Psychologia społeczna

Lech Górniak

Katedra Psychologii i Dydaktyki UEK

Dyżury:

Pok. 409 lub 411, Pawilon A, IV p

Tel. kont. (dyżur): 12 293 56 96 lub 12 293 52 95

Człowiek, społeczeństwo, kontakty

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA
- program wykładów 2009/10

DZIŚ:

I. Wykład wprowadzający
 psychologia społeczna a życie

• zakres rozważań - czym jest i co obejmuje psychologia społeczna

• wkład psychologów społecznych w poprawę poziomu życia

 rozumienie świata społecznego, spostrzeganie się ludzi, cz. 1

• Spostrzeganie i rozumienie siebie

• Spostrzeganie społeczne

II-VII

II. Rozumienie świata społecznego, spostrzeganie się

ludzi, cz. 2

III-V. Psychologia kontaktów społecznych, cz. 1-3

• Porozumiewanie się

• Wzajemna atrakcyjność

• Zachowania prospołeczne i współdziałanie

• Uprzedzenia i agresja

VI-VII. Konformizm - kiedy ulegamy większości

• Konformizm jako „dobro” społeczne

• Konformizm i uleganie jako „zło” społeczne

• Asertywność i proaktywność jako sposoby na zgubną uległość

VIII-XV

VIII-IX. Psychologia grup i zespołów, cz. 1-2

X-XI. Przywództwo, cz. 1-2

XII. Konflikty i uzgodnienia

XIII-XIV. Międzykulturowe kontakty
i współdziałanie

XV. Społeczne forum spraw różnych

• Omówienie nieomówionego

• Dyskusja spraw nieprzedyskutowanych

• Wyjaśnienia niewyjaśnionego 

Czym jest psychologia społeczna - utrwalenie

• Dziedzina psychologii, która koncentruje się: na tym…

• co pomiędzy ludźmi lub ich wyobrażonymi odpowiednikami

oraz

• co między człowiekiem a rzeczywistością społeczną.

• Dwa obszary: 

 poznanie i spostrzeganie społeczne 

• prawidłowości występujące w gromadzeniu, porządkowaniu
  i wykorzystywaniu przez ludzi osobistej wiedzy o sobie i świecie społecznym

 wpływ społeczny 

• prawidłowości wyrażające się zmianami w psychice
  i zachowaniu jednostek, w sytuacjach wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie (bezpośredniego lub pośredniego)

SPOSTRZEGANIE SIEBIE

…czyli skąd powstaje obraz nas samych tworzony przez nas samych

Kim jest człowiek?...

• Podobni, ale różni

• Psychika - zmysły, myśli, uczucia, świadomość
  - czyli to, co wspólne

• Osobowość, czyli stałość, która wyróżnia

• Wiedza i umiejętności, czyli to, co zdobyte

• Relacje z innymi, czyli współzależność

Wpływ sprzeczności wewnętrznej
na samoocenę

• Ludzie lubią uważać, że są spójni wewnętrznie 

• Dostrzeganie sprzeczności w swoim myśleniu, uczuciach, przekonaniach, wiedzy - męczy,
  czyli wprowadza dyskomfort 

• Ten dyskomfort wzbudza potrzebę jego usunięcia  ^

• Wyraża się ona na kilka sposobów…

• Myśli, uczucia, przekonania, wiedzę można
  w skrócie nazwać elementami poznawczymi

• Wspomniane zjawisko sprzeczności między elementami poznawczymi nazwane zostało dysonansem poznawczym

Dysonans poznawczy w działaniu

1. Jesteś (na ogół) umiarkowanie szczęśliwą i zadowoloną osobą, z dobrą samooceną

2. Robisz coś, co jest sprzeczne z Twoim obrazem samego siebie… coś głupiego, niemoralnego lub nieracjonalnego (np. palisz papierosy, mimo, że dowiedziałeś się, że wywołują raka)

3. Doświadczasz dysonansu! Odczuwasz nieprzyjemny stan napięcia, który pobudza Cię do jego zmniejszenia.

4. Poszukujesz sposobu, jak sobie z nim poradzić.

5. Okazuje się, że masz trzy możliwości…

1. Zmienić swoje zachowanie (np. przestać palić)

2. Zmienić jeden ze swoich elementów poznawczych (lekarze często się mylą)

3. Dodać elementy poznawcze, które są zgodne z tym zachowaniem
   (np. to obniża mój stres)

6. Skuteczne zastosowanie jednego z tych trzech sposobów zmniejszy Twój dysonans.
   Znów jesteś szczęśliwą osobą

Czy jesteśmy racjonalni?

• Na drodze do racjonalności stoi potrzeba podtrzymywania swojej samooceny

• Powoduje to, że na co dzień raczej racjonalizujemy poglądy na własny użytek

Od obiektywności do wartości…

• Narodziny racjonalizmu - wiek XVII - Kartezjusz

• Początek „wiary” w obiektywność - przełom XIX i XX wieku (pozytywizm)
  - fakty mówią same za siebie

• Odkrycie udziału wartości w rozumowaniu,
  w ocenieniu, interpretacji (nawet w nauce)
  - fakty mówią za siebie, ale i do siebie (K. Mudyń)

• - znaczenie wyboru i stosunku do swojego obszaru zainteresowań, „ojcowski afekt do hipotezy”

Nieracjonalność sprawach codziennych
- dowody empiryczne

Jak wynika z eksperymentów…

• …mamy skłonność do zapamiętywania tych argumentów wiarygodnych, które zgadzają się z naszym własnym stanowiskiem…

• oraz

• … argumentów mało wiarygodnych, które przedstawiła strona przeciwna

Wniosek bardzo praktyczny

• Gdy przydarzy Ci się (kolejny ) konflikt poglądów z inną osobą (np. z grupy)…

• …i oczywiście - jak zwykle - powołasz się na „fakty”…

• …zastanów się, czy na Twoją pamięć znów nie podziałał dysonans poznawczy?...

Inne przykłady racjonalizowania…

• Dysonans podecyzyjny

• Zniekształcanie oceny obiektu w zależności od faktu otrzymania go na własność

• Niespełniająca się przepowiednia

• Słodkie cytryny i kwaśne winogrona

• Przykra inicjacja a atrakcyjność grupy
  - rytuały przejścia

• Powiedzieć znaczy uwierzyć

• uzasadnienie - wewnętrzne i zewnętrzne

• Niewystarczająca kara i zmiana przekonania

• Następstwa dobrych i złych uczynków

• Wzrost poziomu sympatii

• Wzrost niechęci

• Atrakcyjność ludzi a duże i małe znaczenie wspólnej dziedziny zainteresowań
  - teoria podtrzymywania poczucia własnej wartości

Wydarzenie na chwiejnym moście…

Poza dysonansem
- alternatywne uzasadnienie skutków nieracjonalnych zachowań

• podtrzymywanie obrazu samego siebie - podstawowe znaczenie samooceny

• teoria samoodniesienia w wyjaśnianiu czyichś zachowań (D. Bem)

Człowiek a moje „Ja”

• Kim jest człowiek?

• Kim jestem ja?

• ćwiczenie…

• dlaczego?...

• Zdolność poczynienia refleksji odnośnie siebie, dokonania wglądu w swoją świadomość
  - jeszcze jedna cecha ludzka
  (może wyróżniająca nasz gatunek?...)

Rozumienie siebie
- jak poznajemy samych siebie

• Natura Ja

• JA poznające i JA poznawane

• Znaczenie relacji społecznych - różne okoliczności ujawniają inny obraz naszego JA

• Definicje Ja w różnych kulturach

• Kultury indywidualistyczne i kolektywistyczne

• Poznawanie siebie poprzez introspekcję.

• ćwiczenie

Jak często myślimy o sobie samych?

Rozumienie siebie
- jak poznajemy samych siebie, c.d.

• Poznawanie siebie poprzez obserwację własnego zachowania

• Teoria spostrzegania siebie

Teoria samoświadomości

Teoria spostrzegania siebie - efekt lustra / następstwa wzrostu samoświadomości

1. Napotykasz w otoczeniu coś, co sprawia, że koncentrujesz się na Ja (lustro, kamerę, audytorium)

2. To wywołuje u Ciebie stan podwyższonej samoświadomości

3. Porównujesz swoje myśli lub zachowania z własnymi, wewnętrznymi normami lub oczekiwaniami w stosunku do siebie. Czy są zgodne?

4. Jeśli TAK… wszystko gra

5. Jeśli się NIE zgadza… O KURCZE, co robić?

1. Zmieniasz swoje zachowanie tak, by był zgodne z Twoimi normami, które Ciebie dotyczą. Czujesz się świetnie.

2. Jeśli nie możesz lub nie chcesz zmienić swojego zachowania…
   czujesz się okropnie. Jak najszybciej uciekasz od stanu samoświadomości
   (np. odwracasz się od lustra, „uciekasz” od ludzi, którzy mogą Cię niekorzystnie
   o cenić - czyli od „zwierciadła społecznego itp.)

Istota porozumiewania się

• Od strumienia sygnałów do rozumienia zjawiska miłości

• Dwa poziomy /dwie „płaszczyzny”/ porozumiewania się

• Dwa strumienie sygnałów - zawartość przekazu i jakość kontaktu (relacji)

• Zamiana strumienia sygnałów w znaczenia

• Trójkąt semantyczny:
  znaczące - znaczone - znaczenie (myśli)

Z czego wynika wzajemna atrakcyjność…

• Fizyczna bliskość - efekt częstości kontaktów (czystej ekspozycji)

• Atrakcyjność fizyczna (AF)

• Czym jest AF? - badania psych. ewolucyjnych - wskaźnik WHR (proporcja talia/biodra)
  0,7 dla kobiet 0,8 dla mężczyzn

• Piękne to dobre, stąd AF  dobre cechy

• W rzeczywistości chodzi o zasadę: piękno jest w oczach obserwatora
  (ktoś wydaje się piękny dla kogoś)

• Podobieństwo postaw, wartości, cech osobowości, charakterystyk demograficznych
  (w pewnym zakresie)

• Zjawisko dobierania się pod względem stopnia atrakcyjności fizycznej, jeśli ulegamy stereotypom urody / przystojności (zewnątrzsterowność)

• Uzupełnianie się cech (rzadziej)

• Pochwały, komplementy (uwaga na przesadę, sztuczność, ukryte cele - pochlebstwa /ingracjacja)

• Gdy ludzie okazują, że nas lubią

• Wyjątek - efekt zysku i straty

• poziom sympatii wzrasta, gdy ktoś początkowo był nieco krytyczny, a następnie dostrzegał plusy (również, gdy zdobyliśmy sobie z czasem szacunek),

• poziom sympatii spada, jeśli ktoś na początku widział w nas plusy, a z czasem - minusy

• lub - gdy nie ma żadnych zmian w czasie 

• Wymiana społeczna - spostrzeganie nagród
  i kosztów)

• Teoria zasobów: uczucia, pieniądze, dobra materialne, status, wiedza, usługi, zaangażowanie

 wskazana równowaga w ilości nagród i kar
po obu stronach

• znaczenie indywidualnego poziomu odniesienia (poziomu oczekiwań) oraz

• poziomu porównawczego (ilość i jakość alternatyw) [ale uwaga: czasem odrzucamy najbardziej nagradzające kandydatury]

Istota miłości…

Definicje 

• …zdroworozsądkowa…
  długotrwały związek uczuciowy

• …bardzo naukowa

• …poetycko-sprośna

• …”empiryczna”

• bliskość (ciepło uczuć), namiętność, zaangażowanie

• ze zmienną w czasie wzajemną zależnością

Narodziny miłości

• Model „inwestycyjny” - jak dla wzaj. atrakcyjności

• ważna wielkość „inwestycji” każdej strony

• ind. poziom oczekiwań

• pula możliwości związków alternatywnych„

• Ale …w porównaniu z w/w warunkami atrakcyjności…

• …kontakty, oparte bardziej na „darowiznach”, niż na typowej wymianie

Zachowania prospołeczne

Dlaczego…

• Hipoteza empatii-altruizmu

• Osobowość altruistyczna
  - uwaga na efekt nadmiernego uzasadniania

• Dobór krewniaczy / norma wzajemności
  - socjobiologia

• Wymiana społeczna - bilans kosztów i zysków
  - zmniejszenie dyskomfortu, uznanie itp.

• „Wyższe „natężenie” nastroju - na plus i na minus

• Mniejsze skupiska ludzi
  - np. wieś, „luźniejsze dzielnice, szlak turystyczny

• Poczucie wspólnego losu

Pomaganie - uwaga na…

• Efekt wielu widzów

• Efekt skumulowanej ignorancji

informacyjny wpływ społeczny, rozproszenie odpowiedzialności

•  Złe skutki pomagania?... czy to możliwe?...

• zagrożenie samooceny

• Jeżeli wiesz dlaczego nie pomagasz, zwiększa to szansą, że następnym razem udzielisz pomocy 

Agresja

Przyczyny…

• cechy osobowościowe (os. psychopatyczna, socjopatyczna)

• modelowanie i uczenie się

• efekt „temperaturowy”

• efekt zagęszczenia”

______________________________________________________________________________________________________________

UEK - Psychologia społeczna - Wykłady
Prowadzenie: dr Lech Górniak, Katedra Psychologii i Dydaktyki

10