Naturalne odnowienie lasu

Naturalnym odnowieniem lasu nazywa się zjawisko powstawania młodego pokolenia drzew przez samosiew lub z odrośli, pod osłoną drzewostanu macierzystego lub w jego sąsiedztwie. W odnowieniu naturalnym czynnikiem zasadniczym jest właściwy dla organizmów żywych proces rozrodu gatunków.

W lasach zagospodarowanych proces odnowienia naturalnego nie przebiega żywiołowo, lecz jest zwykle kierowany przez człowieka. Odnowienie naturalne wykorzystuje się w warunkach umożliwiających uzyskanie go dostępnymi środkami i gdy spodziewane wyniki odpowiadają zamierzeniom dotyczącym składu gatunkowego, jakości i struktury powstających młodych pokoleń lasu. Inicjowanie odnowień naturalnych powinno być podejmowane w odpowiednio szerokim zakresie, gdyż właściwe ich wykorzystanie wpływa na intensyfikację produkcji oraz zapobiega wydatnie degradacji gleb leśnych.

Odnowienie naturalne jest wskazane wszędzie tam, gdzie wprowadzenie odnowienia sztucznego napotyka duże przeszkody, np. przy odnowieniu gatunków wymagających osłony (buk, jodła w trudno dostępnym terenie, jak również w lasach spełniających rolę ochronną, w których zależy na zachowaniu ich naturalnego charakteru bądź utrzymaniu trwałej szaty leśnej.

 

Zalety i wady odnowienia naturalnego

Odnowienie naturalne ma wiele zalet.

Dzięki niemu:

• zachowana jest ciągłość produkcji leśnej,

• utrzymuje się nieprzerwanie korzystne cechy zarówno mikroklimatu, jak i gleby, nie niweczy się też swoistego środowiska leśnego,

• istnieje możliwość rozmnażania najlepszych drzew w drzewostanie i zachowania miejscowych ekotypów,

• istnieje możliwość budowy drzewostanów wielopiętrowych,

• przyspiesza się cykl produkcyjny, przy czym ten rodzaj odnowień jest najtańszy.

Wykorzystanie samosiewu pozwala na utrzymanie nieprzerwanego toku produkcji. Nim stary drzewostan zostanie usunięty, już zaczyna przyrastać nowe pokolenie. W ten sposób unika się „jałowego biegu”, a siedlisko leśne pozostaje trwale w stanie czynnym. Po ostatecznym uprzątnięciu drzew obsiewających, nowy cykl produkcyjny często jest już znacznie posunięty, młode drzewka osiągają stosunkowo duże rozmiary, tworzą zwarte skupienia, dobrze osłaniające glebę, w dalszym ciągu utrzymując ją w sprawności.

Przez samosiew utrwala się na danym terenie lokalne odmiany (ekotypy) drzew, wykształcone w toku długotrwałego procesu doboru naturalnego, najlepiej przystosowane do miejscowych warunków siedliskowych, odporne i żywotne. Należy jednak pamiętać, że drzewostany negatywne w danych warunkach siedliskowych wydadzą zwykle negatywne potomstwo, a zatem należy je eliminować z procesu odnowienia naturalnego. Odnowienie powstałe z samosiewu składa się z wielkiej liczby osobników, wielokrotnie przewyższającej liczbę młodych drzewek w odnowieniach sztucznych. Obfitość samosiewu pozwala na dokonanie wśród nalotu ściślejszej selekcji przez wybór do dalszej hodowli najlepszych egzemplarzy. Pozostając w silniejszym zagęszczeniu drzewka szybciej się oczyszczają z gałęzi i mogą w przyszłości dostarczyć wysokowartościowego, bezsęcznego i równosłoistego drewna. Gdy rosną w drzewostanie różne gatunki drzew, które dorastają do różnej wielkości albo gdy różne gatunki są w różnym wieku, wówczas powstają drzewostany wielopiętrowe. Dzięki strukturze różnowiekowej i różnogatunkowej współżycie wszystkich żywych organizmów układa się korzystnie dla zdrowotności i przyrostu drzew. Wskutek odnowienia samosiewem na powierzchni leśnej stale znajdują się drzewa różnego wieku i różnych rozmiarów, rosnących obok siebie i rozmieszczonych nieregularnie. Odnowienie naturalne wykorzystuje w maksymalnym stopniu naturalne siły przyrody, jest więc bardziej ekonomiczne. Samosiew powstaje i rozwija się stopniowo przed rozpoczęciem lub w toku użytkowania drzewostanu macierzystego. W ten sposób tok produkcji nie zostaje przerwany lecz ulega skróceniu.

Z odnowieniem naturalnym związane są również znaczne niedogodności, które sprawiają, że gospodarz lasu decyduje się chętniej na odnowienie sztuczne.

Wadami odnowienia naturalnego są:

• wyraźne uzależnienie odnowienia od lat nasiennych,

• żywiołowość przyrody, nie zawsze dająca się podporządkować planowej i celowej gospodarce człowieka,

• nierównomierność obsiewu,

• ograniczona u wielu gatunków możliwość odnowienia odroślowego, jak również słabsza jakość sortymentów użytkowych przy tym sposobie odnowienia.

Lata nasienne u poszczególnych gatunków występują bardzo nierównomiernie. Większość naszych rodzimych gatunków nie obradza corocznie. Te, których samosiew jest najczęściej wykorzystywany w praktyce, owocują tylko raz na kilka lat. Dotyczy to zwłaszcza drzew liściastych ciężkonasiennych (dąb, buk). U niektórych gatunków można przewidzieć owocowanie na rok lub dwa lata wcześniej. Praktycznie można przewidzieć tylko obfitsze kwitnienie, co w razie niepomyślnych warunków w okresie kwitnienia nie gwarantuje obfitego obradzania. W celu uniknięcia niepożądanych zahamowań należy podejmować środki prowadzące do pobudzenia drzew do częstszego i obfitszego obradzania.

Źródło: Elżbieta Murat “Poradnik hodowcy lasu” 1999

---