5. Elastyczność popytu

Wiemy już, że kiedy cena jakiegoś dobra spada, to wielkość popytu rośnie. Cenowa elastyczność popytu informuje właśnie, o ile więcej ludzie czegoś kupują, o ile wzrośnie wielkość popytu. Niesie to znaczące skutki dla firm produkujących dobro, którego cena się zmienia, gdyż zarówno spadek (wzrost), jak i wzrost (spadek) wielkości popytu powodują zmianę całkowitych przychodów producentów.

Przychody całkowite są to dochody ze sprzedaży, a oblicza się je mnożąc wielkość sprzedaży przez cenę, po jakiej dobro sprzedano.

cena rowerów w tys.zł. cena rowerów w tys. zł

S₁

5,0
S₁ 5,0

S₀ przyrost S₀

4,0

4,0 dochodów

3,0


przyrost 3,0

dochodów spadek

2,0 dochodów 2,0

1,5

1,0 1,0 D D₁

10 20 23 30 40 50 10 15 20 30 40 50

liczba rowerów w tys.szt. liczba rowerów w tys.szt.

(a) większe przychody (b) mniejsze przychody

Nachylenie krzywej popytu, zmiany podaży i zmiany przychodów firmy

Nachylenie krzywej popytu, zmiana podaży i zmiany przychodów firmy

Elastyczność cenowa popytu mierzy reakcje wielkości popytu na dobro, spowodowane zmianami ceny tego dobra.

Elastyczność cenową popytu mierzymy, wykorzystując formułę:

E =

Jeżeli cena dobra rośnie, to wielkość popytu maleje, czyli procentowa zmiana ceny jest dodatnia, , a procentowa zmiana wielkości popytu jest ujemna. W efekcie cenowa elastyczność popytu jest liczbą ujemną. Zwyczajowo znak minus jest opuszczony.

Drugim zwyczajem jest nazywanie cenowej elastyczności popytu po prostu elastycznością popytu.

Tabela 1

Ceny (w tys. zł za sztukę)

cena początkowa 9,5 P₀

cena po podwyżce 10,5 P₁

różnica cen 1,0
P = P₁ - P₀

cena średnia 10,0 P =

procentowa zmiana ceny 10%

Ilość (w tys. sztuk)

początkowa wielkość popytu 41 Q₀

wielkość popytu po podwyżce 39 Q₁

różnica wielkości popytu 2
Q = Q₀ - Q₁

średnia wielkość popytu 40 Q =

procentowa zmiana wielkości popytu 5%

Cenowa elastyczność popytu 0,5 E =

Popyt elastyczny i nieelastyczny

Elastyczność może przyjmować wartości od zera do nieskończoności i na tej podstawie możemy powiedzieć, że popyt jest elastyczny lub nieelastyczny.

Elastyczność popytu wynosi zero, jeżeli wielkość popytu nie zmienia się wraz ze zmianami ceny. Krzywą popytu o zerowej elastyczności jest prosta pionowa. O takim popycie mówimy, że jest doskonale nieelastyczny.

Jeżeli wzrost ceny wywołuje spadek wielkości popytu, to elastyczność jest większa od zera, ale jeżeli procentowa zmiana wielkości popytu jest mniejsza od procentowej zmiany ceny, to elastyczność przyjmuje wielkości ułamkowe mniejsze od jedności.

O popycie, którego elastyczność jest mniejsza od 1 mówimy, że jest nieelastyczny.

Jeżeli procentowa zmiana wielkości popytu jest dokładnie taka sama jak procentowa zmiana ceny, to mamy do czynienia z elastycznością jednostkową.

Jeśli procentowa zmiana wielkości jest natomiast większa od procentowej zmiany ceny, to elastyczność jest większa od jedności i o takim popycie mówimy, że jest elastyczny.

W skrajnym wypadku wielkość popytu może być nieskończenie wrażliwa na zmiany ceny. Przy danej cenie konsumenci kupią dowolną ilość danego dobra, a jeśli cena wzrośnie minimalnie, to popyt spada do zera.

W tym wypadku zmiana ceny bliska zeru powoduje bardzo silną zmianę wielkości popytu, czyli elastyczność popytu dąży do nieskończoności.

Elastyczność nie jest wyłącznie liczbą obliczoną przez ekonomistów. To, czy popyt jest elastyczny, czy nieelastyczny, ma ogromne znaczenie dla każdego. Kiedy OPEC drastycznie ogranicza podaż ropy, ludzie żyjący w Europie i Ameryce zdali sobie sprawę, że ich popyt na ropę i jej przetwory jest nieelastyczny.

Elastyczność w punkcie

Elastyczność zmienia się, jeśli poruszamy się wzdłuż krzywej popytu.

cena

50 E =

E = 9 popyt elastyczny

40

elastyczność jednostkowa

30

E = 1

20 popyt nieelastyczny

E =

10 E = 0

10 20 30 40 50 ilość

Elastyczność cenowa liczona wzdłuż wykresu krzywej popytu

Jeżeli cena maleje z 50 do 40, to zmiana ceny wynosi 10, a średnia cena wynosi 45. Początkowo, przy cenie 50, wielkość popytu wynosiła zero, a po obniżce wielkość popytu wzrosła do 10, czyli zmiana wielkości popytu wynosi 10, a średnia wielkość popytu wynosi 5.

Posiadane dane liczbowe umożliwiają obliczenie elastyczności. Wykorzystujemy do tego celu znaną formułę i otrzymujemy:

E =

Zmiana przychodów firmy na skutek zmiany ceny jej produktu zależy od tego, czy popyt na ten produkt jest elastyczny czy też nie.

Zróżnicowanie elastyczności popytu

Ważniejsze przyczyny powodujące zróżnicowanie elastyczności popytu:

• Łatwość, z jaką dobra mogą się zastępować, czyli dostępność substytutów. Jeśli dobro nie ma bliskich substytutów, to popyt na nie będzie nieelastyczny. Jeśli dobro ma wiele bliskich substytutów, wszystkie o podobnych cenach, to popyt na nie jest elastyczny.

• Udział w dochodzie wydatków na dane. Jeśli mała część dochodu jest wydawana na dane dobro, to wzrost jego ceny ma mały wpływ na budżet konsumenta i popyt na to dobro jest nieelastyczny. Jeśli zakup jakiegoś dobra pochłania dużą część dochodu, to przy wzroście jego ceny ko9nsumenci rezygnują z kupna i dlatego popyt na takie dobro jest elastyczny.

• Dobra niezbędne i luksusowe.

• Czas Im więcej czasu ma konsument na szukanie substytutów czy przyzwyczajenie się do nowych dóbr, tym bardziej rośnie elastyczność popytu na dobro, którego cena wzrosła.

Dochodowa elastyczność popytu

Jednym z czynników decydujących o wielkości zakupów jest dochód otrzymany przez gospodarstwa domowe. W związku z tym: w jaki sposób zmienia się popyt na dane dobro wraz ze wzrostem dochodów? Odpowiedź zależy od dochodowej elastyczności popytu.

Dochodowa elastyczność popytu mierzy reakcję wielkości popytu na dobro spowodowaną zmianami dochodów otrzymanych przez gospodarstwa domowe.

Dochodową elastyczność popytu możemy mierzyć wykorzystując formułę:

E=

Podobnie jak cenowa elastyczność popytu, również i elastyczność dochodowa przyjmuje wartości większe od jedności i wtedy mówimy, że popyt jest elastyczny. Może to przyjmować wartości od jedności mniejsze i wtedy mamy do czynienia z popytem nieelastycznym

Ekonomiści amerykańscy przeprowadzili wiele badań i okazało się, że popyt elastyczny ze względu na dochód jest zgłaszany na podróże lotnicze (E = 5,82), bilety do kin (E = 3,4 l), zabawki (E = 2,01), książki i mapy (E = 1,42), ropę naftową i benzynę (E = 1,36), samochody (E = 1,07).

Dochodowa elastyczność popytu przyjmuje wartość jeden w wypadku usług dentystycznych. Popyt jest jednak nieelastyczny na buty (E = 0,94), naprawy samochodów (E = 0,90), meble (E = 0,53), odzież (E = 0,51), gazety i czasopisma (E = 0,38), usługi telefoniczne (E = 0,32). Znajomość elastyczności jest wykorzystywana do badania zmian popytu na poszczególnych rynkach.

Mieszana elastyczność popytu

Popyt zgłaszany na jakieś dobro zależy od cen innych dóbr, a zwłaszcza od substytutów i dóbr komplementarnych. Jak zmienia się popyt na dane dobro przy zmianie cen innych dóbr? Odpowiedzi udziela mieszana elastyczność popytu.

Mieszana elastyczność popytu mierzy reakcję wielkości popytu na dane dobro wywołaną zmianami ceny jakiegoś innego dobra.

Mieszaną elastyczność popytu możemy mierzyć za pomocą formuły:

E =

Elastyczność mieszana jest dodatnia dla substytutów. Jeśli np. cena węgla rośnie, to popyt na ropę naftową również rośnie.

Elastyczność mieszana jest natomiast ujemna dla dóbr komplementarnych, co na przykład oznacza, że jeśli cena samochodów rośnie, to popyt na benzynę maleje. Ponadto siła zmian popytu zależy od tego, jak dobrymi substytutami są te dobra. Im łatwiej węgiel może zastąpić ropę naftową, tym większa będzie obliczona dla nich elastyczność mieszana.

6. Elastyczność podaży

Elastyczność podaży mierzy reakcję wielkości podaży danego dobra spowodowane zmianami ceny tego dobra.

Do mierzenia elastyczności podaży służy formuła:

E =

Podaż elastyczna i nieelastyczna

Krzywe podaży wznoszą się od strony lewej na prawo (mają nachylenie dodatnie). I właśnie dlatego jeśli cena rośnie, to i wielkość podaży rośnie.

Z takiego charakteru zależności wynika, że elastyczność podaży ma znak dodatni. Podaż jest elastyczna, jeżeli procentowa zmiana wielkości podaży jest większa od procentowej zmiany ceny, czyli wtedy, gdy elastyczność podaży jest większa od jedności.

Z podażą nieelastyczną mamy natomiast do czynienia, jeżeli procentowa zmiana wielkości podaży jest mniejsza od procentowej zmiany ceny, czyli wtedy, gdy elastyczność podaży jest mniejsza od jedności.

Możemy wyróżnić dwa skrajne wypadki:

• jeżeli wielkość podaży nie zmienia się w ogóle, mimo zmian ceny, to krzywa podaży jest prostą pionową, a elastyczność wynosi zero, tzn. wzrost ceny nie ma wpływu na wielkość podaży;

• jeżeli przy danej cenie producenci są gotowi sprzedać każdą ilość, jakiej zażądają kupcy, to krzywa podaży jest krzywą poziomą, a elastyczność jest równa nieskończoności, tzn. spadek ceny prowadzi do ograniczenia wielkości podaży z dowolnie dużych rozmiarów do zera.

Zróżnicowanie elastyczności

Z podażą elastyczną mam do czynienia wtedy, gdy firmy mogą szybko dostosować się do zmiennych warunków na rynku - np. zmiany ceny - zwiększając wielkość podaży.

Sytuacja jest odmienna wtedy, gdy firmy nie mogą szybko zareagować na zmianę ceny i wielkość podaży się nie zmienia. Mamy wtedy do czynienia z podażą nieelastyczną.

Przyczyny mające wpływ na elastyczność podaży zależną od czasu potrzebnego firmie na zmianę podaży:

• warunki technologiczne określające produkcję,

• możliwość wykorzystania niezatrudnionych czynników wytwórczych

• istnienie zapasów produktów,

• czas niezbędny do produkcji.

PODSTAWY TEORII

WYBORU KONSUMENTA

Uwagi wprowadzające

Gospodarstwo domowe spełnia dwie podstawowe funkcje: konsumpcyjną i produkcyjną. Ta pierwsza polega na zaspokajaniu potrzeb, a ta druga - na zdobywaniu środków umożliwiających realizację konsumpcji

W warunkach gospodarki naturalnej gospodarstwo samo wytwarza środki zaspokajające jego potrzeby, czyli obie te funkcje były realizowane w obrębie gospodarstwa domowego. Rozwój i coraz większe zróżnicowanie potrzeb oraz dóbr je zaspokajających spowodowały pogłębienie się podziału pracy i specjalizacji w wywarzaniu dóbr.

Procesy te doprowadziły do gospodarki towarowej, a w niej do rozdzielenia funkcji konsumpcyjnej i produkcyjnej. Współczesne środki na realizację konsumpcji uzyskiwane są poza gospodarstwem domowym. Są to przede wszystkim dochody ze sprzedaży pracy oraz dochody z własności pozostałych czynników produkcji, czyli kapitału i ziemi.

Celem działalności gospodarstwa domowego jest maksymalizacja użyteczności (satysfakcji) czerpanej ze spożycie koszyka dóbr (które może ono nabyć przy danym dochodzie nominalnym i danych cenach) oraz z czasu wolnego Miarą zadowolenia ludzi z konsumpcji jest użyteczność dóbr i usług

Celem działalności gospodarstwa domowego jest maksymalizacja użyteczności (satysfakcji) czerpanej ze spożycia koszyka dóbr (które może ono nabyć przy danym dochodzie nominalnym i danych cenach) oraz z czasu wolnego. Użyteczność całkowita to satysfakcja, jaką czerpiemy z posiadania produktu.

Ilość kupionych lodów	Użyteczność całkowita w punktach UC
0	0
1	4
2	7
3	9
4	10
5	9
6	8

Kształtowanie się UC

UC
A

10

8

6

4

2

0 1 2 3 4 5 6

Ilość konsumowanych lodów

Konstrukcja krzywej obojętności

Ilość dobra Y

K D F

• •

B C E

H L

• •

• A

Ilość dobra X

Takich punktów możemy znaleźć nieskończenie wiele. Wyznaczają one kombinację dwóch dóbr dodając ten sam poziom użyteczności całkowitej. Łącząc te punkty otrzymujemy krzywą obojętności konsumenta

Krzywa obojętności konsumenta

Ilość dobra Y

6 C

3 B I₂

A

2 I₁

0 2 5 7

Ilość dobra X

Krzywa obojętności obrazuje różne kombinacje dwóch dóbr dające ten sam poziom użyteczności całkowitej. Przesuwając się wzdłuż krzywej konsument zastępuje (substytuuje) jedno dobro drugim, zachowując taki sam poziom zadowolenia ze spożycia tych różnych kombinacji dóbr. Kształt krzywej obojętności (wypukła w kierunku początku układu) wskazuje, że dodatkową ilość jednego dobra uzyskuje się kosztem coraz mniejszej ilości drugiego dobra.

Zilustrujemy to na rysunku.

Zmiany stopy substytucji na różnych odcinkach krzywej obojętności

Ilość dobra Y

G A₁

Y

H B₁

L C₁

M
Y D₁

A B C D

0

X
X

Ilość dobra X

Tę relacje substytucyjności możemy mierzyć stosunkiem ilości dobra Y, którą konsument jest skłonny poświecić w zamian za dodatkową jednostkę dobra X, co zapisujemy jako
i określamy mianem: krańcowa stopa substytucji. Na rys. stosunek
przy przechodzeniu z punktu A₁ do punktu B₁ jest wyraźnie większy niż stosunek
przy przechodzeniu z punktu C₁ do punktu D₁
. Zachodzi tutaj analogia do mierzenia nachylenia wzdłuż łuku.

Jeśli będziemy zbliżali do siebie punkty A₁ i B₁, czyli założymy, że zmiany ilości dobra X i Y są nieskończenie małe, możemy zmierzyć krańcową stopę substytucji w punkcie. Jej geometrycznym wyrazem jest tangens kąta, jaki tworzy styczna w danym punkcie do krzywej obojętności z osią odciętych Jest to, inaczej mówiąc, miara nachylenia krzywej obojętności w danym punkcie.

Miara nachylenia krzywej obojętności w danym punkcie

Ilość dobra Y

B

E

O

• A

Ilość dobra X

Możemy to zapisać:

K_ss = tg

Konsument preferuje kombinację dóbr dostarczającą mu więcej satysfakcji. Można więc narysować całą „mapę” krzywych obojętności. Im krzywa obojętności położona jest dalej od początku układu, tym reprezentuje wyższy poziom użyteczności całkowitej.

Mapa krzywych obojętności reprezentujących różne poziomy użyteczności całkowitej

Ilość dobra Y

O₄

O₃

O₂

O₁

Jedna strona zagadnienia- „mapa” krzywych obojętności jest wyrazem preferencji, porządku, w jakim konsument uszeregował poszczególne kombinacje dóbr.

Druga strona zagadnienia to ograniczenia wyboru konsumenta.. Te ograniczenia to dochód konsumenta (D_k) i cena dobra X (c_x) oraz cena dobra Y (c_y). Konsument nie może wybrać dowolnej krzywej obojętności, musi dokonać wyboru w ramach tych warunków brzegowych, które ograniczają jego wybór.

Linia ograniczenia budżetowego

Ilość dobra Y

• 
  B

4

2

A

0 1 2 3 4

Ilość dobra X

Punkty przecięcia ścieżki cen z układem współrzędnych wyznaczają maksymalną ilość nabywanego jednego dobra przy całkowitej rezygnacji zakupu drugiego dobra.

Między tymi dwoma punktami znajdują się maksymalne ilości jednego dobra, którą konsument jest w stanie kupić przy określonych ilościach zakupu drugiego dobra.

Linia ograniczenia budżetowego (AB), zwana też czasami linią (lub ścieżką) cen, reprezentuje zbiór kombinacji dóbr X i Y osiągalnych dla konsumenta przy danych warunkach brzegowych, tzn. danym dochodzie i danych cenach dóbr. Zatem:

Nachylenie linii ograniczenia budżetowego mierzymy stosunkiem
Wielkość 0B otrzymujemy dzieląc dochód konsumenta przez cenę dobra Y
a wielkość 0A - dzieląc dochód konsumenta przez cenę dobra X (

Zatem:

Zmiana ceny dobra X lub dobra Y bądź też zmiana cen dóbr równocześnie (w różnym tempie) powoduje zmianę stosunku
, czyli zmianę nachylenia linii ograniczenia budżetowego. Możemy to przedstawić graficznie ( patrz rys).

Zmiana nachylenia ograniczenia budżetowego na skutek zmiany ceny dobra X

Ilość dobra Y

B

6

4

2

A₁ A A₂

0 1 2 3 4 5 6

Ilość dobra X

Spadek ceny dobra X powoduje zmianę położenia linii ograniczenia budżetowego z BA do BA₂, wzrost ceny dobra X - zmianę z BA do BA₁. Linia ograniczenia budżetowego obraca się niczym ramię dźwigu wokół punktu B.

Podobnie w przypadku zmiany ceny dobra Y. Tym razem linia ograniczenia budżetowego obraca się wokół punktu A> Spadek ceny dobra Y powoduje zmianę położenia linii ograniczenia budżetowego z AB do AB₂, a wzrost ceny dobra Y zmianę z AB do AB₁.

Zmiana nachylenia linii ograniczenia budżetowego na skutek zmiany ceny dobra Y

Ilość dobra Y

8 B₂

7

6 B

4

3 B₁

2

A

0 1 2 3 4 5

Ilość dobra X

Zmiany obu tych czynników (tzn. cen dóbr X i Y oraz dochodów) mogą przebiegać równocześnie. Wtedy może zmieniać się nachylenie i odległość od początku układu linii ograniczenia budżetowego.

Połączmy teraz chęci i możliwości konsumenta na jednym rynku. „Mapa” krzywych obojętności zawiera nieskończenie wiele krzywych obojętności. Linia ograniczenia budżetowego zetknie się więc z możliwie największą położoną krzywą obojętności. Załóżmy, że w naszym przypadku jest to krzywa obojętności oznaczona symbolem O₂.

Optimum konsumenta

Ilość dobra Y

O₄

O₃

O₂

O₁

B

D E

0

C A

Ilość dobra X

Punkt styczności linii ograniczenia budżetowego z możliwą do osiągnięcia krzywą obojętności (punkt E) wyznacza strukturę spożycia, przy której konsument maksymalizuje użyteczność całkowitą. W naszym przykładzie konsument maksymalizuje użyteczność całkowitą spożywając 0C dobra X i 0D dobra Y. Sytuacja taka oznacza równowagę konsumenta , jego optimum. Jeśli warunki ograniczające wybór nie zmieniają się, konsument będzie powtarzał swoją strukturę spożycia.

Udowodnijmy, że punkt E wyznacza strukturę spożycia, przy której konsument maksymalizuje użyteczność całkowitą.

Konsument dokonując wyboru porównuje użyteczność dóbr z ich cenami. Maksimum użyteczności całkowitej osiągnie wówczas, gdy stosunek krańcowych użyteczności tych dóbr zrówna się ze stosunkiem cen tych dóbr.

Użyteczność krańcowa (U_żk) jest to przyrost satysfakcji (zadowolenia) uzyskany ze spożycia kolejnej jednostki danego dobra:

Podczas gdy użyteczność całkowita zmienia się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra (początkowo rośnie, osiągając w pewnym punkcie maksimum, a następnie spada), użyteczność krańcowa zmniejsza się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.

Podstawy wyboru ilości czasu pracy i czasu wolnego

Realizacja funkcji konsumpcyjnej gospodarstwa domowego wymaga odpowiednich środków. To właśnie funkcja produkcyjna ma na celu dostarczenie tych środków, umożliwiających konsumpcję.

Dochód a skłonność do konsumpcji

Wielkość dochodu jest głównym, obok cen, czynnikiem wpływającym na poziom konsumpcji gospodarstwa domowego. Na ogół wzrost dochodu powoduje wzrost popytu na poszczególne dobra, a jego spadek powoduje spadek popytu. Ta ogólna zasada nie dotyczy dóbr podrzędnych . Jeżeli wzrasta dochód konsumenta, a ceny dóbr pozostają nie zmienione, to rozmiary popytu konsumenta na dobro podrzędne zmniejszają się. Zmiana dochodu implikuje zmianę nie tylko poziomu, ale i struktury wydatków.

Zależność pomiędzy dochodem a poziomem konsumpcji dla dóbr normalnych i podrzędnych możemy przedstawić za pomocą tzw. krzywych dochód - konsumpcja.

Krzywa dochód - konsumpcja jest geometryczną ilustracją zbioru punktów równowagi konsumenta odpowiadających wszystkim poziomom dochodu konsumenta, przy założeniu niezmienności cen oraz danych preferencyjnych konsumenta.

Zacznijmy od dóbr normalnych. W ich przypadku, gdy wzrasta dochód konsumenta, a cena dóbr pozostaje nie zmieniona, wielkość popytu na te dobra (także ich konsumpcja) wzrasta.

Czynniki pozadochodowe a konsumpcja

Dochód jest (przy danych cenach) głównym, ale nie jedynym, czynnikiem wpływającym na wielkość i strukturę konsumpcji gospodarstwa domowego. Wpływają na to również czynniki pozadochodowe. Możemy je podzielić na obiektywne i subiektywne . Do obiektywnych zaliczamy strukturę rodziny według płci i wieku oraz czynniki społeczno - kulturowe, jak: wykształcenie, zawód, miejsce zamieszkania, a nawet religia. Czynniki subiektywne sprawiają, że faktyczne wydatki gospodarstw domowych na konsumpcję mogą się różnić od ich możliwości dochodowych. Wydatki na konsumpcję osób przezornych, oszczędnych czy skąpych będą niższe nich ich możliwości dochodowe. Inaczej w przypadku osób rozrzutnych - ich konsumpcja może być nawet wyższa od możliwości dochodowych, oczywiście musi być wtedy finansowana ze źródeł zewnętrznych np. z kredytu.

Wybór między dochodem z pracy (konsumpcją) a czasem wolnym

Dochody gospodarstw domowych mogą pochodzić ze sprzedaży pracy, ale także z tytułu własności pozostałych czynników produkcji czy też płatności transferowych czy też innych źródeł. Większość dochodów gospodarstw domowych pochodzi z pracy.

Traktujemy konsumenta jako jednostkę sprzedającą swoją pracę. Przy realizacji funkcji konsumpcyjnej konsument musi dokonać wyboru. Jest to wybór między wypoczynkiem (czasem wolnym), przedstawiającym dla niego określoną użyteczność, a pracą, która przynosząc dochód umożliwia zakup dóbr także dostarczających konsumentowi określonej użyteczności.

Analiza różnych kombinacji tych dwóch specyficznych dóbr pozwoli wybrać taką, która zapewni maksymalizację użyteczności całkowitej. Tę analizę zaczynamy od opisu konstrukcji krzywej obojętności dla czasu wolnego i konsumpcji.

Konstrukcja krzywej obojętności dla czasu wolnego i konsumpcji

Dochód z pracy i konsumpcja

K D F

• •

B C E

L

H •

•

0 A 24

Czas pracy i czas wolny

Punkty te wyznaczają kombinację czasu wolnego i dochodu z pracy (konsumpcji) dające ten sam poziom użyteczności całkowitej. Łącząc te punkty otrzymujemy krzywą obojętności dla czasu wolnego i konsumpcji).

Krzywa obojętności dla czasu wolnego i konsumpcji

Dochód z pracy i konsumpcja

O

• 24

Czas pracy i czas wolny

Poruszając się po krzywej konsument substytuuje czas wolny dochodem z pracy lub odwrotnie zachowując ten sam poziom użyteczności całkowitej. Z kształtu krzywej obojętności, wynika zasada malejącej krańcowej stopy substytucji. Oznacza ona, że w zamian za kolejne przyrosty czasu wolnego o jednostkę (np. o godzinę) konsument jest skłonny poświęcić coraz mniej dochodów z pracy. Odwrotnie jest przy poruszaniu się w górę. Za rezygnację z kolejnych godzin czasu wolnego konsument żąda większych dochodów z pracy. Konsument preferuje kombinację dóbr dostarczające mu więcej satysfakcji; woli więcej niż mniej. Zechce się więc znaleźć na krzywej obojętności położonej na mapie krzywych obojętności jak najdalej od początku układu.

Mapa krzywych obojętności dla czasu wolnego i konsumpcji

Dochód z pracy i konsumpcja

Q₃

Q₂

Q₁

• 
  24

Czas pracy i czas wolny

To jaka krzywa obojętności będzie dla konsumenta osiągalna, zależy od stawek płac. Wyznaczają one nachylenia linii czasu pracy konsumenta (pracownika), inaczej linii płac. Wszystkie możliwe linie płac wychodzą z punktu D

Równowaga konsumenta przy wyborze czasu wolnego i dochodu z pracy

Dochód z pracy i konsumpcja

Q₁ Q₂ Q₃

C

B E

D

0 A 24 Czas pracy i czas wolny

Punkt równowagi konsumenta zostanie wyznaczony przez punkt styczności linii płac z możliwie najdalej oddaloną od początku układu krzywą obojętności (punkt E na rys).

To, która krzywa będzie dla konsumenta osiągalna, zależy od stawek płac. Wyższe stawki pozwalają osiągnąć krzywe obojętności położone dalej od początku układu współrzędnych.

8

spadek

dochodów

---