PODSTAWY PRODUKCJI ROŚLINNEJ

Andrzej Radecki

WYKŁAD 1
PODSTAWOWE CELE ROLNICTWA

Cele rolnictwa jako gałęzi gospodarki narodowej

Cele które powinno spełniać gospodarstwo rolne

- dostarczanie żywności w określonej ilości, określonej jakości i trwałości

- uzyskanie dochodu i zysku

- produkcja substytutów surowców mineralnych (nieodnawialnych)

- ochrona środowiska

- zdrowotność ludzi i zwierząt

- zatrudnienie mieszkańców obszarów wiejskich

Pojęcia ogólne stosowane w rolnictwie (i uwarunkowane klimatyczne)

Co to jest rolnictwo?

Sztuka uprawiania ziemi.

Co powinno być przedmiotem gospodarza w uprawie ziemi?

Zbierać jak najwięcej, z najmniejszym nakładem i z jak najmniejszą szkodą dla pola.

Co powinien znać?

Powinien szczegółowo znać naturę płodów które zbiera, powinien znać naturę pola na którym takowe rosną oraz nawozów których im dostarcza.

Już nie każda produkcja roślinna, już nie dowolna ilość produkcji.

Produkcyjność roślin - ilość wytworzonej biomasy, niezależnie od jej przydatności użytkowej

Produktywność roślin - intensywność gromadzenia substancji organicznej, mierzona jednostkami suchej masy na jednostkę powierzchni gleby i czasu.

Plenność - zdolność wytwarzania użytecznych części roślin (ziarno, bulwy, korzenie)

Plon - podział ze względu na zdolność użytkową plonu

- główny - ziarno, nasiona, korzenie

- uboczny - słoma, plewy, liście

Z plonu głównego (podstawowego) uzyskujemy najwyższy dochód.

1 hektar (ha) = 10 000m² (100m x 100m)

1 ar (a) = 100m³ (10m x 10m)

1 morga = 0,559ha ok. 0,6ha

1 tona (t) = 1000kg

1 kwintal (q) = 100kg

Dt - decytona

Plon w q/ha : 10 = plon w t/ha

Np.

plon ziarna zbóż (11-14% wody) : 10 = 3-9 czyli 30-90q/ha (80-85% woda)

plon bulw lub korzeni = 20-80t/ha

plon zielonej masy = 30-80t/ha

plon siana = 4-10t/ha

Użytkowanie gruntów

- powierzchnia 31,3 mln ha = 100%

Grunty orne 40,6

Grunty pod zasiewami 36,1 (11,3 mln ha)

Odłogi i ugory 4,5

Sady 0,9

Użytki zielone 10,7

Łąki 7,6

Pastwiska 3,1

Użytki rolne (GO+sady+UZ) 52,2

Lasy 29,2

Pozostałe 18,6

Przybliżona struktura obsiewów (w %)

Zboża 71

Ozime 38

Jare 33

Okopowe 16

Ziemniaki 11

Korzeniowe 5

Motylkowate 6

Przemysłowe 3

Inne 4

Powierzchnia użytków rolnych na 1 mieszkańca (w ha)

USA 1,7

Rosja 1,4

Hiszpania 0,8

Francja 0,5

Polska 0,5

Czechy 0,4

Włochy 0,3

Niemcy 0,2

Gleba, klimat + umiejętność produkowania żywności

roślina

↓

produktywność roślin

↓

(produktywność siedliska)
plon

produktywność klimatu↑ ↑ produktywność gleby

klimat ↔ gleba

Na całość oddziaływuje rolnik i środowisko.

Klimat 75-80

Gleba 57-80

Syntetyczny wskaźnik jakości rolnej przestrzeni produkcyjnej 57-64

Uwarunkowania klimatyczne

1. Cementy agroklimatu krajów UE

	Sezon wegetacyjny	Temperatura powietrza	Opady
Austria	220-250	8,5	700
Polska	195-223	6,2-8,7	450-700

Małe opady, rośliny szybko zużywają wodę, krótki okres wegetacji, niska temperatura zmniejsza asymilację.

Na 1mm opadu atmosferycznego na 1m³ spada 1l wody (10 000cm³ x 0,1cm = 1000cm³)

Na 1ha spada 10m³ wody czyli 10 tys. litrów, czyli 10 ton (10 000m² x 0,001m = 10m³)

Opad śladowy - 1-3mm

Opad odczuwalny - 10mm opadu w ciągu np. godziny to:

Na 1m² - 10l wody (wiadro)

Na 1ha - 100 ton wody

Opad w ciągu doby

2-3mm - opad śladowy

5-10mm - opad drobny

10-20mm - ulewny

Najmniej opadów odnotowuje się w środkowym pasie Polski.

2. Średnie daty początku i końca oraz długość w dniach okresu wegetacyjnego i okresu dojrzewania

	Okres wegetacyjny			Okres dojrzewania
		Początek	Koniec	Liczba dni	Początek	Koniec	Liczba dni
Warszawa	4 IV	1 XI	211	27 V	9 IX	105
Wrocław	29 III	8 XI	224	26 V	8 IX	105
Tarnów	30 III	9 XI	224	24 V	12 IX	111

Międzyplony - kwiecień do października.

Fotoperiodyzm - cykliczny bodziec świetlny wyrażający się w odpowiednim stosunkiem dnia do nocy, pozwalającym na przejście rośliny z rozwoju wegetatywnego w generatywny.

Rośliny dnia krótkiego (RDK) - zakwitają, jeżeli fotoperiod (czas oświetlenia w ciągu doby) minimum 12 godzin, np. kukurydza, proso, soja.

Rośliny dnia długiego (RDD) - zakwitają, jeżeli czas oświetlenia jest dłuższy niż 14h, np. zboża, ziemniaki, buraki, rzepak, koniczyna.

Rośliny obojętne (kosmopolityczne) - zakwitają niezależnie od długości dnia, np. papryka, fasola, gryka.

Długość dnia wyznaczona wschodem i zachodem słońca w Polsce

3 dekada I - 9h

2 dekada III - 12h

3 dekada IV - 14h

3 dekada VI - 17h

3 dekada VIII - 12h

3 dekada X - 9h

3 dekada XII - 7 godzin 45 minut

Zależne od biomasy (a nie długości dnia)

Przy wykorzystaniu na zieloną masę rośliny nie wymagają dużo deszczu (do wykiełkowania nasion) i mało słońca (małe parowanie wody).

Czas trwania wschodów pszenicy jarej „L”

L = suma temperatur/średnie aktualne temperatury

Suma temperatur - 113 stopni

Próg temperatur - 1 - 5 lub 15

L₁ = 113/5x1 = 28 dni

L₂ = 113/15x1 = 8 dni

Czas zbiorów zależy od temperatur.

Pory roku w zależności od temperatury powietrza

Zima < 0°C

Przedwiośnie 0°C - 4,9°C

Wiosna 5°C - 14,9°C

Lato ≥ 15,0°C

Wczesna jesień 14,9°C - 5,0°C

Jesień 4,9°C - 0°C

Optymalne temperatury dla kukurydzy - 30°C, pozostałe rośliny 20-pare°C.

Temperatura wzrostu (w °C)

	Minimalne	Optymalne	Maksymalne
Żyto	0-5	23-30	30-37
Owies	0-5	25-30	30-35
Lucerna	1-5	31-37	37-40
Kukurydza	8-10	32-35	40-45

Czynniki wpływające na złe zimowanie - objawy i uszkodzenia

Uszkodzenie	Rodzaj	Objawy
Niska temperatura, brak okrywy śnieżnej	wymarzanie	rośliny jasnozielone, zważone
Zamarzanie i odmarzanie gleby	wysadzanie (roślin, rozrywanie korzenia, odsłanianie węzła krzewiącego)	rośliny leżą, rozerwane korzenie
Gruba okrywa śnieżna	wyparzenie	rośliny brunatnieją
Woda stojąca	wymiękanie	rośliny brunatnieją
Grzyby pasożytnicze	pleśń śniegowa	rośliny sczerniałe, rozryte nalotem
Wiatry wysuszające	wysmalanie	rośliny spopielone

WYKŁAD 2
TYPY I WŁAŚCIWOŚCI GLEB

Gleba to warstwa lądowej powierzchni ziemi, mająca grubość od kilku do kilkudziesięciu centymetrów. Charakteryzuje ją:

- skład granulometryczny - udział ziaren o różnej średnicy

- struktura - zdolność do łączenia się w agregaty lub nawet gruzełki

- porowatość

- zawartość koloidów

- zawartość substancji organicznej

Aby ze skały macierzystej powstała gleba musi ona ulec:

- rozdrobnieniu (wietrzenie fizyczne) - rozdrobniona masa naturalna

- przemiany chemiczne (wietrzenie chemiczne)

- rozpychanie przez bytujące organizmy żywe (wietrzenie biologiczne)

Wietrzenie fizyczne (zmiana masywnej struktury w luźną bez zmian w składzie) powodują takie czynniki jak:

- mechaniczne działanie wody

- woda i temperatura

- lodowce

- wiatry (szczególnie na pustkowiach)

- korzenie roślin

Zmiana właściwości fizycznych - powstaje zdolność zatrzymywania powietrza i wody.

Wietrzenie chemiczne

- pod wpływem reakcji chemicznych

- powoduje rozkład na prostsze i nowe związki

- głównie woda zasobna w dwutlenek węgla

- w wyniku wietrzenia chemicznego powstają minerały wtórne

Wykształca się

- pojemność sorpcyjna

- zdolność do zatrzymywania i podnoszenia wody w przestrzeniach kapilarnych

- pewna zwięzłość

- struktura

Czyli wykształcają się warunki do wzrostu roślin.

Wietrzenie biologiczne - bezpośrednie działanie żywych organizmów (powstaje gleba)

- mechaniczne rozluźnienie i kruszenie skał

- wydzieliny mikroorganizmów i składników chemicznych rozkłada skały (m. in. kwas azotowy)

- rozkładanie substancji organicznych i tworzenie próchnicy

Wskaźnik jakości gleb (poza granulacją)

Stopień zakwaszenia i kwasowości

- bardzo kwaśne - ph poniżej 4,5

- kwaśne (charakterystyczne dla Polski) - 4,6 - 5,5

- słabo kwaśne - 5,6 - 6,5

- obojętne - 6,6 - 7,2

- zasadowe - powyżej 7,2

Skład granulometryczny (uziarnienie)

Części szkieletowe

- żwir

- kamienie

Części ziemiste

Części	Nazwa frakcji	Średnica w milimetrach
niespławialne	piasek	1 - 0,1
		pył	0,1 - 0, 01
spławialne	ilaste	poniżej 0,01

Podział gleb - przewaga frakcji piasku i krzemionki

- powyżej 60% - gleby piaskowe

- między 20 a 60% - gleby gliniaste

- poniżej 20% - gleby ilaste

Typy gleb

- gleby bielicowe - pod lasem szpilkowym

- gleby brunatne - pod lasem liściastym i mieszanym

- czarnoziemy i czarne ziemie - pobagienne, łąki

- rędziny

- mady

Typ	Skład skały macierzystej	Warunki powstawania	Charakterystyka	Udział
bielicowe	piaski, żwiry	- lasy iglaste - odczyn kwaśny - klimat chłodny - mała ilość opadów - próchnica bielicowa	- nie nadają się do uprawy - zawartość próchnicy 0,6 - 1,8% (1,3%), kilkanaście cm - odczyn kwaśny	20%
brunatne i płowe	różne, np. glina	- roślinność leśna - lasy liściaste i mieszane	- zawartość próchnicy 1,5 - 2,5%, 30cm - odczyn kwaśny	30 + 21,5%
czarne ziemie	mineralne substancje organiczne (CaCO3)	- tereny pobagienne	- zawartość próchnicy 3 - 6%, 40-60cm (w Polsce 30cm) - odczyn obojętny	2%
rędziny	wapń, węgiel, siarczan	- wietrzenie chemiczne	- zawartość próchnicy 3%, 30cm	1%
czarnoziemy	less	- łąki - stepy	- zawartość próchnicy 3,5-4%, 70cm	1%
mady	nanoszone przez rzeki		- zawartość próchnicy 1-5 (8)% - odczyn obojętny i zasadowy	5%

Bonitacja

- przydatność do upraw

- przydatność ekonomiczna

- kompleks pszenny bardzo dobry - I i II klasa

- kompleks pszenny dobry - IIIa i IIIb

- kompleks pszenny wadliwy - IIIb, IVa i IVb

- kompleks żytni bardzo dobry - IVa i IVb

- kompleks żytni dobry - IVa i IVb

- kompleks żytni słaby - IVb i V

- kompleks żytni bardzo słaby - VI

	GO	TUZ
I	1,75	1,55
II	1,60	1,30
IIIa	1,45	-
IIIb	1,25	-
III	-	1,10
IVa	1,00	-
IVb	0,75	-
IV	-	0,70
V	0,45	0,35
VI	0,15	0,15

WYKŁAD 3
NAWOŻENIE ROLI

1. Co to jest nawóz?

Jest to wszystko co dostarcza pożywienia.

2. Ile jest gatunków nawozu?

Istnieją nawozy roślinne, zwierzęce i mineralne.

3. Co stanowi nawóz roślinny?

Takie rośliny, które zwyczajnie bywają przeorywane i zagrzebywane dla zwiększenia urodzajności gleby.

Rodzaje:

- trawy

- koniczyna

- słoma

- siano

- łęgi kartoflane

- makuchy kruszone

Nawozy organiczne

- obornik (0,5% N)

- gnojowica (0,4% N)

- gnojówka (1% N, 1,5% K - UWAGA! wysoki poziom)

- słoma

- nawozy zielone

- resztki pożniwne, np. korzenie, liście, łodygi

- inne, np. trociny, torf

Mineralne	Naturalne	Organiczne	Organiczno-mineralne
Uzyskiwane z pestycydów chemicznych lub przerobu surowców mineralnych	Odchody, oborniki, gnojówka, gnojowica (do rolniczego użytku)	Substancje organiczne i mieszane	Mieszanki nawozów mineralnych i organicznych

Korzyści z nawożenia nawozami organicznymi

1. Poprawa struktury roli

2. Podwyższenie temperatury gleby

3. Zwiększenie aktywności biologicznej gleby

4. Dostarczenie składników pokarmowych przez mineralizację

Możliwe szkody

1. Zachwaszczenie gleby

2. Naruszenie stosunków C:N (nawożenie słomą)

3. Wypłukiwanie uwolnionych jonów azotowych i amonowych

Struktura - zdolność do tworzenia cząsteczek, bez niej nie można zatrzymać wody.

Cechą rozpoznawczą gospodarstwa ekologicznych - odpowiednio usytuowane pryzmy.

Komposty

- odpady gospodarskie (plewy, słomy, chwasty, pędy ziemniaczane, łodygi kukurydzy, odchody zwierząt i ludzi)

- odpady przemysłowe (kopa, trociny, odpady z rzeźni, odpady komunalne)

- związki organiczne, naturalne (torfy, liście, igliwie, szlam), pryzmy polewa się wodą lub gnojówką (bakterie i azot)

Rozmiary pryzmy - 2-2,5m szerokości x 1,5m wysokości

Nawozy zielone

- przeorywanie całych roślin (łubin żółty, żyto, krzyżowe - rzepak, rzepik, gorczyca)

- przeorywanie resztek pożniwnych

- przeorywanie świeżych roślin z innego pola (międzyplony, liście buraków, itp.)

Przechowywanie obornika

1. Gnojownia

- (3 m² x DSO) x 1-2

- na zimno: warstwy 30-40cm, ubijanie i izolacja (25-30°C)

- na gorąco: warstwy 30-40cm, bez ubijania (65-70°C), po 2-5 dniach ubicie

2. Obory głębokie

- 6m² na dorosłą krowę (małe straty, zanieczyszczenie powietrza NH₃, H₂O)

3. Przechowywanie w polu

- utwardza podłoże

- substancja wchłaniająca

4. Metanowa fermentacja obornika

- zbiorniki szczelne, bez dostępu tlenu (węglowodany - cukry proste - kwas octowy - metan + CO₂)

- płyta obornikowa

- ładowacz czołowy

Nawożenie

- minimalnie 20-40 ton na ha co 3-4 lata

- najlepsza pora do jesień (choć wiosną najlepsza produkcja)

- pod buraki, ewentualnie ziemniaki, nigdy marchew

- wykorzystanie na zieloną masę (dużo azotu) przed siewem - opóźnienie siewu

Gnojowica

- straty suchej masy po trzech miesiącach (temperatura pokojowa)

- fermentacja beztlenowa - widzialnie NH₃

- produkcja: zużycie wody 20% - 45kg od dorosłej sztuki bydła

- dziennie 6kg od dorosłej sztuki trzody

- ok. 20-30m³/ha

- nie wolno stosować na rośliny

- nie wolno stosować zimą

Gnojówka - woda gnojowa

- produkcja roczna

• bydło - 4,2m³

• koń - 1,5m³

• trzoda chlewna - 1,0m³

- fermentacja beztlenowa

- rozcieńczenie 1:3 przez zastosowanie ok. 10-30m³/ha

WYKŁAD 4
NAWOZY MINERALNE A SZTUCZNE

Nawozy azotowe i potasowe w nadmiarze powodują choroby.

1. Nawozy do odkwaszania gleb

- skały węglowe

- nawozy tlenowe (tlenkowe)

- nawozy węglowe (węglanowe)

2. Nawozy azotowe

- amonowe

- saletrzane

- amidowe (mocznik)

- płynne (amoniak)

- wieloskładnikowe

3. Nawozy fosforowe

- pojedyncze

- potrójne

- mączki fosforytowe

- mieszane

4. Nawozy potasowe

- chlorkowe

- siarczanowe

5. Magnezowe

6. Mikronawozy

Nawożenie mineralne

- ok. 200kg/ha

NPK

- trzy składniki

- 2:1:1 (N, P, K)

- najwięcej 500 NPK/ha

Dlaczego azot jest ważny?

Bo zawiera białko.

- 20-30kg azotu na ha jednorazowo

- trzy dawki

Apatyty i fosfory

- przetwarzane mechanicznie - mączki fosforowe

- przetwarzane termicznie - fosforan termiczny, tomasyna, supertomasyna

- obecnie jedyne chemiczne - superfosfat pojedynczy i potrójny, fosforan jednoamonowy i dwuamonowy

Sól potasowa - KCl

- średnioprocentowa - 79-85%

- wysokoprocentowa - 89-95%

- siarczan potasu K₂SO₄ - 40-43%

P₂O₅

K₂O

P x 2,29 = P₂O₅

K x 1,2 = K₂O

P₂O₅ x 0,44 = P

K₂O x 0,83 = K

Nawozy wapniowo-magnezowe

- forma węglanowa - lekkie gleby

- forma tlenkowa - ciężkie gleby

Nawozy do odkwaszania stosuje się jesienią od 4 do 7 lat.

Nawozy magnezowe

- siarczan magnezowy

- kizeryt

- rolmag

- karmag

- magnezyt

- serpentynit

Mikronawozy

Mikronawóz	Element
Bor	boraks
Miedź	kwas ortoborowy, siarczan miedziawy, zasada siarczanowa i miedziowa
Cynk	siarczan cynku, tlenek cynku
Mangan	siarczan manganu, chlorek
Molibden	siarczan amonowy, siarczan sodowy

WYKŁAD 5
UŻYTKI ZIELONE

Użytki zielone - porośnięte zbiorowiskami wieloletniej, tworzącej zwartą darń roślinności zielonej (głównie trawy)

Dzielimy je na:

- łąki - trawy wysokie, kośnie 2-3 razy w roku, można czasowo wypasać, zbiór suszymy lub zakiszamy

- pastwiska - trawy niskie i koniczyna biała

Użytki zielone mogą być wykorzystywane przemiennie - kośno-pastwiskowo.

Lustro wody na dnie (poziom wody)

- 40-60 - lekkie

- 70-90 - ciężkie

- 50-60 - torfowe

Funkcje użytków zielonych

1 - gospodarskie

2 - krajobrazowe

3 - mikroklimatyczne (regulacja stosunków wodnych)

4 - czystość powietrza (asymilacja)

5 - czystość wód

6 - wykorzystanie odchodów zwierząt

Sposoby konserwacji roślin łąkowych

Siano	Kiszonka	Susz
Suszenie Straty 34-35% (50%) Na rusztowaniach Straty 22-30% Dosuszanie na zimno lub gorąco Straty 6-15%	Straty 10-25% Kiszonka świeża, przewiędnięta, sianokiszonka, bele cylindryczne	Straty 3-8%

Znaczenie pozaprzyrodnicze (poza produkcją)

Ad. 2

- jako element krajobrazu

Ad. 3

- wpływa na bilans wodny

- znaczenie sanitarne

• zatrzymują duże ilości ścieków komunalnych

• trawy maskują zanieczyszczenia

• zatrzymują płyny z cementowni i elektrowni

• filtr biologiczny

Ad. 4

- ochrona gleb przed erozją

- zabezpieczenie gleb organicznych przed mineralizacją i degradacją

- niekiedy użytki stanową jedyne formy użytkowe gruntów

- objęcie rezerwatami

• powstrzymanie degeneracji środowiska

• lepsza równowaga bioekologiczna

• zachowanie zasobów glebowych

• zachowanie terenów do celów naukowych

Użytkowanie trójkośne

- na łąkach o dobrym składzie roślinnej runi, wysokim poziomie nawożenia mineralnego i dobrym zaopatrzeniu w wodę

Użytkowanie dwukośne

- na łąkach o dobrym składzie roślinnej runi, ale słabym uwilgotnieniu i małym nawożeniu mineralnym

Użytkowanie trójkośne

I pokos - koszenie traw, druga połowa maja

II pokos - po upływie 6-7 tygodni, w połowie lipca

III pokos - po 9-10 tygodniach, pierwsza połowa września

Użytkowanie pastwiskowe

Kwaterowe

- duże gospodarstwa, 12-15 kwater, każda na 2-3 dni wypasu

- 1 ha na 3-4 krowy rocznie

- spadanie 15-20cm

Wypas dawkowany

- jednodniowa dawka

Palikowanie

- wypas intensywny

- przestawiane 3-5 razy dziennie

Użytkowanie dwukośne

I pokos - koniec maja

II pokos - po 8-12 tygodniach, połowa sierpnia

Skład runi użytków zielonych

- trawy wysokie - dużo źdźbeł wysokich i liści odziomkowych, źdźbła kwaterowe 150cm, wrażliwe na spasanie, np. wyczyniec łąkowy

- trawy średniej wysokości i niskie - mniej źdźbeł i długich pędów (80-100cm), silnie się krzewią, odporne na przydeptywanie, np. wiechlina łąkowa

• trawy o małej wartości, np. tomka wonna

• motylkowate, np. koniczyna biała

• zioła - duża wartość pokarmowa, np. krwawnik pospolity

• turzyce, np. wełnianka (o ostrych, twardych liściach)

Siano - w procesie suszenia naturalnego wyróżnia się dwa okresy

1 - od chwili skoszenia do obumarcia

2 - dosuszanie - od obumarcia

Po wysuszeniu rośliny zawierają 18-20% wody.

Straty

- w wyniku procesów fizjologicznych (okres I)

- mechaniczne (okres I i II)

- wypłukiwanie składników pokarmowych - cukry, witaminy (okres I i II)

- na skutek promieni słonecznych (okres I i II)

- drobnoustroje (okres II)

- w czasie przechowywania utrata karotenów

Zielona taśma

- wydajność początkowo wzrasta, potem spada

Człony mianowania

A	B	C	D	E
czteropolowe	trójpolowe	dwupolowe	podwójne	dowolne
L	L	L	L	L
K	K	K	L	L
K	K		K	K
K			K

Niezbożowe - okopowe, motylkowe, oleiste = liść „L”

Zbożowe - pszenica, żyto, jęczmień, owies, kukurydza = kłosowe „K”

System gospodarstwa polowego

1. System leśno-polowy - wypaleniskowy

2. System odłogowy

- chwastowy (dwuliścienny)

- perzowy

- miękki (trawy luźnokępowe)

- twardy

- zaroślowy

3. Ugorowo-zbożowy

- dwupolowy

- trójpolowy

- ugór czarny

- ugór obsiany

- cztery- i pięciopolowy

4. Płodozmienny

a) czteropolowy

- okopowe

- jare kłosowe (z wysiewką)

- koniczyna lub strąk

- ozime zboże

b) pięciopolowy

- okopowe

- zboża jare (ewentualnie z wysiewką)

- koniczyna lub strąk

- zboża ozime

- zboża

Monokultura - uprawa jednego gatunku roślin na tym samym polu kilka lat, np. żyto po sobie 10 lat

Następstwo roślin - w jednym polu kilka lat różne jednoroczne rośliny

Zmianowanie - następstwo roślin po sobie, w którym są uwzględnione wymagania przyrostu roślin, kolejno uprawia się na tym samym polu gatunki stwarzające sobie nawzajem dobre warunki wzrostu i plonu, a także wpływ na żyzność gleb, np. ziemniaki, jęczmień jary

Płodozmian - zmianowanie roślin, zaplanowane na określoną liczbę lat i pól, dostosowane do konkretnych kompleksów glebowych

Choroby płodozmianowe - zmęczenie gleby

Przyczyny:

- teoria korzeniowych wydzielin toksycznych

- teorie niedoboru standardowego pokarmu

- teoria występowania masowych chorób, szkodników i chwastów

Allelopatia - oddziaływanie roślin (lub tej samej rośliny) na siebie

Allelochemia - chemiczne substraty roślin

- roślina-roślina

- roślina-owad

Wylnienie

- spowodowane masywnym pojawieniem się fuzariozy lnu, szarej pleśni, antraknozy lnu

Wymotylczenie

- wynik masywnego pojawienia się bakteriofagów niszczących bakterie brodawkowe

Choroba zgorzel (poduszkowe)

- występują w uprawie zbóż w wyniku choroby grzybiczej zgorzel, łamliwość zboża

WYKŁAD 6
ROLA

Rola - warstwa uprawna, wierzchnia warstwa gleby występująca na gruntach ornych, której właściwości fizyczne, chemiczne i biotyczne kształtowane są przez zabiegi agrotechniczne oraz uprawę roślin; miąższość jej wyznaczają najczęściej głównie działający i systematycznie wykonywany zabieg uprawowy.

Warstwa orna - warstwa gleby podlegająca działaniu najgłębszych, systematycznie wykonywanych orek, na glebach o wysokim poziomie próchnicznym, ma zasięg do 35cm; najczęściej tożsama z warstwą uprawną.

Cel uprawy roli

Nadanie glebie najkorzystniejszego układu zapewniającego optymalną zwięzłość, dobre sosunki wodno-powietrzne, cieplne i pokarmowe roślin uprawnych.

Zadania uprawy roli

- nadanie struktury agregatowej i zachowanie struktury gruzełkowatej

- poprawne właściwości wodne, powietrzne i cieplne

- ułatwienie korzeniom przenikania w głąb gleby (zmniejszenie oporów)

- uaktywnienie procesów biologicznych

- przykrycie resztek pożniwnych, nawozów organicznych, wymieszanie z glebą nawozów mineralnych

- przygotowanie wierzchniej warstwy do siewu

- zwalczanie chwastów, choroby, szkodniki

Gleba poprzez różne czynniki uprawowe powinna osiągnąć wysoką kulturę i sprawność.

Systemy uprawy roli

1. System uprawy płużnej

- pług lemieszowy z odkładnicą

2. System bezorkowy (bezokładnicowy)

- uprawa narzędziami spulchniającymi

• kultywatorowy (kultywatory sztywne)

• talerzowy (talerzówka)

• rotacyjny (glebogryzarka)

System uprawy zerowej

- siew bezpośredni

- przygotowanie do siewu przy pomocy herbicydów i zastosowania specjalnego siewnika (talerzowy, rotacyjny, kultywatorowy)

Rośliny uprawne można podzielić na trzy grupy ze względu na zdolność do samoregulacji łanu

1. Rośliny krzewiące się

- zboża

- samoregulacja gęstości porostu

2. Rośliny rozgałęziające się

- rzepak, strączkowe

- samoregulacja liści, kwiatów i owoców

3. Rośliny nie krzewiące i nie rozgałęziające się

- burak, ziemniak, kukurydza

- brak regulacji łanu, gęstość definiuje się w momencie siewu/sadzenia

Efekt siewu/sadzenia wynika z warunków środowiskowych i cech nasion

Czynniki kształtujące produkcję roślinną	Środowisko	Czynniki biotyczne
				Czynniki abiotyczne
			Nasiona	Uszlachetnienie	Przekondycjonowanie
						Otoczkowanie
						Zaprawianie
					Jakość nasion	Wigor
						Żywotność

Właściwe wykonanie siewu obok innych przedstawianych elementów przyrody jest jednym z głównych czynników kształtujących wysokość plonu roślin uprawnych, dlatego też rolnicy przywiązują dużą wagę do:

- jakości materiału siewnego

- ilość wysiewu oraz właściwości rozmieszczenia nasion w płaszczyźnie poziomej i pionowej

- termin siewu

Optymalne warunku dla roślin zależą od:

- intensywność wypadania roślin

- morfologiczno-strukturalnych cech rośliny

- nawóz

- stosunki wodne

- żyzności gleby na 1m²

Zboża 350-500

Kukurydza 10

Burak 8-10

Ziemniaki 4-6

Rzepak 60-70

Bobik 60

Groch 100

Techniki siewu

- wąskorzędowe - 10-15, np. rzepak, zbożą

- szerokorzędowe - 30-70

- pasowy - np. groch

Punktowe

- wąskorzędowe

- szerokorzędowe - np. kukurydza, burak, ziemniak

- gniazdowe

Rzutowe

- rzeczywiste

- teoretyczne

- taśmowe (rzędowo-rzutowe)

Fazy dojrzewania roślin

- 50% - dojrzałość mleczna - rośliny zielone, międzywęźle jaśniejsze (na kiszonkę)

- 40-30% - woskowa - żółty łan, ciemne liście

- 20% - pełna - łan żółtobrązowy, kłos pochylony do ziemi, twarde ziarno

- 15-20% - martwa - bardzo ciemny łan, kłosy suche, twarde, osypują się

Od dojrzałości woskowej do martwej wykorzystuje się na ziarno.

Fazy dojrzałości rzepaku

- zielona - nasiona łuszczą się, zielone, miękkie

- techniczna - nasiona brązowe

- pełna - nasiona ciemne, twarde, wilgotność 7-10%

Nasiona w dojrzałości pełnej wykorzystuje się na ziarno.

Fazy dojrzałości roślin strączkowych

Dojrzałość strączkowych zależy od ilości dojrzałych strąków (suchy strąk, barwa i twardość nasion)

- łubin - 50-60% strąków dojrzałych

- pozostałe - 75-80% strąków dojrzałych

Techniki zbioru zbóż oraz rzepaku i straty na nasionach

System tradycyjny wieloetapowy (dojrzałość woskowa/techniczna)

- koszenie (żniwa)

- wiązanie

- zestawianie (suszenie na polu)

- zwózka

- omłot

- magazynowanie ziarna i słomy

System dwuetapowy (dojrzałość woskowa/techniczna)

- koszenie na pokosy (wysychanie do ok. 20% wilgotności)

- zbiór pokosów kombajnem

- magazynowanie ziarna lub nasion (dosuszanie w magazynach)

- zbiór słomy pastwiskowej lub zwijanej, ew. rozdrobnienie i przyoranie słomy

System jednoetapowy (dojrzałość pełna)

- zbiór kombajnem, magazynowanie ziarna lub nasion

- zbiór słomy prasowanej lub zwijanej, ew. rozdrabnianie i przyoranie słomy

Zbiór ziemniaków

- ręczny

- mechaniczny

• Tradycyjny - rozdrobnienie części nadziemnej, zbiór bulw, magazynowanie

• kombajnem, jednoetapowy - rozdrabnianie pędów łańcuchem

Pytania egzaminacyjne

1. Cele współczesne rolnictwa

2. Cele historyczne rolnictwa

3. Definicja rolnictwa (historyczna)

4. Jednostki plonów, rodzaje plonów

5. Definicja użytków rolnych (obszary wykorzystywane rolniczo)

6. Struktura użytków ziem

7. Powierzchnia użytków rolnych na mieszkańca

8. Struktura zasiewów

9. Opad atmosferyczny

10. Ile trwa okres wegetacyjny (początek i koniec)

11. Zależność czasu rozwoju roślin od temperatury

12. Uszkodzenia zimowe roślin

13. Najważniejsze typy gleby (charakterystyka użytkowa).

14. Grupy/frakcje gleb

15. Skład granulometryczny

16. Odczyn gleby

17. Hektar przeliczeniowy

18. Do czego służą klasy bonitacji gleb

19. Najważniejsze kompleksy glebowe

20. Proces glebotwórczy - etapy

21. Powstawanie gleb uprawnych

22. Definicja nawozu

23. Aktualny podział

24. Definicje obornika, kompostu, gnojowicy

25. Zasady stosowania obornika

26. Zasady przechowywania obornika

27. Co to płyta obornikowa? Kiedy można ją stosować?

28. Do czego używa się gnojówki?

29. Jakie znasz nawozy azotowe?

30. Co to są saletry?

31. Co to mocznik?

32. Jakie są zasady stosowania nawozów?

33. Dlaczego nawozi się w dawkach?

34. Jakie znasz nawozy mineralny?

35. Zasady stosowania nawozów azotowych, fosforowych i potasowych?

36. Po co stosujemy nawozy wapniowe?

37. Rodzaje nawozów wapniowych?

38. Zasady stosowania nawozów wapniowo-magnezowych?

39. Co to mikronawozy?

40. Co to monokultura i zmianowanie?

41. Co to płodozmian?

42. Definicja użytków zielonych

---