Tkanki

• Tkanka to zespół komórek o podobnej strukturze i funkcjach wraz z wytworzoną przez nie substancją międzykomórkową.

• Narząd, czyli organ to zespół wzajemnie połączonych tkanek kilku typów pełniących specyficzne funkcje np. serce.

• Układy to zespół narządów działających w sposób zintegrowany i zorganizowany np. układ pokarmowy.

Tkanka nerwowa

• Tkanka nerwowa składa się z wysoko wyspecjalizowanych komórek nerwowych zwanych neuronami oraz komórek podporowych zwanych glejowymi.

• Neurony wytwarzają sieć połączeń mających na celu:

• Zapobieganie informacji z receptorów czuciowych

• Przetwarzanie i zapamiętywanie informacji

• Wysyłanie odpowiednich sygnałów od komórek efektorowych

• Dzięki temu układ nerwowy umożliwia szybkie i precyzyjne komunikowanie się między oddalonymi od siebie okolicami organizmu.

Cytologia komórki nerwowej

• Neurony charakteryzują się wysoką aktywnością metaboliczną bo stale potrzebują dużo energii do utrzymywania gradientów elektrochemicznych

• Neurony spoczywają na rusztowaniu utworzonym przez komórki glejowe. Są to drobne komórki o różnych kształtach. Wyróżniamy:

• Makroglej:

• Komórki gwiaździste (astrocyty) uczestniczą w odżywianiu neuronów i usuwaniu ich produktów przemiany materii oraz tworzeniu bariery krew- mózg

• Komórki skąpowypustkowe (oligodendrocyty) biorą udział w tworzeniu osłonki mielinowej włókien nerwowych

• Mikroglej tworzy układ odpornościowy mózgu

• Komórki nerwowe mają bardzo różny kształt.

Komórka składa się:

• Z ciała komórki (perykarionu) zawierającego jądro komórkowe i większość organelli komórkowych

• I wypustek:

• Krótkie rozgałęzione drzewkowato wypustki nazywamy dendrytami.

• A odchodząca od bieguna komórki jedną długą wypustkę rozgałęziającą się dopiero na końcu nazywamy neurytem albo aksonem.

• Dendryty przewodzą bodźce elektryczne do komórki a akson - od komórki.

• Synapsa to połączenie między aksonem jednej komórki nerwowej a drugą komórką nerwową ( jej ciałem aksonem lub dendrytem) umożliwiające bezpośrednią komunikację między komórkami nerwowymi. Występują synapsy nerwowo- mięśniowe przewodzące impulsy z nerwu do mięśnia. W synapsie zakończenie aksonu tworzy zgrubienie (kolbka synaptyczna) ściśle dopasowana do powierzchni komórki docelowej, ale oddzielone od niej wąską szczeliną zwaną szczeliną synaptyczną. Błona komórkowa po obu stronach szczeliny synaptycznej zawiera swoiste białka błonowe oraz receptory biorące udział w przekazywaniu impulsów nerwowych. W zakończeniu aksonu widoczne są pęcherzyki synaptyczne zawierające substancje przekaźnikową.

• Po dojściu impulsu elektrycznego do kolbki synaptycznej z pęcherzyków synaptycznych na drodze egzocytozy uwalnia się przekaźnik do szczeliny synaptycznej. Cząsteczki przekaźnika przenikają przez szczelinę i łączą się z receptorami na błonie komórkowej neuronu docelowego powodując dalsze przekazanie impulsu elektrycznego. Tak działa synapsa chemiczna, która przewodzi sygnały tylko w jednym kierunku tj. od aksonu do sąsiedniej komórki.

• Występują również synapsy elektryczne gdzie błony komórkowe sąsiadujących komórek ściśle do siebie przylegają, które łączą się ze sobą połączeniami komunikującymi. Takie połączenia łączą głównie komórki mięśnia sercowego i mięśni gładkich. Synapsy te przewodzą bodźce dwukierunkowo.

• Włókno nerwowe jest aksonem pokrytym osłonkami. Włókna nerwowe w ośrodkowym układzie nerwowym (mózgowie i rdzeń kręgowy) leżą w pęczkach tworzących szlaki nerwowe a w obwodowym układzie nerwowym ich pęczki nazywamy nerwami. Mamy dwa typy osłonek: Schwanna (funkcja izolacyjna, wspomaga metabolicznie otaczany akson) oraz mielinowa (funkcja ochronna, zwiększa tempo przewodzenia impulsów nerwowych). Osłonka Schwanna (neurolemma) występująca we włóknach obwodowego układu nerwowego zbudowana jest z komórek zwanych lemmocytami, które wytwarzają cytoplazmę. Włókna nerwowe posiadające tylko neurolemmę nazywamy włóknami bezrdzennymi (bez osłonki). Osłonka mielinowa otacza włókna nerwowe w obwodowym i ośrodkowym układzie nerwowym. Włókna te nazywamy włóknami rdzennymi (z osłonką). Osłonka ta jest owinięta spłaszczoną cytoplazmą lemmocytu (w obwodowym układzie nerwowym) lub komórki glejowej zwanej oligodendrocytem ( w ośrodkowym układzie nerwowym) wokół włókna nerwowego. Osłonka mielinowa jest zbudowana głównie z licznych warstw błony komórkowej. Między fragmentami osłonki stworzonej przez komórki są miejsca bez osłonki zwane przewężeniami Ranviera.

Tkanka mięśniowa

• Tkanka mięśniowa składa się z długich cienkich komórek skupionych w pęczki. Zespoły pęczków łączą się tworząc mięśnie, czyli narząd ruchu. Pełnią role silników zamieniających energię chemiczną na energię mechaniczną i ciepło. Przejawem energii mechanicznej jest skurcz mięśnia polegający na skracaniu się komórek mięśniowych pod wpływem bodźca nerwowego. Występuje w trzech różnych postaciach:

• Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana

Zbudowana jest z długich walcowatych komórek o kształcie pałeczek zwanych włóknami. Cytoplazmę komórek mięśniowych nazywamy sarkoplazmą, ich błonę komórkową sarkolemmą, a siateczkę śródplazmatyczną siateczką sarkoplazmatyczną. Komórki te są wielojądrowe. Głównym składnikiem cytoplazmy są miofibryle czyli włókienka kurczliwe biegnące równolegle do osi długiej włókna.

Pojedyncze miofibryle ich pęczki i całe komórki wykazują poprzecznie prążkowane tj. naprzemienne występowanie poprzecznych jasnych i ciemnych prążków. Miofibryle składają się z powtarzających się odcinków zwanych sarkomerami. Na granicach sarkomerów znajdują się prążki Z, do których przyczepiane są filamenty cieknie zbudowane z białka aktyny. Między cząstkami Z sąsiednich miofibryl znajdują się łączące je filamenty pośrednie zbudowane z białka desminy. Stabilizują one położenie miofibryli względem siebie i usprawniają skurcz wszystkich miofibryli komórki. Sarkomer składa się z prążka Z połowy prążka I (jasny, izotropowy) prążka A (ciemny, anizotropowy) połowy prążka I i prążka Z.

W prążku I znajdują się tylko filamenty aktyny, w prążku A filamenty aktyny i filamenty grube zbudowane z białka miozyny. W połowie prążka A znajduje się przejaśnienie zwane prążkiem H, a w prążku tym znajdują się tylko filamenty miozyny.

Gładka siateczka sarkoplazmatyczną jest bardzo rozbudowana i otacza każdą miofibryle. Dookoła prążka I i prążka A znajdują się oddzielone układy siateczki. Każdy składa się z dwóch płaskich zbiorników połączonych kanalikami. Dwa oddzielone układy są oddzielone wąską przestrzenią, w której znajduje się uwypuklenie błony komórkowej zwane kanalikiem T. Układ zawierający kanalik T i dwa przylegające do siebie zbiorniki siateczki śródplazmatycznej nazywamy triadą. Budowa ta ułatwia szybkie przekazywanie impulsu do skurczu.

Z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej zbudowane są mięśnie szkieletowe, które przytwierdzają się do kości za pomocą ścięgien. Kurcząc się poruszają one układem dźwigni, jakie tworzą kości i stawy. Skurcz tych mięśni pozostaje pod kontrolą układu nerwowego i jest zależny od naszej woli oprócz kilku mięśni.

• Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana sercowa

Komórki te są jedno lub dwujądrowe i mają kształt nieregularnych walców, które łączą się w długie łańcuchy.
W miejscu połączenia tych komórek występuje ciemna płytka zwana wstawką. Komórki tworzą też boczne odgałęzienia łączące się z sąsiednim łańcuchem komórek. Wstawka składa się desmosomów (ma na celu łączenie sąsiednich komórek z siłą przewyższającą siłę skurczu) i połączeń komunikujących (zapewniają szybkie przechodzenie impulsów elektrycznych między komórkami).

Mięsień sercowy kurczy się automatycznie z częstością średnią około 70 razy na minutę niezależnie od naszej woli. Skurcz mięśnia sercowego jest wzbudzany i regulowany przez rozrusznik układu bodźco- przewodzącego, którym jest węzeł zatokowy położony w prawym przedsionku. Stąd impulsy elektryczne docierają do mięśni przedsionków pobudzając je do skurczu. Następnie pobudzenie biegnie do węzła przedsionkowo- komórkowego i odchodzącego od niego pęczka Hisa, który rozgałęzia się w mięśniach obu komór.

• Tkanka mięśniowa gładka

Komórki tkanki mięśniowej gładkiej zwane miocytami mają kształt wrzecionowaty. Komórki te mają jedno jądro leżące w środku komórki. Nici aktyny i miozyny są ułożone nieregularnie, dlatego nie mają one prążków. Pomiędzy miocytami znajdują się połączenia komunikujące, które ułatwiają rozprzestrzenianie się pobudzenia.

Skurcz mięśni gładkich odbywa się wolniej, dzięki czemu są one zdolne do skurczów długotrwałych przy stosunkowo niedużym zużyciu energii. Skurcze mięśni są niezależne od naszej woli i są regulowane przez układ nerwowy autonomiczny.

Mięśnie gładkie występują w ścianach naczyń krwionośnych, przewodu pokarmowego, dróg moczowych, macicy i innych narządach

Tkanka nabłonkowa

• Komórki tkanki nabłonkowej stanowią główną masę nabłonka, a ilość substancji międzykomórkowej jest bardzo skąpa. Nabłonki są układem ściśle przylegających komórek tworzących błony pokrywające powierzchnię zewnętrzną ciała oraz wyścielające jamy ciała, naczynia i przewody.

• Rola nabłonków:

• Mechaniczna ochrona tkanek leżących pod nabłonkiem (naskórek pokrywający ciało)

• Izolowanie różnych środowisk od siebie, dzięki czemu zachowane są różnice chemiczne i fizyczne między tymi środowiskami

• Bierze udział we wchłanianiu substancji odżywczych i wymianie gazowej i wydalania zbędnych produktów przemiany materii (np. w nerkach, płucach)

• Bierze udział w wydzielaniu licznych związków chemicznych (hormonów, enzymów i innych) produkowanych lub modyfikowanych w komórkach nabłonkowych

• Zdolność do odbierania bodźców, wchodzą w skład narządów zmysłów

• Podział nabłonków ze względu na:

• Rolę: powierzchniowe (pokrywające, wyściełające), wydzielnicze (gruczołowe), zmysłowe

• Kształt: płaskie, sześcienne, walcowate

• Liczbę warstw: jednowarstwowy, wielowarstwowy

Błona podstawna

• Ściśle połączone ze sobą komórki nabłonkowej leżą na podłożu tkanki łącznej właściwej, oddzielone od niej strukturą zwaną błoną podstawną. Za pomocą błony podstawnej nabłonek:

• Łączy się z podłożem mechanicznie, co jest ważne dla nabłonków, na które działają siły mechaniczne (np. naskórek)

• Transportuje substancje odżywcze i metabolity do i z tkanki łącznej. Jest to sposób odżywiania nabłonka, który nie ma naczyń krwionośnych

• Zachowuje kształt swoich komórek

• Ważnym składnikiem chemicznym błony podstawowej jest białko zwane kolagenem typu IV. Błona podstawna ma różną budowę i grubość ze względu na rodzaj nabłonka. Nabłonki szczelne mają grubą w pełni wykształconą błonę podstawną. Nabłonki przepuszczające (nerki, jelita) błona podstawna jest cienka i ma liczne otwory.

Specjalizacja powierzchni komórek nabłonkowych

• W celu wykonywania swoich funkcji komórki wykształcają na swojej powierzchni specjalne struktury:

• Powierzchnia wolna pokryta jest warstwą białek i wielocukrów tworzących glikokaliks. Na powierzchni wolnej komórki nabłonkowe wykształcają wypustki w postaci mikrokosmków, rzęsek i witek. Mikrokosmki znajdują się na powierzchni nabłonków pełniących funkcje wchłaniania, ich rola polega na zwiększeniu powierzchni chłonnej komórki. Rzęski (jajowód, tchawica) i witki (plemniki) są wypustkami ruchomymi. Ich rola polega na ułatwieniu transportu wzdłuż nabłonka (np. komórki jajowej z jajowodu do macicy)

• Powierzchnia boczna wytwarzająca specjalne połączenia zamykające, przylegające i komunikujące. Połączenia te spajają komórki między sobą i służą przekazaniu jonów i cząsteczek między sąsiadującymi komórkami.

• Na powierzchni podstawnej komórki nabłonkowe mogą wytwarzać wgłębienia i struktury spajające je z podłożem.

Klasyfikacja morfologiczna nabłonków

• Jednowarstwowy płaski zbudowany z komórek wydłużonych leżących równolegle do powierzchni błony podstawnej. Jest przystosowany do pełnienia funkcji filtracyjnych, biernego transportu gazów i transportu substancji przez egzo i endocytozę. Wyściela naczynia krwionośne, jamy ciała, pęcherzyki płucne i kłębuszki nerkowe.

• Jednowarstwowy sześcienny zbudowany jest z komórek sześciennych ułożonych na podobieństwo kostek bruku. Pełni funkcje wydzielnicze lub funkcje czynnego transportu jonów. Występuje w częściach wydzielniczych wielu gruczołów i w kanalikach nerkowych.

• Jednowarstwowy walcowaty zbudowany z komórek wydłużonych ułożonych prostopadle do błony podstawnej. Pełni role wydzielania i wchłaniania. Wyściela przewód pokarmowy od żołądka do odbytu.

• Wielorzędowy składa się z jednej warstwy komórek o różnych wysokościach i jądrach ułożonych na różnych poziomach co sprawia wrażenie wielowarstwowości. Niektóre nabłonki mają na swojej powierzchni rzęski i nazywamy go wtedy nabłonkiem migawkowym. Występują w drogach oddechowych, jajowodzie i najądrzu.

• Wielowarstwowy płaski składa się z 6- 20 warstw komórek. Komórki warstwy powierzchownej są płaskie, głębsze warstwy nabłonka zbudowane są z komórek sześciennych a warstwa podstawna z komórek walcowatych. Liczba warstw komórek i grubość nabłonka zależy od sił mechanicznych na niego działających (im większe siły tym grubszy nabłonek). Warstwy tego nabłonka stale się złuszczają, a ich miejsce zajmują komórki pochodzące z warstw głębszych. Pełni rolę ochronną i oddziela tkankę łączną od środowiska zewnętrznego. Pokrywa on powierzchnię ciała, jamę ustną, przełyk, odbytnicę i pochwę.

• Wielowarstwowy walcowaty składa się z kilku warstw komórek a warstwa powierzchowna jest zbudowana z komórek walcowatych. Wyściela on spojówkę oka i duże przewody wprowadzające gruczołów wewnątrzwydzielniczych.

• Przejściowy jest nabłonkiem wielowarstwowym sześciennym i składa się z 3- 6 warstw komórek. Powierzchowna warstwa komórek nie jest przepuszczalna dla wody. Wyściela drogi moczowe. Może zmieniać grubość w zależności od stopnia wypełnienia moczem pęcherza moczowego.

A - nabłonek jednowarstwowy walcowaty, C - nabłonek wielowarstwowy płaski, D - nabłonek jednowarstwowy płaski E - nabłonek przejściowy F - nabłonek wielorzędowy

Nabłonek gruczołowy

• Gruczoły są strukturami wydzielniczymi składającymi się z nabłonkowych komórek receptorowo- wydzielniczych. Komórki wydzielnicze mają receptory z pomocą, których reagują na bodźce zewnętrzne (nerwowe lub hormonalne) zwiększając lub zmniejszając wydzielanie. Wydzielanie jest procesem, w którym z substratów dostających się do komórki są syntezowane związki, przechowywane w pęcherzykach wydzielniczych a następnie na sygnał wydzielane poza komórkę. Występują w dwóch postaciach, jako:

• Zgrupowania komórek tworzących zespoły zajmujące wspólne terytorium nazywanych gruczołami zwartymi. Mają kształt zrazikowy tzn. skupienia komórek nabłonka gruczołowego rozdzielone są tkanką łączną, w której przebiegają przewody wyprowadzające.

• Pojedyncze komórki rozproszone wśród innych komórek nabłonkowych nazywamy gruczołami rozproszonymi.

• Gruczoły zewnątrzwydzielnicze (egzokrynowe) to gruczoły mające przewody wyprowadzające. Części wydzielnicze mogą mieć kształt cewek lub pęcherzyków. Na powierzchni komórek pęcherzyków i cewek leżą zwykłe komórki mioepitelialne. Ich rola polega na kurczeniu się i na wciskaniu wydzieliny do przewodów odprowadzających.

• Gruczoły wewnątrzwydzielnicze (endokrynowe, dokrewne) skupienia komórek wydzielniczych pozbawione przewodów wyprowadzających i uwalniające swe wydzieliny bezpośrednio do krwi.

• Wyróżniamy trzy sposoby wydzielania:

• Merokrynowe (ekrynowe) występuje w gruczołach endokrynowych i niektórych egzokrynowych (np. gruczołach ślinowych i małych potowych). Dochodzi do połączenia się pęcherzyków wydzielniczych z błoną komórkową i uwalnianie wydzieliny. Ten sposób nie zmienia budowy komórki.

• Apokrynowe jest sposobem wydzielania tylko niektórych gruczołów egzokrynowych (np. potowych dużych i gruczołu mlekowego). Polega na połączeniu się dużych pęcherzyków wydzielniczych z błoną komórkową i odrywanie się szczytowej części komórki wraz z pęcherzykami. Powoduje to skracanie się komórki.

• Holokrynowe ten sposób wydzielania istnieje tylko w gruczole potowym. Polega na przemianie całej komórki w wydzielinę i jej wydaleniu. Komórki gruczołu cały czas dzielą się i nowe komórki przesuwają się do środka. W ten sposób zostaje zachowana ciągłość wydzielania.

• Ze względu na drogi rozchodzenia się wydzieliny wyróżnia się:

• Zewnętrzne (egzokrynowe) Wydzielina przechodzi do przewodów odprowadzających i przez nie wydostaje się na zewnątrz ciała (gruczoły potowe) lub do światła różnych narządów (trzustka)

• Wewnętrzne (endokrynowe) Wydzielina przedostaje się do krwi, która ją rozprowadza po całym organizmie

• Wewnętrzne parakrynowe wydzielina przedostaje się do płynu tkankowego a z nimi do pobliskich komórek

• Wewnętrzne autokrynowe wydzielina opuszcza komórkę i działa na tę samą komórkę

Tkanka łączna

• Wytwarza przez rozmieszczone w niej luźno ułożone komórki bardzo dużą ilość substancji międzykomórkowej, która stanowi główną masę decydującą o rodzaju i właściwościach tkanki łącznej. Substancja międzykomórkowa składa się z istoty podstawowej i włókien.

• Dzięki takiej budowie tkanka łączna łączy różne tkanki, stanowi zrąb wielu narządów a także nadaje kształt narządom jako tkanka łączna ich torebek. W istocie międzykomórkowej krąży płyn tkankowy (z krwi do tkanki i z powrotem) a wraz z nim substancje odżywcze i metabolity. Stwarza to system transportowy za pomocą, którego substancje docierają do wszystkich części narządów zawierających tkankę łączną. Istota międzykomórkowa działa także jak filtr zatrzymujący wiele szkodliwych cząsteczek.

• Funkcje tkanki łącznej:

• Stanowi zrąb i ochronę mechaniczną tkanek i narządów

• Transportuje substancje odżywcze i produkty metabolizmu

• Broni organizm przed obcymi cząstkami

Włókna tkanki łącznej

• Kolagenowe zbudowane z białka zwanego kolagenem. W tych włóknach występuje kolagen typu I. Włókna układają się w wiązki leżące wzdłuż działania sił mechanicznych na tkankę. Cechuje je duża wytrzymałość na rozrywanie. Kolagen jest białkiem stabilnym a jego odnowa jest powolna. Kolagen jest rozkładany przez enzym kolagenozę produkowany przez histiocyty. Włókna są produkowane przez fibroblasty.

• Siateczkowe (retykulinowe, srebrochłonne) zbudowane z kolagenu typu III i są cieńsze od włókien kolagenowych. Budują one zrąb wielu narządów wewnętrznych oraz wchodzą w skład błon podstawnych.

• Sprężyste są bardzo podatne na rozciąganie (mogą zwiększyć swoją długość do 50% a następnie wrócić do długości wyjściowej). Włókna te zbudowane są z glikoproteiny zwanej elastyną oraz białka zwanego mikrofibryną. Występują tam gdzie jest ważna sprężystość (tętnice, płuca)

Istota podstawowa

• Jest rodzajem żelu wiążącego znaczne ilości wody i podtrzymującego komórki i włókna. Zbudowana jest z glikozaminoglikanów (długie łańcuchy dwucukrów), które łączą się z białkami tworząc makrocząsteczki zwane proteoglikanami. W jej skład wchodzą również glikoproteiny.

• Glikozaminoglikany to: kwas hialuronowy, siarczany chondroityny, siarczan dermatynu, siarczan heparanu, heparyna i siarczan keratanu. Makrocząsteczki proteoglikanów wiążą wodę co pozwala na przemieszczanie się dużych cząsteczek i komórek. Glikoproteiny istoty podstawowej to fibronektyna i laminina, odgrywają one role w przyleganiu komórek do podłoża.

Komórki tkanki łącznej

• Fibroblasty najliczniejsze komórki łącznej właściwej. Wytwarzają włókna kolagenowe, siateczkowe i sprężyste oraz proteoglikany istoty międzykomórkowej. Są to komórki osiadłe, chociaż mają zdolność ruchu.

• Miofibroblasty komórki mające cechy fibroblastów oraz włókienka kurczliwe czyli zdolność do skurczu. Występują one w ścianie naczyń włosowatych, gdzie biorą udział w rozszerzaniu ich światła.

• Histiocyty powstają w szpiku kostnym a następnie przechodzą do krwi jako monocyty. Po kilku dniach krążenia we krwi przedostają się przez ściany małych żył lub naczyń włosowatych do tkanki łącznej właściwej gdzie dojrzewają i występują jako histiocyty. W tkance łącznej właściwej przebywają kilka miesięcy i pełnią rolę makrofagów. Komórki te występują we wszystkich narządach organizmu.

• Komórki tuczne (mastocyty) wywodzą się z komórek szpiku. Występują one w tkance łącznej właściwej wielu narządów (głównie wzdłuż naczyń krwionośnych), zwłaszcza błonie śluzowej przewodu pokarmowego. Komórki te wydzielają: heparynę (silny środek przeciwkrzepliwy), histaminę (powoduje rozszerzanie małych żył i zwiększa przepuszczalność naczyń krwionośnych) oraz wiele innych związków. Czynne substancje wydzielane i uwalniane przez te komórki działają przede wszystkim miejscowo czyli jest wydzielanie parakrynowe.

• Komórki plazmatyczne (plazmocyty) komórki powstają z limfocytów B. Należą do układu odpornościowego naszego organizmu. Pod wpływem bodźca antygenowego produkują one immunoglobuliny (przeciwciała). Występują w tkance łącznej właściwej w miejscach narażonych na kontakt z antygenami (np. przewód pokarmowy).

• Komórki napływowe są to stałe składniki tkanki łącznej właściwej. Komórki te są komórkami obronnymi organizmu. Powstają w szpiku kostnym, skąd przechodzą do krwi gdzie przebywają różnie długo a następnie przechodzą do tkanki łącznej właściwej. Są to: limfocyty ( komórki układu odpornościowego, wielokrotnie migrujące w czasie swojego życia między krwią i tkanką łączną), granulocyty obojętnochłonne (neutrofile, komórki żerne fagocytujące m.in. bakterie, obficie występują w stanach zapalnych), granulocyty kwasochłonne (eozynofile, obficie występują w alergii i chorobach pasożytniczych, fagocytują m.in. kompleksy antygen- przeciwciało i produkują histaminę- enzym rozkładający histaminę) oraz granulocyty zasadochłonne.

Rodzaje tkanki łącznej

• Włóknista zwarta zubożana jest z małej ilości komórek, istoty podstawowej i dużej ilości włókien wzajemnie się przeplatających i zgrupowanych w pęczki. Tkankę tę dzielimy na:

• Zwartą o tkaniu regularnym tu pęczki włókien są ułożone równolegle do siebie. Występują w ścięgnach, więzadłach, podwięziach i rozcięgnach.

• Zwartą o tkaniu nieregularnym pęczki włókien są ułożone w różnych kierunkach. Występują w warstwie siateczkowatej skóry właściwej i torebkach narządów.

• Tłuszczowa zawiera dużą liczbę komórek a bardzo mało włókien istoty podstawowej. Komórki te zawierają dużo tłuszczu w postaci trój glicerydów. Jest głównym rezerwatem energii dla organizmu. Metabolizm tej tkanki pozostaje pod wpływem regulacji nerwowej i hormonalnej. Występuje w tkance podskórnej i w otoczeniu wielu narządów np. nerek i serca. Oprócz tego, że stanowi ona rezerwę energetyczną (starcza na ok. 40 dni), pełni również rolę izolacyjną i ochrania delikatne narządy. Wyróżniamy dwa rodzaje:

• Tłuszczowa żółta komórki te zawierają jedną dużą kroplę tłuszczu. Stanowi ona większość tkanki tłuszczowej w naszym organizmie.

• Tłuszczowa brunatna komórki te zawierają wiele małych kropelek tłuszczu w cytoplazmie. Tkanka ta pojawia się w ostatnich dwóch miesiącach życia płodowego i po okresie niemowlęctwa ulega powolnemu zanikowi (inwolucji). Jej główna rola polega na produkcji ciepła. Zwierzęta zapadające w sen zimowy mają bardzo dużo tej tkanki w organizmie.

• Chrzęstna zwana także chrząstką zalicza się do tkanek podporowych. Z chrząstki zbudowany jest szkielet zarodka. W trakcie rozwoju płodowego i po urodzeniu zmienia się on w tkankę kostną. W organizmie dojrzałym chrząstka pozostaje w niewielu miejscach: na powierzchniach stawowych, w zakończeniach żeber, uchu, nosie i w drogach oddechowych (utrzymując kształt tych narządów przyczynia się do ich dobrego funkcjonowania). Chrząstka składa się z komórek leżących zwykle po dwie w jamkach istoty międzykomórkowej zbudowanej z włókien i istoty podstawowej o konsystencji gumy. Wyróżniamy trzy rodzaje:

• Chrząstkę szklistą chrząstka ta występuje najczęściej. W chrząstce tej włókna kolagenowe zbudowane z kolagenu typu II i ułożone są bardzo regularnie.

• Chrząstkę sprężystą chrząstka ta zawiera głównie włókna sprężyste i bardzo mało włókien kolagenowych typu II.

• Chrząstkę włóknistą zawiera bardzo dużo włókien kolagenowych zbudowanych z kolagenu typu I, ułożonych w równoległe pęczki.

• Kostna składa się z komórek kostnych i twardej, zbitej istoty międzykomórkowej zbudowanej części organicznej tzw. osteoidu i części nieorganicznej (soli wapnia i fosforu). Należy do tkanek podporowych, tworzy szkielet organizmu, ochraniający narządy wewnętrzne oraz rolę dźwigni, do których przyczepiają się mięśnie, co pozwala na ruch ciała. Jest rezerwuarem wapnia. Komórki tkanki kostnej: osteoblasty czyli komórki kościotwórcze wytwarzają składniki organiczne kości i leżą na powierzchni nowo powstałej kości; osteocyty leżą wewnątrz istoty międzykomórkowej w jamkach i łączą się wypustkami (leżącymi w kanalikach) ze sobą, układ ten pozwala na wymianę substancji odżywczych między osteocytami; osteoklasty czyli komórki kościogubne są rodzajem mikrofagów niszczących kości. Istota międzykomórkowa kości składa się z osteoidu i substancji nieorganicznej. Osteoidu składa się z włókien kolagenowych zbudowanych z kolagenu typu I oraz organicznej istoty bezpostaciowej zbudowanej z proteoglikanów i białek niekolagenowych. Substancja nieorganiczna zbudowana jest z kryształów hydroksypatytu. Wyróżniamy dwa rodzaje:

• Kostna grubowłóknista czyli splotowata jest to pierwszy rodzaj tkanki kostnej pojawiający się w rozwoju. Ma dużo osteoidu i osteocytów w porównaniu z substancją nieorganiczną. Włókna kolagenowe leżą w grubych nieregularnych pęczkach. U człowieka dorosłego tkanka ta występuje w bardzo niewielu miejscach.

• Kostna drobnowłóknista czyli blaszkowata jest dojrzałą postacią tkanki kostnej i wchodzi w skład kości. Zbudowana jest z blaszek kostnych, zbudowanych z nielicznych włókien kolagenowych, substancji organicznej i nieorganicznej. Wyróżniamy dwa rodzaje kości: kość gąbczastą i kość zbitą. Kość gąbczasta zbudowana jest z blaszek tworzących beleczki ułożone w zależności od sił działających na kość. Między beleczkami jest szpik kostny. Kość ta tworzy nasady i przynasady kości i wypełnia wnętrze kości płaskich. Kość zbita tworzy trzony kości długich i część zewnętrzną kości płaskich. Jednostką strukturalną kości jest system Haversa czyli osteon. Jest to układ blaszek kostnych tworzących rurki leżące jedna w drugiej. Są to tzw. blaszki systemowe. W środku osteonu znajduje się kanał Haversa zawierający naczynia krwionośne i nerw. Naczynia krwionośne różnych osteonów łączą się za pomocą bocznych odgałęzień biegnących w kanałach Volkmanna. W blaszkach kostnych leżą jamki kostne z osteocytami łączących się ze sobą za pomocą wypustek leżących w kanalikach kostnych. Między poszczególnymi osteonami leżą blaszki kostne międzysystemowe. Od zewnątrz kość zbita jest pokryta blaszkami okalającymi zewnętrznymi a od strony jamy szpikowej leżącej w środku kości blaszkami okalającymi wewnętrznymi. Zewnętrzna powierzchnia pokryta jest okostną zbudowaną z tkanki łącznej właściwej w powierzchnia wewnętrzna od strony jamy szpikowej śródkostną.

Powłoka zewnętrzna ciała

Powłoka zewnętrzna ciała składa się z skóry i tkanki podskórnej.

• Rola powłoki zewnętrznej:

• Chroni ustrój przed szkodliwymi wpływami zewnętrznymi (mechanicznymi, chemicznymi i biologicznymi). Dzięki warstwie zrogowaciałej naskórek jest odporny na uderzenia, ucisk itd. Dzięki obecności melaniny naskórek pochłania promieniowanie UV zapobiegając uszkodzeniom DNA (mutacjom) w komórkach leżących głębiej. Naskórek stanowi barierę dla większości związków chemicznych, wirusów, bakterii czyli zapewnia odporność miejscową. W obronie tej biorą udział też komórki żerne, plazmocyty i komórki tuczne skóry właściwej. Naskórek też pełni inne funkcje immunologiczne: keratynocyty i komórki Langerhansa mogą prezentować antygeny limfocytom T pomocniczym i produkować cytokiny włączające inne komórki do odpowiedzi immunologicznej

• Chroni ustrój przed utratą wody (uszkodzenie naskórka np. przez oparzenie powoduje utratę wody przez parowanie, odwodnienie organizmu i nawet śmierci) i elektrolitów

• Bierze udział w regulacji temperatury ciała przez rozszerzenie (oddaje więcej ciepła) lub obkurczanie (oddaje mniej ciepła) łożyska naczyniowego i wydzielanie potu (parując oddaje ciepło do środowiska zewnętrznego i chroni przed przegrzaniem)

• Jest narządem zmysłowym, którego rola polega na odbieraniu bodźców środowiska zewnętrznego za pośrednictwem licznych zakończeń nerwowych (dotyk, ciepło, zimno, ucisk, ból)

• Bierze udział w wydzielaniu ochronnie działających lipidów, mleka, łoju, potu itp.

• Bierze udział w wydalaniu wraz z potem wody i niektórych metabolitów np. mocznika

• Jest miejscem syntezy witaminy D3 (cholekalcyferol), która powstaje pod wpływem naświetlania promieniami ultrafioletowymi

• Nadaje ciału barwę (melanina, warstwa rogowa i gra naczyniowa) i kształt

Skóra

• Jest najbardziej zewnętrzną częścią powłoki ciała, która w otworach naturalnych przechodzi w błonę śluzową.

• Powierzchnia skóry wynosi około 15-20 tysięcy cm². W niektórych miejscach skóra jest pofałdowana np. na małżowinie ucha, napletku, wargach sromowych dużych i nozdrzach zewnętrznych.

• Grubość skóry waha się od 300 µm do 4mm. Najgrubsza skóra występuje na podeszwach stóp i na dłoni (3mm), na grzbiecie i karku (4mm). Grubość jest zależna od wieku człowieka, płci i od wykonywanego zawodu.

• Skóra składa się z naskórka i skóry właściwej, pod którą spoczywa tkanka podskórna. pH skóry wynosi 5,2-5,5.

• Naskórek jest powierzchniową warstwą nabłonkową pozostającą w kontakcie ze środowiskiem zewnętrznym. Wrastanie tej warstwy w głąb daje początek gruczołom potowym, mieszkom włosowym i innym przydatkom skóry. Naskórek ma różną grubość zależnie od miejsca występowania, przy czym na jego powierzchni występuje warstwa keratyny, gruba w skórze grubej i cienka w skórze cienkiej.

• Skóra właściwa leży pod naskórkiem i stanowi warstwę o charakterze podporowym, zawiera przydatki skóry i naczynia krwionośne. Skóra właściwa jest zbudowana z dwóch części: bardziej powierzchownej warstwy brodawkowatej o luźniejszym utkaniu i leżącej głębiej bardziej zbitej warstwie siateczkowatej, tworzącej główną część skóry właściwej.

• Tkanka podskórna leży najgłębiej. Jej grubość i skład wykazuje znaczną zmienność, zazwyczaj jednak gdy jest gruba buduje ją głównie tkanka tłuszczowa, poprzedzielana przegrodami włóknistymi a gdy jest cienka może składać się tylko tkanki łącznej właściwej luźnej. Grubość tkanki podskórnej zależy od okolicy ciała, stopnia odżywienia, płci i charakteru wykonywanej pracy.

• W tkance podskórnej mieści się podskórna sieć tętnic i żył (splot podskórny), od której odchodzą w górę naczynia tworzące kolejną sieć na granicy między tkanką podskórną a skórą właściwą (splot skórny). Odchodzące od niego drobniejsze naczynia przechodzą przez skórę właściwą i rozgałęziając się po drodze do przydatków skóry, tworzą leżący powierzchownie splot podbrodawkowy. Od tego splotu odchodzą ku górze pętle naczyń włosowatych, wchodzące do brodawek skóry i osiągające granicę skórno-naskórkową. Naczynia krwionośne nie wnikają do naskórka.

• Powierzchnia naskórka nie jest gładka, posiada wklęśnięcia i wyniosłości.

Wklęśnięcia naskórka występują w kilku postaciach:

• Rowki międzybrodawkowe

• Marszczki dzielące powierzchnię naskórka na wieloboczne pola

• Fałdy mięśniowe wytwarzające się na skutek skurczu m mięśni, ułożone równolegle do ich kierunku

• Fałdy stawowe

Wyniosłości naskórka to:

• Grzebienie (listewki) brodawkowate są to wyniosłości naskórka otoczone przez rowki międzybrodawkowate

• Pola naskórka są ograniczone zmarszczkami

• Szwy występują w nielicznych miejscach naskórka, głównie w kroczu.

• Według wyniosłości naskórka skórę możemy podzielić na: półkową (większa część skóry należy do tego typu) i brodawkowatą (ten typ występuje głównie na dłoniach i podeszwach). Układ grzebieni i rowków brodawkowatych na opuszkach palców jest charakterystyczny dla danego człowieka i utrzymuje się przez całe życie. Cecha ta jest wykorzystywana do celów daktyloskopii w kryminologii.

• Oprócz wymienionych wklęśnięć naskórka na powierzchni skóry znajdują się zagłębienia zwane porami skórnymi, które są miejscem ujścia gruczołów skórnych potowych i łojowych.

• Barwa skóry u osób rasy białej ulega znacznym wahaniom w zależności od płci, wieku, okolicy ciała i własności osobniczych. Barwa skóry stanowi wypadkową wielu czynników: ilości barwnika (melaniny), żółtawego zabarwienia kolagenu, stopnia ukrwienia skóry w danej chwili oraz obecność zmian chorobowych lub przypadkowych barwników, które dostały się do skóry.

• Barwa skóry zależy przede wszystkim od liczby ziaren melaniny w keratynocytach. W naskórku rasy białej melanina znajduje się tylko w keratynocytach przylegających do melanocytów. W miarę przesuwania się ku górze keratynocytów ziarna melaniny zanikają wskutek rozkładu enzymatycznego. Skóra jest jaśniejsza u osób w młodym wieku, ciemniejsza u osób dorosłych, a najciemniejsza u osób starych. U kobiet jest skóra zwykle jaśniejsza niż u mężczyzn. Skóra jest ciemniejsza w obrębie odkrytych a jaśniejsza w obrębie zakrytych części ciała. Intensywniej zabarwione są okolice pach, pachwin, brodawek sutkowych, prącia, moszny, warg sromowych większych i odbytu.

• W naskórku rasy czarnej ziarna melaniny występują we wszystkich keratynocytach, nie ma też enzymów rozkładających melaninę. W ich naskórku jest więcej melanocytów a melanocyty produkują więcej melaniny.

• Po naświetleniu promieniami UV następuje zwiększone wydalanie ziaren melaniny do keratynocytów co szybko zwiększa intensywność zabarwienia skóry. Dłuższe naświetlanie zwiększa syntezę melaniny w melanocytach i jej wydzielanie do keratynocytów.

• Krew może w znacznym stopniu wpływać na zabarwienie skóry. Krew w naczyniach włosowatych prześwieca na czerwono na skutek ich płytkiego podnaskórkowego położenia. Krew naczyń żylnych prześwieca na niebiesko nadając skórze siny odcień.

Charakterystyczne cechy skóry z różnych okolic ciała

• Skóra o budowie niespecyficznej pokrywająca większość naszego ciała:

• Cienki naskórek, wytwarzający tylko nieznaczną ilość luźno upakowanej keratyny

• Skąpo rozwinięta sieć listewek naskórkowych głębokich

• Niewielka ilość mieszków włosowych wytwarzających cienki włosy (u mężczyzn występują większe mieszki i grubsze włosy)

• Zmieniają liczbę gruczołów potowych

• Skóra podeszwy:

• Gruby naskórek pokryty grubą warstwą keratyny

• Dobrze rozwinięta sieć listewek naskórkowych głębokich zapobiegających oddzielaniu się naskórka w następstwie urazów

• Nie zawiera mieszków włosowych

• Zawiera liczne gruczoły potowe

• Skóra pokrywy czaszki:

• Ciasno ułożone mieszki włosowe wraz z gruczołami łojowymi przywłośnymi (mieszki włosów prostych układają się pionowo a mieszki włosów kręconych skośnie)

• Skóra opuszki palca

• Gruby naskórek z gruba ochraniającą keratyną

• Dobrze rozwinięta sieć listewek naskórkowych głębokich

• Liczne ciałka Meissnera w brodawkach skóry właściwej (czucie dotyku)

• Ciałka Paciniego w skórze właściwej i tkance podskórnej (czucie ucisku i wibracji)

• Specjalne bocznice tętniczo-żylne (ciała kłębkowe)

• Liczne gruczoły potowe

• Skóra dołu pachowego

• Dużo gruczołów apokrynowych o dużej aktywności

• Liczne mieszki włosowe o skośnym przebiegu

• Liczne gruczoły potowe

• Cienki naskórek

Naskórek

• Stanowi warstwę skóry chroniącą przed działaniem środowiska zewnętrznego. Jest to nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący leżący na błonie podstawnej. Jego główną masę komórkową stanowią komórki nabłonkowe zwane kreatynocytami produkujące kreatynę. Odmiana komórek nabłonkowych są komórki Merkla (receptory dotyku). W naskórku znajdują się też komórki pochodzenia nerwowego (melanocyty produkujące barwnik melaninę) i mezenchymalnego (komórki Langerhansa).

• Naskórek składa się z 6-20 warstw komórek. Jego grubość wynosi przeciętnie 500um, ale na skórze podeszew i dłoni może być 2-3 razy większa.

• Jest tkanką dynamiczną. Komórki jego części podstawnej dzielą się mitotycznie a nowo powstałe komórki przesuwają się do jego powierzchni ulegając stopniowemu różnicowaniu końcowemu do komórek zrogowaciałych, które się złuszczają. Wędrówka ta trwa średnio 26-29 dni. W warunkach normalnych liczba komórek złuszczonych jest równa liczbie komórek nowo powstających, dlatego też liczba komórek naskórka i jego grubość jest stała.

• Naskórek składa się z 5 ułożonych kolejno od dołu do góry warstw: podstawnej, kolczystej, ziarnistej, jasnej i rogowej. Do różnicowania tego dochodzi w następstwie procesu rogowacenia, który powoduje zmiany w budowie, czynnościach
  i metabolizmie keratynocytów poszczególnych warstw. Powierzchnia naskórka pokryta jest cienką błonką o charakterze emulsji, która powstaje z wydzieliny łojowej, potu i złuszczonych komórek.

• Kwaśny odczyn naskórka i odczyn zasadowy głębszych pokładów komórek powoduje powstanie układu sił elektrostatycznych, który utrudnia przenikanie nanoszonych na skórę związków chemicznych. Warstwa zrogowaciałych komórek powierzchni skóry ma znaczny opór elektryczny. Opór ten maleje wraz ze zwiększeniem potliwości skóry (wykrywacz kłamstw).

• Uwodnienie naskórka jest niejednolite. Zawartość wody w keratynocytach warstwy rozrodczej wynosi

60-70% i maleje w miarę jak posuwamy się ku warstwie rogowej, gdzie wynosi 10%. Warstwą ochronną zabezpieczającą ustrój przed utratą wody jest warstwa keratynocytów znajdująca się bezpośrednio pod warstwą rogową oraz blaszki glikolipidów, które nie przepuszczają wody. Przenika przez nie jedynie nadmiar wody z płynu tkankowego nawadniającego głębsze pokłady komórek naskórka. Nadmiar ten jest usuwany przez parowanie tzw. Niewidoczne parowanie wody,
z którymi ustrój traci jedynie ok. 0,5 l na dobę.

• Uwodnienie warstw rogowych (woda nadaje im miękkość i elastyczność) zależy od parowania niewidocznego, a przede wszystkim od obecności w zrogowaciałym naskórku substancji drobnocząsteczkowych chłonących wodę z otoczenia. Substancje to: aminokwasy (seryna i cytrulina), kwas mlekowy, kwas piroglutaminowy, kwas urokanowy, mocznik i sole. Związki te wykazują zdolność chłonięcia wody z otoczenia co uwadnia warstwę rogową. Wilgotność powietrza wpływa na elastyczność i miękkość naskórka, suchość powietrza wysusza naskórek, powodując jego spękanie i łuszczenie się.

• Wzmożone uwodnienie warstwy rogowej upośledza jej zdolność obrony przed wnikaniem ciał chemicznych i przyczynia się do rozwoju mikroflory bakteryjnej, grzybiczej i drożdżakowej na powierzchni skóry. Do nadmiernego uwodnienia dochodzić może na skutek częstego moczenia powierzchni skóry, wysokiej wilgotności otoczenia i w wyniku pokrycia powierzchni skóry nieprzemakalnym opatrunkiem.

• Dolna linia naskórka leżąca na błonie podstawnej ma przebieg falisty wskutek wypuklenia się brodawek skóry właściwej. Taka budowa powoduje wzajemne zazębianie się naskórka i skóry i zabezpiecza je przed mechanicznym oderwaniem, a ponadto brodawkowanie to zwiększa powierzchnię styku naskórka i skóry co stwarza lepsze warunki odżywiania naskórka.

Błona podstawna

• Błona podstawna naskórka jest błoną ciągłą zbudowaną z:

• Blaszki jasnej zbudowanej z proteoglikanów i lamininy. Komórki podstawne naskórka przyczepiają się do blaszki gęstej za pomocą półdesmosomów. Od półdesmosomów odchodzą białka zakotwiczające, które przechodzą przez blaszkę jasną.

• Blaszki gęstej zbudowanej z kolagenu typu IV

• Blaszki włókienek kolagenowych zawiera fibryle zakotwiczające (kolagen VII) łączące dolną powierzchnię blaszki gęstej z włóknami kolagenowymi warstwy brodawkowatej skóry oraz mikrofibryle fibrylinowe łączące tę blaszkę z włóknami sprężystymi. Blaszka ta jest bogata także w fibronektynę (wpływa ona na organizację i odkładanie się nowo powstałych włókien kolagenowych).

• Połączenia skórno- naskórkowe wiążą ze sobą dwie warstwy i zmniejszają ryzyko ich rozłączenia pod wpływem działania sił mechanicznych:

• Włókna wiążące przyczepiają skórę i naskórek do leżącej między nimi błony podstawnej

• Błony komórkowe części przypodstawnej komórek podstawnych oraz leżąca niżej błona podstawna są pofałdowane.

• Występuje sieć listewek naskórkowych głębokich (tzw. wypukleń naskórka w głąb skóry właściwej) odmienna w różnych miejscach skóry. W miejscach gdzie skóra nie podlega działaniu sił mechanicznych (np. na tułowiu) sieć tych listewek prawie nie występuje a połączenie skórno- naskórkowe ma postać równej linii. W obszarach narażonych na ciągłe działanie sił mechanicznych sieć listewek jest bardzo silnie rozwinięta.

Warstwa podstawna

• Jest to najgłębiej położona warstwa naskórka leżąca na błonie podstawnej. Składa się z komórek walcowatych, o zasadochłonnej (niebieskawej) cytoplazmie. Tworzą one zwykle jeden szereg komórek, ściśle do siebie przylegających o ułożeniu palisadowanym. Łączą się one między sobą za pomocą desmosomów a błoną podstawną za pomocą półdesmosomów. W skórze pigmentowanej komórki te zawierają ziarna melaniny.

• Wśród tych komórek znajdują się komórki macierzyste naskórka, które zapewniają ciągłą odnowę tej tkanki (jest to warstwa rozrodcza naskórka). Po mitozie jedna komórka pozostaje w warstwie podstawnej jako komórka macierzysta a druga wędruje ku powierzchni. Mitozy zachodzą częściej w nocy niż w dzień. W keratynocytach warstwy podstawnej zaczyna się wytwarzanie białek włóknistych.

• W warstwie tej leżą też pojedynczo melanocyty (produkujące melaninę i przekazujące je do keratynocytów) i komórki Merkla.

Warstwa kolczysta

• Składa się z kilku warstw wielobocznych komórek kolczystych z centralnie położonym jądrem i różową cytoplazmą. W warstwie tej komórki w górnej części są bardziej spłaszczone niż komórki warstw dolnych.

• Między komórkami istnieją liczne połączenia zwane desmosomami. W trakcie wykonywania preparatów histologicznych cytoplazma tych komórek kurczy się za wyjątkiem miejsc gdzie łączą się one desmosomami. Daje to obraz „kolców” na powierzchni komórek (stąd ich nazwa).

• Różnicowanie keratynocytów tej warstwy przejawia się syntezą białek- cytokeratyn i odkładaniem w cytoplazmie pęczków filamentów pośrednich cytokeratynowych zwanych tonofilamentami, które tworzą włókienka oporowe zwane tonofibrylami.

• U osób rasy białej keratynocyty tej warstwy nie zawierają melaniny, natomiast występuje ona u rasy czarnej.

• Wąskie szczeliny między kreatynocytami są zajęte przez wypustki melanocytów i komórek Langerhansa.

• Całościowo warstwa podstawna i kolczysta (nazywana warstwą Malpighiego) stanowią żywy, metabolicznie czynny naskórek.

Warstwa ziarnista

• Zawiera 2-3 rzędy spłaszczonych komórek o cytoplazmie wypełnionej nieregularnymi ziarnistościami keratohialiny (niebiesko- fioletowe). Ziarna te zajęły miejsce organelli komórkowych (mitochondria, siateczka śródplazmatyczna), które uległy rozpadowi. Razem z postępującą keratynizacją cytoplazmy jądra degenerują a potem zanikają.

• Komórki zawierają liczne tonofibryle i małe blaszkowate ciałka zwane keratynosomami. W górnej części tej warstwy cytoplazma komórek zawiera głównie ziarnistości keratohialiny i tonofibryli.

• Keratynosomy produkują glikofosfolipid o charakterze hydrofobowym uwalniany w momencie umierania powierzchownych keratynocytów ziarnistych i działający jak klej łączący łuski rogowe. Substancja ta tworzy warstwę między warstwą ziarnistą a rogową, która jest barierą dla wody. Przedłużone działanie wody powoduje jednak zmycie tej warstwy i adsorpcję wody przez kreatynę, która pęcznieje i staje się miękka.

• Warstwa ta w cienkich naskórkach może być zredukowana do jednej warstwy.

Warstwa jasna

• Jest to cienka warstwa keratynocytów o różowej cytoplazmie występująca tylko w grubych naskórkach np. podeszwy. Komórki tej warstwy nie mają już jąder, mają jeszcze zachowane desmosomy. Komórki te zamiast keratohialiny zawierają powstałą z nich różową eleidyne.

Warstwa rogowa

• Składa się ze ściśle upakowanych całkowicie zrogowaciałych komórek (zawierających kreatynę tworzącą tonofilamenty) i powierzchownych płytek keratynowych (powstałych po śmierci keratynocytów) zwanych łuskami rogowymi.

Melanocyty

• Melanocyty są uważane za komórki pochodzenia neuroektodermalnego, a ich główna czynność to produkcja barwnika melaniny odpowiedzialnego za kolor skóry i ochronę przed działaniem promieniowania UV.

• Leżą w warstwie podstawnej keratynocytów (stanowią co dziesiątą komórkę tej warstwy) i pozostają w kontakcie z błoną podstawną. Cytoplazma ich wytwarza długie wypustki wnikające między keratynocyty. W cytoplazmie są ziarnistości zwane premelanosomami i melanosomami.

• Melanina powstaje z tyrozyny, która pod wpływem tyrozynazy przekształca się w DOPA, ta zostaje przekształcona w dopachinon a z niego powstaje melanina. Synteza zachodzi w premelanosomach i melanosomach. Melanina łączy się z białkiem w postaci tzw. ziaren melaniny przemieszcza się do wypustek i tam są przekazywane bezpośrednio do cytoplazmy keratynocytów.

• Ilość melanocytów jest mniej więcej stała, różnią się one jednak genetycznie uwarunkowanym stopniem aktywności co przejawia się zróżnicowaniem rasowym i osobniczym koloru skóry.

• Ziarna melaniny mogą się również przedostawać do skóry właściwej, gzie są fagocytowane przez fibroblasty. Fibroblasty obładowane ziarnami melaniny nazywamy melanoforami.

• Czynność melanocytów jest regulowana przez hormon stymulujący melanocyty czyli melanotropinę (MSH) przysadki oraz melatoninę szyszynki (u człowieka w niewielkim stopniu)

Komórki Langerhansa

• Są to komórki występujące we wszystkich warstwach naskórka między kreatynocytami. Są kształtu gwiaździstego z wypustkami wnikającymi między keratynocyty.

• Komórki powstałe w szpiku, które do naskórka przedostają się ze skóry właściwej. Są to komórki prezentujące antygen tzn. rozpoznają antygen i prezentują go limfocytom T pomocniczym zapoczątkowując w ten sposób odpowiedź immunologiczną. Wydzielają tez interleukinę 1.

• W zdrowej skórze komórki Langerhansa występują w niewielkich ilościach. Ich liczba i stopień rozgałęzienia wypustek wzrasta w wielu przewlekłych chorobach skóry szczególnie w podłożu alergicznym lub immunologicznym (np. atopowe zapalenie skóry).

Komórki Merkla

• To nieliczne komórki występujące w warstwie podstawnej. Mają one połączenia synaptyczne z zakończeniami nerwowymi i występują pojedynczo lub w skupieniach zwanych dyskami włosowymi. Są one receptorami dotyku zwłaszcza o małym ciśnieniu.

Rola keratynocytów i naskórka

• Keratynocyty produkują kreatynę, lamininę, fibronektynę, kolagen typu IV, proteoglikany i liczne enzymy w tym kolagenozę.

• Keratynocyty mogą prezentować antygeny limfocytom T pomocniczym oraz wydzielają cytokiny (interleukinę 1, 3- komórki tuczne, 6- limfocyty NK). Interleukina pobudza limfocyty T, neutrofile i fibroblasty.

• Ziarna melaniny pochłaniają promienie UV zapobiegając uszkodzeniom DNA.

• Naskórek stanowi barierę dla związków chemicznych, czynników fizycznych i biologicznych biorąc udział w tworzeniu miejscowej odporności.

• Naskórek stanowi barierę dla wody zapobiegając jej ucieczce przez parowanie.

• W warstwie podstawnej naskórka znajdują się termoreceptory (rejestrują ciepło i zimno), nociceptory (rejestrują ból). Na pograniczu naskórka i skóry właściwej leżą mechanoreceptory C (rejestrujące świąd).

Skóra właściwa

• Jest tkanką podporową, na której spoczywa naskórek i w której są umiejscowione przydatki skórne, naczynia krwionośne, limfatyczne i nerwy. Jest ona zbudowana z tkanki łącznej właściwej. Składa się z dwóch części:

• Warstwy brodawkowej jest to wąska warstwa znajdująca się w pobliżu połączenia skórno- naskórkowego. Zbudowana jest z tkanki łącznej właściwej luźnej dającej liczne wpuklenia do naskórka zwane brodawkami. Liczba brodawek na powierzchni 100 mm² dochodzi do 100. Warstwa ta zawiera dużo komórek: głównie fibroblastów i niewielkiej liczby makrofagów, limfocytów, plazmocytów i komórek tucznych leżących głównie wokół naczyń krwionośnych. Zawiera mniej włókien kolagenowych i sprężystych a więcej istoty podstawowej. Włókna są cienkie i rozrzucone bezwładnie a duża ich część przebiega prostopadle do skóry. Zawiera też drobne naczynia krwionośne, limfatyczne i nerwy. W warstwie tej znajdują się również melanocyty, których jest szczególnie dużo w okolicy brodawek sutkowych, w wargach sromowych większych, skórze moszny, skórze członka i okolicy odbytu. Tworzą one w tych miejscach sieć pod nabłonkiem. Zawiera także komórki mięśniowe gładkie. Komórki te występują jako mięśnie napinające włosy, w warstwie brodawkowatej i siateczkowatej skóry brodawek sutkowych, warg sromowych większych i skóry moszny. W okolicy twarzy i szyi w tej warstwie występują też przyczepy mięśni poprzecznie prążkowanych. Warstwa ta spełnia bardzo ważną rolę w wymianie i transporcie metabolicznym skóry. Stopniowo, w sposób nieostry warstwa ta wzbogaca swe utkanie we włókna i w dolnej części przekształca się w warstwę siateczkowatą.

• Warstwy siateczkowatej zbudowana jest z tkanki łącznej włóknistej zbitej o utkaniu nieregularnym zbudowanej z wyraźnych, szerokich taśm zbitego kolagenu (typu III), przeplecionych długimi, grubymi włóknami sprężystymi przebiegającymi równolegle do powierzchni skóry. Szczególnie grube i długie włókna leżą w głębokiej części tej warstwy na granicy jej przejścia w tkankę podskórną. W warstwie tej komórki są nieliczne a liczba naczyń jest skąpa. Warstwa ta stanowi główną część skóry właściwej. Dolna część warstwy przechodzi nieostro w tkankę podskórną, z którą jest związana przez włókna kolagenowe i sprężyste. W warstwie tej leżą odcinki wydzielnicze gruczołów potowych oraz brodawki i cebulki włosów.

Aparat włosowo- łojowy

• Aparat ten wytwarza włos i produkuje wydzielinę łojową, która nie nasiąka wodą zwiększając odporność keratyny na nawilżanie i ochraniając włos. Składa się z mieszka włosowego, włosa właściwego, gruczołu łojowego i mięśnia wyprostnego włosa.

• Włos jest twardym wydłużonym tworem naskórka składającym się z łodygi, która znajduje się poza skórą i korzenia, który znajduje się w skórze. Na przekroju łodyga włosa prostego jest okrągła a kręconego owalna.

• Włosy występują w całej skórze za wyjątkiem podeszwy stóp, dłoni, żołędzi prącia i łechtaczki, napletka i wewnętrznej powierzchni warg sromowych i czerwieni wargowej, najwięcej włosów jest na głowie (ok. 300/cm²) a na pozostałej powierzchni skóry jest ich mniej (ok. 10/cm²).

• Uwłosienie dzielimy na:

• Włosy głowy

• Włosy narządów zmysłowych (brwi, rzęsy, włosy przedsionka nosa, włosy ucha zewnętrznego)

• Włosy pokrywające pachy i narządy płciowe

• Włosy powierzchni skóry (dłuższe i meszek)

Mieszek włosa

• Mieszek włosowy to nabłonkowa rurka otwierająca się na powierzchni naskórka. Cały mieszek wraz z gruczołem łojowym otacza włóknisto- łącznotkankowa torebka włosa. Dolna część mieszka jest cebulkowato rozszerzona i tworzy cebulkę włosa (opuszkę włosa). Cebulka włosa obejmuje swą dolną wklęsłą powierzchnią wyspecjalizowany obszar skóry właściwej zwany brodawką włosa. Zbudowana jest z licznych drobnych nabłonkowych komórek rozrodczych (macierz włosa), które intensywnie dzielą i wytwarzają włos właściwy i pochewkę wewnętrzną włosa. Brodawka zawiera liczne nerwy i drobne naczynia krwionośne. Między komórkami rozrodczymi są rozrzucone melanocyty. U ludzi o ciemnych włosach aktywne melanocyty występują bardzo licznie i zaopatrują w melaninę komórki, z których powstaje kora włosa. Rdzeń i powłoczka nie zawierają barwnika.

• Komórki zewnętrznej warstwy cebulki włosa wytwarzają pochewkę wewnętrzną włosa. Pochewka ta składa się z trzech warstw ułożonych dachówkowato komórek będących odpowiednikiem warstwy ziarnistej i jasnej naskórka:

• Warstwy nabłonkowej jasnej Henlego zbudowana z jednej warstwy komórek

• Grubszej warstwy nabłonkowej ziarnistej Huxleya zawierającej duże czerwone ziarna keratohialiny zwanej we włosie trichohialiną

• Powłoczki utworzonej przez zachodzące na siebie dachówkowato płytki rogowe. W dolnej części mieszka łączy się z powłoczką włosa.

• Pochewka wewnętrzna włosa rogowacieje i wchodzi w skład włosa właściwego. Sięga ona mniej więcej do poziomu ujścia gruczołu łojowego, gdzie zanika pozostawiając przestrzeń do której wydzielany jest łój.

• Pochewkę zewnętrzną włosa tworzy zmodyfikowany naskórek. Blisko otwarcia mieszka na powierzchnię skóry ma ona wszystkie warstwy (podstawną kolczystą i ziarnistą). W dolnych częściach mieszka włosowego, poniżej ujścia gruczołu łojowego zbudowana jest tylko z komórek kolczystych podstawnych.

• Na zewnątrz od pochewki zewnętrznej występuje gruba błona podstawna zwana błoną szklistą. Otacza ją łącznotkankowa torebka włosowa.

Włos właściwy

• Zbudowany jest z dwóch lub trzech warstw keratyny:

• Rdzenia, który wykazuje znaczącą zmienność (brak go w mieszku włosowym). Tworzą go zwarto ułożone komórki wieloboczne. Im grubszy włos tym lepiej rozwinięty rdzeń.

• Kory zbudowanej z płaskich zrogowaciałych komórek, których długa oś leży równolegle do długiej osi włosa

• Powłoczki włosa zbudowanej z płaskich łusek rogowych zachodzących dachówkowato na siebie.

• Włos właściwy zamiera zmienne ilości melaniny, w zależności od aktywności melanocytów cebulki włosa. Część włosa właściwego znajdująca się poza skórą nazywamy łodygą włosa a część znajdującą się w skórze nazywamy korzeniem włosa.

Gruczoły łojowe

• Gruczoły łojowe mogą być gruczołami przywłośnymi (90% wszystkich gruczołów łojowych) lub gruczołami występującymi
  w skórze samodzielnie. Znajdują się w całej skórze z wyjątkiem skóry dłoni i stóp. Średnio jest ich ok. 100/cm², ale są miejsca gdzie jest ich znacznie więcej tj.: głowa, twarz, przednia i tylnia powierzchnia klatki piersiowej, srom i okolica odbytu (300- 400/cm²). Powstają one z bocznych uwypukleń pochewki zewnętrznej włosa albo naskórka. Do okresu pokwitania nie wykazują zazwyczaj aktywności, później powiększają się i rozpoczynają produkcję łoju. Produkcja ta jest pobudzana
  u mężczyzn przez testosteron a u kobiet przez 17- ketosterydy kory nadnercza. Estrogeny działają hamująco na produkcję łoju.

• Samodzielne gruczoły łojowe spotykamy w czerwieni wargowej (gruczoły kącikowe), w wargach sromowych większych
  i mniejszych, skórze napletka, żołędzi, otoczce sutka i powiekach. Leżą one w skórze właściwej a ich przewody odprowadzające uchodzą bezpośrednio na powierzchnię skóry.

• Przewody odprowadzające gruczołów łojowych przywłośnych uchodzą do mieszków włosowych i są wysyłane nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Średnica ich części wydzielniczych jest odwrotnie proporcjonalna do średnicy włosa tzn. grube włosy maja zwykle Male gruczoły łojowe, natomiast cienkie (np. meszek) mają duże gruczoły łojowe. Gruczoły te są zbudowane z dużych jasnych komórek zawierających w cytoplazmie liczne krople lipidowe i centralnie położone jądro. Komórki te tworzą liczne pokłady układając się w pęcherzyki. Pomiędzy nimi a błon podstawną na obwodzie pęcherzyka leżą małe komórki macierzyste. Komórki te stale dzielą się przesuwając komórki potomne do środka gruczołu.

• Wydzielina gruczołów czyli łój jest mieszaniną lipidów ( trójglicerydów, kwasów tłuszczowych i estrów woskowych). Powstaje on przez masowe obumieranie komórek i uwalnianie lipidów do światła przewodów a następnie do przestrzeni między pochewką zewnętrzną włosa a włosem właściwym. Ten sposób wydzielania nazywamy wydzielaniem holokrynowym. Łój nasyca on warstwę rogową naskórka mając prawdopodobnie znaczenie bakterio i grzybobójcze. Sztuczne odtłuszczanie powierzchni skóry jest bodźcem do produkcji nowej porcji łoju. Nadmiar wydzielanego łoju powoduje przetłuszczanie powłok, które nazywamy łojotokiem. Natomiast zmniejszone wydzielanie łoju jest przyczyną pękania i suchości naskórka. U osób starych czynność gruczołów łojowych słabnie zwłaszcza u kobiet.

Mięsnie napinające włosy

(mięsień wyprostowany włosa)

• Mięsień ten jest pęczkiem miocytów gładkich rozciągający Sue między warstwą brodawkowatą skóry a torebką włosa poniżej gruczołu łojowego. Biegnie on po zewnętrznej stronie tego gruczołu. Skurcz tych mięśni np. pod wpływem zimna powoduje przemieszczenie włosa do pozycji pionowej i podniesienie naskórka (tzw., gęsia skórka) i wyciśnięcie łoju na powierzchnię naskórka. Tylko włosy przedsionka nosa i rzęsy nie mają gruczołów łojowych przywłośnych.

Gruczoły potowe

• Gruczołów tych posiadamy bardzo dużo od 2 do 2 milionów. Są najsilniej rozwinięte na skórze dłoni, jest ich tak ok. 1000/cm², skórze podeszw, czoła, pach, przedniej powierzchni tułowia. Gruczoły te dzielimy na gruczoły potowe małe (ekrynowe) i gruczoły potowe duże (apokrynowe, zapachowe).

Gruczoły potowe małe ekrynowe

• Gruczoł ten składa się z cewkowej części wydzielniczej kłębkowa to zwiniętej zbudowanej z walcowatych komórek nabłonkowych leżących na błonie podstawnej. Pomiędzy tymi komórkami a błoną leżą komórki mioepitelialne, których skurcz powoduje wydostanie się wydzieliny do światła gruczołu. Cały gruczoł jest otoczony przez błonę własną. Części wydzielnicze leżą w warstwie siateczkowatej skóry lub górnych warstwach tkanki podskórnej.

• Przewód wyprowadzający posiada własną ścianę, kiedy przechodzi przez skórę właściwą a kiedy wchodzi do naskórka traci ją i otoczony jest tylko komórkami naskórka. W naskórku przewód ten ma przebieg kręty, otwiera się na powierzchni naskórka w zagłębieniach zwanych porami potowymi.

• Wydzielinę gruczołów potowych nazywamy potem. Składa się on głównie z wody zawierającej ślady białek i lipidów, jony sodowe, potasowe i chlorkowe, mocznik, amoniak, kwas moczowy i witamina C. ma on obojętne lub słabo kwaśne pH. Wytwarzanie potu jest ważnym elementem układu termoregulacyjnego ciała.

Gruczoły potowe duże

• Gruczoły te występują w skórze pod pachami, pachwinach, brodawkach sutkowych, w przedsionku nosa, skórze moszny
  i warg sromowych dużych i otoczeniu odbytu, powiekach oraz przewodach słuchowych zewnętrznych jako gruczoły woskowinowe.

• Są to gruczoły o budowie cewkowatej. Ich komórki wydzielają w sposób apokrynowy tzn. wydzielina gromadzi się w szczycie komórki a następnie odrywa się wraz z częścią szczytową komórki. Części wydzielnicze znajdują się w warstwie siateczkowatej skóry lub na granicy skórno- podskórnej. Ich przewody odprowadzające uchodzą między włosem właściwym a pochewką zewnętrzną zwykle powyżej ujścia gruczołu łojowego.

• Pot wydzielany prze te gruczoły ma znacznie więcej białek niż zwykły pot oraz substancje wonne. Wydzielina ta jest lepka i ma wygląd mleka. Gruczoły te zaczynają wydzielać w chwili osiągnięcia dojrzałości płciowej a przestają wydzielać w wieku

Gruczoł sutkowy

• Gruczoł mlekowy jest zmodyfikowanym parzystym gruczołem skórnym powstałym przez wypuklenie się w głąb skóry naskórka wzdłuż linii mlecznej.

• W momencie urodzenia istnieje brodawka sutka z prostym systemem przewodów odprowadzających. W okresie dojrzewania płciowego pod wpływem wzrastającego stężenia estrogenów powiększa się masa gruczołu sutkowego. Początkowo polega to na wzroście ilości tkanki tłuszczowej oraz istoty międzykomórkowej tkanki łącznej właściwej. Potem dochodzi do rozwoju systemu przewodów wyprowadzających, którego odgałęzienia wnikają do tkanki tłuszczowej i łącznej właściwej.

• Budowa ogólna

• Miąższ gruczołu mlekowego jest zbudowany z 12- 20 wyraźnych płatów, z których każdy składa się z układu przewodów odprowadzających z oddzielnym ujściem na brodawce sutka. Przewody te są zatopione w tkance tłuszczowej z przegrodami włóknisto- kolagenowymi. Przegrody te przyczepiają się do skóry za pomocą wiązadeł zawieszających, a z drugiej strony przyczepiają się do powięzi pokrywającej mięsień piersiowy.

• Brodawka sutka

• Brodawka to okrągły, wzniesiony obszar zmodyfikowanej skóry z nieznacznie pofałdowanym naskórkiem, zawierającym liczne melanocyty oraz keratynocyty zawierające wiele ziaren melaniny (powoduje to jej ciemniejsze zabarwienie). Znajduje się tu wiele zakończeń czuciowych. Pod naskórkiem znajduje się tkanka łączna właściwa zawierająca liczne miocyty gładkie, które się układają wokół przewodów mleko nośnych i ich zatok. Pod wpływem impulsów nerwowych lub działania oksytocyny (wydzielania w pobudzeniu płciowym lub mechanicznym drażnieniu) miocyty te kurczą się i powodują sztywnienie brodawki (wzwód).

• Brodawka jest otoczona przez otoczkę brodawki stanowiącą zmodyfikowaną skórę i zawierająca duże gruczoły łojowe i zmodyfikowane gruczoły mlekowe Montgomery'ego (mają budowę pośrednią między gruczołem potowym a mlekowym). Ujścia tych gruczołów tworzą na powierzchni otoczki niewielkie wyniosłości. Otoczka również wykazuje wzmożoną pigmentację.

• Na szczycie brodawki sutka znajduje się 12-20 małych otworków stanowiących ujścia dużych przewodów odprowadzających brodawki.

• Układ przewodów wyprowadzających

• W tkance łącznej zatopione są duże przewody mlekonośne (15-20 tyle ile płatów), które ku obwodowi rozgałęziają się na wiele mniejszych przewodów. Przewody te uchodzą do brodawki sutka, gdzie się rozszerzają tworząc zatoki mlekonośne i uchodzą oddzielnie przez otwory mlekowe na powierzchni brodawki sutka.

• Każdy przewód jest wyścielony nabłonkiem sześciennym lub walcowatym i otoczony przez komórki mioepitelialne w wokół jest luźna tkanka łączna z naczyniami krwionośnymi.

• Część wydzielnicza

• Układ przewodów odprowadzających kończy się gronkiem ślepo zakończonych przewodzików końcowych (pęcherzyki) tworzących płacik gruczołu mlekowego (gronko wraz z przewodem).

• Przewody końcowe są zatopione w luźnej tkance łącznej, bogatej w naczynia włosowate. A tkanka ta jest otoczona przez bardziej zbitą tkankę łączną i tłuszczową.

• Zmiany w czasie ciąży

• W czasie ciąży dochodzi do gwałtownego rozrostu (pod wpływem estrogenów, progesteronu i prolaktyny) nabłonka przewodów. Komórki dzielą się intensywnie, zwiększa się liczba i rozmiary odgałęzień przewodów mlekonośnych. Powstaje wiele nowych pęcherzyków wydzielniczych, wielkość istniejących zwiększa się gwałtownie. Tkanka tłuszczowa zanika a tkanka łączna tworzy zrąb podtrzymujący rozrośnięty system przewodów i pęcherzyków. Zawiera ona wiele limfocytów, plazmocytów i naczyń krwionośnych.

• Bezpośrednio po porodzie rozpoczyna się produkcja (pod wpływem prolaktyny) i wydalanie mleka (pod wpływem oksytocyny). Mleko to płyn bogaty w tłuszcz, białka (kazeina i IgA- odporność), węglowodany (laktoza) oraz jony wapnia, witaminy itd.

Paznokcie

• Paznokieć składa się z twardej blaszki (trzonu, ciała) paznokcia i korzenia paznokcia. Jest on wytworem naskórka. U podstawy blaszki paznokcia znajduje się jasna przestrzeń, ograniczona od przodu linią półkolistą. Jest to obłączek (półksiężyc). Zawiera on drobne pęcherzyki powietrza, załamujące światło. Jest to widoczny fragment macierzy paznokcia.

• Korzeń paznokcia znajduje się pod wałem paznokcia. Wał paznokcia jest to fałd skóry właściwej pokryty naskórkiem od zewnątrz i wewnątrz. Warstwa zrogowaciała tego naskórka pokrywająca jego korzeń nazywa się obrąbkiem naskórkowym paznokcia.

• Blaszka i korzeń paznokcia znajdują się na łożysku paznokcia, który składa się z naskórka (warstwa podstawna i kolczysta)
  i tkanki łącznej właściwej. Ta część łożyska paznokcia, która jest pokryta wałem nazywa się macierzą paznokcia. Macierz paznokcia ku przodowi przechodzi w korzeń paznokcia. Paznokieć wyrasta z macierzy. Pozostała część łożyska pełni tylko funkcje odżywczą. Od strony opuszki palca narasta na paznokieć zrogowaciała błonka naskórkowa zwana obrąbkiem naskórkowym podpaznokciowym.

• Paznokieć rośnie od macierzy ku jego wolnemu końcowi i ma budowę podobną do naskórka, przy czym składa się tylko
  z warstwy podstawnej, kolczystej i zrogowaciałej. Jego część zrogowaciałą nazywamy płytką paznokcia lub paznokciem właściwym. Komórki warstwy zrogowaciałej tworzą blaszki, których położenie w miarę przesuwania się ku przodowi zmieniało się z poziomego na bardziej pionowe.

• W części zrogowaciałej paznokcia spotykamy liczne zakończenia nerwowe.

• Wzrost paznokcia trwa nieprzerwanie od 5 miesiąca życia płodowego aż do śmierci osobnika, średnio 1 mm tygodniowo. Paznokcie u rąk rosną szybciej niż u stóp. Odrost płytki paznokciowej palców rąk trwa 90- 150 dni. U stóp to 2- 3 krotnie dłużej. Szybkość wzrostu paznokcia jest cechą osobniczą i zmniejsza się z wiekiem.

• Ciężkie choroby ogólnoustrojowe (zatrucia, choroby zakaźne) mogą spowodować czasowe zatrzymanie wzrostu paznokcia.
  W następstwie tego powstają na paznokciu poprzeczne bruzdy.

Układ krwionośny

• Jest głównym układem przenoszącym tlen i dwutlenek węgla, substancje odżywcze i produkty przemiany materii, komórki obronne, hormony i wiele innych ważnych substancji.

• Typy krążenia krwi:

• Obwodowe krążenie to przenosi utlenioną krew z lewej komory serca tętnicami do wszystkich narządów i tkanek ciała
  i z powrotem krew odtlenowną żyłami do prawego przedsionka serca.

• Płucne krążenie to przenosi odtlenowaną krew z prawej komory serca tętnicami płucnymi do płuc i z powrotem utlenowaną krew żyłami płucnymi do lewego przedsionka serca.

• Wrotne krążenie to polega na połączeniu ze sobą dwóch sieci naczyń włosowatych poprzez żyłę. Jest ono niezależne od akcji serca.

Serce

• Jest workiem mięśniowo- łącznotkankowym pełniącym funkcję pompy, która uruchamia krew. Zbudowane jest z 4 jam: dwóch przedsionków (otrzymują krew z żył krążenia obwodowego i płucnego) oraz dwóch komór (tłoczą krew do tętnic krążenia obwodowego i płucnego). Ściana serca zbudowana jest z trzech warstw:

• Nasierdzia (blaszka trzewna osierdzia) znajduje się na zewnątrz

• Mięsień sercowy znajduje się w środku

• Wsierdzie znajduje się od wewnątrz i ma bezpośredni kontakt z krwią

Szkielet serca

• Zbudowany jest z tkanki łącznej właściwej zbitej i służy jako wzmocnienie mechaniczne i miejsce ustalenia mięśni. Składa się on z:

• Przegrody błoniastej międzykomorowej (tworzy przegrodę między prawą i lewą komorą)

• Pierścieni włóknistych (tworzą przegrodę między przedsionkami i komorami i otaczają ujścia przedsionkowo- komorowe)

• Trójkątów włóknistych (znajdują się w miejscu zetknięcia pierścieni włóknistych)

Wsierdzie

• Wyściela wszystkie 4 jamy serca i jest przedłużeniem błony wewnętrznej dużych naczyń odchodzących od serca. Składa się z:

• Śródbłonka nabłonek jednowarstwowy płaski

• Podśródbłonkowej warstwy luźnej tkanki łącznej

• Warstwy mięśniowo- sprężystej (miocyty gładkie, włókna kolagenowe i sprężyste) gruba

• Warstwa podwsierdziowa (łącząca wsierdzie ze śródsierdziem) zawiera włókna kolagenowe, liczne naczynia krwionośne i komórki tkanki tłuszczowej

Śródsierdzie

• Zbudowane z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej serca i małej ilości tkanki łącznej właściwej luźnej z naczyniami krwionośnymi tworzących mięsień sercowy. To najgrubsza warstwa serca.

• Grubość śródsierdzia jest większa w ścianie komór niż przedsionków. W przedsionku mięśnie mają przebieg łukowaty (między łukami wsierdzie styka się z nasierdziem).

• W ścianie komór mięśnie ułożone są w warstwy. Warstwa podwsierdziowa tworzy mięśnie brodawkowate sterczące do światła serca i napinające płatki zastawek serca (przyłączają się do nich za pomocą strun ścięgnistych). Grubsze warstwy mięśnia sercowego mają przebieg spiralny i powodują opróżnianie komór z krwi.

Nasierdzie

• Zbudowane jest z tkanki łącznej właściwej z licznymi naczyniami krwionośnymi i nerwami pokrytej nabłonkiem surowiczym (nabłonek jednowarstwowy płaski) zwany mezotelium.

Osierdzie

• Łącznotkankowy worek, w którym znajduje się serce. Składa się z:

• Warstwy surowiczej od strony serca zbudowanej z tkanki łącznej i pokrytej nabłonkiem surowiczym

• Warstwy zewnętrznej zbudowanej z tkanki łącznej właściwej

Zastawki serca

• Są zbudowane z części środkowej będącej przedłużeniem pierścienia włóknistego pokrytej zewnątrz wsierdziem.

• Zastawki przedsionkowo- komorowe lewa i prawa znajdują się między przedsionkami i komorami, zapobiegają cofaniu się krwi z komór w czasie ich Skórczu. Lewa jest zwana dwudzielną (ma dwa płatki), prawa trójdzielną (ma trzy płatki)

• Zastawka tętnicy płucnej (między prawą komorą a tętnicą płucną) i zastawka aortalna (między lewą komorą a aortą) zapobiegają się cofaniu krwi do komór na końcu ich skurczu.

Układ przewodzący serca

• Serce kurczy się niezależnie od naszej woli bijąc około 70razy na minutę. Rytmiczne skurcze przedsionków i komór serca są niezależne od pobudzenia nerwowego. Są one wynikiem impulsów powstających w samym sercu. Natomiast włókna układu autonomicznego mogą kontrolować prędkość bicia serca (układ przywspółczulny zwalnia a współczulny przyśpiesza skurcze serca).

• Bodźce wywołujące skurcz mięśnia sercowego powstają w węźle zatokowo- przedsionkowym. Od niego zależy rytm skurczu przedsionków jest on rozrusznikiem serca impulsy następnie rozprzestrzeniają się wzdłuż komórek mięśniowych przedsionka do węzła przedsionkowo- komorowego. Węzeł ten inicjuje skurcz bocznych części komór a impuls przechodzi dalej pęczkiem Hisa oraz prawą i lewą jego odnogą zwanych również włóknami Purkiniego. W ten sposób impuls dociera do najdalszych części mięśni komór.

• Układ ten jest zbudowany z komórek mięśniowych podobnych do komórek mięśnia sercowego. Różnią się one tym że nie maja wstawek, mają bardzo niewiele miofibryli i nie mają prążkowania.

Naczynia krwionośne

• Składają się z trzech warstw:

• Błony wewnętrznej jest ona pokryta śródbłonkiem (nabłonek jednowarstwowy płaski) leżącym na błonie podstawnej. Pod nią leży warstwa włókien kolagenowych i sprężystych (czasami tworzących błonę sprężystą wewnętrzną)

• Błony środkowej zbudowanej z komórek mięśniowych gładkich i włókien sprężystych

• Błony zewnętrznej (przydanki) zbudowana jest głównie z włókien kolagenowych, czasami zawiera miocyty gładkie. Zawiera również naczynia naczyń zaopatrujące naczynia w krew.

Tętnice

Dzielimy je na trzy rodzaje:

• Tętnice sprężyste to aorta i jej główne odgałęzienia oraz tętnica płucna.

• Mają one cienką ścianę i dużą średnicę.

• Błona wewnętrzna jest gruba, składa się ze śródbłonka, podśródbłonkowej tkanki łącznej i grubiej błony sprężystej wewnętrznej.

• Błona środkowa jest najgrubszą błoną, składa się z błon sprężystych, między którymi leżą miocyty gładkie.

• Błona zewnętrzna zwykle grubsza niż błona wewnętrzna.

• Tętnice mięśniowe średniego kalibru.

• Błona wewnętrzna ma trzy warstwy śródbłonek z błoną podstawną, warstwę pośrednio (włókna kolagenowe sprężyste i miocyty gładkie), błoną sprężystą wewnętrzną (włókna sprężyste).

• Błona środkowa składa się z 30-40 warstw mięśni gładkich ułożonych okrężnie.

• Błona zewnętrzna oddzielona jest od błony środkowej błoną sprężystą zewnętrzną.

• Tętniczki i małe tętnice

• Błona wewnętrzna składa się ze śródbłonka i cienkiej warstwy podśródbłonkowej.

• Błona środkowa składa się z kilku (1-4) warstw miocytów gładkich.

• Błona zewnętrzna cienka.

Naczynia włosowate

Stanowią ok. 99%masy krwionośnego układu naczyniowego. W skład ich ściany wchodzi śródbłonek z błoną podstawną oraz perycyty czyli komórki przydanki. Wyróżnia się trzy rodzaje naczyń włosowatych:

• Ciągłe komórki śródbłonka ściśle do siebie przylegają, błona podstawna jest ciągła. Naczynia te są trudno przepuszczalne.

• Porowate mają liczne pory w cytoplazmie komórek śródbłonka. Błona podstawna często zawiera otwory (jest nieciągła). Są dobrze przepuszczalne (śledziona, szpik kostny).

• Zatokowe maja odstępy między komórkami śródbłonka i pory w cytoplazmie tych komórek a błoną podstawną ma wiele otworów. Są bardzo przepuszczalne (wątroba, śledziona, szpik kostny, gruczoły wydzielania wewnętrznego).

Żyły

Od tętnic różnią się tym, że mają większe światło i cieńszą ścianę, duże żyły mają zastawki.

• Żyły duże wysłane są ciągłym śródbłonkiem. Warstwa podśródbłonkowa i błona środkowa są cienkie. Błona środkowa zbudowana jest z miocytów gładkich i tkanki łącznej właściwej. Błona zewnętrzna zbudowana jest z tkanki łącznej właściwej i nielicznych miocytów gładkich.

• Żyły średnie zbudowane z trzech błon, których środkowa jest najcieńsza(miocyty gładkie i tkanka łączna) a zewnętrzna najgrubsza (tkanka łączna właściwa).

• Żyły małe i żyłki małe są zbudowane tak jak średnie a żyłki jak naczynia włosowate zatokowe.

Zastawki żylne

Zastawki to są sfałdowania wewnętrznej błony żyły, których zrąb składa się z tkanki łącznej właściwej zawierającej dużo włókien kolagenowych i sprężystych pokrytych śródbłonkiem. Nie ma w nim miocytów gładkich, które skupiają się u nasady zastawek, naprężając je lub zwalniając. Szczególnie dużo zastawek jest w żyłach dolnej części ciała. Zapobiegają one cofaniu się krwi żylnej.

---