LOGIKA (W)

• semiotyka logiczna (logiczna teoria języka): cel - język sprawnym narzędziem komunikacji, usprawnienie języka, dokonywanie czynności badawczych;

• logika formalna - badanie schematów wnioskowań niezawodnych - zależy od formy przesłanek i wnioskowań, nie treści

• metodologia nauk - bada czynności poznawcze (wyjaśnianie, sprawdzanie, dowodzenie, definiowanie, klasyfikowanie); cel: podanie reguł sprawnego dokonywania czynności badawczych

SEMIOTYKA LOGICZNA

JĘZYK - przedmiot logicznej teorii języka:

1. wyrazy wchodzące w skład języka - zbiór wyrazów - słownik

2. reguły składniowe (reguły syntaktyczne) języka

3. znaczenia wyrazów (reguły semantyczne)

Język - rodzina zbiorów (3) - słownika, reguł składniowych-syntaktycznych i reguł semantycznych

Cechy tak pojętego języka:

• arbitralność - poszczególnym przedmiotom ich nazwy zostały nadane arbitralnie

• semantyczność - wyrazy języka odsyłają do czegoś, co leży poza językiem, za jego pomocą mówimy o czymś, co jest poza językiem

• dwuklasowość (nie dotyczy języków sztucznych) - poziom pierwszy - nie jest wyposażony w znaczenia (w, p, z...); poziom drugi - wyposażony w znaczenia (kombinacja el. poziomu pierwszego)

• autonomiczność - wyrazy języka odrywają się od rzeczywistości, od tego, co nas otacza (zdania o przeszłości, przyszłości, innych miejscach etc.)

• kreatywność - istnieje możliwość sformułowania zdania, z którym nigdy wcześniej się nie spotkaliśmy - nieskończona ilość zdań w danym języku

• rekursywność - jedna reguła może zastosowana do danego zdania może wystąpić więcej razy - rekursywność reguł składniowych; ze skończonego zbioru składniowego i słownika nieskończona ilość zdań

FUNKCJE JĘZYKA:

• przedstawieniowa - za pomocą języka odsyłamy do pozajęzykowej rzeczywistości, przedstawiamy coś, co dzieje się poza językiem;

język w pewnym stopniu kreuje rzeczywistość (np. klasyfikacja kolorów,

postrzeganie krewnych) - świat widziany przez pewną wizję języka

• ekspresywna - wyrażanie odczuć, uczuć, stanów nieodnoszących się do pozajęzykowej rzeczywistości

• impresywna - celem wypowiedzi jest wpłynięcie na zachowania innych

• fatyczna - nawiązanie kontaktu

• performatywna - wygłoszenie, przyrzekanie - wypowiedzi performatywne - dokonane bądź dokonywane (dot. np. wyroków sądowych)

JĘZYKI NATURALNE JĘZYKI SZTUCZNE

Język tekstów prawnych:

• jest językiem mieszanym

• przewaga języka naturalnego; liczne elementy języka sztucznego

• w reg. składniowych nie występują różnice

• niektóre wyrazy - nowe znaczenie

Słownik i reguły składniowe (bez semantyki) - KOD (np. Alfabet Morse'a)

Język polski - z punktu widzenia def. semiotyki:

• nie jest 1 językiem - konglomerat języków

• odmiany językowe - zróżnicowanie terytorialne, dialekty regionalne (gwary)

• związane ze stratyfikacją społeczną (pionową strukturą)

• uwarunkowania generacyjne

• socjolekty - grupy zawodowe, społeczne

• tajne języki (grypsowe) - np. w więzieniach (j. nieformalne) - niekiedy przenikają do języka prawniczego

SYNTAKTYKA

• zdanie - pojęciem wyjściowym; intuicyjne postrzeganie (na wzór geometrii Euklidesa)

• nie odwołuje się do prawdziwości i fałszywości

Kategorie syntaktyczne:

2 wyrazy lub wyrażenia złożone należą do tej samej kategorii syntaktycznej, jeżeli mogą być sobą wzajemnie zastąpione w zdaniu.

• nazwa - każdy wyraz lub wyrażenie złożone, które może być podstawione za a lub za b w zdaniu a jest b; nazwa ≠ rzeczownik - może być 1 lub więcej wyrazów; traktowanie języka polskiego jako język pozycyjny, nie fleksyjny

• funktor - dodany do 2 elementów tworzy z nimi zdanie; nazwa w zależności od tego, co tworzy i z czego tworzy

• funktor zdaniotwórczy od 2 nazw - Maria kocha Jana.
  

• funktor zdaniotwórczy od 1 nazwy - Jan śpi.
  

• funktor zdaniotwórczy od 2 zdań (a, i, albo, lub) - Ewa kocha słonia, a słoń śpi.
  

• funktor zdaniotwórczy od 1 zdania (nieprawda, że; możliwe, że; myślę, że) - Nieprawda, że słoń śpi.
  

• funktor nazwotwórczy od 1 nazwy - Jan jest zdolnym studentem

• funktor funktorotwórczy tworzący funktor zdaniotwórczy od 2 nazw z funktora zdaniotwórczego od 2 nazw - Ewa mocno bije Jana
  

• funktor funktorotwórczy tworzący funktor zdaniotwórczy od 1 nazwy z funktora zdaniotwórczego od 1 nazwy - Słoń głęboko śpi.
  

• funktor funktorotwórczy tworzący funktor funktorotwórczy tworzący funktor zdaniotwórczy od 2 nazw z funktora zdaniotwórczego od 2 nazw z funktora funktorotwrczego tworzącego funktor zdaniotwórczy od 2 nazw z funktora zdaniotwórczego od 2 nazw - Ewa bardzo mocno bije Jana.

• metoda cyrkularna; przyjęcie założenia, że wypowiedź jest zdaniem - inaczej nie można stosować kategorii syntaktycznych.

Jan mocno kocha Marię Słoń śpi Jana

• dany wyraz nie zawsze należy do tej samej kategorii syntaktycznej - w zależności od kontekstu

Reguły:

• kwalifikacyjne - przyporządkowanie poszczególnych wyrazów języka do określonych kategorii syntaktycznych

• konstrukcyjne - w jaki sposób można łączyć wyrazy należące do określonych kat. synkatycznych

W języku naturalnym nie ma jednoznacznych reguł kwalifikacyjnych.

ZDANIE

SEMANTYKA NAZW

DESYGNAT - przedmiot, o którym zgodnie z prawdą nazwę a można orzec

• 
  relacja oznaczania - relacja zachodząca pomiędzy nazwą a desygnatem - nazwy oznaczają swoje desygnaty

Zakres nazwy - zbiór desygnatów danej nazwy w sensie dystrybutywnym - teoria mnogości (teoria zbiorów)

3 rodzaje nazw:

• rozpatrywane: tylko terminy postrzegane przez zmysły; aktualny stan świata i historia

nazwy konkretne - krzesło, słoń, mikrofon reizm - T. Kotarbiński nazwy pozorne istnieją tylko przedmioty realne może być najwyżej np. człowiek cnotliwy

nazwy abstrakcyjne - cnota, miłość, liczba Platon - świat idei tylko te mają byt realny dusza ludzka wędruje po tym świecie

Szczerość przeraża Jana.

Jan przeraża szczerość. - [N. Chomsky] dwie nazwy nie należą do tej samej kategorii - składnia - motywowana ontologicznie

Obecny król Francji jest łysy. - presupozycja - presuponujemy, zakładamy istnienie króla Francji - jeżeli presupozycja nie jest spełniona, zdanie nie jest ani prawdziwe, ani fałszywe

Znaczenie nazw:

• treść pełna - zbiór cech wspólnych nazwy, wszystkie cechy przysługujące desygnatom

• treść charakterystyczna - zbiór cech t taki, że każdy desygnat nazwy n posiada każdą z cech zbioru t i tylko desygnaty nazwy n posiadają każdą z tych cech (zbioru t)

• treść językowa - (znaczenie) nazwy a to taka treść charakterystyczna, wedle której użytkownicy języka rozpoznają jej desygnaty

- nazwy puste mają znaczenie - naoczne, intuicyjne (nie można podać zespołu cech charakterystycznych)

nazwy generalne (nie ma znaczenia ilość desygnatów) - tramwaj, słoń, najwyższa góra świata - mają znaczenie w języku polskim	nazwy indywidualne (imiona własne) - Lech Wałęsa, Andrzej Lepper - umiejętność rozpoznawania desygnatów nie jest związana z umiejętnościami językowymi
kolektywne (zbiorowe) - oznaczają zbiory przedmiotów - desygnatami są nazwy składające się z części - wojsko, biblioteka, drużyna	niekolektywne (niezbiorowe) - przedmiot nie składa się z części - student, ssak
prywatywne - w swoim znaczeniu językowym podkreślają brak jakiejś cechy - niepoczytalny, nieszczerość	nieprywatywne - nie podkreślają braku cech - słoń, student
proste	złożone

• nazwy indywidualne nie są nigdy nazwami ogólnymi

• proces przekształcania nazwy indywidualnej w generalną - degeneracja nazw indywidualnych (np. znaków towarowych) - walkman, adidas

STOSUNKI POMIĘDZY ZAKRESAMI NAZW

STOSUNKI ZAWIERANIA
A - student	B - ssak
A B		stosunek podrzędności - każdy desygnat nazwy A jest desygnatem nazwy B, ale nie każdy desygnat nazwy B jest desygnatem nazwy A
A - student	B - słuchacz wyższej uczelni
A B		stosunek równoważności - każdy desygnat nazwy A jest desygnatem nazwy B i każdy desygnat nazwy B jest desygnatem nazwy A
A - kręgowiec	B - słoń
A B		stosunek nadrzędności - nie każdy desygnat nazwy A jest desygnatem nazwy B, ale każdy desygnat nazwy B jest desygnatem nazwy A
STOSUNKI KRZYŻOWANIA
A - słoń	B - zwierzę tresowane
A B		stosunek niezależności - des. n. A są d. n. B i d. n. B są des. n. A, ale istnieją takie d. n. A, które nie są d. n. B i istnieją takie d. n. B, które nie są d. n. A
A - ssak	B - nie-student
A B	stosunek podprzeciwieństwa - tak, jak w niezależności, ale zakresy obu nazw wyczerpują cały zbiór uniwersalny
STOSUNKI WYKLUCZANIA
A - słoń	B - student
A B		stosunek przeciwieństwa - żaden desygnat nazwy A nie jest desygnatem nazwy B i żaden desygnat nazwy B nie jest desygnatem nazwy A
A - słoń	B - nie-słoń
A B	stosunek sprzeczności - tak jak w przeciwieństwie, ale zakresu obu nazw wyczerpują cały zbiór uniwersalny

Pomiędzy dwiema niepustymi nazwami języka zachodzi zawsze dokładnie jeden z 7 stosunków zakresowych.

• 2 nazwy - jedna jest częścią drugiej - zawsze przeciwieństwo (zastęp harcerski, drużyna harcerska); podobnie w przypadku hierarchiczności

• język przedmiotowy - o rzeczywistości pozajęzykowej; język o języku przedmiotowym - język II stopnia, metajęzyk; etc.; język I stopnia to inny język niż II stopnia

• To zdanie jest fałszywe - zdanie sformułowane w dwóch językach - bezsensowne; nie można formułować zdań w różnych językach (antynomia kłamcy)

1. A - nie-student B - nie-słoń

A

B podprzeciwieństwa

2. A - nie-student B - nie-sportowiec

A

B B niezależności

3. A - nazwa pusta B - nazwa ogólna (w metajęzyku)

A

B przeciwieństwa

4. A - nazwa pusta B - słoń - nie można ustalić stosunku zakresowego - 2 różne stopnie języka

5. A - nazwa indywidualna B - nazwa generalna

A - rozpatrujemy tylko język przedmiotowy

- ze względu na funktory

B przeciwieństwa

6. A - nazwa jednostkowa B - nazwa generalna

A

B niezależności

7. A - krasnoludek B - słoń - przeciwieństwa

A

B podrzędności

nie istnieje krasnoludek, który jest słoniem

i nie istnieje słoń, który nie jest krasnoludkiem

8. A - krasnoludek B - wampir

• nie istnieje taki krasnoludek, który jest wampirem - st. przeciwieństwa

• nie istnieje taki krasnoludek, który nie jest wampirem - st. równoważności

9. A - słoń B - tresowany słoń - (wzbogacenie treści nazwy przez dodanie przydawki)

A

B podrzędności

10. A - przyjaciel B - prawdziwy przyjaciel

A

B równoważności

11. A - oko B - szklane oko

A

B przeciwieństwa

11. A - nazwa konkretna B - nazwa jednostkowa - nazwy metajęzykowe

A

B niezależności

12. A - nazwa ogólna B - „słoń” (cudzysłów - nazwa metajęzykowa - desygnatem: słoń)

A

B przeciwieństwa

13. A - nazwa nie-ogólna B - nie-nazwa ogólna

A

B podrzędności

14. nazwy puste

gdy dwie nazwy puste:

• stosunek równoważności

• stosunek przyeciwieństwa

- zbiór pusty zawiera się w zbiorze niepustym i jednocześnie się wykluczają

- nie rysować schematów! - nie można tego wykonać

WIELOZNACZNOŚĆ W JĘZYKU NATURALNYM

HOMONIMIA - w języku naturalnym: wyrazy, którym przysługuje więcej, niż 1 znaczenie; dwa niezwiązane ze sobą znaczenia; w logice - bez rozróżniania

polisemia - znaczenia pokrewne

- eliminacja homonimii za pomocą mechanizmu kontekstu - rzadko powoduje nieporozumienia w języku naturalnym; inaczej w języku prawnym - brak kontekstu sytuacyjnego

EKWIWOKACJA - rozumowanie składa się z przesłanek i wniosków - nie można wyciągnąć dobrych wniosków

BŁĄD EKWIWOKACJI - użycie jednego wyrazu w przesłankach wnioskowania w różnych znaczeniach

ZJAWISKO NIEOSTROŚCI - nazwa A jest nazwą nieostrą, jeżeli brzeg nazwy A jest zbiorem niepustym

brzeg nazwy A - zbiór przedmiotów, o których użytkownik języka nie jest skłonny orzec ani nazwy A, ani nazwy nie-A

• zasadniczy problem prawniczy - konieczność rozstrzygania przez sędziów

• w tekstach prawnych eliminują nieostrość przez sprecyzowanie nieostrości - definicje legalne

• nieostrość występuje, bo inaczej teksty prawne musiałyby być szczegółowe, kazuistyczne - wówczas w sytuacji nieprzewidzianej brak skutków prawnych

• nieostrość występuje po stronie języka, nie zaś po stronie wiedzy przedmiotowej

• każda nazwa języka naturalnego jest potencjalnie nazwą nieostrą

• wahania przy nazwach nieostrych zależą od właściwości semantycznych

• nazwy jednostkowe nie są nigdy nazwami nieostrymi (niepewność może rodzić się z braku wiedzy przedmiotowej); nazwy jednostkowe są zawsze nazwami ostrymi

• w przypadku nazwy pustej jej brzeg jest także zbiorem pustym (nazwa bez desygnatów nie może mieć brzegów) - nie są nieostre

• nazwy indywidualne mogą być nazwami nieostrymi (np. bogaty krewny Kowalskiego)

nazwa ogólna - nazwa nieostra

A

B nadrzędności (tylko nazwy ogólne mogą być nazwami nieostrymi)

zjawisko okazjonalności - nazwy okazjonalne zmieniają desygnaty w zależności od tego, przez kogo, gdzie, kiedy, w jakich okolicznościach zostały wygłoszone

• wszystkie zaimki osobowe; dzisiaj, jutro, wczoraj, etc. („ja” w chwili wygłaszania)

• interpretowane są w kontekście; brak w tekstach prawnych

supozycje - role znaczeniowe

• supozycja formalna - oznaczono wszystkie przedmioty należące do zakresu nazwy (np. słoń jest ssakiem)

• supozycja prosta - konkretny przedmiot (jeden) z zakresu nazwy

• supozycja materialna - nie oznacza żadnego przedmiotu, jedynie zawarty w cudzysłowie (np. „słoń” jest nazwą)

systematyczna wieloznaczność

• niektóre czasowniki; większość czynnościowych

np. gram w brydża

• znaczenie aktualne - gram w tej chwili

• znaczenie potencjonalne - potrafię grać

• znaczenie habitalne - grywam w brydża np. w czwartki

znaczenie dosłowne i przenośne

niedopowiedzenie - w zdaniu nie określamy stopnia ogólności; błąd niedopowiedzenia

wieloznaczność - amfibolia - w jakimś zdaniu wyrazu jednoznaczne, choć zdanie ma wiele znaczeń

np. p → q ∧ r; uczę studenta matematyki - nieustalone związki składniowe

- dość częste w tekstach prawnych

LOGIKA PYTAŃ

• K. Ajdukiewicz - prekursorem (lata 20. i 30. XX wieku)

2 zagadnienia:

• próba stworzenia logiki pytań jako systemu dedukcyjnego - z 1 pytania inne pytania (pytania bez wartości logicznej - jak dyrektywy)

• próba odpowiedzi na pytanie: czy pytania są samoistną kategorią językową czy też można je zredukować do innych kategorii wypowiedzi (rodzaj rozkazu - rozkazy epistemiczne: „niech będzie wiadome...”)

pytanie

• (w kategoriach gramatycznych) wyrażenie zbudowane z partykuły pytajnej (czy, kto, co, kiedy, dlaczego), zdania w sensie logicznym lub fragmentu zdania w sensie logicznym, zakończone pytajnikiem

1. czy umiesz grać w szachy?

2. kto odkrył Amerykę?

3. Co sądzisz o warunkach studiowania na WPiA UJ?

• można wyeliminować partykułę „czy” przez inwersję, pozostałych nie można wyeliminować

pytanie w sensie gramatycznym (pojęcie Ajdukiewicza)

pytanie w sensie pragmatycznym - nie każde pytanie w sensie gram. będzie pytaniem w sensie pragmatycznym; także pytanie nie będące w ogóle pytaniem w sensie gram. może być pytaniem; stosunek niezależności zakresowej

schemat odpowiedzi

• datum queastionis - dana pytania

• funkcja zdaniowa, która jest wyznaczona przez treść pytania i partykułę pytajną

1. x (tak, nie) umiem grać w szachy

2. x odkrył Amerykę

3. brak schematu odpowiedzi - pytanie nie wyznacza sposobu odpowiedzi

x - niewiadoma pytania; zmienna, która występuje w schemacie odpowiedzi; zbiór wszystkich x - zakres niewiadomej pytania

SPOSOBY CHARAKTERYSTYKI PYTAŃ

1. pytania-rozstrzygnięcia i pytania-dopełnienia

2. pytania otwarte i pytania zamknięte

3. pytania proste i pytania złożone

4. typologia: pytania pozorne, retoryczne, podchwytliwe, sugestywne

5. pytania właściwie i niewłaściwie postawione

1.

p. rozstrzygnięcia - zaczynają się od partykuły „czy”

• 2-członowe - dwie wzajemnie sprzeczne odpowiedzi

• wieloczłonowe - kilka możliwych odpowiedzi, z których każda wyklucza inną - przeciwieństwo zakresowe (np. czy Paryż leży nad Sekwaną, na Loarą czy Mozelą)

p. dopełnienia (do uzupełnienia) - pozostałe partykuły

2.

p. otwarte - nie wyznaczają swego schematu odpowiedzi (wył. p. dopełnienia; np. co sądzisz, dlaczego, jak...)

p. zamknięte - mają swój schemat odpowiedzi (p. rozstrzygnięcia i niektóre pytania dopełnienia)

3.

p. proste - uzyskanie dokładnie 1 informacji

p. złożone - więcej niż 1 informacja

• więcej niż 1 partykuła pytajna (np. kto i kiedy, gdzie i kiedy)

• odpowiednia budowa treści pytania (kto widział wypadek i udzielił pomocy...)

4.

p. sugestywne - pytający stara się nakierować odpowiadającego na udzielenie odpowiedniej odpowiedzi; może dotyczyć faktów lub sądów wartościujących

5.

p. właściwie postawione

p. niewłaściwie postawione

założenie pytania

• pozytywne założenie pytania - stwierdzenie, z którego wynika, że przynajmniej jedna odpowiedź na pytanie jest prawdziwa

• negatywne założenie pytania - stwierdzenie, z którego wynika, że istnieje przyjmniej 1 fałszywa odpowiedź

• pytanie niewłaściwie postawione -pozytywne lub negatywne założenie pytania jest fałszywe, mylne

• inna def. założenia pytania - twierdzenie, które zakładamy stawiając na serio dane pytanie - p. niewłaściwie postawione: pytanie, którego założenie jest błędne

5 typów pytań niewłaściwie postawionych:

• fałszywe pozytywne założenie pytania

• fałszywe negatywne założenie pytania

• pytania obarczone błędem podwójnego pytania (np. czy przestał pan brać łapówki - właściwe tylko wtedy, gdy założenie jest zgodne z prawdą)

• pytania niepozwalające na rozstrzygnięcia (np. czy lubisz dzieci Jana? w przypadku, gdy ten nie ma dzieci; czy Wisła przepływa przez Kraków czy Wrocław, czy przez Gdańsk - wybrać można jedno, co jest niewłaściwe)

• pytania niepozwalające na dopełnienie (uzupełnienie) (np. Jak na imię mają dzieci Jana, co sądzisz o ich wychowaniu itd. w przypadku, gdy Jan dzieci nie posiada)

SPOSOBY CHARAKTERYZOWANIA ODPOWIEDZI

1. odpowiedzi prawdziwe lub fałszywe

2. odpowiedzi znoszące niewłaściwe, fałszywe założenie pytania - odpowiedzi, które są jedynymi poprawnymi na pytania niewłaściwie postawione

3. odpowiedzi właściwe (zdania zbudowane wg schematu odpowiedzi, w którym niewiadoma pytania jest zastąpiona przez jakąś wartość należącą do zakresu niewiadomej pytania) i niewłaściwe (odpowiedź, która nie jest zbudowana zgodnie ze schematem odpowiedzi lub która jest zbudowana zgodnie ze schematem odpowiedzi, ale niewiadomą pytania zastąpiono w niej przez wartość nienależącą do zakresu niewiadomej pytania

4. odpowiedzi całkowite wprost (tożsame z odpowiedzią właściwą) lub niewprost (odpowiedź, z której odpowiedź właściwa wynika) i odpowiedzi częściowe (pozwalające wykluczyć niektóre odpowiedzi właściwe - eliminacja)

Zadania egzaminacyjne

1. scharakteryzuj pytanie „Kiedy uchwalono aktualnie obowiązującą Konstytucję RP”, podaj przykład odpowiedzi częściowej oraz odpowiedzi całkowitej niewprost na to pytanie, uzasadnij odpowiedź

• pytanie - dopełnienie, zamknięte (wyznacza schemat odpowiedzi), proste, właściwie postawione - uzasadnić

• zdefiniować sugerowane odpowiedzi i podać przykłady

1. ze stosunku zakresowego: jaki stosunek zachodzi pomiędzy nazwami - pomiędzy rodzajami pytań lub rodzajami odpowiedzi

• podanie znaczenia nazw

• A - odpowiedź właściwa B - odpowiedź prawdziwa

• A - pytanie rozstrzygnięcie B - pytanie zamknięte

• podanie desygnatów

• czy istnieją takie desygnaty, które są desygnatami obu nazw jednocześnie?

• czy istnieją takie desygnaty nazwy A, które nie są desygnatami nazwy B?

• czy istnieją takie desygnaty nazwy B, które nie są desygnatami nazwy A?

• czy istnieją takie desygnatami, które nie są desygnatami obu nazw?

• A - odpowiedź właściwa B - odpowiedź prawdziwa

A








B niezależności

1. scharakteryzować odpowiedzi

TEORIA DEFINICJI

dwa znaczenia definicji:








TEORIA DEFINICJI NOMINALNYCH

BUDOWA DEFINICJI

• np. „student” tzn. „słuchacz wyższej uczelni”; „bursztyn” to „skamieniała żywica”; „żołnierz” oznacza „osobę pełniącą czynną służbę wojskową”

• część definicji zawierająca wyraz definiowany - definiendum

• część określająca znaczenie wyrazu definiowanego - definiens

• połączone tzw. spójką definicyjną (znaczy, oznacza, jest)

• definicje równościowe - wszystkie zbudowane z tych trzech elementów

• definicje nierównościowe - wszystkie inne definicje












































definicje równościowe

• definicje treściowe - w swoim definiensie podaje znaczenie definiowanej nazwy - znaczenie językowe

• definicje zakresowe - w swoim definiensie podają wyrażenie mające taki sam zakres jak nazwa definiowana, choć niekoniecznie o tej samej treści językowej

- definicje równościowe - tylko jako środki przekładu

• przekład każdego zdania zawierającego nazwę n na zdanie, które nazwy n nie posiada; pozwalają na eliminację pewnych wyrażeń

definicja deiktyczna (ostensywna)

• zdanie języka połączone ze wskazaniem przedmiotu będącego desygnatem nazwy

definicja perswazyjna

• dotyczy takich wyrazów/wyrażeń, z którymi w języku skojarzone są określone odczucia emocjonalne (pozytywne i negatywne)

• wyrazy takie formułuje się w ten sposób, aby zachować emocjonalne nacechowanie, przy jednoczesnej zmianie zakresu tego wyrażenia

BŁĘDY DEFINIOWANIA

błąd nieadekwatności

• def. adekwatna - gdy zakres wyraz wyrazu definiowanego jest równoważny zakresowi definiensa (wył. do definicji równościowej)

• we wszystkich innych przypadkach - nieadekwatne

• jeżeli zachodzi jakikolwiek inny st. zakresowy np. def. za wąska, stosunek nadrzędności; za szeroka, stosunek podrzędności do definiensa

• równocześnie za wąska i za szeroka - stosunek niezależności

błąd przesunięcia kategorialnego

• pomiędzy definiendum a definiensem - stosunek przeciwieństwa

• dot. wyłącznie definicji sprawozdawczej

błąd idem per idem (to samo przez to samo)

• wyraz definiowany występuje po obu stronach definicji

• definicje tautologiczne - zawierają błąd idem per idem (błąd błędnego koła bezpośrednio)

• błędne koło pośrednie - dot. całego cyklu definicji

błąd ignotum per ignotem

• definiens danej definicji zawiera wyraz nieznany adresatom tej definicji - błąd dydaktyczny

• błąd relatywny, nie absolutny - tylko dla danej grupy odbiorców (audytorium)

TEORIA PODZIAŁU LOGICZNEGO

• podział logiczny - podział zbioru w sensie dystrybutywnym (w sensie kolektywnym - partycja, wyodrębnienie)

• przedmiotem - zawsze zakres pewnej nazwy

podziałem logicznym zakresu nazwy A jest niepusty zbiór nazw B do N takich, że:

1. każdy desygnat nazwy A jest desygnatem jednej z nazw B do N - warunek adekwatności podziału logicznego (wyczerpujący)

2. nazwy ze zbioru B do N parami wykluczają się - warunek rozłączności podziału logicznego

• totum divisionis (całość dzielona) - zakres nazwy A

• membra (membrum) divisionis (człony podziału) - nazwy od B do N

• nazwa członku podziału w stosunku podrzędności do nazwy dzielonej

• pomiędzy poszczególnymi członami - stosunek przeciwieństwa

• wg jednego kryterium - fundamentum divisionis (zasada podziału) - wg jednej zasady podziału

• podział dychotomiczny - wedle cech kontradyktorycznych (cech sprzecznych: p i ∼p) - zawsze 2-członowy, adekwatny i rozłączny

• nie każdy podział 2-członowy jest podziałem dychotomicznym (np. student płci męskiej i żeńskiej)

• stosunek zakresowy między nazwami: podział dychotomiczny i podział dwuczłonowy - st. podrzędności

• nazwy abstrakcyjne i nazwy konkretne - podział logiczny, nie dychotomiczny

• nazwy generalne i indywidualne - podział dychotomiczny - kryterium podziału są cechy kontradyktoryczne

podziały sztuczne - przedmioty należące do poszczególnych przedmiotów podziału mają niewiele cech wspólnych

podziały naturalne - przedmioty należące do poszczególnych przedmiotów podziału mają wiele cech wspólnych

• podziały istotne i nieistotne

• nie istnieją takie, które z natury rzeczy są istotne bądź nieistotne

• zależy to od celu, w jakim są dokonywane

• z punktu widzenia prawa - reguluje konstytucja (nieistotne to te, które pozostają sprzeczne z konstytucją)

KLASYFIKACJA: SKRZYŻOWANY PODZIAŁ LOGICZNY

klasyfikacja nazw







nazwy proste nazwy złożone



ogólna jednostkowa pusta ogólna jednostkowa pusta

indywidualna generalna itd.

np. nazwa prosta ogólna generalna - powtarzanie wszystkich określeń

• żadna nazwa żadnego podziału nie może być nazwą pustą

klasyfikacja:

1. kryterium ilości desygnatów (nazwy ogóle, jednostkowe, puste)

2. kryterium budowy - wśród n. ogólnych, jednostkowych, pusty - nazwy proste i złożone

3. kryterium posiadania i nieposiadania treści językowej - nazwy indywidualne i nazwy generalne

• może się zdarzyć, że kolejne kryterium nie znajdzie zastosowania dla wszystkich członów poprzedniego kryterium

typologia - wyróżnienie typów i stwierdzenie, iż pewna osoba zbliża się do określonego typu

• nie spełnia wymogu rozłączności

• nie jest podziałem logicznym

RELACJE - TEORIA RELACJI

• mogą być 2- lub więcej-członowe

• łączą 2 lub więcej podmiotów

• schemat zdań opisujących relację 2-członową - x pozostaje w relacji R do y





xRy

• dziedzina relacji - zbiór wszystkich przedmiotów, które pozostają w relacji R do innego przedmiotu

• przeciwdziedzina relacji - zbiór wszystkich przedmiotów, do których jakiś przedmiot pozostaje w relacji R

• pole relacji R - suma dziedziny i przeciwdziedziny

• relacje ograniczone: w dziedzinie (relacja R ograniczona do zbioru A to relacja to relacja, której poprzednik należy do zbioru ) lub w przeciwdziedzinie (jeżeli ograniczono przeciwdziedzinę) - jedne relacje przekształcają się w drugie

• konwers relacji - relacja odwrotna

xRy - (konwers) - yR'x

SYMETRYCZNOŚĆ

• niektóre relacje - identyczne ze swoim konwersem

• relacje symetryczne - równoważne ze swoim konwersem

• dla każdego x i y: xRy → yRx

• stosunek równoważności, sprzeczności

przeciwsymetryczność

• dla każdego x i y: xRy → ∼(yRx) - stosunek nadrzędności, stosunek podrzędności

niesymetryczność

• istnieją takie x i y: xRy Ⴎ yRx i xRy Ⴎ ၾ(yRx)

ZWROTNOŚĆ

• jeżeli każdy przedmiot należący do pola relacji pozostaje w tej relacji do samego siebie (np. relacja równego wzrostu)

• każdy xRx

przeciwzwrotność

• nie istnieje taki x, że zachodzi ta relacja do x (mądrzejszy, wyższy)

niezwrotność

• zachodzi lub nie między danym przedmiotem a nim samym

PRZECHODNIOŚĆ

• dla każdego x, y, z: (xRy ∧ yRz) Ⴎ xRz

przeciwprzechodniość

• dla każdego x, y, z: (xRy კ yRz) Ⴎ ၾ(xRz)

nieprzechodniość

• istnieją takie x, y, z: (xRy ∧ yRz) Ⴎ xRz i (xRy კ yRz) Ⴎ ၾ(xRz)

SPÓJNOŚĆ

• musi się zawsze odnosić do jakiegoś zbioru

• spójna w zbiorze Z, jeżeli relacja zachodzi w jednym lub drugim kierunku dla dowolnego elementu zbioru

przeciwspójna

• jeżeli nie zachodzi między żadnymi elementami tego zbioru

niespójna

• jeżeli zachodzi pomiędzy niektórymi elementami zbioru, a pomiędzy innymi nie

bycie starszym: przeciwsymetryczna, przeciwzwrotna, przechodnia, spójna (w zbiorze studentów)

podrzędność: przeciwzwrotna, przechodnia, niespójna

przeciwieństwo: symetryczna, przeciwzwrotna, nieprzechodnia

RELACJE PORZĄDKUJĄCE

• uporządkowanie elementów zbioru - ciąg z elementów, w którym każdy ma ściśle określone miejsce

• niektóre relacje pozwalają uporządkować zbiór

• mocno-porządkująca - przeciwsymetryczna (xRy ≠ yRx); przechodnia (xRy i yRz to xRz); spójna w zbiorze, który porządkuje (zachodzi dla każdej pary)

• słabo-porządkująca - przechodnia, przeciwsymetryczna, ale niespójna w danym zbiorze

PRZYPORZĄDKOWANIE

1. jednojednoznaczne (wzajemnie jednoznaczne) - gdy 1 element dziedziny pozostaje w relacji z dokładnie z 1 elementem przeciwdziedziny, a dla każdego elementu przeciwdziedziny jest 1 element dziedziny







2. jednowieloznaczne - gdy 1 element dziedziny pozostaje w relacji do więcej niż 1 elementów przeciwdziedziny, ale dla każdego elementu przeciwdziedziny w relacji pozostaje tylko 1 element dziedziny - np. relacja matki

3. wielojednoznaczne - każdy element dziedziny może pozostawać w relacji tylko do 1 elementu przeciwdziedziny, natomiast element przeciwdziedziny może pozostawać w relacji do więcej niż 1 elementu dziedziny - np. relacja bycia bezpośrednim podwładnym





4. wielowieloznaczne (wzajemnie wieloznaczne) - każdy element dziedziny może pozostawać w relacji do każdego elementu przeciwdziedziny i vv





LOGIKA MODALNA

• analiza zdań modalnych

zdania















• de dictum - konieczne, że; możliwe, że

• de re - musi, może

4 znaczenia, w których stwierdzamy, że coś jest konieczne:

• interpretacja logiczna; w rozumieniu logicznym: konieczne, że p Ⴎ zdanie p wynika logiczne ze zdań uprzednio przez nas uznanych za prawdziwe - wynikanie logiczne

• interpretacja dynamiczna - p jest nieuchronnie spowodowane przez pewne istniejące w rzeczywistości czynniki - odnosi się do istnienia w rzeczywistości czynników, które nieuchronnie powodują zdarzenie

• interpretacja aksjologiczna - musimy p, p jest zalecane z punktu widzenia systemu wartości

• interpretacja tetyczna - p konieczne w znaczeniu tetycznym - p nakazane przez pewną normę

• interpretacja psychologiczna - konieczne, że p - jestem przekonany, że p zajdzie

• każe zdanie stwierdzające konieczność - zrelatywizowane

• relatywizujemy do pewnego zespołu czynników istniejących w rzeczywistości

znaczenia, gdy interpretujemy, że coś jest możliwe:

• interpretacja logiczna - ze zdań przez nas uznanych nie wynika logicznie ၾp

• interpretacja dynamiczna - wśród istniejących czynnikó brak takich, które nieuchronnie powodują, że ၾp

• interpretacja aksjologiczna - wśród uznawanych wartości brak takich, które ၾp uważają za wartość absolutną

• interpretacja tetyczna - p nie jest zakazane

• także relatywizacja

• odrębne logiki dotyczące konieczności i możliwości w rozumieniu aksjologicznym i tetycznym (logika deontyczna) i w rozumieniu logicznym i dynamicznym (aletyczna logika modalna)

• możliwość - dwuznaczne: dwustronna (możliwe, że p; albo p albo ၾp) i jednostronna (możliwe, że p - nie przesądzamy o tym, czy możliwe jest ၾp: - w logice modalnej oddala się od rzeczywistości; możliwe, że p - zawsze jednostronne)

K - operator konieczności (Kp)

M - operator możliwości (Mp)

Kp Ⴎ Mp

KWADRAT LOGICZNY

/



Kp Kၾp - stosunek przeciwieństwa




Ⴎ Ⴎ

Mp ∨ Mၾp - stosunek podprzeciwieństwa

⊥ - stosunek sprzeczności

PRAWA LOGIKI - zawsze 1




Kp Ⴎ Mp

Kၾp Ⴎ Mၾp

Kp ≠ Mၾp

Kၾp Ⴙ Mp

Kp / Kၾp

Mp ლ Mၾp




scharakteryzuj relację sprzeczności między zdaniami modalnymi z punktu widzenia symetryczności, spójności itd.

Kၾp w sprzeczności Mp

Mp w sprzeczności Kၾp

symetryczne, przeciwzwrotna, przeciwprzechodnia

• spójność w zbiorze zdań modalnych - niespójna

• nie jest porządkująca (przeciwsymetryczna, przechodnia)

• rel. przeciwieństwa: przeciwsymetryczna, przeciwzwrotna, niespójna, przeciwprzechodnia)

Kp Ⴎ p - z tego, że coś jest konieczne wynika, że coś zachodzi

• wszystkie T klasycznego rachunku zdań, jeżeli zmienne zdaniowe zastąpimy operatorami

K(pႮq) კ Kp) Ⴎ Kq

(M(pႮq) კ Mp) Ⴎ Mq

[K(pႮq)] Ⴎ (KpკKq)

• Niemożliwe, że Ewa kocha Jana - Konieczne, że nieprawda, że

• Jan nie może zdać egzaminu - Nieprawda, że Jan może...

• Możliwe, że nieprawda, że Jan - Jan może nie...

LOGIKA DEONTYCZNA

• konieczne, że p - interpretacja tetyczna; p nakazane przez norme systemu

• zdanie deontyczne - zdanie stwierdzające, że pewien czyn jest zakazany, nakazany lub dozwolony z uwagi na normy systemu

• relatywizacja wypowiedzi do systemu normatywnego

• zdania deontyczne Ⴙ normy - opisuje tylko normatywny status pewnych czynów - mają wartość logiczną

• odnoszą się do norm, w jakiś sposób są nimi zdeterminowane

• muszą odnosić się do jakiegoś podmiotu

• przedmiotem zainteresowania mogą być tylko czyny człowieka - tylko takie zachowanie, które zależy od woli człowieka, jest w pewnym sensie dowolne

• w postaci działania lub zaniechania - może być przedmiotem zdań deontycznych

• nakazane, że p - tylko takie zdania, które dotyczą czynów ludzkich

Np (nakazane, że p)

Zp (zakazane, że p)

Dp (dozwolone, że p)

- wzajemnie przez siebie definiowane

• wzajemnie przez siebie definiowalne

• przyjęcie jednego operatora jako wyjściowego i definiowanie pozostałych:

Zp - ၾDp Dp - ၾZp Np - Zၾp

Zp - Nၾp Dp - ၾNၾp Np - ၾDၾp

Dp - ၾZp - regulacji prawnej poddane są wszystkie czyny ludzkie - w tym sensie system prawny jest zupełny

- domknięcie nikomedyjskie - to, co nie jest dozwolone, nie jest zakazane

• o charakterze totalitarnym

• prowadzi do sprzeczności systemu normatywnego

Np. / Nၾp (=Zp)






Ⴎ Ⴎ

Dp ლ Dၾp

logika aletyczna

p Ⴎ Mp

Kp Ⴎ p

logika deontyczna



p Ⴎ Dp

Np Ⴎ p

• czyny indyferentne - ani zakazane, ani nakazane: Np Ⴎ Dp ale Dp Ⴎ ၾZp

• x może coś zrobić, ma kompetencję lub wolno mu

METODOLOGIA NAUK

Uzasadnianie twierdzenia:

w nauce - postulat krytycyzmu - racji dostatecznej (wolno przyjąć takie twierdzenia, które zostały udowodnione)

• twierdzenie = zdanie

Uzasadnienie

bezpośrednie - zdania tak uzasadnione to zdania, które są przez nas zaakceptowane w oparciu o nasze spostrzeżenia

• spostrzeżenia zewnętrzne, zmysłowe

• spostrzeżenia wewnętrzne, introspekcyjne - skierowane na składniki świadomości





Inne sposoby bezpośredniego uzasadniania twierdzeń: niektóre kierunki filozoficzne - nie tylko spostrzeżenia, ale np. twierdzenia przyjęte w oparciu o naszą intuicję - fenomenologia, intuicja ejdetyczna (wykształcona) - twierdzenia oczywiste

pośrednie - jakieś zdanie jest uzasadnione pośrednio, gdy zostało wywnioskowane z innych zdań

• wnioskowanie - proces myślowy, w którym na podstawie wcześniej uznanych zdań uznajemy inne, nowe, uprzednio nieuznawane zdania

2 rodzaje zdań:

• Przesłanki - P₁ - P_n - skończona ilość

• Wniosek


- jakie warunki:

• przesłanki wnioskowania muszą być zdaniami prawdziwymi - tylko zdania prawdziwe przyjmujemy jako przesłanki

• błąd materialny - we wnioskowaniu przyjmujemy zdania fałszywe

• słabsze wymaganie: przyjmowanie tylko takich zdań, które zostały odpowiednio uzasadnione - w oparciu o spostrzeżenia lub uzasadnione pośrednio

• petitio principi - we wnioskowaniu przyjmujemy zdania (przesłanki) nienależycie uzasadnione

• uzasadnienie wewnętrzne wnioskowania - czy wniosek W jest uzasadniony w oparciu o przesłanki P₁ do P_n

• uzasadnienie zewnętrzne wniosku W - w jaki sposób uzasadniono przesłanki P₁ do P_n

• pomiędzy przesłankami a wnioskiem musi zachodzić odpowiedni związek, jeżeli nie zachodzi - błąd formalny we wnioskowaniu

• wnioskowanie nie odpowiada implikacji z KRZ (p → q)

• w implikacji pomiędzy poprzednikiem a następnikiem nie musi być związku, od treści p i q nie zależy wartość implikacji

• zdanie q wynika ze zdania p ≡ (p → q) = 1 oraz prawdziwość (p → q) opiera się na związku pomiędzy tym, co głosi p, a tym, co głosi q

• w języku potocznym: jeżeli to (→) - wynikanie

• Z₂ wynika z Z₁, jeżeli Z₁ → Z₂ = 1, a prawdziwość tej → opiera się na związku pomiędzy tym, co głosi zdanie Z₁ a Z₂

• w wynikaniu: Z₁ - racja; Z₂ - następstwo

4 rodzaje związków między treścią Z₁ a Z₂:

• przyczynowy - między zdaniami opisanymi przez Z₁ i Z₂

• strukturalny - związek o charakterze przestrzennym lub czasowym -

• o char. tetycznym - wywodzący się z ustanowienia przez kogoś

• zw. analityczny - ze znaczenia terminów (wyrazów) użytych w I i II zdaniu

wynikanie logiczne - gdy jest tautologią KRZ


(P₁ ∧ P₂ ∧ P_n) Ⴎ W

- wynika logicznie, gdy implikacja, w której poprzednik - przesłanki, są koniunkcją, a następnik - wnioskiem

wnioskowanie dedukcyjne - wniosek wynika logicznie z przesłanek

• wnioskowanie niezawodne - wniosek musi być prawdziwy pod warunkiem, że przesłanki są zdaniami prawdziwymi

• nie przesądza o prawdziwości wniosku

• prawdziwość przesłanek - przesądza o prawdziwości wniosku

• fałszywość choćby jednej - nie wiemy

• logika - wnioskowanie w sposób względny, na podstawie przesłanek - ich uzasadnianie (uzasadnianie zewnętrzne) nie jest przedmiotem logiki (zajmuje się uzasadnianiem wewnętrznym)

• logika dotyczy operacji na zdaniach (związków między zdaniami), nie zaś samych zdań, które zostały dostarczone „z zewnątrz”

• wynikanie logiczne - relacja: zwrotna (każde zdanie wynika logicznie z samego siebie), przechodnia, niespójna, niesymetryczna

wnioskowanie niededukcyjne

• uprawdopadabniające

• przesłanki prawdziwe - prawdziwość wniosku prawdopodobna

Typy:

wnioskowanie redukcyjne






• z prawdziwości implikacji i prawdziwości jej następnika wnioskujemy o prawdziwości poprzednika

• przesłanki entymematyczne - milczące przesłanki, oczywiste, niewymieniane, nieujawniane - wnioskowania entymematyczne

indukcja enumeracyjna

• wniosek, będący zdaniem ogólnym uzasadniamy w oparciu o zbiór przesłanek, z których każda jest zdaniem szczegółowym

• wniosek - ogólna prawidłowość przesłanki, szczególne przesłanki tej prawidłowości

• przesłanki - zbiór zdań, skończony




przesłanka klasyfikująca (należy do zbioru)


przesłanka kwalifikująca (ma określoną cechę)


ciąg przesłanek klasyfikujących i kwalifikujących

• z wniosku i przesłanki klasyfikującej wynika przesłanka kwalifikująca (odwrócony kierunek wynikania logicznego)

• prawdziwość przesłanek nie przesądza o prawdziwości związków

• prawa nauki - nieskończona ilość przypadków - ilość przeprowadzonych eksperymentów nie przesądza o prawdopodobieństwie twierdzenia logicznego

• Carl Popper - paradoks indukcji - ilość ustaleń i przesłanek kwalifikujących i klasyfikujących w żadnej mierze nie wpływa na prawdopodobieństwo twierdzeń

• indukcja nie jest żadną metodą uzasadniania twierdzeń

• odrzucenie indukcji enumeracyjnej niezupełnej

• indukcja enumeracyjna zupełna - przesłanki klasyfikujące i kwalifikujące obejmują wszystkie przypadki podpadające pod ogólną prawidłowość - przykład wnioskowania dedukcyjnego, niezawodnego; prawdziwość przesłanek przesądza o prawdziwości wniosków wniosk. dedukcyjne






niezależność zakresowa indukcja enumeracyjna

1. twierdzenia ściśle ogóle - nie zawierają odniesienia, dot. każdego miejsca w przestrzeni i każdego momentu w czasie - np. prawo powszechnego ciążenia

2. generalizacje historyczne - treść twierdzenia zawiera odniesienia do jakiegoś momentu w czasie lub miejsca w przestrzeni (np. teoria dot. ustrojów państw skandynawskich)

indukcja eliminacyjna - cel: ustalenie związków przyczynowych

zjawiska (A, B, C, D), skutek (S)

• 
  kanon zgodności

A, B, C S

A, C, D S

A, B, D S




w każdej z konfiguracji występuje A - A jest przyczyną S

• 
  kanon jedynej różnicy

A, B, C S


A, B, D S

A, C, D S


B, C, D S

jest przyczyną S

NAUKA

• w sensie wynikowym: zespół twierdzeń naukowych, zdań uznawanych w danej nauce; rezultat czynności badawczych; metodologia apragmatyczna

• w sensie czynnościowym: podejmowany zespół czynności badawczych; dowodzenie, sprawdzanie, wyjaśnianie; metodologia pragmatyczna - opis, rekonstrukcja czynności badawczych

• twierdzenia pierwotne - takie twierdzenia, które w nauce się uznaje, mimo że nie zostały dowiedzione na podstawie innych twierdzeń

• twierdzenia wtórne - wyprowadzone z innych twierdzeń

Podstawowy podział nauk - ze względu na typ wnioskowań stosowanych w danej nauce

NAUKI DEDUKCYJNE	NAUKI EMPIRYCZNE (NIEDEDUKCYJNE)
twierdzenia wtórne uznaje się wtedy, gdy wynikają logicznie (bezpośrednio lub pośrednio) z twierdzeń pierwotnych jedynym dopuszczalnym sposobem wnioskowania - wnioskowanie dedukcyjne matematyka i logika (każda z nauk matematycznych odrębną nauką dedukcyjną) by uznać jakieś twierdzenie, należy je w sposób dedukcyjny wywnioskować z innych twierdzeń aksjomaty - reguły dowodzenia: z nich twierdzenia wynikające logicznie z aksjomatów na podstawie reguł dowodzenia Źródła aksjomatów: uzasadnieniem przyjęcia - rzeczywistość lub doświadczenie są zdaniami analitycznymi (są prawdziwe z uwagi na samo znaczenie zawartych w nim terminów) są zdaniami przyjętymi na podstawie pewnej konwencji, umowy Wymagania: niesprzeczności - wolno przyjąć tylko takie aksjomaty, z których nie można wyprowadzić twierdzeń sprzecznych dwa zdania dowolne, sprzeczne nie pozwalają na uzasadnianie: (p∧~p) → q niezależności - aby jeden aksjomat nie wynikał logicznie z pozostałych, aksjomaty muszą być niezależne zupełności - na podstawie aksjomatów można wykazać, że każde zdanie jest albo twierdzeniem teorii albo dołączone do aksjomatu tej teorii jest sprzeczne teorie dedukcyjne mogą być sprzeczne między sobą, ale nie wewnętrznie - ich stosowanie zależy od przyjętej rzeczywistości w praktyce	twierdzenia wtórne uznaje się nie tylko wtedy, gdy zostały wydedukowane na podstawie twierdzeń pierwotnych, ale gdy zostały uzasadnione w oparciu o inne, niededukcyjne sposoby wnioskowania twierdzenia pierwotne - zdania spostrzeżeniowe (uzasadnione bezpośrednio, w oparciu o spostrzeżenia zewnętrzne lub wewnętrzne) twierdzenia wtórne uzasadnione w oparciu o zdania spostrzeżeniowe indukcjonizm - wolno przyjąć tylko takie twierdzenia wtórne, które są uogólnieniem zdań spostrzeżeniowych (tw. pierwotnych) twierdzenia ogólne nauki to uogólnienia zdań spostrzeżeniowych hipotetyzm -każde twierdzenie ma charakter hipotezy - nie można wykluczyć, że ktoś je kiedyś obali hipoteza ogólna - dojście do twierdzenia: kwestią kontekstu (SaP) próba rzetelnej falsyfikacji (typ wnioskowania dedukcyjnego) Sap a1 jest S, a1 nie jest P ~SaP - schemat wnioskowania dedukcyjnego Thomas Kuhn - kwestionował dotychczasową wizję rozwoju nauki (polegającą na kumulacji wiedzy); jego zdaniem rozwój nauki polega na odrzucaniu zastanych twierdzeń i zastępowaniu ich nowymi - typ rewolucyjny zmian Podział w naukach empirycznych:
		nauki przyrodnicze	nauki społeczne
		kryterium podziału ma charakter podmiotowy
		- nie traktują człowieka w sposób wyróżniony - proces badawczy nie wpływa na rzeczywistość badawczą - prawidłowości - wpływają/rządzą procesami - niezmienne w czasie - mają praktyczne zastosowanie - w oparciu o teorie (prawa) nauk przyrodniczych można przewidywać pewne zjawiska - neutralność badacza wobec badanej rzeczywistości	- człowiek - wyróżniony jako podmiot pewnych badanych procesów - sam fakt podjęcia badań może wpłynąć na ich przebieg i wynik (ma wpływ na rzeczywistość) - badacz nie jest neutralny wobec przedmiotu badań, nie potrafi zachować neutralności - samospełniające się prognozy (samorealizujące) lub samodestrukcyjne - niemożliwe lub znacznie utrudnione jest przeprowadzenie eksperymentów - czynniki zewnętrzne utrudniają przebieg eksperymentów - trudność w stosowaniu metod ilościowych - znacznie mniejszy stopień ścisłości - twierdzenia nauk społecznych nie różnią się od twierdzeń publicystycznych - nauki społeczne nie są w stanie przewidywać zjawisk - prognozy są krótkoterminowe - nie formułują prawidłowości, a jeśli, to ich zastosowanie jest bardziej wątpliwe - często służy do uzasadnienia decyzji, oparcia ich w naukach społecznych; nie daje zaś wskazówek, jak postępować - ew. prawidłowości - ograniczone do pewnego miejsca w czasoprzestrzeni

NAUKI HUMANISTYCZNE

• wyodrębniona grupa nauk społecznych na podstawie kryterium przedmiotowego - zajmują się przedmiotami kulturowymi (produktami świadomej działalności człowieka; o charakterze materialnym lub niematerialnym)

• obejmują również nauki prawne (dogmatykę, teorię, historię prawa)

Dogmatyka

• nauka o prawie pozytywnym = aktualnie obowiązującym

• odpowiada na pytania walidacyjne - jakie przepisy obowiązują

• odpowiada na pytania interpretacyjne - ustala znaczenie przepisów

Status metodologiczny:

a) dogmatyka dotyczy pewnego przypadku, nie formułuje żadnych prawidłowości, uniwersalnych wniosków

• dokonuje analizy pewnych przepisów prawa

• nie ma funkcji eksploracyjnej, wyjaśniającej

• nie wyjaśnia zjawisk (wskazanie prawidłowości, która danym zjawiskiem rządzi), nie odpowiada na pytanie „dlaczego”

b) neutralność badacza - zajmuje się wykładnią, interpretacją

• wartości, oceny wyznawane mają wpływ na dokonywaną wykładnię

• sam wybór pomiędzy teoriami: statyczną i dynamiczną, jest wyborem ideologicznym

• nie można przyjąć neutralnej postawy

• rezultaty procesów interpretacyjnych - zależne od wartości wyznawanych przez dokonującego interpretacji

c) dogmatyka prawa - sezonowa

• aktualność, obowiązywanie pewnych praw zależy od kaprysu prawodawcy

• rezultaty badawcze - zależą od aktualnego stanu prawa

d) dogmatyka - brak rozwoju technik i metod badawczych

• niewielki postęp w technikach interpretacyjnych

Status dogmatyki:

Naturalizm metodologiczny - istnieje jeden uniwersalny wzorzec nauki, tylko dziedziny pod ten wzorzec podpadające są naukami

Antynaturalizm metodologiczny - nie ma 1 wzorca, istnieją bowiem przynajmniej 2: przyrodniczych i humanistycznych; oba są odrębne, zawierają inne zasady metodologiczne

• nauki humanistyczne nie dążą do wyjaśniania zjawisk, ich celem jest zrozumienie zjawisk (a)

• nie wyjaśnianie, a interpretacja (a)

• nauki humanistyczne nie muszą formułować twierdzeń ogólnych - z tego punktu widzenia wszystkie zarzuty wobec dogmatyki stają się jej cechami charakterystycznymi: (c) regulacje prawne się zmieniają, ale wiedza prawnicza (wiedza dotycząca technik, reguł, znajomość instytucji prawnych) - pozostaje stała; (d) nie ma potrzeby rozwoju technik i metod badawczych, skoro są one skuteczne

• z antynaturalistycznego punktu widzenia - dogmatyka jest nauką

- pokrewieństwo między dogmatyką a teologią - ta druga zajmuje się interpretacją i walidacją Pisma Św.; różnica: prawnik - odkrycie dosłownego sensu, teolog - sensu metaforycznego

SYNTAKTYKA

- teoria składni logicznej - relacje pomiędzy wyrażeniami języka

SEMANTYKA

- relacje zachodzące pomiędzy wyrażeniami języka a pozajęzykową rzeczywistością

PRAGMATYKA

- relacje zachodzące pomiędzy językiem a użytkownikami tego języka (wyrażanie, rozumienie)

• język ukształtowany w sposób żywiołowy i spontaniczny

• niesterowany, niedekretowany proces powstawania

• niedookreślone reguły składniowe

• reguły semantyczne ulegają zmianom (j. oficjalny - j. potoczny; j. archaiczny - j. współczesny; homonimy)

• nie wymaga precyzji - zw. także z funkcją poetycką

• odstępstwo (w pewnym stopniu) od reguł składiowych nie powoduje braku zrozumienia

• wymyślone do realizacji pewnego celu

• j. nauki, arytmetyki, chemii

• nie zastępują języka naturalnego

• pozwala na precyzyjne wyrażanie (w j. naturalnym wiele wyrazów nie jest związana precyzyjnym reg. semantycznymi)

• odstępstwo od reg. składniowych powoduje brak zrozumienia

• w sensie logicznym - takie, któremu przysługuje wartość logiczna

• nie zawsze zdanie w sensie gramatycznym jest zdaniem w sensie gramatycznym - pytania, nakazy, normy

- funktory zdaniotwórcze - w KRZ-cie - tylko funktory ekstensjonalne (prawdziwościowe)

f. intensjonalne - konieczne, że; myślę, że; nakazane jest, że;wierzę, że; możliwe, że - wartość log. zdania nie jest wyznaczona przez wartość logiczną zdań prostych i funktora

- wartość logiczna zdania jest funkcją logiczną zdań prostych

w sensie kolektywnym - całość składająca się z części - merologia - teoria zbiorów w sensie kolektywnym

nazwy puste

• pozbawione desygnatów

• zakres - zbiór pusty

• kwadratowe koło; najwyższa liczba naturalna (ze znaczenia); człowieka 10-metrowy (nie ze znaczenia)

nazwy jednostkowe

• dokładnie 1 desygnat

• {a}

• najwyższa góra świata (przesądza znaczenie); pl laureat pokojowej N.Nobla (nie wynika ze znaczenia)

nazwy ogólne

• więcej niż 1 desygnat

• {a, b, c, ...}

- przynajmniej jedna nazwa musi być negacją

gdy jest nazwa pusta i niepusta - dwa stosunki zakresowe

pomiędzy dwiema nazwami pustymi zachodzi stosunek przeciwieństwa i równoważności

przydawka nie charakteryzuje osoby, a odczucia - konfirmuje; funkcja konfirmująca

- zgodnie z intuicją językową (fałszywy przyjaciel nie jest desygnatem nazwy przyjaciel)

- analogicznie: fakt i rzeczywisty fakt

funkcja determinująca przydawki - przydawka zacieśnia zakres nazwy, determinuje

funkcja modyfikująca przydawki - zakres nazwy przenosimy na inne przedmioty

stosunku podprzeciwieństwa nie można uzyskać, jeżeli przynajmniej jedna nazwa nie ma negacji

„słoń” - nazwa jednostkowa

leksem - wyraz jako pojęcie słownika, a nie jako wyraz tekstowy (nazw tyle, ile razy użyto w tekście)

- np. albo

- każdy desygnat nazwy A jest desygnatem nazwy B, ale nie każdy desygnat nazwy B jest desygnatem nazwy A

• cnota

• albo

- nazwa jednostkowe, puste

błąd figuratywnego myślenia - nie dostrzegamy, że wyrażenie występuje w znaczeniu przenośnym, przyjmując jego dosłowne znaczenie

nominalne

- definicje wyrazów lub wyrażeń złożonych

- zdania metajęzykowe

- odnoszą się do języka przedmiotowego (wyłącznie te w logice)

- realne - dotyczące przedmiotów,

- sformułowanie - podanie jednoznacznej charakterystyki jakiegoś przedmiotu

- pozwalają na odróżnienie od wszelkich innych przedmiotów

- zdanie z języka przedmiotowego

- odnosi się do rzeczywistości pozajęzykowej

1 def. - może być dwojako interpretowana (realna lub nominalna) - sformułowanie jej nie przesądza

- wszystkie definicje odnoszące się do wyrazów - zawsze interpretowane jako definicje nominalne

definicje nominalne

definicje równościowe

definicje nierównościowe

wyraźne

- w jej definiendum wyłącznie wyraz definiowany

kontekstowe

- wyraz definiowany w definiendum występuje w kontekście innych wyrazów - np. n-ta potęga liczby a to iloczyn czynników, z których każdy jest a

klasyczne

definicję urabia się przez podanie rodzaju i różnicy gatunkowej; dokł. te 2 elementy

np. człowiek to istota dwunożna, nieopierzona

nieklasyczne

np. zboże to...

cząstkowa

- więcej niż 1 zdanie

- warunek wystarczający, by zaliczyć do zakresu i by nie zaliczyć

- nie rozstrzyga o wszystkich przedmiotach nazwy

- częściowe wyeliminowanie nieostrości nazwy

indukcyjna

- 2 zdania: formułujące warunek wyjściowy i formułujące warunek indukcyjny

przez postulaty

- wyraz definiowany więcej niż w 1 zdaniu. Zdania te są prawdziwe tylko przy określonym znaczeniu tego wyrazu - def. ta wskazuje na znaczenie

FUNKCJE DEFINICJI

sprawozdawcza

- opisują zastane znaczenia pewnych wyrazów

- są zdaniami prawdziwymi lub fałszywymi - analityczne

- nie występują w tekstach prawnych

projektująca

- wprowadzenie nowego wyrazu do języka i w sposób arbitralny nadanie mu znaczenia

- od woli projektującego zależy, jaki wyraz i jakie znaczenie - syntetyczna

regulujące

- dotyczą wyrazów bądź wyrażeń już funkcjonujących w języku, które są wieloznaczne lub nieostre

- w arbitralny sposób ustala zakres nazwy nieostrej lub znaczenie na wieloznacznej

- wyłącznie te w tekstach prawnych (najczęściej regulujące)

- w ten sposób prawodawca eliminuje nieostrość

- są arbitralne - nie są zd. w sensie logicznym

poprzednik relacji R

następnik relacji R

problematyczne - stwierdzają możliwość pewnego stanu rzeczy

apodyktyczne - stwierdzają konieczność lub niemożliwość jakiegoś stanu rzeczy

asertoryczne - stwierdzają zachodzenie bądź niezachodzenie pewnego stanu rzeczy

w ich skład: zawsze operator modalny (konieczność lub możliwość)

⊥

⊥

- w odniesieniu do spostrzeżeń zewnętrznych - czy spostrzeżenia zmysłowe prowadzą do zdań prawdziwych

- nie są zawsze niezawodną podstawą uzasadniania

- zmysły mogą zawodzić, mogły zostać stłumione bądź zniekształcone, w naszej wiedzy może istnieć zdanie fałszywe

- twierdzenia oparte na spostrzeżeniach zmysłowych są zawsze interpretacjami (stąd zeznania nieobiektywne, powstają na podstawie przypadkowych spostrzeżeń)

- przypadkowe lub obserwacja (kierowane z góry postawionym pytaniem) - przynajmniej co do zasady podlegają intersubiektywnej, międzyludzkiej kontroli

nie odnosi się do spostrzeżeń wewnętrznych

- zdania oparte na introspekcji nie są sprawdzalne

- nikt nie ma dostępu do składników świadomości innej osoby

- behawioryści - psychologia nie może badać psychiki, a jedynie zachowania, związek pomiędzy bodźcami a reakcjami







---