1 Spis treści : 2. Kości czaszki 3. Czaszka i Jama nosowa oraz kości kończyny dolnej ,,środka'' 4. Kości kończyny dolnej 5. Krtań, płuca , tchawica, droga powietrza, nerwy czaszkowe 6. Jama nosowa, gardło, mięśnie stopy , mięśnie brzucha 7. Mięśnie kończyny górnej 8. Mięśnie kończyny dolnej 9. Mięśnie klatki piersiowej, mięśnie głębokie, przepona , mięśnie głowy 10. Układ wydalniczy, moczowód, pęcherz 11. Układ moczowy, droga moczu, nerka 12. Połączenia kości, ogólnie o stawach 13. Rodzaje stawów (jednoosiowe, dwuosiowe, wieloosiowe ) 14. Połączenia kręgosłupa , więzadła, połączenia kości czaszki, połączenia klatki piersiowej 15. Serce - ogólnie 16. Przedsionki ,zastawki, żyły , ściany serca 17. Worek osierdziowy, unaczynienie i unerwianie serca, aorta brzuszna, tętnice 18. Odpływ krwi żylnej do serca, żyły 19. Aparat chłonny, krążenie płucne (małe) i duże 20. Połączenia miednicy, staw biodrowy i kolanowy , więzozrosty 21. Połączenia kości goleni, staw skokowy, ramienny, łokciowy 22. Staw promieniowo łokciowy, kość przedramienia, stawy ręki 23. Ogólnie o mięśniach ( budowa i praca mięśnia) i mięśnie grzbietu 24. Układ nerwowy ( somatyczny, wegetatywny ) , mózgowie , opony 25. Zatoki, Kresomózgowie , istota biała i szara, płaty, ośrodki korowe 26. Jądra kresomózgowia, węchomózgowie, międzymózgowie, podwzgórze , splot krzyżowy 27. Śródmózgowie, tyłomózgowie, pień mózgu, rdzeń kręgowy 28. Rdzeń kręgowy , bodźce, nerwy, sploty 29. Układ pokarmowy, zęby, język, ślinianki 30. Przełyk, żołądek, jelita, okrężnica 31. Odbytnica, droga pokarmu , wątroba , żółć, droga żółci, trzustka 32. Żebra, kości kończyny górnej ( promieniowa, łokciowa, łopatka) kości nadgarstka i ogólnie o kościach	3 Lemiesz-wraz z blaszką pionowa kości sitową tworzą przegrodę nosa.Do zatok przynosowych zaliczamy:zatokę czołową,zatokę klinową,zatokę szczękową,komórki sitowe.Zatoki te zmniejszają ciężar czaszki odgrywają rolę rezonatorów,przy wydawaniu dźwięków,ogrzewają powietrze przy podstawie czaszki.Stanowią też pewne zagrożenie ponieważ mają bezpośredni kontakt z jamą nosową lub sąsiaduje blisko z zębami.Wszelkie sprawy zapalne,ropne mogą spowodować zapalenie zatok a to z koleji może rozprzestrzenić się na najbliższe otoczenie i tak zawarte oczodołu zagrożone jest przy zapalaniu zatoki czołowej,sitowej czy szczękowej.Powikłania w jamie czaszki (np.:ropień mózgu mogą spowodować zatoki czołowe,komórki sitowe i zatoki klinowe.)Oczoduł-ma kształt czworościennego ostrosłupa którego wierzchołek jest skierowany w kierunku jamy czaszki.W wierzchołku znajduje się kanał wzrokowy przez który przechodzi nerw wzrokowy.W górno bocznym kącie oczodołu znajduje się duł gruczołu łzowego.Na ścianie przysrodkowej sąsiadującej z jamą nosową znajduje się duł woreczka łzowego który przechodzi w kanał nosowo-łzowy odprowadzający łzy do jamy nosowej.Jama nosowa-jest podzielona przegrodą na 2 połowy każda z tych połówek jest podzielona przez 3małżowiny nosowe na 3 przewody górny środkowy i dolny.Małżowiny nosowe wyglądem przypominają muszle małży długim brzegiem jest zrośnieta z boczną ścianą jamy nosowej.Małżowina nosowa górna i środkowa są wyroślami kości sitowej znajdującej się w ścianie bocznej j.nosowej.Małżowina nosowa dolna jest samodzielną kością.Do kości konczyny dolnej zaliczmy:a)kości obręczy,b)kości części wolnej kończyny dolnej.Do kości obręczy kończyny dolnej należą kości miedniczne.Kość miedniczna-jest kościozrostem 3 kości:biodrowej,kulszowej i łonowej na powierzchni zew.występuje panewka w której wyróżniamy powierzchnię księżycowatą,duł panewki i wcięcie panewki.Tylko powierzchnia księżycowata pokryta jest chrząstką.Kość biodrowa-skłąda się z talerza i trzonu tworzy ona część górno tylnią kość miednicznej brzeg talerza stanowi grzebień biodrowy zakończony z przodu kolcem biodrowym przednim,górnym,a z tyłu kolcem biodrowym tylnim górnym.Poniżej kolców biodrowo-górnych znajdują kolce biodrowe dolne.Za kolcem biodrowym tylnim dolnym wystepuje wcięcie kluszowe większe.Powierzchnia zew.talerza posiada kresy pośladkowe między którymi przyczepiają się mięśnie pośladkowe.Powierzchnia wew.jest to powierzchnia krzyżowa miedniczna na niej leży duł biodrowy(w dole biodrowym prawym położony jest wyrostek robaczkowy).W części tylniej powierzchni krzyżowo-miednicznej wyśtępuje powierzchnia uchowata która z pow.uchowatą kości krzyżowej tworzy staw krzyżowo-biodrowy.Zwężona część kości biodrowej stanowi trzon na którym leży linia łukowata,która z przodu przechodzi w grzebień kości łonowej tworzy razem z nim kresę graniczną oddzielającą miednicę większą od mniejszej.Kość kulszowa-leży najbardziej do tyłu i dołu składa się z trzonu i gałęzi w miejscu połączenia tych elementów znajduje się guz kulszowy(siedzimy na guzach kulszowych).Kość kulszowa i kość łonowa-ograniczają otwór zasłonowy za guzem kulszowym występuje kolec kulszowy,który oddziela wciecie kulszowe mniejsze poniżej kolca od wcięcia kulszowego większego leżącego powyżej kolca.Kość łonowa-położona jest najbardziej z przodu składa się z trzonu i gałęzi górnej i dolnej.Na trzonie występuje powierzchnia spoinowa która z powierzchnią spoinową z kością łonową współtworzy wspojenie łonowe	5 Krtań-jest narządem służącym do przewodzenia powietrza oddechowego i do wydawania odgłosu.Krtań ma kształt trójściennej piramidy która tylną ścianą sąsiaduje z częścią krtaniową gardła.Ściany boczne krtani biegną zbieżnie do przodu tworząc krawędź która u mężczyzn na szyji jest dobrze widoczna w postaci wyniosłości krtaniowej zwanej jabłkiem Adama.Krtań rozpoczyna się w części krtaniowej gardła wejściem do krtani a kończy się na wys.7 kręgu szyjnego.Jama krtań wysłana błoną śluzową któ®a tworzy 2 pary symetrycznych fałdów:a)fałd przedsionkowy.b)fałd włosowy.Fałdy te dzielą jamy krtani na 3 części:a)przedsionek krtani-zawarty między wejściem do krtani a fałdami przedsionkowymi.b)jama posrednia krtani-zawarta między fałdami przedsionkowymi a fałdami głosowymi.c)jama podgłośniowa-zawarta miedzy fałdami głosowymi a tchawicą.Między fałdami włosowymi prawym i lewym znajduje się szpara głośni.W szparze wyróżnia się 2 części:a)część międzybłoniasta-przednia bierze udział w fonacji ulega ona zwężaniu lub rozszerzaniu.b)część międzychrząstkowa tylna niezwężająca się nawet podczas snu,nazywa się częścią oddechową.Fałdy głosowe z zmieszczącym się w nich więzadłami głosowymi i mięśniami głosowymi nosi nazwę głośni.Od napięcia fałdów głosowych i szerokości szpary głośni zależy wys.i barwa dźwięku.Wyróżniamy nastepujące chrząstki krtani:a)nieparzyste:tarczowata,pierścieniowata,nagłośniowa,b)parzyste:nalewkowate,rożkowate,klinowate.Chrząstka pierścieniowata jest położona pod tarczowatą.Jest ona w kształcie pierścienia zwróconego płytką do tyłu.Chrzastki między sobą są połączone stawowo i aparatem więzadłowym.Do chrząstki krtani przyczepiają się mięśnie które pod względem czynności możemy podzielić na mięśnie:a)zwężające szparę głośni,b)rozszerzające szparę głośni,c)napinające fałdy głosowe,d)zamykające wejście do krtani.TCHAWICA-jest to przewód chrzęstno błoniasty,prowadzacy powietrze z krtani do płuc.Rozpoczyna się na wysokości 7kręgu szyjnego biegnie przez górny otwór kl.piersiowej wchodzi do śródpiersia i kończy się na wys.4 kręgu piersiowego rozdwojeniem na 2 oskrzelu główne:prawe i lewe.Oskrzele główne prawe różni się od lewego tym że jest:krótsze,szersze i bardziej stromo biegnie jak gdyby w przedłużeniu tchawicy.PŁUCA-ma kształt stożka którego podstawa opiera się o przeponę.Szczyt płuca wystaje ponad otwór góry kl.piersiowej pow.zew.zebrowa sąsiaduje z ścianami kl.piersiowej a pow.śródpiersiowa wklęsła zwrócona jest do śródpiersia.Na pow.śródpiersiowej znajduje się wnęka płuca w której występują:oskrzele główne,tętnica płucna,żyły płucne,oraz naczynia chłonne,nerwy.Oba płuca są podzielone szczelinami na płaty.W prawym płucu wyróżnia się:płat górny,płat środkowy,płat dolny.W płucu lewym występuje tylko szczelina skośna,która dzieli płuco na lewe na płat górny i dolny.W liczbie płatów w każdym płucu odpowiada liczba oskrzeli płatowych na któ®ą dzieli się każde oskrzele główne.Oskrzele płątowe dzieli się na oskrzele segmentowe a te dzieli się wielokrotnie tworząc tak zwane drzewo oskrzelowe w którym w miarę oddalenia się od wnęki maleje średnica oskrzeli.Droga powietrza wdechowego.Jama nosowa-gardł- krtań-tchawica-oskrzele główne-oskrzele płatowe-oskrzele segmentowe-coar mniejsze oskrzele aż do średnicy 1mm-oskrzeliki-oskrzeliki końcowe-oskrzeliki oddechowe-przewodziki pęcherzykowe-pęcherzyki płucne (tu następuje wymiana tlenu i dwutlenku węgla między powietrzem pęcherzyków płucnych oraz krwią naczyń.OPŁUCNA-jest to błona surowicza która tworzy zamknięty worek.Opłucna któ®a przylega bezpośrednio do płuca nosi nazwę opłucnej płucnej a pozostała czesc która przylega do ściany kl.piersiowej nosi nazwę opłucnej ściennej.Między obiema blaszkami ściennej i płucnej znajduje się jama opłucnej w której wystepuje niewielka ilość płynu który eliminuje tarcie opłucnej przy ruchach oddechowych płuc Nerwy czaszkowe-występują w liczbie 12par.I węchowe.II wzrokowe.IIIokoruchwowy.IVbloczkowy.V trójdzielny-dzieli się na:a)oczny.b)szczękowy.c)żuchwowy.VI odwodzący.Nerw III,IV,VI są nerwami ruchowymi gałki ocznej.Nerw oczny-unerwia czuciowo gałkę oczną i części przednią jamy nosowej oraz skórę głowy i twarzy powyżej szpary powiekowej.Nerw szczękowej-unerwia czuciowo błonę śluzowej tylnej części jamy nosowej i części górnej jamy ustnej i zęby szczęki oraz skóre twarzy między szpara powiekową i szpara ustną.Nerw żuchwowy-unerwia czuciowo dolną część jamy ustnej zęby żuchwy i mięśnie żucia oraz skóre twarzy pierwszej szpary ustnej.VII Nerw twarzowy-unerwia ruchowo mięśnie mimiczne twarzy prowadzi włókna parasympatyczne do gruczołu łzowego oraz ślinianki podżuchwowej i podjęzykowej.Jego włókna smakowe odbierają wrazenie z przedniej części jezyka.VIII Nerw przedsionkowo-ślimakowy:prowadzi wrażenie słuchowe z narzadu ślimakowego i wrazenia równowagi z narzadu przedsionkowego.IX Językowo-gardłowy:ruchowo unerwia mieśnie biorące udział przy połykaniu a jego włókna przywspółczulne unerwiaja wydalniczo śliniankę przyuszna.Ponadto prowadzi włókna smakowe z tylnej części języka.X Nerw błedny-unerwia dolną część gardła i krtań swoimi włóknami czuciowymi i przywspółczulnymi(wydzielniczymi)zaopatruje narzady głowy,szyji,kl.piersiowej,jamy brzusznej.XI Nerw dodatkowy-unerwia mięsień obojczykowo-mostkowo sutkowy i czworoboczny.XII Nerw podjęzykowy-unerwia wszystkie mięśnie języka.W skład ukł.oddechowego wchodzą:górne drogi oddechowe(jama nosowa z zatokami przynosowymi i górno część gardła),dolne drogi oddechowe(krtań,tchawica,płuca).
7 MIĘŚNIE KONCZYNY GÓRNEJ:dzielimy je na mięśnie:obręczy kończyny górnej,ramienna,przedramienn ręki.Mięsnie obręczy-mają przyczep początkowy na kościach obręczy a przyczep końcowy na kości ramiennej.Działąją na staw ramienny wywołując w nim zginanie i prostowanie i nawracanie(obrót do wew)odwracanie(obrót na zew)i obwodzenie.Do tej grupy mięśni należa:a)Mięśien nadgrzebieniowy-który wypełnia dół nadgrzebiebniowy łopatki.b)Mięsień podgrzebieniowy-wypełnia dół podgrzebieniowy łopatki.c)Mięsień podłopatkowy-wypełnia dół podłopatkowy łopatki.d)Mięsień obłymniejszy-biegnie wzdłuż brzegu bocznego łopatki.e)Mięsień obływiększy-rozpoczyna się na koncie dolnym i biegnie w stronę grzebienia guzka mniejszego kości ramiennej.Największym mięśniem obręczy barkowej jest mięsień naramienny(deltoideus)który tworzy charakterystyczny zaokrąglony kształt barkowy.Przyczepia się on:a)część przednia(obojczykowa)-do końca barkowego obojczyka.Część ta przywodzi ramię izgina się oraz obraca ramię do wew.b)Część środkowa(barkowa)-przyczepia się na wyrostku barkowym łopatki-odwodzi ramię do poziomu.c)Część tylna(grzebieniowa)-przyczepia się na grzebieniu łopatki przywodzi ramię prostuje i obraca na zew.Przyczep końcowy wszystkich części wyżej wymienionych znajduje się na guzowatości ramienia w połowie długości ramienia.MIĘŚNIE RAMIENIA:dzielimy na 2 grupy:a)Mięśnie grupy przedniej-zginacze,b)Mięśnie grupy tylniej-prostowniki.Są to przeważnie mięśnie 2 stawowe.Działaja na staw ramienny i łokciowy.Do grupy zginaczy należą najsilniejsze mięśnie-mięsień 2 głowy ramienia(biceps).Jego przyczep początkowy znajduje się na łopatce a końcowy na kości ramiennej.Przyczep początkowy głowy długiej tego mięśnia znajduje się na guzku nad panewką łopatki ścięgno biegnie nad stawem ramiennym w bruzdzie miedzy łuskowej.Przyczep początkowy głowy krótkiej znajduje się na wyrostku kruczym łopatki i przebiega do przodu od stawu ramiennego obie głowy krótka i długa w połowie długości ramienia przychodzą we wspólny brzusiec mieśniowy którego ścięgno końcowe kończy się na guzowatości kości promieniowej.Głowa długa-odwodzi ramię do poziomu oraz obraca ramię do wew.Głowa krótka-zgina i przywodzi ramię.Działąnie mięśnia 2głowego na staw łokciowy polega na odwróceniu najpierw przedramienia a potem zginanie w stawie łokciowym.Mięsień 3głowy ramienia-należy do grupy tylniej ramienia miesień ten prostuje w stawie ramiennym i łokciowym.MIĘŚNIE PRZEDRAMIENIA-są to przeważnie mieśnie wielowarstwowe.Dzielimy je na grupy:a)przednia,b)boczna,c)tylna.a)Do przedniej grupy nalezą mieśnie o charakterze zginaczy i nawracaczy.Jako zginacze działają na staw łokciowy promieniowo nadgarstkowy lub na stawy reki.Jako nawracacze działają na stawy promieniowo łokciowe:bliższy,dalszy.Najsliniejsze mięśnie grupy przedniej to mieśnie zginacze palców:powierzchowne i głębokie.Ścięgna zginaczy palców biegną do palców przechodząc z przedramienia przez bruzde nadgarstka.b)W grupie bocznej-znajdują się mięśnie o zróżnicowanym działaniu:w stawie łokciowym w stawie promieniowo nadgarstkowym prostują i odwodzą ręke(mięsień prostownik nadgarstka promieniowy długi i krótki a w stawie promieniowo łokciowym odwracają przedramię.c)Do grupy tylnej zaliczamy prostowniki.Działają one antagonistycznie.Na uwage zasługuje prostownik palców którego scięgna biegną po stronie grzbietowej palców prostując je.	9 MIĘŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ:dzielimy na:powierzchowne,głębokie,przepona.Mięśnie powierzchowne klatki piersiowej mają przyczepy początkowe na klatce piersiowej a przyczepy końcowe na kończynie górnej.Działają albo na stawy klatki piersiowej albo na stawy obojczyka i staw ramienny.W wypadku istnienia duszności wdechowej unoszą się przy unieruchomionych kończynach górnych współdziałają więc przy wdechu i związku z tym zaliczane są do pomocniczych mięśni wdechowych w normalnych warunkach działają głównie na kończynę górną powodując zginanie ramienia jego obrót do wew lub obniżanie kończyny górnej.Największe i najbardziej powierzchowne z tych mięśni to:a)mięsień piersiowy większy,b)mięsień zębaty przedni.Mięsień piersiowy większy-składa się z 3 części:a)część obojczykowa-przyczepia się do częśći mostkowej obojczyka.b)Część mostkowa żebrowa-przyczepia się do powierzchni przedniej mostka i częśći chrzęstnych żeber prawdziwych od 1do5.c)Część brzuszna-przyczepia się do blaszki przedniej pochewki mięśnia prostego brzucha.Włókna mięśnia biegną zbierznie do kości ramiennej przyczepiając się do grzebienia guzka większego kości ramiennej mięśień ten przywodzi ramię i obraca do wew przy działaniu części obojczykowej następuje zginanie ramienia(unoszenie ramienia do góry)natomiast pozostałe części opuszczają ramię(prostują).Przy ustalonym ramieniu mięsień ten pociąga mostek i żebra do przodu jest to pomocniczy mięsień wdechowy.Mięsień zębaty przedni-leży na stronie bocznej klatki piersiowej swoimi 10przyczepami przyczepia sięna 9 górnych żebra(2 zęby na żebrze 1)włókna otaczają klatkę piersiową biegną pod łopatką i przyczepiają się do brzegu przysrodkowego łopatki.Górne zęby są przykryte przez mięsień piersiowy większy a dolne przez mięsień najszerszy grzbietu-widoczne są tylko zęby środkowe.Mięsień ten przesuwa łopatkę do przodu i obraca panewkę ku górze umożliwia odwodzenie ramienia ponad poziom.Przy ustalonej obręczy jest to pomocniczy mięsień wdechowy.MIĘŚNIE GŁĘBOKIE kl.piersiowej dzielą się:a)międzyżebrowe zew i wew.Mięśnie międzyżebrowe zew-leżą na zew od bruzdy żebra rozpoczynają się na brzegu dolnym żebra leżącego wyzej włókna biegną w dół i do przodu(do mostkowo)i kończą się na brzegu górnym żebra leżącego niżej.Podczas Skórczu włókna ustawiają się bardziej pionowo i poszerzając przestrzenie między żebrowe-są to głównie mięśnie wdechowe.Mięśnie międzyżebrowe wew-leża po wew stronie bruzdy żebra a włókna ich biegną skośnie od góry do dołu i do tyłu(do kręgowo).Podczas skurczu włónka ustawiają się bardziej poziomo zwęrzając przestrzenie między zebrowe są to głównie mięsnie wydechowe.PRZEPONA-jest to zasadniczy mięsień oddechowy stanowi przegrodę miedzy kl.piersiową a jamą brzuszną jest mięśniem płaskim kopulasto wysklepionym w stronę jakmy klatki piersiowej.na przeponie opierają się płuca i serce.Pod przeponą leży wątroba żołądek i śledzona.Obwodowa część przepony przyczepia się do części lędźwiowej kręgosłupa do wew powierzchni żeber od 7do12 i do wew powierzchni mostka dlatego wyróżniamy w przeponie część:lędzwiowa, żebrowa,mostkowa.Między tymi częściami znajdują się trójkątne szczeliny:lędźwiowo-żebrowe,mostkowo-żebrowe.Gdy szczelina taka ulegnie powiększeniu może powstać przepuklina wew tzn przy wzroście ciśnienia w jamie brzusznej jakiś narząd lub część jego może przemieścić się z jamy brzusznej do jamy kl.piersiowej.Oprócz tych trójkątów w przeponie znajdują się otwory:Rozwór aortowy-przechodzi przez niego aorta i przewód piersiowy limfatyczny.Rozwór przełykowy-przez który przechodzi przełyk i nerw głębne.Otwór żyły głównej-przez który przechodzi żyła główna dolna i nerw przeponowy prawy.Szczeliny w części lędzwiow przepony-przeznaczone są dla żył nieparzystych pnia współczulnego i nerwów trzewnych.W części centralnej przepona jest zbudowana z włókień ciernistych układających się w kształcie trójlistnej kończyki jest to środek ścięgnisty przepony.MIĘŚNIE GŁOWY dzielimy na:a)mięśnie wyrazowe twarzy,mięśnie żucia.Mięśnie wyrazowe twarzy grupują się w otoczeniu:szpary powiekowej,nozdrzy,szpary ustnej,małżowiny usznej.Mięśnie wyrazowe mają skurne przyczepy i powodują powstawanie charakterystycznych zmarszczek na twarzy odzwierciedlających stany emocjonalne człowieka.Mięśnie żucia są związane z żuchwą i przebiegają nad stawem skroniowo żuchwowym-wywołują wszystkie możliwe ruchy w stawie.Najbardziej powierzchowne z nich to mięsień żwacz.Mięśnie szyji-mięśnie najgłębiej położone działają na połączenia głowy z kręgosłupem lub na stawy międzykręgowe szyjnego odcinka kręgosłupa.Mięśnie powierzchowne dzielimy na grupę przednią i boczne.Mięśnie grupy przedniej są związane z kością grzykową a za jej pośrednictwem produkują unoszenie lub opuszczanie krtani.Mięśnie grupy bocznej do której należą mięśnie pochyłe i mięśień mostkowo-obojczykowy-sutkowy	11 Droga moczu:kłębki nerwowe-torebka kłębka nerwowego-kanalik kręty 1 rzędu-ramię zstępujące pętli nefronu-ramię wstępujące-wstawka-kanalik prosty-przewód brodawkowaty-otworek brodawkowaty-kielich nerkowy mniejszy-większy-miedniczka nerkowa-moczowód-pęcherz moczowy-ujście wew cewki moczowej-cewka moczowa-ujście zew cewki moczowej.Układ moczowy-ma na celu wydalanie z organizmu w postaci moczu zbędnych produktów przemiany materi rozpuszczalnych w wodzie.Do ukł.moczowego zaliczamy:a)nerki-stanowiace miejsce powstawania moczu,b)droga odpływu moczu i miedniczki nerkowe,moczowody,pęcherz i cewkę moczową.Nerka-ma kształt fasoli,leży zaotrzewnowo na tylnej scianie jamy brzusznej,rzutuje się na okolicę lędżwiową.Nerki leża po obu stronach kręgosłupa na wys.od 12 kręgu piersiowego do 3 lędżwiowego.Prawa nerka leży o ½ do 1 trzonu kręgu niżej niż lewa.Długie osie nerek są ustawione rozbierznie ku dołowi.W nerce wyróżniamy:a)powierzchnia przednia-która poprzez otrzewną sąsiaduje z narzadami j.brzusznej.Nerka prawa przylega do wątroby części zstępującej dwunastnicy okrężnicy.Nerka lewa do trzustki,żołądka,śledziony,jelita cienkiego.Na biegunach obu nerek osadzone są nadnercza.b)pow.tylna-przylegajaca do mieśni tworzących tylną ścianę brzucha.c)brzeg boczny wypukły.d)brzeg przyśrodkowy-który posiada wklęsłość zwaną wnęką nerki i prowadzi do zagłębienia zwanego zatoką nerki a w zatoce mieści się miedniczka nerkowa.e)biegun górny i dolny.Na przekroju czołowym nerki miąsz nerki składa się z 2 warstw:a)kora nerki-tworzy warstwe wew.obwodowa jaśniejszą o wyglądzie ziarnistym,b)rdzeń nerki-stanowi część zew.zwróconą do zatoki nerwowej,ciemniejsza o wyglądzie pasmowatym.Składa się z piramid nerkowych mają one kształt trójkątów zwróconych podstawa w kierunku kory a wierzchołkiem w stronę zatoki nerkowej.wierzchołek piramidy nosi nazwę brodawki nerkowej.Nerka jest zbudowana z 3 do 5 mln nefronów które stanowią jednostke morfologiczna i czynnosciowa nerki.W nefronie wyróżniamy:a)ciałko nerkowe-składa się z kłębka nerkowego i torebki kłębka.Kłębek nerkowy jest utworzony przez sieć dziwna tętniczo-tętniczą.Torebka otacza kłębek nerkowy.Do torebki kłębka spływa mocz pierwotny wytworzony przez kłębki nerwowe na drodze osocza krwi.Mocz jest składem zbliżony do osocza krwi nie zawiera białek krwi i krwinek w warunkach prawidłowych.b)kanalik kręty 1 rzędu-odchodzi od torebki kłębka.c)pętla nefronu-składa się z ramienia wstępującego i zstepującego.d)wstawka(kanalik 2 rzędu).e)kanalik prosty.f)przewód brodawkowy który kończy się otworkiem brodawkowym na brodawce nerkowej.Gałka nerkowa,kanalik kręty 1 rzędu i wstawki leżą w korze nerki i nadają jej wygląd ziarnisty.W poszczególnych częściach nefronu zachodzi wsteczna resorpcja wody i składników potrzebnych ustrojowi(glukoza).Mocz ulega zagęszczęniu,zmniejsza się jego ilość a wzrasta ciężar właściwy.Brodawki nerwowe objęte są przez błoniaste twory zwane kielichami mniejszymi.Kielichy te łaczą się tworząć kielichy większe.Z połączenia 2-3 kielichów większych powstaje miedniczka nerkowa,która zwężając się przechodzi w moczowód.
13 .Rodzaje stawów:Zależnie od ukształtowania powierzchni stawowych wyróżniamy stawy:jednoosiowe,dwuosiowe,wieloosiowe.W stawach jednoosiowych głowa i panewka stawu są tak ukształtowane że możliwe są ruchy tylko wokół jednej osi albo wokół osi poprzecznej albo wokół osi podłużnej.Do stawów 1 osiowych zaliczamy:a)stawy zawiasowe-występuje w nich tylko oś poprzeczna zachodzą w nich tylko ruchy:zginania,prostowania,a przykładem są stawy międzypaliczkowe ręki.b)Stawy obrotowe-mają tylko oś podłużną.Możliwe są tylko ruchy obrotowe jako przykład służą stawy promieniowo-łokciowe:bliższy,dalszy.Występuje w nich ruch nawracania(obrót do wew.)i odwracania(obrót na zew).W stawach 2 osiowych-występują ruchy tylko wokół dwuch osi.Przykładem jest staw promieniowo nadgarstkowy kształtu elipsoidalnego w którym wyróżniamy oś poprzeczną i strzałkową.Osi poprzecznej zachodzą w tym stawie ruchy:zginania,prostowania,a w osi strzałkowej(dłoniowo0grzbietowej):odwodzenia,przywodzenia.Ruch zachodzący wokół tych 2 osi daje ruch obwodzenia.Stawy wieloosiowe-maja zwykle kuliste głowy i panewki i nieograniczoną możliwość ruchu wokół 3osi i ich kombinacji są to stawy kuliste a przykładem takiego stawu jest staw ramienny:1)poprzeczna-biegnie od boku do boku.Wahadło zawieszane na tej osi wychylałoby się do przodu i tyłu.Ruch taki nazywany zginaniem i prostowaniem mówimy że ruch ten odbywa się w płaszczyźnie strzałkowej i wokół osi poprzecznej.2)strzałkowe-biegnie od przodu do tyłu.Wahadło zawieszane na tej osi wychylałoby się na boki.Ruchy wokół tej osi odbywa się w płaszczyźnie czołowej i noszą nazwe odwodzenia i przywodzenia.Odwodzenie-zachodzi wtedy gdy kończyna oddala się od tułowia boku.Przywodzenie ma miejsce wtedy gdy kończyna bokiem zbliża się z powrotem do tułowia.3 oś podłużna biegnie od górnego do dolnego końca ciała lub jego części np.:od głowy do stóp biegnie podłużna lub pionowa oś ciała a od końca bliższego do końca dalszego biegnie dłuższa oś kości ramiennej.Na tej osi nie uda się zawiesić wahadła.Wokół tej osi można wykonywać tylko ruchy obrotowe.Wyróżniamy 3 płaszczyzny ciała:1)Płaszczyzna czołowa-biegnie pionowo równolegle do czoła dzieli ciało na część przednio i tylnio.2)Strzałkowa biegnie pionowo pod kątem prostym do czołowej.Płaszczyzna strzałkowa która biegnie przez kręgosłup nazywa się płaszczyzną pośrodkową i dzieli ciało na 2 połowy w prawo i lewą.W obrębie części prawej i lewej płaszczyzny dzielą ciało na szczęki przysrodkowe lub boczne.Tak więc struktura anatomiczna która znajduje się między płaszczyzną pośrodkową a jaką kolwiek płaszczyzną strzałkową będzie znajdowała się w części przyśrodkowej a to co znajduje się się bocznie od tej płaszczyzny strzałkowej będzie określane o strukturą boczną.3)Pozioma-ułozona jest poprzecznie i dzieli ciało na część górno i dolną.	15 SERCE-jest narządem mięśniowym jest położone wśród piersiu dolnym-środkowym.Leży między płucami do tyłu od mostka i do przodu kręgosłupa,aorty piersiowej przełyku nerwu błennej przewodu limfatycznego piersiowego.Długa oś serca biegnie skośnie od góry,tyłu i strony prawej w lewo do tyłu i do przodu.Koniuszek serca utworzy przez lewą komorę sięga do piątego lewego międzyżebrza nieco przyśrodkowo około 1,5cm lini środkowej obojczykowej to jest lini pionowej biegnącej przez środek obojczyka.Podstawa serca sięga do 3 żebra.Po stronie prawej w stosunku do lini biegnącej przez srodek mostka leży 1/3 części serca,na lewo od niej 2/3. długości swojej osi tak że przedsionek prawy i prawa komora oraz część niewielka lewej komory są zwrócone do przodu.Przedsionek lewy jest skierowany do tyłu gdzie sąsiaduje z przełykiem o tym sąsiedztwie należy pamiętać z uwagi na to że ostre miednicy przesuwające się przez przełyk mogą skaleczyć lewy przedsionek.Serce jest centralną częścią układu krążenia działa na zasadzie pompy ssąco-tłoczącej zasysa krew z naczyń żylnych i tłoczy ją do naczyń tętniczych wywołują w ten sposób krążenie krwi w układzie naczyniowym.Serce jest narzadem wielkości pięści danego osobnika.Kształtem swoim przypomina stożek którego podstawa jest zwrócona do góry tyłu i w stronę prawą a wierzchołek zwany koniuszkiem serca do dołu,przodu i w stronę lewą.W sercu wyróżniamy 4 jamy:przedsionek prawy,przedsionek lewy,komora prawa i lewa.Na pow.zew serca granica między przedsionkami i komorami zaznacza się jako bruzda graniczna a granica między prawą i lewa komorą jako bruzda międzykomorowa przednia z przodu i bruzda międzykomorowa tylna z tyłu.Wew.przedsionek prawy jest oddzielony od lewego przegrodą między przedsionkową.Przegroda ta w życiu płodowym posiada otwór owalny przez który przepływa krew z prawego do lewego przedsionka.Natychmiast po urodzeniu otwór ten zamyka się i krew nie może przepływać bezpośrednio z przedsionka 1 do drugiego.Przetrwały otwór owalny jest wadą wrodzoną i wymaga interwencji chirurgicznej.Między komorą prawą i lewą występuje przegroda międzykomorowa która prawie w całości jest zbudowana z mięśnia sercowego a tylko niewielki górny odcinek stanowi część błoniastą.Między prawym przedsionkiem i prawą komorą znajduje się ujście przedsionkowo-komorowe prawe.a między lewym przedsionkiem i lewą komorą ujście przedsionkowo-komorowe lewe.Oba ujścia zwane ujściami źylnymi są zamkniete przez odpowiednie zastawki.Zastawki te są utworzone przez błonę wyścielającą wnętrze serca zwaną wśierdziem.Zastawki przedsionkowo komorowe prawe jest utworzone z 3 płatków i dlaego nazywamy jamą trójdzielną prawą.Zastawka przedsionkowa komorowa lewa ma 2 płatki i nazywa się zastawką dwudzielną.Powierzchnie zastawek zwrócone do przedsionków są gładkie natomiast do pow.zastawek zwróconych do komór i dowolnych brzegów zastawek przyczepiają się strony ścięgniste które biegną od mięśni brodawkowatych znajdujących się w obu komorach strony ścięgniste zabezpieczają płatki zastawek przed wywinięciem się ich do przedsionka pod naporem złozonego ciśnienia krwi przy skurczu komór a tym samym zabezpieczają przed cofaniem się krwi z komór do przedsionku.	17 Każda częśc układu przewodzącego ma zdolnośc wytwarzania bodżców ale o różnej częstotliwosci.Węzeł zat-przedsionkowy wytwarza bodżce o częstotliwości ok.70 na min,pęczek przeds-kom ok. 30 na min.Gdy węzeł przedsionkowo-kom jest uszkodzony to całe serce pracuje wolniej a przedsionki i komory kurczą się jednocześnie a nie na przemian.Unaczynienie serca.Serce jest unaczynione przez 2 tętnice wieńcowe prawa i lewą.Obie tętnice odchodzą od początkowej częsci aorty stanowiac jej pierwsze odgałezienia.Krew żylna ze scian serca dostaej się do żył własnych serca które przebiegaja wraz z tętnicami w bruzdach serca i uchodzą do zatoki wieńcowej serca.Zatoki wieńcowe uchodzi do prawego przedsionka serca.Unerwienie serca.Serce jest unerwione przez ukłąd autonomiczny.Włókna przywspóczulne do serca doprowadza nerw błenny który hamuje akcję serca.Włókna współczulne prowadzą nerwy szyjne i piersiowe z pnia współczulnego.Włókna przywspółczulne przyspieszają akcję serca.Worek osierdziowy.Serce leży a worku osierdziowym posiadajacym kszt.stożka zrośniętego z przeponą a wierzchołkiem obejmującym początkiem wielkich naczyń tętniczych.W osierdziu wyróżniamy:a)osierdzie włókniste to silna warstwa zew.b)osierdzie sercownicze-to wew.warstwa sercownicza.w osierdziu tym wyróżnia się blaszkę ścienna która wyściela od wew osierdzie włókniste oraz blaszke trzewną(bezpośrednio okrywa serce)Między blaszką ścienną a trzewna osierdzia sercowniczego znajduje się szczelinowata jama osierdzia w której występuje niewielka ilośc płynu osierdziowego który zmniejsza tarcie między blaszkami osierdzia podczas skurczów serca.W stanach patologicznych w jamie osierdzia może gromadzić się większa ilośc płynu. Aorta brzuszna wysyła 3 grupy gałęzi:1)gałęzie scienne unaczyniajace przepone i sicany brzucha,2)galezie trzewne niepazyste do narzadów niepażystych jamy brzusznej:pień trzewny i tętnica kreskowa górna i dolna.3)gałezie trzewne pazyste do narzadów pazystych jamy brzusznej:tetnica nadnerczowa srodkowa,tetnica nerków jajników i jader.Tętnica biodrowa wspólna przy wyjsciu do miednicy mniejszej dzieli się na tetnice biodorwo zew i wew.Tetnica biodrowa wew biegnie w miednicy mniejszej i zaopatruje w krew narzady tej miednicy i okolice obreczy kończyny dolnej.Tetnica biodorowo zew przechodzi pod więzadłem pachwinowych na udo gdzie przebiega jako tetnica udowa a nastepnie przechodzi dole podkolanowym w tetnice podkolanowa.Tętnica podkolanowa dzieli się na tetnice piszczelowa przednią i tylną.Tętnica piszczelowa przednia przechodzi przez otwór w błonie miedzy kostnej na stronę przednio goleni i gdzie biegnie w grupie przedniej miesni goleni i przechodzi na strone grzbietowa stopy jako tetnica grzbietowa stopy.Tętnica piszczelowa tylna biegnie w grupie tylnej miesni goleni i przechodzi na strone podeszwowa stopy.Obie tetnice piszczelowe unaczyniaja golen i stope.

6 Jama nosowa miesci się częściowo wew.wystającego w obrębie twarzy nosa zew.głównie zajmuje przestrzeń w głębi twarzoczaszki sasiadując od góry z dołem przednim czaszki z boku z oczodołami a od dołu z jamą ustna.Jama nosowa rozpoczyna się parzystymi otworami zwanymi nozdrzami przednimi a kończy się nozdrzami tylnymi poprzez które komunikuje się z gardłem.Jama nosowa jest podzielona na 2 cześci na przegrody nosa.Sciana boczna jest bogato uzbrojona w ścianie bocznej znajduja się łukowate wzniesienia zwane program nosa.Między program nosa a nozdrzami przednimi wystepuje przedsionek nosa który wysłany jest skórą.Między program nosa a nozdrzami tylnymi znajduje się jama nosowa właściwa.W ścianie bocznej jamy nosowej wystepują także:3 fałdy biegnące jeden nad drugim równolegle do dna jamy nosowej,są to 3 małżowiny nosowe:górna,środkowa,dolna małżowiny te dzielą jamy nosowe na 3 przewody nosowe:1)przewód nosowy dolny-zawarty jest między dnem jamy nosowej a małżowiną dolną-do tego przewodu uchodzi przewód nosowo-łzowy,który odprowadza łzy z worka spojówkowego do jamy nosowej.2)przewód nosowy środkowy-jest zawarty małżowiną dolną a środkowa do tego przewodu mają ujścia zatoka czołowa,szczękowa i kom.sitowe przednie.3)przewód nosowy górny-zawarty jest między małżowiną środkową a górną do niego wchodzą kom.sitowe tylne.4)powyżej małżowiny nosowej górnej znajduje się przewód nosowy najwyższy-do niego na ujście zatoka klinowa.GARDŁO.Jest ona narządem w którym krzyżuje się droga pokarmowa i oddechowa.Jest to przewód mięśniowo-włóknisty który się ciągnie od podstawy czaszki do 6 kręgu szyjnego.W gardle wyróżnia się ścianę górną,przednią,tylną i 2boczną.W ścianie przedniej znajdują się 3 otwory:a)nozdrza tylne-łączą gardło z jamą nosową.b)części gardzieli-łaczy gardło z jamą ustną jest to otwór ograniczony od góry przez podniebienie miękkie od dołu nasadą języka a z boku przez 2 łuki podniebienno-jezykowy,podniebienno-gardłowy.Miedzy łukami znajdują się migdałki podniebienne.c)wejście do krtani-łączy gardło z jamą krtani wejscie to jest ograniczone przez nagłośnię a z boku przez fałdy nalewkowo-nagłośniowe.W cześci nosowej gardła na bocznej ścianie znajduje się ujście gardła trąbki słuchowej.Trabka słuchowa łaczy gardło z jamą bębenkowa.Na tylnym brzegu ujścia gardłowego trąbki słuchowej znajduje zwane migdałkiem trąbkowym.Na przejściu ściany górnej w ścianę tylną gardła mieści się migdałek gardłowy-zwany 3.Powiekszony migdałek trąbkowy przy stanie zapalnym może zamykać ujście gardłowe a tym samym upośledzać słuch.Powiększony migdałek gardłowy może zasłaniać nozdrza tylne utrudniając oddychanie nosem.ROLA Gardła-polega na czynnym przesuwaniu pokarmu jamy ustnej do przełyku,czynność ta odbywa się dzięki pracy mięsni zwieraczy,dźwigacze.Zwieracze mają charakter opasujący,a dźwigacze przebiegają podłużnie. MIĘŚNIE STOPY:dzielimy na:a)m.grzbietu stopy-prostują palce stopy,b)M.podeszwy do których zaliczamy mięśnie palucha m.palca małego i m.pośrednie podeszwy.Współdziałają M.goleni i wpływają na prawidłowe działanie stopy.Na stawy palców działają jako zginacze.MIĘSNIE BRZUCHA.Wypełniają przestrzeń między dolnym brzegiem a brzegiem górnym miednicy.Ścianę przednią tworzą obydwa mięsnie proste brzucha które biegną od mostka do spojenia łonowego.Ściana boczna składa się z 3 mięśni składających się idąc od zew.do wew.a)m.skośny zew.brzucha,b)m.skośny wew.brzucha,c)m.poprzeczny brzucha.Ścianę tylną tworzy m.czworoboczny lędźwi.Przyczepy mięśni grupy bocznej są silnie spłaszczone mają wygląd białych ściągniętych błon zwanych rozcięgnami.Włokna tworzące rozcięgna biegną do przodu w kierunku lini pośrodkowej.W lini pośrodkowej następuje skrzyżowanie rozścięgień strony prawej i lewej a w miejscu tego skrzyżowania powstaje charakterystyczna linia zwana kresą białą.Przebiega ona od mostka do spojenia łonowego a w połowie jej długości znajduje się pępek.Najmiej położone włókno rozcięgna m.skośnego zew.sa rozpięte między kolcem biodrowym przednim górnym a gózkiem k.łonowej.Tworzą one tzw.więzadło pachwinowego biegnie kanał pachwinowy a w nim u mężczyzn powrózek nasienny a u kobiet więzadło obłe macicy.Pooniżej więzadła pachwinowego znajduje się kanał udowy.Kanał pachwinowy udowy kresę białą i pępek zaliczamy do miejsc zmniejszonej oporności ścian brzucha w których mogą powstać przepukliny zew.Jam brzuszna od dołu jest zamknięta przez mieśnie dna miednicy mniejszej któ®e tworzą przeponę miedniczną.Mięsnie brzucha wykonują trojaką czynność.1)Działając na ST.międzykręgowe powodują zginanie tułowia do przodu.Sa więc antagonistami prostownika grzbietu.M.grupy bocznej kurcząc się jednostronnie zginają tułów w bok.2)M.brzucha mają przyczepy na żebrach wobec czego kurcząc się pociągają żebra ku dołowi-działają jako pomocnicze m.wydechowe.3)Polega na wytworzeniu tłoczni brzusznej która polega na jednoczesnym skurczu:przepony m.brzucha i przepony miednicznej.Prowadzacym do wzrostu ciśnienia jamy brzusznej tłocznia brzuszna spełnia ważną rolę przy wydalaniu moczu kału a także przy porodzie.	4 .Do kości części wolnej kończyny dolnej zaliczamy:k.udowa,rzepkę,K.podudzie(golenie):piszczelowa i strzałka,K.stopy:7 kości stopy,5 kości śródstopia,5 kości z palców zbudowanych z paliczków od2 do 5 z 3 paliczków a paluch ma 2 paliczki.Kość udowa-najdłuższa i najbardziej masywna kość organizmu na końcu bliższym posiada głowę,dołek głowy,szyjkę,krętarz większy krętarz mniejszy poniżej krętarza większego po jego stronie przysrodkowej znajduje się duł krętarzowyNapwierzchni tylnej między krętarzami przebiega grzebień a na powierzchni przedniej kresa między krętażowa.Głowa jest skierowana zawsze w stronę panewki stawu biodrowego.Na pow.tylniej trzonu występuje kresa chropawa,a w części górno bocznej guzowatość pośladkowa.W części tylnodolnej znajduje się pow.pod kolanowa na końcu dalszym kości udowej występują 2 kłykcie:boczny,przyśrodkowy a odpowiednio nad nimi nadkłykcie.Między kłykciami występuje duł między kłykciowy,który jest oddzielony od pow.pod kości łonowej kresą między kłykciową.Na przedniej powierzchni nad kłykciem wystepuje pow. Rzepkowa.Rzepka-w kształcie trójkąta podstawa skierowaną do góry.Jej pow.pzednia jest nierówna,a pow.tylnia jest podzielona na pow.stawową boczną(większy) i pow.stawowa przyśrodkowa(mniejszą).Kość piszczelowa-na końcu bliższym posiada kłykcie przyśrodkowy ,boczny z powierzchniami stawowymi między powierzchniami znajduje się wyniosłość miedzy kłykciowa ograniczona po bokach guzkiem między kłykciowym bocznym i przyśrodkowym.Do przodu i do tyłu od wyniosłości miedzy kłykciowej przednie i tylnie.Do guzków między kłykciowych przyłączają się łąkotki a do pól miedzykłykciowych więzadła krzyżowe kolana.Na powierzchni przedniej poniżej kłykcia znajduje się guzowatość piszczeli.Na tylno bocznej stronie kłykcia bocznego występuje pow.stawowa strzałkowa do połączenia z głową strzałki na pow. pzedniej członu jest ostry brzeg przedni wyczuwalny przez skórę.Na końcu dalszym znajduje się kostka przysrodkowa od dołu pow. Dolna piszczeli,natomiast boczna wcięcie strzałkowe.Strzałka-na końcu bliższym posiada głowę na której znajduje się po stronie przyśrodkowej pow. Stawowa głowy strzałki.Głowa strzałki zakończona jest wierzchołkiem.Na końcu dalszym znajduje się kostka boczna z pow.stawową.Kości stępu-należą do nich:K.skokowa.K.piętowa,K.łudkowata,K.szescienna,k.trzyklinowata(boczna,posrednia,przysrodkowa)Najwyżej położona jest Kośc skokowa która łączy się z koścmi goleni pod kością skokową leży kośc piętowa.Przed głowa kości skokowej znajduje się kosc łudkowata.Przed kością łudkowata ułożone są 3 kości klinowate.Najbardziej (bocznie)i do przodu od kości piętowej jest położona kość szescienna.Kość śródstopia składa się z podstawy,trzonu i głowy.	2 Kość potyliczna-jest kośćią niepażystą ogranicza otwór wielki przez który przechodzi rdzeń kręgowy,współtworzy z kośćią skroniową tylny duł czaszki a,z kośćią klinową tworzy tak zwany stok na którym leży pień mózgu.Na dolnej powierzchni posiada tak zwane kły gdzie do połączenia z dołkami stawowym górnym kręgu szczytowego.Kość klinowa-jest kośćia nieparzystą zajmuje centralne położenie między kośćmi mózgoczaszki,granicząc z każdą z nich kość ta stanowi podstawę środkowego dołu czaszki i wytwarza tak zwane siodełko tureckie w którym mieści się przysadka mózgowa.W skład budowy kośći oprócz trzonu wchodzą:2 skrzydłą większe,2 szkrzydła mniejsze,2 wyrostki skrzydłowate skierowane do dołu.Kość sitowa-jest nieparzystą,graniczy z przednim dołem czaszki z oczodołami i jamą nosową.Zawiera przestrzen powietrzną zwaną komórkami sitowymi.Jej blaszka pionowa wchodzi w skład przegrody kostnej jamy nosowej.Kość skroniowa-jest to kość która składa się z części:łuskowej,sutkowej, bębenkowej,skalistej zwaną piramida.Współtworzy duł przedni i tylni czaszki.Wew niej znajdują się elementy narządu słuchu.Mieści się w niej jama bębenkowa i trąbka słuchowa która doprowadza do jamy bębenkowejpowietrze z gardła.Kość skroniowa jest zaliczana do kości pneumatycznych.Na powierzchni zew. Kośći skroniowej jest widoczny otwór słuchowy zew.który prowadzi do przewodu zew.słuchowego.Do przodu od niego znajduje się duł żuchwowy,a do przodu od dołu żuchwowego występuje wałowaty guzek stawowy.Oba elementy duł i guzek stawowy łaczą się z głową żuchwy tworząc staw.Za otworem słuchowym zew.Znajduje się wydatny wyrostek sutkowaty.Kość ciemieniowa(płaska)-wchodzi w skład sklepienia czaszki:Podstawa czaszki jest utworzona przez kośći:czołową,sitową,klinową,2 kości skroniowe,kość potyliczną.Kości twarzoczaszki: nosowa, łzowa, małżowina nosowa dolna, jażmowa(policzkowa),szczękowa,podniebienna,Lemież,żuchwa.Kość jażmowa-ogranicza od dołu i boku oczodół wchodzi ponadto wskłąd łuku jażmowego który wpływa na wygląd twarzy.Kość szczękowa-mieści się między oczodołem jamą nosową i jamą ustną oraz przyczynia się do ograniczenia ściany przyśrodkowej i dolnej oczodołu ściany bocznej i dolnej jamy nosowej.Ściana dolna jamy nosowej jest jednocześnie sklepieniem jamy ustnej i jest to tak zwane podniebienie kostne zwane twardym.Kość szczękowa posiada ponadto wyrostek zębodołowy w którym tkwią zęby.Kość szczękowa wew.jest wydrążona,a to wydrążenie komunikuje się z jamą nosową to tak zwana zatoka szczękowa.Szczęka jest kością pneumatyczną.Kość podniebienna-wspólnie z kością szczękową tworzy podniebienie kostne i część ściany bocznej jamy nosowej.K.Podniebienna składa się z:blaszki pozioma-uzupełnia od tyłu podniebienie kostne,blaszki pionowe leżą do przodu od wyrostka skrzydłowatego kości klinowej. .Żuchwa-jest jedyną kościa czaszki tworzącą staw.Skłąda się z trzonu i 2 gałęzi.Na gałęzi żuchwy znajduje się głowa żuchwy która łaczy się z dołem żuchwowym kości skroniowej tworząc staw.W trzonie żuchwy znajdują się zębodoły w którym tkwią żeby.Wew. trzonu przebiega kanał żuchwy,którego otwór wlotowy znajduje się na wew.gałęzi żuchwy jest to tak zwany otwór żuchwy.Poprzez kanał zuchwy doprowadzane są do dolnych zębów naczynia i nerwy.
12 Połączenia kości-dzielimy na:ścisłe(nieruchome) i stawy(ruchome).Do połączeń ścisłych zaliczamy:więzozrosty,chrząstkozrosty,kościozrosty.Staw-jest połączeniem ruchomym dwu lub większej liczby kości.Wyróżniamy w nim składniki stałe dodatkowe.Stałe składniki stawu-występują w każdym stawie są to:a)powierzchnie stawowe(panewka i głowa stawowa),b)torebka stawowa,c)jama stawowa.Panewka i głowa stawowa-tworzą końce sąsiadujących ze sobą kości pokrytą chrząstką stawową.Powierzchnia stawowa wklęsła stanowi panewkę a powierzchnia wypukła głowę.Torebka stawowa-jest błoną która łaczy ze sobą końce kości i otacza staw dookoła tworząc zamknięty worek wraz z panewką i głową które są zwrócone do wnętrza stawu.Torebka stawowa jest zbudowana z 2 warstw:włóknistej i maziowej.Warstwa włóknista-tworzy zew.warstwę torebki jest siejną i utrzymuje końce kości w prawidłowym położeniu względem siebie.Warstwa maziowa-zwrócona jest do wnętrza stawu wytwarza ona maż która zwilża chrząstki stawowe i w ten sposób zmniejsza tarcie przy wykonywaniu ruchów w stawie.Jama stawowa-jest wąską przestrzenią która znajduje się między panewką i głową stawu a na obwodzie jest ograniczona torebką stawową.Zrośnięcie jamy stawowej po procesach zapalnych powoduje unieruchomienie stawu.Dodatkowe składniki stawu:zaliczamy do nich:więzadła,krążki stawowe i łąkotki,obrąbki stawowe,kaletki maziowe.Więzadła-są to pasma łączno-tkankowe które biegną od jednej kości do drugiej,albo wew. stawu albo po powierzchni zew. Torebki stawowej wzmacniając torebkę.Więzadła napinają się przy ruchach w stawie skierowanych w stronę przeciwną do położenia więzadła.Jeżeli więzadło biegnie po przedniej ścianie torebki stawowej to napina się przy zginaniu do tyłu a więc hamuje ten ruch albo zmniejszając jego zakres albo niedopuszczając do jego wykonania.Krążki stawowe i łąkotki-są to tworzywa elastyczne kształtu płytek pierścieni lub półpierścieni(łąkotki).Występują wówczas wew.stawu między powierzchniami stawowymi kości oddzielając je od siebie tworzą więc przegrodę dzielącą jamę stawu na 2 części oddzielone od siebie całkowice(krążki)lub niecałkowicie(łąkotki).Występują w tych stawach w których powierzchnie stawowe są niedopasowane do siebie np:wypukłe obie wtedy krążek stawowy ma obie strony wklęsłe i tworzy panewkę dla tych wypukłości jako tworzy sprężyste krążki,łąkotki amortyzują wstrząsy.Obrąbki stawowe-są to pasma chrząstki włóknistej które przyczepiają się do brzegu panewki wzdłuż jej obwodu gdy ta panewka jest zbyt płytka stosunku do silnej wypukłej głowy.Kaletki maziowe-są to wypustki błony maziowej które otaczają ścięgno mięśniowe biegnące albo przez środek stawu lub w najbliższym sąsiedztwie stawu kaletki oddzielają to ścięgno od kostnego twardego podłoża i zmniejszają tarcie ścięgna o podłoże przy skurczach mięśni.	10 Moczowód.Dł.jego wynosi ok.30cm.Biegnie zaotrzewnowo na tylnej ścianie brzucha a następnie krzyżuje naczynia biodrowe wspólne,wchodzi do miednicy biodrowej mniejszej i tam uchodzi do pęcherza moczowego.Na przebiegu moczowodu występują 3 zwężenia w których mogą zatrzymywać się kamienie nerkowe z czym wiążą się dolegliwości bólowe z odpowiedniej lokalizacji.Zwężenie I-znajduje się w miejscu przejścia miedniczki moczowód.Zwężenie II-znajduje się w miejscu skrzyżowania moczowodu z naczyniami biodrowymi.Zwężenie III-występuje w miejscu wejścia moczowodu do pęcherza moczowego.Ściana moczowodu jest zbudowana z 3 warstw:a)błona zew.-tkanka łączna,b)błona środkowa-zbudowana z mięśni gładkich o przebiegu podłużnym i okrężnym,c)błona śluzowa-wyściela od wew moczowód.Pęcherz moczowy-jest magazynem moczu.Napełnia się stopniowo spływającymi porcjami z moczowodu a opróżnia się okresowo z chwilą wypełnienia.Pęcherz moczowy leży w miednicy mniejszej za spojeniem łonowym nie wystaje ponad spojenie gdy jest opróżniany.W pęcherzu moczowym wyróżniamy:a)szczyt-skierowany do góry i do przodu,b)trzon-stanowi część środkową pęcherza,c)dno-które u mężczyzn oparte jest o gruczoł krokowy,a u kobiet o pochwę,d)szyjkę-która przechodzi w cewkę moczową.W budowie pęcherza moczowego wyróżniamy 3 warstwy:a)błonę zew.-która stanowi otrzewna w tej częśći pęcherza któ®a jest zwrócona do zagłębienia odbytniczo-pęcherzowego u mężczyzn a u kobiet do zagłębienia maciczno pęcherzowego.W pozostałych częściach błona zew.tworzy tkankę łączną.b)błona mięśniowa-stanowi ja mięsień gładki.Część włókien okrężnych skupia się przy ujściu wew.tworzac zwieracz pęcherza.Mięśniówka trzony pęcherza jest unerwiona przez włókna przywspółczulne doprowadzone nerwami trzewnymi miednicznymi z krzyżowego odcinka rdzenia kręgowego.Zwieracz pęcherza jest unerwiony przez włókna współczulne.Wzrost napięcia mięśni spowodowany rozciągnięciem pęcherza przez mocz daje uczucie parcia na mocz.Zostaje pobudzona przez ukł.przywspółczulny mięśniówki trzonu pęcherza do skurczu,towarzyszy temu rozluźnienie zwieracza pęcherza.Mięśniówka trzonu pęcherza nosi nazwę wypieracza pęcherzowego.c)błona śluzowa-w opróżnionym pęcherzu tworzy fałdy które wygładzają się w miarę napełnienia się pęcherza.Fałdy te nie występują tylko w obrębie tzw.trójkąta pęcherzowego.Trójkąt jest częścią dna pęcherza moczowego.Wierzchołki trójkąta stanowią 3 ujścia:ujście wew.cewki moczowej,2 ujścia moczowodu.Dno pęcherza moczowego w miejscu odpowiadającym trójkątowi zrasta się u mężczyzn z gruczołem krokowym a u kobiet z pochwą.Cewka moczowa żeńska-jest krótkim przewodem dł.3-5cm.Rozpoczyna się ujściem wew.w ścianie pęcherza a ujściem zew.w przedsionku pochwy.Biegnie łukowato pod dolnym brzegiem przebijając dno miednicy mniejszej.Ujście cewki moczowej jest zamknięte.Ujście zew.jest zamknięte przez zwieracz cewki moczowej który jest mięśniem poprzecznie prążkowanym unerwiony przez ukł.somatyczny i jest zal.od naszej woli.Dzieki czynności tego mięśnia możemy regulować wypróżnienia pęcherza.	8 MIĘŚNIE KOŃCZYNY DOLNEJ:dzielimy je na:a)mięśnie obręczy,b)m.uda,c)m.podudzia,d)m.stopy.M. Obręczy kończyny dolnej są to silne mięśnie wywierające wpływ na mechanikę ST.biodrowego.Ich podst.rolą polega na utrzymywaniu pionowej postawy ciała i udział przy chodzeniu.Na szczególną uwagę wśród tych mięśni zasługują:a)biodrowo-lędżwiowy,b)pośladkowy wielki,c)pośladkowy średni i mały.M.biodrowo-lędżwiowy-składa się z 2 mięśni:mięśnia lędźwiowego większego lezacego na bocznej pow.części lędźwiowej kręgosłupa i m.biodrowego wypełniającego zagłębienie w talerzu biodrowym.Wspólny końcowy przyczep tych mięśni znajduje się na krętarzu mniejszym kości udowej.M.biodrowo-lędżwiowy leży do przodu od stawu biodrowego działa więc na ten staw jako zginacz.Zgina ten staw silnie i szybko i nazywany jest mięśniem,,szybkobiegaczy,,.Dodatkowa czynność tego mięśnia polega na przywodzeniu uda i obracaniu na zew.Mięśnie pośladkowe-leżą na grzbietowej pow.miednicy naktó®ej znajdują się ich przyczepy początkowe.Przyczepy końcowe tych mięśni znajdują się na kości udowej.Mięsień pośladkowy wielki-bierze udział w prostowaniu stawu biodrowego przywodzeniu i obracaniu na zew. A więc w tych ruchach wynikiem których jest postawa na baczność.M. Pośladkowe średni i mały leżą pod pośladkowym wielkim a ich włókna tworzą rozległy wachlarz dzięki czemu wywołują zróżnicowane ruchy.Przyczep końcowy tych mięśni znajduje się w dole krętarza większego.Przednia część obu mięśni obraca udo do wew.a tylna na zew.Natomisat częśći środkowe odwodzą udo.Części środkowe biorą udział w postawie rozkrocznej ponieważ są silnymi odwodzicielami ST.biodrowego.Oba te mięśnie warunkują płynność ruchów przy chodzeniu i tańcu itp.Porażenie tych mięśni prowadzi do tzw.chodu,,kaczkowatego.MIĘŚNIE UDA:dzielimy na 3 grupy:a)przednia-prostowniki,b)tylna-zginacze,c)przyśrodkowa-przywodziciele.Do grupy przedniej należą m.dwuwarstwowe działające na staw biodrowy i kolanowy.Na staw biodrowy działają jako zginacze.Na staw kolanowy silniejszy mięsień tej grupy mianowicie miesień czworogłowy uda działa jako prostownik(jest to jedyny prostownik stawu kolanowego)a słabszy od niego wąski biegnący spiralnie.krawiecki zgina tam staw.Grupa tylna działa antagonistycznie w stosunku do przedniej grupy tzn.prostuje staw biodrowy a zgina ST.kolanowy,ponieważ jej oddziaływanie na ST.kolanowy jest silniejszy niż na ST.biodrowy dlatego mięśnie tej grupy są nazywane zginaczami.Grupa przyśrodkowa działa na ST.biodorwy-przywodząc udo dlatego jest to grupa przywodzicieli.MIĘŚNIE GOLENI:-działaja na ST.skokowe i na ST.stopy.Dzielimy je na 3 grupy:a)grupa przednia-prostuje stopę w ST.skokowym górnym i prostuje palce stopy(przybliża grzbiet stopy do pow.przedniej goleni).b)Grupa boczna-ścięgno końcowe mięśni tej grupy biegną za kostką boczną a więc z boku i tyłu od sT.skokowych dlatego też grupa boczna zgina i nawraca stopę.Są to mięśnie strzałkowe długie i krótkie(brzeg boczny unosi się do góry).C)Grupa tylna-skład się z silnych mięśni ułożonych w 2 warstwach.Powierzchownie leży mięsień brzuchaty łydki który tworzy bardzo silne ścięgno Achillesa(piętowe)przyczepiające się z tyłu do guza kości piętowej.Do tego ściegno dołączają mięśnie płaszczkowaty i podeszwowy należący też do warstwy powierzchownej i układające się pod mięsniem brzuchatym łydki mięśnie powierzchowne grupy tylnej głównie zginają stopę w ST.skokowo-goleniowym.W warstwie głębokiej grupy tylnej znajdują się mięśnie w których ścięgna któ®e biegną od tyłu kości i działają na stway skokowe jako zginacze i odwracacze a na stawy stopy jako zginacze palców.
18 Odpływ krwi żylnej do serca.Głowa krew zylna z mózgowia jest odprowadzana do zatok opony twardej napodstawie czaszki w przedłuzeniu zatoki esowatej powstaje żyła szyjna wew do której wpływa krew z opony twardej a także z naczyń żylnych wszystkich pozostałych części głowy i szyji.Kończyna górna.Krew żylna odpływa z niej 2 systemami naczyń żylnych:żyłami powierzchownymi i głębokimi.Żyły powierzchowne biegną samotnie w tkance po skórnej i po określonym przebiegu wpadają do żył głębokich,żyły głębokie biegną ukryte miedzy mięsniami towarzyszą tetnicom i mają te same nazwy jak tętnice z którym biegną.W kończynie górnej na uwagę zasługują 3 żyły powierzchowne:zyła odłokciowa,ż.odpromieniowa,ż.środkowa przedramienna.Żyły te powstają z drobnych żył ręki i biegną po przedniej pow.przedramienia tuż pod skóra przez którą przeswiecają jako sinawe smugi.Żyła odłokciowa biegnie po stronie łokciowej po stronie palca małego,Żyła odpromieniowa po stronie kciuka a żyła środkowa przedramienna między nimi.Żyła środkowa przedramienna w pobliżu przegubu łokciowego rozdwaja się a powstałe z rozdwojenia odnogi wpadają do sąsiednich żył to jest odnoga przyśrodkowa do żyły odłokciowej.Do tych odnóg wbijamy żyły.Żyła odłokciowa w połowie wysokości ramienia wpada do żyły ramiennej.Żyła odpromieniowa ciągnie się czy przebiega wzdłuż całego ramienia pod obojczykiem wpada do zyły pachowej.Żyła podobojczykowa i żyła szyjna zew łaczą się ze soba pod kątem zwanym katem żylnym tworząc żyłe ramienia głowową.Żyła ramienia głowowa prawa łączy się z lewa i powstaje żyła główna górna.Żyła główna górna przyjmuje duży dopływ w postaci żyły niepażystej i wpada do prawego przedsionka serca.Ściany tułowia.Krew żylna z klatki piersiowej zbierają zyły miedzyżebrowe a ze sciany jamy brzusznej żyły lędzwiowe po lewej stronie ciałą żyły te uchodzą do żyły niepażystej krótkiej a po prawej do żyły niepażsytej.Żyła niepażysta krótka wpada do żyły niepażystej a niepażysta do żyły głównej górnej.Narządy klatki piersiowej.Krew żylna ze scian serca własnymi żyłami uchodzi do zatoki wieńcowej a zatoka wieńcowa wpada do prawego przedsionka serca.Płuca.Maja podwójny system naczyń:naczynia czynnosciowe(tętnice i żyły płucne)należa do krwioobiegu małego,naczynia odzywcze(tętnice i żyły oskrzelowe odżywiające miąż płucny i nalezace do krwiobiegu duzego).Zyła górna główna zbiera krew z głowy z szyji kończyn górnych klatki piersiowej(z wyjątkiem serca i krwiobiegu małego oraz ściany jamy brzusznej.Kończyna dolna.Żyłami powierzchownymi krew odpływa:zyła odpiszczelowa,zyłą odstrzałkową.Obydwie zyly powstają z drobnych zył stopy.Żyła odstrzałkowa jest krótsza biegnie po tylnej pow.goleni i wpada do zyly pod kolanowej.Żyła odpiszczelowa biegnie po stronie od przysrodkowej całej kończyny dolnej i wpada do kończyny udowej tuż po niżej więzadła pachwinowego.Żyła udowa-jest żyła głęboką odprowadza krew z całej kończyny dolnej i na poziomie więzadła pachwinowego biegnąc pod nim przechodzi w żyłę biodrową zew.Krew ze ściany i narządów miednicy mniejszej odprowadza biodrowa wew.Na granicy miednicy większej i mniejszej żyła biodrowa zew łaczy i żyła biodrowa wew i powstaje z nich żyła biodrowa wspólna.Obydwie zyły biodrowe wspólne lewa i prawa łączą się po prawej stronie kręgosłupa powstaje z nich żyła główna dolna.Żyła główna dolna zbiera krew z pażystych narządów jamy brzusznej za posrednictwem odpowiednich żył jajnikowych,nerkowych,żył nadnerkowych a następnie tuż przed przeponą przyjmuje krew z żył wątrobowych po czym przechodzi przez otwór żyły głównej przeponie do klatki piersiowej gdzie od razu wpada do prawego przedsionka serca.	16 Do przedsionka uchodzą naczynia żylne w prawym przedsionku znajdują się ujścia 3naczyń żylnych:1)żyły głównej górnej która prowadzi krew do serca z głowy szyji oraqz kończyn górnych i z klatki piersiowej.2)Żyły głównej dolnej prowadzącej krew z jamy brzusznej i kończyn dolnych.3)Zatoki wieńcowej serca prowadzącej krew żylno ze ścian serca.W lewym przedsionku znajdują się 4 części żył płucnej:2 zyły płucnej górnej,2 żyły płucnych dolnych.Wnętrze przedsionka od przodu i boku uzupełniaja uszka serca.Komory mają wew.nierówne ściany spowodowane przez beleczki mięśniowe oraz mięśnie brodawkowate.Z komór wychodzą 2 największe tętnice ustroju w komorze prawej znajdują się ujście tętnicze pnia płucnego a w komorze lewej ujście aorty.Ujscie pnia płucnego i ujście aorty są zamknięte zastawkami zapobiegającymi cofania się krwi z tętnic do komór.Każda zastawka tętnicza jest zbudowana z 3 płatków pół księżycowatych które maja kształt kieszonek przypominających jaskółcze gniazda.Płatki półksiężycowate są przytwierdzone do ścian aorty lub pnia płucnego zagłębieniem w stronę naczynia a wypukłym dnem w strone komory.Podczas skurczu komór krew tłoczona do tętnic przyciska płatki półksiężycowate do ścian może swobodnie przepływać do tętnic.Podczas rozkurczu komór natomiast gdy przestaje działac siła tłocząca a słup krwi w tętnicy cofa się,krew wypełnia płatki półksiężycowate,płatki te balonowato powiększaja się i zamykaja ujście niepozwalające krwi opaść w dół do komór.Ściany serca są zbudowane z 3 warstw:1)Nasierdzia które jest błoną surowiczą pokrywającą serce.2)Śródsierdzia które skłąda się z mięsnia sercowego.3)Wsierdzie jest to błona surowicza wyścielająca wnętrze przedsionków i komór i tworząca zastawki serca.M.sercowy jest podstawowym składnikiem ścian serca.M.przedsionków jest całkowicie oddzielony od znacznie grubszegom.komór.M.komór są różnej grubości a ich grubośc uzależniona jest od wykonywanej pracy.M.komory lewej jest trzykrotnie grubszy od mięśnia prawej komory ponieważ lewa komora tłoczy krew do krwiobiegu dużego wykonując tym samym większą pracę niż komora prawa która tłoczy krew tylko do płuc.Na granicy między mięśniem przedsionków i komór znajduje się szkielet serca który stanowi miejsce przyczepu obu mięśni i zastawek serca a jednocześnie oddziela te mięśnie od siebie.Do szkieletu serca zaliczamy:4pierscienie włókniste otaczające 4 ujścia w sercu(2 przedsionkowo-komorowe i 2 tętnicze),2 trójkąty włókniste uzupełniające przestrzenie miedzy pierscieniami,część błoniasta przegrody międzykomorowej. Mimo oddzielenia m.przedsionków od m.komór przez szkielet serca istnieje synchronizacja pracy między przedsionkami i komorami.Zachodzi ona dzieki układowi przewodzącemu serca.Układ ten jest zmienioną tkanką mięśniową która jest łącznikiem między przedsionkami i komorami.Posiada zdolność pobudzania bodzców pobudzających m.sercowego do pracy.Układ ten jest rozrusznikiem akcji serca i koordynatorem pracy przedsionków i komór.W układzie przewodzącym serca wyróżniamy 3 częśći:1)węzeł zatokowo-przedsionkowy który znajduje się w ścianie prawego przedsionka przy ujściu żyły górnej głównej.2)węzeł przedsionkowy-komorowy który również znajduje się w prawym przedsionku w dolnej części przegrody międzyprzedsionkowej.3)pęczek przedsionkowo-komorowy jest przedłużeniem węzła przedsionkowo-komorowy.Jego pień po krótkim przebiegu dzieli się na 2 drogi które biegną po obu stronach przegrody miedzykomorowej i kończą się drobnymi gałązkami w m.brodawkowatych i w mięsniach beleczkowatych.	14 Połączenia kręgosłupa-wyróżniamy wszystkie rodzaje połączeń ścisłych oraz połączenia ruchome(stawowe).Więzozrosty tworzą wiązadła kręgosłupa długie i krótkie.Do wiązadeł długich zaliczmy te które biegną nie przerwanie wzdłuż kręgosłupa są to:wiązadła podłużne przednie,podłużne tylnie,nadkolcowe.Wiązadła podłóżne przednie-biegnie po przednich powierzchniach trzonów kręgowych.Wiązadła podłóżne tylnie-biegnie w kanale kręgowym po tylnych powierzchniach trzonów kręgowych.Wiązadła nadkolcowe-po wszystkich szczytach wyrostków kolczystych od 7 szyjnego w duł.Wiązadła krótkie łączą ze sobą w jednakowe elementy dwu sąsiadujących ze sobą kręgów zaliczamy do nich:wiązadła żółte,międzypoprzeczne,międzykolcowe.Wiązadła krótkie-łączą ze sobą łuki kręgów.Wiązadła międzypoprzeczne-łączą wyrostki poprzeczne.Wiązadła kolcowe-łączą wyrostki kolczyste.Chrząstkozrosty-są to krążki między kręgowe i łączą ze sobą trzony sąsiadujących kręgów.Pierwszy krążek znajduje się między 2-3 kręgiem szyjnym a ostatni między ostatnim kręgiem lędźwiowym a podstawą kości krzyżowej.Krążki zrastają się od przodu i tyłu z odpowiednimi wiązadłami podłużnymi kręgosłupa.Gdy krążek wysunie z pomiędzy trzonu daje ucisk na nerwy co jest znane jako bóle korzonkowe na skutek wypadnięcia dysku.Pa łacinie krążek nazywany jest dyscus.Kościozrosty-mają miejsce w części krzyżowej i guzicznej kręgosłupa są następstwem skostnienia więzozrostów i chrząstkozrostów w jednostce kości krzyżowej i guzicznej.Stawy-połączenia ruchome zachodzą między wyrostkami stawowymi górnymi kręgu niżej leżącego i wyrostkami stawowymi dolnymi kręgu wyżej leżacego powstają w ten sposób stawy między krzyżowe warunkujące ruchomość kręgosłupa.Najbardziej ruchoma jest część szyjna.Mniejszą ruchomość wykazuje część lędżwiowa a najmniejszą piersiowa.Między czaszką a 1 kręgiem szyjnym(szczytowym) występuje staw szczytowo-potyliczny który umożliwia ruchy potakiwania.Ruch przeczenie odbywa się w stawie szczytowo obrotowym występującym między kręgiem szczytowym i obrotowym a ruch odbywa się wokół zęba kręgu obrotowego.Połączenia klatki piersiowej-żebra łączą się za pomocą stawów z kręgosłupem i mostkiem.Koniec kręgosłupowy żebra łączy się z kręgosłupem przy pomocy 2 stawów.a)staw głowy żebra(głowa żebra łączy się z dołkiem żebrowym znajdującym się na trzonach dwu sąsiadujących ze sobą kręgów piersiowych).b)stawu żebrowo poprzecznego(gwizdek żebra łączy się z dołkiem żebrowym odpowiedniego wyrostka poprzecznego kręgu piersiowego).Koniec mostkowy żebra prawdziwego a dokładniej jego chrząstka żebra łączy się z odpowiednim wcięciem żebrowym na brzegu mostka przy pomocy stawu mostkowo-żebrowego.Chrząstki żebrowe żeber rzekomych-łączą się stawowo między sobą stawami międzychrzęstnymi.Stawy klatki piersiowej umożliwiają wykonywanie ruchów oddechowych.1 żebro łączy się chrząstkozrostem z mostkiem.Połączenia kości czaszki:więzozrosty stanowią szwy i ciemiączka,chrząstkozrosty-występują między koścmi podstawy czaszki,kościozrosty-polegają na skostnieniu szwów czaszki po 40roku życia,szwy są to miejsca styku kości czaszki zawierające pewną ilość tkanki łącznej spajającej ze sobą brzegi tych kości,ciemiączka-są to błony łącznotkankowe które wypełniają przestrzenie między koścmi ciemieniowymi i ich sąsiedztwem.Wyróżniamy 6 ciemiączek(1 ciemiączko przednie(duże w kształcie rombu powinno zamknąć się około 2 roku życia dziecka),jedno ciemiączko tylne(małe w kształcie trójkąta powinno zamknąć się do 6miesiąca życia dziecka),4 ciemiączka boczne(powinno zamknąć się tuż po urodzeniu).Połączenia ruchome czaszki-stawy skroniowo żuchwowe-jest utworzony przez głowę żuchwy i duł żuchwowy kości skroniowej oraz guzek stawowy.Wew. stawu znajduje się chrząstka śródstawowa.W stawie tym wykonywane są ruchy:opuszczania i unoszenia żuchwy,wysuwania i cofania żuchwy,przesuwania żuchwy na boki.W sumie te ruchy składają się na ruch rzucia.Na uwagę zasługuje fakt że podczas opuszczania żuchwy głowa wysuwa się z dołu żuchwowego i przemieszcza się na guzek stawowy.

19 Z narządów niepażystych jamy brzusznej krew odpływa do żyły grotnej która prowadzi krew do wątroby.Krew doprowadzana do wątroby żyły ulega obróbce chem.po czym przez żyły wątrobowe wpada do zyły głównej dolnej.Aparat chłonny.jest to system naczyn i węzłów chłonnych przez który przepływa chłonkja.Chłonka jest płynem który powstaje z krwi i wraca do krwi.Powstaje jako przesąd osocza w przestrzeniach między komórkowych,po drodze chłonka przepływa przez chłonne po czym dostaje siue do 2 największych przewodów:piersiowy i przewód chłonny prawy.Przewód piersiowy powstaje wraz z aortą do klatki piersiowej biegnie po przedniej pow.kręgosłupa przez cała długośc klatki i uchodzi do lewego kata żylnego.Przewód piersiowy zbiera chłonkę z całego ciała z wyjątkiem prawej połowy klatki piersiowej prawej kończyny górnej i prawej połowy głowy i szyji.Z tych okolic zbiera chłonkę przewód chłonny prawy który jako bardzo krótkie naczynie uchodzi do prawego węzła chłonnego.Węzły chłonne sa narządami właczonymi w przebieg naczyn chłonnych.Produkują one limfocyty a jednoczesnie spełniaja role filtrów biologicznych i osadzają się pyły bakterie komórki nowotworowe dla tego ulegają powiekszeniu przy stanach zapalnych toczacych się w sąsiedztwie lub stanach nowotworowych.Układ krażenia.Krążenie płucne(małe).Dzieli się na tetnice płucną P i L.Każda z tych tetnic biegnie do odprowadzanego płuca gdzie ulega dalszym rozgałęzieniom po czym sieć naczyń włosowatych otaczających pęcherzyki płucne.Między krwio naczyn włosowatych a powietrzem pęcherzyków płucnych zachodzi wymiana gazowa,po czym krew z tlenem odpływa z naczyn włosowatych do naczyn zylnych.Z każdego płuca wychodzą po 2 żyły płucne:górna i dolna,4 zyly z obu pluc uchodza do lewego przedsionka serca gdzie koncza krwioobieg mały.Krązenie duże.Rozpoczyna się z lewej komory aorty.Aorta jako poczatkowy odcinek nazywa się aorta wstepująca która nastepnie nadrozdwojeniem pnia plucnego zatacza łuk(łuk aorty)po czym biegnie pionowo w duł jako aorta wstępująca.Część wstępująca aorty biegnie początkowo w klatce piersiowej i nosi nazwe aorty piersiowej która następnie przechodzi przez rozwór aortowy przepony do jamy brzusznej jako aorta brzuszna.Aorta brzuszna na wysokości 4 kręgu ledżwiowego dzieli się na 2 tetnice biodorwe wspólne prawa i lewa.Aorta wstępująca oddaje 2 tetnice wiencowe P i L które unaczyniaja serce.Od łuku aorty odchodzą 3 duze tętnice są to w kolejności od strony P do L:pień ramienno głowowy,tętnica szyjna wspólna lewa,tetnica podobojczykowa lewa.Pień ramienno głowowy po krótkim przebiegu dzieli się na tętnice szyjna wspolna P i tetnica podobojczykowa P).Tętnica szyjna wspólna P i L dzieli się na szyji na:tętnica szyjna wew zaopatrywująca mózgowie i oko,tętnica szyjna zew zaopatrująca szyję i głowę z wyjątkiem(mózgowia oka i uch wew)Tętnica podobojczykowa na szji wysyła tetnice kregowa której gałezie unaczyniaja pien mózgu ucha wew i rdzen kręgowy.Z szyji tętnica podobojczykowa dostaje się do jamy pachowej przechodzac przez obojczyk i pierwsze zebro po czym przyjmuje nazwe tetnicy pachowej.Tetnica pachowa przechodzi na ramie gdzie przebiega wzdłuż przysrodkowego brzegu miesnia 2głowoego ramienia jako tetnica ramienna.Tetnica ramienna na wysokosci dolu lokciowego dzieli się na tetnice promieniowa i lokciowa obie tetnice na pow dłoniowej ręki tworzac 2 łuki dłoniowe od których odchodza naczynia unaczyniajace palce reki.Aorta piersiowa na swoim przebiegu oddaje tetnice miedzyżebrowe do miedzy żebrzy oraz gałązki do narzadów śródpiersia.	21 .Połączenia kości goleni(podudzia).Końce bliższe obu kości są połączone stawem piszczelowo strzałkowym.Połączenie to występuje między:pow.stawową,pow.strzałkową,pow.kości piszczelowej,pow.stawowa głowy strzałki.Jest to staw płaski.Końce dalsze obu kości łączy więzozrost piszczelowo strzałkowy.Brzegi między kostne trzonów obu kości łaczy błona między kostna.a)Staw skokowo goleniowy(staw skokowy górny)Główkę stawu tworzy bloczek kości skokowej-powierzchnia stawowa górna plus pow.stawowa kostkowa boczna plus pow.stawowa kostkowa przyśrodkowa.Panewkę tworzy:pow.stawowa dolna piszczeli,pow.stawowa kostki przyśrodkowej(na piszczeli)i pow.stawowa kostki bocznej na strzałce.Jest to staw 1 osiowy zawiasowy wykonywane są w nim ruchy zgięcia w stronę podeszwową i prostowania(w stronę grzbietową)Poniżej stawu skokowego górnego znajduje się staw skokowo-piętowo-łudkowy-popularnie zwany stawem skokowym dolnym łączy on kości:łudkową,skokową,piętową.Składa się ze stawu skokowego przedniego i tylnego Staw skokowy dolny tylny-jest utworzony przez pow.stawową piętową tylną na kości skokowej która stanowi panewkę w tym stawie natomiast główkę tworzy powierzchnia stawowa skokowa tylna na kości piętowej.Staw skokowy dolny przedni-główkę tworzy głowa kości skokowej oraz pow.stawowa piętowa przednia i środkowa..Panewkę w tym stawie tworzy pow.stawowa skokowa na kości łudkowatej oraz pow.stawowa skokowa przednia i środkowa na kości piętowej.Panewkę od dołu uzupełnia więzadło piętowo-łudkowe podeszwowe.Cały staw skokowy dolny jest stawem kulistym zachodzą w nim ruchy zgięcia prostowania odwracania stopy(stoimy na brzegu bocznym stopy)i nawracania stopy(stoimy na brzegu przyśrodkowym stopy)oraz odwodzenia(paluch boczny)i przywodzenia(paluch przyśrodkowy). Pozostałe stawy stopy:staw międzystopwy,staw środkowo śródstopny,staw między śródstopny,staw śródstopny paliczkowy(kuliste stawy),staw między paliczkowe(zawiasowe)Połączenia kości kończyny górnej z łopatką łączy się obojczyk tworząc barkowo obojczykowy przez połączenie pow.stawowej barkowej z wyrostkiem barkowym łopatki.Koniec mostkowy obojczyka łączy się z cięciem obojczykowym mostka tworząc staw mostkowo-obojczykowy.Obydwa stawy wykonują ruchy jednocześnie są typu kulistego.Praca w stawach obojczyka wywołana działaniem odpowiednich mięśni daje charakterystyczny ruchwzruszania ramionami współdziałając ze stawami ramiennymi oba stawy obojczyka umożliwiają unoszenie ramienia powyżej poziomu.Staw ramienny-panewkę w tym stawie tworzy wydrążenie stawowe na łopatce pogłębione przez obrąbek stawowy.Głowę tworzy głowa kości ramiennej jest to staw kulisty wolny wieloosiowy.Odbywaja się w nim następujące ruchy:zginanie(unoszenie ramienia do przodu) prostowanie(opuszczanie ruch do tyłu)te 2 ruchy zachodzą w osi poprzecznej,odwodzenie(unoszenie ramienia w bok) przywodzenie(opuszczanie bokiem)te 2 ruchy zachodza w osi strzałkowej,nawracanie(obrót do wew)odwracanie(obrót na wew)obwodzenie(zakreślanie koła ramieniem) Staw łokciowy-jest stawem złożonym składa się z 3 stawów:ramienno łokciowy,ramienno promieniowego,promieniowo łokciowy bliższy.W stawie ramienno łokciowym głowe tworzy bloczek kości ramiennej a panewkę wcięcie bloczkowe kości łokciowej.Jest to staw zawiasowy zachodzą w nim ruchy:zginanie i prostowanie	23 UKŁAD MIĘŚNIOWY.Mięśnie są to narządy które mają wybitną zdolność kurczenia się tzn:zmniejszania swej długości.SWkurcz odbywa się pod wpływem bodźców czy to mechanicznych jak uderzenie czy elektrycznych chemicznych czy też jak to występują w naturalnych ruchach ustroju w wyniku bodżca pochodzącego ze strony odpowiednich komórek nerwowych mózgowia lub rdzenia kręgowego.Odróżniamy 3 rodzaje mięśni:a)Mięśnie gładkie-kurczące się powoli powracające do pierwotnych długości.Występują one w ścianach naczyń przez antonomiczny układ nerwowy niezależny od naszej woli.b)Mięsień sercowy-który jest zbudowany z włókień poprzecznie prążkowanych i unerwiony przez antonomiczny układ nerwowy.c)Mięsień poprzecznie prążkowane,szybko kurczące się podwpływem ośrodkowego układu nerwowego których czynność zależna jest od naszej woli.Mięśnie poprzecznie prążkowane z wyjątkiem mięśnia sercowego stanowią czynny aparat ruchu.Dzielimy je na:mięśnie szkieletowe i skórne(mimiczne),.Mięśnie szkieletowe-to te które przyczepiają się do szkieletu.Mięśnie skórne-mają chociaż 1 przyczep skórny co prowadzi do powstania gruzd,fałdów i dołków w skórze przy skurczu odpowiedniego mięśnia.Występują one głównie na twarzy i wywierają wpływ na mimikę twarzy stąd ich nazwa.BUDOWA MIĘŚNI.każdy mięsień poprzecznie prążkowany posiada:przyczep początkowy(ścięgno początkowe),brzusiec,przyczep końcowy(ścięgno końcowe).Ścięgno-jest zbudowane z tkanki łącznej i stanowi niekurczliwą część mięśnia.Brzusiec-jest utworzony przez tkankę mięśniową i stanowi kurczliwą część mięśnia.Grubością ścięgno brzusca mięśnia mierzy się siłą mięśnia im grubszy brzusiec tym silniejszy jest mięśień.Ścięgen początkowych-może być więcej niż jedno.Gdy są 2 to mówimy o mięśniu 2 głowym,gdy 3 to mięsień trójgłowy,gdy 4 mięśień czworogłowy.PRACA MIĘŚNIA -polega na skurczu mięśni podczas którego mięsień się skurcza i przyciąga do siebie oba przyczepy znajdujące się na dwu różnych kościach połączonych stawem wywołując ruch tych kości względem siebie.Aby mięsień mógł się skurczyć musi być odpowiednio odżywiany i pobudzony do skurczu.Odżywianie mięśnia odbywa się poprzez krew doprowadzoną do mięśnia naczyniami krwionośnymi.Pobudzenie mięśnia do skurczu odbywa się poprzez bodżce nerwowe doprowadzane do mięśnia przez odpowiednie nerwy z mózgowia lub rdzenia kręgowego.Aby mięsień mógł wywołać ruch musi przebiegać nad stawem.Może on przbiegać nad 1 lub 2 lub większą liczbą stawu zależnie od liczby stawu mówimy o mięśniu 1 stawowym 2 stawowym lub wielostawowym.Mięsień zawsze był nad stawem nad którym przebiega i kurcząc się wywołuje ruch w swoją stronę.Tak więc mięsień rozpięty nad stawem łokciowym po jego przedniej stronie kurcząc się pociągnie kości przedramienia do przodu wywołując zgięcie przedramienia aby nastąpiło prostowanie w stawie łokciowym musi skurczyć się mięsień leżący po stronie przeciwnej a więc po tylniej stronie tego stawu.Zwykle określony ruch jest wywołany nie przez pojedynczy mięsień lecz przez grupę mięśni o jednakowym działaniu.Mięśnie te wywołują jednakowe ruchy w określonym stawie i nazywamy je mięśniami synergistycznymi.Mięśnie które wywołują działanie przeciwstawne nazywamy mięśniami antagonistyczny. Wyróżniamy następującą grupę antagonistycznych mięsni:zginacze-prostowniki,odwodziciele-przywodziciele,odwracacze-nawracacze.Topograficzny podział mięśni.Wyróżniamy mięśnie:grzbietu,kl piersiowa,brzucha,kończyny górnej i dolnej,głowy,szyji.Mięśnie grzbietu:dzielimy na powierzchniowe i głębokie.Mięśnie warstwy powierzchniowej maja przyczep początkowy ma kręgosłupie a przyczep kolcowy na kończynie górnej lub nakl.piersiowej.Działanie tych mięśni:Polega na wywoływaniu ruchów kończyny górnej albo żeber.Ze względu na rozmiar i najbardziej powierzchowne położone na uwagę zasługuje 2 mięśnie tej warstwy:mięsień czworoboczny,mięsień najszerszy grzbietu.Mięsień czworoboczny-jest mieśniem wielowarstwowym działa na stawy międzykręgowe szyjnego odcinka kręgosłupa i na stawy obręczy kończyny górnej.Powoduje to wzruszanie ramionami warunkuje unoszenie ramienia ponad poziom.Mięsień najszerszy grzbietu-działa na staw ramienny wywołując ruch sięgania ręką do tylnej kieszeni spodni z dłonią ręki zwróconą do tyłu.Mięsień ten opasuje kl.piersiową przy kaszlu napina się i nazywany jest mięśniem kaszlu.Mięśnie warstwy głębokiej grzbietu-mają początkowe i końcowe przyczepy na kręgosłupie dlatego działają tylko na stawy między kręgowe,ponieważ leży do tyłu od tych stawów wszystkie mieśnie tej warstwy prostują kręgosłup i określone są nazwa prostownika grzbietu.
25 Do ważniejszych i większych zatok należą:a)zatoka strzałkowa górna-która biegnie wzdłuż sierpa mózgu po jego górnej wypukłej części do spływu zatok.b)zatoka poprzeczna-odchodzi od spływu zatok w bok biegnie wzdłuż namiotu móżdzku.c)zatoka esowata-jest przedłużeniem zatoki poprzecznej przechodzi ona w żyłę szyjna wew.Kresomózgowie.Składa się z 2 półkul mózgu każda półkula składa się z:kory mózgu,istoty bialej,jąder kresomózgowia.Wew.każdej półkuli znajduje się komora boczna.Kora mózgu-jest to istota szra zbudowana z kom.nerwowy tworzy zew.warstwę półkuli mózgu.Istota biała-znajduję się wew.półkuli mózgu jest utworzona przez wypustki kom.nerwowych(włókna nerwowe).Jądra kresomózgowia-są to wysepkowate skupiska kom.nerwowych mieszczące się wew istoty białej półkuli mózgu.Każda z półkul jest pofałdowana bruzdami różnej głębokości.Wypukłości zawarte między bruzdami noszą nazwę zakręstu-im większa liczba zakrętów i bruzd tym wieksze zdolności intelektualne danego osobnika.Kora mózgu-dzieli się na płaty:płat czołowy,płat ciemieniowy,skroniowy,potyliczny i wyspa.Płat czołowy jest wysunięty najbardziej do przodu,do tyłu od niego leży-płat ciemieniowy są one rozdzielone bruzdą środkową.Do przodu od bruzdy środ.w płacie czołowym znajdują się zakret przedśrodkowy.Przedłuzenie jego na pow.przyśrodkowej znajduje się przednia część płacika okołośrodkowego.Od tyłu od bruzdy przysrodkowej w płacie ciemieniowym znajduje się zakręt zaśrodkowy,który na pow.przyśrodkowej półkuli mózgu przechodzi w tylna część płacika okołośrodkowego.Płat skroniowy-na pow.wypukłej półkuli jest oddzielony bruzdą boczną od płata czołowego i ciemieniowego.Płat potyliczny-jest najbardziej wysunięty do tyłu w półkuli mózgu.Od pow.przysrodkowej mózgu miedzy płatem ciemieniowym i potylicznym występuje wyrażna bruzda ciemieniowo-potyliczna.Przecina się ona pod kątem ostrym z tzw bruzdą ostrogową a częśc kory zawarta między tymi bruzdami nosi nazwę klinka.Wyspa-znajduje się w dnie bruzdy i przykryta jest odpowiednimi częściami płata czołowego,ciemieniowego i skroniowego zwanych wieczkami.Ośrodki korowe-części kory wykazujące podobne czynności i kontrolujace określone czynnosci ustroju nazwano ośrodkami korowymi.Do ważniejszych ośrodków korowych zaliczamy:Ośrodek korowy ruchu-mieści się w zakręcie przedsrodkowym i przedniej cześci płacika okołośrodkowego.Dzięki pracy tego ośrodka wykonuje się świadome,celowe ruchy.Reprezentacja ruchowa jest taka jakby na tym ośrodku był ułożony człowiek do góry nogami.Natomiast stopy mają swoją reprezentacje w płaciku okołośrodkowym.Uszkodzenie ośrodka ruchowego daje porażenie odpowiednich mięsni.Ośrodek korowy czucia-miesci się w zakręcie zaśrodkowym i tylnej części płacika okołośrodkowego dzięki temu ośrodkowi rozumiemy wrażenia czuciowe,umiemy odróżnic ukłucie od stłuczenia i potrafimy zlokalizować uszkodzenie tego ośrodka znosi czucie w odpowiedniej części ciała.Ośrodek korowy słuchu-leży w płacie skroniowym uszkodzenie jego powoduje niemożnośc rozpoznawania dżwięków.Ośr.korowy wzroku-leży w płacie potylicznym głównie w klinku.Uszkodzenie jego powoduje niemożność rozpoznawania przedmiotów oglądanych.Ośr.ruchowy mowy-leży on w półkuli dominującej lewej u praworęcznych.Ośr.ten mieści się w dolnej części zakretu przyśrodkowego czyli w miejscu reprezentacji miesni języka,podniebienia i krtani.Uszkodzenie tego ośrodka prowadzi tzw fazji ruchowej czyli niemożnosci mówienia przy zachowanej zdolności rozumienia.Istota biała półkuli mózgu jest zbudowana z włókien nerwowych:1)włókien kojarzeniowych-nie wychodzą poza obręb jednej półkuli.2)włókien spoidłowych łączą się ze sobą obydwie półkule mózgu,największym skupiskiem włókien spoidłowych jest spoidło wielkie jest ono dobrze widoczne na pow.przyśrodkowej półkuli mózgu w kształcie wydłużonej litery C.3)włókien rzutowych-są to włókna które łączą korę mózgu z niższymi piętrami mózgowia.Wyróżniamy:włókna zstępujące,w.oakorowe,w.odśrodkowe,w.ruchowe.Włókna wstępujące-dokorowe-dośrodkowe-czuciowe.	27 .Śródmózgowie składa się z części brzusznej która tworzy komory mózgu i części grzbietowej wytworzonej przez blaszkę czworaczną(guzki).Część brzuszna od cześci grzbietowej sa rozdzielone wodociągiem mózgu.Tyłomózgowie wtórne składa się z:mózdzku który stanowi strop komory 4 i mostu.Most jest dobrze widoczny na pow.podstawnej,móżdzek składa się z 2 pół kul połączonych robakiem.Móżdzek jest odpowiedzialny za kontrolę ruchów automatycznych za napięcie miesni szkieletowych za odbieranie informacji z narzadu przedsionkowego położeniu ciała za utrzymanie postawy ciała.Rdzeniomózgowie to główne rdzeń przedłużonych.Na pow.podstawnej rdzenia przedłużonego znajdują się 2 podłużne wzniesienia zwane piramidami.Piramidy są wytworzone przez włókna które w dolnej części rdzenia przedłuzonego krzyżuja się a miejsce skrzyżowania nazywa się skrzyzowaniem piramid.Na pow.grzbietowej znajdują się guzki jadra smukłego i klinowatego.W jadrach tych nastepnie przekaqzywanie bodżców czucia głębokiego(z torebek stawowych ze ściegień mięśniowych)do ośrodków korowych czucia.Pień mózgu-ze względu na podobieństwo w budowie wew.i charakter czynnościowy traktuje się:śródmózgowie,most,rdzeń przedłużony.Przez prawię cała dł.pnia mózgu można spotkać następujące struktury:jadra nerwów czaszkowych,twór siatkowaty(znajdują się w nim 2 najważniejsze ośrodki:krążenia i oddychania.Rdzeń kregowy-jest przedłuzeniem rdzenia przedłużonego rozpoczyna się po niżej skrzyżowania piramid na poziomie odejścia pierwszej pary nerwów rdzeniowych.Na wysokosci 2 kregu lędzwiowego rdzeń kregowy kończy się zwęzając się w stożek rdzeniowy który przechodzi w nić końcową.Od rdzenia kregowego odchodzą parami korzenie rdzeniowe(brzuszne,ruchowe i grzbietowe i czuciowe).Na przebiegu korzenia grzbietowego znajdują się zgrubienia zwane zwojami rdzeniowymi.Korzenie rdzeniowe łączą się za sobą parami wytwarzając czuciowe ruchowe nerwy rdzeniowe które się wydostają przez otwory między kręgowe.W sumie r.kregowy daje początek i koniec korzenia ledzwiowego krzyżowe i guziczne są najdłuższe biegną pionowo w duł i otaczają nić końcową tworzac tak zwany ogon koński.Na wys.ogona końskiego a dokładnie między 3i4 kręgiem ledzwiowym można pobierać płyn mózgowia rdzeniowy do badań jest to tak zwana funkcja lędżwiowa.	29 Ukł.pokarmowy składa się:a)narządów tworzących przewód pokarmowy:Jama ustna-gardło-przełyk-żołąd- jelito cienkie-j.grube.b)wielkich gruczołów:wątroby,trzustka.Ukła.pokarmowy ma na celu pobieranie pokarmu,trawienia,wchłanianie i wydalanie resztek niestrawionych.Jama ustna-kontroluje jakość pokarmu,dokonuje wstępnej obróbki chem.formuje kęs pokarmowy.Jama ustna rozpoczyna się szparą ustną ograniczoną przez:wargę rórną i dolną a kończy się cieśnią gardzieli.W jamie ustnej wyróżnia się:a)przedsionek,b)jamę ustną właściwą.Przedsionek jest ograniczony z przodu przez wargi,policzki z boku a zęby od wew.Do przedsionka jamy ustnej uchodzi przewód ślinianki przyusznej na wysokość 2 zęba trzonowego górnego.Przedsionek-jama ustna SA wysłane błoną śluzową któ®a jest grubsza w miejscu osadzenia zębów nosi nazwę dziąsła.Zęby:a)mleczne-zaczynają wyrastać ok.6-mca życia,występują w liczbie 20 zębów.b)stałe-zaczynają wyrastać 6-7rok życia,wystepują w liczbie 32(8 w każdej ćwirtce).W uzębieniu mlecznym występują:2 siekacze,1 kieł,2 zęby trzonowe.W uzębieniu stałym wystepują:2 siekacze,1 kieł,2 przedtrzonowe,3 trzonowe.W każdym zębie wyróżnia się koronę zęba,szyjkę zęba i korzeń zęba.Jama ustna właściwa jest ograniczona od góry przez podniebienie od dołu przez mięśnie dna jamy ustnej(nadgrzykowe).Od przodu i boku przez zęby górne i dolne.Błona śluzowa dna jamy ustnej tworzy pod językiem charakterystyczne fałdy.W płaszczyżnie pośrodkowej biegnie pojedynczy fałd łączący dolną pow.języka z dnem jamy ustnej jest to więzadełko języka.Po obu stronach wędzidełka języka biegnie prawie prostopadle do wędzidełka 2 fałdy podjęzykowe.Na tych fałdach znajdują się ujścia ślinianek podjęzykowych i podżuchwowych.JĘZYK-jest to narząd mięśniowy bierze udział przy mówieniu rozcieraniu pokarmu odbiera wrażenie smakowe dzięki znajdującym się na nim kubkom smakowym.Przesuwa kęs do cieśni gardzieli.W języku wyróżniamy częśći:nasadę,trzon i koniec języka.Granica między nasadą a trzonem jest bruzda graniczna.Do przodu od bruzdy granicznej na grzbiecie języka znajdują się brodawki:a)okolone-ułożone do przodu od brody granicznej SA największe zawierają kubki smakowe,b)brodawki liściaste-leżą na brzegach języka zawierają kubki smakowe,c)grzybowate-zawierają kubki smakowe są rozesłane po całym grzbiecie języka,d)nitkowate-na grzbiecie języka gęsto ułożone nie zawierają kubków smakowych,działają mechanicznie przy rozcieraniu pokarmu.Bodżce smakowe z brodawek okolonych,liściastych odbierają włókna nerwu 9.Z brodawek grzybowatych bodżce smakowe odbierają włókna nerwu 7.Język jest zbudowany z 2 grup mięśni:a)wew-wpływają na kształt języka,b)zew-łączy język z otoczeniem.Na uwagę zasługuje mięsień zew.języka tak zwany mięśień grudkowo-językowy.Mięśień ten pociąga język do przodu zapobiegajc zapadaniu się go do tyłu a tym samym chroni człowieka przed uduszeniem się własnym językiem.U osób nieprzytomnych leżących na wznak opada żuchwa i język zapada się w kierunku gardła.Do chwili odzyskania przytomności należy pacjentowi unieść żuchwę lub przekręci głowę w bok aby zapobiec uduszeniu się językiem.Na narządzie języka znajduje się skupisko tkanki limfatycznej któ®a tworzy migdałek językowy.Wyróżniamy następujące ślinianki:a)ślinianka przyuszna,b)ślinianka podżuchwowa,c)ślinianka podjęzykowa.Ślinianka przyuszna-mieści się na brzegu pow.tworzy tuż przed małżowiną uszną.Swoją surowiczą wydzielinę wstrzykuje do przedsionka jamy ustnej na wys.2 zęba trzonowego górnego.Ślinianka podżuchwowa-leży pod dnem jamy ustnej po stronie wew.stronie żuchwy przy jego dolnej krawędzi mniej więcej w połowie długości.Przewód jej uchodzi na fałdzie podjęzykowym w jamie ustnej właściwej.Ślinianka podjęzykowa-leży w dnie jamy ustnej pod błoną śluzową,ujście jej znajduje się na fałdzie podjęzykowym w jamie ustnej właściwej.
31 .Odbytnica-biegnie w miednicy mniejszej wzdłuż pow.miednicznej kości krzyżowej kończy się odbytem.Odbyt jest zaopatrzony w 2 mięśnie zwiercze:zbieracz wew.odbytu-zbudowany jest z mięśni gładkich niezależnych od naszej woli,zwieracz zew.odbytu-zbudowany z miesni poprzecznie prążków.wchodzących w skłąd przepony miednicznej jest zależny od naszej woli.Cechy j.grubego:a)taśmy-biegną one wzdłuż jelita,b)przyczepki sieciowe są to uchyłki otrzewnej podszywając jelito wypełnione tkanką tłuszczowa,c)uwypuklony,d)fałdy półksiężycowate w błonie śluzowej j.grubego.Droga pokarmu:jama ustna-cieśń.gardzieli-gardło-przełyk-wpust żoładka-żołądek-oddżwiernik z zastawką-dwunastnica-jelito czcze-jelito kręte-ujście krętniczo kontnicze-z zastawką-jelito ślepe-okreżnica wstępująca-zgięcie prawe(wątrobowe okrężnicy)-okrę.poprzeczna-zgiecie lewe(śledzionowe)-okręzstępująca-okrę esowata-odbytnica-odbyt.WĄTROBA.Jest największym gruczołem w ustroju a jednocześnie pełni funkcję centralną laboratorium chemiczne.a)odbywa się w niej przetwarzanie składników wchłoniętych w przewodzie pokarmowym przeprowadzonych żyłą wrotną,b)magazynowanie skł.potrzebnych organizmowi by w razie potrzeby uwolnić je do krwioobiegu,c)odtruwanie substancje szkodliwych przezemianę ich budowy chem,d)rozkładanie substancji krążących we krwi w nadmiarz.e)wytwarzanie pola niezbędnej do trawienia tłuszczu,synteza białek osocza krwi.Wątroba leży w podżebrzu przylega do lewego podżebrza.W prawidłowych warunkach wątroba nie wystaje spod prawego łuku żebrowego.Od góry sąsiaduje z przeponą a od dołu przylegają do niej.Żołądek,dwunastnica,prawa nerka z nadnerczem,okrężnica.We wrotach watroby(w wnęce)znajdują się:tetnica wątrobowa właściwa,żyła wrotna,przewód wątrobowy wspólny(odprowadza żółć z wątroby).Droga żółci.Jest wytwarzana przez kom.wątroby-płynie kanalikami żółciowymi a następnie przewodnikami żółciowymi-dostaje się do przewodu wątrobowego prawego i lewego a te łączą się w przewód wątrobowy wspólny który wychodzi z wrót wątroby daje odgałęzienie zwane przewodem pęcherzykowym po czym zmienia swoją nazwę na przewód żółciowy wspólny.Przewód pęcherzykowy-pęcherzyk żółciowy(pełni funkcję magazynu żółci).Przewód żółciowy wspólny kończy się na brodawce większej w części wstępującej dwunastnicy.Żółć jest wytwarzana stale w małych ilosciacxh przez.komórkę wątroby.Do trawienia tłuszczu potrzebne są większe ilości żółci.W okresach międzytrawiennych żółć jest odprowadzana do pęcherzyka żółciowego gdzie nas™epuje wchłanianie wody zagęszczanie żółci.Po spożyciu tłustych pokarmów pęcherzyk żółciowy wylewa odpowiednią ilośc żółci do dwunastnicy.Po usunięciu pęcherzyka żółciowego należy ograniczyć spożywanie tłuszczu,spożywać posiłki częściej i w mniejszych ilościach.TRZUSTKA.Jest to gruczoł o podwójnym wydzielaniu:zew. i wew..Czynności wew.wydzielnicza polega na wytwarzaniu insuliny i glukagonu które regulują poziom cukru we krwi.Trzustka jako narząd zew.wydzielniczy wytwarza sok trzustkowy który bierze udział w trawieniu białek węglowodanów tłuszczów i białek.Trzustka leży na tylnej ścianie jamy brzusznej poprzecznie w stronę kręgosłupa kierując się w stronę lewego podżebrza a ogon trzustki sięga do wnęki śledziony.Tylna powierzchnia trzustki przylega do żyły głównej dolnej żyły wrotnej,aorty brzusznej i lewej nerki.Od przewodu trzustka całkowicie przykryta jest przez żoładek.Otrzewna-jest to błona surowicza,worek do którego w toku rozwoju wpukliny się narządy jamy brzusznej.Narządy pokryte otrzewną całkowicie lub prawie całkowicie noszą nazwą narzadów wew.otrzewnych natomiast narzady przykryte otrzewna tylko z jednej strony nosza nazwe narzadów zewtrzotrzewnych.Narzady zewnątrz otrzewne zwykle leżą na tylnej ścianie jamy brzusznej.Do narządów zewnątrz otrzewnych zaliczamy:trzustkę z dwunastnicą oprócz opuszki dwunastnicy,część wstępująca i zstępująca okrężnicy,odbytnica,nerki,moczowody,pęcherz moczowy,nadnercze.Do narzadów wenątrzotrzewnych zaliczamy:wątroba,żoładek,śledziona,opuszkę dwunastnicy,jelito czcze i kręte,jelito ślepe,wyrostek robaczkowy,okreżnica poprzeczna i esowata,macica,jajnik i jajowód.	33	35

24 Układ nerwowy dzielimy na:ośrodkowy i obiegowy.Do układu nerwowego ośrodkowego należą:mózgowie mieszcące się w czasce i rdzeń kręgowy z lokalizowany w kanale kregowym.W ośrodkowym ukł.nerwowym są zgrupowane komórki nerwowe wypustki tych komórek łączące się w pęczki jako nerwy wydostają się z czaszki lub kanału kręgowego,biegną do miejsca przeznaczenia na obwodzie ciała.Nerwy te składają się na obwodowy układ nerwowy pod względem czynnościowym ukł.nerwowy dzielimy na:somatyczny,wegetatywny(antonomiczny).Ukł.somatyczny tworzą:a)nerwy ruchowe które rozpoczynaja się w ośrodkowym ukł.nerwowym i prowadzą bodżce na obwód do mięsni.b)Nerwy czuciowe które prowadzą wrazenia czuciowe ze skóry torebek stawowych i ścięgeń mięśniowych do ośrodkowego układu nerwowego gdzie się kończą.Ukł.wegetatywny(autonomiczny)-reguluje pracę narządów wew.Praca tego układu odbywa się bez udziału naszej woli.Układ autonomiczny skłąda się z 2 anatgonistycznych w stosunku do siebie układów:a)współczulnego(sympatycznego),b)przywspółczulnego. Narządy wew sa unerwione jednocześnie przez włókna sympatyczne i para sympatyczne.Regulacja pracy narzadu wew odbywa się przez antagonistycznie oddziaływanie ukł.sympatycznego i para sympatycznego na ten narzad tak więc jeżeli ukłsympatyczny pobudza pracę narządu to ukł.para sympatyczny hamuje balansowanie czynnosći obu tych ukł. Daje harmonijną pracę danego narzadu.Móżgowie skłąda się z 5 części:kresomózgowie,międzymózgowie,śródmózgowie,tyłomózgowia wtórnego,rdzeniomózgowia.Równolegle do zmian w taku rozwoju ścian cewy nerwowej zmienia się jej światło przekształacają się w system komór i kanałów.Powstają następujące przestrzenie wew.mózgowia:a)2 komory kresomózgowia,b)jedna komora trzecia w miedzymózgowiu.komory boczne komunikuja się z komorą 3 przez otwory między komorowe.c)Wodociąg mózgu w śródmóżgowiu jest to kanał łączący komorę 3 z komora 4.d)Komora 4 mieści się w tyłomózgowiu wtórym i rdzeniu mózgowym.Komora 4 przechodzi w kanał środkowy rdzenia kregowego.W komorze 4 znajdują się otwory poprzez które ta komora komunikuje się z przestrzenia pod pajęczynówką ogranicza przez opony mózgowia i rdzenia kregowego.Mózgowie i rdzeń kręgowy otaczają 3 opony:opona miękka,pajęcza i twarda.Opona miekka-zawiera liczne naczynia krwionosne zaopatrujac mozgowie i rdzen kregowy w krew.Opona ta przylega bezposrednio do mozgowia irdzenia,wnika do wszystkich zaglebien znajdujacych się na ich powierzchni a wnikajac do komor tworzy tam tak zwane sploty naczynówkowe.Sploty wytwarzaja płyn mózgowordzeniowy który wypełnia komory mózgowia a ponadto jak płaszczem wodnym otacza mózgowie i rdzeń kręgowy wypełniajac przestrzen pod pajeczynówkowo.Opona pajęcza-spoczywa na oponie miękkej nie wnika do żadnych zagłebien między opona miekka a pajęczą znajduje się przestrzeń pod pajęczynówkowo w której krąży płyn mózgowo rdzeniowy.Płyn ten dostaje się do niej poprzez otwory z komory 4.Krążenie płynu mózgowordzeniowego powstaje w komorach móżgu przy udziale splotów naczyniówkowych.Na zasadzie różnicy ciśnień płyn ten przedostaje się z komór bocznych przez otwory między komorowe do komory 3 a wniej przez wodociag mózgu do komory 4.Z komory 4 mała ilośc płynu odpływa do kanału srodkowego rdzenia większosc zas odpływa przez 3 otwory znajdujace się w ścianach komóry 4 do zbiornika mózdzkowo rdzeniowego w przestrzeni podpajeczynówkowej i rozlewa się po calej przestrzeni podpajęczynówkowej.Z jamy podpajęczynówkowej płyn mózgowo rdzeniowy odpływa do układu żylnego.Jedną z dróg jest filtracja odpływa przez tak zwane ziarnistosci pajęczynówki do zatoki strzałkowej górnej opony twardej. Ziarnistości pajeczynówki są to brodawkowate zagrubienia wpuklające się do zatoki strzałkowej górnej.Zatoką strzałkowo górną przebycie po stronie wew.sklepienia czaszki w lini środkowej na przestrzeni od czoła do potylicy.Na skutek stanów zapalnych lub rozburzeń rozwojowych może dojśc do zarośnięcia lub niewykształcenia otworów między komorowych czy też niedrożności ziarnistosci pajeczynówki wówczas płyn mózgowo rdzeniowo nie może przeplynąć z przestrzeni podpajęczynówkoej do zatoki opony twardej uciska wówczas na mózgowie z zew.lub w wew.a stan ten nazywamy wodogłowiem.Opona twarda-leży najbardziej pow.na oponie pajęczej.Opona twarda składa się z 2 listków:zew.pełniącego rolę okostnej czaski,i listka wew.Listek wew.tworzy wypustki wnikające między półkule mózgu(tworzy sierp mózgu),międzypółkumóżdzku tworzy(sierp móżdzku),oraz między mózg i półkule mózgu tworzy namiot móżdzku.U podstawy sierpa mózgu i móżdzku i namiotu mózdżku obie blaszki opony twardej są do siebie tunelowato oddalone powstaja kanały wypełnione krwią żylną stanowią one zatoki opony twardej,krew z tych zatok jest odprowadzana do żyły szyjnej wew.	22 .W stawie ramienno promieniowym głowę stawu tworzy główka kości ramiennej a panewkę duł głowy kości promieniowej.Jest to staw kulisty z ograniczoną możliwością wykonywania ruchów obwodzenia i przywodzenia.W tym stawie wykonywane są tylko ruchy:zginanie i prostowanie obrót do wew i na zew.W stawie promieniowo łokciowym bliższym głowe stawu tworzy obwód stawowy głowy kości promieniowej zaś panewkę wcięcie promieniowe kości łokciowej.Jest to staw obrotowy wykonywane są w nim ruchy:nawracanie i odwracanie.Staw łokciowy jako całość jest stawem zawiasowo-obrotowym.Więzadło oboczne tego stawu hamują ruchy na boki.Połączenia kości przedramienia.Obie kości są połączone na obu kościach przy pomocy stawów:promieniowo łokciowego bliższego,promieniowo łokciowego dalszego.W stawie promieniowo łokciowym dalszym głowę stawu tworzy obwód stawowy głowy kości łokciowej.Natomiast panewkę wcięcie łokciowe kości promieniowej.Ruchy w obu stawach są sprężone są to stawy obrotowe 1 osiowe.Zachodzą w nich tylko ruchy:odwracania(kości przed ramienia są wtedy ułożone równolegle do siebie)nawracanie(kości przed ramienia krzyżują się wzajemnie)a dłoń zwrucona jest do tyłu.Trzony obu kości są połączone błoną między kostną która przyczepia się do brzegów między kostnych obu kości i zapobiega rozsuwanie się tych kości.Połączenie stawu promieniowo nadgarstkowego.Panewką w tym stawie jest wklęsła pow.nadgarstkowa na kości promieniowej i chrząstka stawowa która oddziela głowę kości łokciowej od nadgarstka.Głowe stawu tworzą 3 kości pierwszego rzędu nadgarstka ułożone łukowato.Jest to staw elipsoidalny 2 osiowy.Wykonywane są w nim tylko ruchy:zginanie i prostowanie w osi poprzecznej,odwodzenie przywodzenie w osi strzałkowej(dłoniowo grzbietowej),obwodzenie.Stawy ręki.Zaliczamy do nich stawy łączące kości nadgarstka między sobą tak zwane stawy między nadgarstkowe.Stawy nadgarstkowo-śródręczne łączące szereg dalszy kości nadgarstka z podstawami kości śródręcza na szczególną uwagę zasługuje staw nadgarstkowy śródręczny kciuka zwany stawem siodełkowym ze względu na kształt siodełka rowerowego.Dzięki temu stawowi kciuk bardzo dużą ruchomość a zdolność przeciw stawiania kciuka pozostałym palcom powoduje że ręka ludzka jest ręką chwytną a nie czepną.Staw śródręczno paliczkowe-łączy głowę kości śródręcza z paliczkami bliższymi odpowiednich palców.Są to stawy od 2 do 5 palca kuliste a więc wieloosiowe.W stawach tych mogą być wykonywane ruchy zginania prostowania odwodzenia przywodzenia natomiast staw śródręczno paliczkowy kciuka jest stawem zawiasowym ponieważ na końcu dalszym pow.stawowa jest spłaszczona.Stawy międzypaliczkowe-łączą między sobą paliczki poszczególnych palców są to stawy zawiasowe zachodzi w nich zginanie i prostowanie.	20 Połączenia miednicy.W miednicy występują wszystkie typy połączeń.a)Więzozrosty:1)Błona zasłonowa-leży w otworze zasłonowym nie zamykając go całkowicie.W górnej części wraz z bruzdą zasłonową brzeg górny błony zasłonowej zamyka kanał zasłonowy przez który przechodzą tętnica i żyła i nerw zasłonowy2) Więzadło pachwinowe-łączy kolec biodrowy przedni górny z guzkiem łonowym.Powyżej więzadła pachwinowego biegnie kanał pachwinowy.3)Więzadło krzyżowo-guzowe-łączy brzeg boczny kości krzyżowej z guzem kulszowym zamyka od dołu w cięcie kulszowe mniejsze tworząc otwór kulszowy mniejszy.4)Więzadło krzyżowo-kolcowe-łączy kość krzyżową i kolec kulszowy zamyka wcięcie kulszowe większe tworząc powyżej otwór kulszowy większy.b)Chrząstkozrosty-spojenie łonowe utworzone przez krążek między łonowy leżący między powierzchniami spojenowymi kości łonowej.c)Kościozrosty-kość miedniczna a od tyłu zamyka kość krzyżowa.d)Stawy:1)Staw biodrowo-krzyżowe-jest to staw płaski powierzchniami stawowymi są powierzchnie uchowate kości krzyżowej i biodrowej.Ruchomość jest niewielka ściśle mocująca torebka stawowa jest wzmocniona licznymi więzadłami(krzyżowo-biodrowy). Miednice dzieli się na miednicę większą i mniejszą a linią podziału jest kresa graniczna która przebiega wzdłuż grzebienia kości łonowej do wzgórka(wzgórek znajduje się na przednim obwodzie krążka między kręgowego łączącego 5kręg lędźwiowy z kością krzyżową.2)Staw biodrowy-jest to staw kulisty panewkowy głowę w tym stawie tworzy głowa kości udowej a panewkę tworzy pow. księżycowata kości miednicznej pogłębiona obrąbkiem panewkowym.Panewka jest głęboka i przekracza równik głowy ograniczając ruchy zginania do tyłu w tym stawie.Ruchy:zginanie do tyłu,przywodzenie odwodzenie, nawracanie odwracanie.Torebkę stawową w tym stawie wzmacniają więzadła zew stawowe:kulszowo udowe,łonowo udowa,biodrowo udowa.Między dołem panewki stawowej a dołem kości udowej znajduje się więzadło wew stawowe więzadło głowy kości udowej.3)Staw kolanowy-jest to największy i najbardziej narażony na uszkodzenia stawu.Łączy on udo z pobudzeniem alew utworzeniu tego stawu nie bierze udziału.Panewkę w tym stawie tworzą płytkie powierzchnie stawowe górne kości piszczelowej uzupełnione przez pow.stawową rzepki.Główkę w tym stawie tworzą kłykcie i pow.stawowa rzepkowa kości udowej.Wypukłe kłykcie kości udowej i płaskie kłykcie kości piszczelowej nie pasują do siebie.Dlatego między nimi występują łąkotki:boczno i przyśrodkowa z pow.stawowymi dostosowanymi do odpowiednich kłykci.Łąkotki dzielą staw kolanowy na 2piętra:górne i dolne.Cały staw jest wzmocniony przez wiele więzadeł.Na uwagę zasługuje 2 silne więzadła krzyżowe:przednie i tylnie.Więzadło krzyżowe przednie biegnie od pow.przyśrodkowej kłykcia bocznego kości udowej do pola międzykłykciowego przedniego piszczeli.Więzadło krzyżowe tylne biegnie od pow.bocznej(wew)kłykcia przyśrodkowego kości udowej pola między kłykciowego tylnego piszczeli.W górnym piętrze stawu kolanowego odbywają się ruchy:zginanie i prostowanie-jak w stawie zawiasowym w dolnym piętrze natomiast pozycje lekkiego zgięcia kolana można wykonywać niewielkie ruchy obrotowe(skręcanie podudzia do wew.lub zew)Staw kolanowy jako całość jest stawem zawiasowym zmodyfikowanym.Łąkotki stawu kolanowego amortyzują wstrząsy dzięki nim przy skoku wstrząs nie przenosi się bezpośrednio ze sztywnej kości udowej na sztywną kość piszczelową lecz na znajdujące się między nimi sprężyste łąkotki.Przy gwałtownym ruchu połączonym ze skrętem w kolanie może dojść do uszkodzenia łąkotki
30 PRZEŁYK-jest przewodem mięśniowym,przesuwa pokarm z gardła do żołądka.Rozpoczyna się na wys.6 kręgu szyjnego biegnie za tchawicą wzdłuż jej ściany błoniastej a poniżej rozdwojenia tchawicy sąsiaduje z lewym przedsionkem serca.Z kl.piersiowej wydostaje się do jamy brzusznej przez rozwór przełykowy przepony i uchodzi do żołądka na wys.11 kręgu piersiowego.Na przebiegu przełyku wyst.3 zwężenia w których błona śluzowa jest szczególnie narażona na oparzenia miejsca te stanowią najczęstną lokalizacje nowotworów przełyku.Wyróżniamy zwężenia przełyku:a)zwężenie szyjne-w miejscu przejścia gardła przełyk,b)zwężenie piersiowe-w kl.piersiowej tam gdzie aorta piersiowa i lewe oskrzele krzyżują przełyk,c)zwężenie brzuszne-w pobliżu przejścia w żołądek ŻOŁĄDEK-leży w lewym podżebrze i w okolicy nadpępcza.Ma kształt haka którego oś przebiega skośnie od góry i strony lewej do dołu i w stronę prawą.Żołądek z przodu sąsiaduje z przeponą:wątroby,przednią ścianą brzucha.Od tyłu żołądek przylega do:przepony,śledziony,lewej nerki,lewego nadnercza,trzustki,jelito grube.W żołądku wyróżniamy części:a)wpust-otwór który łączy się z przełykiem,nieposiana żadnej zastawki,b)część wpustowa-część przylegająca do wpustu,c)dno żoładka-najwyżej leżąca część w której gromadzi się bańka powietrzna.Dno żołądka sąsiaduje po przez przeponę z sercem,d)trzon,e)część odżwiernikowa-część przylegająca do odżwiernika,f)odżwiernik-otwór zaopatrzony w zastawkę w odźwiernik i mięsień zwieracz odźwiernika.Dzięki temu urządzeniu zasadowa treść dwunastnicy nie mieści się z kwaśną treścią żoładka.Błona śluzowa żołądka wytwarza:a)sok żołądkowy złożony z kwasu solnego i enzymów rozczepiających białka.b)śluz żołądkowy ochraniający błonę śluzową,c)enzym castra pobudzający wytwarzanie krwinek czerwonych brak jego prowadzi do niedokrwistości.Jelito cienkie.składa się z 3 częśći:dwunastnica,jelito czcze i j.cienkie.Dwunastnica-ma dł.odpowiadającą 12 poprzecznie ułożonym palcom,stąd jej nazwa.Ma kształt podkowy obejmującej głowę trzustki.Rozpoczyna się opuszką dwunastnicy a kończy zgięciem dwunastniczo-czczym przechodząc w jelito czcze.Wyróżniamy w niej części:część górna-opuszka,część zstępująca-do niej uchodzą 2 przewody,przewód żółciowy wspólny przewodzący żółć z wątroby i pęcherzyka żółciowego,drugi przewód(to trzustkowy)przewodzi sok trzustkowy trawiący białka,tłuszcze i węglowodany.Jelito czcze i kręte-ma w sumie ok.5cz dł 2/5 to jelito czcze,3/5 dolne to jelito kręte.W jelicie czczym i krętym odbywa się wchłanianie strawionych pokarmów.Oddżwiernik żoładka z zastawką oddżwiernika nie pozwala na cofanie się treści z jelita cienkiego do żołądka.Na drugim końcu j.cienkiego łączy się zastawką krętnico-kontnicza która hroni przed dostaniem się zakażonej gnilnej treści z j.grubego do j.cienkiego.Jelito grube-jest końcowa częścią przewodu pokarmowego odbywa się w nim wchłanianie wody i zagęszczanie treści.Cząstki pokarmowe ulegają gniciu.Jelito grube jest oddzielone od cienkiego zastawką krętnico-kątniczą.W j.grubym wyr.części:jelito ślepe(kątnica),okręznica,odbytnica(j.proste).Jelito ślepe leży w prawym dole biodrowym znajduja się w nim 2 ujścia:a)krętnico-kątnicze,zamknięte zastawką. B)wyrostka robaczkowego.Okrężnica skł.się z 4 części które przebiegają okrężnie otaczając pętle j.cienkiego i oddzielając je od gruczołów zlokalizowanych w górnej części jamy brzusznej.Wyr.w okrężnicy kolejno:okr.wstępująca-znajdująca się w przedłużeniu j.cienkiego.okr.poprzeczna-biegnie od zgięcia okrężni czego wątrobowego w lewą str.poprzecznie do zgięcia śledzionowego.okr.zstępująca-zstępuje w dół w lewej okolicy bocznej brzucha i na poziomie grzebienia biodrowego lewego przechodzi w okrężnice esowatą która biegnie po lewym talerzu biodrowym a nastepnie przechodzi do miednicy mniejszej gdzie na granicy II i III kręgu krzyżowego przechodzi w odbytnice	28 R.Kręgowy jest zbudowany z istoty szarej i białęj warstwy zew.tworzy istota biała a wew.istota szara.Istota szara na przekroju poprzecznym ma kształt motyla wyrózniamy w niej szersze rogi przednie i węższe rogi tylne.W rogach przednich znajdują się komórka ruchowe w rogach tylnych czuciowe.W odcinku piersiowym rdzenia między rogami przednimi i tylnymi znajdują się rogi boczne zbudowane z komórek współczulnych.Bodziec czuciowy ze skóry biegnie najpierw nerwem czuciowym a nastepnie w ośrodkowym ukł.nerwowym przebiega droga czuciowa do odpowiednich ośrdoków w mózgowiu.Bodziec ruchowy biegnie jako sygnał do wykonania ruchu wychodzi z ośrodków ruchowych a następnie nerwami ruchowymi dociera do odpowiednich miesni pobudzajac je do skurczu.Drogi piramidowe śwaidomych ruchów dowolnych rozpoczynają się w duzych komórkach piramidowych zakretu przedsrodkowego kory mózgu.Wypustki tych komórek biegną przez częśc podstawna przez pnia mózgu 95% włokien ulega skrzyzowaniu w obrebie skrzyzowania piramid i przechodzi do sznurów bocznych r.kręgowego a nastepnie do rogu przednich r.kregowego.W rogach przednich znajduja się komorki nerwowe których wypustki w postaci nerwow ruchowych sa przekazywane do miesni.Nerwy rdzeniowe-powstaja z korzeni brzusznych(ruchowych)i grzbietowych(czuciowych) r.kregowego.Po wyjsciu z otworu miedzykregowego rdzen nerwowy dzieli się na czesc brzuszna i grzbietowa włókna częsci grzbietowej zaopatruja miesnie i skore grzbietu .Gałezie brzuszne z wyjątkiem odcinka piersiowego tworzy sploty.Sploty szyjne znajduja się na szyji pod miesniem mostkowo-obojczykowe-sutkowym.Unerwia on miesnie i skóre szyji.Najdłuższym nerwem tego splotu jest nerw przeponowy.Nerw ten z szyji przez otwór górny kl.piersiowy dostaje się do klatki i biegnie pionowo w dół miedzy sercem i odpowiednim płucem.Splot ramienny jest utworzony przez gałezie 4dolnych nerwów szyjnych i 1 piers.Dzieli się na czesc nadobojczykowa i podobojcz.Czesc nadobojczykowa unerwia miesnie obreczyk.gornej pow.miesnie grzbietu i kl.piersiowej.Czesc podobojczykowa dostaje się do jamy pachowej składa się z długich gałezi tworzących 3pęczki:boczny,przysrodkowy,tylny.Od pęczka bocznego odchodzi korzen boczny nerwy posrodkowego i nerw miesniowo skorny.Od peczka przysrodkowego odchodza korzen przysrodkowy nerwy posrodkowego,nerw lokciowy,nerw skorny ramienia przysrodkowy i nerw skorny przedramienia przysrodkowy.Nerw mięsniowo skórny unerwia miesnie grupy przedniej ramienia i skore bocznej str.przedramienia.Nerw posrodkowy nie daje odgalęzień na ramieniu.Unerwia miesnie grupy przedniej przedramienia z wyjątkiem zginacza łokciowego nadgarstka i z wyjątkiem koncowej polowy zginacza głębokiej.Unerwia on także m.kłębu kciuika i skóre dłoni i palców po str.promieniowej.Nerw łokciowy unerwia na przedramieniu lokciowy zginacz nadgarstka i łokciowa czesc zginacza głębokiego palców oraz wszystkie miesnie reki z wyjątkiem miesni kłebu kciuka oraz skore dłoni i palców.Nerw promieniowy jest najwiekszym nerwem splotu ramiennego unerwia miesnie i skore po stronie tylnej calej k.gornej.Nerw pachowy unerwia miesnie i skore obreczy barkowej.Nerw międzyżebrowe nie tworza splotów biegna w przestrzeniach miedzyżebr.Unerwiaja sciany kl.piersiowej.Zaopatruja m.miedzyzebrowe,czesc obwodowa przepony i górna czesc m.brzucha.Włoknami czuciowymi prowadza czucie ze skory kl.piersiowej i gruczolu sutkowatego ze skory gornej czesci brzucha oraz z oplucnej i otrzewnej.Splot lędżwiowy-jest utworzony przez 4 gałęzie brzuszne górne nerwów rdzeniowych lędżwiowego.Splot ten unerwia miesnie i skore dolnej czesci brzucha oraz przedniej i przysrodkowej str.uda.Najwiekszym nerwem tego splotu sa:nerw udowy i n.zasłonowy.N.udowy unerwia m.przedniej grupy uda i skore nad nim.N.zasłonowy unerwia m.przywodziciele uda oraz skore po str.przysrodkowej uda.	26 Jądra kresomózgowia-są to skupiska istoty szarej zatopione w istocie białej półkuli mózgowej zbudowane są z komórek które są odpowiedzialne za czynności nieświadome,mimowolne,automatyczne-jądra te w pewnych czynnościach odciązają bądź wyręczają korę mózgu ponieważ leża pod korą nazywane są ośrodkami podkorowymi:wyróżniamy 3 jądra kresomózgowia:1)ciało prążkowane(składa się z jądra ogoniastego i sosczewkowatego).2)przednurza.3)ciało przednie migdałowate.Wediomózgowie-składa się z-wediomózgowie obwodowego,wediomózgowia środkowego zwanego płatem limbicznym.Do wędi.obwodowego należą;opuszka wędiowa,trójkąt wędziowy,pasmo wędiowe.Struktury należące do ukłwimbricznego pełnią kontrolę nad czynnościami wegetatywną podwzgórza.Do płata limbicznego należą struktury tworzące tzw.kora stara:zakręt obreczny,hipokampa które lezą najbardziej przyśrodkowo spoidła wielkiego.Międzymózgowie zaliczamy:wzgórze,nadwzgórze,podwzgórze.Wzgórze-jest to bryła kształtu jajowatego wciśnięta wgłąb mózgu od strony przyśrodkowej tak że na powierzchni przyśrodkowej półkuli widoczna jest tylko pow.przyśrodkowa wzgórza.Między pow.przyśrodkowymi obu wzgórzy znajduje się komora 3.Wzgórze jest zbudowane z istoty szarej porozdzielanej blaszkami istoty białej na wiele jąder do najważniejszych jąder wzgórza zaliczamy:a)jądrobrzuszne tylne wzgórza w którym znajduje się ośrodek podkorowy czucia.b)jądro ciała kolankowatego bocznego w którym znajduje się ośrodek podkorowy wzroku.c)jądro w ciele kolankowatym przyśrodkowym które stanowi ośrodek podkorowy słuchu.Ośrodki podkorowe przyjmuja bodzce ale ich nie rozpoznają są one stacją przekażnikową odpowiednich wrazen do kory mózgu(do ośrodków korowych).Nadwzgórze zaliczamy do niego elementy znajdujace się ponad tylnym biegunem wzgórza są to:uzdeczki,szyszynka,spoidło tylne.Podwzgó®ze tworzy dno komory 3.Elementy zew.podwzgórza są dobrze widoczne na pow.podstawnej mózgowia są to:skrzyżowanie wzrokowe,guz popiealaty z którego wyrasta lejek a na lejku zawieszona jest przysadka mózgowa,ciałą suteczkowate wielkości małego grochu.W głebi podwzgórza znajdują się zgrupowania komórek o różnej funkcji.Podwzgórze jest odpowiedzialne za czynności wegetatywne(za gospodarke węglowodanowa i tłuszczową oraz czynnosci pułciowe)reguluje czynności wew.wydzielnicze(jądro nadwzrokowe i przy komorowe wytwarzają hormony:oksytocynę,wazofrosynę które przekazuja do tylnego płata przysadki mózgowej .Splot krzyżowy-powstaje z galezi brzusznych nerwow krzyzowych w miednicy mniejszej.Unerwia on m.konczyny dolnej i skore posladkow tylna grupe m.uda i skore nad nimi oraz miesnie i skore goleni i stopy.Najwiekszym nerwem jest nerw kulszowy.
36	34	32 Żebra rzekome-(8-10)prawej i lewej strony klatki piersiowej swoimi przednymi chrząstkowymi końcami łączą się między sobą a następnie z chrząstko odpowiedniego żebra siódmego tworzą dwa łuki żebrowe.Między obydwoma łukami żebrowymi poniżej mostka powstał kąt podmostkowy wielkośc tego kąta okreśła typ budowy klatki piersiowej.Jeśli kąt podmostkowy jest ostry to mówimy o klatce astenicznej-występuje u osób o smukłej delikatnej budowie.Jeśli kąt podmostkowy jest prosty to mówimy o klatce hormostelicznej-występuje u większosci ludzi.Jeśli kąt podmostkowy jest rozwarty to mówimy o klatce pyknicznej występuje u osób krępej często masywnej budowie ciała.Budowa Żebra:jest to listewka kostno-chrzęstna zgięta łukowato jednocześnia skręcona wokół swojej osi w części kostnej wyrózniamy trzon i dwa końce:kręgosłupowy,mostkowy.Na końcu kręgosłupowym znajduje się głowa żebra z powierzchnią stawową do połączenia z dołkiem żebrowym kręgu piersiowego.Głowa jest oddzielona trzonką szyjką za szyjką znajduje się guzek żebra do połączenia z dołkiem żebrowym wyrostka poprzecznego kręgu piersiowego po wew.powierzchni trzonu żebra.Przy jego dolnym brzegu przebiega gruzda żebra przeznaczona dla tak zwanej triady między żebrowej-żyły,tętnice i nerwy żebrowe przedłużeniem końca mostkowego jest chrząstka żebrowa.Kości kończyny górnej dzielimy na:a)kości obręczy(łopatka obojczyk),b)kości części wolnej:ramienna,kości przedramienna(promieniowa i łopatkowa),kości ręki(kości nadgarstka,śródręcza,palców).Łopatka-kość płaska trójkątna w górnobocznym kącie posiada wydrążenie stawowe do połączenia z głową kości ramiennej.Na powierzchni grzbietowej biegnie grzebień łopatki,który ku bokowi przechodzi wyrostek barkowy na wyrostku barkowym znajduje się powierzchnia stawowa do połączenia z obojczykiem.Obojczyk-kształtu esowatego na końcu 3mostkowym(grubszym)posiada powierzchnię stawową barkową do połączenia z wyrostkiem barkowym łopatki.Kość ramienna-wyróżniamy w niej trzon koniec bliższy i koniec dalższy.Na końcu bliższym(tym co jest bliżej ciałą)znajduje się głowa.Na końcu dalższym znajduje się powierzchnie stawowe do połączenia z koścmi z przedramienia.Główka kości ramiennej łączy się z kościa promieniową zaś bloczek jest przeznaczony dla kości łokciowej.Na powierzchni tylniej ponad blazkiem znajduje się głęboki duł wyrostka łokciowego duł którego wchodzi wyrostek łokciowy,kości łokciowej podczas prostowania przedramienia.Kość promieniowa-na końcu bliższym posiada cylindryczną głowe,na końcu dalższym znajduje się elipsolidalną powierzchnia stawową nadgarstkową do połączenia z koścmi nadgarstka ponadto na końcu dalższym znajduje się wcięcie łokciowe do połączenia z kością łokciową.Na trzonie po stronie przyłokciowej znajduje się grzebień między kostny służący do przyczepu błony między kostnej która jest rozpięta między kością promienową i łokciową.Kość łokciowa-na końcu bliższym posiada głębokie wcięcie bloczkowe przeznaczone dla bloczka kośći ramiennej.Wcięcie bloczkowe od tyłu jest ograniczone przez wyrostek łokciowy.Z boku znajduje się wcięcie promieniowe.Na końcu dalszym występuje cylindryczna głowa której obwód stawowy łaczy się wcięciem łokciowym kości promieniowej. Kości nadgarstka-w liczbie 8 ułożone są w dwóch szeregach po 4kosteczki różnokształtne w każdym szeregu.W szeregu bliższy sąsiadujący z koścmi przedramienia a dalszy z koścmi śródręcza.Oba szeregi są wygięte łukowato tworząc od strony dłoniowej wklęsłość zwaną bruzdą ściegna mięśni zginaczy palców przedramienia w kierunku palców ręki.Kość śródręcza-5każdej ręce koniec bliższy zakończony jest podstawa a koniec dalszy jest w kształcie głowy.Podstawa łączy się z nadgarstkiem a głowa z członem odpowiedniego palca.Wyróżniamy następujące palce:1)kciuk,2)wskazują 3)środkowy,4)obrączkowy,5)mały.Palce zbudowane są z członów zwanych paliczkami.Wpalcach od2-do 5 występują 3 paliczki:bliższy,środkowy,dalszy.W kciuku tylko bliższy i dalszy brak środkowego.Paliczki zbudowane SA podobnie jak kości śródręcza są tylko mniejsze i maja powierzchnie stawowe i na końcach kształtów bloczkowatego.Paliczek dalszy posiada charakterystyczną w kształcie płytkim stanowiącą podstawy dla paznokcia.Aparat ruchu dzielimy na:bierny i czynny.Na aparat bierny składają się kości i ich ruchome połaczenia czyli stawy.Do czynnego aparatu ruchu zaliczamy mięśnie.Kości-pod względem chemicznym są zbudowane z 2 składników:a)organicznego-oseiny,b)nieorganicznego-soli wapnia(węglany i fosforany).Pod względem morfologicznym wyróżniamy w kościach:a)istote zbita-tworzy zew. Warstwe kości jest ona twarda i ma lity wygląd jej grubość jest różna w różnych kościach.b)Istota gąbczasta-znajduje się pod istota zbita tworzy wew czesci kosci.Jest ona zbudowana z beleczek kostnych biegnących w różnych kierunkach co nadaje jej wygląd gąbki.W przestrzeniach zawartych między beleczkami istoty gąbczastej znajduje się szpik kostny czerwony pełniący funkcje krwiotwórczą.Rola kości-tworzą szkielet który pełni funkcję podporową jest biernym narzadem ruchu stanowi miejsce przyczepu mięsni,ochrania narzady wew.np:serce,płuca,rdzen kręgowy.KOsci zawierają szpik kostny,stanowia magazyn soli.Kształ kości-wyróżniamy kości:długie,krótkie,płaskie,różnokształtne,pneumatyczne.K.Długie-mają dł.większą od szerokości i grubości.Każda kość długa składa się z trzonu końca bliższego i końca dalszego u młodych osobników oba końce są oddzielone od trzonu warstwa chrząstki nasadowej.Przykład kości dł:udowa i ramiennaKość zew jest pokryta błoną okostną.W wew kości znajduje się jama szpikowa.Jama szpikowa-powstaje w toku rozwoju kości na skutek zamiaru istoty gąbczastej spowodowana przez komórki.K Grube-w jamie szpikowej znajduje się szpik żółty który powstał ze szpiku czerwonego przez jego stłuszczenie,w przeciwieństwie do czerwonego nie pełni funkcji krwiotwórczej.K.Krótkie-mają zbliżone do siebie wszystkie wymiary przykładem ich SA kości nadgarstka.K.Płaskie-są to kości w których najmniejszym wymiarem jest grubość.W kościach tych przez całe życie utrzymuje się szpik czerwony.K.Pneumatyczne-są to kości mieszczące się w czasce w okolicy nosa i ucha ich cecha charakterystyczna jest to ze zawieraja jamy wypełnione powietrzem,które dostaje się do nich przez odpowiednie otwory z jamy nosowej lub przez trąbki słuchowe z gardła.K.Różnokształtne-nie można ich zakwalifikowac do zadnych grup.Wzrost kosci-kosci rosna na dł.i na grubośc.Wzrost kosci na długośc odbywa się od strony chrząstek nasadowych.Gdy chrząstki nasadowe ulegną całkowitemu schrząstnieniu kosć przestaje rosnąc.Wzrost kości na długośc i związany z tym wzrost ciała odbywa się do około20r życia.

---