RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA

Prof. J. Pfaff

06.03.2011

WYKŁAD 1

PROGRAM:

1. Istota i zakres rachunkowości zarządczej.

2. Pojęcie i klasyfikacja kosztów.

3. Ewidencja kosztów.

4. Rozliczanie kosztów.

5. Kalkulacja kosztów

6. Modele rachunku kosztów.

7. Rachunek kosztów zmiennych.

8. Analiza progu rentowności.

9. Budżetowanie kosztów.

10. Wykorzystanie informacji kosztowych w kalkulacjach cenowych.

LITERATURA:

1. K. Czubakowska, W. Gabrusiewicz, E. Nowak:

„Podstawy rachunkowości zarządczej” PWE, W-wa 2008.

EGZAMIN:

- część teoretyczna - pytania testowe (+2, -1), jednokrotnego,

- część praktyczna - zadania.

RACHUNKOWOŚĆ ZARZĄDCZA - system informacji ekonomicznej: finansowej i nie finansowej, potrzebny, wykorzystywany do podejmowania bieżących decyzji. Rachunkowość zarządcza nastawiona jest na tworzenie informacji na potrzeby wewnętrzne, pomaga w podejmowaniu decyzji wewnętrznych przez kierownictwo, zarząd; umożliwia zarządzanie poprzez koszty.

Rachunkowość finansowa jest sformalizowana, regulowana ustawą, natomiast rachunkowość zarządcza prowadzona jest według potrzeb jednostki, nie jest sformalizowana, jej bazę stanowi rachunkowości finansowa (rachunek kosztów)

ISTOTA I KLASYFIKACJA KOSZTÓW

RACHUNEK KOSZTÓW - proces identyfikowania, gromadzenia, przetwarzania, prezentowania i interpretowania informacji o kosztach dla dokonywania ocen i podejmowania decyzji przez użytkowników tych informacji.

Rachunek kosztów

I ewidencja kosztów II rozliczanie kosztów III kalkulacja kosztów

POJECIE KOSZTÓW

KOSZTY - można zdefiniować jako wyrażone wartościowo, celowe zużycie zasobów materiałowych i nie materiałowych oraz pracy żywej, a także pewne wydatki, które nie odzwierciedlają zużycia, poniesione w danym okresie, w celu osiągnięcia bieżących lub przyszłych korzyści.

Koszty - rozumie się przez to uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru (w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli).

KATEGORIE POKRWNE

Wydatek - każdy rozchód Śródków pieniężnych

Strata - zużycie bez efekty

Strata nadzwyczajna - zużycie bez efektu wystąpiło w następstwie zdarzenia losowego, nadzwyczajnego np. pożar

Istnieją wydatki, które nigdy nie zostaną kosztami np. wypłata dywidendy, zapłata podatku dochodowego, dlatego wydatek jest pojęciem szerszym niż koszt.

KOSZTY I KATEGORIE POKREWNE

Pojęcie Kryterium	Koszt	Wydatek	Strata nadzwyczajna
Sposób ujęcia	wartościowo	wartościowo	wartościowo
Zużycie zasobów	tak	nie
Okres	konkretny okres	konkretny okres	konkretny okres
Korzyści ekonomiczne	tak	?	nie

ZASADY EWIDENCJI KOSZTÓW

Nie ma zasad ewidencji wyrażonych w przepisach; musimy je określić w naszej polityce rachunkowości.

KLASYFIKACJA KOSZTÓW

			Dział. Gospodarcza
		Dział, operacyjna		Dział finansowa
	Zasadnicza dział. operacyjna		Pozostała dział. operacyjna
Dział wytwórcza		Dział handlowa

Koszty zasadniczej działalności operacyjnej można podzielić według różnych kryteriów np. według centrów kosztowych tzn. według miejsc powstawania kosztów

EWIDENCJA KOSZTÓW

WARIANTY EWEIDENCJI KOSZTÓW DZIAŁANOŚCI PODSTAWOWEJ

Wariant	Ewidencja i rozliczenie kosztów
Wariant I	Ewidencja kosztów tylko w układzie rodzajowym (na kontach zespołu 4 - „Koszty według rodzajów i ich rozliczenie”
Wariant II	Ewidencja kosztów w układzie funkcjonalnym (na kontach zespołu 5 - „Koszty według typów działalności i ich rozliczenie). Układ funkcjonalny kosztów łączy w sobie podział kosztów według dwóch przekrojów klasyfikacyjnych: według funkcji według pozycji kalkulacyjnych (według nośników kosztów, według obiektów odniesienia kosztów)
Wariant III	Ewidencja kosztów jednocześnie w układzie rodzajowym i funkcjonalnym (na kontach zespołu 4 i 5). Kontem, które umożliwia ewidencję kosztów w obu tych przekrojach jest konto „Rozliczenie kosztów”.

I - rachunek zysków i strat tylko w wariancie porównawczym

II - rachunek zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym

III - pełna ewidencja kosztów - istnieje możliwość wyboru warianty rachunku zysków i strat

Przedsiębiorstwa produkcyjne najczęściej stosują wariant III, małe przedsiębiorstwa wariant I, natomiast wariant II jest najrzadziej stosowany.

ZESPÓŁ 4

400 Amortyzacja

401 Zużycie materiałów energii

402 Usługi obce

403 Podatki i opłaty

404 Wynagrodzenia

405 Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia

406 Pozostałe koszty rodzajowe

490 Rozliczenie kosztów

EWIDENCJA KOSZTÓW W UKŁADZIE FUNKCJONALNYM (WG TYPÓW DZIAŁALNOŚCI) - (wariant II)

Koszty według typów działalności:

• koszty działalności podstawowej (produkcyjnej, handlowej, usługowej)

• koszty wydziałowe (działalności podstawowej)

• koszty działalności pomocniczej

• koszty zakupu

• koszty sprzedaży

• koszty ogólnego zarządu

ZESPÓŁ 5

500 Koszty działalności podstawowej (bezpośrednie)

526 Koszty wydziałowe (pośrednie)

527 Koszty sprzedaży

528 Koszty zakupu

530 Koszty działalności pomocniczej

550 Koszty ogólnego zarządu

580 Rozliczenie kosztów działalności

ROZLICZENIA MIĘDZYOKRESOWE KOSZTÓW

Szczególne cechy	Rozliczenie międzyokresowe
		czynne	bierne
Moment poniesienia kosztów	z góry (we wcześniejszych okresach)	z dołu (w nadchodzących okresach)
Wielkość podlegająca rozliczeniu	koszty rzeczywiste (poniesione)	koszty prawdopodobne (planowane)
Rodzaj salda	debetowe	kredytowe
Interpretacja salda	koszty przyszłych okresów	rezerwa na koszty przyszłych okresów
Prezentacja w	aktywa	pasywa

ROZLICZENIA MĘDZYOKRESOWE CZYNNE

Różne konta			Koszty układu rodzajowego
	120		120
		1
Rozliczenie kosztów			RMK kosztów			Koszty układu funkcjonalnego
	120		120	10		10
		2			3

Np. z góry zapłacony czynsz, prenumerata czasopisma

ROZLICZENIA MIĘDZYOKRESOWE BIERNE

Różne konta			Koszty układu rodzajowego
	125		125
		2
Rozliczenie kosztów			RMK kosztów			Koszty układu funkcjonalnego
	125		125	10	1a	10
		3		…	1b	…
				5	4	5

ETAPY ROZLICZENIA KOSZTÓW

koszty prod. Pomocniczej

Koszty wydziałowe

Koszty dział podstawowej

Rozliczenie kosztów działalności

X

1a

X

2

X

3

1

1b

Koszty ogólnego zarządu

Koszt sprzedanych prod. (wynik finansowy)

X

4

1c

Koszty sprzedaż

5

X

4, 5 - koniec miesiąca

Koszt sprzed. Świadczeń sział pomocn.

1d

X

6

Jeśli sprzedajemy dane świadczenia, usługi

X - efekt miesięczny ewidencji kosztów (obroty miesięczne)

1,2,3 - koszty produkcji

4,5 - koszty nieprodukcyjne

KOSZT WYTWORZENIA PRODUKTU - obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem (koszty bezpośrednie) oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem tego produktu (kosztów wydziałowych).

PRODUKCJA (DZIAŁALNOŚĆ) POMOCNICZA (może występować, lecz nie mus) ma na celu zabezpieczenie sprawnego przebiegu (realizacji) działalności podstawowej (zasadniczej).

Np. Gdy przedsiębiorstwo prowadzi materiałochłonną produkcję i sprowadza materiały z daleka, co wiąże się z częstymi i kosztownymi usługami transportowymi, Mozę utworzyć własny wydział transportowy, który będzie wydziałem produkcji pomocniczej. Inne przykłady wydziałów pomocniczych: własna kotłownia, wydział energetyczny, laboratorium analityczne, narzędziownia.

Wydział działalności pomocniczej - kotno „Koszty produkcji pomocniczej”. Rozliczenie kosztów działalności (produkcji) pomocniczej na odbiorców świadczeń.

ŚWIADCZENIA WZAJEMNE

Etapy rozliczenia kosztów działalności pomocniczej

I - ustalenie kosztów poniesionych bezpośrednio w wydziałach pomocniczych

II - rozliczenie świadczeń wzajemnych pomiędzy wydziałami pomocniczymi

III - rozliczenie całości świadczeń wydziałów pomocniczych na odbiorców świadczeń (wydziały podstawowe, zarząd)

Metody rozliczania świadczeń działalności pomocniczej:

1. metoda bezpośrednia - zakłada pominiecie świadczeń wzajemnych; koszty wydziałów pomocniczych rozliczamy tylko na odbiorców zewnętrznych - wydziały podstawowe, zarząd

2. metoda stopniowa - ma zastawanie gdy przynajmniej jeden wydział nie przyjmuje świadczeń wzajemnych (od niego zaczynamy i stopniowo rozliczamy wydziały, które już nie przyjmują świadczeń)

3. metoda układu równań (macierzowa) - budujemy układy równań dla każdego wydziału

4. metoda stawek planowanych - polega na tym, że świadczenia wzajemne w pierwszej kolejności wyceniamy, określamy na cały rok z góry stawkę planowaną

5. metoda stawek częściowo planowanych, częściowo rzeczywistych - tylko do świadczeń wzajemnych stosujemy stawki planowane, a do pozostałych stawki rzeczywiste.

20.03.2011

WYKŁAD 2

ROZLICZENIE KOSZTÓW POŚREDNICH PRODUKCJI (WYDZIAŁOWYCH)

KOSZTY BEZPOŚREDNIE - na podstawie istniejącej dokumentacji można je przypisać bezpośrednio do konkretnego produktu np. koszty robocizny bezpośredniej.

KOSZTY POŚREDNIE - koszty związane z produkcją podstawową, które na podstawie dokumentów kosztowych nie można odnieść w momencie poniesienia na konkretny produkt np. koszty zużytej energii na hali produkcyjnej, koszt utrzymania czystości na hali produkcyjnej; koszty wydziałowe.

Koszty wydziałowe

PODSTAWOWE POZYCJE KOSZTÓW WYDZIAŁOWYCH

Płace	Pracowników w wydziałach produkcji podstawowej z wyłączeniem płac i świadczeń zaliczonych do kosztów bezpośrednich.
Amortyzacja	Budynków, środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych dotyczących wydziałów podstawowych.
Remonty i konserwacje	Wyposażenia, maszyn i urządzeń, środków trwałych. Wykonywane przez obce jednostki jak i we własnym zakresie.
Paliwo i energia	Zużyte przez wydziały produkcji podstawowej z wyjątkiem zużycia zaliczonego do kosztów bezpośrednich.
Pozostałe koszty	Wydziałów podstawowych nie wliczone do wyżej wymienionych np. koszty usług transportowych, podatek od nieruchomości.

KOSZTY PODLEGAJĄCE ROZLICZENIU

Materiały Płace Energia Amortyzacja

Podstawa rozliczenia (klucze)

Nośniki lub miejsca powstawania kosztów

Aby koszty wydziałowe zostały prawidłowo rozliczone, należy wykorzystać stosowne wielkości stanowiące podstawę ich rozliczenia. W rachunkowości wielkości te określa się mianem kluczy podziałowych (rozliczeniowych) kosztów.

KLUCZ ROZLICZENIOWY KOSZTÓW to ustalona wielkość, która jest podstawą rozliczenia kosztów wydziałowych pomiędzy poszczególne produkty (obiekty odniesienia kosztów). Wielkość ta powinna wyrażać rzeczywisty lub umowny związek pomiędzy podstawą rozliczenia a rozliczanymi kosztami.

Aby dana wielkość mogła być kluczem rozliczeniowym kosztów musi spełniać określone warunki:

• Klucz rozliczeniowy powinien pozostawać w związku przyczynowo - skutkowym z rozliczanymi kosztami,

• Klucz rozliczeniowy powinien charakteryzować te produkty, na które będą rozliczane

• Misi istnieć możliwość jednoczesnego przyporządkowania liczby jednostek klucza poszczególnym produktom.

Klucze rozliczeniowe stosowane w danej jednostce powinny być określone w polityce rachunkowości.

KLUCZE STANOWIĄCE PODSTAWĘ ROZLICZENIA KOSZTÓW WYDZIAŁOWYCH (POŚREDNIO PRODUKCYJNYCH)

RODZAJE KLUCZY ROZLICZENIOWYCH:

• Klucze rozliczeniowe ILOŚCIOWE - wyrażone w naturalnych jednostkach miary np. maszynogodziny, waga, objętość.

• Klucze rozliczeniowe WARTOŚCIOWE - wyrażone w pieniężnych jednostkach miary.

ZE WZGLĘDU NA ZMIENNOŚĆ W CZASIE wyróżnia się:

• Klucze rozliczeniowe STAŁE (STABILIZOWANE), przy których suma jednostek klucza jest stała przez dłuższy okres czasu, są to wielkości wyprowadzone z planu techniczno - ekonomicznego.

• Klucze rozliczeniowe ZMIENNE (RZECZYWISTE), przy których zmianom podlega ogólna suma jednostek klucza, ale także liczba jednostek przypadających na poszczególne obiekty odniesienia kosztów, są to wielkości ustalane na podstawie danych rzeczywistych.

ZE WZGLĘDU NA STOPIEŃ DETALIZACJI wyróżnić można następujące rodzaje kluczy:

• Klucze rozliczeniowe INDYWIDUALNE - obliczane dla każdego z wydziałów osobno,

• Klucze rozliczeniowe SKUMULOWANE - obliczane razem dla wszystkich wydziałów

PROCEDURA ROZLICZANIA KOSZTÓW WYDZIAŁÓWYCH

1. OBLICZENIE WSKAŻNIKÓW NARZUTU

WN= KW*KR

Gdzie: WN - wskaźnik narzutu kosztów wydziałowych

KW - koszty wydziałowe podlegające rozliczeniu

KR - klucz rozliczeniowy kosztów wydziałowych

*Jeżeli KR jest wartościowy to podajemy go w %, czyli mnożymy jeszcze x 100%

Wskaźnik narzutu mówi o tym, jaka wielkość kosztów wydziałowych przypada na jednostkę klucza rozliczeniowego kosztów.

Jeżeli KR jest ilościowy to wychodzi nam np. ile kosztów wydziałowych przypada na 1 tonę, 1 maszynogodzinę.

2. OBLICZENIE NARZUTU KOSZTÓW WYDZIAŁOWYCH

Ni=WN*×KRi

Gdzie: N_i - narzut kosztów wydziałowych Ni przypadających na i-ty produkt

KR_i - wartość klucza rozliczeniowego kosztów wydziałowych dla i-tego produktu

*Jeżeli WN jest podany w % wtedy dodatkowo dzielimy przez 100%

Suma narzutów kosztów wydziałowych N_i przypadająca na wszystkie produkty jest równa sumie naliczonych kosztów wydziałowych KW.

PRZYKŁAD ROZLICZENIA KOSZTÓW WYDZIAŁOWYCH

Przedsiębiorstwo wytwarza 3 rodzaje wyrobów A, B i C. Informację o kosztach produkcji przedstawia tabela.

Wyszczególnienie	Wrób A	Wyrób B	Wyrób C	Razem
1.Koszty bezpośrednie a)materiały bezpośrednie b)płace bezpośrednie	920.000 540.000 380.000	1.320.000 710.000 520.000	350.000 250.000 100.000	2.500.000 1.500.000 1.000.000
2.Koszty wydziałowe	-	-	-	-
3.Roboczogodziny	1850	2450	700	5000

1. Materiały bezpośrednie (klucz wartościowy)

Wn=330.0001.500.000×100%=22%

NA=540.000×22%=118.800zł

NB=710.000×22%=156.200zł

NC=250.000×22%=55.000zł

Razem: 330.000zł

2. Płace bezpośrednie (klucz wartościowy)

Wn=330.0001.000.000×100%=33%

NA=380.000×33%=125.400zł

NB=520.000×33%=171.600zł

N(C)=100.000×33%=33.000zł

Razem: 330.000zł

3. Roboczogodziny (klucz ilościowy)

Wn=330.0005.000rbg=66zł/rbg

NA=1850×66=122.100zł

NB=2.450×66=161.700zł

NC=700×66=42.200zł

Razem: 330.00zł

Przyjęcie odpowiedniej podstawy rzutuje na alokację kosztów.

CHARAKTERYSTYKA KLUCZY PODZIAŁOWYCH DO ROZLICZENIA KOSZTÓW WYDZIAŁOWYCH

Rodzaj kluczy rozliczeniowych	Sposób obliczenia wskaźników	Charakterystyka klucza
Suma kosztów bezpośrednich	V=koszty wydziałowekoszty bezpośrednie	Stosowany jest w przypadku, gdy wyroby przechodzą przez ten sam lub podobny proces produkcyjny, a udział poszczególnych kosztów bezpośrednich przy wytwarzaniu produktów jest jednakowy.
Płace bezpośrednie	V=koszty wydziałowepłace bezpośrednie	Stosowany jest w przedsiębiorstwach, w których produkcja jest pracochłonna, w małym stopniu zmechanizowania, a koszt robocizny odgrywa dominującą rolę w strukturze rodzajowej kosztów.
Czas pracy (roboczogodziny)	V=koszty wydziałoweilość roboczogodzin	Stosowany w przypadku dużego zróżnicowania płac pracowników bezpośrednich i gdy proces produkcyjny oparty jest na wykorzystaniu obróbki ręcznej.
Materiały	V=koszty wydziałowemateriały bezpośrednie	Obliczany jest przy produkcji materiałochłonnej, zużycie określonych czynników produkcji jest zależne od przerobionego wsadu surowcowego; stosownie do rodzaju materiałów można wziąć wartość lub ilość zużytych materiałów.
Czas pracy maszyn i urządzeń (maszynogodziny)	V=koszty wydziałoweilość maszynogodzin	Narzut kosztów wydziałowych obliczany jest przy znacznym zmechanizowaniu prac wykonywanych za pomocą maszyn i urządzeń.
Ilość luba waga produktów	V=koszty wydziałoweilość wagaproduktów	Podstawą rozliczenia kosztów wydziałowych jest wielkość produkcji, która ma zastosowanie w jednostkach o produkcji masowej lub wieloasortymentowej.

KALKULACJA KOSZTU (JEDNOSTKOWEGO)

Kalkulacja to całokształt czynności obliczeniowych przeprowadzanych w celu określenia wielkości kosztów przypadających na przedmiot kalkulacji (wyroby i usługi). Ostatecznym efektem kalkulacji jest ustalenie jednostkowego kosztu wytworzenie produktu oraz podanie jego struktury w układzie kalkulacyjnym kosztów (przedmiot kalkulacji - jednostka kalkulacji).

STRUKTURA KALKULACYJNA KOSZTU JEDNOSTKOWEGO

1. Materiały bezpośrednie (z narzutami).

Płace bezpośrednie (z narzutami)

2. Inne koszty bezpośrednie (np. obróbki obce)

3. Razem koszty bezpośrednie (1+2+3)

4. Koszty wydziałowe

5. Koszt wytworzenia (techniczny) (4+5)

6. Koszty ogólnego zarządu

Zakładowy koszt wytworzenia

7. Koszty sprzedaży

8. Koszt własny wytworzenia

ZE WZGLĘDU NA CZAS PRZEPROWADZANIA kalkulacji wyróżnia się jej następujące rodzaje:

• KALKULACJA WSTĘPNA (ofertowa, planowana, normatywna)

• KALKULACJA SPRAWOZDAWCZA (wynikowa) - bazuje na poniesionych kosztach, ex post

METODY KALKULACJI

PODZIAŁOWA DOLICZENIOWA

-prosta -zleceniowa

-ze współczynnikami -asortymentowa

-procesowa (fazowa)

METODA PODZIAŁOWA ma zastosowanie przy produkcji masowej, jednorodnej. Istota tej metody: podziel koszty wytworzenia przez ilość i otrzymasz koszt przypadający na jednostkę.

METODA DOLICZENIOWA - tylko koszty bezpośrednie na etapie ewidencji są grupowane według produktów, a następnie na koniec okresu koszty pośrednie produkcji (wydziałowe) są doliczane do kosztów bezpośrednich

15

---