumna zakłada dobro duchowe wiernych, bądź konieczność zapobieżenia poważnej szkodzie lub trudności w zachowaniu ustawy

• przy dyspensowaniu od ustawy powszechnej konieczna do ważności jest słuszna przyczyna

• przy dyspensowaniu od ustawy partykularnej /własnej/ słuszna przyczyna jest wymagana do godziwości

• słuszna przyczyna musi być prawdziwa i istnieć w momencie udzielania dyspensy

• odbiorca dyspensy - kan. 91

• kto ma władzę dyspensowania może jej udzielać przebywając nawet poza swoim terytorium

• może ją wykonywać w stosunku do swoich podwładnych chociaż byliby nieobecni na swym terytorium

• wobec podróżnych przebywających na jego terytorium

• wobec siebie samego /kan.91/

• ustaje w ten sam sposób co przywilej, a także gdy wygaśnie całkowicie przyczyna skłaniająca

• jeśli z wielu przyczyn skłaniających choć jedna pozostaje można korzystać nadal z dyspensy

• Epikia - swymi korzeniami sięga wywodów Arystotelesa, który twierdził, że prawodawca może wydawać tylko normy ogólne, nie może zaś przewidzieć wszystkich sytuacji. Epikia jest więc korektą prawa pozytywnego, zakładającą, że gdyby prawodawca wiedział o danej sytuacji wydałby właśnie taką normę prawną. Epikia jest więc nadrzędnością słuszności prawnej i prawa naturalnego nad prawem stanowionym - pozytywnym.

• Św. Tomasz uzupełnia myśl Arystotelesa o dodatkowy warunek stosowania epikii - gdy przestrzeganie prawa miało by być przeciwne dobru wspólnemu i prawu naturalnemu. Ponieważ ustawy wydaje się dla dobra wspólnego, zakłada się, że prawodawca nie chciał zobowiązywać do czegoś, co temu dobru jest przeciwne.

• Suarez - stosowanie epikii ma miejsce wtedy, gdy nie ulega wątpliwości, że ustawa nadal obowiązuje, a konkretna osoba jest spod niej wyjęta, gdyż prawodawca nie chce zobowiązywać do czegoś co jest niesprawiedliwością, nie chce nakładać ciężaru ustawy.

• na bazie opinii Suareza oparli się kanoniści uzasadniając stosowanie epikii:

• gdy ustawa utraciła swój cel i przestrzeganie jej przyniosłoby wielką szkodę

• gdy następuje kolizja ustaw

- ustawa może być zachowana ale tylko z wielką trudnością, nie odpowiadającą intencji prawodawcy

• epikia różni się od słuszności kanonicznej tym, iż słuszność stosuje przełożony w zakresie zewnętrznym, natomiast epkię stosuje sam wierny we własnym sumieniu.

U podstaw epikii leży problem sprawiedliwości i przestrzegania bardziej ducha niż litery prawa. W Kościele zaś liczy się przede wszystkim dobro duchowe wiernych przed skrupulatnym zachowywanie przepisów prawa. Epikię należy stosować wówczas, gdy samo zachowanie prawa kościelnego byłoby nierozumne i niesprawiedliwe, a tym samym straciło by swój zbawczy sens. Nie ma epikii od prawa Bożego naturalnego i pozytywnego.

Teza 8. Obowiązki i uprawnienia duchownych

W KPK 1917 - duchownym przysługiwały przywileje

• cultus - wierni byli zobowiązani do szacunku wobec duchownych. Za zniewagę popadało się w karę latae sententiae

• sądowy - do sądzenia duchownych były tylko sądy kościelne a nie świeckie, biskup tylko za zgodą St. Ap. mógł występować w sądzie świeckim

• immunitetu - wyjęcie spod służby wojskowej

• kompetencji - biskup nie mógł być pozbawiony min. środków do życia

• duchowny nie mógł zrzec się tych przywilejów

W KPK z tych przywilejów pozostał tylko - wyjęcie spod służby wojskowej

Obowiązki i prawa w szczególności w KPK 83

• obowiązek posłuszeństwa - kan. 273

• obowiązek i prawo otrzymania i spełniania urzędu - kan. 271

• obowiązek współdziałania między duchownymi i świeckimi -kan. 275

• obowiązek dążenia do świętości - kan. 276

• obowiązek zachowania celibatu - kan. 277

• prawo do zrzeszania się - kan.

• obowiązek kontynuowania studiów teologicznych po święceniach - kan. 279

• zalecenie wspólnotowego życia duchownych

• prawo do godnego wynagrodzenia

• obowiązek skromnego życia

• obowiązek przebywania we własnej diecezji

• obowiązek noszenia stroju duchownego

• obowiązek unikania zajęć i stanowisk niezgodnych ze stanem duchownym

• obowiązek popierania pokoju i zgody między ludźmi

• zakaz przynależenia do partii politycznych

• prawo do zwolnienia ze służby wojskowej

Obowiązek posłuszeństwa

• posłuszeństwo papieżowi i swemu biskupowi. Posłuszeństwo to jest kanonicznie określone. Nie obejmuje ono życia prywatnego - dysponowania własnym majątkiem, testamentem. Nie pozbawia duchownego możliwości wniesienia skargi przeciw biskupowi. Biskup natomiast może ingerować w życie prywatne duchownego tylko wówczas, gdyby było w kolizji z wiarą, moralnością lub dobrem publicznym Kościoła. Posłuszeństwo oznacza dyspozycyjność i współpracę z biskupem /wykonywanie jego zarządzeń/ dla dobra wiernych.

Obowiązek współpracy

• oparty na dekrecie soborowym - Presbyterorum ordinis - duchowni tworzą między sobą kolegium prezbiterów, pracujące nad tym samym dziełem budowania Ciała Chrystusa. Mają być złączeni węzłem braterstwa, modlitwy i współpracy. Podobnie obowiązek współpracy dotyczy także świeckich. Duchowni winni ich słuchać uznając ich doświadczenie i kompetencje.

Obowiązek dążenia do świętości

• duchowni mają ten obowiązek z podwójnego tytułu: przynależności do Ludu Bożego oraz przyjęcia święceń /związania się z Chrystusem/. Mówi się za SW II o konieczności dążenia do doskonałości.

• środkami osiągnięcia doskonałości są:

• wypełniać obowiązki posługi pasterskiej

• wzmocnić życie duchowe przez Pismo św. i Eucharystię /zachęta do codziennego sprawowania/, diakoni mają zaś codziennie uczestniczyć we mszy św. KPK 1917 - nakazywał sprawowanie kilka razy w roku jeśli są intencje.

• odmawiać liturgię godzin wg zatwierdzonych ksiąg liturgicznych codziennie, diakoni zaś część zatwierdzoną przez Konferencję Ep.

• rekolekcje wg prawa partykularnego

• regularne rozmyślanie

• częsty sakrament spowiedzi

• kult Maryi, różaniec i inne środki pobożności

Obowiązek celibatu - kan. 277

• obowiązek z ustanowienia Kościoła. Zachęta w listach św. Pawła. Pierwsze zarządzenie na synodzie w Elwirze w IV w. /zakaz utrzymywania obcych kobiet/. Od XI w. w związku z obniżeniem się poziomu życia religijno-moralnego papieże zwrócili uwagę na obowiązek celibatu /Leon IX i Grzegorz VII/. Święcenia jako przeszkodę uznano na Soborze Laterańskim II i potwierdzono na Soborze Trydenckim. Obejmowała ona tych, którzy przyjęli święcenia wyższe /od subdiakonatu/. Subdiakon mógł zawrzeć ważnie małżeństwo. Żonaty mógł przyjąć święcenia za dyspensą papieską /ci którzy przeszli na katolicyzm jako żonaci/. Jan XXIII i Paweł VI wahali się co do zmiany dyscypliny celibatu. Jan Paweł II utrzymał wymagania celibatu w mocy. Dyspensa zarezerwowana jest St. Ap. Do diakonatu mogą być dopuszczeni mężczyźni żonaci. W kościele wsch. Nie ma tego wymogu.

• kan. 277 - duchowni są zobowiązani do wstrzemięźliwości doskonałej i wiecznej ze względu na królestwo Boże. Jest to dar dzięki któremu mogą niepodzielnym sercem złączyć się z Chrystusem i służyć Ludowi Bożemu.

• biskup może wydać szczegółowe normy w tej sprawie

Prawo do zrzeszania się - kan. 278

• to prawo mają duchowni diecezjalni dla osiągnięcia celów zgodnych ze stanem duchowym. Zakonnicy za zgodą wyższych przełożonych

• Sobór Wat. II - poleca takie stowarzyszenia, które pielęgnują świętość kapłanów

• duchowni mają się wystrzegać się tych stowarzyszeń, które mają cle nie do pogodzenia ze stanem duchownym - np. cele polityczne. Kongregacja wypowiedziała się na temat przynależności duchownych do stowarzyszeń masońskich - zakaz przynależności nawet do organizacji posiadających stopnie wtajemniczenia. W KPK 83 nie ma konkretnych wskazań, lecz Kong. Doktryny Wiary nałożyła kary /wg kan. 1374/ ferende sententiae, gdyż głoszą fałszywą ideologię i działają przeciw Kościołowi.

Obowiązek kształcenia się teologicznego - kan. 279

• po seminarium mają kontynuować naukę w celu pogłębienia swej wiedzy. Konferencja Ep. ma określić odpowiednie do tego środki - wykłady duszpasterskie, konferencje rejonowe - w celu poznania nauki i metod duszpasterskich

• zachęta do zgłębiania innych nauk nie kościelnych np. psychologii, pedagogiki,

Prawo do wynagrodzenia - kan. 281

• w KPK 1917 - wynagrodzenie było zależne od tytułu kanonicznego, w KPK 83 połączone jest to z prawami człowieka. Wg Soboru Wat. II - kapłani zasługują na wynagrodzenie, a zapewnić im to mają sami wierni. Paweł VI - "Ecclesiae sanctae" - wzywa biskupów aby wynagrodzenie było takie same dla wszystkich ludzi o jednym zawodzie, jednej pracy duszpasterskiej. Diakoni żonaci specjalne zasady wynagrodzenia.

• biskup ma zadbać o to by w diecezji istniały instytucje, które zabezpieczą duchownym opiekę społeczną szczególnie dla dotkniętych choroba lub starością

• ci którzy wykonują świecki zawodu mają otrzymać dochody by zaspokoić potrzeby własne i rodziny

Obowiązek prostego życia - kan. 282

• unikać tego co traci próżnością. To co im zbywa po zaspokojeniu swych potrzeb niech przekażą na cele Kościoła i miłości. To zaleceni a nie obowiązek. Dobra zbywające to te, które nabył on pełniąc urząd kościelny. Nie zalicza się tu dobra nabytego z innych źródeł /np. dziedziczenie/. Godziwe utrzymanie to wyżywienie, ubranie, opłaty domowe, kulturę, wypoczynek, leczenie i wypełnienie obowiązków stanu

Obowiązek przebywania w diecezji - kan. 283

• nie powinni opuszczać na dłuższy czas - określony prawem partykularnym - bez zgody biskupa swej diecezji. Przysługuje im jednak urlop i wypoczynek w czasie wakacji /1- miesiąc/ poza czasem przeznaczonym na leczenie

Obowiązek noszenia stroju duchownego wg przepisów partykularnych - kan. 284

Obowiązek unikania zajęć i stanowisk niezgodnych ze stanem duchownym - kan. 285

• KPK 1917 wylicza zawody - lekarz, notariusz publiczny, praca fizyczna w fabryce, zarządca dóbr osób świeckich, lub urząd związany ze składaniem sprawozdań i wystawianiem weksli

• KPK 83 - zabrania zajmowania się handlem i kupiectwem, udziału w partiach politycznych, zajmowania urzędów publicznych, z którymi wiąże się wykonywanie władzy świeckiej, urzędu związanego ze składaniem sprawozdań i wystawianiem weksli, służby wojskowej,

Obowiązek popierania pokoju i zgody między ludźmi - kan. 287

• pokój to nie tylko brak wojny, czy równowaga sił sobie przeciwnych, nie powstaje jako wynik despotyzmu władzy lecz jest owocem sprawiedliwości i miłości. Duchowni winni nawoływać do poszanowania godności wszystkich ludzi, by zabezpieczyć wszystkie wartości ludzkie i społeczne.

Utrata stanu duchownego

Święcenia kapłańskie raz ważnie przyjęte nie tracą nigdy swej ważności. Jednakże duchowny może stracić przynależność do stanu duchownego. Oznacza to, że pozbawiony zostaje prawa wykonywania władzy święceń i pod względem sposobu życia upodobniony zostaje do ludzi świeckich. W KPK 1917 - istniała redukcja duchownego do stanu świeckiego w drodze postępowania karnego. Przeniesienie do stanu świeckiego odbywała się z wyjątkiem obowiązku celibatu i obowiązku odmawiania brewiarza. Wyróżniano 3 stopnie utraty stanu duchownego:

• depozycja

• pozbawienie stroju duchownego

• degradacja

Obecnie w KPK 83 wymienione są 3 sposoby utraty stanu duchownego:

• wyrok sądowy lub dekret administracyjny orzekający nieważność święceń

• prawnie wymierzona kara wydalenia /za apostazję, schizmę, herezję, solicytację, usiłowanie zawarcia małżeństwa, znieważenie Najśw. Sakramentu, ciężkie naruszenie VI przykazania/ - degradacja

• reskrypt Stolicy Ap. - dla diakonów z przyczyn poważnych, dla kapłanów z przyczyn bardzo poważnych /choroba psychiczna lub fizyczna, niedojrzałość osobowa/

Nie wiążę się to automatycznie ze zwolnieniem z celibatu. Tej dyspensy osobno udziela papież.

Skutki utraty stanu duchownego

• traci uprawnienia właściwe duchownemu

• zakaz wykonywania władzy święceń

• pozbawienie wszystkich urzędów i zadań

• może jednak rozgrzeszyć penitentów będących w niebezpieczeństwie śmierci i uwalniać z cezur

• jest możliwość powrotu ale tylko na mocy reskrypty Stolicy Ap. - kan. 293

Teza 9. Kuria Diecezjalna

Pojęcie

Kuria składa się z tych instytucji i osób, które świadczą pomoc biskupowi w zarządzaniu diecezją w 3 kierunkach /469/:

• działalność pasterska

• prowadzenie administracji diecezjalnej

• wykonywanie władzy sądowniczej

Przy pomocy kurii bp nie tylko ma zarządzać diecezja ale także inicjować dzieła apostolatu. Referaty i wydziały to pomoc w pasterzowaniu nad diecezją.

Urzędnicy

• mianowanie ich należy do biskupa diecezjalnego /kan. 470/, gdyż będą oni działać w jego imieniu

• wymagane są kwalifikacje moralne /pobożność i gorliwość/ i fachowe /biegłość w poleconych mu sprawach/

• nominacja ma być przekazana na piśmie podając podstawę prawna /kan.. 156/ i zakres kompetencji, obowiązków

• mianowani składają przyrzeczenie wiernego wypełnienia zadań nałożonych przez prawo lub biskupa i zachowania tajemnicy /kan. 471/

Troska biskupa o funkcjonowanie kurii

• ma troszczyć się by zlecone zadania były jak najlepiej wykonane dla dobra ludu Bożego /kan. 473-1/

• biskup sam koordynuje pracę wikariuszy biskupich i generalnych

• przez moderatora kurii biskup może kierować pozostałymi działami kurii - jest najczęściej nim wikariusz generalny

• może tez ustanowić radę biskupią złożoną z wikariuszy generalnych i biskupich chyba że są oni bp pomocniczymi

Akty kurii

• by miały moc prawną muszą być podpisane przez ordynariusza wydającego je i przez kanclerza kurii lub notariusza. Kanclerz winien o tych aktach powiadomić moderatora kurii /kan. 474/

• przez akta kurii rozumie się wszelkie dokumenty urzędowe wywołujące jakiś skutek prawny np. reskrypty, przywileje, dyspensy, dekrety szczegółowe, nakazy.

• podpis kanclerza lub notariusza nie jest potrzebny do ważności lecz do wiarygodności /?/

Wikariusz generalny i biskupi

Wikariusz generalny

• to biskup pomocniczy lub kapłan - obdarzeni zwyczajną ale zastępczą władzą wykonawczą by pomagać biskupowi w zarządzie diecezją

• w historii podobną funkcję sprawowali archidiakoni, stojący na czele archidiakonatu, na który podzielona była diecezja. Od soboru Trydenckiego ich rola zmalała i zostali poddani biskupom diecezjalnym i stanowili ich zastępców

• winien być powołany w każdej diecezji /kan.475-1/ i najczęściej jako jeden chyba, że diecezja jest dość duża

• winni nim być mianowani biskup pomocniczy lub koadiutor

• jego władza jest zwyczajna ale zastępcza ponieważ wykonuje ją nie we własnym lecz w imieniu bp diecezjalnego

• w całej diecezji przysługuje mu władza wykonawcza, jaka z mocy prawa przysługuje biskupowi diecezjalnemu, czyli władza do podejmowania wszelkich aktów administracyjnych poza tymi, które biskup sobie zastrzegł, albo z mocy prawa wymagają zlecenia biskupa /kan. 479-1/

• jeśli jakąś czynność prawo przyznaje bp diecezjalnemu to wikariusz generalny może ją spełnić tylko na podstawie zlecenia biskupa udzielonego na stałe lub czasowo

• wikariusz generalny nie powinien być jednocześnie wikariuszem sądowym

Wikariusz biskupi

• ustanawia go biskup dla słusznej przyczyny dla części diecezji lub dla określonych spraw /instytuty życia konsekrowanego/ lub wiernych danego obrządku

• ma on władzę wykonawczą podobną do wikariusza generalnego /kan. 476/ - władzę zwyczajną choć zastępczą

• nie podlegają mu sprawy, które biskup zastrzegł sobie lub wikariuszowi generalnemu /479-2/

• wikariusz biskupi nie będący biskupem pomocniczym winien być mianowany czasowo /477-1/

Przepisy wspólne

Wymogi wobec mianowanych - kan. 478-1

• winni być kapłanami mającymi nie mniej niż 30 lat, doktorami lun licencjuszami prawa kanonicznego, teologii lub przynajmniej w nich biegli

• wyróżniać się zdrową nauką, prawością, roztropnością i doświadczeniem

• są swobodnie mianowani i zwalniani przez bp diecezjalnego

• ich urzędów nie można łączyć z urzędem kanonika penitencjarza /kan. 478-2/

• nie można ich powierzyć krewnym biskupa do 4 stopnia /kan. 478-2/

• mają także uprawnienia habitualne udzielone biskupowi przez St. Ap., a także prawo do wykonywania reskryptów, chyba że postanowiono inaczej lub w grę wchodzą osobiste przymioty biskupa /kan. 479-3/

• winni informować biskupa o ważniejszych czynnościach zamierzonych lub dokonanych. Nie powinni też działać wbrew jego woli /kan. 480/

• ich władza wygasa po:

• upływie czasu określonego w nominacji,

• na wskutek zrzeczenia się przyjętego przez biskupa

• zwolnienia podanego im do wiadomości

• wakatu stolicy biskupiej - chyba, że są biskupami pomocniczymi

• gdy zawieszone są obowiązki bp diecezjalnego zawieszone zostają także ich obowiązki, chyba że są biskupami

Kanclerz, notariusz, archiwa

Kanclerz i inni notariusze

• kanclerz

• za czasów Karola Wielkiego kanclerzowi, którym był duchowny zlecono opiekę nad archiwum kancelarii biskupiej i funkcję sekretarza biskupa

• ma być powołany w każdej kurii celem sporządzania i wysyłania akt kurialnych i strzeżenie ich w archiwum /482-1/

• może mieć do pomocy wicekanclerza i wraz z nim są notariuszami i sekretarzami kurii /482-3/

• winien być nieposzlakowanej opinii, wolny od jakichkolwiek podejrzeń.

• notariusz

• jego zadaniem było sprawne zapisywanie zdarzeń i faktów prawnych. Z czasem zaczęli sporządzać pisma urzędowe, potwierdzać zgodność odpisów i wierzytelność podpisów. O notariuszach w dzisiejszym znaczeniu jest mowa w ustawach Innocentego III /1198-1216/

• oprócz kanclerza mogą być ustanowieni inni notariusze. Sporządzone przez nich pismo i podpisane cieszy się wiarygodnością publiczną. Działalność ich może dotyczyć albo wszystkich albo pewnej grupy akt /kan.483-1/

• winien być nieposzlakowanej opinii, wolny od jakichkolwiek podejrzeń. W sprawach w których opinia kapłana może być narażona - notariuszem winien być kapłan /sprawy karne duchownych/ - kan. 483-2.

Obowiązki:

• sporządzanie aktów i dokumentów dotyczących dekretów, rozporządzeń, zobowiązań, bądź innych wymagających świadectwa urzędowego

• wierne redagowanie na piśmie tego co jest załatwiane, podpisywanie wraz z datą, miejscem wystawienia

• udostępnianie z regestrów akt osobom o to prawnie proszącym /kan. 484/, oraz potwierdzanie odpisów

Kanclerz i notariusz są swobodnie przez biskupa mianowani i odwoływani. Administrator diecezji może to uczynić za zgoda kolegium konsultorów /kan. 485/

• archiwa

• z największą pilnością należy strzec wszystkich dokumentów dotyczących diecezji i parafii /kan. 486-1/. Są one odbiciem stanu prawnego, zawierają tytuły uprawnień i własności, są źródłem wiedzy dla przyszłych pokoleń

• w każdej kurii winne być w odpowiednim miejscu wszystkie akta przechowywane i pilnie strzeżone /kan.486-2/

• winien być sporządzony inwentarz dokumentów w archiwum i krótki ich opis /486-3/

• klucz do archiwum winien posiadać tylko biskup i kanclerz. Nie wolno tam wchodzić bez zgody biskupa lub moderatora i jednocześnie kanclerza /kan. 487-1/

• zainteresowani maja prawo uzyskać osobiści lub przez pełnomocnika odpis lub fotokopie swych dokumentów, które z natury swej są publiczne i dotyczą ich stanu /487-2/

• nie wolno z archiwum zabierać akt, chyba że za zgoda biskupa, moderatora i jednocześnie kanclerza /kan. 488/

• winno istnieć też archiwum tajne /498-1/ dobrze strzeżone. Znajdują się tam np. reskrypty i dyspensy udzielone w zakresie wewnętrznym pozasakramentalnym, księga tajnych małżeństw, upomnienia i nagany

• każdego roku należy zniszczyć dokumenty dotyczące obyczajowych spraw karnych osób zmarłych, lub tych w których wyrok zapadł przed 10 laty, zostawiając streszczenie stanu faktycznego z wyrokiem końcowym /489-2/

• bp ma dopilnować należytego prowadzenia archiwów parafialnych, sporządzania katalogów, inwentarzy w 2 egz.

• winno istnieć też archiwum historyczne z dokumentami o wartości historycznej - właściwie uporządkowane

Teza 10. Rada Kapłańska i Rada Duszpasterska

Rada Kapłańska

Pojęcie

• Reprezentuje ona prezbiterium diecezjalne i jest organem doradczym biskupa.

• Idea Rady znana byłą już w starożytności - kapłani doradzali biskupowi, i występowała on zawsze w ich otoczeniu. Wraz z rozpowszechniającym się chrześcijaństwem biskup wysyłał kapłanów dotychczas rezydujących w mieście biskupim na nowe tereny. Powodowało to rozluźnienie wzajemnych więzi. Przy biskupie pozostało tylko niewielkie grono dając początek kapitule katedralnej, a w Rzymie - kolegium kardynalskiemu.

• S. Watykański II - powrócił do podkreślenia jedności biskupa z prezbiterami /LG 28/

• oficjalna zapowiedź rad zawarta została w Prezbyterorum ordinis - biskupi w kapłanach winni mieć pomocników i doradców w posłudze nauczania, uświęcania i rządzenia. Winni zasięgać ich rady. Mają stworzyć radę kapłanów - senat reprezentujący ogół kapłanów wspierająca ich w rządzeniu diecezją /nr 7/

• Paweł IV - Eccelsiae sanctae /I, 15-17/ - były to normy próbne odnośnie rad kapłańskich

• Rada nie jest przejawem władzy kolegialnej, gdyż tę władzę ma jedynie biskup - jest to kolegialny organ doradczy

Obowiązek ustanowienia

• kan. 495-1 - ma być ustanowiona w każdej diecezji i być jakby senatem dla biskupa, wspierającym jego zarząd

• udział w Radzie nie może być nagrodą za zasługi ale ma być wynikiem wyborów dokonanego przez ogół duchowieństwa. Wybrany kapłan winien aktywnie reprezentować duchowieństwo i przyczyniając się do dobra diecezji

• w wikariacie i prefekturze apostolskiej winno ustanowić się rady przynajmniej z 3 kapłanów - misjonarzy

• Rada winna mieć swój statut, zatwierdzony przez bpa diecezji, uwzględniając normy Konferencji Biskupów /496/

Powołanie członków

• co najmniej połowa winna być wybrana przez samych kapłanów

• niektórzy należą do rady ze względu na pełniony urząd - bez dodatkowej nominacji /bp pomocniczy, wikariusze generalni, biskupi i sądowi, rektor seminarium, ekonom diecezjalny/

• innych mianuje swobodnie biskup /kan. 497/

• członkowie winni reprezentować różne urzędy /proboszcz, wikary/ różne regiony diecezji i pokolenia

• prawo wybierania Rady - czynne i bierne - mają

• wszyscy kapłani inkardynowani do diecezji

• nieinkardynowani i będący członkami instytutów zakonnych lub stowarzyszeń życia apostolskiego jeśli przebywają na terenie diecezji i wykonują jakiś urząd /kan. 498-1/

• nie wchodzą ci co nie są kapłanami - diakoni i świeccy

• sposób wyborów określa statut /499/

Zadania

• cel Rady to wspieranie biskupa w zarządzie diecezją dla większego dobra wiernych

• do biskupa należy zwołanie Rady i przewodniczenie jej

• określa też tematy lub zatwierdza propozycje spraw do rozważenia /kan. 500-1/

• Rada cieszy się tylko głosem doradczym . Biskup winien wysłuchać jej opinii w sprawach ważniejszych, a zgodę jej uzyskać tylko w sprawach określonych prawem /kan. 500-2/

Biskup winien wysłuchać Rady:

• przy zwoływaniu synodu diecezji /461-1/

• erekcja lub znoszenie parafii /515-2/

• postanowienie o utworzeniu w każdej parafii rady duszpasterskiej /536/

• wydawanie zezwolenia na budowę nowego kościoła /1215/

• wyłączenie jakiegoś kościoła ze sprawowania kultu Bożego /1222-2/

• Rada wysyła swych przedstawicieli na synod prowincjalny i bierze udział w całości w synodzie diecezjalnym

• wybiera proboszczów spośród których biskup bierze 2 do udziału przy usuwaniu i przenoszeniu proboszczów

• Rada nie może działać bez biskupa diecezjalnego np. przy wakacie diecezji. Tylko biskup może zatwierdzać uchwały rady /kan. 500-3/

Kadencja

• ustanawiani na czas określony w statucie. Niemniej całość rady lub jej część winna być odnawiana co 5 lat /501-1/

• ze względu na potrzebę ciągłości pracy Rady wybory mogą odbywać się w 2 turach w odstępie 30 miesięcznym. Wówczas po 5 latach zmienia się część Rady podczas gdy inni pełnią dalej urząd.

• w czasie wakatu diecezji i niemożności sprawowania przez biskupa urzędu - jej działanie ustaje, a jej funkcje pełni kolegium konsultorów. Nowy biskup winien wciągu 1 roku stworzyć nową radę /501-2/

• gdy Rada nie pełni swych obowiązków lub dokona nadużyć - bp diecezjalny po konsultacji z metropolitą, a gdy chodzi o stolicę metropolitalną - z najstarszym z bp sufraganów, winien ja rozwiązać i w ciągu roku powołać nową

Kolegium Konsultorów

Pojęcie

• Kolegium to tworzy kilku kapłanów z Rady kapłańskiej w liczbie nie mniejszej niż 6 i nie większej niż 12, których mianuje biskup na 5 lat, aż do ustanowienia nowego kolegium /502-1/

• w CIC 1917 - kolegium to różniło się od dzisiejszego, gdyż miało zadanie zastępować kapitułę katedralną, tam gdzie nie mogła się ona zawiązać.

Zadania

Prawo wymaga obecności konsultorów przy:

• kanonicznym obejmowaniu diecezji przez biskupa /382-3/

• obejmowaniu urzędu przez bpa koadiutora /404-1 i 3/

• obejmowaniu urzędu przez bpa pomocniczego jeśli ni może on pisma apostolskiego przedstawić bp diecezjalnemu

• zrzeczenia się urzędu przez administratora diecezjalnego /430-2/

Zadania:

• wybór kapłana do administrowania diecezją przy sede impedita jeśli w diecezji nie ma bpa koadiutora i nie ma po biskupie wykazu ewentualnych rządców diecezji /413-2/

• tymczasowe przejęcie zarządu diecezją jeśli nie ma bpa pomocniczego /419/

• powiadomienie St. Ap. o śmierci biskupa jeśli nie ma bpa pomocniczego /422/

• wybór administratora diecezji i przyjęcie od niego przysięgi/421-1/

• wykonywanie funkcji Rady kapłańskiej podczas wakatu diecezji /501-2/

Biskup powinien zasięgnąć rady Kolegium:

• ustanowienie i usunięcie ekonoma diecezji /494-1 i 2/

• podjęcie aktów większej wagi z zakresu ekonomii /1277/

Biskup powinien uzyskać zgodę:

• przy podjęciu aktów nadzwyczajnego zarządzania majątkiem kościelnym określonym przez Konferencję

• podjęcie czynności prawnej powodującej pogorszenie sytuacji ekonomicznej diecezji lub kościelnej osoby prawnej

Administrator diecezjalny tylko za zgodą Kolegium może:

• dokonać inkardynacji lub ekskardynacji /272/

• zwolnić kanclerza i notariuszy /485/

• wystawić dymisorie wymagane do święceń /1018-1, n2/

Kadencja

• trwa 5 lat. gdyby członek kolegium przestał w tym czasie być członkiem Rady kapłańskiej może zostać nadal w Kolegium

• gdyby członek kolegium utracił swój urząd przed upływem kadencji wówczas biskup musi mianować nowego tylko wówczas, gdyby liczba członków Kolegium spadłaby poniżej 6 osób

Działanie

• Kolegium przewodniczy bp diecezjalny, podczas zaś sede impedita i sede vacante - przewodniczy ten, kto zastępuje biskupa /administrator/, a gdy nie jest jeszcze ustanowiony - kapłan najstarszy święceniami w Kolegium

• Konferencja Biskupów może zarządzić, by zadania kolegium zastały powierzone kapitule katedralnej /502-3/

• powołanie kolegium jest więc alternatywne, gdyż w jego miejsce może działać kapitułą katedralna

• w wikariacie i prefekturze apostolskiej funkcję Kolegium konsultorów pełni Rada Misji /495-2/

Rada Duszpasterska

Pojęcie

• Odpowiedzialnym kierownikiem duszpasterstwa w Kościele partykularnym jest biskup - jest to wolą Chrystusa. Nie wyklucza to jednak możliwości by swą radą i pomocą służyli mu wierni. Jest to nawet ich obowiązek by zabierali głos w sprawach odnoszących się do dobra Kościoła. Ta troska może przybrać formę instytucji zw. Radą Duszpasterską.

• Rada duszpasterska - to stały organ doradczy złożony z świeckich i duchownych, za jego powstaniem przemawia znaczna ilość problemów współczesnego duszpasterstwa. Jest to szkoła dojrzałej odpowiedzialności za Kościół

Ustanowienie Rady duszpasterskiej

• powinna być ustanowiona jeśli przemawiają za tym potrzeby w każdej diecezji i działać pod kierunkiem biskupa

• ma badać i rozważać to wszystko co dotyczy działalności duszpasterskiej w diecezji /kan. 511/

• jest to nakaz a nie tylko zalecenie, chyba że istnieją szczególne warunki uniemożliwiające jej powołanie

Skład Rady

• stanowią ją wierni pozostający w pełnej jedności z Kościołem - duchowni, świeccy i zakonnicy, wyznaczenie w sposób określony przez biskupa /kan. 512-1/

• szczególnie należy dążyć do tego by w Radach znaleźli się świeccy, stanowiący przeważającą część Ludu Bożego

• sposób powoływania członków Rady zależy od biskupa on też zatwierdza skład Rady

• do biskupa zależy również uznanie statutu, w który może określać jaką część rady wybiera się w wyborach regionalnych, a jaką część mianuje bp, także kto z urzędu wchodzi do Rady

• duchowni najczęściej pochodzą z wyboru

• świeckich zgłaszają proboszczowie lub dziekani

• zakonnicy mogą należeć do Rady za zgodą przełożonego

Kryteria doboru członków:

• mają być tak wyłaniani, aby byli rzeczywiście przedstawicielami ludu Bożego diecezji /kan. 512-2/

• mają odznaczać się niezachwianą wiarą, dobrymi obyczajami i roztropnością /kan. 512-3/

• powoływanie nie odbywa się na zasadzie stosowności - przedstawiciele różnych grup społecznych, a zarazem znający problemy pasterskie

• ich liczba ma być niezbyt liczna by nie utrudniało to pracy

Kadencja Rady

• powoływana na czas zgodny ze statutem zatwierdzonym przez biskupa /513-1/

• St. Ap zaleca by w tym samym czasie nie następowała zmiana wszystkich członków rady - by praca Rady była ciągłą. Nie dotyczy to tych, którzy weszli do Rady z mocy urzędu - kadencja kończy się z zakończeniem urzędu

• z chwilą wakaty stolicy biskupiej rada duszpasterska ustaje /kan. 513-2/. Administrator nie może korzystać z Rady w sposób statutowy, lecz może ją zebrać by zasięgnąć jej rady

• nowy biskup może potwierdzić skład Rady, lub zarządzić powołanie nowej

Zwołanie Rady Duszpasterskiej

• zwołuje się ją zależnie od potrzeb apostolstwa

• przewodniczy jej bp diecezjalny - on decyduje o sprawach obrad i materiałach do publikacji /514-1/

• w pewnych okolicznościach przewodniczyć może wikariusz generalny lub delegat biskupa

• winna być zwoływana przynajmniej raz w roku /514-2/. Może być częściej.

Kompetencje Rady

• spraw jakie przedłoży jej biskup nie rozstrzyga ona ostatecznie, gdyż głos decydujący ma biskup

• ma za zadanie śledzenie i przemyślenie tego co ma związek z pracami duszpasterskimi i przedkładanie wniosków

• mają wspierać biskupa przez przedkładanie mu skutecznych rad co do:

• dzieł misyjnych i katechetycznych

• spraw duszpasterskich o zasięgu diecezjalnym

• formacji i ożywienia życia sakramentalnego wiernych

• niesienie pomocy kapłanom w pracy duszpasterskiej w różnych grupach społecznych lub okręgach diecezji

• urabianie opinii w sprawach dotyczących Kościoła

• Rada rozpatruje sprawy przedłożone przez bpa lub członków ale zaaprobowane przez biskupa

Rada Duszpasterska a inne organy doradcze biskupa

• podobnie jak Rada Kapłańska stanowią organ doradczy. Rada Duszpasterska jest bardziej ukierunkowana na ożywienie życia religijnego wiernych, ich zaangażowania w życie zgodne z Ewangelią a Kapłańska wspiera bpa w zarządzaniu diecezją, a sprawy duszpasterskie są poruszane tylko ogólnie

• Rada nie jest też ramieniem czy agendą wydziału duszpasterskiego Kurii, który spełnia funkcje administracyjne w diecezji i pośredniczy między bp a duszpasterzami. Pracownicy wydziału Kurii mogą jednak wchodzić w skład Rady - wzmacnia to dobre rozeznanie potrzeb duszpasterskich

• Rada nie pomniejsza też roli komisji diecezjalnych złożonych ze specjalistów

• nie pomniejsz też roli dziekanów, którzy nie tworzą diecezjalnego organu doradczego w ścisłym znaczeniu. W wielu diecezjach zanim powstały rady kapłańskie i duszpasterskie, dziekani występowali jako zespół doradczy bpa, jednak ich kompetencja dotyczy tylko dekanatu, gdzie reprezentują biskupa. Biskup zwołuje dziekanów nie w sprawach doradczych lecz by przekazać im instrukcje i zarządzenia administracyjno-duszpasterskie

• nie ma także konfliktu z Kolegium konsultorów - opinia tego kolegium jest konieczna przy podejmowaniu przez biskupa decyzji administracyjnych. Rada ma zaś głos doradczy. Kolegium trwa przy wakacie diecezji a Rada jest zawieszona

• ponadto każdy wierny ma prawo nie będąc członkiem rady do bezpośredniego przedkładania biskupowi swych potrzeb i życzeń z życzliwością, swobodą i ufnością

Podsumowując organy kolegialne w diecezji to:

• Rada Kapłańska - nakazana przez prawo

• Kolegium Konsultorów - fakultatywne

• Kapituła Katedralna - fakultatywna

• Rada Duszpasterska - fakultatywna /511/

• Rada Ekonomiczna - nakazana prawem /492-1/

• Rada Biskupia - fakultatywna

Teza 11. Proboszcz jednostkowy i zespołowy w parafii

Parafie

Pojęcie

• to określona wspólnota wiernych utworzona w Kościele partykularnym na stałe, nad którą opiekę biskup zleca proboszczowi jako własnemu pasterzowi /515-1/. Jest zarazem częścią diecezji.

• tworzy ją wspólnota wiernych na określonym terytorium, ale też pewna kategoria osób - tzw. parafia personalna

• ma być ustanowiona na stałe tzn. musi posiadać takie elementy:

• dekret erekcyjny biskupa

• wierni związani z danym terytorium przez zamieszkanie stałe lub czasowe

• własny duszpasterz zw. proboszczem

• odpowiednie miejsce przeznaczone do sprawowania kultu Bożego

• czasami opiekę nad jedną lub kilkoma parafiami zleca się solidarnie kilku kapłanom, przy czym jeden z nich jest zawsze moderatorem pracy duszpasterskiej

• z parafią jest zrównana parafia tymczasowa, tam gdzie nie można na stałe parafii erygować /kan. 516-1/

• każda parafia winna uobecniać Kościół powszechny i partykularny

Erygowanie, zmiana i zniesienie parafii

• te czynności należą wyłącznie do kompetencji biskupa /515-2/. Nie powinien on jednak nic czyn bez wysłuchania rady kapłańskiej

• winno być to podyktowane troską o dobro wiernych i ich potrzeby teraźniejsze i przyszłe /np. rozbudowa miasta/

• w diecezji winna istnieć komisja do rozpatrywania tych spraw

• parafia erygowana cieszy się osobowością prawną /515-3/

Proboszczowie

Rys historyczny

• urząd związany z historią parafii. Kapłana stojącego na czele parafii zwano różnie. Od VI w. kapłana rządzącego kościołem chrzcielnym zwano archiprezbiterem. Sprawował on zarazem opiekę nad kościołami filialnymi.

• od IX w. rządcę parafii zwano plebanem /plebanus/, duszpasterzem /pastor/, rektorem kościoła.

• termin parochus - przyjął się powszechnie po s. Trydenckim - pierwotnie oznaczał urzędnika sprawującego opiekę nad gościną przybyszów, gospodarza.

• proboszcz podlegał zawsze władzy biskupa lecz powoływano go w różny sposób

• jeśli kościół był wybudowany przez diecezję - wybierało go duchowieństwo

• jeśli powstał jako fundacja - fundator wyznaczał proboszcza

• przy kościołach kapitulnych proboszczem był prepozyt lub wyznaczony kanonik

• w niektórych przypadkach St. Ap. wyznaczała proboszcza

• S. Trydencki nakazał wyłaniać proboszcza przez egzamin zw. konkursem

• wakat parafii był publicznie ogłaszany i można było się zapisać na listę kandydatów i zdać egzamin

• S. Watykański II - zniósł tę formę przyznając biskupowi swobodę mianowania proboszczów

Pojęcie

• jest pasterzem własnym powierzonej sobie parafii, sprawuje opiekę nad wspólnotą z upoważnienia bpa diecezjalnego. Wykonuje dla tej wspólnoty misję nauczania, rządzenia i uświęcania przy pomocy innych prezbiterów, diakonów i świeckich /kan. 519/

• pojęcie odbiegające od tego z CIC1917 - tam był beneficjantem - tutaj jest współpracownikiem bpa w jego misji

• urząd swój sprawuje z upoważnienia bpa - ponieważ od niego otrzymał delegację i ma wraz z nim udział w tym samym kapłaństwie

Podział proboszczów

• miejscowy - rządzi parafią terytorialną

• personalny - parafią personalną

• diecezjalny - wywodzący się z duchowieństwa diecezjalnego

• zakonny - z kleryckiego instytutu zakonnego

• zwyczajny - zarządza parafią prawnie erygowaną

• zrównanych prawnie z proboszczem - rządzący parafią tymczasową

Łączenie parafii z osobą prawną

• kan. 520 - zabrania łączenia parafii z osobą prawną z sposób pełnoprawny - w wyniku czego sama osoba prawna była by proboszczem - inkorporacja

• biskup diecezjalny /nie administrator/ może za zgodą właściwego przełożonego powierzyć parafię kleryckiemu instytutowi zakonnemu lub kleryckiemu stowarzyszeniu życia apostolskiego, nawet erygując ją przy kościele tegoż instytutu, pod warunkiem, że jeden z zakonników będzie proboszczem, albo parafią będzie zarządzał solidarnie zespół kapłanów z moderatorem

• powierzenie parafii instytutowi lub stowarzyszeniu może być trwałe lub czasowe. Dokonuje się ona na podstawie umowy między biskupem a właściwym przełożonym instytutu, z określeniem zakresu obowiązków, spraw ekonomicznych i liczby osób zarządzających /520-2/

Wymogi wobec kandydatów na proboszcza

• winien mieć święcenia prezbiteratu /kan. 521-1/

• odznaczać się formacja naukową i czystością obyczajów

• przejawiać gorliwość duszpasterską i inne cnoty pomocne w opiekowaniu się parafią

• należy się przekonać o jego zdatności także za pomocą egzaminu - sposób dochodzenia ustala biskup /521-3/

Stałość na stanowisku proboszczowskim

• ma cieszyć się stałością i dlatego ma być mianowany na czas nieokreślony. Na czas określony tylko wówczas, gdy zezwala na to Konferencja Biskupów /kan. 522/

• stałość nie jest równoznaczna z nieusuwalnością proboszcza

• stałość na urzędzie jest podyktowana dobrem wiernych, a gdy jest ono zagrożone bp może usunąć albo przenieść proboszcza, ale tylko dla słusznej przyczyny. Obowiązuje wówczas specjalna procedura /kan. 1740-1752/

Powierzanie urzędu proboszczowskiego

• przysługuje ono bp diecezjalnemu - on sam wystawia dekret nominacyjny /kan. 523/. Dokonuje się przez swobodne nadanie, chyba że komuś przysługuje prawo prezentacji lub wyboru

• prowizja urzędu proboszczowskiego jest niezależna - tzn. biskup nie tylko nadaje tytuł ale i sam wyznacza osobę na urząd. Istnieje też możliwość prowizji zależnej przez prezentację i wybory

• wakującą parafię bp winien powierzyć osobie zdatnej po wysłuchaniu opinii dziekanów, duchownych lub świeckich

• w czasie wakatu diecezji administrator może:

• zatwierdzać prezbiterów wybranych lub prezentowanych prawnie na parafie

• mianować proboszczów jeśli wakat diecezji trwa już od roku /525/

• proboszcz winie prowadzić duszpasterstwo tylko w jednej parafii. Przy braku kapłanów może obsługiwać też inne

• w danej parafii może być tylko jeden proboszcz lub moderator. Prawo znosi wszelkie przeciwne zwyczaje /526-2/

Kanoniczne objęcie parafii

• kto został ustanowiony proboszczem przejmuje nad parafią opiekę w chwili kanonicznego objęcia urzędu /527-1/. Nie wystarczy tu sama nominacja

• proboszcza wprowadza w posiadanie parafii ordynariusz miejscowy lub wyznaczony przez bpa kapłan zachowując zwyczaj prawny lub prawo partykularne

• w razie potrzeby można udzielić dyspensy od przyjętego sposobu objęcia parafii, przy czym należy to podać do publicznej wiadomości i ogłoszona dyspensa zastępuje kanoniczne objęcie parafii /527-1/

• objęcie winno się odbyć w obecności wspólnoty parafialnej

• ordynariusz miejscowy winien określić czas w jakim ma nastąpić objecie parafii. Po upływie tego terminu ordynariusz może parafię ogłosić jako wakującą, chyba że zaistniała słuszna przyczyna uniemożliwiająca objęcie

• obejmując parafię, proboszcz, winien złożyć wobec ordynariusza wyznanie wiary wg formuł uznanych przez St. Ap

Obowiązki proboszcza

• posługa nauczania

• pouczanie wiernych o prawdach wiary przez niedzielne i świąteczne homilie oraz katechizację

• troska o katolickie wychowanie dzieci i młodzieży

• dbać aby orędzie ewangeliczne dotarło do obojętnych religijnie /528-1/

• posługa uświęcania

• troska o to, by Eucharystia była w centrum życia wspólnoty parafialnej

• zachęta do pobożnego udziału w sakramentach św. zwłaszcza Eucharystii i pokucie

• troska o życie modlitewne w rodzinach i czynny udział w liturgii

• czuwać by w liturgię nie wkradły się nadużycia /528-2/

• poznanie wiernych

• nawiedzać rodziny i brać udział w ich troskach i kłopotach oraz umacniając je w Panu

• wspierać chorych i bliskich śmierci, zaopatrując ich w sakramenty

• otaczać troską biednych, cierpiących, samotnych, przeżywających trudności

• wspomagać małżonków i rodziców w wypełnianiu ich obowiązków

• troszczyć się o wzrost życia religijnego w rodzinach /529-1/

• winni wspomagać i zachęcać do czynnego udziału w misji Kościoła, do udziału w stowarzyszeniach o celach religijnych - wychowywać do współodpowiedzialności za Kościół i jego rozwój

• wykonywanie czynności specjalnych

Są to czynności do których jest on uprawniony i zobowiązany w obrębie swej parafii i których od niego należy żądać. Nie są one zastrzeżone tylko proboszczowi, gdyż może on je zlecić innej osobie - wikariuszowi parafialnemu. Są to

• udzielanie chrztu

• udzielanie sakramentu bierzmowania w niebezpieczeństwie śmieci /kan. 883-3/ - tylko proboszcz

• udzielanie Wiatyku i namaszczenia chorych, oraz błogosławieństwa apostolskiego

• asystowanie przy zawieraniu małżeństw i ich błogosławienie

• odprawianie pogrzebów

• święcenie źródła chrzcielnego w okresie wielkanocnym

• uroczyste sprawowanie Eucharystii w niedziele i święta /kan. 530/

• występowanie w imieniu parafii i troska o jej majątek

• reprezentuje parafię na zew. i w jej imieniu podejmuje różne czynności prawne np. zawiera umowy, zaciąga zobowiązania

• w swych działaniach ma kierować się przepisami prawa kanonicznego

• jest odpowiedzialny za właściwe administrowanie majątkiem parafii wg kan. 1281-1288

• kan. 531 - podje ogólną zasadę wynagrodzenia duchownych w parafii. Wszystkie ofiary składane przy okazji posługi winne się znaleźć we wspólnej kasie parafialnej., chyba że ofiarodawca przeznaczył je na inne cele. Sposób naliczania wynagrodzenia z owej puli parafialnej ustalają uchwały biskupa po wysłuchaniu rady kapłańskiej

• obowiązek rezydowania

• jest zobowiązany do rezydowania w domu parafialnym w pobliżu kościoła. Ordynariusz miejscowy może jednak zezwolić na zamieszkania gdzie indziej np. w domu wspólnym dla wielu kapłanów, byleby należycie zastała zapewniona posługa duszpasterska dla wiernych /kan. 533-1/

• ten obowiązek podkreślał już Sobór Nicejski w 325 r. i wiele soborów średniowiecznych. Była to również sprawa często podnoszona na synodach i często odkładano karami tych, którzy nie pilnowali swych parafii. Było to ważne zwłaszcza gdy proboszczowie utrzymywali się z beneficjów.

• proboszcz ma prawo do miesięcznego urlopu raz w roku. Nie wlicza się do tego czasu poświęconego na rekolekcje. Gdy zaś istnieje pilna potrzeba ordynariusz może ten czas skrócić albo zakazać opuszczać parafię

• proboszcz chcąc opuścić parafię na ponad tydzień winien powiadomić o tym miejscowego ordynariusza podając sposób zapewnienia opieki na parafią w czasie nieobecności /533-2/

• biskup powinien wydać przepisy regulujące opiekę nad parafią podczas nieobecności proboszcza

• aplikowanie Mszy św. za parafian

• ma sprawować Mszę św. za parafian we wszystkie niedziele i święta obowiązujące we własnej diecezji. Może to też uczynić przez innego kapłana lub inny dzień osobiście spełnić ten obowiązek /kan. 543-1/

• proboszcz zaniedbujący ten obowiązek winien jak najszybciej odprawić tyle mszy ile opuścił /543-3/

• gdy obsługuje kilka parafii ma obowiązek odprawienia jednej mszy za wszystkich parafian /543-2/

• powinna być to msza najbardziej uroczysta i gromadząca najwięcej wiernych /530-7/

• prowadzenie ksiąg parafialnych i archiwum

• powinny być prowadzone księgi - chrztów, zawartych małżeństw, zmarłych i inne wg przepisów Konferencji Biskupów lub biskupa diecezjalnego. Proboszcz ma czuwać nad ich spisaniem i przechowywaniem /kan. 535-1/

• księgi są dowodem zaistniałych faktów prawnych, pozwalając określić skutki prawne w życiu wiernych. Są tez świadectwem życia religijnego parafii i łącznikiem między pokoleniami wiernych

• księga ochrzczonych, małżeństw i zmarłych - są sporządzane w 2 egzemplarzach; jedne dla parafii, drugi dla kurii

• prawidłowość prowadzenia ksiąg parafialnych jest sprawdzana przy okazji wizytacji kanonicznej. Na bieżąco ma nad tym czuwać dziekan /555-1/

• z innych norm wynika, że należy też prowadzić księgę bierzmowanych /895/ i stypendiów mszalnych /955-2 i 958/

• prawo partykularne nakłada też obowiązek prowadzenia innych ksiąg - np. tzw. kartotek, pierwszej Komunii św., badania przedślubnego, zapowiedzi, nawróconych, inwentarzową, kasową, celebr kapłanów obcych w kościele parafialnym, ogłoszeń duszpasterskich, posiedzenia rady parafialnej, kronikę parafialną

• każda parafia ma mieć własną pieczęć. Opatruje się nią dokumenty prawne wystawiane przez proboszcza /535-3/

• w parafii winno istnieć także archiwum, gdzie księgi parafialne będą przechowywane. Kontroluje jej biskup /535-4/

• Korzystanie z pomocy Rad parafialnych - duszpasterskiej i ekonomicznej

• decyzją bpa diecezjalnego po zasięgnięciu opinii rady kapłańskiej należy ustanowić w każdej parafii Radę Duszpasterską, której przewodniczy proboszcz. Celem jest współpraca i ożywienie posługi pasterskiej /536-1/

• Radzie parafialnej przysługuje głos doradczy i kieruje się ona normami wydanymi przez bpa diecezji /536-2/

• powołanie tej rady nie zwalnia proboszcza od odpowiedzialności za poziom duszpasterstwa

• powinna być też powołana Rada do Spraw Ekonomicznych - rządząca się prawem powszechnym oraz normami bpa diecezjalnego - ma służyć proboszczowi w zarządzaniu majątkiem parafialnym /kan. 537/

• tylko proboszcz występuje w imieniu parafii przy podejmowaniu czynności prawnych /kan.532/

• uprawnienia jurysdykcyjne

• habitualne upoważnienie do spowiadania wiernych /968-1/ - może z niego korzystać w całym Kościele

• władzę dyspensowania od przeszkód małżeńskich w niebezpieczeństwie śmierci oraz w przypadku naglącym zgodnie z kan. 1079-2 i 1080-1

• władzę dyspensowania od formy obowiązującej przy małżeństwie w niebezpieczeństwie śmierci 1079-2

• prawo ważnego asystowania przy zawieraniu małżeństw w granicach parafii /1109/

• władzę dyspensowania od ślubów prywatnych, jeśli dyspensa nie narusza praw przez innych nabytych /1196-1/

• władzę dyspensowania od zachowania dnia świątecznego i pokutnego zgodnie z kan. 1245

• Utrata urzędu proboszczowskiego

• przez usunięcie - ma charakter karny lub administracyjny. Z mocy prawa jest usunięty z urzędu ten, kto stracił stan duchowny, publicznie odstąpił od wiary katolickiej, usiłował zawrzeć małżeństwo choćby tylko cywilne. Ponadto może być usunięty dla innej słusznej przyczyny po uprzednim zbadaniu /kan. 1740/:

• gdy jego postępowanie przynosi wspólnocie szkodę

• w wyniku choroby fizycznej lub umysłowej nie może pełnić swych obowiązków

• utrata dobrego imienia u poważnych parafian i niechęć, która nieprędko ustanie

• poważne naruszeni obowiązków parafialnych trwające pomimo upomnienia

• złe zarządzanie majątkiem powodujące szkodę

• przeniesienie - bądź jako usunięcie z urzędu, bądź jako przyjęcie propozycji dokonanej przez biskupa

• zrzeczenia się - przyjętego przez biskupa

• upływu czasu - jeśli był mianowany czasowo

• proboszcza będącego zakonnikiem usuwa zgodnie z kan. 682-2

• biskup wg własnego uznania po powiadomieniu właściwego przełożonego

• przełożony po powiadomieniu biskupa nadającego urząd

• proboszcz, który skończył 75 r. ż. jest proszony o złożenie rezygnacji wobec biskupa /kan. 538-3/. Biskup winien zapewnić mu odpowiednie utrzymanie i mieszkanie wg przepisów Konferencji Ep.

• jeśli pomimo ukończonego 75 r. ż. nie została złożona rezygnacja - proboszcza można pozbawić urzędu tylko z zachowanie procedury obowiązującej przy usuwaniu proboszczów

Zarząd parafią wakującą lub przy niemożności pełnienia obowiązków

Może nastąpić na wskutek śmierci, uwięzienia, zesłania, wydalenia lub z przyczyn zdrowotnych. Biskup ma wówczas powołać administratora parafii zgodnie z kan. 540

• administrator parafialny

• ustanowiony przez biskupa ma te same obowiązki i prawa co proboszcz, chyba że biskup postanowi inaczej

• nie może czynić niczego, co mogłoby naruszyć uprawnienia proboszcza lub przynieść szkodę majątkową

• po wykonaniu zadań winien proboszczowi złożyć sprawozdanie /540-3/

• tymczasowy zarządca parafii

• przejmuje on zarząd przed ustanowieniem administratora

• jest nim najczęściej wikariusz parafialny, a gdyby było ich kilu - najstarszy nominacją

• gdy nie ma wikariuszy zarząd przejmuje proboszcz określony prawem partykularnym /541-1/

• kto przejął zarząd winien powiadomić o wakacie parafii ordynariusza /541-2/

Kapłani solidarnie sprawujący posługę parafialną

Wymogi stawiane członkom zespołu

• stawia się im te same wymogi co kandydatom na proboszczów kan. 521

• powinni być mianowani lub ustanawiani wg przepisów 522 i 524

• przejmują opiekę pasterską dopiero w chwili objęcia parafii

• mają złożyć wyznanie wiary

Obowiązki i uprawnienia

• każdy z nich wg ustalonego przez nich porządku ma spełniać posługi proboszcza

• prawo do błogosławienia małżeństw i prawo dyspensowania, przyznane proboszczowi z mocy prawa przysługują także wszystkim kapłanom, jednakże winny być wykonywane pod kierunkiem moderatora /kan. 543-1/

• wszyscy kapłani należący do zespołu mają obowiązek rezydencji, wg ustalonej kolejności. Podobnie z odprawianie mszy św. za wiernych

• przy podejmowaniu czynności prawnych tylko moderator występuje w imieniu jednej lub kilku parafii /543-2/

• gdyby któryś z kapłanów utracił urząd lub był niezdolny do jego spełniania - parafia nie wakuje. Gdyby odnosiło się to do moderatora - biskup winien zamianować nowego. Do tego czasu jego funkcję pełni kapłan najstarszy nominacją /kan. 544/

Teza 12. Podział instytutów życia konsekrowanego

• Przepisy wspólne dla wszystkich instytutów

Życie konsekrowane jest specyficznym sposobem naśladowania Chrystusa i drogą do świętości i stanowi w Kościele osobny stan /kan. 207/. Elementy teologiczne definicji życia konsekrowanego:

• całkowite oddanie się Bogu w celu uwielbienia go i oddania kultu

• naśladowanie Chrystusa pod działaniem Ducha św.

• profesja rad ewangelicznych

• dążenie do osiągnięcia doskonałej miłości w służbie królestwie Bożego

• szczególna łączność z Kościołem i jego tajemnicą przez miłość

• znak zapowiadający w Kościele jego niebieską chwałę

Elementy kanoniczne

• stałość

• kanoniczna erekcja przez kompetentna władzę kościelną

• wolny wybór tej formy życia

• zachowanie rad ewangelicznych na podstawie złożonych ślubów i innych zobowiązań

• przestrzeganie przepisów własnych instytutu

• Znaczenie instytutów w Kościele

• kan. 207/2 - życie zakonne nie należy do hierarchicznej struktury Kościoła ale do jego życia i świętości - podkreślenie bliskiego związku z 2 pozostałymi stanami - świeckimi i duchownymi

• kan. 574 - 2 wnioski

• stan winien być w Kościele szanowany i popierany

• wierni powołani do tego stanu korzystają ze szczególnych łask i darów i mają pomagać Kościołowi w jego zbawczej misji

• podział instytutów życia konsekrowanego - podział odmienny od CIC 1917 /nie ma podziału na zakony i zgromadzenia/

• wg ogólnego kryterium rozróżniamy:

• instytuty zakonne /607-709/- cechujące się:

• wspólnotą życia /societas/ - dążenie do celu wspólnym wysiłkiem. Zakony są też osobami prawnymi.

• śluby publiczne - gdy w imieniu Kościoła przyjmuje je właściwy przełożony. Ślub to dobrowolna i świadoma obietnica złożona Bogu mająca za przedmiot dobro możliwe i lepsze /119 p.1/. Rodzi to skutki prawne. Domaga się wypełnienia zobowiązań z niego płynących, a ich naruszenie obwarowane jest sankcją karną

• braterskie współżycie - jest obowiązkiem. Przez profesją zakonnik rezygnuje z życia indywidualnego na rzecz wspólnoty i wspólnego zamieszkania. Wiąże się również z zachowaniem porządku i regulaminu domu, wspólnotą stołu, ubioru, dóbr materialnych

• oddzielenie od świata - nie jest tak integralnym elementem jak poprzednie. Dopuszcza się różne formy tego oddzielania. Nie jest to wyobcowanie ze świata, pogarda dla niego czy nieużyteczność, lecz częścią publicznego świadectwa wobec świata. Chodzi o nabranie pewnego dystansu do rzeczywistości ziemskich. Realizuje się ono przez zachowanie klauzury, noszeniem odpowiedniego stroju, wspólnotą życia

• publiczne świadectwo - związane z oddzieleniem od świata, a zarazem obecności pośród niego, naśladowaniem Chrystusa i ukazywaniem, że dobra niebieskie już na ziemi są obecne

• instytuty świeckie /710-730/ cechujące się:

• zobowiązanie do życia wg rad ewangelicznych - przez śluby lub inne święte więzy

• świeckość - życie w świecie. Życie wspólnotowe nie jest istotnym elementem

• apostolstwo - jako oddanie się Bogu i Kościołowi. Formy tego apostolstwa - praca zawodowa, prowadzenie własnych szkół, domów rekolekcyjnych

• przynależność do wspólnoty - członkiem zostaje się przez złożenie ślubów lub innych św. więzów. Sama przynależność jest zróżnicowana. Są takie, które prowadzą życie zbliżone do zakonnego, ale i takie które działają w oparciu o samodzielne prowadzenie apostolatu przez członków

• stowarzyszenia życia apostolskiego /731-746/, cechujące się:

• członkowie nie składają publicznych ślubów zakonnych

• są w jakimś stopniu podobne do instytutów życia konsekrowanego i przez analogię stosuje się do nich normy o instytutach. Praktykowane są też rady ewangeliczne i następuje też inkorporacja do stowarzyszenia

• celem głównym jest apostolstwo

• braterskie życie wspólnotowe

• dążenie do doskonałej miłości

• życie pustelnicze /603/

• stan dziewic /604/

• ze względu na naśladowanie Chrystusa:

• instytuty kontemplacyjne - naśladowanie Chrystusa modlącego się

• instytuty czynnego apostolstwa - naśladowanie Chrystusa nauczającego

• instytuty dzieł miłosierdzia - wzorem Chrystusa czyniący dobrze innym

• instytuty świeckie - wzorem Chrystusa obcującego z ludźmi w świecie

• wg kryterium święceń:

• kleryckie - które ze względu na cel czy tradycję pozostają pod zarządem duchownych, podejmują się wykonywania święceń i jako takie są uznane prze władzę kościelną

• laickie - spełniające swe zadania nie zawierające władzy święceń

• wg sposobu zatwierdzenia:

• na prawie papieskim - erygowane przez Stolicę Apost. lub otrzymały od niej dekret zatwierdzający. Najczęściej dla instytutów działających na terenie kilku diecezji i wykazujących się przestrzeganiem karności

• na prawie diecezjalnym - erygowane przez biskupa diec.i nie otrzymały dotąd zatwierdzenia St. Ap.

• ze względu na egzempcję:

• wyjęte - nie wyjęte

• ze względu na płeć:

• męskie - żeńskie

• ze względu na zarząd wewnętrzny:

• hierarchiczne - gdzie władzę sprawują przełożeni kolejno podporządkowanych stopni /generał, prowincjał, przełożony domu/

• niehierarchiczne - każdy klasztor jest autonomiczny, stanowi niezależny dom - sui iuris

ponadto:

• federacyjne - powstałe z połączenia kilku klasztorów tego samego zakonu w jedną osobę prawną

• konfederacyjne - powstałe z połączenia kilku federacji

Teza 13. Przyjęcie do instytutu

• kan. 597-2 - do instytutu nie powinien być dopuszczony nikt, kto nie jest odpowiednio przygotowany

• po S. Watykańskim w Renovationis causam z 1969r. postanowiono wprowadzić trójstopniową formację:

• przygotowanie do nowicjatu /postulat/

• nowicjat

• okres ślubów czasowych /juniorat/

Przyjęcie do nowicjatu

• w historii zawsze istniał okres próbny przed przyjęciem do instytutu, który mógł trwać nawet 3 lata

• S. Trydencki zmniejszył go do 1 roku i nie stawiał go jako warunku do ważnej profesji

• obecnie wymagany jest roczny nowicjat zw. kanonicznym do ważności profesji

• Prawo przyjęcia

• kan. 641 - prawo przyjmowania do nowicjatu przynależy wyższym przełożonym

• przełożony ma prawo przyjąć kandydata, ale nie obowiązek - może więc odmówić nawet zdatnemu

• jeśli w instytucie istnieją inne etapy wstępne przed nowicjatem, KPK pozostawia ich formę prawu własnemu

• przełożeni wyżsi /generalny, prowincji/ tę władzę mogą delegować innym. Nie mają jej przełożony miejscowy, radni ani kapituły. Nie mają jej też przełożeni zewnętrzni z pominięciem papieża, który jednak nie ingeruje nigdy

• Przymioty kandydatów - od doboru kandydatów zależy skuteczność i owocność formacji

• kan. 642 - wylicza wymogi stawiane kandydatom:

• wiek - ukończone 17 lat /stwierdzone na podstawie dokumentu/,

• zdrowie - fizyczne i psychiczne, by móc podołać obowiązkom /w chwili przyjmowania do nowicjatu/

• charakter - zespół cech osobowości uzdalniających do życia we wspólnocie i realizacji rad ewangelicznych. Ma być zrównoważony, zintegrowany i bez egocentryzmu. Można skorzystać z pomocy psychologów

• wystarczające przymioty dojrzałości - wystarczą symptomy rokujące nadzieję na dalszy prawidłowy rozwój osobowości. Dojrzałość przejawia się w dynamicznej obecności w środowisku, w dążeniu do obranych wartości, pokonywania trudności. W sferze religii - zdolność pogłębionego życia wew., ukierunkowanie na Chrystusa, wrażliwość na potrzeby innych

• brak tych przymiotów nie powoduje nieważności przyjęcia

• przy prowadzeniu rozeznania nie można naruszać prawa każdego wiernego do dobrego imienia /kan.220/

• Przeszkody powodujące nieważność przyjęcia

• kan. 643 - taksatywne wyliczenie przeszkód powodujących nieważność przyjęcia do nowicjatu

• kto nie ukończył 17 lat /CIC wymagał 15 lat/. Przeszkoda ustaje po ukończeniu 17 lat lub dyspensę St. Ap.

• trwające małżeństwo - nie jest ważne jego dopełnienie. Mogą być przyjęci wdowcy. Kościół nie daje okazji do naruszenia intymności małżeństwa i ucieczki od obowiązków w życie zakonne. Zosi ją śmierć współmałżonka lub dyspensa od małżeństwa niedopełnionego

• przynależność do innego instytutu - ale nie stanowi przeszkody przejście do życia pustelniczego czy stanu dziewic. Nie mają przeszkody także ci, którzy zgodnie z prawem przechodzą z innego instytutu. Przeszkoda ustaje po rozwiązaniu węzła profesji wg prawa

• przymus, ciężka bojaźń i podstęp - aby stanowiły przeszkodę muszą być przyczyną wstąpienia do nowicjatu. Wolność musi towarzyszyć tak kandydatowi do zakonu jak i przełożonemu przyjmującemu. Każdy akt prawny musi być w pełni świadomy i dobrowolny inaczej jest nieważny. przeszkoda ostatnia ustaje jeśli ponowi się akt w pełni dobrowolnie i świadomie

• przymus musi być zewnętrzny i na tyle mocny by się nie można było mu oprzeć /kan. 125/

• bojaźń - ma być ciężka, zewnętrzna i niesprawiedliwa, bezwzględna lub względna, bezpośrednia lub pośrednia. Akt prawny pod jej wpływem jest ważny ale przyjęcie do nowicjaty jest nieważny

• podstęp - musi powodować błąd co do istoty aktu prawnego a wówczas akt jest nieważny

• zatajenie włączenia do innego instytutu lub stowarzyszenia - chodzi o uprzednią ale już nie istniejąca przynależność. Gdyby istniała obecnie jest identyczna z 3 przeszkodą. Nie dotyczy osób prowadzących życia pustelniczego, w stanie dziewic lub pobytu w seminarium duchownym. Chroni ona przed kandydatami nieodpowiednimi i szkodliwymi. Prawodawca nie piętnuje samej przynależności ale fakt jej zatajenia. Przeszkoda ustaje przez wyjawienie dawnej przynależności

• Przeszkody na mocy prawa własnego

• każdy instytut może dołączyć dodatkowe przeszkody unieważniające przyjęcie lub określić dodatkowe warunki

• mają one dotyczyć tylko przyjęcia do nowicjatu - przeszkód innych nie powinno się mnożyć

• nowe przeszkody mogą wynikać z chryzmatu i natury danego instytutu

• trzeba też określić władzę kompetentną do udzielania dyspensy od tych przeszkód

• Zakaz przyjęcia - kan. 644 - zakazuje przyjmowania 2 kategorii osób:

• duchowni diecezjalni - kapłani i diakoni, bez konsultacji /ustnej lub pisemnej/ z ich ordynariuszem. Nie dotyczy to alumnów seminarium. Nie oznacza to uzyskania zgody czy pozwolenia, gdyż od roztropności przełożonego zależy ich przyjęcie. Obowiązek konsultacji ciąży na przełożonym i na duchownym jednocześnie. Ponadto duchowni podczas nowicjatu i okresu ślubów czasowych pozostają pod jurysdykcją ordynariusza miejscowego. Zakaz ustaje po odbyciu konsultacji i nie ma potrzeby dyspensy

• niewypłacalni dłużnicy - chodzi o ich dług zaciągnięty w sposób pewny, względem określonych wierzycieli, oparty na legalnym tytule prawnym /nie dotyczy zobowiązań tzw. naturalnych/. Nie można narażać instytut na starty materialne, sprawy sądowe. Zakaz ustaje gdy zostaje spłacony dług. St. Ap. może udzielić też dyspensy jeśli dłużnik przedstawi zabezpieczenie spłaty wierzycieli. Przyjęcie było by ważne ale niegodziwe.

• Świadectwa i informacje - KPK - kan. 645 - wymaga od kandydatów:

• 3 świadectw dla wszystkich - świadectwo chrztu i bierzmowania oraz zaświadczenie o stanie wolnym /tak w zakresie sakramentalnym jak i cywilnym/. Wystawia je proboszcz lub ordynariusz miejsca zamieszania

• 3 szczegółowych dla pewnej grupy /duchownych, eks-seminarzystów, eks-członków instytutów i stowarzyszeń/

• duchowni - opinia ordynariusza o przymiotach, wykształceniu, dotychczasowej pracy, sytuacji rodzinnej

• eks-członków instytutów - przełożony wyższy dotychczasowych instytutów podobna jak u duchownych z podaniem przyczyny opuszczenia instytutu lub wydalenia z niego

• eks-seminarzystów - opinia rektora seminarium, lub kapłana pod opieką którego on przebywa z zalecenia ordynariusza miejsca. Należy też podać motywy opuszczenia bądź wydalenia z seminarium

• świadectw wymaganych przez prawo własne - inne niż wymienione wyżej - życiorys, podanie o przyjęcie, zaświadczenie lekarskie, świadectwa szkolne, dyplomy uprawnień zawodowych

• informacje dodatkowe - musi być rzeczywista konieczność ich zebrania - np. karność, służba wojskowa, świadectwo zdrowia, informacje ze środowiska koleżeńskiego lub pracy

Teza 14. Pojęcie i podział profesji zakonnej

• Istotne elementy profesji - KPK - kan. 654 - nie podaje definicji ale wymienia istotne elementy:

• zobowiązanie się publicznym ślubem do zachowania 3 rad ewangelicznych. Każdy wierzący jest zobowiązany do ich praktykowania z racji chrztu. Osoba zakonna dodatkowo na mocy ślubu

• konsekracja Bogu przez posługę Kościoła - złożenie w ofierze osoby tzw. traditio - jako odpowiedź na powołanie

• włączenie do instytutu z prawami i obowiązkami określonymi przez prawo - umowa na mocy której profes oddaje się całkowicie instytutowi, a ten inkorporuje go do grona swych członków /do całego instytutu a nie tylko części/

• Okres trwania profesji czasowej

• kan. 655 - ustala terminy graniczne profesji czasowej - min. 3 lata, max. 6 lat, z możliwością jej przedłużenia

• odnosi się to do instytutów mających profesję czasową przed wieczystą, nie do tych, które mają tylko czasową

• profesja czasowa jest prawdziwą profesją zakonną ze wszystkimi elementami

• prawo własne określa na jaki czas ją się składa

• Warunki ważności profesji czasowej - KPK - kan. 656 podaje wymogi:

• ukończone 18 lat. Od tej przeszkody dyspensuje St. Ap.

• ważne odbycie nowicjatu - okoliczności wpływające na nieważność nowicjatu powodują nieważność profesji czasowej. Nie udziela się dyspensy.

• dopuszczenie przez kompetentnego przełożonego /po wysłuchaniu rady z głosem doradczym lub decydującym /. Jest nim przełożony wyższy, który nie może swej władzy delegować, choć może to uczynić jego zastępca /też należy do przełożonych wyższych/. W instytutach na prawie diec. do profesji dopuszcza przełożony a nie biskup

• złożenie profesji w sposób wyraźny i bez przymusu, bojaźni i podstępu - musi być wyrażona zew. słowami lub na piśmie. Formę reguluje prawo wew. instytutu, ale formuła musi zawierać treść 3 ślubów, czas na jaki jest składana, dane osoby składającej oraz gwarancje spełnienia przyrzeczeń

• przyjęcie przez przełożonego lub przez delegata. Prawo własne określa, który przełożony jest kompetentny

• Ponowienie i przedłużenie profesji czasowej

• profesja czasowa jest etapem przejściowym ukierunkowanym na śluby wieczyste. Może nastąpić:

• ponowienie - po upływie czasu na jaki profesja czasowa została złożona, jeśli zakonnik prosi /ma tu wolność pozostania lub odejścia/ i został uznany za zdatnego

• dopuszczenie do profesji wieczystej - warunki jak wyżej

• odejście z instytutu - gdy nie prosi o ponowienie profesji czasowej, nie jest uznany za zdatnego /może złożyć rekurs do przełożonych wew. lub St. Ap./

• przedłużenie - gdy istnieją wątpliwości co do zdatności profesa lub jego wolności

• antycypowania profesji wieczystej - dla słusznej przyczyny /poważniejszej niż dla antycypacji profesji czasowej/ można ją przyspieszyć np. niebezpieczeństwo śmierci, konieczność posługi apostolskiej. Max można przyspieszyć o 3 miesiące

• można też wcześniej dokonać odnowienia profesji czasowej

• Warunki ważności profesji wieczystej - kan. 658 - warunki do ważności - 3 jak do profesji czasowej:

• dopuszczenie w sposób wolny przez kompetentnego przełożonego po wysłuchaniu rady

• złożenie profesji wyraźnie bez przymusu, bojaźni, podstępu

• przyjęcie przez kompetentnego przełożonego

3 dodatkowe:

• ukończone 21 lat /profesja czasowa po ukończeniu 18 lat + 3 lata profesji czasowej/

• uprzednia profesja czasowa przynajmniej przez 3 lata

• inne warunki dodane przez prawo własne

• Uważnienie profesji

Profesja zakonna to akt prawny. Ważność jest zależna od pewnych warunków. Przyczyny nieważności:

• z przyczyn zewnętrznych - przeszkoda;

• z przyczyn wewnętrznych - brak zgody;

W zależności od tego, która przyczyna zaistniała są różne sposoby uważniania:

• przy przeszkodzie - 2 możliwości

• sanacja - wymagany jest akt uważnienie St. Ap. Przy sanacji stosuje się fikcję prawna i profesję uznaje się za ważną od samego początku - skutki prawne działają wstecz. Takiej sanacji można udzielić nawet bez wiedzy profesa lub instytutu, ale pod warunkiem, że istnieje akt woli /zgoda/ profesa i instytutu. Stosowany by uniknąć zdziwienia lub niezdrowej sensacji

• konwalidacja - wymagana jest dyspensa i ponowne złożenie profesji. Takie uważnienie nie działa wstecz i jest ważna dopiero w chwili złożenia ponownej profesji - trzeba ja też odnotować w aktach profesa

• przy braku zgody - uważnienie następuje przez wyrażenie woli przez profesa

• Profesja wątpliwa - KPK nie podejmuje tego tematu. Należy się odwołać do CIC.

• gdy istnieje jednak wątpliwość co do ważności profesji, a zakonnik nie chce jej powtórzyć lub poprosić o jej sanację - należy to przedstawić St. Ap. Do czasu wyjaśnienia profes ma pełne prawa i obowiązki płynące z profesji.

Teza 15. Formacja zakonna

• kan. 597-2 - do instytutu życia konsekrowanego nie może być dopuszczony nikt, kto nie jest przygotowany

• kan. 641-661- mówią o formacji zakonnej prowadzonej we własnym zakresie przez instytut. Obejmują one”

• przyjęcie do nowicjatu

• kształcenie nowicjuszy

• profesję zakonną

• kształcenie zakonników

• po S. Watykańskim w Renovationis causam z 1969r. postanowiono wprowadzić trójstopniową formację:

• przygotowanie do nowicjatu /postulat/

• nowicjat

• okres ślubów czasowych /juniorat/

Nowicjat i kształcenie nowicjuszy

• Natura i cel nowicjatu

• KPK - kan. 646 - życie zakonne zaczyna się w nowicjacie - o pierwszy i podstawowy etap formacji zakonnej zmierzający do profesji wieczystej i podjęcia życia zgodnego z charyzmatem danego zgromadzenia

• uzewnętrznia się w odosobnieniu /połączone z przebywaniem w specjalnym domu formacji/, zmianie stroju,

Cele nowicjatu:

• dokładniejsze rozpoznanie Bożego powołania - przez nowicjusza i jego przełożonych. Ma dopomóc sprawdzić czy jest ono oparte na motywach religijnych i czy może być zrealizowane w tym instytucie

• doświadczenie życia w instytucie - by móc świadomie i w pełni podjąć późniejsze zobowiązania i dzieła tego instytutu. Ważny jest tu przykład życia innych członków i praktyki apostolskie

• formacja umysłu i serc w duchu instytutu - poznanie instytutu

• potwierdzenie zdatności nowicjuszy do życia w instytucie i jego zamiarów

• Miejsce nowicjatu

• w klasztorach niezależnych - każdy dom jest miejscem nowicjatu

• w innych instytutach istnieją osobne domy formacji i wspólnoty nowicjackie

• kan. 647-1 - erygowanie domu nowicjatu pisemnym dekretem należy tylko do najwyższych przełożonych za zgodą ich rady. Nie potrzeba już zgody St. Ap.

• do ważności - nowicjat ma być odbyty w domu prawnie do tego przeznaczonym. Ale są wyjątki:

• za zgoda przełożonego /i jego rady/ można odbyć nowicjat w innym domu instytutu pod okiem doświadczonego zakonnika, pełniącego wówczas rolę mistrz nowicjatu

• wyższy przełożony /generalny i nie ma potrzeby zgody rady/ może zezwolić by cała grupa nowicjuszy dla celów wychowawczych przez jakiś czas przebywała w innym domu instytutu /rekolekcje, doświadczenie życia inne wspólnoty, sprawy lokalowe/. Pobyt ten nie przerywa wówczas nowicjatu

• Czas trwania nowicjatu

• KPK - kan. 648 - ustala czas trwania nowicjatu min. 12 miesięcy /360 dni gdy są przerwy/ max 2 lata

• jest to wystarczający czas na duchowe przygotowanie i nie należy go wydłużać. Chyba, że istnieje słuszna przyczyna i wówczas można jeszcze o 6 miesięcy /kan. 653/

• nie obowiązuje bezwzględna ciągłość czasu nowicjatu i może on być przerwany czasem na posługę apostolską

• instytut może też wprowadzić okresy praktyki apostolskiej poza wspólnota nowicjatu - czyli działalność apostolską właściwą danemu charakterowi danego instytutu

Nieobecność w nowicjacie - kan. 649

• przyczynami mogą być: choroba związana z pobytem w szpitalu, sytuacja rodzinna, służba wojskowa - są zaliczone w czas nowicjatu

• nieobecność 3 miesięczna w nowicjacie, zawiniona lub nie, ciągła lub z przerwami - powoduje jego nieważność

• poniżej 15 dni - nie wymaga uzupełnienia, chyba że przełożony to zarządzi

• gdy nieobecność trwała od 15-90 dni - o tyle należy przedłużyć nowicjat

• nieobecność po odbytym nowicjacie - prawo tego nie reguluje. Nawet ponad 3 miesięczna za zgoda przełożonego nie powoduje nieważności nowicjatu czy późniejszej profesji.

• nowicjat można skrócić /antycypować profesję/ ale nie więcej niż 15 dni - prawo ma przełożony wyższy

Kierownictwo nowicjuszy

• ustanowienie mistrza nowicjatu

• kan. 650 - cel nowicjatu wymaga, by nowicjusze byli kształtowani pod kierunkiem mistrza nowicjatu

• bez jego obecności nowicjat byłby ważny ale stanowiłoby to karygodne zaniedbanie

• mistrzowi nowicjatu podlegają wszyscy nowicjusze - on weryfikuje ich powołanie i przekazuje ducha instytutu

• jego zwierzchnictwo dotyczy zakresu formacji, ale nie jest to władza kanoniczna

• mistrz w kierowaniu nowicjatem podlega władzy wyższego przełożonego

• przełożony sprawuje władzę na domem nowicjatu ale nie nad nowicjuszami i nie powinien ingerować w formację

• nowicjuszy nie obowiązuje jeszcze ślub posłuszeństwa

• przełożony miejscowy ani wyższy nie powinien być mistrzem nowicjatu

• program formacji nowicjackiej ustala prawo własne

• wymogi stawiane mistrzowi nowicjatu - KPK - kan. 651 - minimalne wymogi:

• ma to być członek instytutu - ma wprowadzić nowicjuszy w duchowość instytutu. Możliwa jest dyspensa St. Ap.

• profes ślubów wieczystych - by mógł odpowiedzialnie kierować nowicjuszami

• wyznaczony zgodnie z prawem - ustanawia go wyższy przełożony za opinią rady. Kandydat musi się zgodzić.

• mogą go wspierać pomocnicy - np. socjusz nowicjatu mianowani przez wyższego przełożonego

• mistrz i pomocnicy maja obowiązek rezydencji

Inne wymogi:

• staranie przygotowany do pełnienia tej funkcji

• wolność od innych obowiązków utrudniających formację

• owocne i stałe wypełnianie zadań - mistrz jest nieusuwalny z urzędu bez poważnej przyczyny

• Przedmiot formacji nowicjackiej

• pomoc w rozpoznaniu i potwierdzeniu powołania zakonnego

• przygotowanie do prowadzenia życia właściwego instytutowi

• kan. 652-2 - precyzuje wymogi:

• nabycie cnót ludzkich i chrześcijańskich

• formacja duchowa prowadząca do doskonałości życia

• kontemplacja dzieła zbawienia i Pisma św.

• przygotowanie do kultu liturgicznego

• służba ludziom i Kościołowi przez praktykę rad ewangelicznych

• zaznajomienie z charakterem, duchem, historią i życiem instytutu

• przepojenie miłością do Kościoła i jego pasterzy

• sami nowicjusze winni aktywnie współdziałać w dziele formacji i wypełniać swe obowiązki

• w formacji nowicjuszy uczestniczą też wszyscy członkowie instytutu przez modlitwę i własny przykład

• nie należy w czasie nowicjatu podejmować zadań czy studiów nie służących formacji

• Zakończenie nowicjatu - KPK - 653 - podaje sposoby zakończenia nowicjatu:

• dobrowolne opuszczenie instytutu - nowicjusz ma prawo w każdej chwili się wycofać, także po ukończeniu

• zwolnienie przez kompetentnych przełożonych - dla słusznej przyczyny /nowicjusz nie jest bez praw/. Wśród poważnych przyczyn są: brak zdrowi, brak zdolności, niezdolność do życia we wspólnocie. Nie być to kara.

• wydalenie - dla poważnej przyczyny, zaistniałych z winy nowicjusza - brak postępu w życiu duchowym, stałe naruszanie dyscypliny nowicjatu, konfliktowość, wady moralne. Motywy wydalenia należy przedstawić nowicjuszowi. Niesprawiedliwe wydalenie może doprowadzić do zażądania od przełożonego poniesienia odpowiedzialności za wydalenie zdolnego i zdatnego nowicjusza

• dopuszczenie do profesji czasowej - najbardziej pożądany sposób zakończenia nowicjatu. Dopuszczenie jest nakazem prawa zobowiązującym przełożonego, a niesprawiedliwe niedopuszczenie może być zaskarżone

• przedłużenie nowicjatu - gdy istnieje wątpliwość /rozumna i uzasadniona/ co do zdatności kandydata

Formacja sensu stricto - miejsce i czas trwania

KPK - kan. 659 - konieczność dalszego kształcenia członków instytutu po pierwszych ślubach /tzw. juniorat/ - bez względu na to czy są kandydatami do kapłaństwa czy też nie. Nie jest to też zależne od osobistych uzdolnień.

• przedmiotem takiej formacji jest:

• prowadzenie życia właściwego danemu instytutowi

• pełniejszego realizowania zadań instytutu

• prawo własne ma określić program i czas trwania formacji

• źródłem inspiracji maja być potrzeby Kościoła

• Formacja ścisła - istotne wytyczne

KPK - kan. 660 - kształcenie to winno być:

• systematyczne - zaplanowane z wykorzystaniem możliwych środków. Prowadzone przez wykwalifikowane osoby i w odpowiednich domach

• przystosowane do zdolności członków i zadań jakie mają spełniać

• duchowe - rozwijające cnoty i duchowość zakonną

• apostolskie - w oparciu o potrzeby Kościoła i świata

• naukowe - nabycie odpowiedniej wiedzy z zakresu teologii i filozofii, ale też w dyscyplinach świeckich

• praktyczne - w odniesieniu do czekających zadań

• uwieńczone zyskaniem odpowiednich tytułów - tak kościelnych jak i świeckich /naukowe, techniczne, zawodowe/

Zdobywanie tej formacji nie powinno być utrudniane nakładaniem dodatkowych zobowiązań

• Formacja stała

• kan. 661 - formacja zakonników winna być kontynuowana przez całe życie i obejmować: formację duchową, naukową i praktyczną - jest to obowiązek prawny

• odpowiedzialność za formację stałą ponoszą przełożeni i oni dobierają środki i programy

Teza 16. Apostolstwo zakonników

• Zasada ogólna

KPK - kan. 673 - dzieło apostolatu polega na świadectwie ich życia konsekrowanego /zachowaniu rad ewangelicznych/, ożywionego modlitwa i pokutą. Są do tego zobowiązani wszyscy zakonnicy bez względu na zajmowane stanowisko

• Apostolstwo instytutów kontemplacyjnych

• pomimo ścisłej klauzury należą do życia i świętości Kościoła - składają Bogu doskonałą ofiarę chwały, a ludowi Bożemu dodają blasku przez owoce świętości i przyczyniają się do jego wzrostu

• jest to apostolstwo modlitwy, pokuty i ofiary a także pracy w swych klasztorach

• Instytuty oddane dziełom apostolskim

• kan. 675 - to instytuty wykonujące dzieła apostolskie należące do ich natury

• życie zakonne winno być nacechowane duchem apostolskim, a apostolstwo przepojone duchem zakonnym

• źródłem siły działań apostolskich winno być zjednoczenie z Bogiem

• żadna działalność apostolska nie ma charakteru prywatnego lecz należy do działań Kościoła - 3 jej cechy:

• pełniona w imieniu Kościoła

• z polecenia Kościoła - zakonnik jest delegatem Kościoła i winien mu posłuszeństwo

• we wspólnocie Kościoła - jest możliwa tylko w jedności z Kościołem jako wspólnotą. Wymaga współpracy i z hierarchią i z osobami pracującymi w duszpasterstwie. Daje to też możliwość udziału członków zakonów w trosce o Kościół podejmowanej np. na synodach plenarnych i prowincjalnych /są tam ich delegaci/

• Apostolstwo instytutów laickich

• kan. 676 - uczestniczą one w pasterskim zadaniu Kościoła

• pełnią ja przez dzieła miłosierdzia względem duszy i ciała - służba dla świata i człowieka

• w ten sposób przybliżają ludziom Boga, który jest miłosiernym Ojcem

• mają zachować swój charakter i posłannictwo

• Zachowanie dzieł własnych

• dzieła własne - to te, które wymienia prawo własne instytutu, a przez które realizuje on swoją misję i cele

• dzieła własne należy przystosować obecnie do potrzeb miejsca, czasu i nowych środków

• przystosowanie winno spełniać 5 warunków

• roztropne - by uniknąć ryzyka utraty własnego dziedzictwa

• z uwzględnieniem potrzeb czasu - także zmieniającej się mentalności

• z uwzględnieniem potrzeb miejsca - szczególnie różne warunki geograficzne w jakich instytutu działają

• za pomocą nowych środków - nowe metody zwiększające pożyteczność i skuteczność działań

• za pomocą stosownych środków - nie będących zaprzeczeniem charakteru instytutu

• stowarzyszenia wiernych złączone z instytutami - należy je popierać, zachowując ich cel i naturę. Tworzą je osoby żyjące w świecie a zarazem uczestniczące w duchu jakiegoś zakonu i poddane kierownictwu tego zakonu. Prowadzą one działa apostolatu i zmierzają do chrześcijańskiej dojrzałości.

• Zależność od biskupa i własnych przełożonych

• kan. 678 - zakonnicy winni okazywać biskupowi należyte posłuszeństwo, choć nie są do tego zobowiązani w takim stopniu jak wobec papieża

• Istnieje potrójny zakres zależności instytutów od biskupa:

• w duszpasterstwie - tzn. wszelkie zadania i urzędy wykonywane przez zakonników dla zbawienia ludzi np. powierzenie parafii instytutowi, ustanowienie zakonnika rektorem kościoła

• w sprawach kultu Bożego - chodzi o kult publiczny, a nie ten spełniany wew. wspólnoty zakonnej. Zakonników obowiązują tu przepisy KPK oraz normy wydane przez biskupa

• inne dzieła apostolskie - odnoszące się do zewnętrznej działalności zakonników np. głoszenie kazań, misji, rekolekcji, prowadzenie katechezy

• pełniąc zadania na zew. instytutu zakonnicy podlegają biskupowi, ale nie mogą się uniezależnić od swoich przełożonych - muszą nadal zachowywać swoją konstytucję i biskupi winni nad tym również czuwać

• biskupi i przełożeni zakonni winni odnośnie tych spraw wzajemnie współpracować

• Zakaz przebywania w diecezji

• kan. 679 - biskup może członkowi instytutu wydać zakaz pobytu w swej diecezji a w konsekwencji wydalenie z diecezji. Jest to kara surowa i musi być nadana wg prawa. Nie może jej nałożyć ordynariusz miejsca. Uwarunkowania kary:

• przynagla bardzo poważna przyczyna - w innych wypadkach należy użyć innych środków zaradczych. Do bardzo poważnych przyczyn można zaliczyć ochronę dobra wspólnego i ochrony przed zgorszeniem /publiczne wystąpienia przeciw nauce Kościoła, działalność kryminalna/

• powiadomienie wyższego przełożonego - biskup ma powiadomić o zaistniałym fakcie i wezwać do ingerencji. Gdyby przełożony nie zareagował - biskup może postąpić zgodnie z prawem. Przełożony ma pierwszeństwo i większe możliwości działania względem członków instytutu

• zaniedbania przełożonego w tej sprawie - przy trwającym złu lub jego wzroście ze strony zakonnika

• o wydaleniu zakonnika z diecezji biskup winien powiadomić St. Ap., bez względu na to czy zakonnik dostosował się do kary czy też nie. Jest to formalne zakończenie sprawy.

• przełożony i zakonnik może przesłać ewentualne wyjaśnienie do St. Ap.

• Współpraca i koordynacja pracy apostolskiej

• kan. 680 - domaga się współpracy między różnymi instytutami, między instytutami a duchowieństwem i biskupem w dziełach apostolskich

• współpraca między instytutami opiera się na fakcie złożenia tych samych ślubów i powołania do dzieł apostolskich. Ponadto wszyscy zakonnicy przynależą też do rodziny diecezjalnej i uczestniczą w kapłańskiej posłudze biskupa i kapłanów w diecezji. Wyłączone są tylko instytuty kontemplacyjne

• przy podejmowaniu współpracy należy jednak zachować:

• własny charakter i cel instytutu /konstytucji i prawa własnego/

• prawa fundacyjne - np. umów między biskupem a przełożonymi

• Dzieła powierzane zakonnikom

• kan. 681 - dzieła powierzane zakonnikom przez biskupa diecezjalnego są mu podległe - zakonnik jest mu podległy w przedmiocie pracy. Pozostaje jednak nadal podległy też swemu przełożonemu i przepisom konstytucji.

• przy powierzaniu takiego dzieła biskup i przełożony winni zawrzeć pisemna umowę. Winna ona zawierać:

• przedmiot wykonywanego dzieła - rodzaj pracy, czas trwania, zakres

• przydzielonych do niego zakonników - ich dane

• sprawy materialne - wynagrodzenie, ubezpieczenia

• Nadanie zakonnikom diecezjalnych urzędów

• kan. 682 - jest uszczegółowieniem kan. 681

• nadanie urzędu

• urzędu kościelnego nie można ważnie sprawować bez kanonicznego powierzenia /provisio/. Są to urzędy administracji kościelnej. Są możliwe 2 rodzaje nadania urzędu:

• dokonane po uprzedniej prezentacji

• nominacja - jest swobodnym nadaniem urzędu po uprzedniej konsultacji i uzyskaniu zgody przełożonego i nominowanego zakonnika

• tych 2 aktów dokonuje biskup diecezjalny

• odwołanie

• jest to jedna z możliwości utraty urzędu kościelnego

• zakonnik sprawujący urząd może być odwołany przez:

• dekret biskupa - po powiadomieniu przełożonego

• decyzję przełożonego, który go na ten urząd prezentował, lub wyraził zgodę na ten urząd - po powiadomieniu biskupa

• na mocy prawa

• zarówno biskup jak i przełożony może wysłać rekurs od dekretu odwołania zakonnika z urzędu do St. Ap.

Teza 17. Opuszczenie i wydalenie z instytutu

Prawo przewiduje 3 sytuacje:

• przejście do innego instytutu

• wyjście z instytutu

• wydalenie z instytutu

Przejście do innego instytutu

• Przejście do innego instytutu zakonnego

KPK - nie podaje definicji przejścia. Należy jednak przez nie rozumieć - trwałe prawne opuszczenie jednego instytutu połączone z równoczesnym i bezpośrednim wstąpieniem do drugiego instytutu z zachowaniem istotnych zobowiązań płynących z rad ewangelicznych

• profesja jest aktem prawnym mającym 3 znaczenia:

• akt religijny - wyraża wolę oddania się na służbę Bogu i Kościołowi

• akt przez który nabywa się przynależność do określonego stanu w Kościele z prawami i obowiązkami

• akt inkorporacji - włączenia do danego instytutu zakonnego

• przejście do innego instytutu zakonnego nie na rusza 2 pierwszych aktów, ale zmienia się akt inkorporacji

• pozwolenie na przejście nie jest już zarezerwowane St. Ap., ale najwyższym przełożonym obu instytutów /za zgodą swej rady/ i bez ich zezwolenia byłoby ono nieważne. Tej władzy przełożony nie może delegować

• wraz z pozwoleniem konieczne jest też przesłanie świadectwa o kandydacie /niekoniecznie zaś wszystkich akt/

• po przyjęciu do nowego instytutu nie jest wymagane odbycie nowicjatu lecz przynajmniej 3 letniej próby by:

• zakonnik sprawdził swe powołanie

• sprawdził swe zdolności do życia w tym instytucie i nabyć potrzebne doświadczenie

• właściwe wydaje się wyznaczenie mu kierownika duchowego, który po okresie próby wyda o nim sąd

• po okresie próby zakonnik może zostać dopuszczony do złożenia profesji wieczystej w tym instytucie /by dokonał się też akt inkorporacji/

• gdyby nie został dopuszczony do profesji wieczystej lub nie chciał jej złożyć winien wrócić do poprzedniego instytutu. Taki powrót jest obowiązkowy i przełożony winien go przyjąć - bez dodatkowych formalności

• gdyby przełożony obawiał się tego powrotu winien wszcząć proces o wydalenie lub poradzić się St. Ap.

• gdy zakonnik nie chce powroty do dawnego instytutu i nie chce złożyć profesji wieczystej ma się starać o indult deklaracyjny. Takiego indultu udziela:

• biskup diecezjalny - gdy zakonni należał do instytutu na prawie diecezjalnym

• St. Ap. - gdy instytut na prawie papieskim

• w praktyce zakonni winien wrócić do dawnego zakonu i tam złożyć prośbę o dyspensę od ślubów i po jej otrzymaniu opuścić instytut

• Przejście z jednego niezależnego klasztoru do innego domu sui iuris

• odnosi się to do przejścia z jednego niezależnego klasztoru do innego ale należącego do tego samego instytutu, federacji lub konfederacji

• w klasztorach tych obowiązuje zasada stabilitas loci stąd konieczne są odpowiednie pozwolenia:

• przełożonego klasztoru, który się opuszcza

• przełożonego klasztoru do którego się chce wstąpić

• zgody kapituły klasztoru przyjmującego

• brak zgody którejkolwiek ze stron powoduje nieważność przejścia

• okres próbny jest nieokreślony - można przyjąć że ok. 3 lat

• nie jest wymagana ponowna profesja wieczysta

• gdy zakonnik nie chce pozostać w tym klasztorze winien powrócić do dawnego lub starać się o indult odejścia

• Przejście z instytutu zakonnego do instytutu świeckiego lub stowarzyszenia życia apostolskiego i odwrotnie

• chodzi tu o profesów wieczystych tych instytutów i członków definitywnie inkorporowanych do stowarzyszeń

• to instytuty o odmiennym sposobie życia konsekrowanego /odmienne zobowiązania/

• konieczne jest uzyskanie zgody ze St. Ap., która też określa dodatkowe warunki - czas próby, złożenia ślubów

• w praktyce trzeba najpierw otrzymać zgodę najwyższych przełożonych

• Stan prawny zakonnika i skutki przejścia

• kan. 685 - po wyjściu z jednego, a przed profesją wieczystą w drugim - zakonnik:

• od czasu rozpoczęcia próby w nowym traci w dawnym prawa i obowiązki, a jest zobowiązany do przestrzegania praw i obowiązków nowego instytutu

• wobec nowych przełożonych nie obowiązuje go posłuszeństwo wynikające ze ślubów, lecz z przynależności do nowej wspólnoty

• jest jednak nadal związany ślubami złożonymi w poprzednim instytucie

• złożenie ślubu w nowym instytucie powoduje wygaśnięcie ślubów w dawnym i inkorporacja do nowego instytutu

• nadal jednak pozostaje obowiązek prowadzenia życia wg rad ewangelicznych

• nabyte dobra pozostają w dawnym instytucie

Wyjście z instytutu

Wyjście następuje wtedy, gdy ktoś nie przenosząc się do innego, ani nie został wydalony, a opuszcza instytut mając zobowiązania czasowe lub dozgonne

Eksklaustarcja

• jest indultem zezwalającym zakonnikowi na czasowy pobyt poza zakonem ze złagodzeniem obowiązków płynących z ślubów, ale utrzymujący jego zależność od przełożonego i ordynariusza miejsca

Rodzaje:

• zwyczajna

• kan. 686 - dla poważnej przyczyny, gdy członek instytutu prosi - wydaje ją najwyższy przełożony za zgodą swej rady na okres nie przekraczający 3 lat

• poważna przyczyna:

• trudności rodzinne

• kryzys życia zakonnego, którego przezwyciężenie domaga się oderwania od wspólnoty zakonnej

• gdy o eksklaustrację ubiega się duchowny - musi być dodatkowo zgoda ordynariusza miejsca, by mógł wykonywać władzę święceń

• przedłużenie indultu poza okres 3 lat lub wydanie go na okres dłuższy niż 3 lata - należy do

• St. Ap. - przy instytucie na prawie papieskim i dla członkiń klasztoru mniszek

• ordynariuszowi miejsca - gdy instytut na prawie diecezjalnym

• indultu udziela się w porozumieniu z przełożonym zakonnika

• eksklaustracja ustaje po upływie czasu lub przyczyny dla której została wydana - zakonnik ma obowiązek powrotu do instytutu lub poprosić o przedłużenie indultu

• nałożona - przymusowa

• jest to nakaz prawa wydany przez kompetentną władzę, aby zakonnika nawet wbrew jego woli skazać na pobyt poza domem zakonnym na określony czas. Jest to środek poprawczy różniący się od wydalenia.

• stosuje się ją wobec tych zakonników, których nie można wydalić z zakonu z poważnych przyczyn, a są oni w jakimś stopniu zagrożeniem dla wspólnoty i zakłócają jej życie /nawet bez ich winy np. z powodu choroby psychicznej/

Różnice wobec zwyczajnej:

• jest nałożona wbrew woli zakonnika

• czas jej jest uzależniony od woli władzy

• inne przyczyny wymierzania

• należy zachować zasady słuszności i miłości

• jej podmiotami mogą być profesi wieczyści i czasowi

Etapy udzielania:

• decyzja przełożonego o eksklaustracji poparta zgodą rady

• prośba do St. Ap. /instytut na prawie papieskim/ lub do ordynariusza miejsca /na prawie diecezjalnym/ o indult

• St. Ap. i ordynariusz rozważają prośbę i udzielają indultu najczęściej na czas nieokreślony i oni go odwołują

• zakonnik czując się skrzywdzony może wnieść rekurs do Kongregacji Zakonów lub Sygnatury Apostolskiej

• skutki prawne

• kan. 687 - wylicza skutki prawne eksklaustracji

• członek instytutu jest zwalniany z tych obowiązków, które nie dadzą się pogodzić z nowymi warunkami życia

• pozostaje on pod władzą swego przełożonego i ordynariusza miejsca /jeśli jest duchownym/

• może nosić strój instytutu, chyba że indult tego zabrania

• jest pozbawiony głosu czynnego i biernego

• zachowuje wszystkie inne prawa i obowiązki wynikające z profesji i inkorporacji

• co nabywa ważnie, nabywa dla instytutu - choć ma większą swobodę dysponowania dobrami

• gdyby nie mógł się sam utrzymać - instytut ma mu pomóc

• ma prawo do normalnego pogrzebu jako członek instytutu

• po powrocie odzyskuje wszystkie prawa i obowiązki

Wystąpienie

• po profesji czasowej

• śluby czasowe złożone na określony czas dają możliwość wystąpienia z instytutu po upływie tego okresu

• chcąc opuścić instytut nie musi podawać żadnych przyczyn i nie można obwarować jego wystąpienia żadnymi wymogami formalnymi

• ma o swej decyzji jedynie powiadomić przełożonych, którzy nie mogą mu nakazać pozostania

• profes nie ma też żadnych zobowiązań wobec zakonu

• w czasie trwania profesji czasowej - tzw. indult odejścia

• zakonnik po złożeniu profesji zakonnej zaciąga pewne zobowiązania i nie może samowolnie opuścić instytutu

• kan. 688-2 - na prośbę profesa i dla poważnej przyczyny - można udzielić indultu odejścia czyli sekularyzacji

• w instytutach na prawie papieskim udziela go najwyższy przełożony za zgodą rady

• w diecezjalnym - decyzję podejmuje najwyższy przełożony za zgodą swej rady, a zatwierdza biskup diecezjalny domu, w którym przebywa zakonnik

• indult musi być na piśmie i z chwilą jego otrzymania można opuścić instytut

• odmowa przyjęcia indultu powoduje, że traci on ważność. Gdy proszący zachowuje się bierni - nie potwierdza ani nie odmawia jego przyjęcia - po 10 dniach użytecznych reskrypt traci ważność

• indult udziela dyspensy od ślubów oraz ze wszystkich obowiązków płynących z profesji

• takiego eks-profesa przełożony może ponownie przyjąć do instytutu bez potrzeby odbycia nowicjatu

• Niedopuszczenie do następnej profesji

• kan. 689 - przełożony ma prawo po wysłuchaniu swej rady nie dopuścić profesa instytutu do złożenia następnej profesji. Musza istnieć jednak poważne przyczyny /nie tylko karne czy dyscyplinarne/

• przełożonym uprawnionym do podjęcia takiej decyzji jest ten, kto decydował o dopuszczeniu do profesji poprzedniej - w instytutach zakonnych - prowincjał, a w klasztorach samodzielnych - opat

• przyczyna może być tu mniejsza niż przy wydaleniu z zakonu i nie musi być zawiniona. Jeśli przełożony jest moralnie przekonany o niezdatności profesa do życia we wspólnocie może taką decyzje podjąć

Przyczyny

• najczęściej choroba fizyczna lub psychiczna:

• powodująca niezdolność do życia w instytucie - mierzona stopniem szkód dla wspólnoty

• konieczność zasięgnięcia opinii lekarzy i biegłych - czy jest ona nieuleczalna

• nie może powstać w wyniku zaniedbań ze strony instytutu np. inwalidztwa w skutek pracy w instytucie

• brak powołania

Skutki prawne

• przy podejmowaniu decyzji o niedopuszczeniu zachować zasadę słuszności i miłości

• po ogłoszeniu niedopuszczenia do następnej profesji - zakonnik może opuścić zakon dopiero po upływie okresu ślubów czasowych

• istnieje możliwość ponownego przyjęcia, jeśli członek się wyleczył z choroby

• profesi, którzy podczas trwania ślubów czasowych stali się niepoczytalni nie mogą być wydaleni z instytutu

• Ponowne przyjęcie

• kan. 690 - ci, którzy zgodnie z prawem opuścili instytut mogą być ponownie przyjęci

• prawo to ma najwyższy przełożony za zgodą swej rady /także w klasztorach niezależnych/

• zgoda rady należy do elementów ważności decyzji o ponownym przyjęciu

Ponownie przyjęci mogą być:

• ci co ukończonym nowicjacie legalnie opuścili instytut

• po profesji czasowej zgodnie z prawem opuścili instytut

• ci, którzy w czasie trwania ślubów czasowych otrzymali indult odejścia

• profesi wieczyści, którzy otrzymali indult sekularyzacyjny

• ponownie przyjętym można być do instytutu, który się opuściło

• instytut może przyjąć po pomyślnym odbyciu próby. Przełożony wyznacza czas próby przed profesją czasową i czas do profesji wieczystej

• komu odmówiono przyjęcia nie ma prawa do rekursu

• Wystąpienie po profesji wieczystej

• kan. 691 - profes po ślubach wieczystych nie powinien prosić o indult odejścia, chyba że dla bardzo poważnych przyczyn rozważonych wobec Pana

• udzielenie indultu nie przysługuje władz zakonnej.

Etapy uzyskania takiego indultu:

• zainteresowany kieruje prośbę do najwyższego przełożonego, a ten dołącza do niej swoją opinię i opinię rady i kieruje ją do kompetentnej władzy kościelnej

• Stolica Apostolska - przy instytutach na prawie papieskim

• biskup diecezjalny - w instytutach na prawie diecezjalnym

• kompetentna władza kościelna /St. Ap. lub biskup diecezjalny/ rozważa i decyduje o wydaniu indultu lub odmowie. Mogą też zostać dołączone pewne warunki od spełnienia których uzależniono udzielenie indultu

• przy odmowie - zainteresowany może ponowić prośbę z zachowaniem drogi służbowej

• Skutki prawne indultu odejścia po profesji wieczystej

• w stosunku do wszystkich zakonników

• kan. 692 - indult przyjęty przez zainteresowanego pociąga za sobą natychmiastowe skutki:

• utrata przynależności do stanu duchownego

• dyspensę od ślubów wieczystych i od obowiązków związanych z profesją wieczystą

• utrata wszystkich uprawnień wynikających z profesji

• w stosunku do zakonników będących duchownymi

• indult nie narusza praw i obowiązków związanych z przyjęciem święceń - nie powoduje utraty stanu duchownego

• nie udziela się więc mu indultu dopóki nie znajdzie on sobie biskupa, który go inkardynuje do diecezji lub przyjmie na okres próby. Jeśli zaś upłynie 5 lat próby na mocy prawa zostaje on inkardynowany do diecezji, chyba że biskup mu tego odmówi

• przy odmowie inkardynacji powstają wówczas problemy prawne i życiowe. Po opuszczeniu instytutu na podstawie indultu osoba taka jest ekskorporowana z instytutu, nie ma jednak inkardynacji. Przyjęcie na próbę nie powoduje również inkardynacji do diecezji.

• można by przyjąć, że pobyt na próbę w diecezji sprawia iż osoba ta jest nadal inkardynowany do instytutu. Należy wówczas przez pisemną umowę biskupa z przełożonym instytutu ustalić prawa i obowiązki takich duchownych. Gdyby biskup po okresie próby nie chciał takiego duchownego inkardynować do diecezji, ożywa wówczas inkardynacja do instytutu

Wydalenie z instytutu

Prawne sposoby wydalenia:

• ipso facto /a iure/ - na mocy samych faktów

• ab homine

• obligatoryjne

• nieobligatoryjne

• wydalenie z domu zakonnego

KPK - innowacje względem CIC

• pominięto jako przyczynę wydalenia ucieczkę zakonnika z kobietą /i odwrotnie/

• do wydalenie nie wymaga się odtąd popełnienia 3 przestępstw - nadal jest jednak konieczne dwukrotne upomnienie z groźbą wydalenia

• w instytutach diecezjalnych i klasztorach niezależnych dekret wydalenia zatwierdza biskup diecezjalny

• nie można delegować władzy wydalania z zakony

Wydalenie ipse facto

• jest konsekwencją popełnienia przestępstwa, niezależnie od tego, czy ktoś wiedział o jego skutkach, czy nie

• jest ono uprzednie do formalnego stwierdzenia przestępstwa przez przełożonego, ale po stwierdzeniu przestępstwa musi nastąpić obligatoryjne wydalenie z zakonu

• odnosi się do członków inkorporowanych do instytutu - nowicjusze im nie podlegają

• przyczyny wydalenia:

• notoryczne odstępstwo od wiary katolickiej

Notoryczność

• faktyczna - otoczenie wie o popełnionym przestępstwie

• prawna - czyn jest stwierdzony przez posiadającego władzę - dekretem lub wyrokiem

• przy odstępstwie od wiary musi być notoryczność co najmniej prawna /zakłada ona istnienie faktycznej/. Są to m.in.: apostazja, schizma, herezja - jako całkowite odrzucenie wiary katolickiej. Nie musi to być jednoznaczne z przystąpieniem do jakiejś grupy religijnej niekatolickiej. Ponadto musi być to jawne odstąpienie a nie tylko wewnętrzne przekonanie

• małżeństwo usiłowane, nawet cywilne

• zawarcie małżeństwa kościelnego

• ważnie ale niegodziwie zawierają ślub kościelny profesi czasowi podczas trwania profesji

• ważnie ale niegodziwie zawierają ślub kościelny profesi ślubów czasowych i prostych /czasowych lub wieczystych/ złożonych przed 1983r. w czasie obowiązywania CIC 1917r. /kan. 1073/

• usiłowanie zawarcia małżeństwa kościelnego

• profesi wieczyści maja przeszkodę powodująca nieważność małżeństwa kościelnego. Stąd jeśli by zawarli takie małżeństwo np. podstępem jest nieważne - jest to więc usiłowanie zawarcia małżeństwa /attenattum/

• zawarcie małżeństwa cywilnego

• dla prawa cywilnego zakonnicy po ślubach czasowych lub wieczystych nie są związani przeszkodą i dlatego mogą zawrzeć ważne małżeństwo cywilne, ale to powoduje ipso facto wydalenie z zakonu

• usiłowanie zawarcia małżeństwa cywilnego - gdyby w jakimś prawodawstwie cywilnym uwzględniono przeszkodę ślubów wieczystych - wówczas następuje usiłowania zawarcia małżeństwa

Usiłowanie zawarcia małżeństwa choćby tylko cywilnego powoduje przeszkodę do przyjęcia i wykonywania święceń zarezerwowaną St. Ap.

• urzędowe stwierdzenie faktu

• nie ma obowiązku upominania - nie ma na to miejsca

• wobec przestępstwa przełożony wraz z radą ma zebrać dowody i potwierdzić prawdziwość tego faktu

• wydanie formalnego stwierdzenia wydalenia z instytutu dokonuje wyższy przełożony. Akt ten nie jest wyrokiem a jedynie deklaracją

• wydalenie nie następuje jednak w chwili wydania deklaracji ale z chwilą popełnienia przestępstwa

Wydalenie obligatoryjne

KPK - kan. 695 - wymienione są przestępstwa za które członek ma być wydalony z instytutu. Są to przestępstwa przeciwko życiu ludzkiemu i powodujące zgorszenie publiczne. Dotyczy wykroczeń przeciw:

• ludzkiemu życiu

• pośrednie /współdziałanie/ lub bezpośrednie zabójstwo

• porwanie i zatrzymanie człowieka przymusem

• okaleczenie i uszkodzenie ciała człowieka lub spowodowanie trwałego rozstroju zdrowia

• poważne zranienie

• przerywanie ciąży - po zaistnieniu faktu /pośrednie lub bezpośrednie/

• przeciw VI przykazaniu i ślubowi czystości

• konkubinat - życie z kimś na sposób małżeński

• trwanie w grzechu nieczystym wywołującym zgorszenie

• gwałt, stręczycielstwo, dokonywane publicznie /ekshibicjonizm/

Gdyby przełożony uważał, iż zgorszenie spowodowane tymi grzechami można naprawić - nie musi wszczynać procesu o wydalenie

Procedura

• przełożony wyższy ma zebrać dowody odnośnie faktu, poczytalności sprawcy

• przekazać je oskarżonemu aby miał możliwość obrony

• następnie zebrane dokumenty i obronę oskarżonego podpisuje przełożony i notariusz i przesyłają najwyższemu przełożonemu

Wydalenie nieobligatoryjne

KPK - kan. 696 - wylicza 4 cechy przestępstwa by stanowiło ono podstawę wydalenia z instytutu:

• poważna przyczyna - nie wymaga przestępstwa. Mało znaczący czyn nie może być przyczyną wydalenia

• przyczyna zewnętrzna - nie jest konieczne by czyn był publiczny, ale musi być zewnętrzny

• przyczyna poczytalna - trzeba uwzględnić przyczyny zmniejszenia poczytalności sprawcy. Nie ponosi się odpowiedzialności karnej za czyny niezawinione

• przyczyna prawnie potwierdzona - sprawca się przyznał lub czyn jest notoryczny, lub udowodniony

Przyczyny wydalenia

• stałe zaniedbywania obowiązków życia konsekrowanego - lekceważenie lub pogardę

• powtarzające się naruszanie św. więzów - czystości, posłuszeństwa, ubóstwa

• uporczywe nieposłuszeństwo nakazom /opartym na konstytucji instytutu/ przełożonym w poważnej materii

• poważne zgorszenie powstałe w skutek zawinionego zachowania zakonnika

• uporczywe podtrzymywanie lub rozpowszechnianie poglądów potępionych przez Kościół

• publiczne przyjcie ideologii przepojonej materializmem lub ateizmem /przynależność do partii/

• bezprawna nieobecność trwająca pół roku

• inne poważne przyczyny określone prawem własnym

Procedura

• można zaproponować winnemu zwrócenie się z prośbą o indult odejścia, jeśli nie zechce wówczas proces

• zebranie lub uzupełnienie dowodów przez przełożonego wyższego

• 2 upomnienia kanoniczne - na piśmie wobec 2 świadków /by można je było udowodnić/. To upomnienie musi zawierać pewne elementy:

• oświadczenie o posiadanych dowodach przestępstwa

• sprecyzowanie przyczyn wydalenia

• zagrożenie karą wydalenia jeśli nie będzie poprawy

• zapewnienie możliwości obrony

• jeśli pierwsze upomnienie jest nieskuteczne po 15 dniach następuje drugie

• jeśli 2 upomnienie jest bezskuteczne - przełożony zwołuje swą radę i przedstawia sprawę celem konsultacji

• po 15 dniach od 2 bezskutecznego upomnienia przesyła się akta /dowody wraz z obroną oskarżonego/ do najwyższego przełożonego

Wydalenie z domu zakonnego

• kan. 703 - to wydalenie może nastąpić gdy:

• jest poważne zgorszenie zewnętrzne - czyn dokonany poza wspólnotą nabiera rozgłosu

• instytutowi grozi poważna szkoda - np. ruina ekonomiczna, wytoczenie procesu przeciw wspólnocie

• przełożony podejmując taką decyzję nie musi mieć zgody ordynariusza miejsca, a wyższy przełożony nie potrzebuje zgody swej rady

• przepis ten pozwala szybko reagować na niebezpieczeństwo grożące wspólnocie

• wydalenie z domu nie jest równoznaczne z wydaleniem z instytutu. O wszczęciu ewentualnego procesu w tej sprawie decyduje przełożony wyższy, biorąc pod uwagę np. wiek, zasługi, ciężkość przewinienia, poczytalność

• kara jest fakultatywna

• o wydaleniu jednak z domu winna być powiadomiona St. Ap.

Prawo odniesienia się do najwyższego przełożonego

• kan. 698 - gwarantuje członkowi możliwość bezpośredniego odniesienia się do najwyższego przełożonego celem swej obrony. przysługuje jednak ono w procesach o wydalenie obligatoryjne lub nieobligatoryjne. Pozbawieni tego prawa są wydaleni z zakonu ipso facto.

• podejrzany może skorzystać z tego prawa w każdym etapie procesu, by zapewnić najwyższemu przełożonemu obiektywne spojrzenie na sprawę

• Dekret wydalenia

• po przesłaniu akt do najwyższego przełożonego, on ze swą radą podejmuje decyzję i wydaje dekret, który zatwierdza St. Ap.

• wydanie dekret

• kan. 699 - konieczność zapoznania się z przysłanymi aktami przez najwyższego przełożonego i jego radę. Kolegialne przebadanie sprawy jest konieczne do ważności wydania dekretu

• po zapoznaniu się z aktami procesu następuje tajne głosowanie i jeśli bezwzględna liczba głosów jest za wydaleniem - przełożony wydaje dekret na piśmie z podaniem motywacji prawnej i faktycznej /będzie to potrzebne dla tych, którzy ewentualnie będą chcieli wydalonego przyjąć/

• zatwierdzenie dekretu

• najwyższy przełożony musi przesłać swój dekret do zatwierdzenia kompetentnej władzy poza zakonem. Jest to konieczne do skuteczności dekretu a nie jego ważności

• dekret o wydaleniu członka instytutu na prawie papieskim musi zatwierdzić St. Ap.

• na prawie diecezjalnym - biskup diecezjalny diecezji, gdzie znajduje się dom macierzysty członka instytutu

• dekret wydany przez bpa względem członków klasztorów niezależnych nie potrzebuje niczyjego zatwierdzenia

• notyfikacja dekretu

• choć prawo tego wprost nie wymaga, to jednak z natury rzeczy dekret winien być notyfikowany - podany do wiadomości zainteresowanego

• notyfikacja winna być urzędowa - na piśmie w obecności wydalanego i świadka, by była pewność iż został on poinformowany o wydaleniu

• notyfikację uważa się za dokonaną, gdy wezwano zakonnika a on bez ważnej przyczyny się nie wstawił lub odmówił złożenia podpisu

• rekurs

• wydalany ma prawo rekursu - wniesienie go powoduje zawieszenie wykonania dekretu

• może to uczynić w 10 dni użytecznych od powiadomienia o dekrecie

• rekurs musi być do kompetentnej władzy:

• członek instytutu na prawie diecezjalnym odwołuje się do Kongregacji Zakonów

• członek instytutu na prawie papieskim od decyzji St. Ap. odwołuje się też do Kongregacji Zakonów

• Kongregacja może uznać dekret za ważny lub nieważny, poprawić lub zastąpić innym

• Skutki prawne dekretu wydalenia

KPK - kan. 701 - skutki dekretu o wydaleniu zakonnika są zrównane ze skutkami indultu odejścia

• ustanie ślubów - dekret nie zawiera w sobie dyspensy od ślubów jak to jest w indulcie odejścia

• ustają też śluby dodatkowe składane w danym instytucie

• ustanie przynależności do danego instytutu -

• ustanie wszystkich praw i obowiązków wynikających z profesji

• duchowni wydaleni z instytutu nie mogą wykonywać władzy święceń, dopóki nie znajdą biskupa, który ich przyjmie na okres próbny albo przynajmniej zezwoli wykonywać władzę święceń. Indultu nie można było wydać jeśli taki biskup się nie znalazł - dekret wydaje się pomimo to

• wydaleni nie mogą się domagać od instytutu wynagrodzenia za pracę w nim wykonaną, za poniesione szkody np. zdrowotne, bo profesja nie jest zawarciem umowy

• obecnie zgodnie z zaleceniem Kongregacji Zakonów winno się wydalanego zakonnika wspomóc w duchu słuszności i miłości /nie tylko ekonomicznie ale np. załatwiając mu pracę/

• Powiadomienie Stolicy Apostolskiej

• kan. 592 - każdy najwyższy przełożony ma przedkładać sprawozdanie z działalności instytutu w tym także informacje o członkach instytutu w jakikolwiek sposób opuszczających instytut

• pomaga to St. Ap. ocenić jakość życia i zarządzania instytutem oraz respektowania praw jego członków

• pomaga to także w studiach nad problemem formacji i powołań zakonnych

Teza 18. Instytuty świeckie: geneza i aktualny stan prawny

Geneza

• próby stworzenia pierwszych instytutów sięgaja XVIII i XIX w. np. działalność O. Honorata Koźmińskiego;

• nie podlegały one jednak poczatkowo powszechnemu prawu zakonnemu i doczekały się uznania za jedną z form życia konsekrowanego dopiero na mocy konstytucji apostolskiej Piusa XII Provida Mater Ecclesia z 12.02.1947, która zaliczyła je do stanów doskonałości. Pius XII w motu proprio Primo feliciter z 12.03.1948r. wyłożył zasady doktrynalne dotyczące instytutó świeckich i na podstawie tych dokumentów Kongregacja Zakonów w 1948r. w instrukcji Cum Sanctissimus wyjaśniła aspekty prawno-teologiczne tej nowej formy zycia.

• współcześnie za założyciela instytutów świeckich uważa się E. A. Gemellego, który w 1938 r. zwołał pierwszy kongres przełożonych stowarzyszeń świeckich w Szwajcarii i zabiegał o zatwierdzenie tej formy życia w St. Ap. Ważnym dokumentem potwierdzającymi tę formę życia jest konst. Regimini Ecclesiae universae z 15.08.1967

Pojęcie

KPK - kan. 710 - definicja - to instytuty życia konsekrowanego, w których wierni żyjący w świecie dążą do doskonałej miłości i przyczyniają się do uświęcania świata od wewnątrz.

Cechy instytutów świeckich:

• zobowiązanie do życia wg rad ewangelicznych - przez śluby lub inne święte więzy

• świeckość - życie w świecie. Życie wspólnotowe nie jest istotnym elementem tej formy życia konsekrowanego

• apostolstwo - przez nie realizują swe oddanie Bogu i Kościołowi. Różne są formy tego apostolstwa - praca zawodowa, prowadzenie własnych szkół, domów rekolekcyjnych

• przynależność do wspólnoty - członkiem zostaje się przez złożenie ślubów lub innych św. więzów. Sama przynależność jest zróżnicowana. Są takie, które prowadzą życie zbliżone do zakonnego, ale i takie które działają w oparciu o samodzielne prowadzenie apostolatu przez członków

• Stan prawny członków

• wstępując do instytutu świeckiego, każdy zachowuje swą dotychczasową pozycję kanoniczną

• w ludzie Bożym - świecki pozostaje świeckim, a duchowny duchownym

• Sposób przyjęcia rad ewangelicznych

• w instytutach tych dokonuje się również konsekracja członków na wyłączną służbę ludziom i Bogu

• sami członkowie nabywają przynależność do instytutów życia konsekrowanego

• we własnych konstytucjach ustalają one jednak formę św. więzów, przez które zobowiązują się do praktykowania rad ewangelicznych /ślub, przyrzeczenie, przysięga/ - dyskutuje się nad naturą prawną tych więzów

• nie ma obowiązku życia wspólnego ani noszenia jednolitego stroju zakonnego - mają unikać tego, co prowadzi je do utożsamiania z instytutami zakonnymi

• sposób życia członków określa prawo własne: samotnie lub w swej rodzinie lub we wspólnocie braterskiej

• Świadectwo i apostolstwo

• praca apostolska jest zadaniem zleconym tym instytutom przez Kościół i w jego imieniu to zadanie pełnią

• członkowie pracując w świecie mają ten świat na wzór zaczynu przemieniać i przepajać duchem Ewangelii

• różne są zadania świeckich członków i duchownych należących do instytutów

• zadania świeckich pokrywają się z tymi które Sobór Wat. II przypisuje wiernym świeckim - czynić obecnym Kościół i jego misję we wszystkich dziedzinach życia ludzkiego

• duchowni na pierwszym miejscu mają dawać świadectwo życia konsekrowanego, a następnie stanowić pomoc dla innych członków instytutu

• Zależność od biskupa diecezjalnego

• kan. 715 - członkowie instytutu będący duchownymi są inkardynowani do diecezji dla której zostali wyświęceni i zależą od biskupa diecezjalnego we własnym instytucie

• profesja rad ewangelicznych ma wielkie znaczenie dla życia kapłana, ale był on święcony dla diecezji

• istnieje możliwość uzyskania od St. Ap. zwolnienia i inkardynacji do instytutu. Zmienia się wówczas ich status wobec biskupa i zależą od niego na wzór zakonników

• Udział w życiu instytutu

• kan. 716 - nakazuje wszystkim członkom aktywny udział w życiu instytutu zgodnie z prawem własnym

• członkowie mają zabiegać o podtrzymywanie wspólnoty /choć nie ma obowiązku wspólnego zamieszkania/ i jedności oraz ducha braterstwa - np. dni skupienia, rekolekcje, spotkania

• Zarząd

• kan. 717 -2 - przełożonym można ustanowić tylko członka definitywnie włączonego do instytutu

• konstytucja winna określić sposób zarządzania instytutem

• określić czas sprawowania przez przełożonych swej funkcji

• ustalić sposób ich wyznaczania

Zadania przełożonych

• troska o zachowanie ducha jedności

• popieranie czynnego udziału w życiu instytutu

Brak konkretnych unormowań w KPK dowodzi, że instytutom została przyznana znaczna autonomia. Wolno jednak sądzić, że organizacja zarządu może być wzorowana na instytutach zakonnych

• Zarząd dobrami doczesnymi

• jest regulowany przepisami ks. V KPK - o dobrach doczesnych Kościoła i prawem własnym

• taka norma pozwala instytutowi uregulować te sprawy wg swego charakteru, zadań i celów

• instytuty nie mają zdolności posiadania, ale mają ją osoby fizyczne w tym instytucje

KPK zwraca jednak uwagę na 2 sprawy:

• zarząd dobrami winien ukazywać i popierać ewangeliczne ubóstwo

• prawo własne winno określić obowiązki ekonomiczne wobec członków podejmujących prace dla instytutu

• gdy jest wspólnota - zależność ekonomiczna jest większa, a mniejszy zakres dysponowania swym dobrem

• gdy zaś mieszkają osobno - członkowie sami troszczą się o swoje potrzeby

• Obowiązki natury duchowej

• kan. 719 - kształtowanie postawy dojrzałej wiary, rozwój życia duchowego, systematyczna praca nad sobą i praktykowanie sakramentalnych i pozasakramentalnych form pobożności - sprzyja realizacji swego powołania i działalności apostolskiej

• stąd płyną pewne zobowiązania natury duchowej:

• lektura Pisma św.,

• dni skupienia i ćwiczenia duchowne

• codzienna Eucharystia i częsta adoracja Najśw. Sakramentu

• częsta spowiedź św. i kierownictwo duchowe

• wskazane są też inne formy pobożności odpowiadające charyzmatowi instytutu

Przyjęcie do instytutu

• warunki przyjęcia

• kan. 721 - ustala kanoniczne przeszkody do przyjęcia do wstępnej próby pod sankcją nieważności

• nie ukończone 18 lat - o rok wyższa granica niż w zakonach

• istniejący święty węzeł w jakimś innym instytucie - nie obejmuje nowicjuszy i tych, którzy uzyskali dyspensę od ślubów lub innych św. więzów lub prawnie zostali wyłączeni

• małżonkowie w trakcie trwania węzła małżeńskiego - śmierć współmałżonka lub uzyskanie stwierdzenia nieważności małżeństwa - sprawiają ustanie przeszkody. Po rozwodzie cywilnym - istnieje możliwość uzyskania dyspensy

• prawo własne może stanowić inne przeszkody i warunki ważnego przyjęcia

• Wstępna próba

• wszystkie formy życia konsekrowanego wymagają czasu przygotowania - także instytuty świeckie

Cele

• lepsze poznanie własnego powołania

• ćwiczenie się w duchu i sposobie życia instytutu - stosowanie form apostolstwa właściwych duchowi instytutu

Czas trwania

• kan. 722-3 - konstytucje mają to określić, ale nie krócej niż 2 lata - na wzór nowicjatu

• Inkorporacja

• kan. 723 - rozróżnia 2 rodzaje inkorporacji w tych instytutach

• pierwsze włącznie

• włączenie wieczyste lub definitywne

• pierwsze włączenie

• po upływie wstępnej próby i gdy przełożeni uznają kandydata za zdatnego

• gdy spełnił wszystkie wymogi należy go dopuścić do podjęcia rad ewangelicznych i związania się św. węzłem

• w tym momencie dokonuje się pierwsze włączenie do instytutu, które z zasady jest czasowe. prawo bowiem nie zezwala na złożeni od razu ślubów wieczystych

• KPK ustala, że pierwsze włączenie ma trwać minimum 5 lat

• kandydat może tez swobodnie opuścić instytut jak nowicjusz

• włączenie wieczyste lub definitywne

• wiąże ono na stałe osobę z instytutem, ale jest ono czasowe i trzeba je ponawiać w określonych odstępach czasu

• włączenie to sprawia iż powstają nowe relacje prawne

• członek instytutu oddaje mu się całkowicie

• instytut przejmuje nad nim opiekę i troskę, biorąc odpowiedzialność za niego

• Formacja

• kan. 724 - nakazuje aby po pierwszym przyjęciu św. więzów kontynuować kształcenie członków wg konstytucji

• chodzi tu o formacje stałą podobną z natury do tej w zakonach - są za to odpowiedzialni przełożeni

• kształcenie w sprawach Bożych i ludzkich

• Prawo asocjacji wiernych

• podobnie jak w instytutach zakonnych i tutaj mogą istnieć stowarzyszenia wiernych złączone z instytutem

• dotyczy to wiernych, którzy akceptują cel instytutu i chętnie się włączają w jego dzieła

• do grona takich osób mogą również należeć małżonkowie

• formy asocjacji są różne i mogą się wyrażać w pielęgnowaniu wspólnej duchowości lub dziełach apostolskich

Opuszczenie instytutu

• wystąpienie

Może nastąpić na różnych etapach włączania do instytutu:

• po upływie czasowej inkorporacji - bez żadnych formalności

• w czasie trwania czasowego włączenia - uzyskanie indultu odejścia uwarunkowane jest ważną przyczyną i zgodą najwyższego przełożonego oraz jego rady

• po wieczystej inkorporacji - musi być to decyzja poważnie rozważona i wówczas należy skierować prośbę o indult:

• gdy instytut na prawie papieskim - do St. Ap. przez najwyższego przełożonego /nie ma nic o jego opinii/

• gdy na prawie diecezjalnym - do biskupa diecezjalnego

• gdy chodzi o duchownych inkardynowanych do instytutu za zgodą St. Ap. indultu udziela się tylko wówczas, gdy znajdzie sobie biskupa, który go przyjmie

• niedopuszczenie do ponowienia św. więzów

• podobnie jak niedopuszczenie do ponowienia profesji czasowej lub wieczystej - przełożony ma prawo odmówić ponowienia św. więzów, jeśli uzna to za słuszne - równa się to zwolnieniu z instytutu

• przed wydaniem zakazu przystąpienia do ponowienia ślubów - przełożony winien wysłuchać swej rady

• indult odejścia

• kan. 728 - po udzieleniu tego indultu ustają wszystkie więzy oraz wygaszają wszystkie praw i obowiązki w instytucie - odnosi się to do wszystkich członków instytutu czy to czasowo, czy definitywnie włączonych

• wydalenie

• kan. 729 - odsyła do unormowań jak w przypadku zakonników - dokładnie jak w ich przypadku stosuje się:

• wydalenie ipso facto

• wydalenie obligatoryjne ab homine

• nie ma odwołania do wydalenia nieobligatoryjnego - konstytucje winne podać inne przyczyny wydalenia. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie by zastosować i tu rozstrzygnięcia dla instytutów zakonnych

• procedura wydalania jak w instytutach zakonnych

• przejście do innego instytutu

• przejście z jednego instytutu świeckiego do innego - za zezwoleniem obu przełożonych i odbyciu próby

• z instytutu świeckiego do zakonnego lub stowarzyszenia apostolskiego - za zgodą St. Ap. i zgodą przełożonych

• z instytutu zakonnego lub stowarzyszenia apostolskiego do instytutu świeckiego - też St. Ap.

Teza 19. Stowarzyszenia życia apostolskiego: powstanie i obowiązującą regulacja prawna

Geneza

• początki sięgają XII w., a rozkwit w XVI i XVII w. - powstają misjonarze, sulpicjanie, szarytki, pallotyni

• CIC 1917 - określał je jako naśladujące życie zakonne, podczas gdy ich założyciele za cel stawiali sobie stworzenie nowej formy życia konsekrowanego, dostosowanego do potrzeb czasu

• SW II - wskazał, że mają one mieć swój odrębny charakter i zadania - dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis;

• motu proprio Ecclesiae sanctae z 1966r. - sformułowania podobne do soborowych

• KPK - traktuje stowarzyszenia jako formę życia konsekrowanego

Pojęcie i podział

KPK - kan. 731 - podaje definicję - są to zatwierdzone przez władzę kościelną zrzeszenia, których członkowie, bez ślubów zakonnych realizują własny cel apostolski i prowadzą życie we wspólnocie, zgodnie z własnym sposobem życia oraz dążą do doskonałości przez zachowanie konstytucji. Cechy tych stowarzyszeń:

• członkowie nie składają publicznych ślubów zakonnych

• są w jakimś stopniu podobne do instytutów życia konsekrowanego i przez analogię stosuje się do nich normy o instytutach. Praktykowane są też rady ewangeliczne i następuje też inkorporacja do stowarzyszenia

• celem głównym jest apostolstwo

• braterskie życie wspólnotowe

• dążenie do doskonałej miłości

Rodzaje

• ze względu na święte więzy

• stowarzyszenia, gdzie te więzy istnieją w jakiejś formie - przyrzeczenie, przysięga

• te które tego nie czynią - tu pełnienie rad ewangelicznych wiąże się z samą przynależnością

• ze względu na zatwierdzenie

• na prawie papieskim

• na prawie diecezjalnym

• ze względu na zarząd wew.

• o zarządzie centralnym /hierarchicznym/

• o zarządzie federacyjnym

• Zachowanie prawa o instytutach życia konsekrowanego

• kan. 732 - kanony odnoszące się do instytutów życia konsekrowanego należy zastosować do stowarzyszeń

• stosując te przepisy należy zachować naturę każdego stowarzyszenia

• Erekcja, zniesienie i podział

• kan. 733 - erekcja należy do kompetentnej władzy po uprzedniej zgodzie biskupa diecezjalnego

• zgoda na erekcję zawiera zgodę na kaplicę i sprawowanie oraz przechowywanie Eucharystii i nie wyklucza posiadanie kościoła czy sanktuarium

• zniesienie domu należy do kompetentnej władzy stowarzyszenia po konsultacji z biskupem diecezjalnym

• Zarząd

• tworzą go określeni w konstytucjach przełożeni i rady - stosuje się normy o zarządzie instytutów zakonnych

• zarząd zewnętrzny - to podległość biskupowi i St. Ap. - także normy odnośnie instytutów zakonnych

• członkowie inkorporowani podlegają zaś biskupowi w sprawach duszpasterstwa, kultu Bożego, dzieł apostolatu

Przyjęcie i inkorporacja

• przyjęcie

• należy zachować normy określające przeszkody unieważniające i uniezdalniające

• konstytucja określa który przełożony jest kompetentny do przyjęci kandydata na okres próbny i dopuszczenia do jego inkorporacji do stowarzyszenia

• okres próby i formacja stała

• ma to określić prawo własne dostosowując i okres próby i kształcenie do swego charakteru i celu

• formacja ma objąć wymiar: doktrynalny, duchowy, apostolski

• ma też pomóc w rozpoznaniu powołania i w przygotowaniu do życia w stowarzyszeniu

• w stowarzyszeniach kleryckich - przy formacji do kapłaństwa należy zachować przepisy odnośnie duchownych diecezjalnych - odnośnie programu studiów i przyjmowanych posług i święceń

• inkardynacja

• kan. 736 - duchowni są inkardynowani do stowarzyszenia

• konstytucja może dopuścić wyjątki - inkardynację do diecezji

• wynika to ze specjalnych zadań stowarzyszenia ale i słabszych więzi z diecezją

• Obowiązki i prawa członków

• inkorporacja do stowarzyszenia sprawia, że członkowie nabywają obowiązki i prawa w nim

• kan. 737 - zleca konstytucjom określenie tych praw i obowiązków. członkowie mają na pewno obowiązek:

• poświecić swe siły pracy na rzecz stowarzyszenia

• utrzymywać aktywną łączność ze stowarzyszeniem przez życie braterskie we wspólnocie

• obowiązuje ich posłuszeństwo wobec przełożonych - odnośnie dyscypliny i życia wew.

• podlegają wspólnym obowiązkom duchowym np. zachowanie klauzury

• w jakimś stopniu /określonym przez konstytucje/ podlegają biskupowi

• Dobra doczesne

• jako osoba prawna - stowarzyszenie może nabywać i zarządzać majątkiem. Osobowości prawnej nie mają wspólnoty lokalne i muszą być na wzór domów filialnych przypisane wspólnotom mającym taką osobowość

• członkowie stowarzyszenia - mają również prawną zdolność nabywania, posiadania i zarządzania nimi wg własnego prawa. Cokolwiek członkowie otrzymują ze względu na stowarzyszenie - nabywają to dla niego

• dobra otrzymane przez członka ze względu na jego osobę mogą pozostawać w jego posiadaniu, choć prawo własne może wprowadzić ograniczenia

• Apostolstwo

• apostolstwo należy do istoty życia stowarzyszenia

• swą działalność winne uzgodnić z bp diecezjalnym, który w swej diecezji jest odpowiedzialny za dzieła apostolskie

Opuszczenie stowarzyszenia

• wyjście i wydalenie członka nie włączonego definitywnie

• prawo pozostawia to do określenia konstytucjom własnym. Może być inne niż instytutów życia konsekrowanego

• opuszczenie stowarzyszenia przez członka definitywnie inkorporowanego

• członek może uzyskać indult odejścia od swego najwyższego przełożonego za zgodą jego rady

• konstytucje mogą wprowadzać zmiany i wymagać np. zgody St. Ap.

• gdyby odchodzący był duchownym nie może otrzymać indultu jeśli nie znajdzie najpierw biskupa, który go przyjmie przynajmniej na okres próby

• z chwilą otrzymania indultu wygasają wszystkie prawa i obowiązki płynące z inkorporacji

• przejście do innego stowarzyszeni apostolskiego lub instytutu

• w ramach tego samego stowarzyszenia - wystarczy zgoda najwyższego przełożonego członka. Konstytucja ma ustalić czas trwania próby i czas włączenia przez inkorporację do nowego stowarzyszenia

• na przejście do instytutu potrzebna jest zgoda St. Ap. - gdyż są to odmienne sposoby życia konsekrowanego

• wydalenie

• przy wydaleniu członka czasowo inkorporowanego miarodajne są przepisy prawa własnego

• przy wydaleniu członka definitywnie inkorporowanego należy zachować przepisy o wydaleniu z instytutu zakonnego

• Przebywanie poza stowarzyszeniem

• najwyższy przełożony może za zgodą rady dać indult przebywania poza stowarzyszeniem nie dłuższej niż 3 lata

• indult ten pod względem skutków prawnych przypomina eksklaustrację i czasową nieobecność w instytucie

• członek taki ma okresowo zawieszone obowiązki, które są nie do pogodzenia z jego obecną sytuacją

• przy duchownym - konieczna jest zgoda ordynariusza na terenie, którego przebywa

• pozostaje nadal zależność od przełożonych.

40

40

---