BUDOWLE GRECJI

Budowle publiczne:

A g o r a - rynek usytuowany na skrzyzowaniu glównych ulic. Stanowil centrum zycia politycznego, handlowego i kultowego. Wznoszono tu swiatynie fasada skierowane. na wsch; tu mógl sie znajdowac grób - oltarz

mitycznego herosa, zalozyciela miasta, lub dwunastu bogów; znalazly tu takze

miejsce budowle panstwowe czy handlowe.

P o r t y k i - (stoa) - budowle skladajace sie z podcieni kolumnowych frontem skierowanych ku agorze oraz pomieszczen usytuowanych w glebi;

miescilysklepy oraz magazyny. .

B u l e u t e r i o n - miejsce zebran i posiedzen rad miejskich .Odbywaly sie tam bule, czyli narady najwyzszego organu wladzy.ksztalt prostokata z amfiteatral widownia ,podzielona na sektory. Poprzedzal go portyk z dziedzincem, na którym znajdowal sie oltarz kultowy.

P r y t a n ej o n - siedziba wladz miejskich~ gdzie urzedowali czlonkowie Rady Pieciuset, -prytanowie, Tu plonal wieczny ogien (ognisko panstwowe). w typie domu mieszkalnego.

Me t r o o n - swiatynia bogini Rei, potem archiwum panstwowe.

Ek l e z i a s t e r i o n - gmach posiedzen Zgromadzenia Ludowego,w którym zasiadali mezczyzni pow 20. roku zycia.Rozstrzygali sprawy panstwowe.

B a zy l i k a - sala sadowa, gdzie urzedowal urzednik najwyzszej godnosci zajmujacy sie sprawami sadowymi.

P r o p y l i o n - ( p r o p y l ej e ) -monumentalna brama zbudowana na rzucie prostokata, o 1 lub kilku przejsciach, prowadzaca do sanktuarium;

K a t a g o g i o n (hotel) -kwadratowa budowla z licznymi pokojami usytuowan wokół perystylu.

L e s c h e - miejsce, na pogawedki.

Obiekty sportowe .

Organizowano zawody zwane agonami lub igrzyskami. Mialy one charakter zmagan sportowych, ale tez muzycznych i teatralnych. Odbywaly sie zazwyczaj co cztery lata. Okres pomiedzy igrzyskami nazywano olimpiada. W wielu miejscowosciach Grecji odbywaly sie igrzyska, ale wiekszosc z nich miala charakter lokalny. Z czasem charakter ogólnogrecki (panhellenski) nabraly cztery z nich.

O l i m p i a - tu odbywaly sie najstarsze igrzyska (od 776 r. p.n.e.), zwane olimpijskimi, które poswiecano Zeusowi. Trwaly 5 dni - w 1i ostatni odprawiano modly, w ostatni urzadzano takze uroczystosci dla zwyciezców;w pozostale odbywaly sie zawody w biegach, walkach zapasniczych,wyscigach rydwanów oraz w piecioboju (bieg, skok, rzut oszczepem,rzut dyskiem, zapasy). Zwyciezca otrzymywal galazke oliwna oraz waze.

D e l fY- igrzyska, zwane pytyjskimi, poswiecone bogowi Apollinowi z przydomkiem Pytios. Poczatkowo ograniczone byly tylko do zmagan muzycznych i teatralnych, potem zostaly rozszerzone i o sportowe.galazke laurowa.

N e m e a - igrzyska poswiecano Zeusowi z przydomkiem Nemejos. Poczatkowo sportowe, pózniej muzyczne.galazka bluszczu.

I s t m i n a - poswiecone Posejdonowi, laczyly zawodysportowe i muzyczne. galazka sosny

gimnazjony gmachy, w którychsklad wchodzily sale do nacierania oliwa czy piaskiem, sale do cwiczen (efebion), sale wykladowe, laznie z zimna lub goraca woda itp. Najistotniejsza czescia byla palestra-plac do cwiczen otoczony kolumnami. Wsklad gimnazjonu mogly wchodzic

równiez obiekty naukowe, biblioteki, liczne. portyki, a calosc usytuowana

byla w kompleksach parkowych.

Stadiony-Skladaly sie z biezni oraz widowni

umieszczonej na przylegajacym do biezni nasypie. Zawody hipiczne odbywaly sie na hipodromie,majacym ksztalt wydluzonej podkowy, pózniej elipsy.

Teatr- obecnosc w nim traktowano

nie tylko jako rozrywke, ale takze obowiazek o charakterze.religijnym.Wystawiane sztuki wychowywaly widza, pokazywaly wzory postepowania,dzialalnosc instytucji ustrojowych, czy wskazywaly na obowiazki wobec bogów i spoleczenstwa. Sztuki teatralne wystawiano w trakcie rozmaitych swiat religijnych- Wielkie i Male Dionizje w Atena oraz igrzyska wDelfach.

Budowle teatralne sytuowano w otwartej przestrzeni, jako obiekty amfiteatralne zalozone na planie kola. Skladaly sie one z:

o r c h e s t r y, tj. placu, na którym znajdowal: sie oltarz kultowy Dionizosa; miejsce dla chóru; .

p r o s c e n i u m, niskiej pokoi (sceny przeznaczonej dla aktorów;

s k e n e - budowli scenicznej, poczatkowo spelni ajacej funkcje garderoby dla aktorów, pózniej tła;w jej scianie miescilo sie3 drzwi dla aktorów;

t e a t r o n u, tj. wIdowni, otaczajacej koncentry cznie polowe orchestry,sytuowanej u podnóza zbocza; posiadal 78 rzedów z drewnianymi, pózniej kamiennymi siedzeniami i poziomy chodnik (diazomata), który dzielil widownie na 2 czesci; od strony orchestry wychodzily promieniscie schody dzielace ja na klinowate odcinki, tzw. kerkides;

p a r a d o s u, skrajnego przejscia w teatronie przeznaczonego dla chóru i gosci z 1 rzedów.

Inne obiekty

O l t a r z e o f i a r n e - najczesciej budowane z okazji wielkich zwyciestw badz innych wydarzen; znajdowaly sie zwykle przy agorach lub w gimnazjonach.

C m e n t a r z e - sytuowano na granicy miasta lub poza obrebem murów.Najczesciej stawiano tu nagrobki w formie rzezb statuarycznych lub steli z plaskorzezbami

p o m n i k H o r o log i o n (Ateny) - "wieza wiatrów" jest to zegar wodny polaczony z wieza meteorologiczna

L a t a r n i a m o r s k a (wyspa Faros) -

BUDOWLE RZYMU

Forum (fora) -glówny plac miasta sytuowany na przecieciu sie arterii komunikacyjnych; stanowil miejsce zebran publicznych, spotkan, sadów oraz handlu; otaczaly go gmachy publiczne.

Swiatynie -posiadaly cele otoczona kolumnami, które dzwigaly belkowanie. fasada jest glebokim kolumnowym portykiem; boczne sciany markowano pólkolumnami, umieszczenie na podwyzszeniu; poswiecenie 1 lub kilku bogom.

Bazyliki - byly budowlami o charakterze sadowo-handlowym.3-lub 5nawowe, zakonczone apsyda, w której.na podwyzszeniu znajdowalo sie miejsce dla sedziego badz wladcy.

Łuki - zaliczaja sie do budownictwa triumfalne go; wznoszono z okazji zwyciestw i waznych wydarzen. w ksztalcie bramy z otworem przeloto wym, przez któr wjezdzali zwyciezcy wodzowie. posiadal 1 lub 3 przejazdy o mocno zaznaczonym luku opartym na osobnych impostach, przecho dzacym w filar. W filary bramy wtopione byly kolumny, pólkolumny, pilastry, belkowanie wienczyla rozbudowana attyka z napisem. Na szczycie ustawiano odlane z brazu grupy rzezbiarskie, Lico i podlucze zdobiono reliefem historycznym.

Kolumna triumfalna byla typem pomnika monumentalnego. Na jej szczycie ustawiano zwykle posag osoby, której byla poswiecona.

Pomniki

Ołtarze

Termy - laznie prywatne i publiczne,w których sklad wchodzily salez basenami z zimna (frigidarium), ciepla (tepidarium) i goraca (caldarium) woda. istnialy dwa ciagi pomieszczen.termy miescily tez sale: gimnastyczne, do masazu, wypoczynkowe,

oraz biblioteki, czytelnie i dziedzince sportowo-spacerowe. Calosc kompleksu otaczaly ogrody. .

Budowle widowiskowe -obiekty, w których Rzymianie spedzali wolny czas.

Amfiteatry - sluzyly do walk gladiatorów, pantomimy i pokazów akrobatycznych. Posiadaly eliptyczna arene, wokól której wznosily sie miejsca dla widzów. Amfiteatry budowano na plaskim terenie jako budowle pietrowe,

dekorowane od zewnatrz arkadami.

Teatry -Uklad nawiazywal do teatru greckiego, Jesli obiekt stawiano na plaskim terenie, przestrzen pomiedzy widownia

a sciana zewnetrzna przeznaczano na schody, promenady czy sklepy.

Cyrki - sluzyly do wyscigów rydwanów. Mialy ksztalt silnie wydluzonej elipsy z jednej strony zakonczonej pelnym pólkolem, z drugiej - zamknietej prostym murem z bramami, skad wyjezdzaly zaprzegi. Na srodku biezni stal

niewysoki murek (spina), na którym umieszczano obeliski lub pomniki

Budowle inzynierskie

Drogi - dzielily sie na publiczne i prywatne (viae privatae).Drogi gwiazdziscie rozchodzily

sie z Rzymu i ich nazwa zwiazana byla z punktem docelowym Przy drogach staly kamienie

milowe, na których podrózni mogli odczytac nazwisko budowniczego, a także odleglosc liczona od Forum Romanum.

Mosty

Akwedukty

Budowle grobowe -Przybieraly róznorodne formy.

Budownictwo mieszkalne

Insule (insulae) -Byly domami wielorodzinnymi, wielopietrowymi ceglano-drewniane. Parter zdobily arkady, za którymi znajdowaly sie sklepy lub warsztaty. Piwnice pelnily funkcje magazy nów. Wewn znajdowal sie dziedziniec. Na

pietrach mieszkania - lepsze od strony dziedzin ca, gorsze -od ulicy. Poszczególne pokoje uszeregowane byly wzdluz korytarza. Mieszkanie skladalo sie z malego korytarza i 3 dwa ostatnie nie posiadaly naturalnego oswietlenia

Domy jednorodzinne, tzw. domus -Nalezaly do bogatego mieszczanstwa i arystokracji. Posiadaly plan zazwyczaj wydluzonego prostokata. Dom byl "odwrócony" od ulicy (slepy mur,brak okien), a zwrócony do wnetrza zalozenia.

Podstawowe pomieszczenia

a t r i u m - najwazniejsza czesc, w której koncentrowalo sie zycie. rodzaj wewnetrznego dziedzinca z otworem posrodku zadaszenia, na jego srodku znajdowal się basen na wode deszczowa, tzw. i m p l u v i u m. Tu umieszcza no kapliczke poswiecona Larom (bóstwom opiekunczym). Wokól atrium rozniieszczone

byly c u b i c u l e-sypialnie. Na glównej osi znajdowal sie najwazniejsz pokój - t a b l i n u m przeznaczony dla pana i pani domu.Przylegaly do niego 2 otwart pokoje,zw skrzydlami - a l a ( e ). Obok tablinum t r i c l i n i u m-jadalnia.W czesci tylnej domu rozciagal sie h o r t u s (ogród) lub p e r y s t Yl-ogrodowy dziedziniec otoczony portykiem.Calosc konczyla e k s e d r a - pólokragla nisza z lawa. .

Do ogrzewania domów uzywano wegla drzewnego, który spalano w koszach z brazu. W oknach wieszano plótna, skóry lub zakladano okiennice. Podloga wykladana byla kostka porfirowa, marmurem lub mozaikami, a sciany zdobiono malowidlami w tzw. czterech stylach pompejanskich. Mebli bylo niewiele

Willa byla wyrafinowana wersja domus. Stawiano je na obrzezach miast lub byly wiejs kimi posiadlosciami patrycjuszy.-rozbudowany plan zalozenia,sytuowanie pokoi wjednej linii za portykiem oraz zwrócenie perystylu.w strone ogrodów czy parków obfitujacych w kaskady, wodotryski i strumienie. róznorodne pawilony, letnie sale jadalne, lazienki czy urzadzenia sportowe.

Rezydencje cesarskie

MIASTO GOTYCKIE

W Polsce powstanie miasta wiazalo sie z dokumentem lokacyjnym, w którym wlasciciel miasta zrzekal sie uprawnien sadowych na rzecz osadników. Przejmowal je zasadzca wraz z lawnikami. W zaleznosci do kogo nalezal grunt miasta, nazywano je królewskimi lub prywatnymi .Przy zakladaniu polskich miast opierano sie na prawie niemieckim ktore bylo zredagowane w kilku wersjach- przywilej dla miasta Magdeburga w 1188 r.jego elementami bylo: wprowadzenie czynszu pienieznego w miejsce zobowiazan rzeczowych, wlasny samorzad oraz wlasne sadownictwo.

Status prawny lokowanych wówczas miast wzorowany byl na ustroju Magdeburga oraz jego wariantach - Srody Slaskiej (1223) oraz Chelmna (1233). Na prawie magdeburskim najwiecej m'ast powstalo w Malopolsce, Wielkopolsce i na Slasku, a na chelminskim - na Pomorzu Gdan skim,Mazowszu, Kujawach i w Prusach. W XII w. pojawilo sie na Pomorzu Zach prawo lubeckie

Funkcja mieszkalna

Poczatkowo domy wznoszono z drewna, pózni~ byly one murowane.

Fr kamienice byly ciasno stloczone; posiadaly konstrukcje rydlowa; W Hiszp zabudowa kamienicy skupiona byla z trzech stron wokól wewnetrznego patia. Czwarta strone stanowil mur z wejsciem/ W Krak-dom byl podpiwni czony; parter miescil sien, kuchnie i izbe mieszkalna, pietro-izby mieszkalne; dól na cele handlowe. przedproza (taras).

W Gdansku - typ domu z wysunieta przed elewacje piwnica, nad która znajdowalo sie przedproze. Z tarasu wejscie prowadzilo do reprezentacyjnej sieni. Górne kondygnacje zajmowaly mieszkania.Na poddaszu skladowano towary handlowe.

Funkcja handlowa

Najwieksza organizacja handlowa w sredniowiecznej Europie byla Hanza -stowarzy szenie miast pólnocnych Niemiec od pol XII w. Wwieku XIV przeksztalcone w Zwiazek Miast

Hanzeatyckich. dzielila sie na grupy:

Londynska (Flandria) - utworzona przez kupców z Brugii przywozacych welne z Anglii. W XIIIw.dolaczyly Ypres i Lille-przeksztalcenie w Hanze Flandryjska. Zrzeszala 15 miast; podgrupy: brugijska, ipryska i wallonska.

17Miast -drugie stowarzyszenie kupców flandryjskich,z glównym miastem Arras. sprzedaza sukna na jarmarkach w Szampanii

Pólnocnoniemiecka, zw Zw i a z k i e m Mi a s t H a n z e a t y c k i c h-Tworzyli ja kupcy

z Niemiec pólnocnych, którzy posredniczyli w wymianie towarów miedzy zachodnia a póln-wsch Europa..Podstawa dzialalnosci Hanzy byl zwiazek miast wendyjskich-Lubeki,.Wismarku, Roztocku i Strzalowa. Wsród polskich miast do Hanzy nalezaly glównie osrodki nadbaltyckie oraz Kraków, Wroclaw i Torun.

Handel w miastach zwiazany byl z istnieniem praw handlowych.

Prawo skladu -przywilej nadawany wybranym osrodkom przez panujacych, na mocy którego obcy kupiec przyjezdzajacy do miasta musial wystawic towar na sprzedaz.

wzgledne prawo skladu -kupiec, który nie sprzedal towaru, mógl wywiesc go dalej,

bezwzgledne prawo skladu - musial sprzedac wszystko, lub zostawic dobra w skladzie miejskim. Istnialo takze prawo skladu na okreslone towary, np. sól. Pierwszym miastem polskim, które otrzymalo to prawo byl Wroclaw (1274), nast Kraków (1306). Posiadanie przez dany osrodek prawa skladu przyczynialo sie do jego rozwoju i do wzbogacenia sie kupiectwa.

Przymus drozny- obowiazek do korzystania przez kupców z okreslonych dróg, przy których znajdowaly sie komory celne.

prawo mili -sprawowalo kontrole nad handlem lokalnym.

jarmarki -odbywaly sie 1 w roku, w stalym miejscu, w zwiazku ze swietem koscielnym. Kupcom gwarantowano na ów czas liczne przywileje,Uzupelni jarma byly targi. .

Handel w miastach odbywal sie na rynku glównym lub rynkach pomocniczych, np. solnym, rybnym

obiekty handlowe - kramy, w których grupowaly sie poszczególne branze. Byly to waskie, murowane budynki mieszczace sklady oraz mieszkania dla kupców. Przykrywano je jednym wspólnym dachem. W miastach, w których

handel suknem odbywal sie na wieksza skale, zespoly kramów sukienników nazywano sukiennicami. Do sprzedazy sluzyly takze

kramy sloneczne - stragany oraz jatki -lawy, nie przykryte dachem. Handel tranzytowy odbywal

sie w kantorach domowych. Rzemieslnicy oferowali wyroby w warsztatach lub przydomo wych sklepach, placac radzie miejskiej specjalny czynsz. Waznymi obiektami usytuowa nymi na rynku byly gmachy Wagi, mieszczace urzad miar, w którym wazono i mierzono przywiezione towary, w celu pobrania oplaty.

Funkcja administracyjna

Osrodkiem wladzy miejskiej byl ratusz.Miescil kancelarie,skarbce,sale rady, lawników, sale dla strazy miejskiej, izby burmistrza, w podziemiach zas areszt, a takze piwiarnie.Byly yo wysokie wieze, spelniajace role punktów obserwacyjnych, ale tez symbolizujace samodzielnosc i niezalezn osc miasta. obok r stawiano kamienice "specja lne" , na archiwa lub sale kupieck wykorzystyw do zebran towarzyskich elit miasta. Czasem w gmachu r znajd sie wydzie pomieszcz do handlu.

Funkcja obronna

miasta otoczano murami obronnymi poprzedzo nymi fosa. Mury posiadaly baszty i bramy. Bramy sytuowano na szlakach komunikacyjnych lub handlowych i wyposazano w mosty zwodz one.Baszty mogly przybierac rózne ksztalty, np. cylindryczne lub otwarte od strony miasta, dzielila je odleglosc ok. lOO-200m. W ciagu wieków mury ulegaly modernizacji, np. .poprzez dodanie przedbramia lub barbakanu Na koronie muru przebiegal osloniety od strony wewn ganek dla obronców, zwienczony zebatymi blankami (krenelazem). Podczas ataku montowano na zewnatrz murów hurdycje-drewniane ganki z otworami w podlodze, stanowiacymi wyrzutnie pocisków lub wrzacych cieczy (zastapione konstrukcja stala - machikulami-kamiennymi

gankami na kroksztynach).

Nastapil tez rozwój zamków obronnych. Rozróznia sie zamki w zaleznoscI od uksztalto wania (nizinne, wyzynne), w stosunku do istriiejacego osadnictwa (z nie sprzezony z fortyfikacjami miejskiIlli, z sprzezony z miastem, z znajdujacy sie w obrebie fortyfikacji) oraz ze wzgledu na przynaleznosc (zamki panstwowe i prywatne -. Posiadaly regularne

lub nieregularne zalozenia. Elementy zamków: wieze(glówna, mieszkalne, bramne), dom wielki,

kaplice oraz ciag murów obwodowych poprzedza ny murem zewn, fosa z mostem zwodzonym.

Funkcja rzemieslniczo - produkcyjna

Produkcja rzemieslnicza skupiona byla w warsztatach zlokalizowanych w dolnych partiach domów. Warsztaty mechaniczne, korzystajace

z sily wody sytuowano poza murami miejskimi. Wokól nich powstawaly osady. Rzemieslnicy zrzeszali sie w organizacjach, tzw. cechach

Podstawowym celem, byla obrona interesów

rzemiosla w warunkach konkurencji i sprze cznosci interesów miedzy rzemieslnikami

a kupcami,reglamentowaly produkcje i wplywaly na jej zbyt,ustalaly ceny na wyroby, nadzorowaly jakosc,prowadzily walke z tzw. partaczami.

Obok celów zawodowych cechy wyznaczaly sobie takze inne, np. religijne. Posiadali w kosciolach miejskich wlasne kaplice, lub tez wznosili swoje wlasne fary. Wspólnie obchodzili swieta i uczestniczyli w procesjach, mieli

swojego patrona i sztandar cechowy. Czlonkowie cechowi prowadzili wspólne zycie towarzyskie i uczestniczyli w organizowanych dla nich rozrywkach.,pomagali zubozalym czlonkom, wyplacali zapomogi chorym, opiekowali sie wdowami rzemieslników. Wszystkich tez laczyl obowiazek wojskowy -w razi niebezpieczenstwa

mieli bronic okreslonego fra murów miejskich,w czasie pokoju-dbac o jego dobry stan.

Funkcja religijna

miasta byly osrodkami kultu religijnego.

Istotna role odgrywal w nich kosciól biskupi - katedra,oprócz f rel miala znaczenie polityczne -koronacje i pochówki Wladców W miescie istnialy tez: kosciól parafialny, wokól którego zakladano cmentarz, oraz koscioly zakonne

Kanon Świątyni Egipskiej:

Rozpoczynał się nad Nilem, była tam przystań, do której przybywała barka ze zwłokami faraona,

W kondukcie zabalsamowane zwłoki faraona prowadzono przez Aleje Sfinksów lub Aleje Baranów,

Dochodzono do placu, na którym ustawiony był ostrosłupowy obelisk,

Pylon - lud podchodzi tylko pod wrota świątyni,

Arystokracja wchodzi na dziedziniec otoczony podcieniami kolumnowymi,

Sala Modłów (Sala Hypostylowa) - wchodzą tylko kapłanie,

Cela bóstwa (po bokach przylegały mieszkania kapłanów opiekujących się bóstwem)

Pokój zebrań, w którym zbierała się starszyzna kapłańska.

Budowla romańska - zlepek figur geometrycznych:

Absydy sklepione były konchami o kształcie stożka, pomiędzy dwoma murami występowała wolna przestrzeń, którą uzupełniano drobnymi kamieniami,

Wzdłuż ściany występowały lizeny i fryzy arkadkowe,

Okna niewielkie o charakterze rozglifienia, wychodziło z muru pod kątem prostym (biforia - okno z jedną kolumną, tryforia - z 2 kolumnami, kwadroforia - z 3 kolumnami),

Portal wejściowy znajdował się w fasadzie zachodniej, pomiędzy wieżami. Natomiast w kościele pielgrzymkowym lub o mniejszym znaczeniu np. Kościół św. Andrzeja portal występował na dłuższej stronie muru,

Kolumny pokryte były dekoracjami o charakterze geometrycznym,

Archiwolty - pokryte dekoracjami roślinnymi,

Tympanon - przedstawia postać Chrystusa jako Sędziego, obok Chrystusa sceny Sądu Ostatecznego - diabły, potwory apokaliptyczne,

Tympanony fundacyjne - przedstawia postać Matki Boskiej z fundatorem kościoła, który trzyma w ręku makietę kościoła,

Do wnętrza wchodzono przez drzwi wykonane z brązu (drzwi Płockie, Gnieźnieńskie, drzwi kościoła San Zeno Maggiore w Weronie - drzwi ze scenami ze Starego i Nowego Testamentu). Boduria - ozdobny pas stanowiący obramowanie o charakterze roślinnym,

Ponad nawami bocznymi empory,

Część chóralna podniesiona,

Cechy katedry gotyckiej:

Budowla olbrzymia,wertykalizm - zbliżenie się do Boga siedzącego na majestacie,

układy bazylikowe, halowe, nowość - układ salowy występujący przy kościołach jednonawowych,

Układ katedry trzy lub pięcionawowy

Budowano kościoły zarówno transeptowe jak i beztranseptowe (następuje redukcja transeptu, nie jest już tak mocny wysunięty na korpus budowli, w Anglii stosowany jest wyraźnie wysunięty transept),

Prezbiterium jest wydłużone, zamknięte absydą w Anglii - prezbiterium zamknięte prostokątnie, z tyłu za prezbiterium znajduje się specjalna kaplica - lady Chapel,

Część wschodnia jest bardziej rozbudowana,

Do naw bocznych i części transeptowej dobudowuje się kaplice,

Jeżeli zachowana jest wystająca część korpusu - powstają wtedy trzy nawy transeptowe.

W systemie filaro-żebrowym stosuje się sklepienia ostrołukowe powstałe ze skrzyżowania się dwóch łuków pełnych. Podstawą sklepienia są dwa krzyżujące się żebra, czyli sklepienie krzyżowo-żebrowe. Żebra dochodziły do ściany, co spowodowało, że na ścianie spotykały się dwie siły - ciężar sklepienia i ciężar konstrukcji dachowej. Aby konstrukcja się nie zapadła konieczne było wytworzenie przeciwsiły - łuk oporowy pojawił się na zewnątrz dzięki czemu zredukowany ciężar szedł na filar nawowy.

Materiałem jest cegła (lekka, mała, profilowana, o różnych kolorach).

Zastosowano system konstrukcyjny zwany filaro-żebrowym. System ten to podstawowa konstrukcja budowli gotyckich.

Elementy wspomagające to przypory (szkarpy i łuki oporowe, które opierają się na przyporach).

Ściana nie pełnie już funkcji konstrukcyjnej. Składa się z trzech części: w dole arkada, tryforium, okno.

Cechy stylu renesansowego:

Budowle miały harmonijną kompozycję - wynikała ona z założeń matematycznych

Powrócono do stwierdzenia Platona - Ziemia to kula krążąca po kole

Idealne figury to figury centralne: koło, kwadrat, sześcian

Dominują budowle centralne

Zaczęto stosować kopułę z dwoma dodatkowymi elementami: bębnem i latarnią

Powrócono do łuku półkolistego (pojawi się on jako arkada w dolnej części opierająca się na impostach, a w środkowej części pojawi się klucz)

Z arkad tworzy się krużganki arkadowe

Okna mają dwudzielny podział, w środkowej części znajdzie się przeźrocze

W rozwiniętym renesansie okno przybierze formę prostokątną czy kwadratową. Najbardziej idealnym podziałem był 1:2,5,

Arkady mają zastosowanie w dekoracji portali

Arkady wsparte są na kolumnach, filarach, pilastrach

Powrót do rzymskich porządków - powstają też inne, nowe dekoracje kolumn (stwory, stylizowane różne układy roślinne, zwierzęce)

Powrócono do belkowania (architraw, fryz, gzyms)

Budowle kończone gzymsem koronującym

Stosuje się różne przykrycia np. kolebkowe z lunetami, kopułowe z bębnem i latarnią, sklepienie zierciadlane (zwane klasztornym).

W obiektach świeckich stosowano stropy z kasetonami

Sufit z zaprawą gipsową tworzy warstwę, na której będzie można malować

Cechy stylu barokowego:

Barocco - to z portugalskiego dziwaczna, niekształtna, fantazyjan perła,

Ruch - fasada będzie się wyginać, będą występowały części wklęsłe, wypukłe, próba przedstawienia rzeczywistego ruchu poprzez falowanie np. fontanny (tryskająca woda będzie sprawiała iluzję ciągłego ruchu) oraz ruchu pozornego w rzeźbach skręconych, powyginanych,

Dążenie do złudzeń optycznych np. linia alei będzie się kończyła daleko za horyzontem, fresk obrazujący niebo, nieskończoności widoczną nad nami,

Wykorzystanie światła (fasada wypukła - bardziej oświetlona, fasada wklęsła - półcień)

Elementy konstrukcyjne - zwielokrotnianie pilastrów, skręcona kolumna

Łączenie różnych dziedzin sztuki

Cechy klasycyzmu:

Plany budowli - operuje się bardzo prostymi figurami - prostokąt, kwadrat, koło

Operowanie wszystkimi porządkami, po 1800 roku dominuje porządek dorycki i toskański

Operowanie Wielkim Porządkiem

Operowanie kolumnadami

Operowanie portykami, pilastrami - rozczłonkowjące budowlę

Zanika dekoracja zewnętrzna

Odkrycie uroku gładkiej ściany, elementy dekoracyjne bardzo płaskie

Dominacja jasnych kolorów: biały, jasnozielony, niebieski - kolory zimne

Detale powracające do starożytności

Romańska sztuka (XI-XII w.)

Romańska sztuka, styl w sztukach plastycznych rozwijający się w XI-XII w. w Europie (dzięki wyprawom krzyżowym zaznaczył tez swa obecność na Bliskim Wschodzie) jako pierwszy powszechny kierunek sztuki średniowiecznej. Miał charakter głównie sakralny, a jego dokonania wiązały się przede wszystkim z działalnością zakonów, zwłaszcza benedyktynów i cystersów

Sztuka romańska nawiązywała do sztuki późno antycznej, zapożyczając od niej poszczególne elementy (np. architektoniczne), lecz jej nie naśladowała. Była odbiciem ściślej hierarchizacji stosunków społecznych i surowości w ujmowaniu spraw religii. Do jej upowszechnienia przyczynił się Kościół, jednoczący kulturowo narody ówczesnej Europy, i wzrost znaczenia władzy papieskiej.

Architektura

Architektura romańska operowała rytmizowana, wymierna przestrzenia dzięki zastosowaniu ulepszeń w budowlach stanowiących zespól geometrycznych brył wznoszonych z kamiennych ciosów. Najważniejszymi typami budowli były kościoły zakonne i pielgrzymkowe o geometrycznych, surowych formach, wieloczłonowe i zwarte.

W rzutach stosowano formy centralne (okrągłe i wieloboczne) oraz plan krzyża łacińskiego w typie późno antycznej bazyliki z krypta pod chórem z jednym lub trzema portalami flankowanymi dwiema wieżami w części zachodniej, niekiedy tez z para wież na ramionach transeptu i wieżą na skrzyżowaniu naw.

Rodzaje sklepie

W czesci wschodniej wznoszono 3, 5 lub 7 apsyd (typ benedyktynski) albo wieniec kaplic promienistych (koscioly pielgrzymkowe). Pod koniec XI w. rozwinieto rózne systemy sklepienne tworzace grupy regionalne - sklepienia kolebkowe dominowaly we Francji i w Hiszpanii, krzyzowo-zebrowe w Niemczech, kopulowe w poludniowo-zachodniej Francji, zebrowe we Wloszech. Oprócz sklepien i przesel stosowanych w systemie wiązany , do głównych elementów romańskiego wnętrza nalezaly filary , arkady , empory , biforia i triforia .

Rzezba

Tympanon z kaplicy Vera Cruz w Segowii

Rzezba romanska byla przede wszystkim rzezba architektoniczna, wypelniala portale i tympanony, pokrywala glowice kolumn, trzony filarów oraz ewgary . Prezentowala w prostej, ornamentalnej lub znakowej formie logiczne przeslanie dostepne dla ogólu wiernych. Przemawiala do nich wyrazista, ostro zarysowana i ekspresyjna forma, która odznaczala sie hieratycznoscia przedstawien i charakterystycznymi, wydluzonymi proporcjami. Tematów dostarczal Stary i Nowy Testament oraz zywoty swietych. W ornamencie dominowala plecionka, czeste byly równiez motywy zwierzece i roslinne symbolizujace m.in. walkę dobra ze złem.

Relief na chrzcielnicy w katedrze San Giovanni, Werona

Malarstwo

Romanskie malarstwo scienne bylo równiez zwiazane z architektura - tworzylo wielkie kompozycje wypelniajace apsydy bazylik i pokrywajace ich sklepienia, plaskie i linearne, o ograniczonej skali barw (ochra zólta i czerwona, zielen i blekit). W skryptoriach klasztornych Anglii, Francji, Niemiec i Austrii uprawiano malarstwo miniaturowe.

Malarstwo tablicowe rozkwitlo w XIII w. we Wloszech (retabula). Kwitlo tez witrazownictwo, ewoluujac od wyobrazen swietych wypelniajacych cale okna do malych scen w kwaterach. Snycerstwo dostarczalo krucyfiksów i posagów Marii z Dzieciatkiem, zlotnictwo zas krzyzy, relikwiarzy i naczyn liturgicznych (na tym polu wyrózniala sie Nadrenia).

Sztuka romanska rozwinela sie najpelniej we Francji, w obrebie jej szkól regionalnych dzialajacych na terenie Burgundii (Cluny, Autun, Vézelay), Owernii , Langwedocji , Prowansji , Poitou i éPrigord , Île de France, Normandii. We Wloszech glównymi osrodkami sztuki romanskiej byly: Piza, Modena, Werona, Parma. W Hiszpanii: Santiago de Compostela, Zamora, Salamanca, León. W Niemczech: Trewir, Spira, Moguncja, Wormacja, Kolonia.

W Polsce sztuke romanska reprezentuja np.: pierwsze katedry w zGnienie(1000), Płocku (1126-1141), Poznaniu (1050-1079), Krakowie (poswiecenie 1142), Wrocławiu(1149-1169), kolegiaty w Opatowie (ok. polowy XII w.), Tumie (ok. 1140-1161), Kruszwicy (1120-1140), klasztor w Tyńcu (2. polowy XI w.), kosciól grodowy w Inowlodzu (1086).

Waznym zabytkami polskiej sztuki romanskiej sa równiez znDrzwi Gnienieskie (ok. 1170), pokryte plaskorzezbami kolumny kosciola Sw. Trójcy w Strzelnie (po 1175), portal i (częściowo) polichromia w kosciele NMP w Czerwińsku nad Wiślną (XII w.).

Historia

Początki osadnictwa

Rozwój osadnictwa na obszarze dzisiejszego Krakowa siega epoki paleolitu i rozpoczal sie ok. 50 tys. lat temu. Tak archeolodzy interpretuja znaleziska narzedzi krzemiennych oraz slady obozowisk gromad ludzkich, ale trudno jednoznacznie okreslic, ile tys. lat temu powstala osada nazwana pózniej Krakowem. Pierwszy dokument pisany, gdzie trzykrotnie wystepuje nazwa miejscowa Krakowa, to relacja kupca i podróznika z arabskiej wówczas Hiszpanii, Ibrahima ibn Jakuba , datowana na 965.

Glównym punktem osadniczym bylo wzgórze wawelskie, z natury obronne, gdyz otaczaly je rozlewiska Wisly. Na nizszych wzniesieniach, miedzy doplywami tej rzeki - Rudawa i Pradnikiem, istnialy takze dogodne warunki do stalego osadnictwa. Zbiegajace sie pod Wawelem szlaki handlowe umozliwily wyksztalcenie sie osady targowej o cechach osiedla miejskiego. Osada ta znajdowala sie wówczas wraz z terytorium tzw. panstwa Wiślan pod zwierzchnictwem ksiazat czeskich i dopiero w 990 zostala ostatecznie wlaczona do panstwa Mieszka I . Range istniejacego tu osadnictwa podnosi fakt utworzenia w 1000 biskupstwa krakowskiego.

Panowanie Kazimierza Wielkiego

W czasach panowania Kazimierza III Wielkiego zostały założone obok Krakowa dwa niezależne miasta: w 1335 otrzymala prawo miejskie osada na wislanej wyspie ponizej Wawelu, która od imienia króla przyjela nazwe Kazimierz. Dokumentem z 1366 król lokowal kolejne miasto pod Krakowem, kolo starego (z XII w.) kosciola Sw. Floriana, stad zwane Florencja, z czasem zas Kleparzem. W przeciwienstwie do Kazimierza, otoczonego murami i wodami Wisly, Kleparz nie mial wlasnego systemu obronnego i byl miastem otwartym.

Dokumentem z dnia 12 V 1364 Kazimierz Wielki funduje w Krakowie pierwsza wyzsza uczelnie - Studium Generale, czyli Akademie Krakowska, oparta na wloskich wzorach, utrzymywana przez skarb królewski. Jesienia tegoz roku doszlo w Krakowie do zjazdu królów i ksiazat, a w imieniu miasta slynna uczte dla gosci (którzy otrzymali w prezencie kosztowne, zlote naczynia stolowe) urzadzil w swoim domu rajca Mikołaj Wierzynek .

Sztuka

Sztuka Krakowa zajmuje od wieków czołową pozycje wśród polskich zjawisk artystycznych, reprezentowanych w tym miescie zarówno przez zachowane architektoniczne zespoły zabytkowe i obiekty o duzej wartosci, jak i stosunkowo bogate zbiory muzealne i kościelne, wśród których znajduja sie wybitne dziela sztuki o duzym znaczeniu dla kultury europejskiej (ołtarz W. Stwosza, kolekcja arrasów wawelskich obrazy L. da Vinci i Rembrandta Rozkwit sztuki w Krakowie uwarunkowany byl uprzywilejowana pozycja grodu, a nastepnie miasta jako osrodka handlowego, siedziby ksiecia seniora i wreszcie stolicy rozleglego panstwa.

Najstar{ze zabytki architektury przedromanskiej to rotunda NMP na Wawelu i kosciól Sw. Salwatora (X w.) oraz fragmenty katedry lBolesawa I Chrobrego (XI w.). Wczesnym przykladem plastyki rzezbiarskiej jest figura wólka (w zbiorach wawelskich).

Sztuka romańska

Styl romański reprezentują: kościół Św. Andrzeja (1086), fragmenty II katedry (konsekrowanej 1142) z krypta Sw. Leonarda i Wieża Srebrnych Dzwonów, a także fragmenty kościoła Św. Wojciecha (przed 1100).

Gotyk

Architekture agotyck zapoczatkowano w 2. cwiercwieczu XIII w. ceglanymi kosciolami Franciszkanów, Cystersów w Mogile, Dominikanów, a takze Brama Florianska z fragmentami murów obronnych. Duze znaczenie dla architektury miasta mial XIV w. - na Rynku powstaly gotyckie gmachy publiczne: Sukiennice Ratusz, budynek Wagi Miejskiej, rozbudowano tez fortyfikacje. W 1320 na Wawelu rozpoczeto budowe nowej katedry, król Wladyslaw Lokietek powiekszyl zamek, a król Kazimierz Wielki wzniósl okazala rezydencje gotycka z potezna wieza w narozniku pólnocno-zachodnim.

Powstala grupa kosciolów ceglanych o wspólnych cechach konstrukcyjnych i stylistycznych (trójnawowe bazyliki z wielobocznym prezbiterium realizowane w systemie filarowo-szkarpowym): Mariacki, Bozego Ciala, Sw. Katarzyny, Dominikanów. Nastapil rozwój rzezby, która stala sie niezalezna od architektury, powstal typ nagrobka królewskiego z baldachimem, rzezbe drewniana najlepiej reprezentuje krucyfiks Jadwigi w katedrze (4. cwiercwiecze XIV w.), a najcenniejszym zespolem malarstwa jest 120 kwater witrazowych w kosciele Mariackim.

XV wiek

Wiek XV stanowi szczytowa faze rozwoju sztuki póznego sredniowiecza, charakteryzuje go m.in. zageszczenie zabudowy miejskiej i dalszy rozwój fortyfikacji z drugim zewnetrznym pierscieniem murów (od 1404), a takze barbakanem Powstala dzielnica uniwersytecka z Collegium Maius W detalu architektonicznym pojawil sie charakterystyczny typ portalu o wykroju uskokowym, zwany portalem dlugoszowskim. Koscioly otrzymaly wspaniale wyposazenie z szafiastymi nastawami oltarzy, zlozonymi z partii rzezbionych i malowanych o konstrukcji poliptyku z ruchomymi skrzydlami.

W rzezbie, prawie wylacznie religijnej, ma miejsce idealizacja postaci, realizowana w tzw. stylu miekkim, a nastepnie w stylu pieknym o cechach gotyku miedzynarodowego (Madonna z Kruzlowej, Pietŕ z kosciola Sw. Barbary z ok. 1410), w polowie stulecia pojawia sie styl lamany (tryptyki Sw. Trójcy z 1476 i Matki Boskiej Bolesnej z 1475-1480 z kaplicy Swietokrzyskiej na Wawelu).

Najwieksze znaczenie dla rzezby ma 20-letnia dzialalnosc W. Stwosza oltarz Zasniecia Matki Boskiej w kosciele Mariackim (1477-1489), kamienny krucyfiks tamze oraz nagrobek króla nKazimierza IV Jagielloczyka <0014db.html> w katedrze. Malarstwo ok. 1440 wykazuje cechy stylu lamanego, widoczne na malowanych atemper czesto dwustronnych, kwaterach skrzydel oltarzowych: poliptyk dominikanski (1465), poliptyk augustianski (1468), poliptyk olkuski (1485), poliptyk sw. Jana Jalmuznika (1504), tryptyk bodzentynski (przed 1508). Polichromie <010d68.html> scienne sa dobrze reprezentowane w klasztorze Franciszkanów, a takze w kaplicy Swietokrzyskiej na Wawelu - dzielo malarzy ruskich z 1470. Najwybitniejszym osiagnieciem zlotnictwa jest relikwiarz na glowe sw. Stanislawa (M. Marciniec 1504), a najwspanialszy haft zdobi ornat z 1504 fundacji wojewody P. Kmity (oba obiekty w skarbcu katedralnym).

XVI wiek

Wiek XVI jest zlotym okresem dla sztuki Krakowa, zasadnicza role odgrywa mecenat artystyczny króla Zygmunta I Starego oraz wplywy wloskie, poczatkowo za posrednictwem wegierskiego dworu Jagiellonów. W dziedzinie architektury i rzezby sa to wplywy ntoskaskie obejmujace twórczosc Franciszka zwanego Florentczykiem (autora renesansowej niszy nagrobka króla Jana I Olbrachta 1501-1502, wspólautora I fazy przebudowy zamku) oraz B. Berrecciego który ukonczyl budowe zamku królewskiego (1516-1533).

Niektóre formy renesansowe zawieraja jeszcze elementy gotyckie np. portale zamkowe mistrza Benedykta jednego z budowniczych zamku. Pelne formy renesansowe reprezentuja liczne w kosciolach krakowskich nagrobki w ramie architektonicznej z lezaca figura zmarlego. Ich autorem jest m.in. leJ. Michaowicz z Urzdowa (kaplice i nagrobki biskupów Zebrzydowskiego i Padniewskiego w katedrze). Cechy manierystyczne wykazuje twórczosc S. Gucciego (kaplica i nagrobek Stefana Batorego w katedrze, nagrobki Zygmunta II Augusta i Anny Jagiellonki w kaplicy Zygmuntowskiej, 1574-1575).

W architekturze miasta najwazniejsza byla przebudowa Sukiennic (1556-1560) z dodaniem attyki i renesansowych ógankw przy bocznych elewacjach Na wzór zamku królewskiego arkadowe dziedzince otrzymuja rezydencje przy ulicy Kanoniczej. Najlepszych przykladów malarstwa dostarcza twórczosc S. Samostrzelnika autora polichromii w klasztorze óCystersw w Mogile, bedacego takze wybitnym miniaturzysta i portrecista (portret biskupa P. Tomickiego). W dziedzinie malarstwa miniaturowego wymienic trzeba Kodeks Baltazara Behema oraz Pontyfikal Erazma Ciolka. Znakomitym portrecista królewskim byl M. Kober którego portret Stefana Batorego stanowi jedno z najlepszych dziel malarstwa polskiego konca XVI w.

XVII wiek

Wiek XVII rozpoczyna epoke oslabienia roli Krakowa jako centrum artystycznego wskutek wojen szwedzkich oraz przeniesienia stalej siedziby królewskiej do Warszawy. Pomimo tego powstaly dziela wybitne, wprowadzajace miasto w okres wczesnego baroku przesiaknietego duchem kontrreformacji i wyrazajacego sie powsciagliwym tzw. stylem Wazów. Najlepszym przykladem jest pojezuicki kosciól Sw. Piotra i Pawla (1609-1619), dzielo m.in. architekta J. Trevano ponadto kosciól kamedulów na Bielanach pod Krakowem (1605-1630, architekt fasady A. Spezza

Powstala przy katedrze kaplica Wazów (1664-1666) oraz kaplica Zbaraskich w kosciele Dominikanów (1629-1633). Pozostale koscioly barokowe to: Bernardynów (1670-1680, architekt K. Mieroszewski), Wizytek (1682-1695, architekt A. Solari), Karmelitów na Piasku (1655-1679), Sw. Anny (1689-1703, architekt Tylman z Gameren).

Bujnie rozwija sie zwiazana z architektura dekoracja stiukowa (G.B. Falconi - prace w kosciele Sw. Piotra i Pawla) oraz rzezba w stiuku (Baltazar Fontana - prace w kosciele Sw. Anny). We wnetrzach koscielnych dominuje czarny marmur wydobywany w Debniku pod Krakowem, zastosowany m.in. w kaplicach Wazów, Zbaraskich, kosciele Karmelitów Bosych na Wesolej. Powstal nowy typ nagrobka w formie tablicy z malowanym lub rzezbionym popiersiem zmarlego, w oprawie architektoniczno-rzezbiarskiej. Kwitnie snycerstwo barokowe z efektownymi oltarzami o spietrzonej kompozycji architektonicznej, dekorowanymi ornamentem czerpanym z wzorników: na poczatku stulecia - okuciowym, w polowie wieku chrzastkowo-malzowinowym, a w 2. polowie wieku akantowym.

Malarstwo rozwijalo sie slabiej, najwieksze znaczenie miala twórczosc wenecjanina T. Dolabelli, przybylego ok. 1598, autora monumentalnych kompozycji religijnych. Jako twórca obrazów oltarzowych dzialal F. Lekszycki, czerpiacy wzory z ówczesnej grafiki wielkich mistrzów europejskich. Korzystano takze z uslug malarzy spoza Krakowa: J.E. Siemiginowskiego, D. Schultza, K. Dankwarta.

XVIII wiek

Od początku XVIII w. kontynuowano architekturę barokową dochodząc do fazy schyłkowej. Reprezentantami byli: K. Bażanka (kościół Misjonarzy na Stradomiu 1719-1728, Pijarów 1714-1727, hełm Wieży Zegarowej w katedrze), F. Placidi (fasada kosciola Pijarów, kosciola Trynitarzy, kaplica Lipskich w katedrze). Wyróznia sie kosciól Paulinów na Skalce (1733-1751, architekt A.G. Müntzer). Rzeźbę późnobarokową tworzył a. Farczkiewicz a malarstwo S. Czechowicz i T. Kuntze. Sprowadzano także malarzy obcych do wykonania polichromii w kosciolach: Pijarów ok. 1759 i Trynitarzy (F. Eckstein i J. Piltz). Udany import stanowi 5 obrazów ołtarzowych w nawie kościoła Mariackiego pędzla G. Pittoniego, pochodzących z lat 1740-1750.

Architekturę klasycystyczną reprezentują pałace Wodzickich przy Rynku Głównym i ul. Św. Jana (architekt F.Nax )oraz nowe gmachy uniwersyteckie: obserwatorium astronomiczne i Collegium Phisicum (projektant F. Radwńaski . W dziedzinie rzeźby zwraca uwagę klasycystyczny, monumentalny nagrobek biskupa K. Soltyka w katedrze z 1789. Twórcami malarstwa krakowskiego 1. polowy XIX w. byli: M. Stachowicz (1768-1825) - ilustrator dziejów miasta (np. Przysiega Kosciuszki na Rynku krakowskim), J. Brodowski (ok. 1780-1853) - rysownik zabytków architektury, W.K. Stattler (1800-1875) - reformator Szkoly Sztuk Pieknych, lJ.N. Gowacki (1802-1847) - pejzazysta, lP. Michaowski (1800-1855) - najwybitniejszy polski romantyk. W rzezbie wyrózniaja sie importy dluta B. Thorvaldsena replika Chrystusa kopenhaskiego i posag Wlodzimierza Potockiego w katedrze.

Historyzm

Collegium Novum ,Biblioteka Jagiellońska

Wielonurtowa fazę historyzmu 2. polowy XIX w. w architekturze tworzyli: T. Pryliski (przebudowa Sukiennic 1875-1879), F. Ksiezarski (neogotycki gmach Collegium Novum 1887), J. Zawiejski (Teatr im J. Slowackiego 1893), T. Talowski (zabudowa mieszkalna ul. Retoryka), F. Pokutynski (gmach Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 1864), M. Moraczewski (gmach Szkoly Sztuk Pieknych 1880), T. Stryjeski i W. Ekielski (Schronisko im. Aleksandra Lubomirskiego - obecnie Akademia Ekonomiczna 1890, Schronisko im. Helclów 1890).

W malarstwie największe znaczenie miała wielka indywidualność J. Matejki duza popularnosc zdobył akwarelista J. Kossak a ponadto A. Kotsis malarz scen chłopskich, oraz M. Gottlieb Przełom XIX i XX w. przynosi reformę Szkoły Sztuk Pięknych i podniesienie jej rangi do Akademii z profesorami tej miary, co:lJ. Faat lL. Wyczółkowski J. Mehoffer W. Weiss, F. Pautsch W. Jarocki K. Sichulski Poza Akademia tworzyli: W. Tetmajer i W. Wojtkiewicz rzezbe uprawiali: K. Laszczka L. Puget, X. Dunikowski.

Arkada
luk wsparty na filarach lub na kolumnach

Arkatura
Arkadowy fryz, arkatura, w architekturze ornament ciagly w formie fryzu zlozonego z malych arkadek ulozonych szeregowo. Arkadowy fryz umieszczany byl na zewnetrznych scianach budynku, pod okapem. Charakterystyczny dla stylu przedromanskiego i romanskiego.

Attyka
niska scianka ponad gzymsem koronujacym budynek, rozwiazywana jako balustrada badz zaslona poddasza; do drugiego rodzaju nalezy tzw. attyka polska, skladajaca sie z rozczlonkowanej wnekami scianki (fryz) oraz dekoracyjnego zwienczenia (grzebien) z ozdobnego blankowania, wolut, obelisków, posagów itd.

Cokól
masywna podstawa kolumny, filara, posagu itd., badz nasladujaca jego formy wyodrebniona podbudowa sciany, równiez i pilastra

Dach krokwiowy
dach skonstruowany z par pochylych belek (krokwie), tworzacych wraz z laczaca je dolem pozioma belka

Faseta
we wnetrzu zaokraglone przejscie od sciany do sufitu, zwykle wyodrebnione profilowaniem

Filar
masywna, pionowa podpora, wolno stojaca lub wtopiona w sciane

Fronton (tympanon, naczólek)
wywodzace sie ze szczytów antycznych swiatyn oprofilowane, trójkatne (rzadziej pólkoliste) zwienczenie zestawu porzadku architektonicznego, ryzalitu, portyku kolumnowego, okna, portalu

Fryz
1. poziomy pas ornamentalny;
2. zob. tez porzadek architektoniczny

Glowica (kapitel)
dekoracyjnie opracowany wienczacy element kolumny lub pilastra

Grzebien
zob. attyka

Gurt (pas)
zgrubienie sklepienia w postaci płaskiego luku, podłożonego jakby pod jego powierzchnie

Gzyms
poziomy profil wienczacy porzadek architektoniczny badz w ogóle budowle (gzyms koronujacy), niekiedy równiez obiegajacy sciany dla zaakcentowania podzialu na kondygnacje (gzyms kordonowy); zob. porzadek architektoniczny

Kapitel
zob. glowica

Kartusz
ozdobne obramienie tarczy herbowej, tablicy inskrypcyjnej, malowidla, itp., czesto podtrzymywane lub flankowane przez potta, anioly, zwierzeta czy ptaki

Kaseton (skrzyniec)
na stropie, podniebieniu luku lub sklepieniu element podzialu na wglebne pola, rozdzielone pasami, profilami lub zebrami

Kolumna
podpora, posiadajaca okragly lub wieloboczny trzon, zwienczony wyodrebniona glowica i zwykle wsparty na wyodrebnionej bazie

Koncha
1. wneka pólkolista w planie (np. absyda), sklepiona pólkopula;
2. pólkopula

Konsola (fr. console)
l. - w porzadkach klasycznych: kamienny lub drewniany wspornik, zamocowany w murze, majacy ksztalt woluty, niekiedy zdobionej liscmi akantu; podtrzymuje balkon, parapet, gzyms wienczacy itd.;
2. - kolumienka lub plyta, sluzaca za podstawe pod rzezbe, zegar, wazon.;
3. - maly ozdobny stolik przyscienny

Kordegarda
niewielki budynek przy bramie przeznaczony dla straznika

Krenelaz
zebate zwienczenie muru

Laska, laskowanie
1. pionowy element podzialu gotyckiego okna;
2. w profilowanym gotyckim obramieniu element okragly, bardziej wyodrebniony i stanowiacy osnowe jego kompozycji

Lizena
plaski pas dzielacy pionowo sciane

Loggia
sklepione, wsparte na arkadach podcienie lub pólotwarta galeria

Plafon
obraz wstawiony w sufit lub malowany na nim

Portal
dekoracyjnie rozbudowane ujecie drzwi lub bramy

Portyk
przyjety z fasady antycznej swiatyni typowy motyw architektoniczny zlozony z kolumnady i wienczacego ja frontonu, wystepujacy w postaci otwartego wystepu budynku badz wstawiony w jego lico przed wglebnym podcieniem jako portyk wglebny, badz tez jako portyk slepy, stanowiacy tylko dekoracyjne rozczlonkowanie scian

Porzadek architektoniczny
1.odrodzona w renesansie antyczna osnowa kompozycji architektonicznej, zestawiana z kolumn (lub pilastrów) i wiazacego ja góra poziomego belkowania, zlozonego z lezacych kolejno na sobie architrawu, fryzu i gzymsu; piec zasadniczych odmian porzadków architektonicznych:
dorycki,
jonski,
koryncki,
toskanski i
kompozytowy
rózni sie bogactwem i forma dekoracyjnego opracowania
2. porzadek maly ujmuje jedna kondygnacje budynku,
3. porzadek wielki (kolosalny) obejmuje wiecej kondygnacji budynku

Profil, profilowanie
element rozczlonkowania architektonicznego zlozony z biegnacych równolegle zlobków, walków, listew, opasek, itd.

Przeslo
pionowy, zasadniczy skladnik podzialu sciany (zawarty miedzy filarami, kolumnami itd.) lub sklepienia wyodrebnionego przez gurty czy wyksztalcone z nich zebra; równiez przestrzenny skladnik wnetrza budynku ograniczony przez dlugosc przesla sciany i rozpietosc kryjacego je przesla sklepiennego

Przypora
odciazajaca sciana dostawiona do filara po przeciwnej stronie niz splywajace nan sklepienie; luk przyporowy

Rustyka
mur z wielkich ciosów o starannie obrobionych krawedziach, a w wewnetrznym polu pólobrobionym, lub dekoracyjnie zlobionym, badz tez ociosanym na ksztalt szlifowanych drogich kamieni (rustyka diamentowa)

Ryzalit, zryzalitowanie
w elewacji budynku wysuniecie naprzód pewnej partii sciany

Skarpa (szkarpa)
filar dostawiony na zewnatrz budynku dla jego podparcia albo odciazenia rozporu wewnetrznego sklepienia

Sklepienie
uklady przestrzenno-konstrukcyjne:
kolebkowe (kolebka) o formie lezacego pólwalca;
kolebkowe na pasach rozdzielone gurtami na przesla;
krzyzowe o formie dwóch przenikajacych sie prostopadle odcinków kolebek;
kolebkowo-krzyzowe o dluzszej kolebce przecinanej poprzecznie odcinkami kolebek;
kolebkowe z lunetami z wcietymi po bokach odcinkami malych kolebek;
zaglaste (zagiel, czeskie) powstale z kopuly wtopionej w prostokatna podstawe;
uklady dekoracyjne:
krzyzowo-zebrowe o zebrach akcentujacych linie przenikania kolebek;
gwiazdziste o dekoracyjnym rysunku gwiazd, tworzonych przez zebra na polach sklepienia zaglastego lub krzyzowego;
sieciowe o dekoracyjnym rysunku siatki, tworzonym przez zebra na polach sklepienia kolebkowego z lunetami lub zaglastego;
krysztalowe o wiazkach drobnych ostroslupów wcinanych w pole sklepienia zaglastego

Skrzyniec
zob. kaseton

Szczyt
przedluzenie w góre sciany dla zakrycia trójkatnego otworu poddasza

Slimacznica
zob. woluta

Trakt
w budynku rzad pomieszczen równej glebokosci; trakty liczy sie od glównej sciany frontowej, w stosunku do której biegna one równolegle; stad okreslenia: dom jedno-, dwu- i trzytraktowy, trakt frontowy, tylny itd.

Woluta (slimacznica)
skrecone spiralnie naroze glowicy porzadku jonskiego, uzywane równiez jako samodzielny motyw dekoracyjny

Wspornik
wysuniety z lica sciany mniej lub bardziej ozdobny profilowany element, podtrzymujacy okap, sklepienie, posag, itp.

Wysklepki
pola sklepienia zawarte miedzy liniami przenikania badz miedzy zebrami

Zwornik
kamien wstawiony w miejscu zbiegu zeber sklepiennych

Stiuk, masa zlozona z zaprawy wapiennej, gipsowej lub wapienno-gipsowej i z kruszywa - pylu marmurowego lub drobnoziarnistego piasku, uzywana w rzezbie i dekoracji architektonicznej od czasów starozytnych. Dekoracje architektoniczne wykonane w tej technice nosza nazwe sztukaterii <011457.html>.

Wilgotny stiuk daje sie latwo barwic na rózne kolory. Mozna go modelowac recznie lub odlewac w formach (mozliwosc powielania wzoru). Po wyschnieciu jest szlifowany i polerowany, niekiedy wygladzany na goraco. Gotowy stiuk jest twardy, ma blyszczaca powierzchnie. Moze imitowac drozszy i trudniejszy w obróbce marmur.

Stiuk byl szeroko stosowany przez architektów w starozytnym Rzymie, a nastepnie w sztuce starochrzescijanskiej, takze w sztuce mauretanskiej (np. dekoracje scian Alhambry w Grenadzie <004434.html>). Znany na terenie Ameryki prekolumbijskiej. Popularny material zdobniczy w okresie baroku <00fafc.html>, rokoka <0025ee.html> i klasycyzmu <00db77.html>.

Kanon Świątyni Egipskiej:

Rozpoczynał się nad Nilem, była tam przystań, do której przybywała barka ze zwłokami faraona,

W kondukcie zabalsamowane zwłoki faraona prowadzono przez Aleje Sfinksów lub Aleje Baranów,

Dochodzono do placu, na którym ustawiony był ostrosłupowy obelisk,

Pylon - lud podchodzi tylko pod wrota świątyni,

Arystokracja wchodzi na dziedziniec otoczony podcieniami kolumnowymi,

Sala Modłów (Sala Hypostylowa) - wchodzą tylko kapłanie,

Cela bóstwa (po bokach przylegały mieszkania kapłanów opiekujących się bóstwem)

Pokój zebrań, w którym zbierała się starszyzna kapłańska.

Budowla romańska - zlepek figur geometrycznych:

Absydy sklepione były konchami o kształcie stożka, pomiędzy dwoma murami występowała wolna przestrzeń, którą uzupełniano drobnymi kamieniami,

Wzdłuż ściany występowały lizeny i fryzy arkadkowe,

Okna niewielkie o charakterze rozglifienia, wychodziło z muru pod kątem prostym (biforia - okno z jedną kolumną, tryforia - z 2 kolumnami, kwadroforia - z 3 kolumnami),

Portal wejściowy znajdował się w fasadzie zachodniej, pomiędzy wieżami. Natomiast w kościele pielgrzymkowym lub o mniejszym znaczeniu np. Kościół św. Andrzeja portal występował na dłuższej stronie muru,

Kolumny pokryte były dekoracjami o charakterze geometrycznym,

Archiwolty - pokryte dekoracjami roślinnymi,

Tympanon - przedstawia postać Chrystusa jako Sędziego, obok Chrystusa sceny Sądu Ostatecznego - diabły, potwory apokaliptyczne,

Tympanony fundacyjne - przedstawia postać Matki Boskiej z fundatorem kościoła, który trzyma w ręku makietę kościoła,

Do wnętrza wchodzono przez drzwi wykonane z brązu (drzwi Płockie, Gnieźnieńskie, drzwi kościoła San Zeno Maggiore w Weronie - drzwi ze scenami ze Starego i Nowego Testamentu). Boduria - ozdobny pas stanowiący obramowanie o charakterze roślinnym,

Ponad nawami bocznymi empory,

Część chóralna podniesiona,

Cechy katedry gotyckiej:

Budowla olbrzymia,wertykalizm - zbliżenie się do Boga siedzącego na majestacie,

układy bazylikowe, halowe, nowość - układ salowy występujący przy kościołach jednonawowych,

Układ katedry trzy lub pięcionawowy

Budowano kościoły zarówno transeptowe jak i beztranseptowe (następuje redukcja transeptu, nie jest już tak mocny wysunięty na korpus budowli, w Anglii stosowany jest wyraźnie wysunięty transept),

Prezbiterium jest wydłużone, zamknięte absydą w Anglii - prezbiterium zamknięte prostokątnie, z tyłu za prezbiterium znajduje się specjalna kaplica - lady Chapel,

Część wschodnia jest bardziej rozbudowana,

Do naw bocznych i części transeptowej dobudowuje się kaplice,

Jeżeli zachowana jest wystająca część korpusu - powstają wtedy trzy nawy transeptowe.

W systemie filaro-żebrowym stosuje się sklepienia ostrołukowe powstałe ze skrzyżowania się dwóch łuków pełnych. Podstawą sklepienia są dwa krzyżujące się żebra, czyli sklepienie krzyżowo-żebrowe. Żebra dochodziły do ściany, co spowodowało, że na ścianie spotykały się dwie siły - ciężar sklepienia i ciężar konstrukcji dachowej. Aby konstrukcja się nie zapadła konieczne było wytworzenie przeciwsiły - łuk oporowy pojawił się na zewnątrz dzięki czemu zredukowany ciężar szedł na filar nawowy.

Materiałem jest cegła (lekka, mała, profilowana, o różnych kolorach).

Zastosowano system konstrukcyjny zwany filaro-żebrowym. System ten to podstawowa konstrukcja budowli gotyckich.

Elementy wspomagające to przypory (szkarpy i łuki oporowe, które opierają się na przyporach).

Ściana nie pełnie już funkcji konstrukcyjnej. Składa się z trzech części: w dole arkada, tryforium, okno.

Cechy stylu renesansowego:

Budowle miały harmonijną kompozycję - wynikała ona z założeń matematycznych

Powrócono do stwierdzenia Platona - Ziemia to kula krążąca po kole

Idealne figury to figury centralne: koło, kwadrat, sześcian

Dominują budowle centralne

Zaczęto stosować kopułę z dwoma dodatkowymi elementami: bębnem i latarnią

Powrócono do łuku półkolistego (pojawi się on jako arkada w dolnej części opierająca się na impostach, a w środkowej części pojawi się klucz)

Z arkad tworzy się krużganki arkadowe

Okna mają dwudzielny podział, w środkowej części znajdzie się przeźrocze

W rozwiniętym renesansie okno przybierze formę prostokątną czy kwadratową. Najbardziej idealnym podziałem był 1:2,5,

Arkady mają zastosowanie w dekoracji portali

Arkady wsparte są na kolumnach, filarach, pilastrach

Powrót do rzymskich porządków - powstają też inne, nowe dekoracje kolumn (stwory, stylizowane różne układy roślinne, zwierzęce)

Powrócono do belkowania (architraw, fryz, gzyms)

Budowle kończone gzymsem koronującym

Stosuje się różne przykrycia np. kolebkowe z lunetami, kopułowe z bębnem i latarnią, sklepienie zierciadlane (zwane klasztornym).

W obiektach świeckich stosowano stropy z kasetonami

Sufit z zaprawą gipsową tworzy warstwę, na której będzie można malować

Cechy stylu barokowego:

Barocco - to z portugalskiego dziwaczna, niekształtna, fantazyjan perła,

Ruch - fasada będzie się wyginać, będą występowały części wklęsłe, wypukłe, próba przedstawienia rzeczywistego ruchu poprzez falowanie np. fontanny (tryskająca woda będzie sprawiała iluzję ciągłego ruchu) oraz ruchu pozornego w rzeźbach skręconych, powyginanych,

Dążenie do złudzeń optycznych np. linia alei będzie się kończyła daleko za horyzontem, fresk obrazujący niebo, nieskończoności widoczną nad nami,

Wykorzystanie światła (fasada wypukła - bardziej oświetlona, fasada wklęsła - półcień)

Elementy konstrukcyjne - zwielokrotnianie pilastrów, skręcona kolumna

Łączenie różnych dziedzin sztuki

Cechy klasycyzmu:

Plany budowli - operuje się bardzo prostymi figurami - prostokąt, kwadrat, koło

Operowanie wszystkimi porządkami, po 1800 roku dominuje porządek dorycki i toskański

Operowanie Wielkim Porządkiem

Operowanie kolumnadami

Operowanie portykami, pilastrami - rozczłonkowjące budowlę

Zanika dekoracja zewnętrzna

Odkrycie uroku gładkiej ściany, elementy dekoracyjne bardzo płaskie

Dominacja jasnych kolorów: biały, jasnozielony, niebieski - kolory zimne

Detale powracające do starożytności

SZTUKA GOTYCKA

Przemiany:

-Społeczne (następuje powolny zmierzch ustroju feudalnego, powstają nowe ośrodki władzy - monarcha)

Tworzą się grupy mieszczańskie w postaci kupców, rzemieślników.

Rada kościoła jest umacniana poprzez nowo rozwijające się zakony (rola benedyktynów nieco spada, cystersów nie). Powstają szkoły medytanckie, czyli żebracze: dominikanie, franciszkanie, zakony kontemplacyjne.

Rozwija się kultura stanowa - poszczególne stany budują dla siebie określone budowle.

-Ekonomiczne

Następuje rozwój miast - jedne powstają na podwalinach starożytnych, inne w oparciu o podgrodzie, inne są budowane od podstaw.

W Europie pojawiają się prawa lokacyjne nadawane przez władców, kościół.

W rozwoju miast zasadniczą rolę odgrywa handel, powstają pierwsze organizacje handlowe np. Hanzy; pojawił się pieniądz - waluta: floren, a co za tym idzie powstają banki i zawód bankiera.

Rozwijał się przemysł (rzemiosło, powstają cechy)

-Polityczne

Wydarzenie jednoczące Europę to siedem wypraw krzyżowych. Po wielu walkach z Turkami, którzy opanowali Ziemię Świętą Krzyżacy zdobyli Jerozolimę i utworzyli Królestwo Jerozolimskie.

Poprzez wyprawy krzyżowe następuje rozwój handlu, powstają nowe szlaki, które niszczą wcześniejszy dorobek kulturowy.

-Ideowe - związane z rozwojem nauki

W pierwszej połowie XII wieku powstają pierwsze uniwersytety.

Rozwijają się doktryny i filozofie:

Doktryna scholastyczna św. Tomasza z Akwinu - mówiła o tym, że poprzez naukę próbuje się dowieść prawdziwości Boga

Doktryna mistycyzmu - mówiła o tym, że nie należy szukać dowodów na istnienie Boga, gdyż człowiek powinien Go poczuć, zespolić się z Nim.

Wpływ doktryn na architekturę gotyku:

-Scholastyczna - dążono do doskonałości formy budowli poprzez rozwinięcie konstrukcji

-Mistycyzmu - zmieniły się wyobrażenia o Bogu i Chrystusie, Bóg nie był już sędzia a dobrym pasterzem, dążono do pokazania ludzkiej natury Chrystusa - człowieka cierpiącego, upokorzonego.

Nowym tematem była postać Matki Boskiej - pokazana jako królowa niebios, nadano jej ludzką naturę poprzez to, że była matką, brała udział w odkupieniu, była pośredniczką między ludźmi a Bogiem, była ucieleśnieniem piękna kobiety.

W związku z mistycyzmem pojawiły się tematy np. śmierci Chrystusa na krzyżu - krucyfiksy.

Gotyk to czas katedr, która często była jedynym obiektem w mieście. Trwał od XII do XV wieku.

W całej Europie wyróżnia się trzy podstawowe okresy gotyku:

Okres wczesny XII wiek, elementem dominującym jest konstrukcja budowli,

Okres dojrzały XIII wiek, do konstrukcji budowli dołącza się dekoracje, elementy te równoważą się,

Okres późny XIV-XV wiek nazywany też gotykiem płomienistym → FLAMBIRANT - dominuje bogactwo dekoracji na fasadzie i we wnętrzu kościoła.

W okresie późnym gotyk na terenie Anglii otrzymuje nazwę PERPENDICULAR. Anglicy tworzyli odmienny typ budowli (łuk Tudorów).

Cechy kościoła klasztornego:

Trzynawowy,Do obejścia dobudowuje się kaplicę,

Do kościoła przylegają zabudowania klasztorne.

RENESANS (ODRODZENIE)

Przybył z Włoch (Florencja - kolebką rozwoju stylu renesansowego)

Przebiegał dwoma drogami:

-Był inspirowany rozwojem nauki i zmianą światopoglądu (odkrycia geograficzne, rozwój astronomii - M. Kopernik, nauk matematycznych, przyrodniczych - św. Franciszek rozmawiający ze zwierzętami, odchodzi się od scholastycznego poglądu na humanistyczny - człowiek jest istotą najważniejszą)

-Próbuje się odbudować autorytet papiestwa - w wieku XV i na początku XVI szerzą się wśród wyznawców kościoła katolickiego poglądy reformatorskie - Hus, Luter, Kalwin - przeciwstawiają się one władzy papieża i zarządzeniom kościoła. Okres średniowieczny nie sprzyjał rozwojowi postępowej myśli ludziego - dlatego budzi się wyraźna reakcja przeciw średniowieczenej scholastyce tzn. rozumowaniu otwartemu tylko i wyłącznie na zasadach religii.

-W średniowieczu występował uniwersalizm, który narzucał kościół (kształtował normy, poglądy i tematy. W renesansie następuje indywidywidualizm (zaczyna operować się nawziskami artystów, którzy są wszechstronni),

-Stan mieszkański osiąga silne znaczenie. Mieszczani stają się obok króla mecenasami sztuki np. Medyceusze we Florencji, ród Andegawenów w Neapolu

Renesans jest inspirowany sztuką antyczną, powrocono do konstrukcyjnych elementów i form starożytnego rzymu, w mniejszym stopniu Grecji, gdyż została ona opanowana przez Turków i dostęp do niej był utrudniony.

pałace miejskie:

Budowla najczęściej na planie kwadratu.

We wnętrzu pałacu pojawia się dziedziniec z arkadami.

Budowle trzypiętrowe, zachowana jest w nich harmonia, rytmika np. podział fasady przez okna - środkowe części są mocno akcentowane. Arkada przechodzi przez element impostowany, wsparta na kolumnie lub pilastrze.

Układ piętrowy wydzielony jest przez gzymsy poziome, które wyznaczają harmonię podziału horyzontalnego.

Ściana jest bardzo czytlena, nie jest przeładowana dekoracją.

Otwory okienne ujęte są w pilastry lub filary. Mogą być zakończone przyczółkiem trójkątnym lub tzw. przyczółkiem segmentowym

Boniowanie w oknach jest boniowaniem równym

W manieryźmie zostaje zatracony podział na piętra. Elementem dominującym staje się dekoracja.

Renesans włoski:

Wczesny (1400-1500) we Florencji

Pełny (1500-1530) w Rzymie

Manieryzm od 1530 roku

BAROK

Trwał od XVII do połowy XVIII wieku. Oznaczał nie tylko styl, ale także sposób życia, bardzo wykwintny, który stwarzał iluzję, w którym była przesada i teatralność.

Styl barokowy swoje korzenie ma w renesansie, a potem w manieryźmie. Styl, który bardzo mocno tkwi w sytuacji politycznej Europy:

Na przełomie XV i XVI wieku w Europie pojawia się prąd społeczno-polityczny zwany reformacją, który kształtuje styl barokowy.

W 1517 r na arenę wstępuje Marcin Luter, który wygłasza 90 słynnych tez, które są protestem przeciw temu co się działo w kościele. Reformacja była próbą odnowy kościoła od wewnątrz. Nie udała się, ponieważ do upadku, rozłamu kościoła powróciły prądy humanistyczne, które na pierwszym miejscu nie stawiały Boga, ale zwróciły uwagę na człowieka. Tezy wygłoszone przez Lutra nie zostały przez kościół przyjęte, co spowodowało powstanie religii ewangelickich (protestanckich), a przez to podział państw Europy na państwa typowo katolickie (południowe niderlandy, południowe Niemcy - Bawaria) i kraje chrześcijańskie mające religię protestancką (prowincje niderlandzkie północne - dzisiejsza Holandia, kraje północno-niemieckie, skandynawskie, Anglia).

Kościół przenosi swoją działalność na obszar Ameryki Środkowej, Północnej, Południowej, a więc na tamtych kontynentach pojawia się architektura, sztuka europejska.

Kościół jest bardzo słaby, zaczyna tracić majątki kościelne. W krajach protestanckich te majątki są konfiskowane np. we Francji rzezie Hugonetów. Pierwszą próbą mobilizacji kościoła jest powstanie w 1540r zakonu jezuitów z inicjatywy Ignacy Loyola - hiszpan z pochodzenia, działający we Włoszech.

Reakcją na reformację jest kontrreformacja, której wyrazem jest sobór trydencki trwajacy w latach 1545-1563. Sobór ustala przymus wyznaniowy państw, które pozostały przy kościele katolickim, ściga się heretyków, ustanawia się urząd inkwizytatora, wszystko jest pod kontrolą. Przymus ten jest też związany z wydawaniem pism, cenzura druku, drukowano obok łaciny w językach narodowych, propaganda ustna - kaznodziejstwo poprzez nauczanie słowem. Rozwój kaznodziejstwa wprowadził pewne nowe elementy archtektoniczne, które znalazły się wewętrzu kościoła. Narzędzia, które formułuje sobór trydencki działąją na zmysły: wzrok, słuch (rozwija się muzyka instrumentalna, wokalna), powonienie - zapach kadzideł. Sztuka miała działać na wszystkie zmysły.

Dewizą baroku są 4 przymiotniki:Zachwycić,

Wzruszyć,Pouczyć,Przekonać.

Kontrreformacja atakuje reformację poprzez pokazywanie wątków o tematyce maryjnej, hawiograficznej (żywoty świętych), te same wątki, ale bardziej efektownie, monumentalne, bardziej iluzjonistyczne.

Barok jako styl architektoniczny nie tworzy nic nowego, powielane są elementy znane w renesansie, ale na innym poziomie: dysharmonia, asymetria, szukanie ruchu, iluzji światła i efektów przestrzennych.

Rozwinęły się dwa nurty:

=Barok kościeleny (dekoracyjny) - charakterystyczny dla kościołów, rozwinie się w Rzymie i będzie wzorowany na podstawie kościoła Il Gesu, jego architektem jest Vignola. Każdy kraj będzie tworzył swój odmienny styl tego nurtu.

=Barok dworski - pałac narodził się na terenie Francji. Podstawowym obiektem stanie się Wersal jako siedziba władzy monarchicznej. Na terenie Francji nie spotkamy się z określeniem barok lecz styl Ludwika XIII czy Ludwika XIV, XV.

=Realizm barokowy - zwrócono w nim uwagę nie na architekturę lecz na malarstwo. Ten barok widoczny jest na terenie Niderlandów północnych, gdzie brak było władzy kościoła, króla, władzę sprawowali mieszczanie, którzy kształtowali sztukę. Artyści działający w tym nurcie nie tworzyli monumentalnych kościołów czy rezydencji, ale przyozdabiali kamienice mieszczańskie w Holandii. Skupili się na prostym malarstwie np. tematy życia codziennego, pejzaże, portrety. Np. Rembrant

Iluzja ruchu zaczyna się w fasadach, w których znajdują się okna, portale, elementy konstrukcyjne- brak linii prostych, wysuwanie kolumn, załamywanie linii wyznaczających piętrowość, ruch został wprowadzony poprzez załamywanie linii gzymsowych.

-Portal bardziej wysuniety do przodu, po to by był lepiej oświetlony, a to co znajduje się na fasadzie dalej jest przyciemnione, a więc stwarzano plastyczność bryły, również przez dobór odpowiednich materiałów. Elementy zdobnicze portali wykonane są najczęściej z żelaza (rozwój kowalstwa) np. krata, ozdobny balkon.

-Aedikula - element zdobniczy pojawiający się w portalu, kapliczka

-Okno - zdobione naczółkiem w górnej części, otwór okienny ujęty jest najczęściej w opaskę (kamienne obramowanie),

-Pilaster - zwęża się ku dołowi,

Attyki-Tralkowa,Ażurowa,Pełna

Ornamentyka Francuska:

=Styl Ludwika III - opiera się na renesansie niderlandzkim, ale do tych elementów rollwerków, wstęgowych czy okuciowych pojawiają się ornamenty wymyślne np. girlanda, niesamowita postać człowieka, w kościołach - putta, czyli aniołki ze skrzydełkami, które będą się pojawiać na sklepieniu przy ołtarzu,

=Styl Ludwika XIV - pojawiają się znane z renesansu panoplia - elementy uzbrojenia (pojawiają się przy dekoracji wnętrza pałacowego), hermy - głowa lub popiersie trzymająca konsole,

=Styl Ludwika XV - podstawowym ornamentem jest rocaille, który łączono elementy roślinne o cieniutkiej dekoracji, ogniste języki, herma - z głowy wychodzą ogniste języki, ale również pióra, pióropusze. Interesowano się również sztuką chińską, co widać również w dekoracji wnętrz pałacowych.

Fasada ma przyciągać wzrok człowieka, sprawić by człowiek wszedł do środka. Fasady kościołów barokowych są bardzo duże, określa się je jako fasady parawanowe, gdyż patrząc na fasadę nie widzimy jak wygląda dalsza bryła. Fasada jest dwukondygnacyjna. Podział ten wyznaczają gzymsy. Górna część fasady, zdecydowanie jest węższa od części dolnej, zwięńczona jest trójkątnym przyczółkiem. Przejście pomiędzy szeroką częścią dolną, a wąską częścią górną następuje poprzez motyw wolutowy. W układzie pionowym poszczególne części fasady wyznaczają kolumny i pilastry. Akcentuje się oś symetrii. Motywy na fasadach to kartusze herbowe, aedikula, motyw eucharystii, w dolnych niższych częśćiach pojawiają się nisze puste lub z rzeźbami.

Pojawają się schody przy wejściu do kościoła, mające na celu nadanie budowli monumentalności, są elementem kompozycji otoczenia.

Fasady:

=Wieżowe np. kościół na Skałce,

=Bezwieżowe np. kościół św. Piotra i Pawła

Stosowano sklepienie kolebkowe z lunetami, dużą ilość światła dawały okna, sklepienie było wspaniale dekorowane.

Światło również dawała kopuła powstająca na skrzyżowaniu transeptu z nawą główną lub w przykryciu poszczególnych kaplic..

Formy dekoracji sklepień:Malarska,Rzeźbiarska,

Gurty nie jest już elementem konstrukcyjnym, staje się zdobnikiczym pasem, wyznaczającym przęsłowość kościoła.

Tematy malarskie:

=Religijne - hagiograficzne, maryjne, wydarzenia bibilijne, motywy apokaliptyczne.

Najistotniejszą cechą malarstwa staje się iluzja, mamy wrażenie jakby nad nami otwierało się sklepienie niebieskie, a postacie były w ruchu.

Dekoracja rzeźbiarska wykonywana była ze stiuku (pojawiają się girlandy, medaliony)- to forma pośredna powstająca z gipsu, kredy, piasku marmurowegoi wody. Po wyschnięciu stiuk polerowano, co dawało wrażenie ściany wykonanej z marmuru. Im więcej było piasku, bym ciężej było odróżńić stiuk od marmuru.

Podział fasady:

pilastry nachodzą na siebie, belkowanie bdzie przerwane, nie będzie linią prostą. Trudno było określić porządek kolumny czy pilastra, ponieważ dodawano wiele nowych elementów ornamentalnych.

We wnętrzu stosowano również złudzenie optyczne szczególnie we wnętrzach małych. W kościołach umieszczano lustra, od których odbijało się wpadające światło powodując rozblask i optyczne poszerzenie góry.

Konfesja - nie pełni funkcja ołtarza, ale pomnika. Pierwowzorem staje się konfesja Bereniniego z bazyliki św. Piotra. Składa się ona z czterech skręconych kolumn, w górnych częściah umieszczano postacie np. aniołów. Kolumny starano się połączyć ze sobą przy pomocy motywu lambrekinu. Konfesje budowano tam, gdzie znajdowały się relikfie świętego.

W czasie baroku zanika ołtarz szschowy na rzecz ołtarza bocznego przy filarach międzynawowych. Ołtarze boczne są malowane lub rzeźbione, całość ujęta jest w oprawie architektonicznej. Jest to widoczne zwłaszacza w kościołach zbarokizowanych, wówczas do starej bryły kościoła dodaje się ołtarze nagrobne przyfilarowe. Usytuowanie przy filarach bocznych powodowało próbę indywidualnego kontaktu człowieka z Bogiem, którego nie zapewniała szeroka nawa główna.

Ołtarze boczne sytułuje się również przy niszach ponieszej emopr lub w nawach bocznych w wyodrębnionych kaplicach

Nowe elementy:

Ambona:

Wygłaszano z niej mowy kaznodziejskie

Sytuowana na ostatnim filarze przed częścią prezbiterialną

W górnej części pojawia się najczęściej symbol Ducha Święgo

Przybiera najczęściej formę łodzi (aluzja do nauczania Chrystusa na łodzi)

Konfesjonał:

Związany z silnie rozwiniętą dewocją

Obudowane krzesło. W części przedniej zabudowane do połowy, a po bokach pojawia się otwór zamknięty kratką

Organy:

Związane z rozwojem muzyki chóralnej i instrumentalnej

Sytowane w kościele katolickim w części chóru zachodniego a w kościele protestanckim - w części prezbiterialnej

Stanowią element dekoracyjny, ponieważ cała dekoracja rzeźbiarska skupia się na piszczałkach i prospektach organowych

W rozwiniętej formie organów pod wpływem powietrza w piszczałkach dekoracja zaczyna się poruszać

Nagrobki barokowe - postać jest ożywiona (postacie często stoją oczekując na moment sądu ostatecznego lub siedzą na sarkofagu zamkniętym bądź uchylonym. Z uchylonego sarkofagu wystają czaszka i piszczele, które symbolizują śmierć. Po obu stronach postaci siedzącej umieszczone są figury alegoryczne nawiązujące do cech zmarłego)

Zestawienie kolorów: bieli ze złotem i czerni ze złotem

Biust

Postać ujęta do połowy biustu wykonana z marmuru lub brązu

Przy biuście pojawia się tablica, na której jest przedstawiona historia zmarłego

Epitafia

Przybirają formę medalionową, czyli mamy tylko płaskorzeźbę przedstawiającą postać marłego, która ginie w zabudowie architektoniczno-rzeźbiarskiej pomnika

Stanowią dekorację ścian bocznych

Stalle

Wykształciły się z kościołów zakonnych

Umieszczane w części prezbiterialnej

Są w całości rzeźbione

Zaplecki wykończone płaskorzeźbami - dominuje ornament małżowinowo-chrząstkowy lub mogą pojawiać się niewielkie obrazy związane z kościołem lub zasadami religii np. w Kościele Mariackim są malowane

Tabernakulum

Przechowuje się tutaj Najświętszy Sakrament

Bogato rzeźbiony, wykonany z drzewa

Relikwiarz

Umieszczony w ołtarzu głównym ze szczątkami świętego

Bogato rzeźbiony, wykonany najczęściej przez złotników

Jeżeli w kościele znajdowała się konfesja to relikwiarz znajdował się w konfesji

Monstrancja

Monstrancja gotycka miała charakter wieżowy

Monstrancja barokowa - promieniste rozłorzenie części, w której przechowywano Najświętszy Sakrament. Nawiązuje do promieni Ducha Świętego

Kraty

Związane z rozwojem kowalstwa

Mogły stanowić elemetn bramy wejściowej do kościoła lub zamknięcie kaplic bocznych

Charakterystycznym elementem krat był bardzo mięsisty rysunek, powtarzał się motyw czaszki i skrzyżowanych piszczeli

ROKOKO

W tym okresie następuje zdrobnienie form:

Pałac → pałacyk,

fotel→ fotelik.

Wygląd kobiety:

Nie ma ubioru, ma kostium teatralny,

Jest to suknia wydekoltowana, doposowana w pasie, szeroka u dołu, pod sukienkę zakłada krynolinę,

Fryzura staje się konstrukcją (na metalowej konstrukcji robi się peruki), która ciągnie się do góry, zwieńczona gniazdem czy pióropuszem.

Na rączce zarzuconą ma zarzuconą torebeczkę, w której są oleje wonne,

Czarna laseczka

Kobieta ma specjalne obuwie - satynowe pantofelki. Kobieta nie chodzi wręcz tańczy (to samo robi mężczyzna).

Wygląd mężczyzn:

Następuje silna feminizacja mężczyzn,

Strój: czarne szarawary, białe rajtuzy, czarne lakierki zakończone kokardą,

Na głowie ma perukę,

Makijaż - mężczyzna się pudruje (ideałem była biała cera).

W torebeczce nosi np. tabakę

Laseczka

kobieta uwielbia pisać listy

tematyka była różna: ploteczki, kobieca intryga. Rozwinął się zawód związany z pisaniem listów, bo non stop po Paryżu krążyli posłańcy przenoszący listy.

Do pisania listów musiał być odpowiedni papier - pachniał perfumami,

Kobieta lubiła czytać romanse, poezje miłosną, książki przygodowe, awanturnicze. Pojawia się tematyka mitologiczna - Afrodyta, Wenus, Cytera - wyspa miłości. Książka musiała mieć odpowiednią oprawę. Pojawiają się piękne ilustracje, grafiki. Kobieta tę grafikę wyrywała, oprawiała ją i wieszała na ścianę jako obrazy.

Kobieta uwielbiała muzykę, sama grała na instrumentach. Popularna była muzyka Bacha, Mozarta, ale była ona za ciężka. Popularnym kompozytorem rokoka był Glük, który stworzył tańce: menuet, gabot.

KLASYCYZM

Klasycyzm (kierunek niejednorodny)

Podłoże historyczno-gospodarczo-polityczne

Poł. XVIII wieku przesycenie bardzo drogimi i wykwintnymi formami zdobniczymi. Społeczeństwo zaczęło wymagać od architektów prostoty i funkcjonalności

Działalność encyklopedystów francuskich. W 1751 roku pojawia się pierwszy tom Wielkiej Encyklopedii Francuskiej (Wolter, Rousseau i Diderot). Ich działalność doprowadziłą do krytyki absolutyzmu; atakują światopogląd religijny, kult rozumu; rozwija się nauka

Odkrycie Pompei i Herkulanium ok. 1750 r. , co spowodowało rozwój archeologii

Przejście z feudalizmu na kapitalizm (z dawnego mieszczaństwa wyłania się klasa kapitalistów)

Przełom XVIII/XIX wyprawa Napoleona do:

Odryto starożytny Rzym

Egiptu (odkryto starożytny Egipt)

Azji (odkryto sztukę Mezopotamii - kultura Asyryjczyków i Sumerów)

Niemiec J. Wincelmann dokonał podziału kultury greckiej

Schliman na terenie Azji Mniejszej wzorując się na “Iliadzie i Odysei” odkrywa Troję

Fazy klasycyzmu:

Faza Ludwika XVI (poł. XVIII w.). Faza przejściowa - zderzenie form rokokowych z antycznymi

Np. Petit Trianon - niewielki pałacyk, który powstał w ogrodzie romantycznym Wersalu

Empire /faza cesarska /faza Napoleona I - gloryfikacja władzy. Trwa do 1815 roku (upadek władzy Napoleona)

Fascynacja kulturą rzymską i egipską.

Styl ten występuję również we wnętrzach (powstają meble empire - raczej do oglądania niż do wypoczynku; przeładowana dekoracji)

Bidermaier (styl wytworzony przez Niemców) - meble bardzo funkcjonalne, wygodne; styl ten trwa do 1815 roku

Neoklasycyzm (operuje czystymi formami i proporcjami greckimi, operuje najprostszymi formami architektonicznymi- styl dorycki i toskański

Nurty w architekturze:

Nurt antykizujący

Nurt akademicki (operuje wyłącznie architekturą rzymską)

Nurt hellenistyczny (operuje architekturą grecką)

Nurt paladiański (od Antonia Palladia)

Romanizm: lizena, reformy kluniackie, biforium, triforium, boduria- ozdobny pas stanowiący obramowanie o charakterze roślinnym, gurt, wspornik, sklepienie kolebkowo- beczkowe, companile- wieże dzwonnicze, kamień polny, przemienność podpór, chór środkowy i schodkowy, system wiązany(1 przęsłu nawy gł odpowiadają po 2 przęsła nawy bocznej), fryz arkadowy, ornament plecionkowy, sklepienie krzyżowe

Ottońska: 9 chórów anielskich, bazylika emporowa

Karolińska: westwerk, spolia

Gotyk: łuk oporowy, żebra profilowane, szkarpy(przypory), sklepienie krzyżowo-żebrowe,(gwiaździste, siatkowe, palmowe, trójdzielne[piastowskie], władysławowskie[Czechy], wachlarzowe[Anglia], kryształowe), czołganka, sterczyna(pinakiel), kwiaton, styl ostrołukowy, maswerk, laskowanie, rozeta, witraż, archiwolta, zwornik stalaktydowy, astwerk, poliptyk[pentaptyk, tryptyk], łuk Tudorów, filar wiązkowy, wimperga, szczyty: wnękowy czyli blendowy, schodkowy, sterczynowy, wspornik przyścienny, służka, sklepienie sieciowe, ostrołuk, główka i wozówka, nagrobek baldachimowy, blanki, hurdycje, machikuły, flombayant, krenelaże, wysunięty ryzalit(Francja)

Renesans: attyka(pełna w formie ślepego muru, ażurowa- a.arkadowa i balustradowa, grzebieniowa), rustyka, boniowanie, sgraffito, fresk, arabeska, groteska, ornament: kandelabrowy, okuciowy, okuciowo-zwijany(rollwerk), geometryczny, wapory, maureska, rozeta, astragal, sklepienie kolebkowe z lunetami, maszkarony, arkada na impostach, nagrobek sensowinowski, panoplia, putta, herby, kariatydy, postacie alegoryczne, krużganki arkadowe, sklepienie zwierciadlane zwane klasztornym, sklepienie kopułowe z bębnem i latarnią , arrasy(tapistrie), sklepienie kolebkowe z gurtami, złudzenie perspektywiczne, majolika, kurdyban(obicie), paltrony-palmet-zakończenie krzesła, plateresco,

Skrzynia(cassone), ława(cassapanca), stół-florencki, boloński, francuski, centralny, szafa niderlandzka, sgabello(stołek), stołek nożycowy tzw. Krzesło Petrarki lub Savonarolli, krzesło szczeblowe(in.nożycowe), k.Lutra, k.Paltrona, łoże włoski i francuskie, strop kasetonowy, majolika, mozaika(fajans)

Barok: ornament: palmety, akant, girlandy, wolutowy, małżowi-chrząst, cekiny, wstęgowy, cęgowy, campanulla, kratka regencyjna, aedicula, kartusze herbowe, spiralnie skręcone kolumny, epitafia, nóżki w literę ”H” i „X”, supraporta, łóżko a`la Polonaise, fotel, ogród przy pałacowy z fontannami i boskitami, szafa w formie architekt, ustawienie w stylu pedant,

Panneaux, fasada parawanowa, iluzjonizm, churrigueryzm, panoplia, lambrekin, łuk podkowiasty, attyka(tralkowa), boskity, trenelarze, plafon, złudzenie optyczne, iluzja ruchu, gobeliny, szyfoniery,

Rokoko: berżera, szelzong, komoda, sekretarzyk, wnętrze kameralne i intymne, rocaille, ozdobne przedmioty z laki i porcelany, akant, palmeta, cekiny,

Klasycyzm: motyw czapki frigijskiej, bukranion, wielki porządek, portyk kolumnowy, kolumnada, żłobkowane pilastry, wole oczka, styl empire, litera L w wieńcu laurowym, pioruny Zeusa,

Z jaką inną postacią powiążesz wymienione zabytki:

Pałac w Knossos - król Minos

Świątynia w Abusimbel - Nubia, Ramzes II i jego żona Nefertari

Erechtejon - Posejdon

Ośrodek kultowy w Delfach - Apollo

Ołtarz Ara Pacis - cesarz August

Tell-el-Amaran - faraon Amenchotep IV zwany Echnatonem, założył tu nową stolicę i wprowadził kult jednego boga Atona

Piramidy w Sakkarze - Dżoser

Sakkara - pierwsze mastaby

Zamek w Neuschwanstein - Ludwik II Bawarski

Barakowy pałac w Białymstoku - Branicki

Deir-el-Bahari - świątynia królowej Hatszepsut

Chryzelefantynowy posąg Zeusa - Fidiasz, okres klasyczny, w śwZeusa w Olimpi, posąg monumentalny

Procesja panatenajska - fryz joński, początki ruchu w rzeźbie, ku czci Ateny, Fidiasz

Walki Rzymian z Kwadrami i Saracenami -

Ganek Kariatyd - Erechtejon- Akropol, zespół pałacowo-parkowy

Dziedziniec białego konia - Fontainableau, renesans

Wyprawa do Dacji - kolumna Trajana, Rzym

Fresk „szkoła ateńska” - Stanza della Segnatura, Watykan, Rafael

Wzniesienie arki przymierza - łuk Tytusa, Rzym

Fresco secco „Misteria Dionizyjskie” -

Renesansowe drzwi „Bramy Raju” - babtysterium we Florencji

Czyny Napoleona, Austerlitz - kolumna na placu Vendone, klasycyzm

Fres „grosz czynszowy” - Santa Maria del Carmina we Florencji

Procesja cesarza Augusta - ołtarz pokoju- aur pacis

Orszak cesarzowej Teodory - mozaika bizantyjska, koścSan Vitale w Rawennie,

Orszak dziewic i męczenników - kość San Apolinare in Nou w Rawennie(mozaika)

Złoty dom Nerona -

Wiszące ogrody - „ogrody Semiramidy”, założone przez Nabuchodonozora II dla Amyitis

Z jaki miejscowościami lub osobami powiążesz:

Karol Wielki - Akwizgran

Abydos - Namer, Egipt, triada z Abydos(Izyda, Horus, Ozyrys)

Antoni von den Block - zbrojownia w Gdańsku, renesans

Neuschwaistein - zamek Ludwika II Bawarskiego

Św.Marcin - relikwie w Tours

Sanktuarium w Baalbek - bóg Baal, Heliopolis(miasto słońce), ogromny kompleks świątynny

Dżoser - Sakkara, okręg grobowy

Ogród w Arkadii - Zug, koło Nieborowa, klasycyzm, założony przez Radziwiłównę

Pałac w Łańcucie - Lubomirscy

Kościół w Ronchamp -La Corbusier, Francja

Giza - grobowiec Cheopsa, Chefrena(sfinks), Mykerinosa

XVI wieczna przebudowa Kapitolu w Rzymie - Michał Anioł

Izabela z Flemingów Czartoryskich - świątynia Sybilli w Puławach

Wittenberga 1517r. - Marcin Luter ogłosił swoje 95 tez

Igrzyska w Istminie - Posejdon, Grecja

Św.Jakub - jego relikwie w Santiago de Compostella

Ogród wersalski -Ludwik XIV, barok

Pałac w Białymstoku - pałac Branickich, barok

Architektoniczny plan Zamościa -Bernando Morando z Padwy

Cytadela w Mykenach - Agamemnon

Św.Jowisza - zbudowana przez Tarkwiniuszy, odbudowana przez Domicjana, na jej ruinach ród Caffarellich zbudował swój pałac

Katedra św.Wta - postać Parlera- rzeźbiarz, rozwinął temat maryjny który narzucił całej Europie

Katedra w Tours - relikwie św.Marcina

Zamek w Baranowie(renesan) - rezydencja rodziny Leszczyńskich, plan Santi Gucci, w fasadzie frontowej znajduje się wysunięty ryzalit zwieńczony attyką

Książ Wielki(ren) - rezydencja biskupa Piotra Myszkowskiego zwana Mirowem, plan Santi Gucci

Kaplica Pazzich przy kość Santa Croce - renes, Brunellesco

Pałac Rucellai we Florencji(renes) - Alberti, po raz pierwszy zastosował piętrzenie porządków(toksański, joński, koryncki)

Z czego słyną wymienione miejscowości:

Coca w dolinie Valladoid - 1 z najpiękniejszych zamków gotyckich w Europie

Chorsabad -(dawne Durszarrukin) ruiny ogromnego pałacu i cytadeli asyryjskiego władcy Sargona II

Avila - zachowane mury obronne(romań-gotyc) w Hiszpanii

El dżem - w Tunezji, najcenniejszy amfiteatr, drugi pod względem wielkości po Koloseum

Viterbo - pałac papieski

Wyspa File na Nilu - zespół świątynny z okresu Nowego Państwa, 2 podwójne pylony

Bejsce - kaplica Firlejów

Santiogo de Compostella - relikwie śwJakuka,

Dura-Europas- Syria, najstarsze zabytki architekt z okresu wczesnegochrześcija

Abu Mena - kompleks architektury sakralnej Egiptu, św.Menes

San Lorenzo(renses) - kość nawiązuje do formy bazyliki starochrześcijańskiej, za ołtarzem Brunelleschi zaprojektował Starą Zakrystię

Cluny - opactwo benedyktyńskie

Segowia - rzymski akwedukt

Corvey - kość z zachowanym westwerkiem

Dol.Almuhl - gotycki zamek obrończy

Ypres - gotyckie sukiennice, ratusz

Piazza Navona - fontanna 4 rzek, wielkie założenie pałacowe, barok, Bernini,

Giza - piramidy

Krzeszów - romański zakon cysterski

Mykeny - skarbiec Arteusa(grób Agamemnona)

Ostrów Lednicki - pallatium książęce

Epidautos - ruiny 5-cio nawowej bazyliki

Karnak - największy i najberdziej reprezentatywny zespół świątynny związany z kultem boga Amona-Re

Akrotiri - odkryto pozostałości domów w których zachowały się wspaniałe malowidła np. pokój dam, pokój Lilii

Zamek w Ujeździe - sala o kryształowym syficie

Kośc.św.Pankracego(klas, angl) - łączy elementy Erechtejonu i Wieży Wiatrów w Atenach

Brama Isztar - przy niej rozpoczyna się aleja procesyjna(Święta Droga) wiodąca do świątyni boga Marduka

Carcassone we Francji(got) - najbarzdiej ufortyfikowane miasta w Europie

Paczków na Dolnym Śląsku(got) - zachowany w całości ciąg morów obronnych

Avinion - zachowały się mury tworzące obwarowanie miasta oraz pałac papieski

San Carlo alle Quattro Fontane - kość o falującej fasadzie, barok, Borromini

Weltenberg(barok) - najstarsze bawarskie opctwo benedyktyńskie(bracia Asamowie)

Pierwowzory :

Zamek w Ujeździe(Krzyżtopór)(ren)Senes, - pałac Caprarola a Rzymie, Vignolii

Gmach Altes Museum w Berlinie - grecka stoa

Świątynia Sybilli w Puławach(klas) - św.Westy w Tivolli

Gmach Banku Londyńskiego - panteon

Pałac Królikarnia w Warszawie(klas) - villa Rotonda koło Vincenzy, Palladia(Ren)

Łuk Caroussel w Paryżu(klas) - łuk Septymiusza Sewera

Kolumna Vendome(klas) - kolumna Trajana

Łuk Triumfalny na pl.Charlesa de Gaulle`a w Paryżu - łuk Tytusa w Rzymie

Łuk Siegestor w Monachium(klas) - na łuku Konstantyna w Rawennie

Rutunda Befreiungshalle(Niemcy)k.Ratyzbony (klas)Kelhein- na grobowcu Teodoryka w Rawennie(zew), rzymskim Panteonie(wew)

„Gruba Kaśka” - świątynai Cecyli Metei

Walhalla(niem panteon, klas) - grecki partenonie

Czerna k.Krzeszowic - na planie Escorialu, klasztor karmelitów bosych

Gostyń - kość.Filipinów(Ferrari), wzorowany na Santa Maria della Salute w Wenecji

Kość,św.Genowefy(Panteon) - (Suffton, klas)- wzorem była bazylika św.Pawła w Londynie

Gmach giełdy w Anglii(klas) - na rzymskim Panteonie

Sobór Kazański(klas, Rosja) - inspirowany bazy.św.Piotra w Rzymie

Kość San Vitale w Rawennie - na świątyni Bachusa i Sergiusza

Świątynia Herkulesa - świątynia Westy w Rzymie

Kaplica pałacowa w Akwizgranie(Achen, Niemcy, karliń) - San Nitale w Rawennie

Kość.cmentarny św.Michała w Fuldzie(Niemcy, karoliń) -ideowa kopia Grobu Pańskiego w Jerozolimie

Il Gesu w Rzymie, Vignola, renes, - San Andrea w Mantui, Alberti

Kość. Św.Piotra i Pawła w Krak(barok)Bernardoni, Trevano- Il Gesu, San Andrea della Valle

Klasztor karmelitów Bosych w Czernej(barok) - Escorial

Kość. Filipinów w Gostyniu(barok)Catenaci, Ferrari - Santa Maria della salute w Wenecji

Panteon w Paryżu - bazy św.Pawła w Londynie

Brama Brandebgurska w Berlinie(klas) - ateńskie propyleje

Kość.śwPankracego w Londynie(klas) - Erechtejon i Wieża Wiatrów w Atenach

Wodozbiór w Łazienkach(klas) - grobowiec Cecylii Meteli

Zbór ewangelicko-augsburskiw Warszawie(klas) - rzymski Panteon

Pałac Maryński w Puławach(klas) - Wersal

Kość. Aleksandra w Warszawie(klas) - panteon rzymski

Pałac w Lubostroniu(klas) - Willa Rotonda

Kość św.Ludwika i Franciszka(barok) - bezwieżowa fasada wzorowana na kość Il Gesu

Kość Val-de-Frace(barok) - 3kondygnacyjna fasada wzorowana na kość Il Gesu

Świątynie lwowskie(Ukraina, barok), Dominikanów, Witte, - na kość Karola Boromeusza w Wiedniu

Porządek dorycki: świątynie: Zeusa w Olimpii, Hery w Olimpii, Ateny na Akropolu, Hefejstosa w Atenach, Posejdona na Przylądku Sunion, Apolla w Delfach, Hery w Paestum, Hery w Selinunt, Skarbiec Ateńczyków w Delfach

Porządek joński: świątynie: Nike na Akropolu, Artemidy w Efezie, Ateny w Prienie, Apolla w Dydymie, skarbiec Syfnijczyków w Delfach

Porządek koryncki: do IV w.p.n.e. stosowany wyłącznie do wystroju wewnętrznego, świ.Zeusa Olbios w Olbii, Artemidy w Mesenie, Zeusa Olimpijskiego w Atenach

ARCHAICZNY VII-VI w pne

-wzorowana na rz z Zach i Egip -temat gł stojaca lub tronujaca postac,Bog lub czł -figury wyciete z kolca drzewa,szaty upinane na stelazach -stan bezruchu,dosc sztywne -braz i kamien -1 rz mezczyzn i kobiet traktowane dosc sumarycznie, niesmialo-polichromia

Posągi młodzienców- KUROSÓW

-figury skladane niebiosom na pamiatke pomyslnego wydarzenia(zwyciestwo w igrz, wyzdrowienie) -mlodzi nadzy mezcz krocza w defiladzie przed wyobrazeniem bostwa -stwarzaja wrazenie sily -stoja wyprostowani z opuszczonymi rekami,piesci zacisniete

-postawa krocząca,ciezar rozłożony równmiernie na obie nogi, lewa stopa w przodzie -brak cech indywidualnych na twarzach -usmich archaiczny -wzrok skierowany przed siebie

Kleobis i Biton z Argos -osiowa frontalna, dorycki nurt, dzielo Polymedesa, wyodrebnione czesci ciala, fryz 3 warkocze po obu str

Apollo z Tenei

Kuros z Sunion/ Melos-cechy jonskie, postawa kroczaca,archaiczny usmiech,dlugie wlosy, diadem i warkocze spadaj na plecy

KORAI

-spowite w szaty(pocz bez fald, pozn obfite)

-stoja wyprostowane,nienaturalnie wystepuj spod szaty stopy -często 1 reka uniesiona w ofiarnym gescie -polichromowane zywymi kolorami

-pocz na twarzy usmich potem wyraz powagi i pogodnego spokoju

KLASYCZNY (helleński) V-IV wpne

-prototyp kurosa i kory odchodza w przeszlosc

-kontrapost -naturalistyczne oddanie ruchu

- polichromia -tech wytracanego wosku -wyk gipsowego modelu rz,model pokrywano warstwa wosku, warstwa gliny, 3 warstwy spiete zelaznymi pretami, wydrazenie otworow odpowietrzajacych, miedzy 2 glin formy wlewano stopiony braz,który roztapial wosk i wypieral go, wykonczeni reczne)

Styl surowy I pol Vwpne

-powaga i ascetyzm -przedstawienie ludzi lub bostwa najcz Apllo) odpowiednikiem kory_peploflora- kobiet ubrana w peplos

-wlosy zaplecione owiniete dookoła glowy na podobiens wstazki

Posąg woznicy AURIGA- braz dorycki,do ogladania od dolu, stanowil ex voto po zwycieskich zawodach i prawdopod stal na rydwanie zaprzezon w konie, sztywna postawa, odziany w dluga tunike

Grupa tyranobójców-pos Harmodiosa i Arystogejtona, braz dorycki Antenor, upamietnienie uwolnienia Aten od rządów dyktatora, 2 akty, mezcz i mlodzie, wznosza bron,kroczą, uklad postaci dynamicz,ruch

Posejdon albo Zeus z Artemizjon-ciska blyskawice na wroga, lub P-b morza- rzuca trójząb, poz w momencie wykon energiczn ruchu, rece pelne ekspresji,tors nieruchomy,1 stopa w bok 2 do przodu,brak wrazenia napiecia mie sni,fryz za pomoca plytkich naciec,grzywa loki

MYRON

-ruch w rz, harmonia kształtów, wyznawca stylu surowego -Dyskobol,Atena,Marsjasz

Dyskobol -ruch postaci, zawodnik przed wyrzutem dysku, dosk zbalansowane ciało ,wychylony ku przodowi, gwaltow skret torsu odpowiadaj mu praca rąk i nóg,twarz bez ekspresji,za pien jako podpora,

Styl klasyczny dojrzały

-zna struk ludzkiego ciala -matematyczne idealne proporcje -sty skomplikowany i dekoracyjny w przedst strojow-przylegaja do ciała,ukazuja kształty w sposób naturalist tzw s mokrych szat

FIDIASZ

-rytm harmonia i rownowaga, statyczne pozy ,twarze pogodne i spokojne, mistrzowsskie potraktowanie fald stroju -Atena z Partenos,A Promachos, Zeus Olimpijski, Amazonka,

Akrolity-posagi wykonane z roznorodnych mate rialow glowa rzezbiona w marmurze, stopy i rece w kamieniu, korpus w drzewie, ubierano w szaty

Technika chryzelefantyny-rz wyko ze zlota i kosci sloniowej,cialo-kosc ,szaty ze złotych blach wszyst osadzone na korpusie lub stelazu z drewna

Atena Partenos- posag wyk w chryze, znajdowa się w naosie Partenonu, w prawej dloni posazek Nike,lewej tarcza z wizerunkiem Fidi i Peryklesa

POLIKLET

-rytm, harmonia i rownowaga, kanon proporcji ludzkiego ciala- stopa ludzka powinna liczyc 1/6 wys ciała, głowa 1/8 wys ciala,

Doryforos- młodzieniec niosacy włócznie,ideal pieknosci klasycznej, kontrapost,wrazenie swobody ciezar na prawej nodze, pozyc tułowia w pełni odp ruchom ramion i nóg,

Diadumenos- atleta zawiazujacy wokół głowy przepaske,czesc ciala w harmoni, kontrapo, rownowaga form, stoi z lekko ugieta lewa noga unosi w gore rece aby zawiazac wokół glowy opaske- symbol zwyciestwa

Schyłek stylu klasycznego

-plastyczne przedsta uczuc, naturalist traktowa szat, najwiek rzezbiarze IV stulecia- Praksyteles, Lizyp, Skopas,

PRAKSYTELES

-przedstaw kierunku pieknego, posagi pelne piekna ,szczupłe kształty,wydłuz nogi,swoboda ruchu, kolory nie powtarza naturalnych, stosowanie podporek,pierwszy wprowadzil do rz AKT KOBIECY-Wenus Anadiomene,Satyr w chwili odpoczynku,S nalewajacy wino,Eros, Artemida,

Hermes z małym Dionizosem -gr rzezbiarska obejmujaca H posłanca bogow trzymajacego na reku mal D który rozbawiony probuje dosiegnac kisci winogron trzymanej przez H w prawej, delikatna gra miesni, muskulatura H potrakto miekko,kontrapost

Afrodyta z Knidos -I akt kobiecy, przeds wstepujaca do kapieli naga boginie która w jedn rece trzyma szate nad dzbanem z woda druga oslania łono w gescie zaskoczenia,kontrapos

Apollo z jaszczurka -ideal pieknosci, szczuple ksztalty,wydłuz nogi kontrap lewa reka o podporke,uniesiona do gory, wzrok patrzy na jazczurke wspinajaca się po pniu drzewa

SKOPAS z Aten

-uczucie namietnosci w rze,-PATHOS, mistrz dynamicz skompliko póz, kanon proporcji, pelne ekspresji uczuc,

-Szalejąca Menada,fryz walka Gr z Amazonkami, Herakles,Mauzoleum w Halikarnasie,Głowy z Tegei

Szalejąca Menada -zw orgiastyczna,półnaga postac w dynamicznej pozie obrotu,z piersiami podanymi do przodu,odrzucona ku tyłowi głowa oczy przymkiete,wlosy splecione opdaja na plecy, tanczy w amoku na uroczystosc obchodz na kult |Dionizosa

LIZYP z Sykion

-nowy kanon postaci meskiej-modelowal wlosy glowy mniejsze-1/9cial,wysmukle,realizm ujecia

Apoksyomenos -atleta usuwajacy z ramienia kurz i oliwe za pomoc skrobaczki po odbytych zapasach włosy zlepione od potu,swoboda, pelne gracji cialo,kanon1/9,smukle

Odpoczywajacy Herakles (Ares) -muskularny heros w pozycji siedzacej

Apollo belwederski

HELLENISTYCZNY (hellenizm)

323-146rpne -uwaga konc się na indyw cechach psych i fiz czł na patosie jego przezyc,ekspresja, osrodki artystyczne:Pergamon Rodos Aleksandria

Hellenizm barokowy-pol III a pol II wpne, prad barokowy,bogata ornamentyka, złożona piramidalna kompozycja gr statuarycznych, z postaciami o przesadnej muskulaturze,niezwykle dynamicz pelne patosu pozy, temat-epizody z inwazji galicyjskich,przedst rozmait typow etnicznych (Gal)

Tendencja rokokowa-2 cw Iiwpne, tematyka rodzajowa,sceny z zycia codziennego,postacie satyrów nimf (Chlopiec duszacy ges, Uspiony satyr,tanczacy faun)

PERGAMON

Ołtarz Zeusowy -wzdłuż cokolu fryz perg- wypukly relif,temat gigantomachia,wlk konflikt kosmiczny w któr bogowie olimoijsc wystep przeciw Gigantom uosobieniu slepych sił przyrody,na czele Zeus,ból na twarzach gigan powaga i bunt bogow gra swiatel,postacie ulozone jak linie diagonalne

Gal umierający-typ urody etniczny,

Gal przebijający się po zabiciu żony

RODOS

Wenus z Milo-akt Afrodyty półnagiej,ideal, klasyczne piekno,ideal proporcje

Nike z Samotraki -upamietnienie zwyciestwa w bitwie morskiej,symbol wolnej Gr,ustawiona na kamiennym dziobie okretu,silnie owiewa wiatr,wychyla się do przodu,rozpostarte skrzydła, krok w przod prawa noga, ekspresja

Grupa Laokona-kompozycja statuaryczna wielopostaciowa,L ginie wraz z synami zaatakowany przez weze nasłane przez msciwego boga,patetyczna scena pelna ekspresj,ból i przerazenie,postacie=linie diagon,twarz w dramatycznym wykrzywieniu

Byk Farnezyjski -piramidalna gr,scen wielopost ukazanie krolowej Teb-Dirke,Zetos i Amfion przywiazuja ja do rogów

ALEKSANDRIA

-rozwój rz rodzajowej-sceny z zycia,bez znaczenia mitologicznego czy bohaterskiego

Alegoria Nilu-bóstwo rzeczne w postaci półlezacego brodatego mezcz obok igra 16 bobasow,symbol dopływow rzeki, dzieci bawia się z krokodylem,

Chłopczyk sciskający gęś

Chłopiec wyciągający ciern z nogi-siedzi z uniesiona lewa noga oparta na kolanie wzrok skupio na stopie

Amor i Psychej-całująca się para o oddzwieku erotycznym

Starożytna Mezopotamia(3000p.n.e. - IV):

• zigguraty

• sztandar z Ur

• stella Hamurabiego

• Lamassu

• Chorsabad - ruiny pałacu władcy Sargona II

• Ortostaty- polichromowany relief

• Wiszące ogrody- ogrody semiramidy, okres nowobabiloński, założone przez Nabuchodonozora II dla żony Amyitis

Starożytna Grecja(VIII- 146wpne):

Prządek dorycki: świątynie: Zeusa w Olimpii, Hery w Paestum i w Olimpii i w Selinunt, Ateny na Akropolu, Hefajstosa w Atenach, Posejdona na przylądku Sunion, Apolla w Delfach, Skarbiec Ateńczyków w Delfach

Porządek joński: świątynie: Nike na Akropolu, Artemidy w Efezie, Ateny w Prienie, Apolla w Dydymie, skarbiec Syfnijczyków w Delfach

Porządek koryncki: stosowany wyłącznie do wystroju wewnętrznego, Artemidy w Menesie, Zeusa Olimpijskiego W Atenach

Zasada ekecheiri, Olimpia- Zeus - gałązka oliwna i waza; Delfy- Apollin - gałązka laurowa; Namea- Zeus - gałązka bluszczu; Istmina- Posejdon - sosny.

Palesrtra- plac do ćw. otoczony kolumnami

Starożytny Rzym(VII- 476)

Św Maaison Caree - Nimes, Francja

Sanktuarium w Praenesce- Włochy

Sanktuarium w Baalbek- Liban, „Heliopolis - miasto słońce” ogromny kompleks świątynny

Bazylika Leptis Magna- Libia

Łuk Tyberiusza- Orangr, Francja

Łuk Trajana - Benewent, Włochy, wzorowany na łuku Tytusa

Łuk Trajana - Timgad, Algieria

Amfiteatr Flawijski, zwany koloseum Rzym

Arles, Francja- amfiteatr za czasów Hadriana

Nimes- Francja

Amfiteatr w El-Dżem- Tunezja, drugi pod względem wielkości po koloseum

Teatry w Afryce: w Sabracie, Leptis Magna- Libia

Akwedukt w Pont-du-Gard koło Nimes, Francja

Piętrzenie porządków

Wielki porządek

Kasetony- elementy dekoracyjne

Teatr Marceliusza- monumentalna scena

Teatr Sabrata- Libia

Odeon- rodzaj teatru do sztuk muzycznych

Most anioła- dekorowany rzeźbami

Willa Hadriana w Tivali

Pałac Dioklecjana w Splicie

Grobowiec Cecylii Metelli

Okres wczesnochrześcijański

Dura - Europas - Syria, początki pierwszej budowli chrześcijańskiej

Martiria- kaplide nad grobami męczenników, Góra Oliwna - Szymona Słupnika w Kala`at Sem`an w Syrii, Jana Ewangelisty w Efezie

Mazoleum : Konsantyna w Rzymie, Galli Placydii w Rawennie, Teodoryka

Zachowane mozaiki : Santa Pudenziana, Santa Maria Maggiore, Santa Constanza w Rzymie,

w mauzoleum G.Placidii i w babtysterium Ortodoksów w Rawennie

Bazyliki: RZYM: sw.Jana na Lateranie, sw.Piotra na Watykanie, sw.Pawła za Murami, sw.Piotra w Okowach, sw.Sabiny, Santa Maria Maggiore, San Clemente, Santa Pudenziana, San Stefano Rotondo

MEDIOLAN: kościoły: sw.Dziewicy(San Simpliciano), sw.Apostołów(San Nazaro), sw.Męczenników(San Ambrogio), sw.Wawrzyńca(San Lorenzo)

RAWENNA: San Apollinare Nuovo, S.A in Classe, Santo Spirito

Epidauros- ruiny 5cio nawowej bazyliki

JEROZOLIMA: zespół Grobu Pańskiego na Golgocie

BETLEJEM: kosc. Narodzenie Pańskiego

SYRIA: Turmanin, Kalb Loze, Kala`at Sem`an

EGIPT: Abu Mena- kompleks arch sakralnej Egiptu(sw.Menes), Biały i Czerwony klasztor niedaleko Sohag

BIZANCJUM

Hagia Sophia w Konsta., Hagia Irene, Bazylika Apostołów w Konst, kosc.Jana w Efezie, sw.Sergiusza i Bachusa, koscSan Vitale w Rawennie, sw.Apostołów w Salonikach, Hagia Theodoros w Atenach, Dafni, bazylika śwMarka w Wenecji,

Pastoforia- pomieszczenia dla diakonów

Mozaika- technika malarstwa monumentalnego, polega na tworzeniu wzorów z różnorodnych materiałów(kamień, szkło, fajanz, pióro), układa się z zaprawą wapienną, marmurową, tech trwała

1.najstarsza mozaika a Mezopotami Sztandar z UR(sceny wojenne, uczta po wojnie)

2. mozaika na terenach Greckich, gl w domach, na wyspie Delos znaleziono zbiór mozaik

3. Okres w Imperium Rzymskim: technika nakładania mozaik to opus: o.barbarikum- doże, barwione kamienie, układano na podłodze, o.dessalatum- kamień oszlifowany w formie sześcianu, o.vermiculatum - kamienie b.drobne

a) pół.Apeniński- mozaika wielokolorowa, sceny figuralne, roślinne, zwierzęce, styl kwiecisty

b) prowincje- barwy silne, nasycone, piękna ekspresja kolorów, dominacja scen rodzajowych, tematy morskie

4. Sztuka wczesnoch.: ośrodek rzymski - tematy religijne, w mauzoleum mozaika o podwójnym znaczeniu: sklepienie- rozgwiażdżone niebo, ściany - Chrstus jako dobry pasterz, owieczki jako wierni; w babtysterium- mozaika odnosiła się do funkcji jaką miła, chrzest Chr w około 12 apostołów, np. koscSanta Maria Pudenziana, ośrodek w Rawennie:np. San Apolinare in Nuo: orszaki, postacie kobiet i męczenników z koronami cierniowymi, San Apolinare in Klasso- mozaika w części apsydialnej, postać biskupa sw.Apollinare, wiele symboli np.łąka to raj,

5. Mozaika Bizantyjska - w Konstantynopolu nie zachowały się bizatyjskie mozaiki, tylko w Rawennie(mozaiki z przed ikonoklazmu się zachowała), kosc San Vitale jest zdobiony mozaiką bizantyjską, w apsydzie:Chr.tronujący na ziemi, z różnymi osobami, sw,Vitaliusz, sw.Eklezjusz(trzyma model koscioła), poniżej 2 mozaiki nie pasujące do wnętrze kosc: orszak cesarze Justyniana i cesarzowej Teodory

CHARAKT. CECH MOZAIKI:

• postacie statyczne, frontalnie zwrócone, różnice poprzez elementy stroju, szaty senatorów rzymskich, postacie kobiece(duże oczy, mocno zarysowane brwi, frontalność), Judasz pokazywany z profilu,

SZTUKA KAROLIŃSKA(VIII- IX)

Westwerk - kilkukondygnacyjny ryzalit w zachodniej fasadzie budowli, krótka nawa poprzeczna z 2 wieżami po bokach

Spolia - gotowe kolumny i kapitele, wtórne wykorzystanie elementu antycznego w budowlach

St.Riguier- zwany Centula

Ratyzbona(Niemcy)- kosc sw.Emmerama

Werden k.Essen(Niemcy)kosc. Zbawiciela

Fuldo(Niemcy)- kosc cmectarny sw.Michała- ideowa kopia rotundy Grobu Swietego w Jerozolimie

CORVEY(Niemcy)- kość klasztorny z najstarszym zachowanym weswerkiwm!

Reformy kluniackie- opactwo benedyktyńskie, oparte na liturgii

Lizena - wzdłuż ścian kościoła, funkcja konstukcjyjna

SZTUKA OTTOŃSKA(po IX)

9 chórów anielskich

kosc sw.Cyriaka- Gernrode k.Magdeburga

Hildesheim- kosc swMichała

Paderborn- kaplica sw.Bartłomieja(Niemcy)

ROMANIZM (X- 1140)

System wiązany

Sklepienie krzyżowe- każdemu kwadratowi przęsła sklepienia nawy głównej odpowiadają po 2 kwadratowe przęsła sklepień naw bocznych, system wiązany wskazuje iż nawa gł jest 2 razy szersza od naw bocznych

Opactwo w Citeaux, Burgundia(filie w Clairvaux, La ferte, Pontigny, Miromond)

Klasztor i kosc Cystersów w Krak-Mogilnie

Zakony w :Jędrzejowie, Sulejowie, Koprzywnicy, Wąchocku, Łęknie, Lubiążu, Paradyż, Peplin, Kołbacz

Rutundy w: Charroux, Boloni, Cambridge, w Strzelnie, Feliksa i Adankta na Wawelu, w Cieszynie,

Kościoły w Prandocinie, Inowrocławiu

Santiago de Compostella

Tum pod Łęczycą

Palatium na Ostrowie Lednickim, Wawelu, Gieczu, Wiśnicy, Przemyślu

ZACHOWANE MIASTA ŚREDNOWIECZNE:

Niderlandy: Brugia, Gandawa

Niemcy: Rothenburg, Norymberga, Limburg, Ratyzbona

Hiszpania: Palma de Mallorca, Avila

Francja: Carcassonne, Colmar, Aigues- Mortes

GOTYK (XII- pocz XV, około 1150)

Opactwo Saint Denis pod Paryżem - dzieło przełomowe dla gotyku

Gotyckie ratusze:

Włochy : Florencja- Palazzo Vecchio, Siena- Palazzo Pubblico, Perugia, Wenecja- Pałac Dożów

Niderlandy: Bruksela, Brugia, Leuven

Niemcy: Akwizgran, Brema, Brunszwik, Müster- sala pokoju gdzie podpisano pokój westfalski

Polska: wrocław, toruń, gdańsk

Gotyckie kościoły i katedry:

Francja: Paryż: opactwo w Saint-Denis, katedra Notre Dame, Sainte Chapelle, w Amiens , Chartres

Niemcy: w Kolonii, Ulm, kosc sw. Elżbiety w Marburgu, Mariacki w Lubece, w Soest

Czechy: katedra sw.Wita w Pradze, kosc NMP w Tynie

Austria: katedra sw.Stefana w Wiedniu

Anglia: katedra w Cantenbury, Salisbury, Wells, Lincoln, kaplica King`s College w Cambridge

Hiszpania: katedry w Leon, Burgos, Toledo, Santiago de Copostela

Włochy: katedry w Mediolanie, Bolonii, Sienie, Santa Maria del Fiore, S.M Novella we Flore

Polska: katedry w Poznaniu, Gnieźnie, Fromborku, kościoły: Wrocław- sw.Krzyża, sw.Katarzyny, sw,Elżbiety ,

Kraków: Mariacki, Bożego Ciała, sw,Katarzyny

Poznań:B.Ciała, sw.Wojciecha, NMP

Toruń: NMP, sw.Jakuba, sw.Jana

Gdańsk: NMP, sw.Mikołaja, sw.Katarzyny

Fara w Ornecie

RENESANS (1420)

Santa Maria degli Angeli

S.M della Conolazione w Todi

Świątynia Tempietto

Brunelleschi: kopuła katedry S.M del Fiore-Florencja. Dom Podrzutków-Florencja, San Lorenzo-Floren, Stara Zakrystia, Kaplica Pazzich przy kosc Santa Croce-Flor,

Battista Alberti: pałac Rucellai we Florencji, fasada kosc S.M Novella we Floren, San Andrea-Mantua

Donato Bramante: kosc S.M delle Grazie(Mediolan), pałac Cancelleria(Rzym), Tempietto przy kosc San Pietro in Montorio-Rzym, projekt przebudowy pałacu papieskiego, projekt bazyliki ś.Piotra(Watykan)

Michał Anioł: Nowa Zakrystia(kap.grog.Medyceuszy) przy kosc San Lorenzo we Flor, Laurenziana (bibl.Medyceuszy)Floren, Kapitol-Rzym, kopuła bazyliki ś.Piotra,

Vignola: pałac Caprarola k.Rzymu, bryła rzyms kosc Il Gesu,

Palladio: Pałac Chierigati(Vincenza),pałac Valmarana(Vincenza), Villa Rotonda k. Vincenzy, Teatr Olimpico(Vincenza), kosc San Giorggio Maggiore(Wenecja)-naprzeciw pałacu Dożów , kosc Il Redentore

Kaplica Medyceuszy przy kosc Santa Croce, Flor- Bartolomeo

Pałac Meddicich - Riccardich,Flor- Bartolomeo

Francja: Zamki nad Loarą: Blois -do części gotyckiej dobudowano część renesansową ze wspaniałą klatką schodową

Chambord, Amboise- rezydencja królewska, Chenonceau - powstał na miejscu średniowiecznej warowni, Villandry, Fontainebleau, Luwr, Pałac Luksemburski- forma zbliżona do florenckiego pałacu Pittich,

Niderlandy: kamienice Antwerpii i Amsterdamie manierystyczna archi.

Ratusz w Antwerpii i Lejdzie

Jatki w Hearlemie

Hiszpania: Pałac Mendoży w Meksyku, Pałac królewski w Grenadzie, Escorial(siedziba królewska, styl des ornamentowy), pałac Montrerey w Salamance, fasada uniwer w Salamance, ratusz w Sewilii, katedra w Grenadzie, Maladze i Salamance, kaplice nagrobne przy gotyckich katedrach np. w Burgos.

Polska: Wawel - Franciszek Floretczyk, Bartłomiej Berrecci,potrale Benedykt Sandomierzanin

Niepołomice- wiejska rezydencja królewska

Pieskowa Skała - przebudowa obiektu gotyckiego, renesansowa loggia

Zamek w Baranowie Sandomierskim- rezydencja rodzini Leszczyńskich, plan Santi Gucci, w fasadzie frontowej znajduje się wysunięty ryzalit zwieńczony attyką

Malbork ­- Antoni z Wrocławia, Hans Durer

Książ Wielki(Mirów) - Santi Gucci, rezydencja biskupa Piotra Myszkowskiego

Zamek w Krasiczyn - „fartalicium”- Appiano

Ujazd- Krzyżtopór (eliptyczny) W.Senesa, wzorowany na budowli Vignoli zamku Caprarola

Rezydencje magnacki w: Ogrodzieniec, Sucha Beskidzka, Tenczyn, Janowiec, Brzeg, Wiśnicz

Piotrków Trybunalski - Benedykt Sandomierzanin,

Willa Decjusza- Bartłomiej Berecci

Kamienice: Orsettich w Jarosławiu, Bonerowska, Dziekańska, Przybyłów nad Kazimierzem nad Wisłą

Ratusz w Poznaniu - Quadro

Ratusz w Tarnowie - Padowano

Ratusz w Gdańsku - Jan Vredeman de Vris

Kazimierz y - Jakub Balin

Wielki Arsnenał, Gdańsk - Oberghen, Strachowski

Złota Kamienica, Gdańsk - Abraham van den Block

Kaplice nagrobne: Zygmuntowska na Wawelu- Berecci

Nagrobek Zygmunta Starego -Berecci

Nagrobek Zyg Augusta i Anny Jagielonki- Santi Gucci

Płasko rzeźbiona dekoracja oenamentalna - Jan Cina ze Sieny

Kaplica Zebrzydowskiego, Padniewskiego - J.Michałowicz z Urzędowa, Wawel

Kaplica Myszkowskich- kosc Dominika w Krak, Santi Gucci

Kaplica sw Anny w Staszowie

Kaplica sw Anny w Pińczowie - Santi Gucci

Firlejów w Bejscach

Kościeleckich w Kościelcu k. Inowrocławia

Uchańskiego w Łowiczu - J.Michałowicz

Zamość - Bernando Morando

MANIERYZM - po 1530r. - wyszukanie w formie i treści, wirtuozeria, wyrafinowanie, świadoma stylizacja, zadziwiali, harmonii i symetrii przeciwstawiali dysharmonię i asymetrię, statyce ruch i niepokój. Preferowali niejasne kompozycje, sztuczne trudne pozy, posługiwali się metaforą, symboliką, alegorią. Sztuka była nadmiernie dekoracyjna, posiadała obfitą, dziwną ornamentykę, trudną do zrozumienia bez odpowiedniego klucza. Manieryzm burzył renesansowy ład i harmonię, a wprowadzał chaos i zamęt.

BAROK(XIII- XVIII)

Włoch:

Schody Królewskie(Scala Regia)- Bernini

San Ivo alla Sapienza,Rzym- Borromini

Łac.plan bazyliki ś.Piotra- Carlo Maderna

Bazylika sw.Piotra, jej bramy, plac przed baz- Bernini

Konfesja sw.Piotra, ołtarz gł- Bernini

Muzeum Watykańskie- plan Bramantego

Kaplica Sykstyńska - część dolna- Perugio, Botticelli, Roselli; sklepienie i ścianę ołtarzową Michał Anioł, pokoje papieskie pokryte są freskami Rafaela

Kość. San Carlo alle Quatro Fontane- Borromini, kosc o falującej fasadzie

Santa Maria della Salute - Longhan,Wenecja

San Lorenzo w Turynie - Guarini

Kaplica Całunu w Turynie- Guarini

Francja:

Kość. Sarbona, Paryż-Lemercier

Tum Inwalidów(ś.Ludwika)- Paryż- Hardonin-Mansart

Hiszpania:

Kość. San Isidoro w Madrycie, kość. Jezuicki w Salamance, szpital San Fernando w Madrycie, zakrystia w Kartuzji w Grenadzie, katedra El Transparente w Toledo

Niemcy:

Wiblingen k.Ulm, Melk(dolna austria)- utrzymany w typie Il Gesu,

Sankt Florian k.Linzu- podobny w założeniu do opactwa w Melku

Kość.św.Karola Boromrusza,Wiedeń- J.B.Fischer von Erlach

Nawa kość.św.Trójcy,Salzburg- J.B.Fischer von Erlach

Kość.św.Mikołaja na Małej Stranie- K.J.Deintzenhoffer

Loretta- założenie pałacowo - kościelne

Kość.św.Mikołaja na Starym Mieście- K.J.Deintzenhoffer

Vierzehnheiligen k.Benz - Neuman (niemieckie rokoko)

Weltenberg,Niemcy- najstarsze bawarskie opactwo benedyktyńskie(bracia Asamowie)

Barok(nadal)

Kraków:

Kość.św.Piotra i Pawła, Kr- Bernardoni, Trevano, wzorowany na Il Gesu i San Andrea della Valle

Kość. i klasztor Kamedułów na Bielanach- Spezzo

Kość.Bernardynów- Mieroszewski

Kośc.św.Anny- Tylman z Gameren

Kość Misjonarzy- Bażanka

Kość Pijarów- Bażanka, Placidi

Kość Bonofratów(Trynitarzy)- Placidi

Warszawa:

Kość Sakramentek- Tylman z Gameren

Kość Wizytek- K.Bay

Kolegiata św.Józefa,Klemontów- Senes

Kość Filipinów, Gostyń- Catenaci,Ferrari, wzorowany na kość Sanat Maria della Salute w Wenecji

Święta Lipka- znajduje się tu kamienna imitacja drzewa z figurką Marii

Lubiąż- zespół dawnego konwentu Cystersów

Świątynia wileńska św. Piotra i Pawła na Antokolu, Litwa- J.Zaorow

Świątynia św.Katarzyny - J.K.Glaubitz

Świątynia św.Jana- J.K.Glaubitz

Świątynia Dominikanów, Ukraina­- J. De Witte,wzorawany na kość Boromeusza w Wiedniu

Greko katolicka cerkiew św. Jura - B.Meretyn

Kość i klasztor Bazylianów w Berezweczu- Białoruś,J.Glaubitz

Pałace barokowe:

Francja: Wersal(okno mansardowe- Jules Mansard)

Przebudowany Luwr, Hotel Lambert

Niemcy: Würzburg, Charlottenburg, w Berlinie, Numphenburg k.Monachium, Zwinger w Dreźnie

Austia: Schönbrunn, Belweder, Pałac Szwancenbergów

Czechy: Czerminów, Kinskich, Troja

Rosja: Pietrodworiec k.Petersburga, Ermitaż, Pałac Zimowy

Włochy: pałac Berberinich w Rzymie

Polska: pałacyk w Wilanowie-Locci

Pałac Branickich w Białymstoku,

pałac Radziwiłłów w Nieborowie- Tylman z Gameren

pałac Laszczyńskich w Rydzynie

Potockich w Rydzynie Podlaskim

Zamek Lubomirskich w Łańcucie- Tylman z Gameren

Pałac Krasińskich, Warszawa- Tylman z Gameren

Zwinger- Drezno

Rokokowe pałace: Sanssouci - (Poczdam, Saksonia), pałacyk Amelienburg położony w zespole Nymphenburg k.Monachium

Pałac barokowy z wnętrzem rokokowym: Schönbrunn, Wersal, Hotel de Soubise w Paryżu, Nymphenburg, Łańcut

Piazza Navona- Bernini- wielkie założenie pałacowe, w środku pałacu fontanna 4 rzek.

Konfesja nad grobem ś.Stanisława, Wawel- Trevano

Zamek Ujazdowski, Warszawa- Trevano

KLASYCYZM(ok1750 do 1pol XIX)

Londyn: Regent`s Park, Piccadily Cirus, Waterloo, Trafagard Square, Green Park, Hyde Park

Lizbona: Rua Augusta, Rossio

Paryż: Place de la Concorde, Rue Rivoli, Panteon=kośc.św.Genowefy-Sufflot(wzorowany na bazylice sw.Pawła w Londynie)

Turyn: Piazza Vittorio, Piazza Carlo Frizzi

Monachium: Königsplatz

Francja: Pałac Petit Trianon w parko wersalskim- J.Gagriel

Kolumna Vendône

Łuk Carrousel, Triumfalny

Kość.św.Magdaleny zwany Świątynią Sławy(Paryż)

Niemcy: Propyleje- stylizowana na wzór grecki monumentalna brama

Gliptoteka- przeznaczona na kolekcję rzeźb greckich i rzymskich Ludwika I

Zbiór Antyków

Siegestor- łuk triumfalny

Gmach Teatru Narodowego

Rotunda Befreiungshalle k.Ratyzbony- Kelhein,

Walhalla „ Germański Panteon“

Berlin: Brama Brandenburska, Nowa Wartownia(pomnik ofiar wojny i dyktatury), Muzeum Berlińskie(Altes Muzeum)- inspirowany grecką stoa, Galeria Narodowa, Teatr Królewski

Anglia- willa Chiswick w Burlington- R.Boyle

Queen`s House w Greenwich- J.Jones

British Museum, National Museum, Gmach Giełdy, kość.św.Pankracego(łączy w sobie elementy Erechtejonu i wieży wiatrów w Atenach

Rosja: Pałac Zimowy, Pałac Strogonowa, Sobór Kazański, gmach A.Górniczej, Pałac Admiralicji, Pałac Taurydzki

Sztab Generalny z łukiem triumfal i kolumnadowymi budynkami Senatu i Synodu- C.Rossi

Gmach Teatru Aleksandryjskiego

Sankt Petersgurg „Wenecja północy”- najpię. miasto klasycystyczne

Polska:

Lubostroń i Dobrzyca- Zawadzki

Przebud.zamku królewskiego w W-ie- Merlini, Kamsetzer

Wnętrza zamku króle.w W-ie- Bacciarelli.S.A.Poniatowski (sala Audiencjonalna, Rycerska, Tronowa, Balowa)

Pałac na wodzie- Merlini

Pałacyk Królikarnia- Merlini

Pałac w Jabłonnie

Amfiteatr w Łazienkach- J.Ch.Kamsetzer

Pałace Tyszkiewiczów, Raczyńskich, w Skierniewicach- J.Ch.Kamsetzer

Zbór ewangelicko- augsburski - Zug

Pałac w Natolinie - Zug

Ogrody: Solec, Powązki, Mokotów - Zug

Arkadia k.Nieborowa - Zug

Świątynia Sybilli w Puławach- Aigner

Pałac Koniecpolskich, W-wa - Piotr Aigner

Kość.Aleksandra w W-ie - Aigner

Sala Balowa zamku w Łańcucie - Aigner

Wiejski Pałac z okrągłym salonem przez 2 kondygnacje (Natolin)- Aigner

W-wa: Plac Bankowy- Corazzi

Pałac Staszica(gmach Tow.Przyj.Nauk)W-wa,- Corazzi

Pałac Mostowskich,W-wa- Corazzi

Belweder i Pawłowice- J.Kubicki

Zamek w Kórniku- Schinkel

Pałac Maryński w Puławach- Gabriel

Pałac Namiestnikowski, Warszawa- Eigner

Dwory na godz 11- Radziejowice, Modlnica

Pawilon Królewski w Brighton- eklektyzm romantyczny

Rezydencja w Strawberyr Hill - neogotyk

Gmach Parlamentu w Londynie - neogotyk

Cambridge- neogotyk

Kość all Saints w Londynie- neogotyk

Kaplica w Exter College w Oxfordzie- neogotyk

Kamieniec Ząbkowicki- Schinkel, niem neogotyk

Zamek w Hohenschwangau i w Hechingen- niem neogotyk

Werdenkirche w Berlinie - niem neogotyk

Kość.w Krzeszowicach k.Krakowa - Schinkel, neogotyk

Gmach Reichstagu, Berlin

Pałac Leuchtenburg, Monachium neorenesans

Rezydencja Konigsbau, Monachium

Kość.św.Ludwika - Monachium, neoromanizm

Collegium Novum, Kraków - neogot

Zamczyska Opiniogóra, Kórnik, Schinkel- neogot

ARCHIEKT XX WIEKU

1poł: Art. Deco, secesja, ekspresjonizm, styl międzynarodowy, konstruktywizm w Rosji,

2poł: modernizm, socrealizm, postmodernizm, dekonstruktywizm, High Tech

secesja:

Pawilon secesji, Wiedeń

Pałac kryształowy w Londynie - Paxton

Kamienice w Brukseli - Hort

Kość. La Sagrada Familia , Barcelona- A.Gaudi

Casa Battlo(dom pod Kośćmi), Barcelona- A.Gaudi

Casa Mila(Kamieniołom), Barcelona A.Gaudi

Park Güell, Barcelona - A.Gaudi

Ekspresjonizm zwany też fowizmem

Wieża Einsteina w Poczdamie, Hala Ludowa we Wrocławiu, Chilehaus w Hamburgu

Styl międzynar.(racjonalizm)

Dom nad wodospadem, Pensylwania - Frank Wright

Muzeum Guggenheim w N.Yorku - Frank Wright

Willa Savoye w Poissy - Le Corbusier

Dom mieszkalny w Marsyli - Le Corbusier

Kaplica w Ronchamp - Le Corbusier

Wieżowce w Stuttgardzie - Rohe

Campus instytutu tech, Chicago - Rohe

Wiila w Plano - Rohe

Art Deco

Wieżowiec Chryslera, Nowy York

Collins Hotel, Miami

Pawilon polski na międzynar. Wyst.sztu.dekora.Paryż

Modernizm

Gmacg Opery, Sydney

Wielki Łuk, Paryż

Bank Honkong- Szanghaj

Brasilia -Costa, Niemeyer

Katedra w Brasili - Niemeyer

Socrealizm

Nawo Huta, Pałac Kultury I Nauki w Warszawie,

High Tech

Centrum Pompidou, Paryż

Piramida przed Luwrem, Paryż

Stadion Olimpijski w Monachium

---