Policealne Studium Zawodowe” Wszechnica”

ul. Szkolna 23

38-200 Jasło

Praca kontrolna

Kierunek: Operator Obrabiarek Skrawających

Przedmiot: Techniczne Podstawy Zawodu

Temat:

Tolerowanie wymiarów w rysunku technicznym maszynowym

Semestr I

Opracował Wykładowca

Robert Rak R. Pankowicz

Spis treści

1. Co to jest tolerancja?

2. Tolerancja wymiaru

3. Odchyłki: górna i dolna

4. Tolerancja otworów

5. Tolerancja wałków

6. Wymiar nominalny

7. Wymiar rzeczywisty

8. PN czyli Polska Norma

9. Rodzaje tolerowań

10. Zapis tolerowania wymiarów

11. Zasady tolerowania

12. Tolerancja kształtu

13. Tolerancja położenia

14. Tolerancja kątów

15. Pokrewne tolerancji

1. CO TO JEST TOLERANCJA?

Tolerancja (ozn. T) jest to dopuszczalny zakres zmienności wymiaru. Jest to różnica wymiaru głównego B i dolnego A lub różnica odchyłki górnej i dolnej.

T = B - A

A - wymiar graniczny dolny

B - wymiar graniczny górny

Tw = es - ei oraz T0 = ES - EI

2. TOLERANCJA WYMIARU

Wymiary pokazywane na rysunku technicznym są wymiarami nominalnymi, pożądanymi przez konstruktora. Ze względu na nieuniknione niedokładności wykonawcze wymiary rzeczywiste odbiegają od nominalnych. Konstruktor projektując element musi sobie zdawać sprawę jaką klasę dokładności będą reprezentować maszyny wykonujące dany element. W wielu przypadkach, dla krytycznych wymiarów wymusza się tolerancję wykonania, dodając wielkość tolerancji do wymiaru.

3. ODCHYŁKI GÓRNA I DOLNA

Odchyłka- różnica między wymiarem rzeczywistym przedmiotu i wymiarem przewidzianym w projekcie.

Odchyłka górna Es dla otworu lub es dla wałka oblicza się ze wzoru:

Es = B - N

es = B - N

Odchyłka dolna Ei dla otworu lub ei dla wałka oblicza się ze wzoru:

Ei = A - N

ei = A - N

Odchyłki mogą mieć wartości dodatnie lub ujemne w zależności od okoliczności.

Odchyłki tolerancji są znormalizowane.

4. TOLERANCJA OTWORÓW

Drugim elementem określenia tolerancji jest łacińska litera, wielka w przypadku otworów i mała w przypadku wałków. Litera koduje położenie pola tolerancji w stosunku do wymiary nominalnego

Tolerancja dla otworów:

tolerancje od A do G, gdy oba wymiary graniczne są większe od nominalnego

tolerancja H, gdy wymiar graniczny górny jest większy od wymiaru nominalnego, a dolnym jemu równy

tolerancja J, gdy wymiar nominalny leży pomiędzy wymiarami granicznymi dolnym i górnym

tolerancja K, gdy wymiar graniczny dolny jest mniejszy od wymiaru nominalnego, a górny jemu równy

tolerancje od L do Z, gdy oba wymiary graniczne są mniejsze od nominalnego.

5. TOLERANCJA DLA WAŁKÓW

tolerancje od a do g, gdy oba wymiary graniczne są mniejsze od nominalnego

tolerancja h, gdy wymiar graniczny dolny jest mniejszy od wymiaru nominalnego, a górny jemu równy

tolerancja j, gdy wymiar nominalny leży pomiędzy wymiarami granicznymi dolnym i górnym

tolerancja k, gdy wymiar graniczny górny jest większy od wymiaru nominalnego, a dolny jemu równy

tolerancje od l do z, gdy oba wymiary graniczne są większe od nominalnego

Aczkolwiek wszystkie kombinacje położenia pól tolerancji i klas tolerancji są możliwe, w technicznej realizacji normy zalecają stosowanie tylko niektórych z nich.

Podobnie do tolerancji wałków i otworów cylindrycznych definiowane są tolerancje stożkowe. Przy tolerancjach stożkowych za literą kodującą położenie pola tolerancji dodaje się małą literę s, na przykład Js7 lub js7.

6. WYMIAR NOMINALNY

Wymiar nominalny_ to podawany wymiar na rysunku technicznym. Nie jest on możliwy do uzyskania w praktyce, dlatego wymiar rzeczywisty jest od niego zawsze mniejszy i większy. Dokładność zależy od sposobu obróbki powierzchni.

7. WYMIAR RZECZYWISTY

Wymiar rzeczywisty - jest to wymiar określony jednoznacznie w istniejących warunkach. Wymiar rzeczywisty jest to wymiar jaki otrzymano by po przeprowadzeniu bezbłędnego pomiaru.

8. PN czyli Polska Norma

Polska Norma (oznaczana symbolem PN) - norma o zasięgu krajowym, przyjęta w drodze konsensu i zatwierdzona przez krajową jednostkę normalizacyjną Polski Komitet Normalizacyjny (PKN).

9. RODZAJE TOLEROWAŃ

Wyróżnia się:

tolerancję wymiaru

tolerancje kształtu

tolerancje prostoliniowości

tolerancje płaskowści

tolerancje okrągłości

tolerancje walcowości

tolerancje zarysu przekroju wzdłużnego

tolerancje położenia

tolerancje równoległości

tolerancje prostopadłości

tolerancje nachylenia

tolerancje współosiowości

tolerancje symetrii

tolerancje pozycji

tolerancje przecinania się osi

tolerancję złożoną położenia i kształtu

tolerancje bicia promieniowego

tolerancje bicia osiowego

tolerancje bicia w wyznaczonym kierunku

tolerancje kształtu wyznaczonego zarysu

tolerancje kształtu wyznaczonej powierzchni

Przykłady oznaczeń:

10. ZAPIS TOLEROWANIA WYMIARÓW

Zapis tolerowania wymiarów. Tolerowanie normalne można zapisać:

- tolerowanie symbolicznie, określane za pomocą symboli, np. 20H7

- tolerowanie liczbowe, określane za pomocą odchyłek, np.

- tolerowanie liczbowe, określane za pomocą odchyłek, np.

Ogólna forma oznaczenia w tolerowaniu symbolicznym jest następująca: 20H7

gdzie:

20 - wartość wymiaru normalnego (N)

H - symbol rodzaju tolerancji, określający położenie pola tolerancji względem wymiaru normalnego,

7 - numer klasy dokładności wykonania, określającej wielkość pola tolerancji.

11. ZASADY TOLEROWANIA

Zasady tolerowania:

1. tolerowanie tradycyjne

Rys. 1 Przykład wyrobów dobrych dla wałka tolerowanego tradycyjnie (przypadki skrajne) o wymiarze 20 0/-0,05 (wszystkie wyroby mieszczą się w powłoce średnicy MML, żadna średnica lokalna nie jest mniejsza od wymiaru LML, odchyłki kształtu mieszczą się w polu tolerancji wymiaru):

2. tolerowanie niezależne

Rys. 2 Przykłady wyrobów dobrych dla wałka (przypadki skrajne) tolerowanego niezależnie o wymiarze 20 0/-0,08 tolerancji okrągłości równej 0,05 mm i tolerancji prostoliniowości równej 0,05 mm (wyroby nie mieszczą się w powłoce o średnicy MML):

a) średnice lokalne zaobserwowane równe wymiarowi MML, odchyłka okrągłości równa zeru, odchyłka prostoliniowości równa tolerancji prostoliniowości,

średnice lokalne zaobserwowane (mierzone dwupunktowo) równe wymiarowi MML, odchyłka prostoliniowości równa zeru, odchyłka okrągłości (trójgraniastość) równa tolerancji okrągłości

12. TOLERANCJA KSZTAŁTU

olerancja kształtu - maksymalna dopuszczalna odchyłka rzeczywistego kształtu od jego idealnego, prawidłowego odpowiednika.

Przykład oznaczenia tolerancji kształtu.

W budowie maszyn wyróżnia się kilka odmian tolerancji kształtu. Poniżej zostały opisane ich znaczenia oraz pokazane ich symbole graficzne używane w rysunku technicznym maszynowym. Każdy z symboli zawiera graficzny kod rodzaju tolerancji i wielkość tolerancji wyrażoną w milimetrach

Linia, płaszczyzna, okrąg i walec przylegający są wyimaginowanymi figurami geometrycznymi obejmującymi największy zewnętrzny obrys ich rzeczywistego odpowiednika.

13. TOLERANCJA POŁOŻENIA

Tolerancja położenia - maksymalna dopuszczalna odchyłka rzeczywistego położenia i usytuowania elementu lub jego osi od wymaganego.

przykład oznaczania tolerancji położenia

na rysunku technicznym

(tolerancja równoległości dwóch osi)

W budowie maszyn wyróżnia się kilka odmian tolerancji położenia. Powyżej zostały opisane ich znaczenia oraz pokazane ich symbole graficzne używane w rysunku technicznym maszynowym. Każdy z symboli zawiera graficzny kod rodzaju tolerancji i wielkość tolerancji wyrażoną w milimetrach lub w stopniach, jeśli odnosi się do kąta. Tolerancję położenia najczęściej specyfikuje się na rysunkach złożeniowych. Ponieważ jest to tolerancja położenia dwóch elementów względem siebie, należy je wyspecyfikować: albo podać bazę względem której tolerancja ma być liczona - za pomocą dużej litery (np. A) - lub za pomocą dwóch strzałek łączących się z tabelkę z sygnaturą symbolu tolerancji, każdą wskazującą na jeden z elementów pary, do których odnosi się tolerancja położenia. Rysunek obok jest błędny, ponieważ nie podaje gdzie usytuowana jest baza A (dodatkowo gdyby to podawał, byłoby o jedną strzalkę za dużo).

14. TOLERANCJA KĄTÓW

15. POKREWNE TOLERANCJI

Pokrewnymi do tolerancji są chropowatość powierzchni i falistość powierzchni, które określa jakość wykończenia powierzchni.

---