I. UWAGI WSTĘPNE

1. Na czym polega ekonomiczny aspekt ludzkiej działalności?

Gospodarczy charakter działalności ludzi jest jednym z wielu jej aspektów, choć czasem może mieć znaczenie pierwszoplanowe (praca najemna, własna firma). Aspekt ten dotyczy natury gospodarowania, która obejmuje dużą grupę zachowań ludzkich, których z kolei efektem jest wytwarzanie potrzebnych, a nie dostarczonych bezpośrednio przez przyrodę dóbr. Trudno jednak określić co jest najważniejsze: wytwarzanie, pomnażanie dochodu i majątku, wymiana dóbr czy sposób podejmowania decyzji. Gospodarowanie jest procesem historycznym i w różnych okresach na pierwszy plan wybijały się inne pytania, w zależności od sposobów gospodarowania i pojmowania świata (np. nowożytna ekonomia rozwinęła się w równolegle do gospodarki rynkowej).

2. Jakie jest pochodzenie nazwy “ekonomia”?

Stworzył ją Arystoteles. Pochodzi ze złożenia dwóch greckich słów: oikos (gospodarstwo domowe) i nomos (prawo). Oznaczała, że ekonomia jest wiedzą o działalności w oikosie, dającą się ująć w postaci praw naukowych.

3. Czym zajmuje się ekonomia?

Celem ekonomii jest poznanie rzeczywistości gospodarczej, opisanie jej i wyjaśnienie przyczyn i natury zjawisk oraz procesów zachodzących w gospodarce rynkowej, w których podmiotem jest człowiek.

Za podstawowy problem badawczy uważa się pytanie o sposób dokonywania wyborów ekonomicznych przez uczestników życia gospodarczego oraz o ich skutki w skali gospodarki.

4. Czym zajmuje się mikroekonomia, a czym makroekonomia?

Mikroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w poszczególnych obszarach gospodarki, obserwowanych i wyjaśnianych z punktu widzenia działalności gospodarczej poszczególnych podmiotów gospodarczych: nabywców, konsumentów, sprzedawców i producentów.

Makroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk i procesów zachodzących w całej gospodarce.

5. Co stanowi kryterium podziału ekonomii na pozytywną i normatywną?

Kryterium podziału ekonomii na pozytywną i normatywną są sądy.

Jeśli ekonomia zajmuje się tylko wyjaśnianiem zjawisk, zachowań i procesów gospodarczych, to określa się ją jako pozytywną. Jeżeli zaś wydaje sądy i formułuje zdania o powinnościach, to ma charakter normatywny.

6. Na czym polegają sądy oceniające w ekonomii?

Sądy oceniające w ekonomii:
a) o wartości etycznej - orzekają, że jakiś czyn, zjawisko gospodarcze lub cały system ma wartość dodatnią lub ujemną; są to sądy a priori;
b) o słuszności - orzekają, czy co konkretny czyn spowodował i czy był w danej sytuacji najlepszy z możliwych;
c) o moralności - dotyczą intencji czynu i woli zachowania się nienagannego pod względem etycznym.

7. Na czym polega metoda indukcyjna, a na czym metoda dedukcyjna?

Metoda indukcyjna polega na empirycznym badaniu pewnej klasy zjawisk i formułowaniu na jego podstawie hipotez. Metody tej nie stosuje się już raczej w mikroekonomii, gdyż dziedzina ta jest zbyt skomplikowana.

Metoda dedukcyjna polega na dedukcyjnym wnioskowaniu i odkrywaniu zależności z modelu o zredukowanej liczbie zmiennych. Jest to najpopularniejsza metoda ekonomii, wykorzystująca zasadę ceteris paribus.

8. Co to jest teoria ekonomiczna?

Teorią ekonomiczną nazywamy zbiór twierdzeń wyjaśniających zjawiska i procesy ekonomiczne ujmowane w modelu ekonomicznym.

Nie każdy jednak zbiór twierdzeń jest teorią naukową, która musi mieć następujące cechy: zgodność z obserwacjami, niesprzeczność logiczna, płodność poznawcza, prostota i elegancja.

9. Wymień i omów ważniejsze trudności myślenia ekonomicznego.

1) Zdarzenia gospodarcze są sprzężone zwrotnie.
2) To, co jest prawdziwe w mikroskali, nie musi być prawdziwe w makroskali.
3) Częste uleganie złudzeniu, że w danej sytuacji występują zależności przyczynowo-skutkowe.
4) Subiektywizm i stereotypowość badającego.
5) Mierzenie zdarzeń gospodarczych (wiele z nich ma naturę jakościową) jest trudne, a ma bardzo duży wpływ na wynik badań (wybór sposobu pomiaru i miernika).

10. Co to jest model ekonomiczny?

Modele teoretyczne to konstrukcje myślowe mające na celu wyjaśnienie obserwowanych zjawisk. Służą do wyizolowania badanych zjawisk, po to aby wyraziście ujawniły się badane zależności.

Teoretyczny model ekonomiczny składa się z pewnej liczby założeń, w których:
a) odrzuca się pewne zjawiska uznane za przypadkowe lub nieistotne;
b) przyjmuje się, że badane zjawiska, przedmioty i osoby mają określone cechy.

Model ekonomiczny jest więc zbiorem założeń tworzącym uproszczony, schematyczny obraz pewnego fragmentu gospodarki, w którym można badać istotne zależności.

11. Jak można sprawdzić teorie ekonomiczne?

Metody sprawdzania teorii:
a) weryfikacja - przez porównanie teorii z wynikami obserwacji empirycznych;
b) falsyfikacja - obalanie tezy przez znalezienie przypadku, w którym hipotetyczne zależności nie zachodzą.

Obecnie w ekonomii przyjmuje się, że teorię można obalić, o ile istnieje od niej lepsza.

II. PROCES GOSPODAROWANIA

1. Jaki jest naturalny cel gospodarczej działalności człowieka?

Naturalnym celem gospodarczej działalności ludzi jest zaspokajanie potrzeb.

2. Co to są potrzeby? Jaka jest ich struktura?

Potrzeba to subiektywne odczuwanie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych warunków lub rzeczy, które człowiek uważa za niezbędne do utrzymania go przy życiu, umożliwienia mu rozwoju, realizowania ról społecznych itp. Cechami potrzeb są indywidualizm i subiektywizm.

Struktura potrzeb człowieka (wg Maslowa):
1) biologiczne,
2) bezpieczeństwa,
3) kontaktów społecznych,
4) uznania,
5) samorealizacji.

3. Jakie środki służą do zaspokajania potrzeb?

Osiągnięcie korzyści wymaga odpowiednich środków materialnych lub pieniężnych. Wszystkie środki służące bezpośrednio lub pośrednio do zaspokajania potrzeb ludzkich w formie rzeczy, usługi lub stanu, nazywamy dobrami.

4. Jaki jest związek między zaspokajaniem potrzeb a dobrami produkcyjnymi?

Zaspokajanie potrzeb to inaczej konsumpcja. Dobra konsumowane określa się jako dobra konsumpcyjne, wytwarza się je z dóbr produkcyjnych.

Poza tym wiele dóbr może mieć jednocześnie charakter konsumpcyjny i produkcyjny.

5. Jakie właściwości mają dobra ekonomiczne?

Dobra ekonomiczne (wytworzone przez człowieka w ograniczonej ilości) mają dwie główne cechy:
a) do ich wytworzenia trzeba użyć pracy ludzkiej oraz innych dóbr ekonomicznych i dóbr pierwotnych;
b) są dobrami rzadkimi (w danym czasie mogą być wytworzone w ograniczonej ilości i przez to tylko częściowo zaspokoić potrzeby).

6. Co stanowi kryterium podziału dóbr na dobra ekonomiczne i dobra wolne?

Kryterium podziału jest tutaj rzadkość i konieczność (lub nie) wytwarzania.

7. Czy wszystkie dobra rzadkie są dobrami ekonomicznymi? Czy wszystkie dobra pierwotne są dobrami wolnymi?

Niektóre dobra pierwotne są dobrami rzadkimi, np. czyste powietrze, piasek pustynny (dla Polaka) itp.

8. Na czym polegają: produkcja, podział, konsumpcja? Jakie są zależności między nimi?

Produkcja to wytwarzanie dóbr i usług.
Podział zajmuje się rozdysponowaniem tych dóbr rzadkich między producentów i konsumentów. Konsumpcja zaś polega na zaspokajaniu ludzkich przy pomocy dóbr i usług.

Bez produkcji nie ma podziału, bez podziału nie ma konsumpcji, a konsumpcja napędza produkcję.

9. Czym są czynniki produkcji? Jakie są ich rodzaje?

Czynniki produkcji to wszystkie dobra pierwotne i ekonomiczne oraz praca stosowane w produkcji do wytwarzania dóbr i usług. Dzielą się na:
a) ziemię - dobra pierwotne, np. surowce mineralne, lasy, wody itp.;
b) pracę - ludzie wraz ze swoją wiedzą, zdolnościami i umiejętnościami;
c) kapitał - ekonomiczne dobra produkcyjne (maszyny, urządzenia, budynki, surowce itp.).

10. Na czym polega zużywanie się poszczególnych czynników produkcji?

Jednorazowe zużywanie się czynników produkcji polega na przekształcaniu w produkt o nowych właściwościach.

Stopniowe zużywanie się czynników produkcji polega na wykorzystaniu danych dóbr kapitałowych w wielu procesach produkcyjnych (stałe wyposażenie, które musi być utrzymywane w sprawności produkcyjnej).

11. Czym różnią się strumienie od zasobów?

Strumień oznacza przepływ określonej ilości wielkości ekonomicznej w ciągu danego czasu przez podmiot gospodarczy lub gospodarkę.

Zasób oznacza ilościowy stan wielkości ekonomicznej w danym punkcie czasu.

12. Na czym polega suwerenność konsumenta?

Suwerenność konsumenta wyraża się w swobodzie dokonywania wyborów, wpływających na jak najlepsze zaspokojenie jego potrzeb.

13. Wymień podstawowe podmioty gospodarcze. Jaka jest wspólna cecha podmiotów gospodarczych?

Podmiot gospodarczy to podstawowa jednostka ekonomiczna podejmująca autonomiczne decyzje o zastosowaniu dóbr rzadkich, będących jej własnością. Główne podmioty gospodarcze to: konsument, nabywca, producent, sprzedawca (uogólnia się je jako gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa). Ich wspólną cechą jest podejmowanie wyborów dotyczących posiadanych dóbr.

14. Jakie są zależności między gospodarstwem domowym a przedsiębiorstwem?

Gospodarstwo domowe dostarcza przedsiębiorstwom czynników produkcji: kapitału pieniężnego, pracy, a także ziemi.

Przedsiębiorstwa dostarczają gospodarstwom domowym środków do zaspokajania ich potrzeb: dóbr i usług oraz wynagrodzenia za dostarczone czynniki produkcji.

15. Scharakteryzuj prawa własności. Jakie są cechy własności prywatnej?

Kompletny zestaw praw własności obejmuje:
a) prawo do użytkowania i zużywania przedmiotu własności;
b) prawo do zawłaszczenia dochodów osiągniętych dzięki wykorzystaniu przedmiotu własności;
c) prawo określania przeznaczenia dochodów z własności;
d) prawo zaniechania użytkowania;
e) prawo przekazania swoich praw własności innym osobom.

Główne cechy własności prywatnej to:
- ograniczenie pewnych praw własności;
- kompletność praw własności;
- wyłączność (lub rozproszenie) praw własności;
- cel wykorzystania praw własności.

16. Na czym polega kontrakt między podmiotami gospodarczymi?

Celem kontraktu jest przeniesienie praw własności z jednej osoby na drugą.

17. Jaka jest podstawowa różnica pomiędzy dobrami prywatnymi a dobrami publicznymi?

Prawo do użytkowania dobra prywatnego ma tylko właściciel, a z użytkowania dobra publicznego nikogo nie można wyłączyć.

III. GOSPODAROWANIE JAKO PROCES DOKONYWANIA WYBORÓW

1. Jakie podstawowe decyzje podejmują konsumenci i producenci? Jaka jest zależność między tymi decyzjami?

Konsumenci decydują o tym, jakie dobra konsumpcyjne, w jakiej ilości i od kogo nabywać, a producenci - co, ile, jak i dla kogo produkować.

Zależność między tymi decyzjami wynika z faktu, że producenci muszą brać pod uwagę wybory konsumentów.

2. Na czym polega statyczna, a na czym dynamiczna analiza decyzji ekonomicznych?

Statyczna analiza decyzji ekonomicznych opiera się na założeniu, że danym czasie pewne czynniki są stałe. W przypadku producenta mówi się wtedy o stałych i zmiennych czynnikach produkcji oraz o decydowaniu ile i czego produkować.

W analizie dynamicznej wszystkie czynniki są zmienne, a do decyzji dochodzi pytanie jak produkować.

3. Jakie zależności występują między czynnikami produkcji?

Czynniki produkcji mogą być komplementarne (uzupełniają się w celu spełnienia określonej funkcji) lub substytucyjne (można je sobą zastępować).

4. Jak obliczamy produkt marginalny?

Produkt marginalny obliczamy jako stosunek przyrostu całkowitego produktu do odpowiedniego przyrostu zmiennego czynnika produkcji:

.

5. Jak zmienia się produkt marginalny w wyniku zwiększania nakładu zmiennego czynnika produkcji?

Produkt marginalny (po przekroczeniu pewnego nakładu początkowego) maleje wraz ze wzrostem nakładu jednego czynnika produkcji (przy stałej ilości innych czynników i niezmiennej technice produkcji).

6. Wyjaśnij prawo malejącego produktu marginalnego.

Zmniejszanie się produktu marginalnego wynika z tego, że przy powiększaniu nakładu jednego czynnika produkcji, stosunek stałych czynników do niego stale się zmniejsza.

7. W jaki sposób buduje się granicę możliwości produkcyjnych?

Wyznaczają ją alternatywne kombinacje dwóch dóbr, które można wytworzyć w przedsiębiorstwie w danym czasie, jeśli wykorzystuje się do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane czynniki produkcji.

8. Wyjaśnij, dlaczego granica możliwości produkcyjnych jest wklęsła względem początku układu współrzędnych?

Wklęsłość granicy możliwości produkcyjnych jest przejawem kosztu alternatywnego rosnącego przy każdej kolejnej zmianie zastosowania czynników produkcji (w celu uzyskania dodatkowych ilości jednego dobra trzeba poświęcać kolejno coraz większe ilości dobra drugiego).

9. Co oznacza punkt na granicy możliwości produkcyjnych, wewnątrz granicy możliwości produkcyjnych, na zewnątrz granicy możliwości produkcyjnych?

Na granicy możliwości produkcyjnych znajdują się punkty oznaczające wykorzystanie w całości i w najlepszy sposób posiadanych czynników. Wewnątrz granicy możliwości produkcyjnych znajdują się kombinacje dóbr, które można wytworzyć przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji (bezrobocie czynnika, nieefektywność wykorzystania). Na zewnątrz granicy możliwości produkcyjnych znajdują się kombinacje, których producent uzyskać nie jest w stanie w danym czasie.

10. Co oznacza przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych?

Przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych jest przejawem zmian w procesie produkcyjnym. Przesunięcie w prawo świadczy albo o innowacjach technicznych, albo o zwiększeniu zasobów czynników produkcji i oznacza relatywne zmniejszenie rzadkości produkowanego dobra.

Przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych w lewo oznacza zmniejszenie produkcyjnych możliwości przedsiębiorstwa w wyniku zdarzeń takich jak wojna, kataklizmy, czy nieutrzymywania urządzeń w sprawności.

11. Czy postęp technologiczny może sprzyjać zmniejszeniu znaczenia problemu rzadkości?

Postęp technologiczny przyczynia się do zwiększenia możliwości produkcyjnych, co z kolei czyni produkowane dobro relatywnie mniej rzadkim.

12. Jakie korzyści powoduje powiększanie skali produkcji?

Możliwe są trzy rodzaje korzyści skali:
a) stałe - produkcja rośnie w tym samym stopniu co nakłady;
b) rosnące - produkcja rośnie w większym stopniu niż nakłady;
c) malejące - produkcja rośnie w mniejszym stopniu niż nakłady.

IV. METODY DOKONYWANIA WYBORÓW EKONOMICZNYCH

1. Jak jest podstawowa, wspólna dla wszystkich podmiotów gospodarczych właściwość wyborów ekonomicznych? Co jest przyczyną tej właściwości?

Podstawowa właściwość wyborów ekonomicznych mówi o tym, że każdy wybór przynoszący korzyści wymaga poniesienia nakładów i rezygnacji z innych możliwości.

Wynika ona z faktu gospodarowania w warunkach posiadania rzadkich zasobów.

2. Na czym polega dokonywanie wyborów w gospodarce tradycyjnej, nakazowej, rynkowej?

Pytanie	Gospodarka tradycyjna	Gospodarka nakazowa	Gospodarka rynkowa
Jak są określane cele?	przez zwyczaj, tradycję, moralność itp.	odgórnie (klasa rządząca)	racjonalnie
Jak są ustalane środki realizacji celów?	przez zbiorowe doświadczenie, oceniające środki metodą prób i błędów	odgórnie (klasa rządząca)	w myśl zasady maksymalizacji funkcji celu
Jakie są ograniczenia działalności osób gospodarujących?	tradycja ogranicza pole wyborów do metod sprawdzonych	wykonują decyzje pod groźbą przemocy i przymusu	ich wybory ograniczają jedynie prawa rynku

3. Czy twierdzenie, że rynek stwarza przymus dla podmiotów gospodarczych, jest prawdziwe?

Uznając za przymus presję jednych osób na drugie w celu wymuszenia określonego zachowania, nie możemy stwierdzić, że rynek stwarza przymus. Po prostu rynek podlega pewnym prawom i koniecznością ekonomicznym, do których chcąc nie chcąc podmioty gospodarcze muszą się stosować.

4. Na czym polega racjonalność działania? Na czym polega racjonalność działania gospodarczego?

Racjonalność polega na wykorzystaniu zasad poprawnego myślenia i skutecznego działania dla osiągnięcia preferowanego celu. W gospodarowaniu oznacza to takie działania, które przy danym nakładzie środków pozwalają osiągnąć w maksymalnym stopniu cel lub odwrotnie: przy założonym stopniu osiągnięcia celu pozwalają użyć minimalnego nakładu środków.

5. Czym różni się racjonalność proceduralna od racjonalności rzeczowej?

Jeżeli działanie gospodarcze posiada następujące cechy:
a) prawdziwa i pełna wiedza oraz informacje dotyczące przedsięwzięcia;
b) logiczne rozumowanie i wykorzystanie wiedzy;
c) umiejętność realizacji decyzji;
to określamy je jako rzeczowo racjonalne.

Jeśli informacje i wiedza są niepełne a logika wnioskowania została zachowana, mówimy o racjonalności proceduralnej.

6. Sformułuj w języku matematycznym problem ograniczonej maksymalizacji celu podmiotu gospodarczego.

Zadaniem podmiotu gospodarczego jest maksymalizacja pewnej funkcji celu
, gdzie zmienne x wyrażają nakłady środków potrzebne do osiągnięcia celu. Jak wiadomo podmiot gospodarczy dysponuje ograniczonymi nakładami środków:
, które z założenia są wartościami nieujemnymi (warunek brzegowy):
, gdzie (i = 1, 2, ..., n). W związku z powyższym maksymalizacja funkcji celu polegać będzie na znalezieniu maksimum warunkowego tej funkcji.

7. Dlaczego mikroekonomia nie zajmuje się wyborami w sytuacji liniowego przebiegu funkcji celu oraz funkcji kosztów?

W takim przypadku decyzje mogą być tylko dwie: przestać produkować lub produkować coraz więcej. Liniowość zaprzeczałaby rzadkości dóbr.

8. Uzasadnij warunek maksymalizacji nadwyżki korzyści nad kosztami poniesionymi w celu uzyskania korzyści, gdy funkcja celu jest nieliniowa.

Warunkiem maksymalizacji nadwyżki korzyści nad kosztami jest maksimum TB - TC. Jeżeli różnicę tę potraktujemy jako funkcję nieliniową (wynika to z nieliniowości funkcji TB i TC) to maksimum znajdować się będzie w punkcie, w którym pierwsza pochodna przyjmie wartość zero, więc:

.

Zatem maksymalizacja nadwyżki korzyści nad kosztami występuje w punkcie przecięcia linii marginalnego kosztu i marginalnej korzyści.

V. RYNEK I GOSPODARKA RYNKOWA

1. Jaka jest zasadnicza różnica między gospodarką naturalną a gospodarką rynkową?

Zasadnicza różnica polega na specjalizacji działalności gospodarczej i wyodrębnieniu się gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.

2. Dlaczego współczesna gospodarka jest oparta na podziale i specjalizacji pracy?

Specjalizacja czyni gospodarowanie efektywniejszym, wykorzystując różnice w umiejętnościach poszczególnych ludzi w celu uzyskania rosnących korzyści skali. Człowiek mający predyspozycje do danej działalności rezygnuje z innych, gdyż ponosi w nich wyższe koszty alternatywne. Posiadane zasoby pracy i kapitału stosuje więc w tych dziedzinach gospodarowania, w których osiąga wyższe korzyści marginalne.

3. Dlaczego podmioty gospodarcze przeprowadzają wymianę dóbr i usług?

Wymiana jest skutkiem specjalizacji i podziału i służy alokacji dóbr zgodnej z zapotrzebowaniem na nie. W sensie subiektywnym wymiana dochodzi do skutku, ponieważ obie strony wymieniają to, co jest dla nich mniej korzystne, na to, co przynosi im większe korzyści.

Zrealizowanie wymiany polega na przeniesieniu wszelkich praw własności do danego towaru od osoby sprzedawcy do osoby nabywcy w zamian za dobrowolnie ustalony ekwiwalent tego towaru, będący własnością nabywcy.

4. Co to jest rynek i jakie rodzaje rynków można wyróżnić w gospodarce?

Rynek to ogół transakcji kupna i sprzedaży towarów, dokonujących się w sposób dobrowolny i ciągły, w których wyniku określone zostają ceny oraz ilości nabywanych i sprzedawanych dóbr. Jest to również forma nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi.

Rynki można podzielić ze względu na rodzaj towarów (rynek pracy, rynek ziemi itp.), ze względu na zakres przestrzenny transakcji (rynki lokalne i światowe), ze względu na stopień legalności (rynki białe, szare i czarne).

5. W jaki sposób rynek koordynuje, za pośrednictwem systemu cen, działalność podmiotów gospodarczych?

Rynek koordynuje działalność podmiotów gospodarczych za pomocą mechanizmu rynkowego. Mechanizm rynkowy za pośrednictwem systemu cen (relatywnych) dostarcza podmiotom gospodarczym informacje o stopniu rzadkości dóbr. Informacje te podmioty ekonomiczne przetwarzają wg zasady racjonalności i kierując się własnymi korzyściami podejmują masowe decyzje o zmianie (lub nie) zakupów. Dzieje się to poprzez rozwiązanie czterech podstawowych problemów ekonomicznych: co?, ile? (decydują o tym wybory konsumentów), jak? (decyduje o tym konkurencja pomiędzy producentami), dla kogo? (decydują o tym dochody i preferencje konsumentów).

6. Co głosi doktryna “niewidzialnej ręki”?

Doktryna ta mówi o tym, że mechanizm rynkowy rozdziela zyski i straty w taki sposób, by podejmowane indywidualne decyzje w skali gospodarki koordynowały się, powodując ład ekonomiczny. Powoduje to, że jednostki, dążąc do własnych korzyści, działają również dla dobra publicznego, nie zdając sobie nawet z tego sprawy.

7. Omów model czystej gospodarki rynkowej. W jakim celu został on skonstruowany?

Model czystej gospodarki rynkowej:
1) Na rynku działają tylko gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa w rolach nabywców i sprzedawców.
2) Podmioty te spotykają się na rynku dóbr konsumpcyjnych i rynku czynników produkcji.
3) Podmioty działają na rynku doskonałej konkurencji:   
a) poszczególni uczestnicy nie mają wpływu na ceny;  
b) rynek jest przejrzysty;  
c) istnieje swoboda zawierania transakcji;  
d) istnieje swoboda wejścia i wyjścia.
4) Producenci i konsumenci dążą do ograniczonej maksymalizacji swoich korzyści.
5) Decyzje konsumentów są suwerenne i zależą od preferencji oraz cen relatywnych.
6) Decyzje producentów kształtują się w zależności od zasobów produkcyjnych i cen relatywnych.
7) Ceny to jedyne zewnętrzne informacje dla podmiotów gospodarczych.
8) Więzi między uczestnikami rynku dotyczą jedynie transakcji kupna-sprzedaży.
9) Przepływom towarów i pieniądza odpowiada przekazanie praw własności.
10) Strumienie pieniądza i towarów są równoważone za pośrednictwem cen (integralność przepływów pieniądza i towarów pomiędzy poszczególnymi rynkami).

Powyższy model został skonstruowany w celach badawczych.

8. Na czym polega zasadnicza różnica między gospodarką rynkową w ujęciu modelowym a współcześnie działającymi gospodarkami noszącymi miano rynkowych?

Współczesne gospodarki rynkowe mają charakter mieszany. Oznacza to, że mechanizm rynkowy jest zastępowany, uzupełniany i korygowany przez państwo poprzez gwarantowanie przestrzegania reguł gry rynkowej, popieranie wolnej konkurencji, dokonywanie redystrybucji dochodów, działania na rzecz stabilizacji gospodarczej itp.

VI. PRAWO POPYTU I PRAWO PODAŻY

1. Co to jest popyt?

Popyt to zainteresowanie danym dobrem (ilość nabywana) przy danej jego cenie ceteris paribus i w danym czasie. Na popyt wpływają także czynniki niecenowe.

2. Jakie czynniki determinują popyt konsumenta na dane dobro?

Głównym czynnikiem determinującym popyt jest cena danego dobra. Na popyt na dane dobro wpływają również ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych, dochód konsumenta, gusty konsumentów i inne czynniki.

3. Jak zilustrujemy zmianę ilości nabywanej dobra spowodowaną: a) zmianą ceny danego dobra, b) oddziaływaniem czynników niecenowych?

Zmianę ilości nabywanej dobra pod wpływem zmiany jego ceny ilustruje przesunięcie wzdłuż krzywej popytu. Czynniki niecenowe powodują przesunięcie całej krzywej popytu.

4. Jaką prawidłowość ilustruje krzywa popytu i co uzasadnia jej kształt?

Krzywa popytu ilustruje prawo popytu mówiące o tym, że w miarę wzrostu ceny ilość nabywana danego dobra zmniejsza się ceteris paribus i odwrotnie.

5. Co oznaczają pojęcia efekt Veblena, efekt snobizmu, efekt owczego pędu?

Efekt Veblena (efekt prestiżowy) polega na tym, że niektóre gospodarstwa domowe nabywają tym większe ilości danego dobra, im jest ono droższe. Korzyść konsumpcyjna polega wówczas na demonstrowaniu swoich możliwości konsumpcyjnych.

Efekt snobizmu polega na tym, że niektóre gospodarstwa domowe mniej cenią te dobra, które konsumują inni, a zatem nabywają ich mniej lub w ogóle ich nie kupują.

Efekt owczego pędu polega na tym, że pewne gospodarstwa domowe tym wyżej cenią pewne dobra i tym więcej ich nabywają, im bardziej je cenią i więcej ich nabywają inne gospodarstwa domowe (np. moda).

6. Jaki jest związek między popytem indywidualnym a popytem rynkowym?

Popyt rynkowy jest sumą popytów indywidualnych wszystkich nabywców występujących na rynku.

7. Co to jest podaż?

Podaż to ilość dobra oferowanego na sprzedaż w danym czasie, uzależniona od czynników cenowych i niecenowych.

8. Jakie czynniki kształtują podaż określonego dobra?

Podstawowym czynnikiem jest cena danego dobra. Do czynników niecenowych należą: ceny czynników produkcji, poziom techniczny produkcji i inne.

9. Jak ilustrujemy zmianę ilości dobra oferowanego na sprzedaż, spowodowaną: a) zmianą ceny tego dobra, b) oddziaływaniem czynników niecenowych?

Zmiana ceny danego dobra powoduje przesunięcie wzdłuż jego krzywej podaży, a zmiany czynników niecenowych powodują przesunięcie całej krzywej podaży.

10. Jaką prawidłowość ilustruje krzywa podaży i co uzasadnia jej kształt?

Krzywa podaży ilustruje prawo podaży, mówiące o tym, że wraz ze wzrostem ceny danego dobra ceteris paribus rośnie ilość oferowana tego dobra i odwrotnie.

11. Co to jest typowa krzywa popytu i typowa krzywa podaży?

Typowe krzywe popytu i podaży odpowiadają prawom popytu i podaży. Wiadomo jednak, że w każdej regule istnieją wyjątki. Niektóre dobra mają to do siebie, że ich ilość nabywana i oferowana zmieniają się pod wpływem ceny inaczej niż mówi o tym prawo popytu i podaży. Wyznaczone dla nich krzywe popytu i podaży będą miały zatem nachylenie dość nietypowe.

VII. RÓWNOWAGA RYNKOWA

1. Jak interpretujemy równowagę rynkową na rynku danego dobra?

Równowagę rynkową na rynku danego dobra interpretuje się jako punkt przecięcia krzywych popytu i podaży tego dobra - wyznaczający jedyną możliwą cenę - przy której ilość nabyta będzie równa ilości oferowanej na sprzedaż.

2. W jaki sposób L. Walras wyjaśnia działanie mechanizmu równoważenia rynku?

U Walrasa zmiany cen spowodowane są różnicami pomiędzy ilością nabywaną i oferowaną na rynku. Jeżeli Q_D - Q_S < 0 Ţ PŻ (nadwyżka), a jeżeli Q_D - Q_S > 0 Ţ P­ (niedobór). Punkt równowagi: P_D = P_S.

3. W jaki sposób A. Marshall uzasadnia kształtowanie się równowagi rynkowej?

Marshall uzależnia ilość oferowaną na rynku od rynkowej ceny danego dobra. Jeżeli P_D - P_S > 0 to Q_{S rośnie} (producenci zachęceni zyskiem będą produkować więcej), a jeżeli P_D - P_S < 0 to Q_{S maleje} (strata zmusi sprzedawców i producentów do zmniejszenia oferty). Następuje tutaj wyrównywanie się korzyści nabywców i sprzedawców. Punkt równowagi: Q_D = Q_S.

4. Co oznacza stabilność rynku?

Stabilność rynku oznacza, że jest on w stanie powracać do równowagi bez względu na to, jakie początkowe wartości miały jego zmienne.

5. Jaki jest warunek stabilności rynku L. Walrasa, jaki zaś A. Marshalla? (patrz: 3.)

6. W jakich formach działa mechanizm równoważenia rynku w praktyce?

Wyraźnie widać go na giełdach i przy zastosowaniu zasady rekontraktu. Po zebraniu ofert sprzedaży i kupna dokonuje się wtedy ustalenia nowej ceny równowagi.

7. Co może spowodować “wytrącenie” rynku ze stanu równowagi i jaki mechanizm umożliwia stabilizację rynku?

Rynek może zostać wytrącony z równowagi zmianą któregokolwiek z niecenowych czynników podaży lub popytu, zmieniającą położenie tych krzywych. Stablizację umożliwia mechanizm równowagi rynkowej wyjaśniony przez Walrasa (Q_D - Q_S) i Marshalla (P_D - P_S).

8. Jakie są założenia modelu pajęczyny?

Najważniejszym założeniem w tym modelu jest stwierdzenie, że nabywcy reagują w tym samym okresie, w którym następuje zmiana sytuacji rynkowej, sprzedawcy zaś reagują z opóźnieniem (dostosowanie ekstrapolacyjne). Zakłada się również, że krzywe popytu i podaży mają charakter liniowy oraz że wcześniej rynek został wytrącony ze stanu równowagi.

9. Jakie rodzaje wahań cen i ilości na rynku możemy zilustrować za pomocą modelu pajęczyny?

Za pomocą modelu pajęczyny możemy zilustrować trzy rodzaje wahań cen i ilości:
a) oscylacje tłumione (rynek wraca do stanu równowagi);
b) oscylacje stałe (wahania na rynku mają charakter ciągły i cykliczny);
c) oscylacje wybuchowe (rynek jest niestabilny, a amplituda wahań wzrasta).

10. Jaki jest warunek stabilności rynku w modelu pajęczyny?

W modelu pajęczyny rynek jest stabilny tylko wtedy, gdy absolutna wartość stosunku nachylenia linii popytu do nachylenia linii podaży jest większa od jedności (bezwzględna wartość nachylenia popytu jest większa od bezwzględnej wartości nachylenia linii podaży).

11. Jaką rolę na charakteryzującym się występowaniem wahań cyklicznych rynku odgrywają spekulanci?

Racjonalne spekulacje wywołują niekiedy względną stabilizację ceny i podaży (wyrównują cykle rynkowe).

VIII. ELASTYCZNOŚĆ POPYTU I PODAŻY

1. Jaki jest cel mierzenia elastyczności funkcji?

Elastyczność mierzy się w celu badania wpływu zmiany różnych czynników na funkcję. Elastyczność służy zatem do mierzenia reakcji zmiennej zależnej y na zmianę jednej ze zmiennych niezależnych.

2. W jakich jednostkach miary wyrażamy łukową elastyczność funkcji?

Elastyczność jest wielkością niemianowaną, ale możemy wyrazić ją w procentach. Będzie nam wtedy mówiła o ile procent zmieniła się zmienna zależna y, gdy zmienna niezależna zmieniła się o 1%.

3. Jakie znasz miary elastyczności popytu? Jaki jest cel ich wyznaczania i jakie wartości może przyjmować każda z nich?

Wyróżnia się trzy miary elastyczności popytu:

a)elastyczność cenową - mówi o wpływie zmian ceny na ilość nabywaną danego dobra i przyjmuje wartości w przedziale [- nieskończoność, 0];

b) elastyczność mieszaną - mówi o wpływie zmiany ceny dóbr zależnych na ilość nabywaną danego dobra i przyjmuje wartości w przedziale [- nieskończoność, nieskończoność];

c) elastyczność dochodową - mówi o wpływie zmiany dochodu nabywcy na ilość nabywaną danego dobra i przyjmuje wartości w przedziale [- nieskończoność, nieskończoność].

4. Jak mierzymy punktową elastyczność popytu?

,

.

5. Dlaczego na ogół stosuje się bezwzględną wartość elastyczności cenowej popytu?

Wartość bezwzględna cenowej elastyczności popytu pomaga uniknąć wartości ujemnych, co odpowiada potocznym wyrażeniom o większej lub mniejszej elastyczności oraz ułatwia wszelkie porównania z cenową elastycznością podaży.

6. Jaki związek występuje między elastycznością cenową popytu a przychodami producentów?

zmiana ceny	e = 1	e > 1	e < 1
	zmiana TR = 0	zmiana TR < 0	zmiana TR > 0
	zmiana TR = 0	zmiana TR > 0	zmiana TR < 0

7. Jaka jest różnica między elastycznością łukową a elastycznością punktową?

Elastyczność łukowa, dotycząca nieciągłych zmian i obliczana na podstawie tabeli popytu (podaży), odnosi się do pewnego odcinka krzywej popytu (podaży). Elastyczność punktowa, dotycząca zmian ciągłych i obliczana geometrycznie z krzywej popytu (podaży), odnosi się do poszczególnych punktów krzywej.

8. Czy elastyczność funkcji popytu w danym punkcie może być utożsamiana z wartością nachylenia krzywej (linii) popytu w tym punkcie?

Elastyczność funkcji nie jest równa wartości jej nachylenia, ale w niektórych przypadkach (np. model pajęczyny) może być z nią utożsamiana, bowiem:

.

W modelu pajęczyny ważny jest stosunek elastyczności dwóch krzywych w punkcie wspólnym, widać więc, że można go zastąpić stosunkiem ich nachylenia.

9. Od czego zależy wartość elastyczności cenowej popytu na dane dobro?

Czynniki wpływające na wartość elastyczności cenowej popytu:
a) stopień substytucyjności dobra - im więcej substytutów danego dobra tym większa elastyczność jego popytu;
b) rodzaj dóbr - popyt na dobra podstawowe jest mniej elastyczny niż na dobra luksusowe;
c) znaczenie dobra dla konsumenta - popyt na dobro o dużym udziale w budżecie jest stosunkowo elastyczny;
d) poziom ceny towaru - im wyższy poziom ceny, tym elastyczność jest większa;
e) czas trwania ceny - im dłużej utrzymuje się zmiana ceny, tym elastyczność cenowa dobra będzie ceteris paribus większa.

10. Jak mierzymy punktową i łukową elastyczność cenową podaży? Jakie wartości może przyjmować współczynnik elastyczności cenowej podaży?

Ponieważ zmiany ceny i ilości oferowanej na sprzedaż są jednokierunkowe, elastyczność podaży przyjmuje wartości dodatnie.

Elastyczność łukową podaży mierzymy arytmetycznie:
.

Elastyczność punktową podaży mierzymy geometrycznie:
.

11. Od czego zależy wartość elastyczności cenowej podaży?

Elastyczność cenowa podaży zależy od rodzaju towaru (dzieła sztuki, bogactwa naturalne, ziemia itp. charakteryzują się doskonałą nieelastycznością) oraz od czasu obserwacji podaży.

12. Porównaj elastyczność cenową podaży w okresie infrakrótkim, krótkim i długim?

W okresie infrakrótkim podaż jest stała, więc elastyczność wynosi 0. W okresie krótkim elastyczność jest względnie nieduża (podaż może wzrosnąć w granicach stałego potencjału produkcyjnego). W okresie długim elastyczność podaży jest stosunkowo duża.

Im podaż jest bardziej elastyczna, tym wahania ceny równowagi są coraz mniejsze (nie wzrasta, a w skrajnych przypadkach nawet maleje).

IX. ZASTOSOWANIE TEORII RYNKU

1. Czy znajomość praw rynku może przynieść korzyści mikropodmiotom gospodarczym?

Znajomość praw rynku przynosi korzyści mikropodmiotom gospodarczym. Najbardziej jest to widoczne na rynku konkurencji niedoskonałej, gdzie mogą one do pewnego stopnia wpływać na cenę i wielkość oferty rynkowej.

2. W jakim celu państwo może korzystać ze znajomości praw rynku?

Znajomość praw rynku umożliwia państwu korygowanie lub uzupełnianie mechanizmu rynkowego przez regulację cen i redystrybucję dochodów.

3. W jaki sposób państwo kształtowało ceny dóbr w gospodarce centralnie planowanej?

W gospodarce centralnie planowanej państwo kształtowało ceny (nie biorąc pod uwagę popytu i podaży) zazwyczaj poniżej poziomu równowagi. Aby likwidować niedobory stosowano przymus, regulowano ceny czynników produkcji, dotowano przedsiębiorstwa i wprowadzano reglamentację.

4. Czy liberalizacja cen w Polsce była niezbędna?

Liberalizacja cen była konieczna w celu uzdrowienia rynku, co przejawiało się głównie w zniknięciu niedoboru podaży (zlikwidowało to kolejki, czarny rynek itp.). Liberalizacja odbywała sie stopniowo, by nie spowodować gwałtownego wzrostu cen.

5. Rynki których dóbr są zwykle regulowane przez państwo w rozwiniętej gospodarce rynkowej?

Najczęściej reguluje się rynki produktów rolniczych, które charakteryzują się dużymi wahaniami cen (producenci działają z opuźnieniem). Reguluje się również rynki przemysłu zbrojeniowego (popyt wytwarzany jest tylko przez państwo).

6. Jakimi metodami państwo może wpływać na kształtowanie cen określonych dóbr w warunkach gospodarki rynkowej?

Do wyboru są dwie podstawowe metody:

a) wywieranie wpływu na ceny przez oddziaływanie na popyt i podaż (zamówienia rządowe, zapasy buforowe, dotacje, podatki);
b) bezpośrednie ustalanie cen (ceny maksymalne i minimalne).

7. W jakim celu państwo ustala cenę minimalną na określony produkt i jakie skutki może to wywołać?

Ceny minimalne ustala się, aby zapewnić producentom odpowiednio wysokie dochody umożliwiające późniejsze inwestycje itp. Najczęściej powoduje to nadwyżki danego dobra na rynku.

8. W jakim celu państwo ustala cenę maksymalną na określone dobra i jakie mogą być tego skutki ekonomiczne?

Ceny maksymalne ustala się, aby uczynić dane dobro bardziej przystępnym dla nabywców. Najczęściej powoduje to niedobór podaży i pogorszenie jakości dobra.

9. Jakie argumenty przemawiają za kontrolowaniem cen określonych dóbr przez państwo, jakie zaś przeciw?

Głównym argumentem przemawiającym za kontrolowaniem cen przez państwo jest zwiększanie dobrobytu przez czynienie niektórych dóbr bardziej przystępnymi z jednej strony i zapewnianiem producentom odpowiednich zysków z drugiej strony.

Silna ingerencja w rynek kosztuje jednak państwo bardzo dużo, jak również nierzadko powoduje negatywne zjawiska w sferze jakości dóbr i usług oraz inwestycji w branżach.

10. Jaki wpływ na równowagę rynkową wywiera opodatkowanie sprzedaży i dotowanie producentów?

Podatek od sprzedaży podwyższa cenę równowagi, obniża oferowaną i nabywaną ilość dobra i w zależności od elastyczności popytu zwiększa lub zmniejsza zyski producentów. W długim okresie podatek powoduje straty wynikające ze zmniejszonej produkcji, co powoduje zmniejszenie poziomu inwestycji.

Dotacja obniża cenę rynkową, przez co zwiększa się ilość dobra oferowana i nabywana na rynku.

11. Od czego zależy rozdział podatku i dotacji między sprzedawców i nabywców?

Jeżeli elastyczność podaży i popytu mają tę samą wartość, zarówno dotacja jak i podatek zostaną rozłożone po równo na sprzedawców i nabywców.

Cały ciężar podatku (ewentualnie całą dotację) ponosi nabywca, kiedy podaż jest doskonale elastyczna lub popyt doskonale nieelastyczny.

X. TEORIA UŻYTECZNOŚCI

1. Na jakich założeniach oparta jest kardynalna teoria użyteczności?

Kardynalna teoria użyteczności opiera się na założeniu, że każdy konsument posiada w danym czasie określony dochód pieniężny i stoi przed wyborem, ile wydać pieniędzy na poszczególne dobra, z których każde przynosi mu pewną całkowitą użyteczność, aby uzyskać maksymalną użyteczność z całego koszyka dóbr. Wynika z tego, że celem konsumenta jest uzyskanie ograniczonej przez jego dochód maksymalizacji użyteczności z konsumpcji wybranego koszyka dóbr i usług.

2. Jaka jest zależność między użytecznością całkowitą a użytecznością marginalną osiąganą z konsumpcji danego dobra?

Użyteczność całkowita wzrasta coraz wolniej w miarę stałego wzrostu ilości konsumowanego dobra, w związku z czym użyteczność marginalna maleje w miarę wzrostu konsumpcji tego dobra:

.

3. Jak uzasadnia się typowy przebieg krzywej popytu w teorii użyteczności kardynalnej?

Typowy przebieg krzywej popytu wyjaśnia się za pomocą stosunku użyteczności marginalnej danego do jego ceny, który to stosunek maleje wraz ze wzrostem ceny, w związku z czym jego utrzymanie na niezmienionym poziomie wymaga zmniejszenia ilości nabywanej:

.

4. Jak interpretujemy stan równowagi konsumenta w ramach kardynalnej teorii użyteczności?

Warunek równowagi konsumenta w kardynalnej teorii użyteczności wyraża II prawo Gossena, mówiące o wyrównywaniu się użyteczności marginalnych na jednostkę pieniądza dóbr znajdujących się w koszyku konsumenta:

.

Gdyby marginalna użyteczność na jednostkę pieniądza nie była równa dla różnych dóbr, konsument mógłby zwiększyć osiąganą przez siebie użyteczność całkowitą przeznaczając więcej pieniędzy na zakup dobra dającego większą użyteczność na jednostkę pieniądza. Konsument nie dokonuje takich zmian w koszyku jeśli marginalne użyteczności na jednostkę pieniądza są równe (koszyk optymalny).

Równowaga konsumenta oznacza zatem, że wybrał on taki koszyk dóbr, który przy danym poziomie dochodów i cen ma dla niego największą (maksymalną) użyteczność.

5. Co to jest nadwyżka konsumenta?

Nadwyżka konsumenta to korzyść netto, jaką konsument uzyskuje z nabycia danego dobra. Oblicza się ją jako różnicę między użytecznością całkowitą osiąganą z danej ilości dobra X, a wydatkiem poniesionym na zakupienie tej ilości dobra X.

6. Jak zmienia się nadwyżka konsumenta wraz ze zmianą ceny danego dobra ceteris paribus?

Im wyższa cena ceteris paribus, tym mniejsza nadwyżka konsumenta (przy typowej krzywej popytu).

7. Na czym polega paradoks wartości?

Paradoks wartości polega na tym, że bardziej użyteczna dla człowieka woda osiąga na rynku niższą cenę, niż na przykład diamenty. Oznacza to, że popyt i podaż wody przecinają się przy cenie niskiej, a popyt i podaż diamentów przy cenie wysokiej. Wynika to z faktu, że użyteczność marginalna ostatniej kupowanej jednostki wody jest znacznie stosunkowo niska, a użyteczność marginalna ostatniej kupowanej jednostki diamentów jest stosunkowo duża. Wiąże się to z większą rzadkością diamentów.

XI. TEORIA UŻYTECZNOŚCI - 2 (OPTIMUM KONSUMENTA)

1. Jaka jest podstawowa różnica między założeniami kardynalnej i ordynalnej teorii użyteczności?

Podstawowa różnica dotyczy tego, że w kardynalnej teorii użyteczności próbuje się mierzyć użyteczność w sposób dość obiektywny, a w ordynalnej teorii użyteczności rezygnuje się z tego zabiegu opierając się na porządkowaniu subiektywnych preferencji konsumenta.

2. Jakie właściwości mają preferencje konsumenta?

Preferencje konsumenta są spójne (kompletne) i przechodnie (zgodne).

3. Jakie właściwości ma krzywa obojętności?

Krzywa obojętności łączy takie kombinacje dwóch dóbr, które są tak samo preferowane przez konsumenta. Jest wypukła względem początku układu współrzędnych, co świadczy o jej ujemnym nachyleniu wynikającym z faktu, że jeśli wzrasta w koszyku ilość dobra X, to musi maleć ilość dobra Y (warunek jednakowej preferencji koszyków).

Krzywe obojętności oddalające się w prawo od układu współrzędnych wyznaczają koszyki dóbr bardziej preferowane przez konsumenta.

Krzywe obojętności nie mogą się przecinać.

4. Jakie zjawisko ilustruje malejąca marginalna stopa substytucji?

Malejąca marginalna stopa substytucji mówi o tym, że w miarę zwiększania konsumpcji dobra X konsument jest skłonny rezygnować z coraz mniejszej ilości dobra Y, aby utrzymać ten sam poziom użyteczności.

5. Porównaj kształt krzywej obojętności dla dóbr substytucyjnych, doskonale substytucyjnych, doskonale komplementarnych.

Krzywa obojętności dla dóbr substytucyjnych jest wypukła względem początku układu współrzędnych (malejąca marginalna stopa substytucji), dla dóbr doskonale substytucyjnych krzywa obojętności przyjmuje kształt linii o stałym nachyleniu (marginalna stopa substytucji jest stała), a dla dóbr komplementarnych krzywa obojętności ma kształt litery L (marginalna stopa substytucji wynosi zero).

6. Jak interpretuje się substytucyjność i komplementarność dóbr w teorii użyteczności?

Substytucyjność w teorii użyteczności oznacza, że dwa dobra zapewniają niezależnie od siebie tę samą użyteczność, więc dla konsumenta będzie obojętne, które konsumuje.

Komplementarność oznacza, że dwa dobra są użyteczne dla konsumenta jedynie razem i to w stałej proporcji, tzn. zwiększanie ilości tylko jednego z nich nie zwiększa użyteczności całkowitej.

7. Jakie czynniki ograniczają decyzje konsumenta dotyczące zakupów dóbr?

Głównym czynnikiem ograniczającym decyzje konsumenta jest jego dochód pozostający w ścisłym związku z cenami dóbr. Jeśli cały dochód przeznaczany jest na zakup dwóch dóbr można to zapisać następująco:

. Wtedy maksymalna ilość zakupionego dobra wynosi:
i odpowiednio:
.

8. Jak w teorii krzywej obojętności interpretuje się równowagę konsumenta?

Geometrycznie koszyk optymalny wyznaczany jest przez punkt styczności linii budżetowej z najwyżej położoną krzywą obojętności. Oznacza to, że konsument wybrał taki koszyk zakupów, który daje mu maksimum użyteczności przy danym ograniczeniu dochodów i danych cenach. Punkt ten wyznacza warunek:

.

9. Czy ustalenie punktu równowagi konsumenta wymaga mierzenia użyteczności?

Nie. Wystarczy obliczenie marginalnej stopy substytucji.

10. Jak zmiana ceny jednego z dóbr ceteris paribus wpływa na położenie linii budżetowej?

Jeśli cena dobra maleje, to zmniejsza się stopień nachylenia linii budżetowej względem osi tego dobra.

11. Jak zmienia się położenie równowagi konsumenta, który ma stały dochód, jeżeli rośnie lub maleje cena poszczególnych dóbr?

Jeśli cena któregoś z dóbr maleje, to konsument przenosi swój punkt równowagi na wyżej położoną krzywą obojętności. Odwrotnie dzieje się, kiedy cena danego dobra rośnie.

12. W jaki sposób konstruujemy krzywa cena-konsumpcja?

Krzywą cena-konsumpcja konstruujemy łącząc punkty równowagi powstałe w wyniku kolejnych zmian ceny danego dobra.

13. Jak na podstawie krzywej cena-konsumpcja można odtworzyć przebieg krzywej popytu indywidualnego?

Dokonuje się tego upraszczając model i zamiast drugiego dobra zaznaczając na osi rzędnych dochód pieniężnych konsumenta. Wtedy kąt nachylenia linii budżetowej będzie odpowiadał cenie dobra, którego popyt odtwarzamy. Zauważymy wtedy, że wraz ze wrostem nachylenia linii budżetowej, przy stałym dochodzie, konsument będzie nabywał coraz większe ilości danego dobra i odwrotnie.

14. Jak zmiana dochodu konsumenta wpływa, ceteris paribus, na jego równowagę?

Zwiększenie dochodu powoduje równoległe przesunięcie linii budżetowej w prawo. Oddala to punkt równowagi od początku układu współrzędnych, zapewniając tym samym konsumentowi koszyki dóbr o wyższej użyteczności. W przypadku malejącego dochodu, dzieje się odwrotnie.

15. W jaki spsób konstruujemy krzywą dochód-konsumpcja?

Krzywą dochód-konsumpcja konstruujemy łącząc punkty równowagi powstałe w wyniku przesunięcia linii budżetowej pod wpływem zmiany dochodu konsumenta.

16. Jak na podstawie krzywej dochód-konsumpcja można wyznaczyć krzywe Engla dla dóbr: podstawowego, luksusowego i podrzędnego?

Krzywe Engla wyznacza się analizując stosunek wzrostu ilości nabywanej danego dobra do wzrostu dochodu, co przedstawia krzywa dochód konsumpcja. Jeśli ilość nabywana dobra rośnie wolniej niż dochód to jest to dobro podstawowe, jeśli ilość nabywana dobra rośnie szybciej niż dochód to jest to dobro luksusowe, a jeśli ilość nabywana dobra maleje w miarę wzrostu dochodu to takie dobro nazywamy podrzędnym.

17. Co to jest paradoks Giffena?

Paradoks Giffena dotyczy dóbr, których ilość nabywana rośnie wraz ze wzrostem ceny. Krzywa popytu na dobra Giffena ma więc w pewnym zakresie nachylenie pozytywne.

XII. KOSZTY PRZEDSIĘBIORSTWA

1. Jakie znasz podstawowe formy organizacji przedsiębiorstwa prywatnego?

Przedsiębiorstwo o własności jednoosobowej - małe przedsiębiorstwo, którego właścicielem jest jedna osoba.

Spółka cywilna - przedsiębiorstwo będące własnością dwóch lub więcej osób, które zgodziły się na wspólne prowadzenie firmy i uzgodniły wzajemne udziały i ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania firmy.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - spółka kapitałowa, do której założenia wymagany jest określony kapitał; udziały w niej są imienne i trudno je zbyć.

Spółka akcyjna - spółka kapitałowa z ograniczoną odpowiedzialnością, której udziałowcy i subskrybenci otrzymują akcje potwierdzające ich udział.

2. Jaka jest różnica między prywatnym i społecznym kosztem wytwarzania danego produktu?

Koszt społeczny obejmuje, oprócz kosztu prywatnego, koszty produkcji, stanowiące straty dla osób nie związanych z tą działalnością. Są to tzw. koszty zewnętrzne (niezinternalizowane).

3. Czym różnią się ekonomiczne koszty prywatne od księgowych kosztów prywatnych?

Ekonomiczne koszty prywatne odróżniają się od księgowych kosztów prywatnych kosztami implicite (wyrażone w jednostkach pieniężnych koszty alternatywne).

4. Co to jest zysk ekonomiczny? Czym różni się od zysku księgowego?

Zysk ekonomiczny to różnica między przychodami ze sprzedaży a całkowitymi kosztami ekonomicznymi, będącymi sumą kosztów explicite i implicite. Jest on mniejszy od zysku księgowego właśnie o koszty implicite.

5. Jakie rodzaje kosztów ponosi przedsiębiorstwo w krótkim okresie? Jakie jest kryterium ich wyodrębnienia?

W okresie krótkim przedsiębiorstwo ponosi koszt stały - FC (wynikający ze nakładu stałych czynników produkcji) i koszt zmienny - VC (wydatek na zmienne czynniki produkcji). Sumę tych kosztów określa się jako koszt całkowity - TC.

6. Od czego zależy nieliniowy przebieg krzywych kosztu całkowitego w krótkim okresie?

Zmiany kosztu całkowitego następują wyłącznie jako zmiany kosztu zmiennego. Koszt zmienny zależy od ilości zmiennego czynnika produkcji. Jego nieliniowy przebieg wynika z prawa malejącego prawa produktu marginalnego po przekroczeniu pewnej wartości nakładu zmiennego czynnika produkcji. Bezpośrednio wyraża się to w przebiegu krzywej kosztu marginalnego, odwrotnej względem krzywej produktu marginalnego:

,
,
.

7. Jak na podstawie znajomości przebiegu krzywych kosztu całkowitego, zmiennego i stałego można wyznaczyć opowiadające im krzywe kosztów przeciętnych?

Koszty przeciętne wyrażają stosunek danego kosztu ponoszonego w wyniku produkcji danego dobra do wyprodukowanej ilości tego dobra.

W związku z tym zauważamy, że krzywa kosztu stałego zbliża się asymtotycznie do zera, gdyż koszt stały ma stałą wartość a ilość produkowanego dobra stale wzrasta.

Koszt zmienny przypadający na jednostkę produkcji maleje, kiedy koszt zmienny ulega stabilizacji i rośnie, kiedy następnie koszt zmienny gwałtownie rośnie (co wynika z prawa malejącego produktu marginalnego).

Przeciętny koszt stały jest sumą przeciętnego kosztu zmiennego i przeciętnego kosztu stałego i będzie zbliżał się asymptotycznie do krzywej przeciętnego kosztu zmiennego, tak jak przeciętny koszt stały zbliża się asymptotycznie do zera.

8. Wyjaśnij, dlaczego krzywa kosztu marginalnego przecina krzywą przeciętnego kosztu zmiennego w punkcie jej minimum?

Jeżeli AVC = min, to
.

Ponieważ
, więc:
.

9. Wyjaśnij, dlaczego krótkookresowy koszt przeciętny ma kształt litery U?

Krótkookresowy koszt przeciętny ma kształt litery U, gdyż będąc sumą AVC i AFC, maleje kiedy one maleją, a rośnie kiedy AVC gwałtownie rośnie przy AFC malejącym do zera.

10. Jakie czynniki zewnętrzne powodują zmianę kosztów w krótkim okresie i przesunięcie krzywych kosztów?

Poziom kosztów zależy od:
a) cen czynników produkcji;
b) rozliczeń przedsiębiorstw z budżetem państwa;
c) działalności innych podmiotów gospodarczych.

Jeżeli podniesie poziomu kosztów spowodowane jest zmianą dotyczącą zmiennych czynników produkcji w górę przesuną się krzywe AVC, AC i MC. Jeżeli podniesienie poziomu kosztów spowodowane jest zmianą dotyczącą stałych czynników produkcji to w górę przesuną się krzywe AFC i AC.

11. Jakie koszty ponosi przedsiębiorstwo w okresie długim?

W okresie długim wszystkie koszty przedsiębiorstwa są zmienne, tak jak zmienne są wszystkie czynniki produkcji. Wyróżniamy zatem (analogicznie do okresu krótkiego): długookresowy koszt całkowity, długookresowy koszt przeciętny i długookresowy koszt marginalny.

12. Od czego zależy przebieg długookresowej krzywej kosztu przeciętnego?

Przebieg długookresowej krzywej kosztu przeciętnego zależy od korzyści skali. Jeśli są stałe to długookresowy koszt przeciętny jest stały, jeśli są rosnące to LAC maleje, a jeśli są malejące to LAC rośnie.

13. W jakiej sytuacji długookresowa krzywa kosztu przeciętnego pokrywa się z długookresową krzywą kosztu marginalnego?

Dzieje się tak w przypadku stałych korzyści skali, kiedy krzywa długookresowego kosztu całkowitego ma stałe nachylenie.

XIII. OPTIMUM PRZEDSIĘBIORSTWA (RACHUNEK MARGINALNY)

1. Jakie są założenia modelu rynku doskonale konkurencyjnego?

Model rynku doskonale konkurencyjnego:
1) sprzedawców i nabywców jest wielu i nie mają wpływu na cenę;
2) produkt jest jednorodny;
3) panuje swoboda wejścia i wyjścia z rynku;
4) państwo jest bierne;
5) produkt i czynniki produkcji są doskonale podzielne;
6) rynek jest doskonale przejrzysty.

2. Czy producent działający na rynku doskonałej konkurencji może wpływać na cenę, po jakiej sprzedaje swój produkty?

Nie. Nazywamy go "price taker": musi akceptować cenę rynkową.

3. Po jakiej cenie sprzedaje swój produkt firma działająca na rynku doskonale konkurencyjnym?

Firmy sprzedają towar po cenie równowagi rynkowej.

4. Jak firma doskonale konkurencyjna postrzega popyt na swój produkt?

Firma doskonale konkurencyjna postrzega popyt na swój produkt jako doskonale elastyczny.

5. Przed jakim problemem decyzyjnym staje producent działający w warunkach doskonałej konkurencji?

Musi wybrać ilość wytwarzanego produktu.

6. Jakie są warunki wyboru optymalnej ilości produkcji w okresie krótkim?

Warunek dostateczny: P = MC.

Warunek konieczny: P = MC > AC.

7. Jakie stany równowagi może osiągnąć firma doskonale konkurencyjna w okresie krótkim?

Jeśli P = MC > AC, to wtedy TP > 0.

Jeśli P = MC = AC_min, to wtedy TP = 0 (break even point).

Jeśli P = MC > AVC, to wtedy TP < 0 (minimalizacja krótkookresowej straty).

Jeśli P = MC = AVC_min, to wtedy TP < 0 (shut down point).

8. Jak wyznaczamy krótkookresową krzywą podaży firmy doskonale konkurencyjnej?

Jest to fragment krzywej kosztu marginalnego od shut down point do granicy możliwości produkcyjnych.

9. Jaki jest związek między podażą pojedynczych producentów działających na danym rynku a podażą rynkową?

Podaż rynkowa jest sumą podaży indywidualnych.

10. Jak zmieniają się warunki działania firmy doskonale konkurencyjnej w okresie długim, w porównaniu z okresem krótkim?

Zmieniają się ilości i wielkość producentów, dzięki wolnemu wejściu i wyjściu. Zmiany te polegają na uzyskiwaniu korzyści skali przez poszczególne firmy i całą branżę.

11. W jaki sposób mechanizm konkurencji doskonałej działa na rzecz wyrównywania kosztów przedsiębiorstw działających w danej branży w długim okresie?

Spadki ceny poniżej poziomu zamknięcia niektórych firm (shut down point) powoduje ich wycofanie się z branży. W długim okresie pozostaną więc w branży tylko przedsiębiorstwa o zbliżonych poziomach kosztów (tzw. firmy reprezentatywne).

12. Co rozumiemy przez pojęcie firma reprezentatywna dla branży? (patrz: 11)

13. Według jakiej reguły (warunku) firma doskonale konkurencyjna podejmuje decyzje dotyczące wielkości produkcji w długim okresie?

Będzie to warunek zerowego zysku całkowitego, przy którym wielkość produkcji musi być tak dobrana, aby LAC_min = SAC = LMC = SMC = P.

14. Przy jakim poziomie produkcji firma doskonale konkurencyjna osiąga długookresową równowagę? (patrz: 13)

15. Jeżeli krzywa długookresowego kosztu przeciętnego na kształt litery U, to długookresowe optimum produkcji można wyrazić przy pomocy trzech minimów. Jakich?

Minimum zysku (TP = 0), minimalny długookresowy koszt przeciętny i minimalny krótkookresowy koszt przeciętny.

16. Od czego zależy przebieg długookresowej krzywej podaży w branży doskonale konkurencyjnej?

Jeżeli koszty branży są stałe, to krzywa podaży jest pozioma. Jeśli koszty branży rosną, to krzywa podaży ma nachylenie dodatnie. Jeśli koszty branży maleją, to krzywa podaży ma nachylenie ujemne.

17. Przy jakim przebiegu długookresowej krzywej kosztu przeciętnego jest możliwa konkurencja doskonała?

Konkurencja doskonała jest możliwa tylko przy nieujemnym nachyleniu długookresowej krzywej podaży.

18. W jaki sposób przedsiębiorstwa konkurują ze sobą na rynku doskonałej konkurencji?

Przedsiębiorstwa konkurują ze sobą zmniejszając koszty.

XIV. MONOPOL I KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA

1. Jakie są właściwości czystego monopolu?

Właściwości czystego monopolu:
1) na rynku znajduje się tylko jeden nabywca lub sprzedawca;
2) monopolista nie ma żadnych preferencji (monopol niedyskryminujący);
3) rynek jest w pełni przejrzysty;
4) nie istnieje konkurencja.

2. Czy w warunkach monopolu istnieje konkurencja?

Nie. Może to być spowodowane wyłącznością na surowce, posiadaniem patentu na dany produkt, wyłącznością na sprzedaż, dużą skalą produkcji, polityką państwa itp.

3. Co to znaczy, że czysty monopol jest niedyskryminujący?

Niedyskryminacja polega na tym, że monopolista nie ma żadnych preferencji dotyczących drugiej strony rynku.

4. Co oznacza doskonała przejrzystość rynku w warunkach monopolu?

Przejrzystość oznacza w tym przypadku, że monopolista zna popyt (podaż) interesującego go dobra, a uczestnicy z drugiej strony rynku mają pełną informację o cenach.

5. Czy w warunkach monopolu występuje zawsze homogeniczność produktu?

Homogeniczność produktu wynika z faktu, że albo jest on jedyny na rynku, albo nie ma bliskich substytutów.

6. Jakie są przyczyny monopolizacji rynku? (patrz: 2)

7. Dlaczego w niektórych sytuacjach monopolizacja rynku została prawnie ograniczona, natomiast w innych sytuacjach jest nie tylko dopuszczalna, ale nawet chroniona przez prawo?

Państwo często tworzy monopole w celach fiskalnych (monopole państwowe) lub (tak było w gospodarce centralnie planowanej) kiedy zależy jej na kontroli branży.

8. Porównaj rynek konkurencji doskonałej i rynek zmonopolizowany.

Cechy popytu	Konkurencja doskonała	Monopol
Elastyczność cenowa popytu	nieskończona dodatnia i ujemna (doskonała)	nieskończona dodatnia
Elastyczność mieszana popytu	nieskończona dodatnia i ujemna	0
Pojemność rynku dla producenta	nieskończona	ograniczona popytem

9. Uzasadnij, dlaczego w warunkach monopolu przychód marginalny jest mniejszy od ceny?

W warunkach monopolu przychód marginalny jest mniejszy od ceny, bo monopolista, chcąc ulokować na rynku dodatkową produkcję, musi obniżyć cenę, gdyż napotyka barierę popytu.

10. Uzasadnij warunek krótkookresowej równowagi firmy monopolistycznej.

Monopolista musi osiągnąć punkt równowagi, w którym osiąga max (TR - TC). TP jest maksymalne, gdy TP’ = 0. A to jest spełnione, gdy MR - MC = O. Wtedy warunek krótkookresowej równowagi wygląda tak: MR = MC.

11. Dlaczego nie istnieje funkcja podaży firmy monopolistycznej?

Dzieje się tak, gdyż ilość wyznaczana jest z warunku MC = MR, a MR zmienia się w zależności od cenowej elastyczności popytu.

V. ODROCZONE FUNKCJE KONSUMPCJI

Prosta funkcja konsumpcji
dotyczy konsumowania bieżącego dochodu, w praktyce mamy jednak do czynienia z tzw. odroczoną funkcją konsumpcji
, która mówi o tym, że konsumpcja w okresie t odnosi się do dochodu z poprzedniego okresu (konsumenci odkładają dochód, by wydać go w następnych okresach).

Fazy obrotu ekonomicznego:

a) odroczenie Robertsona - przedział czasowy pomiędzy uzyskaniem dochodu Y a jego zaplanowanym wydaniem na zakupy; odroczenie to związane jest z przewidywaniami i oczekiwaniami gospodarstw domowych; gdy dochód się zmienia odroczenie to może powodować nie zamierzone oszczędności dodatnie lub ujemne;

b) odroczenie Lundberga - przedział czasowy pomiędzy zakupem dóbr (wydaniem dochodu, popytem) a produkcją (a właściwie jej dostosowaniem); odroczenie to wynika z przewidywań i oczekiwań przedsiębiorstw; przy zmianach dochodu (wydatkowanego) może prowadzić do nie zamierzonych inwestycji dodatnich lub ujemnych;

c) odroczenie produkcja-dochód - przedział czasowy pomiędzy przychodami przedsiębiorstwa z produkcji a opłatą czynników tej produkcji w postaci dochodu gospodarstw domowych.

Teoria cyklu życia (analizuje motywy oszczędzania):

• oszczędności z okresu aktywności zawodowej gwarantują konsumpcję na stare lata (z uwzględnieniem wydatków na dzieci);

• konsumpcja jest jednakowa w każdym okresie życia;

• konsumpcja jest mechanizmem związanym z wydawaniem dochodu całego życia, a nie dochodu bieżącego;

• konsumpcja całego życia jest równa dochodowi życia, gdzie:
C - planowany poziom konsumpcji;
L - lata życia;
Z - dochody z pracy;
N - lata aktywności zawodowej.

Porcja konsumpcji w jednym roku życia:
, gdzie
to współczynnik aktywności zawodowej.

Funkcja oszczędności (na lata życia):
.

Oszczędności z okresu zatrudnienia równają się konsumpcji w okresie spoczynku, co przy stałym poziomie konsumpcji, wyraża formuła:

Realne bogactwo:
- jego maksimum osiągamy w momencie przejścia na emeryturę, a w jego skład wchodzi również bogactwo początkowe (darowizna, spadek).

Funkcja konsumpcji:
,
gdzie:
a - skłonność do konsumowania realnego bogactwa;
c - skłonność do konsumpcji dochodu do dyspozycji (zarobków).

Konsumpcja w danym momencie (T): część realnego bogactwa
i część bieżących dochodów
(przy
).

Teoria ciągłego dochodu (bada przyszły dochód na podstawie przeszłości i teraźniejszości):

• w długim okresie konsumpcję planuje się w odniesieniu do całego okresu, a nie w odniesieniu do dochodów bieżących;

• konsumenci subiektywnie oceniają zmiany zachodzące w ich dochodach;

• na dochód ciągły bardziej wpływają dochody z dalszej przeszłości;

• jeżeli bieżący dochód jest równy dochodowi okresu poprzedniego konsumenci zakładają, że dochód się nie zmieni;

• jeżeli bieżący dochód przewyższa dochód poprzedni, to dochód ciągły wzrasta wolniej niż dochód bieżący;

• krótkookresowa skłonność do konsumpcji jest mniejsza niż długookresowa.

 

Funkcja konsumpcji:
, gdzie Y^P to ciągły dochód do dyspozycji.

Ciągły dochód:
,
gdzie:
Y - dochód bieżący;
Y_-1 - dochód poprzedni;
m - udział konsumpcji w dochodzie (zawsze mniejsze od 1).

Hipoteza względnego dochodu (efekt rygla):

• bieżąca konsumpcja zależy nie tylko od bieżącego dochodu, ale również od historii dochodu;

• bieżąca konsumpcja jest ustalana na podstawie “szczytowego” poziomu dochodu:
- jeżeli dochód maleje konsumpcja pozostaje na poziomie poprzedniego (wyższego) dochodu,
- jeżeli dochód rośnie konsumpcja rośnie do poziomu nowego (wyższego) dochodu.

XIII. MODEL IS - LM

Założenia:

a) poziom cen jest niezmienny;
b) firmy są w stanie dostarczyć wymaganą przy danym poziomie cen podaż;
c) realna podaż pieniądza jest stała.

Krzywa IS

Krzywa IS to zestaw takich kombinacji stóp procentowych i poziomu dochodu, że rynek dóbr jest w stanie równowagi. Jest ona nachylona ujemnie.

Analitycznie wyraża ją równanie:

,

gdzie:
A - wydatki autonomiczne, niezależne od dochodu i stopy procentowej;
b - współczynnik wrażliwości wydatków inwestycyjnych na zmiany stopy procentowej;
alfa - mnożnik (dotyczący zagregowanego popytu);
i - stopa procentowa;
Y - dochód.

Zmiany współczynników b i alfa, czyli zmiany w skłonności do inwestycji, konsumpcji i importu, decydują o nachyleniu krzywej IS (im wartość współczynników większa tym bardziej płaska). Nachylenie to mówi, w jakim stopniu zmiany stopy procentowej oddziaływują na poziom dochodu.

Zmiany w wydatkach autonomicznych (polityce fiskalnej) decydują o położeniu krzywej IS. Ekspansywna polityka fiskalna (wzrost wydatków rządowych i obniżenie podatków) przesuwa krzywą na prawo w górę.

Krzywa LM

Krzywa LM jest zestawem kombinacji stóp procentowych i poziomów dochodu, które zapewniają równowagę na rynku pieniężnym. Jest ona nachylona dodatnio.

Analitycznie wyraża ją równanie:

,

gdzie:
k - współczynnik wrażliwości realnego popytu na pieniądz na zmiany dochodu realnego;
h - współczynnik wrażliwości realnego popytu pieniężnego na zmiany stopy procentowej;
M/P*h - to minimalna stopa procentowa (wynikająca z określonej, stałej podaży pieniądza).

Nachylenie krzywej LM zależy od k (im większe tym krzywa bardziej stroma) i h (im mniejsze tym krzywa bardziej stroma). Jeżeli k/h -> 0 (h dąży do nieskończoności) to krzywa LM jest pozioma, a popyt jest niezmiernie wrażliwy na stopę procentową (pułapka płynności). Jeżeli k/h dąży do nieskończoności (h -> 0) to krzywa LM jest pionowa, a popyt niewrażliwy na stopę procentową (przypadek klasyczny).

www.student.e-tools.pl

---