PRAWO

WYKŁAD 1

Stosunki cywilnoprawne - nie każdy stosunek miedzy ludźmi ma charakter stosunku cywilnoprawnego, tylko te są stosunkami cywilnoprawnymi - kiedy w ich następstwie zradzają się jakieś skutki prawne, jeżeli z tego powiązania ma wyniknąć jakaś konsekwencja prawna.

Na treść stosunku prawnego będą się składały takie elementy, których strony w ogóle nie biorą pod uwagę (np. umowa sprzedaży). Treść stosunku cywilnoprawnego to nie tylko określenie bezpośredniej czynności pomiędzy podmiotami, ale też wynikająca bezwzględnie treść z obowiązujących przepisów prawnych.

Każdy stosunek cywilnoprawny musi składać się z 3 elementów:

podmiot stosunku cywilnoprawnego

treść stosunku

przedmiot stosunku

Podmiot stosunku - mogą nimi być osoby fizyczne, osoby prawne, osoby ułomne prawnie

osoby fizyczne - każdy kto się narodził może bez ograniczeń podejmować stosunki cywilnoprawne. Prawo ma w tym przypadku 2 ograniczenia, które rzutują na zakres do czynności prawnych:

1.wiek 0-13 lat (praktycznie nic nie wolno tzn. prawo cywilne mówi, że wolno dokonywać drobnych spraw życia codziennego), 13-18 lat i 18-śmierci

2.orzeczenie sądu sąd może pozbawić lub ograniczyć zdolność do czynności prawnych (ułomność, choroby psychiczne)

osoby prawne - gdy zajdą pewne zdarzenia w postaci wyodrębnienia majątkowego, struktury organizacyjnej i faktu nabywania to takie osoby biorące w tym udział nazywa się osobami prawnymi (one maja swój majątek, wolę)

osoby ułomne prawnie - mają możliwość odbywania stosunków cywilnoprawnych , to będą : osobowe spółki (akcyjna, jawna, komandytowa) nie są to ani osoby fizyczne ani prawne.

Pojęcie strony, która występuje w stos. cywilnoprawnym nie jest normatywne, bierze się ono z analizy stos. cywilnoprawnego, który zawsze zachodzi między kimś a kimś (stronami), nie ma tożsamości między pojęciami strona a podmiot. Jeżeli chodzi o stronę stos. cywilnoprawnego to rozróżniamy dwu i wielostronne stosunki. Nie ma jednostronnego stosunku cywilnoprawnego.

Czy istnieje możliwość dokonania stos. cywilnoprawnego z samym sobą? Dopuszcza się, musi to wynikać z przepisu prawa. Art.5 k.c. „pełnomocnik strony może dokonać czynności prawnych z samym sobą”.

Art.158 k. handlowego dopuszcza możliwość zawarcia umowy jednoosobowej spółki z o.o.

Taka sytuacja, gdzie jeden podmiot może występować w dwóch stronach, będzie mieć miejsce gdy wyraźnie przepis szczególny na taką możliwość pozwala.

Nie ma zasady : jedna strona - jeden podmiot, może w jednej stronie wystąpić więcej podmiotów. Jak wyglądają miedzy nimi stosunki? W polskim prawie istnieją 3 możliwości:

• możliwość funkcjonowania w zakresie tzw. wspólności rozłącznej (wspólności ułamkowej )- sytuacje, w których wobec podzielności uprawnień i obowiązków dzielą się one na tyle niezależnych od siebie części ile jest podmiotów , przy czy jakiej części? to może zależeć od zawarcia wewnętrznej umowy miedzy podmiotami danej wspólnoty, gdyby nie było umowy to art.197 k.c. „domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe”

• możliwość wspólności łącznej albo wspólności do niepodzielnej ręki - mamy z nią do czynienia zawsze i tylko wtedy, gdy przepis ustawy taka wspólnotę zakłada, czyli inaczej: nie możemy umówić się o wspólność do niepodzielnej ręki, o tym , ze mamy z nią do czynienia zdecydował za nas ustawodawca. (Art. 863k.c.)

• wspólność solidarna - nasz porządek prawny przewiduje wspólność solidarną zarówno po stronie dłużników i po stronie wierzycieli. Art. 366k.c. kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sam sposób, wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia od wszystkich, części lub od jednego. Jeżeli np. wierzyciel wymusił od jednej osoby z danej wspólności solidarnej spełnienie swojego świadczenia (wówczas umowa wygasa miedzy wierzycielem a dłużnikami) to rodzi to roszczenie regresowe, czyli ten jeden do zapłacił (za wszystkich) ma roszczenie do pozostałych o zapłatę.

Stosunki wielostronne dzielą się na:

• dadzą się podzielić na szereg umów dwustronnych (stosunków prawnych dwustronnych)

• tego podziału dokonać się nie da

Stosunki wielostronne będą powstawały na tle weksla handlowego, czeku, przekazu, a także umów-oświadczeń na rzecz osób trzecich (art.393k.c.)

Zakres treści stosunku cywilnoprawnego:

Treścią stosunku są tylko prawa i obowiązki zawarte w dyspozycji prawnej. Treścią jest jakiekolwiek zachowanie się stron stosunku. Treść uprawnień musi być zawsze odniesiona do czegoś i właśnie to coś, dla czego ja wchodzę w ten stosunek to jest przedmiot stos. cywilnoprawnego np. ruchomości, nieruchomości, papiery wartościowe.

Stosunki powstają, zmieniają się i ustają. Przyczyną prawna powstania stos. cywilnoprawnego jest zdarzenie prawne - zjawisko o charakterze obiektywnym i jednorazowym, jest możliwe do weryfikacji przez innych, przykłady zdarzeń prawnych: wystapienie szkody, urodzenie dziecka, osiągniecie kolejnej grupy wiekowej.

Stany psychiczne - nigdy nie są przyczyna zajścia stosunku cywilnoprawnego, one mogą tylko wpływać na ocenę stosunku i mogą wpływać na skutki, które dany stosunek może wywołać.

W prawie handlowym decydującą role odgrywa dobra i zła wiara. W naszym porządku prawnym nie ma definicji tych pojęć, art.7k.c. „jeżeli przepis uzależnia skutki czynności prawnych od dobrej i zlej wiary to domniemywa się , ze osoba jest w dobrej wierze. Definicja dobrej i zlej wiary u nas jest wynikiem orzeczeń sądu najwyższego w tym zakresie. W dobrej wierze jest ten kto mniema ze dane prawo lub stosunek prawny istnieje. Nawet gdyby jego mniemanie było błędne to w takich okolicznościach błędność tę należy uznać za usprawiedliwioną. Nie można się tylko powoływać przy oskarżeniach na dobrą i złą wiarę, bo wtedy każdy by twierdził, że był w dobrej wierze. W związku z tym ustawodawca ogranicza możliwość powoływania się na dobrą wiarę. Dobra wiara chroni kogoś przed odpowiedzialnością, gdy jest wyraźnie określona w przepisie prawa.

Problematyka prawa podmiotowego

Jest to przyznana przez normę prawną na rzecz podmiotu stosunku prawnego sfera możności postępowania, ale w sposób w tej normie zakreślony (a więc nie w jakikolwiek sposób). W polskim prawie istnieje zasada : co nie jest zakazane jest dozwolone, a więc sfera mojego postępowania jest szersza niż to wynika z norm, przepisów prawa, tego mi nie wolno, czego przepis wyraźnie mi zabrania.

Co to znaczy sfera możności postępowania? Art.140k.c. reguluje treść prawa własności, mówi, że „właściciel może zrzec się korzystania”. Jeżeli ja mam prawo do czegoś to inni mają obowiązki, obowiązków tych w żaden sposób nie mogą naruszyć.

Prawo podmiotowe -jeżeli to jest przyznana przez prawo sfera możności postępowania to tylko i wyłącznie ode mnie zależy czy ja chcę z tego prawa korzystać.

Podział prawa podmiotowego:

1.

• prawa bezwzględnie obowiązujące - są to obowiązki nieokreślonej bliżej liczby osób do biernego zachowania się, są zobowiązani do zaniechania jakichkolwiek działań, które mogłyby naruszyć moje prawo podmiotowe np. prawo własności, prawa osobiste

• prawa względnie obowiązujące - są skuteczne przeciwko oznaczonej osobie, muszą być precyzyjnie określone, obowiązek zarówno biernego jak i czynnego zachowanie się.

2.

• prawa majątkowe - to nie tylko prawo zawierające bezpośrednio interes ekonomiczny, ale także jeżeli zawiera go w sposób pośredni

• prawa niemajątkowe - gdy jest działanie w sposób bezinteresowny.

Nabycie prawa podmiotowego następuje albo równocześnie z powstaniem tego prawa poprzednio nie istniejącego, albo w wyniku przejścia tego prawa z jednej osoby na drugą np. dopóki nie zawrę z kimś umowy najmu to nie istnieje żadne prawo podmiotowe, albo np. przeniesienie prawa własności. Nabycie prawa podmiotowego można podzielić na :

• nabycie pochodne - przesłanką jest istnienie u innego podmiotu, albo takiego samego prawa albo prawa o węższym zakresie, nabywca nie może nabyć więcej praw niż posiadał jego poprzednik

• nabycie pierwotne - gdy brak tej zależności np. prawo osiedlenia , objecie we władanie rzeczy niczyjej

Nabycie prawa podmiotowego może nastąpić drogą sukcesji uniwersalnej (generalnej, ogólnej) lub szczególnej.

Sukcesja uniwersalna - droga jednego stanu faktycznego wstępuję w całość praw ale i w całość obowiązków.

Sukcesja syngularna - nabywam albo konkretne prawo albo kilka praw .

WYKŁAD 2

Zmiana prawa podmiotowego może dotyczyć:

• treści prawa

• jego intensywności

• pierwszeństwa zabezpieczenia

• przedmiotu

• odbioru prawa

Zmian podmiotu prawa to też zmiana prawa podmiotowego. Zmiany prawa mogą wypływać z 3 elementów:

z czynności prawnej, sam uprawniony może swoja własną wolą doprowadzić do zmiany treści swojego prawa

z decyzji administracyjnej

z przepisów prawa, ale tylko z rangi ustawy

Bezpośrednim skutkiem ustania prawa podmiotowego jest jego utrata, ale nie każda zmiana prawa jest równoznaczna z jego ustaniem, ponieważ prawo to może przejść na inne osoby. Przyczyną utraty prawa może być zrzeczenie się prawa do czegoś (pozbycie się rzeczy), niewykonywanie określonego prawa.

Wykonywanie prawa własności:

możemy objąć coś w posiadanie, władanie wolne od osób trzecich, pobieranie produktów.

Przenosząc prawo własności na kogoś innego, tracę je, ale wykonywanie prawa podmiotowego może mieć charakter ciągły. W polskim porządku prawnym nie ma nakazu komu ja mogę przekazać prawo własności, mogę je przekazać komu chcę. Ale jeżeli z normy ustawy będzie wynikał nakaz osobowego wykorzystania prawa podmiotowego, muszę się bezwzględnie do tego dostosować np. prawo pierwokupu nie ulega przeniesieniu.

Osoba prawna

Jako stwór w przyrodzie nigdy nie istnieje, a więc osobowość prawna jest fikcją stworzoną przez ustawodawstwo na rzecz podmiotu gospodarczego. Zawsze realnym podmiotem będzie osoba fizyczna, występuje ona w formie organu osoby prawnej. Jest to fikcja prawna, która w swym działaniu opiera się na realnym działaniu osób fizycznych, które będą stanowiły organ osoby prawnej.

Podział osób prawnych:

1. Osoby prawne typu korporacyjnego - są zawsze ludzie, oni ją tworzą. O ustaleniu osoby prawnej decyduje cenzus osobowy.

2. Osoby prawne typu zakładowego -decyzja jakiegoś organu założycielskiego, tworzy ją organ nie ludzie, jej prawa będą wypływać z ustaw.

Rodzaje pozyskiwania osobowości prawnej:

• można pozyskać osobowość prawną z mocy przepisu ustawy lub poprzez akt regulacyjny. Podstawowym sposobem pozyskiwania osobowości prawnej jest rejestracja, czyli dokonanie określonego aktu przez określony organ. Rozróżnia się

• rejestrację zwykłą - ustawodawca w przepisie ustawia jedynie pewne przesłanki ,które muszą istnieć, by zarejestrować wniosek do sądu. Musza być spełnione 3 przesłanki np. w spółce z o.o. musi być umowa spółki, wniesienie całego kapitału zakładowego, postanowienie pracowników. Jeżeli te przesłanki są zgodne z formalno prawnego punktu widzenia to sąd wyrazi zgodę na rejestrację

• rejestrację merytingową - do rejestracji potrzebny jest tzw. preindykat, musi być odrębny akt w postaci zezwolenia właściwego organu administracji państwowej na utworzenie osoby prawnej np. utworzenie banku w formie spółki akcyjnej.

Jeżeli osoba zostanie wpisana do rejestru i opublikowana w tzw. „Monitorze Gospodarczym i Sądowym” w tym momencie pozyskuje osobowość prawną. Od tego momentu występuje tylko przez swoje organy. Jeżeli mamy osobę prawną, która nie ma swoich organów to nie jest ona osobą prawną i nie może występować w kontaktach z osobami trzecimi. Sąd wtedy powoła taki organ albo unicestwi taką osobę prawną.

Podmiot osoby prawnej zawsze wchodzi w skład struktury organizacyjnej. Pełnomocnik jest zawsze organem niezależnym od osoby prawnej. Organ działa zawsze na podstawie upoważnień wynikających z ustawy, opartej na ustawie o aktach zewnętrznych. Czy osoba prawna odpowiada za działania na tych samych zasadach co osoba fizyczna? Szerzej niż osoba fizyczna, osoba prawna będzie występowała z punktu widzenia ryzyka prowadzonej działalności gosp.

Ustanie osobowości prawnej przyczyny:

1. orzeczenie sądu

2. pewne obiektywne sytuacje

3. przy stanie niewypłacalności

4. łączenie osób prawnych

Przedmiot stosunków cywilnoprawnych

• rzeczy

• różne postaci energii

• dobra niematerialne

• papiery wartościowe

• pieniądz

• zorganizowane kongresy majątkowe.

Podział rzeczy: ruchomości i nieruchomości. Art. 46 k.c. do nieruchomości należą części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności, budynki (tylko takie co są związane z ziemią), części budynków, w sposób odrębny od budynków stanowią przedmiot własności, będą to tez takie rzeczy, które w sposób szczególny uzyskał status nieruchomości. Wszystko co nie jest nieruchomością jest ruchomością.

Części składowe rzeczy art. 47 k.c. wszystko to co należy do rzeczy jako całości, nie może być odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo przedmiotu odłączonego jest częścią składową rzeczy. Rzeczy połączone z inną rzeczą dla przemijającego użytku nie stanowią części składowej. Co to znaczy że cos zalicza się do części składowej rzeczy? To oznacza, że własność nadrzędna rozciąga się na własność poszczególnych rzeczy składowych. Od części składowej należy odróżnić przynależność. Przynależność musi być rzeczą samą w sobie , może nią być tylko rzecz ruchoma, rzecz główna i przynależność muszą mieć tego samego właściciela, przynależność musi być wykorzystana do korzystanie z rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem.

W prawie cywilnym rozróżnia się pożytki rzeczy i pożytki prawa. Pożytki rzeczy mogą być pożytkami naturalnymi i cywilnymi. Pożytki cywilne- dochody, które dana rzecz przynosi na podstawie stosunku cywilnoprawnego. Pożytki prawne- dochody, które prawnie przynoszą dochody zgodnie z przeznaczeniem społeczno- gosp. np. pożytek rzeczy uzasadniony prawnie.

WYKŁAD 3

Pieniądz - prawo traktuje pieniądz jako szczególny przedmiot stosunku cywilnoprawnego, którego istotną cechą jest to ,że wyraża on to, że zapłata ma nastąpić w określonej sumie znaków pieniężnych, a nie w określonym rodzaju znaków. Zasada nominalizmu - ta relacja zobowiązań pieniężnych może mieć miejsce tylko gdy przepis ustawowy na to pozwala, w związku z tym w klauzulach umownych my zabezpieczamy się przed inflacją wprowadzając jakieś przeliczniki sumy pieniężnej, ale jeśli tego nie uczynimy to obowiązuje zasada nominalizmu finansowego (czyli tyle ile umówiliśmy się w umowie).

Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego mogą być również papiery wartościowe - jest to dokument, w który prawo majątkowe jest tak ściśle związane, że oprócz dokumentem jest zarazem obrotem inkorporowanym w nim prawem majątkowym. Papiery wartościowe korzystają z tzw. legitymacji formalnej polegającej na tym że każdy kto włada danym papierem wartościowym jest uprawniony do praw zawartych w danym papierze.

Prawa inkorporowane papierem wartościowym:

Są to prawa majątkowe do udziału w kapitale akcyjnym spółki akcyjnej (akcje jest udziałem w kapitale akcyjnym). Papierem wartościowym inkorporowanym są również wierzytelności np. w obligacjach są to te odsetki, które otrzymujemy lub ewentualnie świadczenia dodatkowe związane z odsetkami pieniężnymi, w akcjach wierzytelnością jest prawo do dywidendy (dywidenda jest wierzytelnością, a nie prawem udziałowym w kapitale akcyjnym spółki). Papierem wartościowym mogą być inkorporowane prawa korporacyjne np. akcje inkorporują prawa korporacyjne polegające na prawie do wzięcia udziału w walnym zgromadzeniu, składania wniosków, zabierania głosu itd. Ale nie każda akcja daje prawa korporacyjne, zawsze daje je akcja imienna, zaś akcja na okaziciela tylko wtedy gdy akcjonariusz spełni 2 akty staranności :

przynajmniej na tydzień przed walnym zgromadzeniem akcjonariuszy złoży akcje u notariusza bądź w siedzibie spółki

złoży oświadczenie, że przez czas trwania walnego zgromadzenia nie będzie akcji zbywał

Papiery wartościowe dzielą się na :

• imienne - posiadacza papieru mają wypisanego na płaszczu papieru wartościowego, zbywalne są tylko przez przelew i ze skutkami przelewu (art. 509 k.c.)

• na zlecenie - uprawniony jest wymieniony w płaszczu, ale przeniesienie praw a papieru na zlecenie następuje drogą tzw. indosu (indos to skonstruowanie na odwrocie weksla twierdzenia na kogo przenosimy dany weksel)

• na okaziciela - w swej treści nie wymieniają uprawnionych, ale dają bezwzględną legitymację formalną, że kto włada wekslem włada nim tak jak właściciel.

Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego mogą być dobra niematerialne - to dobra osobiste (firma, renoma, znaki towarowe), ale również przedmioty własności intelektualnej (patent, wynalazek).

Firma - to nazwa, pod która spółka prowadzi przedsiębiorstwo. Firma jest nazwą spółki ale i oznaczeniem przedsiębiorstwa, które spółka prowadzi. Firma pełni funkcje indywidualizującą, ale i promocyjną (reklamową, marketingową). Indywidualizującą tzn. że firma musi być jedna dla określonego podmiotu (zasada jedności), spółka może prowadzić jedno przedsiębiorstwo. Firma musi odpowiadać również zasadzie prawdziwości tzn. że w oznaczeniu tej firmy musi być już zawarty przedmiot działania (nie precyzyjnie). Zasada ciągłości - jest wyjątkiem od zasady prawdziwości, polega na tym, że spółka powinna już w nazwie wskazywać co produkuje, ale gdy firma chce zmienić przedmiot działania a klient jest przyzwyczajony do renomy firmy, wówczas zachowuje swoją firmę produkując co innego. Jeżeli zachowuje nazwę zmieniając przedmiot działania skład wspólników musi pozostać ten sam. Jeżeli którykolwiek ze wspólników zmienił się firma musi ulec zmianie. Zasada wyłączności polega na tym, że na obszarze państwa nie może być dwóch takich samych firm lub na tyle do siebie podobnych by modły wprowadzić w błąd przeciętnego klienta co do źródła pochodzenia towaru i usług Zasada jawności- firma musi być ujawniona w rejestrze handlowym.

Firma składa się z tzw. korpusu (rdzenia) i dodatków. Korpus będzie różny czy chodzi o spółki osobowe czy kapitałowe. Przy spółkach osobowych w korpusie powinny być ujawnione albo nazwiska wszystkich wspólników, albo nazwisko jednego z nich i inicjały pozostałych. Jeśli chodzi o rdzeń spółki komandytowej (sp.kapitałowa)to ujawniamy w nim tylko komplementariuszy, a więc tych wspólników, którzy odpowiadają całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki. Dodatki mogą być obligatoryjne i fakultatywne. Dodatek obligatoryjny ma pokazać o jaki typ osoby prawnej chodzi (sp.z o.o., jawna, akcyjna). Spółka może posługiwać się tez dodatkiem fakultatywnym gdy chce podnieść renomę firmy, gdy chce wykorzystać firmę do celów reklamowych np. firma Dr Oetker albo Profesorskie Kancelarie Adwokackie, dr i profesorskie to dodatki fakultatywne. Dodatki muszą jednocześnie odpowiadać prawdzie.

Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego może być przedsiębiorstwo (chodzi o przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym). Chodzi o przedsiębiorstwo jako zespół składników potrzebnych po to by zrealizować określony cel. Do 1950r. nie można było zbywać przedsiębiorstwa jako całości, od 1990r. można. Art.55 k.c. czyni przedsiębiorstwo przedmiotem jednorazowej czynności prawnej. Art. 50 k.c. - w skład przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym wchodzi:

1. firma, znak towarowy i oznaczenia indywidualne przedsiębiorstwa

księgi handlowe

2. ruchomości, nieruchomości należące do przeds. w tym produkty i materiały

3. patenty, wzory użytkowe i zdobnicze

4. zobowiązania i obciążenia zawiązane z prowadzeniem przedsiębiorstwa

5. prawa wynikające z najmu i dzierżawy lokalu zajmowanego przez przedsiębiorstwo

Art.55 k.c. - my drogą czynności prawnej możemy do przedsiębiorstwa zaliczyć cos więcej, ale możemy zaliczyć mniej niż wynika z 55. Jeżeli zwiększamy lub zmniejszamy to musi być to wyraźnie napisana treść czynności prawnej.

Gospodarstwo rolne - art. 55k.c. zezwala na zbycie gosp. rolnego jako całość. W skład gosp. wchodzi

1. grunty rolne, grunty leśne, budynki lub ich części, urządzenia, inwentarz jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość

2. prawa i obowiązki związane z prowadzeniem gosp. rolnego

Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego może być mienie (majątek). Mienie to własność i inne prawa majątkowe. W skład mienia nie wchodzą długi. Długi obciążają mienie. Gdy obracamy majątkiem to obracamy majątkiem, ale razem z obciążającymi go zobowiązaniami. Dłużnik odpowiada za zobowiązania całym swoim majątkiem. Art. 130 k.c. mówi, że spadkobierca w chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe. Każdy podmiot ma tylko jeden majątek. W polskim porządku prawnym nie ma możliwości by jedna osoba posiadała kilka majątków.

Czynność prawna - instrument za pomocą którego podmiot stosunku cywilnoprawnego kształtuje swoje stosunki. Fundamentem na którym oparta jest konstrukcja czynności prawnej jest zasada autonomii woli stron. Od 1990r. strony mają pełną możliwość kształtowania czynności prawnej tal daleko, że nie mogą dokonywać tylko czynności prawnej wyraźnie przez prawo zakazanej. Sfera czynności prawnych zakazanych należy w tej chwili do marginalnych. Treść umowy możemy kształtować dowolnie, zachowując jedynie przepisy bezwzględnie obowiązujące, ale jeśli nie uregulujemy inaczej czegoś to wchodzi w zastosowanie k.c., bo nie może być sytuacji, że jakaś sfera jest nieuregulowana. Złamanie zasady woli stron ma miejsce w tzw. umowach atrezyjnych (umowach masowych). Mamy z nimi do czynienia gdy jedną ze stron dokonywanej czynności prawnej jest strona mająca stanowisko monopolisty albo podmiotu dominującego. Wtedy wpływ drugiej strony na treść stosunku cywilnoprawnego jest ograniczony albo wyłączony, a nawet nie mamy możliwości wyboru podmiotu , z którym chcemy zawrzeć umowę.

Czynność prawna to taki stan faktyczny, w którego skład wchodzi przynajmniej jedno oświadczenie woli zmierzające do powstania, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego, z którym to stanem faktycznym ustawa wiąże skutki nie tylko w tym oświadczeniu wyrażone, ale wynikające z ustawy , zasad współżycia społecznego i ustalonego zwyczaju.

Czy oświadczenie woli w znaczeniu prawnym i potocznym to jest to samo? Nie . oświadczenie woli to termin techniczno- prawny. Oświadczenie woli w znaczeni prawnym to tylko taki przejaw woli, który zmierza w sposób wyraźny do wywołania skutku prawnego w postaci ustania, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego. Oświadczenie woli w znaczeniu prawnym to taki przejaw , który nie musi być skierowany do wiadomości drugiej osoby. Oświadczenie zawsze jest kierowane określonymi pobudkami i są to zawsze pobudki płynące z wewnętrznego aktu woli. Oświadczenie woli w znaczeniu prawnym ma tzw. pobudki psychiczne. Oświadczenie musi być w sposób wyraźny i zrozumiały dla drugiej strony złożony.

Czynności prawne dzielą się na :

• jednostronne - wystarcza do niej oświadczenie jednej osoby (np. porzucenie rzeczy)

• dwustronne - musi być zgodne oświadczenie obu stron, zgodne we wszystkich elementach dotyczących czynności prawnej np. umowa najmu, sprzedaży

• uchwały - następuje złamanie zasady jednomyślności, która ma miejsce zasadniczo w kodeksie handlowym, gdzie przyjmuje się domniemanie iż wola określonej większości jest wolą wszystkich także i tych, którzy głosowali przeciw.

Czynność prawna rozporządzająca- jest tylko taka czynność, której celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenia lub zniesienie prawa majątkowego. Rozporządzić można prawem istniejącym. Czynność prawna rozpożądzajaca zawsze powoduje utratę aktywów, ale najczęściej utrata jednego aktywu od razu rodzi po mojej stronie powstanie nowego aktywu. Czasem jeśli tracę aktyw to w zamian nie uzyskuje nic np. darowizna (jest to umowa nie jednostronna czynność prawna).

Czynność prawna zobowiązująca to taka czynność, która powiększa pasywa podmiotu dokonującego danej czynności i polega na tym, że podmiot ten zobowiązuje się do określonego świadczenia w przyszłości. Bywa tak że czynność zobowiązująca w efekcie doprowadza do rozporządzenia np. wynajem jest czynnością zobowiązującą po stronie najemcy, bo on się zobowiązuje do zapłaty czynszu, ale już sama zapłata czynszu będzie czynnością rozporządzającą najemcy. Ale np. umowa przechowania - przechowawca zobowiązuje się do czuwania nad rzeczą i wydaje rzecz, nie dokonuje się żadne rozporządzenie.

Czynności prawne mogą być pod tytułem nieodpłatnym i odpłatnym.

Czynności prawne kauzalne (przyczynowe) - nie chodzi tu o przyczynę dla której dokonałem czynność prawną, należy tu rozumieć tę przyczynę (kauzę), którą dla danej czynności przewidział ustawodawca. Czynności prawne abstrakcyjne (oderwane) - oderwane od kauzy, dla skuteczności tych czynności nie jest potrzebna stylizowana kauza. Są to zobowiązania z weksla i czeku. Każda umowa stylizowana (nazwana) w kodeksie jest umową kauzalną.

Czy oświadczenie woli musi mieć jakąś określoną formę, w jaki sposób je składamy? Kodeks cywilny mówi -w każdy sposób czyli ustnie, pisemnie, nie ma żadnego ograniczenia co do zasady, ale od tej zasady istnieją wyjątki. Czy milczenie jest oświadczeniem woli? Od milczenia należy odróżnić przemilczenie. Milczenie nie jest oświadczeniem woli, chyba że przepis ustawowy wprost będzie stwierdzał tę okoliczność, że jest. Przemilczenie jest oświadczeniem woli bowiem przemilczenie to taka sytuacja, z którą ustawodawca łączy skutki prawne gdy chodzi o bierne zachowanie się podmiotu i wtedy mówimy o tzw. sfingowanym oświadczeniu woli albo domniemanym, np. nie złożenie przez spadkobiercę w terminie określonym w ustawie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku traktuje się jako przyjęcie spadku. Oświadczenia woli mogą być również skierowane do określonego adresata ale moda być również oświadczenia , które nie maja określonego adresata. Od kiedy wiąże oświadczenie woli? - teoria doręczenia. Art. 61 k.c.- oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie jest złożone z chwilą gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła ona zapoznać się z jego treścią. Wykładnia oświadczenia woli - oświadczenie woli ma być zrozumiałe dla drugiej strony. Jeżeli składamy oświadczenie to co bierzemy pod uwagę interpretując co on chciał powiedzieć? Art. 65 k.c. oświadczenie woli należy tłumaczyć tak jak tego wymagają ze względu na okoliczności sprawy zasady życia społecznego i ustalone zwyczaje. Jeżeli chodzi o umowy to należy jeszcze badać jaki był zgodny cel umowy i zamiar stron aniżeli opierać się na zgodnym brzmieniu treści umowy.

Sposoby zawierania umów, kodeks normuje 3 sposoby :

1. drogą rokowań

2. drogą oferty

3. drogą przetargu (w k.c. uregulowane 23 sierpnia 1996r.)

w praktyce obowiązują jeszcze inne sposoby np. punktacje, deklaracja intencji, zawarcie umowy drogą aukcyjną lub licytacyjną.

1. rokowania - art. 72 k.c. jeżeli strony prowadza rokowania w celu zawarcia oznaczonej umowy, umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem rokowań. Art. Ten oznacz, że pojęcie rokowań odnosi się do jakiegoś już wzajemnego oddziaływania na siebie. W związku z tym rokowania należy odróżnić od zaproszenia do rokowań. Wzajemna relacja stron jest intencjonalnie skierowana na zawarcie oznaczonej umowy, a nie jakiejkolwiek. Na rokujących ciążą jakieś powinności, nie wykonanie powinności rodzi odpowiedzialność. Strony winny przekazywać sobie informacje stanowiące podstawę do podjęcia decyzji o zawarciu umowy (obowiązuje lojalność). Strony powinny informować się co do oceny przewidywanych następstw gospodarczych. Rokowania są stosowane przy najbardziej skomplikowanych umowach, tam gdzie nie jesteśmy w stanie posłużyć się pewnym szablonem, przy umowach nie nazwanych (nie regulowanych w k.c.), także gdy przedmiotem umowy są przedmioty dużej wartości. W toku rokowań nie może zaistnieć sytuacja gdy jedna ze stron uzyskała skutek związania drugiej strony co do decydowania o treści umowy (jeżeli strony ustalają pewne elementy umowy to ich związanie nie jest związaniem ostatecznym).

Inaczej jest przy punktacjach, tam element podpisany jest uważany za ustalony i nie może podlegać zmianie, bo byłaby to zmiana cząstkowej umowy w ramach całej umowy.

W rokowaniach aby zawrzeć umowę musi nastąpić uzgodnienie co do wszystkich elementów umowy. Przy punktacjach wystarczy uzgodnić elementy, które strony uznają za istotne i podpisać umowę. Umowa będzie zawarta, a resztę stanowi tzw. protokół rozbieżności .

2. oferta - art. 66 k.c. oferta powinna mieć dwie cechy, przesłanki (muszą zaistnieć łącznie)

oferta jest skierowaną do drugiej osoby propozycją stanowczą zawarcia danej umowy

oferta winna obejmować co najmniej minimalną treść przyszłej umowy

Sens stanowczości wyraża się w tym, że po stronie oblata nie potrzeba żadnych dodatkowych czynności, oświadczeń, ale po stronie oferenta nie musi nastąpić ponawianie stanowczych propozycji, lecz wystarczy że oblat powie tylko tak lub nie. Jego „tak” powoduje zawarcie umowy. Jeżeli chodzi o ustawowy wymóg minimalnej treści oferty po to jest potrzebny, że jeżeli oblat powie-tak to zawarta umowa powinna mieć minimalną treść jaka dla niej przewiduje k.c. W umowie nienazwanej nie ma minimalnej treści. Są sytuacje graniczne polegające na tym, że nie wiadomo czy to oferta czy dopiero zaproszenie do rokowań. Te sytuacje nieraz rozstrzyga ustawodawca lub sąd. Art. 71 k.c. mówi, że reklamy, foldery, ogłoszenia i inne dokumenty skierowane do ogółu lub poszczególnych osób w razie wątpliwości uznaje się nie za ofertę, ale za zaproszenie do rozpoczęcia rokowań. Art. 543 k.c. wystawienie rzeczy w miejsce sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę sprzedaży.

WYKŁAD 4

Jak długo oferta wiąże oferenta? Ustawodawca przyjął 2 możliwości:

sam oferent może określić w ofercie czas związania daną ofertą. Oznacza to, że w trakcie związania oferent nie będzie zmieniał treści oferty.

Gdy oferent nie określi tego czasu to ustawodawca wprowadza 2 rozwiązania w zależności od tego czy mamy do czynienia z sytuacją gdy oferta zostaje złożona bezpośrednio drugiej osobie lub też bezpośrednio za pomocą środków masowego komunikowania się (telefon, fax) i inny sposób. Gdy korzystamy z pierwszego sposobu to oferta musi zostać przyjęta niezwłocznie. Niezwłocznie w prawie nigdy nie oznacza natychmiast. Niezwłocznie oznacz bez nieuzasadnionej zwłoki. W drugim przypadku w inny sposób - np. listy kierowane do oblata lub system prasowy. Wówczas oferta przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę w zwykłym toku czynności może otrzymać odpowiedz wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia. Oznacz to, że trzeba wziąć pod uwagę kilka elementów: 1 czas jaki jest potrzebny na dojście oferty do adresata, 2 czas jaki jest potrzebny ażeby oblat zapoznał się z ofertą, 3 czas potrzebny do zastanowienia się nad treścią oferty i podjęcia decyzji, 4 czas na dojście odpowiedzi od oblata do adresata, 5 przeczytanie odpowiedzi przez adresata. Te elementy powodują, że nie wiemy jaki będzie termin do którego należy uważać się za związanego ofertą. Art. 67 k.c. jeżeli oświadczenie woli o przyjęciu oferty nadeszło z opóźnieniem, lecz z jego treści lub z okoliczności wynika, że zostało wysłane we właściwym czasie, umowa dochodzi do skutku, chyba że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę iż w skutek opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za nie zawartą. Jeżeli tego nie uczyni to oblat może pociągnąć go do odpowiedzialności z tytułu niewykonania umowy.

Ofert złożona bliżej nieokreślonej liczbie osób może zostać cofnięta lub zmieniona w każdej chwili, chyba, że oferent oznaczył termin związania ofertą.

Oświadczenie o przyjęciu oferty - gdy oblat mówi „tak, ale...” (czyni pewne zastrzeżenia). Oferta przyjęta z zastrzeżeniami lub uzupełnieniem poczytuje się za nową ofertę (w Polsce nie ma umowy z protokołem rozbieżności). Wtedy zmieniają się role, dotychczasowy oblat staje się oferentem a oferent oblatem. Czy jeżeli przyjęcie oferty nastąpiło to czy samo przyjęcie oferty rodzi określony obowiązek świadczenia? Nie, została zawarta umowa , to nie świadczy, że już został stworzony obowiązek świadczenia, umowa będzie decydowała kiedy ma być wykonana. Bywa tak że oblat nie musi się oświadczać (czyli powiedzieć tak lub nie), wystarczy, że wykona umowę. Wtedy mówimy o zawarciu umowy systemem ofertowym tego typu możliwości dopuszcza się w obrocie handlowym i powszechnym.

3). przetarg - przed 23 sierpnia 1996r. była to pozakodeksowa regulacja. Przetarg regulowany w k.c. jest zgodny z dyrektywą Unii Europejskiej nr 92/50 z 18 marca 1992r. Nie jest to regulacja pełna, pewne szczegółowe kwestie są regulowane w innych ustawach. Dwie z nich to :

- ustawa z 28 czerwca 1996r. o przedsiębiorstwach państwowych i komercjalizacji, prywatyzacji. Prywatyzacja przeds. poza akcjami pracowniczymi odbywa się również na zasadzie przetargu. jeżeli chodzi o posiadanie akcji prywatyzowanego przedsiębiorstwa przekształconego w spółkę akcyjną

• ustawa z 20 października 1994r. o specjalnych strefach ekonomicznych - ktoś chce w tej specjalnej strefie prowadzić działalność, tym samym stara się o działkę, na której może wybudować swoje przedsiębiorstwo. Nabywanie takich działek może odbywać się tylko na zasadach przetargu.

• ustawa z 10 czerwca 1994r. o zamówieniach publicznych

Nie ma żadnej ustawowej definicji przetargu, jeżeli chodzi o doktrynę prawa to ona się w tym zakresie kłóci, ale wszyscy są zgodni co do jednego: ta instytucja ma być pewnym remedium na uczciwe zawieranie transakcji (przetarg ma wyłonić najlepszego dostawce, sprzedawcę itd.). Przetarg to szczególny typ zawierania umów polegający na określeniu poszczególnych etapów postępowania, inaczej mówiąc jest określona procedura wyrażająca się pewnymi etapami i charakteryzująca się pewnymi cechami, z którymi nie mamy do czynienia w systemie ofertowym:

• brak zindywidualizowanej strony przyszłej umowy, w ofercie mniej więcej wiemy do kogo się zwracamy z ofertą, więc wiemy kto będzie stroną tej umowy. Przy przetargu nie, personifikowanie podmiotu i przedmiotu stanie się dopiero w momencie, kiedy przetarg zostanie rozstrzygnięty. Personifikowanie strony umowy jest głównym (nie jedynym) celem postępowania przetargowego, bowiem w toku tego postępowania będzie się krystalizować również i treść przyszłej umowy

• sformalizowanie trybu w jakim dokonuje się personifikacja drugiej osoby, czyli musi nastąpić wyłonienie tej osoby po pierwszym z ofert przetargowych porównywalnych. Jeżeli więc zostają złożone oferty a nie można ich w żaden sposób porównać to unieważnia się przetarg, bo to nie jest postępowanie przetargowe, można to określić jako wybór ofert

• w postępowaniu przetargowym musi nastąpić wyłonienie strony, która zawrze umowę, wybiera się ofertę najlepszą z istniejących.

Uwagi dotyczące sformalizowania postępowania przetargowego są określone w kodeksie cywilnym, naruszenie wymogu formalnego jest wyłączną, jedyną i wystarczającą przyczyną unieważnienia przetargu.

Istotnymi elementami ogłoszenia przetargu są:

1. precyzyjne określenie czasu, w którym dany przetarg będzie miał miejsce

2. precyzyjne określenie miejsca, w którym on się będzie odbywał

3. precyzyjne określone warunki przetargu, te warunki różnicują się w zależności od rodzaju przetargu

Kodeks cywilny rozróżnia przetargi:

• pisemne - w ogłoszeniu należy wskazać gdzie, jak i kiedy zostaną otwarte oferty (to musi być etap jawny), musi być określenie czy otwarcie ofert nastąpi komisyjnie (musi być podany skład komisji), czy nastąpi to z udziałem czy bez udziału oferenta, musi być określony tryb wyboru najlepszej oferty (jaki element będzie miał decydującą rolę), należy określić wadium, jeżeli jest ono wymagalne i określić jego wysokość i termin płatności, którego przekroczenie powoduje, że dana oferta nie będzie brana pod uwagę w postępowaniu przetargowym

• ustne - wymaga się jasnego sprecyzowania tzw. reguł postawień oferentów oraz sformułowania sposobu składania oświadczeń, że określoną ofertę się przyjmuje, wymaga się sformułowania warunków wykonania przyszłej umowy.

Postąpienia np. jeśli ktoś chce kupić gumę do żucia, ogłasza przetarg i mówi, że postąpienia mogą następować o 5 gr. tzn. że jeżeli mamy cenę od której wychodzimy (np.1,20zł.), a ktoś chce nas konkurencyjnie zbić to on nie może powiedzieć 1,19zł bo minimalne postąpienie wynosi 5 gr. może zaproponować 1,15zł., 1,10zł itd.

Rozróżnia się także przetarg :

• otwarty - ma miejsce wtedy jeżeli oferty o przetargu są podawane do wiadomości wszelkimi dostępnymi środkami przekazu

• zamknięty - jeżeli zaproszenie do składania ofert skierowane jest imiennie do kręgu wybranych adresatów np. o budowę autostrady

• nieograniczony - może do niego przystąpić każda osoba bez potrzeby posiadania określonych kwalifikacji, doświadczeń zawodowych, referencji

• ograniczony - ograniczenie polega na posiadaniu przez składającego ofertę określonych kwalifikacji, doświadczenia albo posiadaniu określonej referencji, które im zostaną wystawione przez tych na rzecz, których kiedyś świadczyli określone usługi. Referencje powinny być tajne.

Należy rozróżnić przetarg prywatny od publicznego. Ten podział zależy od faktu czy ogłoszony przetarg podlega przepisom ustawy z dnia 10.06.1994r. o zamówieniach publicznych i wtedy będzie przetargiem publicznym, czy nie podlega. ale jest to nie tylko jedna jedyna ustawa, która kwalifikuje do stwierdzenia, że mamy do czynienia z przetargiem publicznym. Bowiem przetargiem publicznym będzie każdy przetarg jeżeli podlega on przepisom innych aktów prawnych zaliczanych do prawa publicznego np. ustawa, która mówi o zamówieniach publicznych na potrzeby wojska. Wszystkie, które nie podlegają tym 4 ustawom będą przetargami prywatnymi.

Ustawa o zamówieniach publicznych określa 3 przesłanki, które muszą zaistnieć łącznie ażeby można było mówić, że mamy do czynienia z przetargiem publicznym:

1. przedmiotem przetargu mogą być tylko roboty budowlane, usługi, dostawy,

2. zamówienia dokonuje podmiot zobowiązany do stosowania przepisów tej ustawy np. państwowa jednostka budżetowa, jednostki samorządu terytorialnego,

3. zamówienie musi być finansowane lub współfinansowane ze środków publicznych (30% środków publicznych)

Wadium

Organizowanie przetargu kosztuje, więc do przetargu muszą zgłosić się osoby wiarygodne, najlepiej uwiarygodnia zgłaszających się oferentów ich kondycja finansowa. Wadium spełnia funkcję eliminującą, wysokie wadium eliminuje słabe firmy. Mimo iż wadium jest określone w pieniądzu to nie musi być płacone w pieniądzu, bowiem przyjmuje się iż wadium może być również wierzytelność przelana na organizatora przetargu (art. 509). Wadium służy zabezpieczeniu interesów organizatorów na wypadek szkód, które mógłby ponieść w czasie trwania postępowania przetargowego, bowiem jeżeli przetarg wyłoni ostateczną osobę, z którą umowa ma zostać zawarta, a umowa ta nie zostanie zawarta , wtedy wadium przepada (ale od tego co nie zawarł umowy można również dochodzić odszkodowania. Jeżeli umowa zostanie zawarta to wtedy wadium albo zamienia się w środek zabezpieczający wykonanie umowy , albo jest zaliczane na poczet świadczenia zawartej umowy, albo wadium można zwrócić temu kto je wniósł.

Formy dokonywania czynności prawnej:

1. ad solemnitatem - pod rygorem nieważności dokonanej czynności prawnej

2. ad probationem - dla celów dowodowych

3. ad eventum - forma, która jest potrzebna do wywołania oznaczonych skutków prawnych

1. Przez formę ad solemnitatem rozumie się taką formę szczególną, której nie zachowanie pociąga za sobą nieważność czynności prawnej. Obowiązek zachowania tej formy szczególnej będzie wynikał albo z przepisów ustawy, ale może także płynąć z woli stron. Art. 73 k.c. mówi, że przewidziana w ustawie forma szczególna inna aniżeli forma pisemna zawsze jest obciążona rygorem nieważności czynności prawnej. Forma aktu notarialnego jest to forma pisemna, ale ustawodawca uznał ją za formę szczególną inną od formy pisemnej, ponieważ notariusz jako osoba zaufania publicznego swoim podpisem stwierdza ważność i zgodność z przepisami prawa dokonanej czynności prawnej. Np. art. 155 k.c. mówi, że przeniesienie własności nieruchomości gruntowej może nastąpić w formie akty notarialnego (żeby skutecznie i ważnie przenieść własność nieruchomości musi być potwierdzenie notariusza). Art. 168 k.h. mówi, że zbycie udziału w spółce z o.o. winno nastąpić w formie pisemnej pod rygorem nieważności (musi być w formie pisemnej, aby skutecznie zbyć udziały.

2. ad probationem to taka forma pisemna, której nie zachowanie nie pociąga za sobą nieważności danej czynności prawnej, ale ogranicza tylko możliwość skorzystania z niektórych środków dowodowych. Inaczej: jak dokonam czynności prawnej w formie ustnej ona będzie ważna, tyle tylko że gdyby zaistniał spór co do treści czynności prawnej to nie można się powołać na dowód z przesłuchania stron i świadków. Trzeba mieć tzw. początek dowodu na piśmie, będzie to np. korespondencja miedzy stronami, z której wynika że zamierzały zawrzeć taką umowę. Formę ad probationem stosujemy wtedy gdy ustawodawca zastrzega formę pisemną, ale nic nie wspomina o skutkach. Art. 860 k.c. umowa spółki cywilnej powinna być zawarta w formie pisemnej (może ,ale nie musi). Gdy zawrzemy umowę ustnie to ona będzie ważna. Art. 511 k.c. -przelew wierzytelności powinien być dokonany w formie pisemnej. Art. 75 k.c. mówi, że forma pisemna przewidziana jest dla tych czynności prawnych rozporządzających lub zobowiązujących się do rozporządzenia jeżeli przedmiot wartości przekracza 2000 zł. Forma ad probationem może wynikać z woli stron

3. ad eventum polega na tym, że ustawa uzależnia wywołanie przez czynność prawną niektórych skutków tej czynności od zachowania formy szczególnej. Inaczej: mimo niezachowania formy szczególnej czynność jest ważna, a nie jest ważny tylko jeden z jej elementów np. umową zwykłą pisemną zawarto umowę spółki cywilnej, a jeden że wspólników wnosi nieruchomość (ona wymaga formy szczególnej), więc umowa spółki będzie ważna, ale nie nastąpiło przeniesienie własności nieruchomości na rzecz spółki cywilnej.

Wady oświadczenia woli:

Polski porządek prawny przewiduje 4 wady oświadczenia woli:

1. brak świadomości lub swobody w podjęciu decyzji

2. pozorność

3. błąd

4. groźba

a) i d) polegają na wadliwym funkcjonowaniu woli, b) na niezgodności miedzy aktem woli wewnętrznym a jego przejawem, c) w zależności od okoliczności albo na wadliwym powzięciu woli albo na niezgodności między aktem woli a jego przejawem (pomyłka).

Brak świadomości lub swobody - polega na anormalnym stanie psychicznym, który to stan wyłącza swobodne i świadome powzięcie decyzji i jej wyrażenie na zewnątrz, ta wada powoduje zawsze bezwzględną nieważność dokonanej czynności prawnej. Czym może być ten stan psychiczny wywołany? Tę kwestię ustawodawca pozostawia sądom (choroba psychiczna, narkoza, nie jest przyczyną znalezienie się w trudnej sytuacji finansowej)

Pozorność - oświadczenie woli jest wtedy pozorne jeżeli zostaje złożone drugiej osobie za jej zgodą na pozorność tzn. że albo strony są zgodne co do tego że czynność prawna nie ma wywołać żadnych skutków prawnych, albo ma wywołać, ale inne aniżeli wynikające z treści pozornej czynności. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z pozornością zwykłą -powoduje ona zawsze bezwzględną nieważność czynności prawnej (np. dla picu sprzedaje telewizor sąsiadce, żeby zmylić komornika). W drugim przypadku jest to pozorność kwalifikowana -polega na tym, że tę czynność ukrytą można uratować. Inaczej mówiąc nieważna będzie umowa sprzedaży, ale możemy powiedzieć że to jest umowa darowizny, ale ukryta czynność musi spełniać wszelkie wymogi co do formy i treści jakie k.c. przewiduje dla niej.

Błąd - mylne wyobrażenie osoby składającej oświadczenie woli o rzeczywistym stanie rzeczy jeżeli stało się ono przyczyną sprawczą danego oświadczenia woli, albo mylne wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia. K.c. odróżnia błąd co do treści czynności prawnej od błędu nie dotyczącego treści. Dla prawa znaczenie posiada tylko błąd co do treści, inny będzie prawnie obojętny. Nie każdy błąd co do treści będzie dla prawa ważny, będzie to tylko błąd prawnie doniosły -jest to taki błąd, który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie to by nie złożył danego oświadczenia. Błąd nie powoduje nieważności czynności prawnej, ale uprawnia tego kto założył oświadczenie pod wpływem błędu do uchylenia się od skutków tego oświadczenia.

Groźba -wg k.c. mówimy o niej wtedy, gdy jedna osoba w celu zmuszenia drugiej osoby do złożenia oświadczenia woli o oznaczonej treści zapowiada użycie środków, które spowodują niekorzystne następstwa dla tej osoby i osoby trzeciej (nie osoby bliskiej) na wypadek gdyby nie złożyła oświadczenia o określonej treści. Groźba może przybrać postać przymusu fizycznego lub psychicznego. Groźba może być bezprawna, czyli przesłanka bezprawności groźby zostanie spełniona wtedy, jeżeli zagrożona użyciem środka bezprawnego (np. groźba zabójstwa) lub zapowiada się użycie środka przez prawo dozwolonego ale w celu, w którym nie wolno go użyć.

WYKŁAD 5

Art. 58k.c. -czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy (takie czynności które chcą osiągnąć skutek przez prawo zakazany ale korzystają że środków przez prawo dozwolonych) jest nieważna, ale istnieją od tego wyjątki. Tak samo jest jeżeli czynność prawna jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Nie ma katalogu zasad współżycia społecznego. Jest to kwestia płynna i co jest zasadą lub czy mamy do czynienia z zasadą o tym będzie decydował sąd. On stwierdzi, że istnieje taka i taka zasada, że czynność ją narusza, więc czynność jest nieważna. Ta nieważność może dotyczyć całej czynności prawnej, ale może dotyczyć także jej części. Jeżeli czynność prawna jest tak rozbudowana, że zawiera w sobie różne elementy, a tylko dla niektórych z nich ustawodawca przewidział przepis bezwzględnie obowiązujący, wtedy mamy do czynienia z 3 możliwościami:1 czynność jest ważna w tym zakresie, gdzie przepis na to pozwala, w pozostałym jest nieważna, 2 w miejsce nieważnej można wstawić nową czynność prawną, 3 jeżeli z okoliczności wynika, że bez elementów czynności prawnej objętych nieważnością bezwzględną nie dokonalibyśmy danej czynności to wtedy cała czynność nie będzie ważna. Czynność prawna jest strukturą rozbudowaną, składa się z różnych elementów i nie są one równe sobie gatunkowo. Więc rozbija się czynność prawną na 3 grupy elementów:

• Esencjale negoci - elementy przedmiotowo istotne czyli takie bez których lub w razie braku których czynność prawna do skutku nie dochodzi. Inaczej mówiąc musi być pewna minimalna część elementów czynności prawnej by stwierdzić, że dokonaliśmy danej czynności. O tym, które elementy są przedmiotowo istotne wiemy z przepisów k.c. Esencjale negoci obowiązują tylko dla typowych czynności prawnych, tych które są uregulowane w k.c. Te które nie są uregulowane w k.c. nie mają swoich esencjale negoci. Tam każdy element, który strony ustalą będzie elementem, który strony uważają, że musi być by dokonać danej czynności.

• Naturalia negoci - elementy przedmiotowo nieistotne, których nie objęcie treścią czynności prawnej nie ma wpływu na to czy będzie czy nie. Art. 56 k.c. mówi, że czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, ale też te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycie społecznego i z ustalonych zwyczajów. Znaczy to, że nieraz nie zdajemy sobie cośmy w czynności prawnej zawarli. Np. w umowie sprzedaży są 3 elementy przedmiotowo istotne: strony, przedmiot, cena. Gdy nie określimy miejsca to czynność jest ważna bo k.c. mówi że jeżeli umowa nie określa miejsca wykonania zobowiązania to miejscem wykonania jest dla wierzytelności pieniężnych miejsce zamieszkania lub siedziba wierzyciela. Elementy przedmiotowo nieistotne to te, które ustawodawca pozostawia w rezerwie.

• Akcidentalia negoci - elementy podmiotowo istotne to takie elementy, które dla dojście danej czynności prawnej do skutku i dla realizacji danej czynności nie mają żadnego znaczenia. Są one ważne dla stron dokonujących czynności prawnej np. gdy kupuje samochód to takim elementem będzie jego kolor.

Sankcje z tytułu wadliwie dokonanej czynności prawnej:

• Nieważność względna -może się na nią powołać określony w ustawie krąg osób np. art. 85 mówi, że na błąd mogą się powołać tylko te osoby, które dokonały czynności prawnej pod wpływem błędu. Sąd rozpatruje daną czynność prawną na wniosek, czyli trzeba złożyć wniosek aby sąd rozpoczął pracę. Nawet gdyby sąd stwierdził, że działałem pod wpływem błędu to on nie może za mnie zdecydować i nie może spowodować uchylenia skutków prawnych czynności prawnej zdziałanej pod wpływem błędu, jeżeli ja tego nie chcę. Nieważność względna może być konwalidowana przez ten podmiot, który dokonał czynności prawnej. Można to zrobić albo milcząco albo wyraźnie, gdy np. dokonuje czynności prawnej pod wpływem błędu i wiem o tym, ale mówię wprost-mimo iż byłem w błędzie dokonując czynności, nie zmienię jej (uzdrawiam tę czynność stwierdzając, że wypełnię wszystkie skutki, które z danej czynności płynną), ale można to zrobić milcząco np. przy błędzie mówi się, że w ciągu roku od dnia dokonania czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu .

• Nieważność bezwzględna - najistotniejsza sankcja czynności prawnej, polega na tym, że mimo istnienia wewnętrznych powodów dokonania danej czynności z punktu widzenia prawa ona nie istnieje, więc nie może wywołać zamierzonych skutków prawnych. Charakterystycznymi cechami bezwzględnej nieważności czynności jest to że : może się na nią powołać każda osoba zainteresowana (wg prawa zainteresowany jest nie tylko ten, kto ma w tym jakiś interes prawny, ale który w jakikolwiek sposób może czuć się dotknięty lub związany sytuacją faktyczną, która będzie wywołana przez czynność prawną, która jest bezwzględnie nieważna), nieważność bezwzględna istnieje z mocy ustawy, nie może być w żaden sposób konwalidowana (uzdrowiona). Żeby czynność prawna była ważna trzeba ją uzdrowić od początku, ale zgodnie z bezwzględnie obowiązującymi przepisami.

• Bezskuteczność zawieszona - realizuje się wtedy, gdy dla ważności czynności prawnej potrzebna jest zgoda osoby trzeciej, która nie dokonywała danej czynności, a zgody tej brak. Np. gdy do dokonania czynności prawnej osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych potrzebna jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego.

• Bezskuteczność względna - obejmuje takie czynności, które wywołują skutki prawne tylko i wyłącznie w stosunku do pewnej kategorii podmiotów, natomiast w stosunku do pewnej kategorii podmiotów w ogóle nie są w stanie wywołać żadnego skutku. Jeżeli więc następuje zróżnicowanie podmiotów w stosunku do tej samej czynności to powstaje problem skąd może płynąć względna bezskuteczność. Może płynąć z mocy danego prawa lub z mocy danego orzeczenia sądu (nic innego nie jest w stanie spowodować względnej bezskuteczności). Jeżeli chodzi o względną bezskuteczność wynikają z orzeczenia sądowego to np. art. 527 k.c. -gdyby dłużnik sprzedał przedsiębiorstwo po to by uniknąć odpowiedzialności to wierzyciel może wystąpić do sądu o uznanie bezskuteczności tej umowy sprzedaży, ale jeżeli sąd podzieli jego argumenty i przyzna mu racje to ten wyrok bezskuteczności będzie dotyczył tylko tego wierzyciela, który wniósł pozew. Pozostali wierzyciele nie będą mogli się powoływać na to orzeczenie sądu, dla nich umowa sprzedaży nastąpiła.

Przedstawicielstwo

Polega na tym, że jedna osoba dokonuje w imieniu drugiej osoby czynności prawnej i , o ile czynność ta mieści się w granicach danego umocowania, wywołuje skutki bezpośrednio dla reprezentowanego. To jest tzw. przedstawicielstwo czynne. Przedstawicielstwo bierne - gdzie będę umocowany tylko do odbioru w imieniu tego kogo reprezentuje, oświadczeń woli osób trzecich, wtedy ten kto ma rangę przedstawiciela biernego skutek wywołuje od momentu kiedy odebrał oświadczenie woli, a nie kiedy je przekazał reprezentowanemu, ponieważ przedstawicielstwo to nie posłannictwo.

Polskie ustawodawstwo zna 2 sposoby nabycia umocowania do reprezentacji:

z mocy ustawy i wtedy mówimy o tzw. przedstawicielu ustawowym np. w ustawie o obligacjach jest powiedziane, że bank-reprezentant jest przedstawicielem ustawowym obligatariuszy.

wola stron i wtedy mówimy o tzw. pełnomocnictwie

Przedstawiciel to nie posłaniec i to nie zastępca-pośrednik. Posłańcem jest osoba, która przynosi gotowe oświadczenie woli od jednej osoby. Ona nie składa własnego oświadczenia woli, ona jest rejestratorem. Jeżeli chcemy określić czy ktoś jest przedstawicielem czy pełnomocnikiem staramy się ustalić czy zachodzi formułka- „on mówi że on chce”- wówczas mamy do czynienia z posłannictwem. Przedstawiciel ustawowy natomiast składa zawsze swoje własne oświadczenie woli tyle tylko, że nie czyni tego we własnym imieniu, lecz w cudzym („ja mówię w jego imieniu, że ja chcę”).

Posłańcem może być osoba nie posiadająca zdolności do czynności prawnych. Przedstawiciel ustawowy musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych. Pełnomocnik musi mieć przynajmniej ograniczoną.

Posłaniec nie musi ani znać ani rozumieć oświadczenia woli, które przenosi. Przedstawiciel składa własne oświadczenie .

Jeżeli posługuje się posłańcem i posłaniec zniekształcił moje oświadczenie woli, to mogę powołać się na błąd. Przedstawiciel może powołać się na przesłanki, które zaistnieją po jego stronie, ale mocodawca nie może powołać się na przesłanki, które by były po stronie przedstawiciela, on je wtedy musi przyjąć jako własne.

Zastępca pośredni - (makler, dystrybutor, diler) tym różni się od przedstawiciela, że działa we własnym imieniu, ale na cudzy rachunek. Oznacza to, że w kontaktach z osobami trzecimi występuje on, mocodawca jest ukryty, jest najczęściej nieznany, a więc czynność prawna, którą zastępca pośredni zdziałał wywołuje bezpośrednio skutki dla niego, ale w efekcie na rachunek mocodawcy, ponieważ te prawa i te obowiązki, które go bezpośrednio dotkną zastępca pośredni ma obowiązek przenieść na swojego mocodawcę np. sprzedaż w komisie.

Najczęściej występującym przedstawicielem w obrocie jest pełnomocnik. Pełnomocnictwo w polskim porządku prawnym jest jednostronną czynnością prawną ( to nie jest umowa). Jeżeli ja kogoś mianuje moim pełnomocnikiem to on ma prawo dokonywać czynności w imieniu mocodawcy, musi istnieć między nim a mocodawcą stosunek podstawowy albo wewnętrzny. W naszym porządku prawnym przyjęto, że takim stosunkiem jest zawsze umowa zlecenia. To pełnomocnictwo możemy ustanowić w formie dowolnej (ustnie, pisemnie, nawet przemilczenie wg sądu najwyższego jest ustanowieniem pełnomocnictwa ). Jeżeli pełnomocnik ma dokonać czynności prawnej, która wymaga poręczenia to pełnomocnictwo musi być dokonane w formie pisemnej. Jeżeli wiec ustalamy pełnomocnika by sprzedał nieruchomość, a sprzedaż ma nastąpić w formie aktu notarialnego to i powołanie pełnomocnika winno nastąpić w formie aktu notarialnego, ażeby on skutecznie mógł w imieniu mocodawcy sprzedać daną nieruchomość. Niekiedy ustawodawca ustala tzw. domniemanie pełnomocnictwa i zakresu danego pełnomocnictwa, wtedy jeżeli mamy do czynienia z osobą, która jest czynna w lokalu, który jest przeznaczony do obsługi osób trzecich (klientów), to jeżeli ona dokonuje danej czynności domniemywa się, że ma umocowanie dokonania jej.

Pełnomocnictwo może być samodzielne, ale pełnomocnictwo musi być łączne. Pełnomocnictwo samodzielne polega na tym, że każdy pełnomocnik może samodzielnie dokonywać pewnej czynności prawnej, nie potrzeba współdziałania dwóch i więcej pełnomocników. Jeżeli nic innego nie wynika z czynności prawnej domniemywa się, że każdy może działać samodzielnie. Pełnomocnictwo łączne np. jeżeli kogoś umocuje do dokonania czynności i stwierdzę, że pełnomocnictwo jest skuteczne przy podpisie 3 pełnomocników tzn., że jeżeli podpisze jeden to mnie nie związał jako mocodawcę.

Polski porządek prawny zna 3 rodzaje pełnomocnictwa :

• ogólne - zakres =>możliwość dokonywania czynności w ramach zarządu, czyli takie czynności, które są potrzebne dla zwykłego, ordynarnego funkcjonowania danego mocodawcy. Jeżeli chcemy dokonać czynności ekstraordynaryjnych to musimy mu na to udzielić pełnomocnictw szczegółowych np. pełnomocnik pod tytułem ogólnym nie może zaciągać zobowiązań wekslowych

• rodzajowe

• szczególne

Nie mamy pełnomocnictwa generalnego, które uprawnia do dokonywania jakichkolwiek czynności w imieniu mocodawcy.

K.c. ustanawia 3 rodzaje pełnomocnictwa, ale jeden rodzaj jest zawarty w kodeksie handlowym. Jest to prokura - mogą ją ustanowić spółki prawa handlowego (jawna, komandytowa, z o.o., s.a.), kto nie jest spółką prawa handlowego prokurenta ustanowić nie może (spółka cywilna, osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, przedsiębiorstwo państwowe). Art. 60 k.h. prokurent może prowadzić jakąkolwiek sprawę należącą do jakiegokolwiek przedsiębiorstwa należącego do spółki, w sądzie i poza nim. Jakąkolwiek sprawę, ale za wyjątkiem dwóch. Nie wolno mu zbywać przedsiębiorstwa należącego do spółki i obciążać go prawem użytkowania oraz nie wolno mu zbywać nieruchomości gruntowej należącej do spółki i ustanawiać na niej prawa użytkowania. Te dwie czynności może dokonać gdy spółka handlowa go do tego uprawni i jeżeli to znajdzie wyraz w rejestrze. Bo pełnomocnictwo handlowe jest tym typem pełnomocnictwa, które podlega ujawnieniu w rejestrze handlowym (inne rodzaje nie wymagają tego). Skąd wiemy jaki jest zakres umocowania- pełny czy ograniczony? Wynika to z zapisu w rejestrze. Gdy będzie napisane - prokura A. Witosz - tzn. zakres ograniczony (bez 2 czynności), gdy będzie napisane- prokura A. Witosz bez ograniczeń, bez wyłączeń - tzn. zakres pełny.

Kto prokurentem może być? Stosunek prokury oparty jest zawsze na stosunku zwiększonego zaufania spółki handlowej do prokurenta bo przyjmuje się, że prokurent jest alter ego kupca (drugie ja). Prokurentem może być osoba fizyczna i prawna.

Kto ustanawia prokurenta? Należy odróżnić ustanowienie prokury od udzielenia prokury. Ustanowić prokurę może w spółkach osobowych tylko uchwała wspólników, w spółkach kapitałowych ustanowienie prokury może nastąpić uchwałą zarządu. Udzielić prokury może w spółkach osobowych każdy ze spółki z osobna, a w spółkach kapitałowych każdy z członków zarządu z osobna tyle, że udzielenie prokury musi nastąpić na piśmie (udzielenie prokury ustnie nie jest udzieleniem prokury, ponieważ prokura podlega ujawnieniu w rejestrze, a w postępowaniu rejestrowym obowiązuje bezwzględnie zasada pisemności zgłoszeń). Prokura daje prawo dokonania czynności, ale nakłania prokurenta do obowiązku. Obowiązek powstanie dopiero wtedy gdy między prokurentem a spółką handlową zawiąże się stosunek podstawowy (wewnętrzny). Takim stosunkiem może być umowa o pracę, umowa zlecenia, albo inna umowa nazwana i wtedy w skład obowiązków pracowniczych wchodzi wykonywanie czynności prokurenta.

Kto może prokurenta odwołać? W spółkach osobowych każdy że wspólników z osobna, w spółkach kapitałowych każdy z członków zarządu z osobna bez jakichkolwiek szczególnych przyczyn. Wówczas przestaje on być prokurentem, ale nie przestaje go wiązać stosunek podstawowy czyli umowa o pracę, umowa zlecenie, itd. Ale gdyby odwoływany prokurent przerwał dokonywanie czynności prawnej (musi przerwać) w imieniu spółki i spółka poniosła przez to szkody to w spółkach osobowych pozostali wspólnicy mogą pociągnąć do odpowiedzialności odszkodowawczej tego wspólnika, który zbyt pochopnie odwołał prokurenta ; w spółkach kapitałowych zarząd pozwie tego członka zarządu, który zbyt pochopnie odwołał prokurenta.

W polskim porządku prawnym prokurent nie może powołać subprokurenta, ponieważ gdyby prokurent ustanowił subprokure to musiałby mu dać tyle ile sam posiada (dać mu całość uprawnień). Prokurent może powołać tylko pełnomocników z kodeksu cywilnego.

Polski porządek prawny dopuszcza możliwość ustanowienia pełnomocników procesowych - takich, którzy będą reprezentować i zaciągać zobowiązania, ale też i oświadczać na rachunek, w imieniu mocodawcy. Pełnomocnikiem procesowym może być tylko ta osoba, która spełnia przesłanki wynikające z ustaw szczególnych (ten, który jest wpisany na listę adwokatów albo radców prawnych).

Przedawnienie -część instytucji zwanej dawnością. Dawność to takie instytucje prawa cywilnego, które określają skutki prawne będące następstwem niewykonania określonych uprawnień przez czas, który ustawodawca określa. Do dawności zalicza się zasiedzenie, przemilczenie i przedawnienie. Zasiedzenie polega na tym, że nabywam określone prawa gdy pewna osoba nie wykonuje tych praw przez czas określony w ustawie. Przemilczenie - ktoś nie wykonuje swoich praw przez czas określony w ustawie (brak aktywności że strony uprawnionego powoduje, że traci on swoje prawa). Przedawnienie prowadzi do zgaśnięcia możliwości dochodzenia roszczeń, jeżeli dane roszczenie nie było dochodzone w czasie określonym w ustawie. Każdy stan bezprawności wymaga zalegalizowania jeżeli trwa on zbyt długo, ponieważ inaczej doszłoby do permanentnego stanu bezprawności. Z upływem czasu zawsze powstają większe trudności dowodowe, jeżeli więc wierzyciel nie chce dochodzić swojego prawa od razu to po wielu latach może nie mieć dowodów. Przedawnienie ma przymusić wierzyciela opieszałego, żeby zechciał zrealizować swoje prawa. Nie można przywrócić terminu przedawnienia (przywrócić mogliśmy do 1950r. Gdzie art. 117 mówił, że jeżeli przekroczenie terminu nie jest nadmierne i usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami to sąd może przywrócić termin przedawnienie). Te terminy są przepisami bezwzględnie obowiązującymi tzn. że terminu przedawnienia nie można czynnością prawną ani skrócić ani przedłużyć, bo ustawodawca twierdzi, że należy dać równe szansę podmiotom zróżnicowanym ekonomicznie w zawieraniu umowy. Przedawnieniu podlegają tylko roszczenia majątkowe, nie podlegają mu roszczenia niemajątkowe np. roszczenia wynikające z praw osobistych, z praw rodzinnych, z dóbr osobistych niemajątkowych.

Terminy przedawnienia ustala k.c., ale istnieje zasada w k.c. art. 118 przewiduje 10 letni termin przedawnienia dla wszystkich roszczeń poza roszczeniami o świadczenia okresowe (3 lata) - są to takie, powtarzają się periodycznie i są samoistne w obrocie np. wynagrodzenie. Od kiedy płynie termin? K.c. mówi, że termin liczymy od chwili gdy roszczenie stało się wymagalne. Skąd wiemy od kiedy roszczenie staje się wymagalne? Z treści czynności prawnej albo jeżeli nie ma określonego terminu wymagalności to wtedy świadczenie staje się wymagalne niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela dłużnika do wykonania świadczenia.

Od kiedy liczy się wymagalność? Jeżeli mamy do czynienia z zaniechaniem, czyli nasze świadczenie nie polega na działaniu, ale na powstrzymaniu się od działania. Przy zaniechaniu początek biegu terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia w którym ten przeciwko komu było skierowane dane roszczenie nie zastosował się do jego treści a uprawniony nie reagował.

WYKŁAD 6

Zobowiązanie - stosunek cywilnoprawny na mocy którego wierzyciel może żądać od dłużnika czynienia czegoś lub zaniechania czegoś. Dłużnik ma obowiązek żądanie to spełnić. To uprawnienia wierzyciela to wierzytelność, a zobowiązanie dłużnika to dług. Wierzytelność a roszczenie to nie jest jedno i to samo. Roszczenie jest środkiem służącym zabezpieczeniu wierzytelności (to za pomocą czego ja mogę powodować, żeby dłużnik świadczył to co powinien). Zobowiązanie musi zawsze mieć miejsce pomiędzy ściśle określonymi podmiotami (nie może być tak, że ktoś jest zobowiązany, ale nie wiem kto). Brak sprecyzowania po stronie wierzyciela lub po stronie dłużnika powoduje, że w razie sporu sąd odrzuci dany pozew. Zakres czynności, do których jest zobowiązany dłużnik jest różny. Jeżeli umowa nic innego nie stanowi to treścią obowiązku dłużnika jest to co kodeks cywilny jako obowiązki dłużnicze określa. W stosunku zobowiązaniowym dają się wyróżnić tzw.

• obowiązki główne

• obowiązki przygotowawcze

Obowiązki o charakterze przygotowawczym modą stać się głównymi jeżeli tak będzie wynikało z treści czynności prawnej. Ich niewykonanie lub nienależyte wykonanie spowoduje takie konsekwencje jak niewykonanie obowiązku głównego, który ustawodawca przewidział w kodeksie.

Uprawnienia wierzyciela - wierzyciel może żądać od oznaczonej osoby zachowania się zgodnego z treścią zobowiązania. Jeżeli nic innego nie ustalono w umowie, to treścią zobowiązania będzie to co mówi k.c. Jeżeli dłużnik czegoś nie wykona to wierzyciel może posłużyć się stosownymi roszczeniami, które polegają na możności przymuszenia dłużnika do określonego zachowania się albo do określonego świadczenia. Z jednej wierzytelności może wynikać kilka roszczeń. Zależy to od struktury wierzytelności. Roszczenia mają na celu wyegzekwowanie, żeby to co jest treścią mojej wierzytelności dotarło do mnie w odpowiedni sposób. Uprawnienia wierzyciela, a tym samym roszczenia, które posiada wierzyciel mogą mieć:

• charakter główny - mają na celu zadośćuczynienie temu co z treści zobowiązania wynika

• charakter pomocniczy - takie, które mają na celu albo zabezpieczenia wykonania umowy albo ułatwienia realizacji roszczenia głównego.

Jeżeli zaistnieją określone w k.c. warunki np. niewykonanie świadczenia, zwłoka, to może nastąpić zmiana świadczenia głównego, a tym samym uprawnienia głównego wierzyciela (np. świadczenie zamieni się w odszkodowanie) albo świadczenie główne pozostaje, a dochodzą do niego dodatkowe świadczenia np. roszczenie z tytułu zwłoki. W niektórych sytuacjach k.c. zezwala, żeby można było zaspokoić się u innej osoby, obciążając kosztami zaspokojenia tego dłużnika, który nie wykonał umowy pierwotnej.

Dłużnik odpowiada za zobowiązania całym swoim majątkiem. Odpowiada tym majątkiem jaki ma w chwili kiedy winien był spełnić określone świadczenie lub też kiedy zastępuje świadczenia główne odszkodowawczym, które staje się głównym. Nie ma na dłużnika nałożonego obowiązku, że on musi mieć cały czas jakiś majątek. Na wierzycielu spoczywa obowiązek przedsięwzięcia środków, które maja na celu zabezpieczenia jego interesu. On może uczynić pewne zabezpieczenie na majątku dłużnika na wypadek gdyby nie wykonał świadczenia. Może on zastosować wszystkie środki zabezpieczające dozwolone przez prawo o charakterze osobowym i innym.

Od zasady, że dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem nieraz ustawodawca czyni wyjątki. Ogranicza jego odpowiedzialność albo do przedmiotu, z którego może wierzyciel się zaspokoić albo do sumy, do której może się zaspokoić. Np. art. 526 k.c. -nabywca przedsiębiorstwa odpowiada za jego długi tylko majątkiem tego przedsiębiorstwa.

Stosunek zobowiązaniowy może wynikać z umowy. Od 1990r. Obowiązuje zasada swobody umów tzn. że strony mogą dowolnie wybierać z kim chcą zawrzeć umowę, o jakiej treści. Nie ma już, poza 2 wyjątkami, tzw. umów reglamentowanych. Umowa reglamentowana polegała na tym, że organ administracji państwowej narzuca komuś z kim ma zawrzeć umowę, a nawet jaka ma być jej treść (to nie są umowy masowe)

Typy umów zobowiązaniowych :

1. jednostronnie zobowiązujące - z dwóch stron tylko jedna jest zobowiązana, druga jest tylko uprawniona np. darowizna

2. dwustronnie zobowiązujące - jedna i druga strona zobowiązuje się, po każdej ze stron są zobowiązania i uprawnienia, takich umów jest więcej. Te umowy mogą charakteryzować się również tym, że świadczenie jednej ze stron jest uważane za równowartość świadczenia drugiej strony i wtedy mówimy o tzw. ekwiwalentnych świadczeniach. Przy czym w k.c. obowiązuje zasada subiektywnej ekwiwalentności tzn. strony uznają, że świadczenie jednej jest odpowiednikiem drugiego. Obiektywna ekwiwalentność pojawia się w prawie fiskalnym.

Umowa konsensualna - taka, która jest ważna, skutkuje od momentu jej zawarcia, od momentu złożenia podpisu przez strony, nie wymaga żadnych dodatkowych aktów zachowań.

Umowy realne - wymagają takich aktów np. umowa spedycji, umowa przechowania.

W niektórych umowach treść świadczenia lub rozmiar świadczenia może zależeć od zaistnienia pewnych zdarzeń o charakterze przyszłym a niepewnym. Należy odróżnić zdarzenie o charakterze przyszłym a niepewnym mające charakter obiektywny od zdarzenia przyszłego niepewnego o charakterze subiektywnym. Zdarzenie o charakterze obiektywnym jest to np. w umowie ubezpieczenia (towarzystwo ubezpieczeniowe wypłaci świadczenie po śmierci ubezpieczonego). Zdarzenie o charakterze subiektywnym - np. warunek w umowie (to czy warunek się spełni zależy tylko od tej strony, a nie od jakiegoś zdarzenia obiektywnego).

Patrząc z tego punktu widzenia umowy dzielimy na:

• umowy losowe

• umowy z zastrzeżeniem warunku lub terminu

W prawie cywilnym istnieje umowa przedwstępna - umowa, w której strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości określonej umowy o określonej treści. Jedna ze stron może domagać się od drugiej złożenia osobnego oświadczenia woli, bo przedmiotem świadczenia w umowie przedwstępnej jest złożenia przez drugą stronę stosownego oświadczenia woli. Jeżeli przedmiotem stosownego oświadczenia ma być umowa nazwana to w umowie przedwstępnej winno być już określone esencjale negoci tej umowy definitywnej (umowa nazwana musi mieć elementy przedmiotowo istotne). W umowie przedwstępnej musi być określony czas, w którym to oświadczenie woli powodujące zawarcie umowy definitywnej zostanie złożone. Gdy oświadczenie woli nie zostało złożone wtedy polski porządek prawny przewiduje 2 roszczenia: może żądać wierzyciel umowy przedwstępnej odszkodowania, ale tylko w granicach ujemnego interesu strony, albo w granicach interesu negatywnego. Odszkodowanie w granicach ujemnego interesu stron to takie, które wyrządza taką szkodę, którą poniosłem gdy licząc na zawarcie umowy definitywnej poczyniłem pewne koszty, dokonałem pewnych nakładów, a do zawarcia umowy nie doszło. Mogę żądać tylko tego co wydałem licząc na zawarcie umowy. Wg art. 64 k.c. -prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli zastępuje to oświadczenie.

Na tej samej zasadzie co umowę przedwstępną należy potraktować letter of intent (deklaracja intencji) - jeśli ktoś chce zawrzeć z nami umowę, jeśli spełnię wymagane przez niego warunki, a on mimo wszystko nie zawrze tej umowy ze mną to ja mogę go pozwać do sądu na tych samych zasadach jakby on zawarł że mną umowę przedwstępną, bo z letter of intent wynika, że spełnienie warunków jest przyrzeczeniem zawarcia umowy.

Umowa oświadczenie przez osobę trzecią - normalnie umowa wiąże strony i z umowy nie może wypływać żaden obowiązek co do zasady na osobę trzecią, która nie jest strona tej umowy, ale ja w umowie mogę się zobowiązać, że ktoś inny wykona świadczenie, że dołożę starań, że jak ja nie wykonam to wykona ktoś inny albo że gwarantuje, że jak ja nie wykonam to wykona osoba trzecia.

Umowa oświadczenie na rzecz osoby trzeciej- umowy, które z osoby trzeciej czynią przysporzonego, a więc mimo iż on nie jest stroną umowy to świadczenie ma być dokonane na jego rzecz np. umowa ubezpieczenia (jeśli osoba ubezpieczona w zakładzie pracy umrze to świadczenie otrzyma np. wdowa). W tych umowach na rzecz osoby trzeciej daje się wyróżnić zawsze 2 stosunki zobowiązaniowe:

• stosunek waluty

• stosunek pokrycia

Ten związek między przyjemcą orzeczenia a osobą trzecią nazywamy stosunkiem waluty a podstawą tego stosunku muszą być zawsze stosunki pokrycia.

Klauzule umowne

Umowa może być prymitywna lub rozbudowana. Rozbudowa umowy polega na wrzucaniu w nią różnego rodzaju klauzul. Jeśli nie wrzucimy tych 4 klauzul (kary umowne, odstępstwo, umowne prawo odstąpienia, zadatek) do umowy to one stron nie będą obowiązywać.

Klauzule:

Zadatek - określona suma pieniężna lub określona rzecz ruchoma (nieruchomość nie może być zadatkiem). Ma 3 funkcje (cele): może służyć jako dowód (znak) zawarcia umowy, jako zaliczka na poczet przyszłego świadczenia, które ma wynikać z danej umowy, albo możemy wnieść zadatek jako zabezpieczenia wykonania umowy. Jeśli nie określimy jaką funkcję ma pełnić zadatek to wchodzi w zastosowanie art. 394 k.c. i domniemanie, które ten art. rodzi. Art. ten mówi, że w braku odmiennego postanowienia umownego zadatek ma zawsze charakter zabezpieczający i zastępuje odszkodowanie z tytułu niewykonania umowy przez jedną ze stron. Zadatek powinien być dopasowany do wielkości świadczenia, które z umowy wynika. W razie wykonania umowy zadatek powinien być zwrócony.

Umowne prawo odstąpienia - obowiązuje w prawie zasada, że umowa raz zawarta powinna być przez dotrzymana bez względu na późniejsze zmiany okoliczności. Jeżeli zawieram umowę to powinienem przewidzieć co się stanie, bo umowa dotrzymana być musi. Od tej zasady ustawodawca dopuścił pewien wyjątek, który też ma swą zasadę ( zasada requstitandis) - znaczy to, że jeżeli w czasie późniejszym od zawarcia umowy, a w momencie wykonania umowy zmienią się warunki gospodarcze, ekonomiczne, polityczne, społeczne, itd., które wykonanie umowy spowodowałyby nadmierne trudności to wtedy od umowy można odstąpić. Wtedy gdy zajdą nadzwyczajne okoliczności, których nie mogliśmy przewidzieć i będą kłopoty z wykonaniem świadczenia. Ale ustawodawca zezwala by strony między sobą zawarły umowę, klauzulę, która pozwoli odstąpienie od umowy bez żadnych konsekwencji. Umowne prawo odstąpienia może być w umowie złożone albo na korzyść jednej ze stron albo na korzyść obydwu. Jeśli jest w umowie zapisane, że można odstąpić od umowy to można tego dokonać swoim jednostronnym oświadczeniem woli (nie trzeba zgody drugiej strony). Jeśli odstąpię od umowy to unicestwiam tę umowę (tak jakby ona nigdy nie istniała). To jednostronne oświadczenie woli ma charakter prawa podmiotowego kształtującego, które skutek wywołuje ex tun, nie ex nun. Jeśli jedna strona odstąpiła od umowy, a po jakimś czasie chce do niej wrócić to nie może, bo ona nie istnieje. Należy zawrzeć nową umowę, nawet jeśli będzie o tej samej treści. Jeśli mamy umowne prawo odstąpienia od umowy, ale zarazem świadczymy już coś sobie wzajemnie i ktoś korzysta z umownego prawa odstąpienia to w takim wypadku k.c. mówi, że strony winny zwrócić sobie wszystko to co otrzymały w wykonaniu tej umowy w stanie niezmienionym.

Odstępne - może być wyrażone tylko w pieniądzu (rzecz nie może być przedmiotem odstępnego). Odstępne to pewna modyfikacja umownego prawa odstąpienia, ale odstępne wykona skutek tylko kiedy nastąpiło rzeczywiste zapłacenie odstępnego, czyli równocześnie jak daję pieniądze to odstępuję od umowy. Jeśli nie dam odstępnego to oświadczenie woli o odstąpieniu będzie bezskuteczne.

Kary umowne

Wykonanie zobowiązania

Art. 354 k.c. mówi, że dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie zwyczaje to także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.

Z tego przepisu wynika obowiązek lojalności stron względem siebie. Ten przepis zobowiązuje by każda ze stron miała na uwadze uzasadniony interes drugiej strony danego stosunku i nie wolno jej czynić niczego co mogłoby albo utrudnić albo udaremnić wykonanie świadczenia. Tak ogólny obowiązek doczekał się specyfikacji. Tzw. obowiązek słowa - nakłada na strony stosunku zobowiązaniowego obowiązek powiadomienia drugiej strony o takich okolicznościach, które mogą mieć dla niej znaczenie w związku z wykonywaniem danego stosunku zobowiązaniowego np. jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania to musi powiadomić o tym dłużnika. Ten obowiązek lojalności polega również na tym, że wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego nawet gdyby całość świadczenia była już wymagalna (oczywiście jeśli świadczenie jest podzielne). Jeżeli wierzyciel odmówi popadnie w zwłokę i dłużnik może pociągnąć go do odpowiedzialności.

Gdy wykonanie świadczenia staje się niemożliwe lub stwarza trudne do pokonania przeszkody to dłużnik może zwrócić się do wierzyciela o zmianę treści świadczenia. Gdy wierzyciel wyrazi zgodę to poprzednia umowa gaśnie, a powstaje nowa. Nie można żądać powrotu do pierwszej umowy.

Miejsce spełnienia świadczenia : miejsce, w którym dłużnik powinien wypełnić świadczenie jest miejscem wykonania zobowiązania. Miejsce to możemy określić w umowie, ale jeśli nie określimy w umowie to miejscem tym będzie miejsce wynikające z własności, natury zobowiązania. Jeśli ani umowa ani natura zobowiązania nie wskazują na miejsce wykonania świadczenia wtedy wprowadza się zasadę czy mamy do czynienia z długiem oddawczym czy z długiem odbiorczym.

Długiem oddawczym jest zawsze zobowiązanie pieniężne tzn. że w miejscu zamieszkania wierzyciela dłużnik powinien oddać mu dług. Wykonanie świadczenia pieniężnego to faktyczne otrzymanie tej sumy przez wierzyciela.

Dług odbiorczy - charakter niepieniężny, wierzyciel , o ile umowa nie stanowi inaczej, powinien pójść do siedziby (miejsca zamieszkania) dłużnika, a jeżeli ten dług jest związany z przedsiębiorstwem prowadzonym przez dłużnika to wierzyciel powinien pójść do siedziby przedsiębiorstwa.

Czas spełnienia świadczenia - k.c. mówi, że zależy to od woli stron. Jeżeli nie to czas będzie uwarunkowany naturą zobowiązania. Jeśli nie to ustawodawca mówi, że dłużnik powinien spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu go do świadczenia przez wierzyciela.

Jeżeli określimy w umowie miejsce i czas spełnienia świadczenia to wierzyciel nie ma prawa przyjąć świadczenia jeśli ono jest w innym miejscu lub innym czasie. Nawet gdy czas będzie podany to dłużnik będzie mógł żądać spełnienia świadczenia wcześniej. Na taki przypadki zezwala ustawodawca, ale tylko wtedy gdy ustawodawca wprost mówi, że możemy zmienić np. jeżeli dłużnik popadł w niewypłacalność to wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia natychmiast , choćby jego wierzytelność była wymagalna dopiero za 3 lata. Jeśli zabezpieczenie udzielone przez dłużnika na wykonanie świadczenia zmalało na tyle, że nierealne staje się zabezpieczenie wykonania świadczenia to wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia natychmiast (art. 458). Te terminy mogą być zastrzeżone na korzyść dłużnika, wierzyciela albo na korzyść obydwu stron. Jeśli termin określa przeciąg czasu, w który wierzycielowi nie wolno domagać się od dłużnika wykonania świadczenia, a dłużnik może już świadczyć, to wtedy mówimy, że termin jest zastrzeżony na wyłącznie na korzyść dłużnika np. pożyczka nie oprocentowana. Jeżeli mamy do czynienia z terminem na korzyść wierzyciela to jest to taki termin kiedy dłużnikowi nie wolno świadczyć wcześniej (przed upływem terminu), a wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia przed upływem terminu np. oddanie rzeczy do depozytu.

WYKŁAD 7

Świadczenia wynikające z umów wzajemnych - art. 488 k.c. mówi, że świadczenia wynikające z umów wzajemnych powinny być wykonane jednocześnie. Jeżeli jedna że stron swojego świadczenia nie wykona lub nie wykonuje to druga tez może wstrzymać się z wykonaniem swojego świadczenia. To wstrzymanie się z wykonaniem ma charakter zarzutu odraczającego o charakterze zabezpieczającym. To prawo wstrzymania się ze swoim świadczeniem to nie to samo co prawo zatrzymania, które reguluje k.c.

Prawo zatrzymania polega na uprawnieniu dłużnika do odmówienia wykonania swojego świadczenia dopóki wierzyciel nie zaspokoi roszczenia, które przysługuje dłużnikowi przeciwko wierzycielowi lub tez dopóki on nie zabezpieczy roszczenia dłużnika na wierzycielu. Prawo zatrzymania jest stosowane głównie w 2 przypadkach :

• ma miejsce, gdy zobowiązany do wydania rzeczy cudzej może ją zatrzymać aż do zwrotu lub zabezpieczenia roszczenia na nakłady jakie dłużnik musiał wyłożyć z tytułu bezprawnie wyrządzonej szkody (zatrzymuje czyjąś rzecz, aby wyegzekwować od właściciela tej rzeczy lub skutecznie zabezpieczyć roszczenia, które ja do niego mam)

• w sytuacji gdy chodzi o wierzytelność jeszcze nie płatną, a dłużnikowi ogłoszono upadłość i wierzyciel zatrzymuje rzecz dłużnika.

W prawie handlowym prawo zatrzymania traktowane jest jako prawo rzeczowe ograniczone.

Skutki niewykonania zobowiązania:

Zobowiązanie nie jest wykonane jeżeli dłużnik nie spełnia świadczenia, które zgodnie z treścią danego stosunku zobowiązaniowego powinien był wykonać. Gdy uzyskanie świadczenia okaże się niemożliwe (nawet drogą przymusu) to wtedy roszczenia wierzyciela przemienia się w roszczenie o naprawienia szkody wynikłej z niewykonania przez dłużnika świadczenia (roszczenia odszkodowawcze zastępuje świadczenia, które należy się z treści stosunku). Nie zawsze tak jest. Nieraz roszczenia o naprawienia szkody dołącza do roszczenia o spełnienie świadczenia. Może tak być wtedy, gdy świadczenie dłużnika nastąpiło, lecz jest nienależyte, albo gdy nastąpiło, ale nie w tym terminie (zostało wykonane że zwłoką). Wtedy wierzyciel zachowuje prawo do roszczenia głównego i równocześnie do świadczenia odszkodowawczego (uzupełniającego). Ta odpowiedzialność z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy podlega reżimowi ex contrakto - art. 471 i następne k. c. Podstawą tego związania nie koniecznie musi być umowa, może być również ustawa, art., decyzja administracyjna. Inaczej mówiąc reżim odpowiedzialności ex contrakto wejdzie wtedy jeżeli z sobą połączeni jesteśmy węzłem obligacyjnym, bez względu na to co jest podstawą tego węzła. Odpowiedzialność ex contrakto należy odróżnić od odpowiedzialności ex delicto, czyli z tytułu czynu niedozwolonego. W odpowiedzialności ex delicto nie ma uprzedniego związania dłużnika z wierzycielem , nie musi być żadna umowa. Związanie powstaje dopiero gdy nastąpi pewne zdarzenia, które wywoła szkodę.

Przesłanki, które muszą zajść, aby zaistniała odpowiedzialność ex contraktu wierzyciel musi ponieść szkodę w rozumieniu uszczerbku majątkowego, ale przez szkodę należy rozumieć nie tylko straty rzeczywiste, ale również utracone korzyści (czyli co bym zyskał, zarobił gdyby mi szkody nie wyrządzono)

ta szkoda musi być spowodowana przez niewykonania lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika. Prawidłowe wykonanie zobowiązania tzn. zgodnie z treścią stosunku prawnego - decyduje o tym nie tylko sama treść danej umowy, ale również to co wynika z ustawy, zasad współżycia społecznego, zwyczajów.

Gdy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem a szkodą zaistnieje związek przyczynowy. Musi istnieć związek przyczynowy, ale wg k.c. dłużnik odpowiada wobec wierzyciela za szkodę, która jest normalnym następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

Samo powstanie szkody, będące normalnym następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie zawsze spowoduje odpowiedzialność po stronie dłużnika bowiem wg art. 471 k.c. to niewykonania lub nienależyte wykonanie musi być następstwem okoliczności za które dłużnik odpowiada. W polskim prawie cywilnym można wyszczególnić 5 grup zdarzeń, za które dłużnik odpowiadał będzie :

• będzie odpowiadał za swoje własne działania i zaniechania

• za działania i zaniechania osób, za pomocą których wykonywał dane zobowiązanie oraz osób, którym powierzył wykonanie zobowiązania (art. 474 k.c.).co to znaczy- za pomocą których? Miedzy dłużnikiem a tą osobą, która szkodę wyrządziła musi istnieć stosunek podporządkowania (dyskrecjonalny), tzn. że jest między nimi stosunek nie równorzędności prawnej (np. będzie to pracownik dłużnika). Co to znaczy -którym powierza wykonanie zobowiązania? Osobą trzecią, którą dłużnik się posługuje jest na zasadzie prawnej równorzędności z dłużnikiem.

• dłużnik będzie odpowiadał za działania i zaniechania przedstawiciela ustawowego

• za zdarzenia wykraczające poza zakres 1) - 3) lub których zakres został ustalony węziej, ale stosownie do postanowień ustawy lub czynności prawnej (czyli będzie coś więcej lub węziej ale to musi wynikać tylko z przepisu lub w sposób wyraźny z postanowień umownych)

• zdarzenia wykraczające poza zakres 1) - 3), ale których zakres został ustalony szerzej stosownie do porozumienia stron lub z postanowień ustawy.

Gdzie następuje szersza odpowiedzialność? Np. odpowiedzialność niezależna od winy, odpowiedzialnością szerszą od winy jest odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady fizyczne lub prawne rzeczy. Odpowiedzialnością niezależną od winy jest również odpowiedzialność dotycząca przewozu kolejowego, lotniczego.

Odpowiedzialność będzie kształtowana węziej niż w art. 471 jeśli to będzie wynikać z czynności prawnej np. art. 560 k.c. mówi, że odpowiedzialność z tytułu rękojmi możemy zawęzić lub wyłączyć jeżeli umawiają się podmioty prowadzące działalność handlową (w obrocie powszechnym nie możemy tego zrobić).

Wina w rozumieniu art. 471 i następne k.c. (nie jest to to samo co wina przy odpowiedzialności ex delicto) - wina ma w sobie 2 elementy tzw. element obiektywny i subiektywny. Element obiektywny winy - nazywany jest bezprawnością postępowania dłużnika. Chodzi o niezgodność zachowania dłużnika z treścią łączącego go zobowiązania. Dłużnik wtedy nie wykonuje zobowiązania jeżeli nie zachowuje się tak jak wynika to z prawa podmiotowego wierzyciela. Przy odpowiedzialności ex contrakto dopiero zaistnienie elementu obiektywnego upoważnia nas do dalszego kroku, do możliwości postawienia dłużnikowi zarzutu winy subiektywnej. W subiektywnym elemencie winy badamy wewnętrzną decyzje dłużnika, czyli stan psychiczny dłużnika, który oceniamy jako niewłaściwy. Inaczej mówiąc badamy czy dłużnik podjął decyzje do której był zobowiązany, czy nie i czy jego decyzja jest właściwa. Na określenie elementu subiektywnego prawo cywilne posługuje się terminem umyślności, niedbalstwa rozumianego jako jeden że stopni niezachowania należytej staranności (umyślność, niedbalstwo to stopnie winy).

Umyślność (dolus) - polega zarówno na zamierzonym podjęciu działania sprzecznego z obowiązkiem oraz na powstrzymaniu się od pewnego działania pomimo istnienia obowiązku określonego pozytywnego działania.

Niedbalstwo (kulpa) - nie dołożenie należytej staranności. Uważa się, że nie dołożenie należytej staranności to wystarczające kryterium, które pozwala nam kulpe odróżnić od dolus.

Wzorce, mierniki staranności - przed kodeksem cywilnym rozróżniano 3 mierniki staranności : staranność średnią, podwyższoną i obniżoną. Staranność średnią rozumiano na zasadzie bonus pater familia (dobry ojciec rodziny). Średnia to taka, którą winien dokładać dobry ojciec rodziny. Staranność podwyższona to staranność jakiej winien dokładać prowadząc swoje własne sprawy. Miernikiem obniżającym była staranność, której winienem dołożyć prowadząc cudze sprawy. Tak było i tak będzie od 01.01. Obecnie - art. 355 k.c. mówi o należytej staranności. Tą należytą staranność trzeba odnieść do konkretnego dłużnika, bo dla różnych osób jest ona inna. Nie ma w chwili obecnej jakiegoś obiektywnego miernika. 28 lipca 1990r. Do art. 355 dodano drugi paragraf, gdzie postanowiono, że należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.

Rażące niedbalstwo polega na możliwości postawienia większej gatunkowo niestaranności działania. Niektórzy twierdzą, że jest to już umyślność. Jednak rażące niedbalstwo i umyślność to nie jest to samo, ale prawie to samo.

Czyli jeżeli ustawa nie stanowi inaczej lub jeżeli co innego nie wynika z czynności prawnej to wtedy dłużnik nie poniesie odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jeżeli nie można mu uczynić zarzutu niezachowania należytej staranności. Brak winy nie pozwala pociągnąć do odpowiedzialności danego dłużnika, a brak winy będzie miał miejsce wtedy gdy szkoda powstała na skutek okoliczności postronnych, niezależnych od dłużnika.

Ustawodawca obciąża dłużnika odpowiedzialnością za czyny osób trzecich, którymi posługuje się lub którym powierza wykonanie zobowiązania. Bo nie ma u nas obowiązku osobistego wykonania świadczenia. Dłużnik decyduje czy sam chce wykonać zobowiązanie czy posłużyć się osobą trzecią, wierzyciel na to nie ma wpływu (jeżeli wyraźnie to z umowy nie wynika), więc ryzyko odpowiedzialności ciąży na dłużniku. Dłużnik za zobowiązania osób trzecich odpowiada tak jak za swoje tzn. że wina osób trzecich, którymi wykonuje zobowiązanie lub którym powierza jeżeli będzie taka sama jaką jestem w stanie przypisać dłużnikowi to będzie wina dłużnika.

Jak rozkłada się ciężar dowodu? Jeżeli nastąpi szkoda to kto ma co dowodzić?

Art. 6 k.c. mówi, że ciężar udowodnienia spoczywa na tej osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne (wierzyciel). Co wierzyciel powinien udowodnić - musi udowodnić istnienie szkody i rozmiar szkody; fakt, że szkoda powstała w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika; powinien udowodnić związek przyczynowy. Wierzyciel udowadnia te 3 przesłanki, które rodzą odpowiedzialność, ale nie udowadnia nic więcej. W szczególności nie udowadnia, że szkoda jest wynikiem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność, ponieważ ustawodawca przyjął domniemanie, że jeżeli zaistnieją te 3 przesłanki i wierzyciel je udowodni to winę ponosi dłużnik. Co dłużnik musi udowodnić jeśli chce uwolnić się od odpowiedzialności - musi udowodnić, że szkoda jest wynikiem okoliczności, za które odpowiedzialności nie ponosi. W k.c. znajduje się tylko jedna przesłanka ekskulpująca (uwalniająca) od odpowiedzialności - art. 475 k.c. wymienia sytuacje, gdy świadczenia stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada. Inne wynikają z orzeczeń Sądu Najwyższego.

Zdarzenia najczęściej występujące w praktyce, na które dłużnik się może powołać:

• kazus (przypadek) - jeżeli szkoda nastąpiła na skutek przypadku, zdarzenia postronnego w stosunku do dłużnika

• vis major - siłę wyższą

• działanie osób trzecich, za które dłużnik nie odpowiada

• jeżeli poszkodowany swoim działaniem przyczynił się do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

Umowa rezultatu - kiedy umawiamy się z kimś o dostarczenia określonego dzieła, faktu obiektywnie istniejącego, powtarzalnego i nadającego się do weryfikacji np. utwór muzyczny

Umowa starannego działania - kiedy nie umawiam się o rezultat, ale że dłużnik podejmie takie starania by uzyskać rozstrzygnięcie dal mnie najlepsze np. gdy idziemy do lekarza to zawierzamy umowę o leczenie a nie o wyleczenie.

Obie te umowy dotyczy reżim odpowiedzialności ex contaracto. Przy umowach starannego działania na wierzycielu będzie ciążył obowiązek udowodnienia nienależytej staranności.

WYKŁAD 8

Niemożliwość świadczenia - art. 475 k.c. mówi, że w razie trwałej, całkowitej niemożliwości świadczenia z przyczyn za które dłużnik nie odpowiada, dłużnik staje się zwolniony od zobowiązania. Ale niemożliwość taka musi powstać po powstaniu danego zobowiązania.

Rozróżnia się tzw. niemożliwość przedmiotową i podmiotową. Przy świadczeniach rodzajowych dłużnik staje się wolny dopiero wówczas, gdy zaginie cały rodzaj rzeczy, które on powinien świadczyć. Inaczej mówiąc: nie tylko on, ale i każdy inny dłużnik nie byłby w stanie wykonać danego świadczenia. Wtedy mówimy o niemożliwości przedmiotowej i ta niemożliwość zwalnia nas od odpowiedzialności. W niemożliwości podmiotowej odpowiedzialność będzie możliwa do wyegzekwowania. Nie zwalnia niemożliwość przedmiotowa, która zaistniała przed powstaniem zobowiązania lub w chwili jego powstawania, ponieważ w tej sytuacji dłużnik przyrzeka świadczenia lub przedmiot świadczenia, którego jeszcze nie ma, ale należy domniemywać, że zobowiązuje się go dopiero nabyć. Nie może być powodem zwolnienia się ze świadczenia, powołując się na niemożliwość świadczenia jeżeli wynikła ona z braku posiadania środków pieniężnych potrzebnych do wykonania świadczenia (obojętnie z czego by wynikała tego typu niemożliwość, dłużnik zawsze będzie odpowiadał, ponieważ wg polskiego porządku prawnego dłużnik odpowiada za swoją zdolność płatniczą).

Niemożliwość częściowa świadczenia - mamy z nią do czynienia tylko wtedy jeżeli świadczenie jest podzielne. Jeżeli zachodzi częściowa niemożliwość to dłużnik staje się wolny od części tego świadczenia, od pozostałej części nie będzie zwolniony.

Niemożliwość przemijająca - powoduje tylko odroczenia w czasie. Gdyby jednak świadczenie miało, na skutek tego odroczenia, stanowić dla wierzyciela nieważne świadczenie (gdy straci jakąś doniosłość dla niego) lub tez sprzeciwiało się celowi zobowiązania to w takim przypadku niemożliwość przemijającą należy traktować na równi z niemożliwością trwałą.

W zobowiązaniach wzajemnych strona, której świadczenia stało się niemożliwe i która za to nie ponosi odpowiedzialności staje się wolna od swojego świadczenia, ale z kolei nie rodzi to świadczenia z drugiej strony. Jeżeli dla jednego jest niemożliwe, druga strona nie ma obowiązku świadczyć, a jeżeli coś świadczyła to podlega to zwrotowi w niezmienionym zakresie, chyba, że wynika to z natury używania, posiadania danej rzeczy (art. 495 k.c.).

Zwłoka dłużnika w wykonaniu zobowiązania

Dłużnik dopuszcza się zwłoki jeżeli nie spełnia świadczenia w terminie ustalonym w umowie, ustawi, a w przypadku gdy termin nie jest oznaczony jeżeli nie spełnia swojego świadczenia niezwłocznie po wezwaniu go do tego przez wierzyciela. Opóźnienie świadczenia, które jest następstwem okoliczności za które dłużnik nie odpowiada nie będzie uważane za zwłokę. Warunek powstania zwłoki dłużnika:

musi istnieć skuteczne i wymagalne roszczenie wierzyciela o wykonanie świadczenia. Tak długo jak roszczenie wierzyciela jest obezwładnione odraczającym zarzutem tak długo roszczenie nie jest wymagalne

musi wierzyciel upomnieć dłużnika czyli wezwać go do określonego świadczenia i to upomnienie (monitowanie) jest wymogiem koniecznym zwłoki dłużnika. Nie zawsze to monitowanie musi mieć charakter wyraźny, ponieważ nieraz bywa tak, że ma charakter dorozumiały np. przesłanie rachunku zawiera w sobie również monit lub tez nieraz w czynności prawnej ustawodawca zawiera monit (upomnienie).upomnienie z punktu widzenia prawa jest działaniem prawnym, ale jest to działanie prawne podobne do czynności prawnej, w związku z tym do działań stosujemy wprost wszystkie te przepisy, które dotyczą czynności prawnych.

Opóźnienie musi być następstwem okoliczności, za które on odpowiada i zarazem krąg osób, za których zwłokę on będzie odpowiadał jest taki sam jak krąg osób, za które on odpowiada ex contracto. W jednym tylko przypadku nie będzie mógł dłużnik uniewinnić się i zawsze poniesie odpowiedzialność bez względu na to z jakich przyczyn powstało dane opóźnienie - w razie nie wykonania w terminie zobowiązania pieniężnego (wtedy okoliczności nas nie interesują). Czego w ramach odpowiedzialności z tytułu zwłoki za zobowiązania pieniężne możemy się domagać? Mogą to być odsetki umowne, ale odsetki tylko i wyłącznie wtedy jeżeli zostały one wprost w danej umowie zastrzeżone, jeżeli żeśmy ich nie zastrzegli to można się domagać odsetek ustawowych licząc od dnia wymagalności. A więc rozróżnia się dwa typy odsetek w zależności od tego co jest podstawą ich zaistnienia w ramach odpowiedzialności z tytułu zwłoki. Wierzyciel może również domagać się odpowiedzialności tzw. uzupełniającej, dodatkowej odszkodowawczej, jeżeli na skutek owej zwłoki on poniósł również szkodę. Przy czym doktryna się kłóci jaki ma być zakres tej odpowiedzialności dodatkowej za szkodę. Jedni twierdzą, że mają to być tylko utracone pożytki, ewentualnie koszty upomnienia. Drudzy, że można żądać wszelkiego rodzaju odszkodowania za wszelkiego rodzaju szkodę, która na skutek opóźnienia została wierzycielowi wyrządzona (i oni mają raczej racje).

Kara umowna - to świadczenie, które dłużnik przyrzeka wierzycielowi w razie niewypełnienia lub nienależytego wypełnienia niepieniężnego świadczenia (odsetki umowne są gdy nie wypełniam świadczenia pieniężnego). Kara umowna może być określona tylko w pieniądzu. Czym są z punktu widzenia charakteru prawnego kary umowne? Jest to świadczenie przyrzeczone warunkowo i ubocznie. Warunkowo bowiem nie zawsze one zaistnieją. Zaistnieją gdy świadczenie nie zostanie wypełnione lub zostanie wypełnione w sposób nienależyty. Ubocznie ponieważ ma na celu ustanowienie kary umownej, zabezpieczenie wykonania świadczenia głównego i ułatwienie dochodzenia odszkodowania z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania świadczenia. Istnieje ścisła zależność między zobowiązaniem głównym a zobowiązaniem ubocznym jakim jest kara umowna. Nieważność świadczenia głównego powoduje nieważność świadczenia ubocznego, ale również przeniesienie wierzytelności głównej pociąga za sobą przeniesienie wierzytelności ubocznej (jak przenoszę wierzytelność zabezpieczoną karą umowną to ją przenoszę zawsze razem z nimi, nie mogę wyłączyć kar umownych). Kara umowna ma zastąpić odszkodowanie więc będzie przysługiwać wierzycielowi tylko w tym wypadku kiedy dłużnik będzie odpowiadał za dane świadczenie jeżeli go nie wykonał. Inaczej mówiąc kara umowna wejdzie w zastosowanie jeżeli by dłużnik odpowiadał również za szkodę, gdyby nie odpowiadał za szkodę to nie będzie również odpowiadał z tytułu kar umownych (art. 483 k.c.). art. 353 k.c. - zasada swobody umów - można umówić się o kary umowne, które będą miały charakter gwarancyjny. Inaczej mówiąc dłużnik zobowiązuje się, że bez względu na to co będzie przyczyną niewykonania lub nienależytego wykonania świadczenia (czy okoliczności za które odpowiada czy nie odpowiada) to on zawsze zapłaci. Lecz to nie jest kara umowna wg art. 483 k.c., to jest kara umowna umowna czyli kara umowna, którą my kształtujemy na zasadzie swobody umów.

Jeżeli kara umowna ma na celu wyrównanie szkody wierzyciela to nie ma na celu jego wzbogacenia. W związku z czym jeżeli zachodzi rażąca dysproporcja pomiędzy szkodą a wysokością kary umownej wtedy dłużnik może na drodze sądowej domagać się tzw. miarkowania kar umownych, a więc zmniejszenia kar umownych. Jeżeli od razu ustanowiono w umowie kary umowne wygórowane to mogę przed rozpoczęciem wykonywania danej umowy zwrócić się do sądu i żądać miarkowania kar. Orzecznictwo Sądu Najwyższego dopuściło miarkowanie kar umownych w oparciu o zasady słuszności. Inaczej mówiąc jeżeli ktoś komuś nie wykona w sposób należyty świadczenia i ten od niego będzie żądał kar umownych, a ten co będzie żądał będzie bogaty, a ten, który ma karę zapłacić biedny to sąd mając na uwadze ich wzajemny stosunek majątkowy może miarkować kary umowne.

Te przepisu o miarkowaniu kar umownych maja charakter bezwzględnie obowiązujący tzn. że w umowie stron my nie możemy dokonać zapisu - „wyłącza się między nami miarkowanie kar umownych”, taki zapis będzie nieważny z mocy art. 58 k.c., który mówi, że nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą.

Zwłoka wierzyciela

To opóźnienie w wypełnieniu zobowiązania z powodu braku koniecznego współdziałania że strony wierzyciela. Zwłoka taka wierzyciela możliwa jest tylko w tych przypadkach, w których owo współdziałanie wierzyciela w postaci przyjęcia świadczenia czy w innej czynności jest nieodzownym elementem potrzebnym do tego by dłużnik w sposób należyty wykonał swoje zobowiązanie (tam gdzie to współdziałanie nie będzie konieczne nie możemy mówić o zwłoce wierzyciela). Najczęściej nie możemy mówić o zwłoce wierzyciela w tych sytuacjach gdzie czynność dłużnika czyli świadczenia, które on ma wykonać polega na zaniechaniu czyli na biernym zachowaniu się. Warunkiem zwłoki wierzyciela

jest to by dłużnik mógł i wolno mu było świadczyć. Jeżeli z czynności prawnej nic innego nie wynika to zgodnie z art. 457 k.c. obowiązuje domniemanie, że termin został zastrzeżony na korzyść dłużnika. Więc mogą zaistnieć pewne sytuacje takie, że mimo iż wierzyciel nie spodziewa się, że dłużnik będzie świadczyć, ale skoro termin jest na korzyść dłużnika to on może świadczyć przed terminem wymagalności i tym samym w takiej sytuacji może dojść do zwłoki wierzyciela.

Jest rzeczywiste zaofiarowanie świadczenia że strony dłużnika i musi ono nastąpić w miejscu, w czasie i w sposób jaki wynika z treści danego zobowiązania bowiem jeżeli dłużnik chciałby to w inny sposób dokonać to łamie treść łączącego ich stosunku zobowiązaniowego, w takim razie wierzycielowi wolno świadczenia nie przyjąć i tym samym nie wolno mu zarzucić bycia w zwłoce. To zaofiarowanie polega na tym, że dłużnik że swej strony czyni wszystko by świadczenie doszło do skutku. Także do zupełnego wypełnienia świadczenia konieczne jest już tylko i wyłącznie działanie że strony wierzyciela. Inaczej mówiąc zaofiarowanie jest początkiem wypełnienia świadczenia

Jest by wierzyciel uchylał się od przyjęcia świadczenia albo odmawiał wykonania czynności, której wykonanie jest nieodzowne by zostało spełnione lub tez wprost oznajmia, że świadczenia nie przyjmie.

Zgaśnięcie zobowiązań

Normalną przyczyną zgaśnięcia zobowiązania jest jego wykonanie. Innym naturalnym sposobem jest świadczenie przemienne lub alternatywne w miejsce świadczenia do którego się zobowiązałem. Zgaśnięcie zobowiązania następuje przez rozwiązanie umowy, ale rozwiązanie umowy a unieważnienie umowy to nie to samo. Strony mogą tylko rozwiązać umowę. Oprócz tych trzech istnieją jeszcze inne instytucje regulowane kodeksem cywilnym, które mogą doprowadzić do wygaśnięcia zobowiązania. Jest to:

• złożenie do depozytu sądowego

• potrącenie

• odnowienie

• zwolnienie z długu dłużnika

Złożenie do depozytu sądowego - dłużnik może być zobowiązany lub uprawniony do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego w razie zwłoki wierzyciela. Ale przysługuje to uprawnienie również takiemu dłużnikowi, kiedy bez swej winy on nie wie kto jest jego wierzycielem, nie wie komu ma świadczyć. Także wtedy jest uprawniony do złożenia przedmiotu do depozytu jeśli nie jest znane miejsce zamieszkania wierzyciela albo tez gdy wierzyciel został ograniczony w zdolności do czynności prawnych, a brak jest przedstawiciela ustawowego, który mógłby przyjąć w jego imieniu określone świadczenia lub tez gdy wierzytelność jest sporna, a więc kłócą się między sobą wierzyciela czyja jest ta wierzytelność (art. 467 k.c.). dłużnik może złożyć zawsze przedmiot świadczenia do depozytu jeżeli z przyczyn dotyczących osoby wierzyciela nie może dokonać świadczenia do jego rąk lub osoby uprawnionej do przyjęcia świadczenia. W kodeksie handlowym będą sytuacje kiedy dłużnik będzie zobowiązany do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu.

Sądem właściwym do złożenia depozytu jest sąd miejsca wykonania danego zobowiązania. Jeżeli miejsca tego nie da się określić właściwy będzie sąd miejsca zamieszkania wierzyciela. Ale jeżeli wierzyciel jest nieznany lub nieznane jest miejsca zamieszkania wierzyciela to wtedy będzie to sąd miejsca zamieszkania dłużnika. Jeżeli zobowiązanie jest zabezpieczone wpisem do księgi wieczystej to za względu na poprzednie warunki sądem właściwym będzie zawsze sąd miejsca położenia nieruchomości, na której zostało uczynione zabezpieczenie.

Jakie korzyści daje dłużnikowi złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu?

W razie powództwa że strony wierzyciela o wydanie przedmiotu świadczenia dłużnik może odesłać wierzyciela do depozytu sądowego

Gdy dłużnik złoży przedmiot do depozytu staje się wolny od obowiązku pieczy, nadzoru nad przedmiotem świadczenia, nawet wówczas gdy chodzi o rzeczy oznaczone co do gatunku bowiem rzecz oznaczona co do gatunku złożona do depozytu sądowego przemienia się w rzecz oznaczoną co do tożsamości.

Przy zobowiązaniach wzajemnych nie może strona przeciwna podnieść zarzut niewykonania umowy, czyli strona świadczenia wzajemnego nie może powstrzymać się od swojego świadczenia twierdząc, że dłużnik jej nie świadczył bo dłużnik przez złożenie do depozytu świadczył

na wierzyciela przechodzi obowiązek ryzyka, niebezpieczeństwa przypadkowej utraty lub uszkodzenia przedmiotu złożonego do depozytu

Potrącenie - ma na celu umorzenie wzajemnych wierzytelności przez tzw. zaliczenie (art. 496 k.c.). strony zamiast świadczyć sobie wzajemnie całość świadczenia dokonują ich wzajemnego rozliczenia, zsumowania i przedmiotem obrotu jest tylko nadwyżka między jedną a drugą wierzytelnością. W polskim porządku prawnym potrącenie może nastąpić bądź drogą umowną bądź drogą ustawową. Potrącenie umowne nie jest uzależnione od żadnych szczególnych warunków i można kształtować umowne potrącenie na zasadzie swobody kontraktowania, a więc jak strony zechcą sobie ustalić warunki umownego potrącenia. Treścią takiej umowy jest wzajemne umorzenie wierzytelności, a nie dwa samoistne zwolnienia z długu. Umowne potrącenie jest zawsze umową wzajemną i do potrącenia umownego stosuje się wprost przepisy dotyczące umów wzajemnych. Potrącenie ustawowe następuje na podstawie jednostronnego oświadczenia woli któregokolwiek z wzajemnych dłużników i może być dokonane tylko i wyłącznie wtedy kiedy zachodzą przesłanki określone w art. 496 k.c. i następne. Przy tym potrąceniu zaspokojenie wierzyciela dochodzi do skutku nawet wbrew jego zgodzie (jego zgoda nie jest potrzebna). Potrącenie ustawowe zalicza się do środków przymusowej realizacji roszczenia (tak jak zatrzymanie). Nie mamy do czynienia z automatycznym potrąceniem w k.c., jeżeli zajdą po jednej i po drugiej stronie wzajemne wierzytelności (musi być oświadczenie jednaj że stron). Potrącenie ustawowe jest prawem dłużnika, z którego on korzysta. Jest to prawo podmiotowe kształtujące, więc nie może być ograniczone ani warunkiem ani terminem (przy umownym potrąceniu może, przy ustawowym nie), ani tez nie może być cofnięte bez zgody drugiej strony jeżeli się rozmyśliła. Dopuszczalność potrącenia ustawowego zależy od zajścia pewnych przesłanek

1. muszą istnieć dwie wzajemne wierzytelności

2. musi być tzw. tożsamość osób

3. jednorodzajowość świadczeń przedstawionych do potrącenia obu wierzytelności, najczęściej są to pieniądze, ale jeżeli chodzi o rzeczy zamienne to one muszą być tego samego gatunku, tej samej jakości

4. wymagalność wierzytelności przedstawionej do potrącenia i uprawnienie dłużnika do zaspokojenia wierzytelności strony przeciwnej (dopóki jedna z nich nie jest jeszcze wymagalna potrącenie nie jest możliwe)

5. wierzytelność, którą przeciwstawia się do potrącenia musi być zaskarżalna tzn. , ma prawo ją wierzyciel dochodzić przed sądem, tym samym nie można potrącać wierzytelności naturalnej albo wierzytelności nie nadającej się do dochodzenia sądowego.

W niektórych sytuacjach k.c. zabrania trącania się wierzytelnościami pomimo zaistnienia tych 5 wymogów. Nie mogą ulec potrąceniu

wierzytelności nie ulegające zajęciu, jeżeli nie może moich wierzytelności zająć komornik

• wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania, a więc wierzytelności z tytułu wynagrodzenia, alimentów, renty

• wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych

• gdy zakaz taki wynika z przepisów szczególnych

Odnowienie - art. 506 k.c. mówi, że odnowienie zachodzi wówczas jeżeli dłużnik chce umorzenia zobowiązania. Zobowiązuje się za zgoda wierzyciela świadczyć co innego niż był zobowiązany, albo świadczyć to samo, lecz z innej podstawy prawnej. Nowacjo (odnowienie) jest zawsze w polskim porządku prawnym zawsze umową jest to bowiem umowne umorzenie istniejącego długu przez powołanie do życia, w jego miejsce nowego długu. I odnowienie wymaga, żeby ten stary dług istniał. Gdyby dane zobowiązanie wygasło lub było nieważne to nie może powstać nowe. Ale ta reguła obowiązuje tylko wtedy gdy zobowiązanie powstałe w wyniku nowacji miałoby nieć tez charakter kauzalny, lecz jeżeli nowe zobowiązanie ma charakter abstrakcyjny to wtedy ono będzie wiązać mimo nieważności, zgaśnięcie zobowiązania starego. Jeżeli np. w zamian za zobowiązanie stare, które wygasa ktoś wystawia weksel (weksel jest zobowiązaniem abstrakcyjnym) to wystawienie weksla powoduje, że jest to zobowiązanie ważne mimo iż stare nie istnieje. W zobowiązaniach polegających na nowacji nie może nastąpić zmiana osób, powinno to nastąpić między tymi samymi osobami. Tylko w precyzyjnie określonych sytuacjach nowacja może polegać na zmianie personalnej bowiem nowacja ma doprowadzić do zamiany treści lub świadczenia tego samego, ale na podstawie innej podstawy prawnej. Najistotniejszym wymogiem odnowienia jest wola stron zmierzająca do umorzenia zobowiązania starego. Zamiar ten musi się przejawiać bądź w sposób wyraźny albo jak to określa k.c. musi w sposób niewątpliwy zgoda tak wynikać z okoliczności. Zdaniem Sądu Najwyższego w sposób niewątpliwy wynikać świadczy to o prawdopodobieństwie równym pewności, że taką zgodę strony wyraziły. Ale wg art. 506 k.c. nie wolno domniemywać takiej zgody.

Z chwilą zawarcia umowy nowacyjnej stare zobowiązanie gaśnie, gaśnie razem z prawami akcesoryjnymi, czyli wszelkiego rodzaju prawami ubocznymi zabezpieczającymi dane zobowiązanie. Jeżeli dłużnik nie wykonuje nowacyjnego zobowiązania to nie ma możliwości podnoszenia zarzutu, które było z tytułu starego zobowiązania można podnosić tylko zarzuty istniejące w ramach łączącego strony stosunku zobowiązaniowego.

Zwolnienie z długu - art. 508 k.c. mówi, że zobowiązanie wygasa gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie to przyjmuje. Jest to umowa zawarta między wierzycielem i dłużnikiem, na mocy której wierzyciel zrzeka się, a dłużnik wyraża na to zgodę. Jednostronne zwolnienie z długu nigdy nie wywrze zamierzonego skutku (dług nadal będzie istniał). Zwolnienie z długu to umowa dwustronna. Zgoda dłużnika powinna być wyrażona w sposób wyraźny, ale również przyjmuje się domniemanie, że skoro zwolnienie z długu działa na korzyść dłużnika to również przemilczenie jest zwolnieniem z długu. Nieraz ta zgoda zostanie dłużnikowi narzucona, lecz może to mieć miejsce tylko wtedy gdy przepis szczególny tak stanowi i np. art. 203 kodeksu postępowania cywilnego mówi, że zrzeczenie się roszczenia w procesie połączone z cofnięciem pozwu nie wymaga zgody dłużnika i jest zwolnieniem z długu.

Umowa zwolnienia z długu nie wymaga żadnej formy szczególnej, ale ponieważ jest to czynność prawna i to czynność prawna prawo kształtująca to ona może do swej skuteczności zawierać w sobie określenie warunków i terminu. Ponieważ druga strona o tych warunkach i terminach wie . zwolnienie z długu jest zawsze czynnością prawną rozporządzającą nawet gdy będzie pod warunkiem. Jeśli zwalniam z długu głównego to zwalniam również z wszelkiego rodzaju praw akcesoryjnych, ubocznych, zabezpieczających dany dług np. razem że zwolnieniem z wierzytelności gasną poręka, zastaw, hipoteka.

WYKŁAD 9

Umowa sprzedaży ( art. 535 - 602 k.c.)

Art. 535 k.c. -pojęcie sprzedaży => przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.

Przedmiotem umowy sprzedaży może być:

• rzeczy

• energia

• prawa majątkowe

• rzeczy i prawa należące do osoby trzeciej

• prawa majątkowe zbywalne

Sprzedaż rzeczy spodziewanej - sprzedaż jest zawarta pod warunkiem zawieszającym, że rzecz powstanie, przy czym zapłata będzie dostosowana do ilości czy tez jakości rzeczy.

Sprzedaż nadziei (emptjo spei) - sprzedaż jest bezwarunkowa. Zapłata należy się niezależnie od tego czy rzecz powstanie, jaka będzie jej ilość, jakość. W emptio spei duży wpływ na wykonanie zobowiązania wynikającego z umowy sprzedaży zależy tez od zdarzeń losowych.

Przedmiotem sprzedaży mogą być rzeczy i prawa należące do osoby trzeciej, można sprzedać coś co nie należy do mnie. Wtedy sprzedawca przyjmuje na siebie obowiązek, że w momencie gdy ma nastąpić wydanie przedmiotu sprzedaży ja będę właścicielem tego dobra, ponieważ to zbywca przenosi prawo własności (w momencie kiedy dokonuje wydania rzeczy musi być jej właścicielem). Przedmiot sprzedaży może być oznaczony albo indywidualnie (co do tożsamości), albo rodzajowo. Indywidualnie tzn., że sprzedaje konkretny samochód o danym numerze, kolorze itd. Rodzajowo oznaczony tzn. oznaczamy tylko pewne cechy rodzajowe. W praktyce wytworzyła się także tzw. sprzedaż rzeczy co do gatunku tzn. sprzedaż wg wzoru lub próbki ustalonych w umowie. Istnieją również rzeczy z obrotu wyłączone, a więc takie, które nie mogą być przedmiotem umowy sprzedaży w obrocie cywilnoprawnym - może to wynikać z przepisów prawnych (najczęściej z prawa tzw. publicznego). Może być także ograniczone w obrocie.

Cena przedmiotu sprzedaży - cenę przedmiotu sprzedaży stanowi zawsze suma pieniężna, nie może być co innego bo to wtedy byłaby umowa zamiany. Zgodnie z art. 358 k.c. w stosunkach krajowych cena może być wyrażona tylko w walucie polskiej, chyba że szczególny przepis stanowi inaczej (to sformułowanie nie wyklucza ustalania jakichś przeliczników w walucie obcej, kruszcu). Ustalenie ceny następuje z reguły w umowie stron, lecz wg k.c. dopuszczalna jest także możliwość ustalenia w umowie sprzedaży ceny poprzez określenie, wskazanie tylko podstaw do ustalania tej ceny w przyszłości, a więc wskazanie pewnych mierników, które będą brane pod uwagę gdy przedmiot będzie świadczony i wtedy ustali się cenę.

Cena w umowie ustalona nie musi odpowiadać obiektywnej wartości przedmiotu sprzedaży. U nas mamy do czynienia tylko z tzw. subiektywną ekwiwalentnością, czyli cena może być wyższa lub niższa od wartości przedmiotu sprzedaży, byleby tylko stanowiła w rozumieniu kontrahentów ekwiwalent zbywanej rzeczy lub zbywanego prawa. Nie ma umowy sprzedaży za 0 zł., to jest umowa darowizny. Jakaś cena musi być.

Obecnie rzadko, ale występują tzw. ceny urzędowo regulowane, które mogą przybrać postać albo cen sztywnych albo ceny minimalnej albo maksymalnej.

Umowa sprzedaży jest umową konsensualną tzn., że umowa jest skuteczna i ważna gdy strony złożą dwa zgodne oświadczenia woli (podpiszą umowę). To dotyczy tez umowy odręcznej, w której zobowiązania stron zostają dokonane równocześnie z zawarciem umowy.

Umowa sprzedaży jest zawsze umową odpłatną, wzajemną i wg art. 535 k.c. jest zawsze umową zobowiązującą czyli wymaga ona wykonania, a więc świadczenia każdej że stron (doprowadzenia do tego by przewidziany w niej skutek nastąpił).

Zawieranie umowy sprzedaży - można ją zawrzeć w każdy sposób, który prawo dopuszcza lub który jest dozwolony w związku z czym można zawrzeć umowę sprzedaży tymi 3 sposobami, ale także punktacje, system aukcyjny też wchodzą w rachubę.

Obowiązki stron po stronie sprzedawcy:

1. Obowiązek przeniesienia na kupującego własności rzeczy lub prawa majątkowego. Kiedy to następuje? System niemiecki, w którym występuje wyraźna linia demarkacyjna pomiędzy skutkami zobowiązującymi wynikającymi z umowy sprzedaży i skutkami rozporządzającymi jakie z tej umowy wynikają i w tym systemie sama sprzedaż nie wywołuje skutku rozporządzającego (jeżeli Niemiec napisze w umowie, że sprzedaje to i to, to on się tylko zobowiązał do wykonania czynności rozporządzającej, zobowiązał się że odrębną czynnością prawną przeniesie własność danej rzeczy, musi napisać -sprzedaję rzecz i przenoszę własność rzeczy). Niemcy rozdzielają zobowiązanie od rozporządzenia, dla nich to dwie różne czynności prawne. W systemie francuskim następuje złamanie linii demarkacyjnej między skutkami zobowiązującymi a rozporządzającymi, bowiem umowa sprzedaży wywołuje od razu skutek rozporządzający i wywołuje ten skutek z mocy samego prawa, wbrew woli stron. Jeżeli Francuz napisze, że sprzedaje daną rzecz to on jednocześnie przeniósł własność. Są to tzw. czynności prawne o podwójnym skutku zobowiązująco - rozporządzającym. W prawie polskim k.c. przyjął co do zasady rozwiązanie francuskie, ale z daleko idącymi wyjątkami. Umowa sprzedaży jest umową o podwójnym skutku, ale art. 155 mówi, że umowa sprzedaży zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły. W systemie francuskim strony inaczej postanowić nie mogły, w Polsce można skutek rozporządzający wyłączyć. Można w umowie zapisać - „zobowiązuje się do sprzedaży” - i wtedy by mógł nastąpić skutek rozporządzający trzeba określić - „z rozporządzeniem za 154 lata”. Tę zasadę stosuje się także do przeniesienia praw, bo art. 510 k.c. mówi, że umowa sprzedaży zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej, albo że strony inaczej postanowiły.

2. W odniesieniu do sprzedaży rzeczy obowiązkiem sprzedawcy jest wydać daną rzecz kupującemu. Celem wydania jest zapewnienie kupującemu możności faktycznego korzystania z nabytej rzeczy.

Koszy wydania, koszty odebrania rzeczy - art. 547 k.c. mówi, że koszty wydania, a w szczególności zmierzenia, zważenia, opakowania, koszty przesłania rzeczy obciążają sprzedawcę. Ale ten przepis jest przepisem dyspozytywnym, tzn. że strony mogą mocą swej woli inny zapis uczynić. Tę zasadę wydania rzeczy stosuje się także udostępniania korzystania z praw majątkowych (art. 555 k.c.).

3. na sprzedawcy ciąży obowiązek udzielenia kupującemu niezbędnych wyjaśnień o stosunkach prawnych i faktycznych dotyczących przedmiotu sprzedaży. Art. 546 k.c. mówi, że należy wydać wszelkie dokumenty instrukcje lub wszelkie inne jeszcze dowody, które by pozwalały kupującemu korzystać z danej rzeczy w sposób zgodny z przeznaczeniem (nabywca musi wiedzieć w jakim stanie obejmuje rzecz). Jeżeli sprzedawca nie udzieli wyjaśnień to będzie mógł pociągnięty do odpowiedzialności z tytułu rękojmi lub odszkodowania uzupełniającego.

Tylko te 3 obowiązki sprzedawcy reguluje k.c. co nie znaczy, że innych nie ma. Jeżeli chcemy inne obowiązki nałożyć na sprzedawcę to musimy to uczynić tylko przez zgłoszenie tego w sposób wyraźny do treści umowy. Tych dodatkowych obowiązków nie można domniemywać nawet z praktyki obroty. Jest orzeczenie sądu najwyższego, które mówi, że z okoliczności w dotychczasowych umowach sprzedaży przyjmował na siebie pewne obowiązki nie wynika, że i w następnych umowach te obowiązki tez przyjął na siebie jeśli w treści umowy nie zostały one ujęte.

Obowiązki kupującego -

1. obowiązek zapłaty ceny i naruszenie tego obowiązku musi być traktowane jako niewykonanie lub nienależyte wykonanie świadczenia dłużnika z umowy wzajemnej. W związku z czym rodzi obowiązek odszkodowawczy po stronie kupującego jeśli tej ceny nie zapłaci.

2. Obowiązek odbioru przedmiotu sprzedaży i jego wykonanie polega na objęciu rzeczy we władanie w sposób odpowiadający właściwością przedmiotu umowy i postanowieniom umowy. Dłużnik nie może odebrać przedmiotu jak chce, nie jest tak, że skoro zapłaciłem wszystko mi z tym wolno, po odbiorze tak. W razie uchybienia temu obowiązkowi znajdą wobec kupującego zastosowanie przepisy o zwłoce wierzyciela (kupujący jest wierzycielem, sprzedawca dłużnikiem).

Skutki wydania rzeczy

Na ogół strony same regulują sobie skutki wydania rzeczy. W k.c. są 2 przepisy z tego zakresu, które mają charakter względnie obowiązujący. Dotyczą one kwestii tzw. korzyści i ciężarów oraz dotyczą niebezpieczeństwa przypadkowej utraty rzeczy. Co to są korzyści i ciężary? Wobec osób trzecich decyduje co do przedmiotu sprzedaży tzw. stan uprawnienia chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Stan uprawnienia to stan praw i obowiązków na chwilę wydania (jeżeli np. kupuję lokal, który jest wynajęty komuś to nabywam też prawa do czynszu, ale też nabywam go z obciążeniami). Niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy - dotyczy wyłącznie stosunku wewnętrznego między stronami, w tej kwestii dyspozytywny przepis k. c. Przyjmuje rozwiązanie wg którego do chwili wydania rzeczy ryzyko przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy obciąża sprzedawcę, jeżeli z wydaniem rzeczy związane były także skutki dotyczące przejścia ciężarów i korzyści (jeżeli przed wydaniem rzeczy ktoś ją sprzedawcy ukradnie to kupujący ma prawo żądać odszkodowania). Gdyby jednak strony zastrzegły inną chwilę przejścia korzyści i ciężarów na kupującego, równie i niebezpieczeństwo przypadkowej utraty rzeczy, w razie wątpliwości przechodzi na kupującego z tą chwilą.

Rodzaje umowy sprzedaży:

1. Sprzedaż na raty - jest to sprzedaż połączona z elementem kredytowym, który polega na rozłożeniu w danej umowie sprzedaży zapłaty ceny kupna na raty. Wg przepisów k.c. cechą sprzedaży na raty jest to żeby - była ona dokonana przez zbywcę, który dokonuje sprzedaży w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa, - kupującym może być tylko osoba fizyczna, - przedmiotem sprzedaży na raty może być tylko rzecz ruchoma, - cena musi być określona w ratach, - rzecz musi być wydana kupującemu przed całkowitym zapłaceniem ceny (musi być wydana to nie znaczy, że musi nastąpić przeniesienie własności). Ustawodawca przewidział środki chroniące kupującego w sprzedaży na raty. Wg k.c. przepisu dotyczące odpowiedzialności z tytułu rękojmi zawady rzeczy nie mogą być w takiej umowie ani wyłączone ani ograniczone, chyba że to przewiduje k.c. Umowa wg art. 584 k.c. nie może utrudniać kupującemu wykonywania uprawnień z tytułu rękojmi. Kupujący może zawsze raty płacić przed terminem płatności z jednoczesnym zapewnieniem sobie z tego tytułu stosunkowej ulgi procentowej. Zastrzeżenie natychmiastowej wymagalności nie uiszczonej ceny na wypadek uchybienia terminom rat jest wg k.c. skuteczne tylko jeśli zaistnieją enumeratywne wyliczone, ale w sposób kumulatywny następujące przesłanki. Inaczej mówiąc jeżeli nie płace 3 rat to sprzedawca powie - „jeśli nie płacisz to wszystkie raty do przodu są wymagalne”. Tu ustawodawca mówi tak, ale ma to być uczynione na piśmie przy zawarciu umowy (musimy mieć taką ewentualność uwzględnioną w umowie), zwłoka kupującego ma dotyczyć co najmniej dwóch rat należności, łączna suma rat zaległych ma przewyższać 1/5 umówionej ceny, odstąpienie przez sprzedawcę od umowy dopuszcza się tylko po uprzednim wyznaczeniu mu dodatkowego terminu na spłatę zaległych rat z zagrożeniem odstąpienia. Te 4 przesłanki muszą być obligatoryjne i muszą nastąpić w sposób kumulatywny.

Gdyby w umowie jednak zawarto postanowienia, które będą mniej korzystne dla kupującego to wtedy nie powoduje to nieważności w ogóle danej umowy, ale k.c. mówi, że w miejsce postanowień mniej korzystnych wchodzą te przepisy k.c., o których była mowa.

Przepisy dla ochrony sprzedawcy - k.c. dopuszcza możliwość zastrzeżenia przez sprzedawcę własności rzeczy sprzedanej na raty, aż do całkowitego spłacenia ceny przez kupującego. Dopuszcza się również korzystanie z umownych form zabezpieczenia przez sprzedawcę płatności rat lub zabezpieczenia przyszłych rat na wypadek gdyby te raty stały się wymagalne. Sprzedawca może uczynić wszystkie środki zabezpieczające przez prawo dopuszczone, może żądać umowy poręki za strony osoby trzeciej, wystawienia weksla gwarancyjnego, zastawu na innych rzeczach, ustanowienia hipoteki itd.

To wszystko stosuje się tylko w przypadku gdy kupującym jest osoba fizyczna, a ten prowadzi przedsiębiorstwo zajmujące się tego typu działalnością. Można sprzedać na raty komuś kto prowadzi przedsiębiorstwo, ale wtedy sami regulujemy umowę na raty na zasadzie przez siebie ustalonej treści i wtedy jest to sprzedaż na raty jako umowa nienazwana.

2. Sprzedaż z zastrzeżeniem prawa własności - każda sprzedaż połączona z elementem kredytowym. Jeżeli zapłata albo całości albo części ma nastąpić w przyszłości to można dokonać takiej sprzedaży z zastrzeżeniem, że własność przejdzie na kupującego dopiero po zapłaceniu całej sumy. W ten sposób sprzedawca stara się zapobiec temu by kupujący mógł przed zapłatą swobodnie rozporządzać daną rzeczą, a w szczególności zbyć ją osobie trzeciej. Wg k.c. zastrzeżenie prawa własności przez sprzedawcę do momentu całkowitego uiszczenia ceny traktuje się zawsze jako sprzedaż dokonaną pod warunkiem zawieszającym, lecz ziszczenie się danego warunku, czyli zapłacenie ceny powoduje z mocy samego prawa ex lege przejście własności na kupującego. Zastrzeżenie prawa własności po stronie sprzedawcy musi być zawsze stwierdzone pismem. Zastrzeżenie to powoduje, że sprzedawca jako właściciel rzeczy sprzedanej będzie mógł spowodować wyłączenie tej rzeczy spod egzekucji, gdyby kupujący takiej egzekucji podlegał. Po noweli z 1990r. jest to prawo bezwyjątkowe. Do 1990r. było tak. Że jeśli ktoś nabył rzecz z zastrzeżeniem prawa własności i kupujący zalegał z podatkami to poborca podatkowy mógł zabrać tę rzecz. Od 1990r. również fiskus nie ma prawa zajmowania i egzekwowania rzeczy nie będącej własnością kupującego. Sprzedawca w oparciu o zastrzeżenie prawa własności może tę rzecz odebrać. Jak odbierze tę rzecz może żądać wynagrodzenia za zużycie rzeczy lub uszkodzenie. Przyjmuje się że on rzecz użytkował, a nie miał ją w używaniu. Używanie polega na nieodpłatnym udostępnieniu jednaj osobie przez drugą osobę określonej rzeczy. Użytkowanie oznacza, że jest to za odpłatnością.

3. Sprzedaż na próbę lub z zastrzeżeniem zbadania rzeczy przez kupującego - ta umowa jest umową zawartą pod warunkiem zawieszającym, że kupujący uzna rzecz za dobrą (art. 592 k.c.). Zostaje tu zaakcentowany moment subiektywności oceny kupującego, a i to, że nie jest on związany w zakresie wycofanie się z zawartej umowy. Może wystąpić w każdym czasie, który został określony jako czas próby. Gdyby w umowie terminu próby lub zbadania rzeczy nie ustalono to sprzedawca może wyznaczyć kupującemu odpowiedni termin i gdyby kupujący w wyznaczonym terminie nie złożył stosownego oświadczenia to milczenie kupującego uważa się za zgodę, za stwierdzenie, że przedmiot jest dobry (umowa została sfinalizowana w sposób definitywny). W umowie sprzedaży na próbę ryzyko przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy w okresie przejściowym obciąża sprzedawcę, na czas próby właścicielem rzeczy jest sprzedawca.

4. Sprzedaż z zastrzeżeniem prawa odkupu - zastrzeżenie prawa odkupu wywołuje tan skutek, że w ciągu zastrzeżonego czasu, ale w chwili dowolnej sprzedawca przez oświadczenie woli złożone kupującemu doprowadza do sprzedaży zwrotnej. Zamieszczenie zastrzeżenie prawa odkupu w umowie sprzedaży jest równoznaczne z ofertą że strony kupującego. Zaś oświadczenie o wykonaniu prawa odkupu uważa się jako przyjęcie oferty. Termin, w którym sprzedawca może skorzystać z prawa odkupu to jest czas związania oferenta ofertą. Niektóre z przepisów k.c. w zakresie prawa odkupu mają jednak charakter bezwzględnie obowiązujący. Przepisy bezwzględnie przestrzegane to:

• ustawodawca zakreślił maksymalny 5 letni okres czasu związania zastrzeżeniem prawa odkupu, termin dłuższy ulegnie skróceniu do 5 lat

• z chwilą wykonania prawa odkupu kupujący przenosi własność kupionej rzeczy za zwrotem ceny, kosztów sprzedaży oraz za zwrotem nakładów koniecznych, które zostały na daną rzecz poczynione. Jeżeli nakłady nie były konieczne na daną rzecz to wtedy kupującemu należy się zwrot nakładów niekoniecznych tylko o tyle o ile zwiększają wartość rzeczy i w granicach tego zwiększenia. Lecz gdyby cena, którą ma zapłacić korzystający z prawa odkupu była mniej korzystna dla niego niż ta cena, o której mówimy to wtedy korzystający z prawa odkupu ma prawo żądać obniżenia ceny do poziomu wynikającego z określonych wcześniej zasad. To związanie stron prawem odkupu ma zawsze charakter obligacyjny gdyby więc ten który nabył rzecz mimo istnienia prawa odkupu sprzedał tę rzecz osobie trzeciej albo obciążył tę rzecz prawem na rzecz osoby trzeciej to wg k.c. nabywca jest zobowiązany do przywrócenia stanu poprzedniego tzn. musi nabyć rzecz z powrotem lub musi znieść obciążające rzecz prawo by uprawniony z prawa odkupu mógł wykonać swoje prawa. Jeżeli tego nie uczyni to będzie odpowiedzialny (odpowiedzialność z art. 471 k.c. z tytułu niewykonania umowy). Samo prawo odkupu (nie razem z rzeczą) jest niezbywalne i niepodzielne (art. 595 k.c.) co oznacza, że jeżeli to prawo jest zastrzeżone dla kilku uprawnionych odkup musi być wykonany w całości. Jeżeli niektórzy z uprawnionych nie wykonują tego prawa inni mogą je wykonać w pozostałej części.

5. Sprzedaż z zastrzeżeniem prawa pierwokupu - zastrzeżenie prawa pierwokupu oznacza zastrzeżenie pierwszeństwa kupna oznaczonej rzeczy gdyby strona zobowiązana sprzedała lub zamierza sprzedać tę rzecz osobie trzeciej. Czyli nie przyznaje ono jak przy prawie odkupu stronie uprawnionej prawa do nabycia przedmiotu sprzedaży w dowolnym czasie, ale prawo odkupu dopiero wtedy się realizuje jeżeli strona zobowiązała z prawa pierwokupu. A więc kupujący zamierza tę rzecz sprzedać lub już sprzedał wtedy sprzedawca może korzystać że zwrotnego odkupienia danej rzeczy. Z uwagi na źródło powstania prawo pierwokupu może albo wynikać z ustawy (ustawowe prawo pierwokupu) albo wynikać z czynności prawnej czyli z umowy.

Uregulowania k.c. o charakterze bezwzględnie obowiązującym:

• Jeśli rzecz, której dotyczy prawo pierwokupu byłaby sprzedana osobie trzeciej to będzie to sprzedaż zawsze pod warunkiem zawieszającym

• Wymaga by zobowiązany niezwłocznie zawiadomił osobę uprawnioną czyli sprzedawcę o zawarciu umowy sprzedaży lub o zamiarze zawarcia takiej umowy

• Sprzedawca w terminie wynikającym z umowy, a gdy w umowie nie oznaczono to w terminie 1 miesiąca odnośnie nieruchomości, a 1 tygodnia odnośnie innych rzeczy od zawiadomienia musi wykonać swoje prawo pierwokupu - art. 598 k.c. Wykona prawo pierwokupu jeśli zawrze umowę i zapłaci za daną rzecz. Jeżeliby zobowiązany sprzedał rzecz bezwarunkowo osobie trzeciej to wówczas on będzie ponosił odpowiedzialność za wynikłą szkodę. Orzecznictwo uważa, że należy się odszkodowanie za pełną szkodę, którą uprawniony z prawa pierwokupu poniósł przez to, że nie mógł że swojego prawa skorzystać. Część doktryny uważa jednak, że należy ograniczyć to do tzw. szkody w granicach negatywnego interesu stron.

• Prawo pierwokupu nie jest ograniczone żadnym terminem. Jeżeli mam rzecz i po 154 latach chce ją sprzedać to musze zawiadomić uprawnionego z prawa pierwokupu albo jego spadkobierców. Choć prawo pierwokupu nie jest zbywalne jako samo prawo, ale jeżeli prawo pierwokupu wchodzi w skład prawa, które nabywa inna osoba to ta inna osoba nabywa prawo pierwokupu. Jeżeli spadkodawca umiera i zostawia majątek, a w tym również jest prawo pierwokupu to spadkobierca nabywa prawo pierwokupu do rzeczy obciążonej tymże prawem.

Nic nie stoi na przeszkodzie żebyśmy w umowie zastrzegając prawo pierwokupu umówili się, że ja mogę zbyć prawo pierwokupu na rzecz innej osoby. Tylko tam gdzie ustawa ustanawia prawo pierwokupu na rzecz określonej osoby to ta osoba nie może tego prawa zbyć. Najczęściej bywa tak, że z przepisu ustawy wynika prawo pierwokupu na rzecz Skarbu Państwa. Tam gdzie Skarb Państwa mocą ustawy ma prawo odkupienia to gdy chce sprzedać muszę go powiadomić. Takie prawo pierwokupu nie ma możliwości przeniesienia na rzecz osoby trzeciej.

WYKŁAD 10

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi i gwarancji w umowie sprzedaży

Świadczenie rzeczy, która jest dotknięta wadą w wykonaniu zawartej umowy sprzedaży stanowi naruszenie prawa (interesu kupującego), ale stanowi też pewne podważenie zaufania do partnera. Bowiem zazwyczaj jest tak, że kupujący jak zawiera umowę sprzedaży chce żeby mu dostarczono towar zgodny z przedmiotem umowy albo też przedmiot posiadający ogólnie spotykane wymogi w rzeczach danego rodzaju.

Kupujący z art. 471 k.c. ma prawo do wszczęcia roszczeń odszkodowawczych z tytułu nienależytego wykonania umowy. Ale ta instrukcja z art. 471 nie jest do końca korzystna dla kupującego, nie jest wystarczająca do zabezpieczenia jego interesy. Bo co z tego, że dostane odszkodowanie jak dalej jestem w posiadaniu wadliwego przedmiotu. W związku z tym nie zawsze odpowiedzialność ex kontraktu będzie w tym zakresie wystarczająca. Instytucjami, które dają o wiele większe uprawnienia kupującemu i bardziej zabezpiecza jego interesy są odpowiedzialność z tytułu rękojmi oraz odpowiedzialność z tytułu gwarancji w umowie sprzedaży. Mówiąc o odpowiedzialności z tytułu rękojmi i gwarancji mówimy nie tylko o sprzedaży, ale także o innych umowach (np. o dzieło) gdzie ta odpowiedzialność będzie miała miejsce. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi i gwarancji została znowelizowana 23 sierpnia 1996r.

K.c. rozróżnia wady rzeczy:

• Fizyczne

• Prawne

Wada fizyczna w odpowiedzialności z tytułu rękojmi:

Mówimy o takiej wadzie gdy zaistnieje jedna z trzech przesłanek

1. Jeżeli ta wada zmniejsza wartość rzeczy np. rzecz wytworzono z surowca gorszej jakości niż ten z którego powinna być wytworzona

2. Gdy wada zmniejsza użyteczność rzeczy albo w stosunku do celu w umowie oznaczonego albo wynikającego z okoliczności, w których dokonano umowy sprzedaży albo z celu jaki wynika z przeznaczenia rzeczy

3. Gdy rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewniał kupującego

4. Jeżeli rzecz została wydana w stanie niezupełnym np. samochód bez zapasowego koła. Jeżeli ta rzecz stanowi z wszystkim całość i jako tak funkcjonuje w obrocie bądź zwyczajowo jak się przyjmuje.

Z tych 4 przesłanek bywają takie, które mają charakter obiektywny lub w miarę obiektywny, ale są i takie gdzie zabarwienie subiektywne jest duże. W polskim porządku prawnym wadą fizyczną nie są tzw. braki ilościowe. Inaczej mówiąc gdy ilość rzeczy wydanych kupującemu jest mniejsza od ilości, która miała być wydana. Wówczas mamy do czynienia z typowym nienależytym wykonaniem umowy, w związku z czym braki ilościowe dochodzimy w oparciu o art. 471 i następne k.c.

Wady prawne - wtedy rzecz ma wadę prawną jeżeli nie stanowi własności sprzedawcy, lecz należy do osoby trzeciej (gdy sprzedaję rzecz, która nie należy do mnie). Wówczas umowa jest ważna, skuteczna, ale rzecz jest dotknięta wadą prawną. Z wadą prawną mamy do czynienia wtedy gdy rzecz jest obciążona prawem lub prawami innej osoby np. sprzedaję samochód, który jest obciążony prawem zastawu na rzecz Banku Śląskiego. Po noweli z 1996r. z wadą prawną mamy do czynienia gdy chodzi o sprzedaż praw a prawa te albo właśnie są objęte ograniczeniami lub też w ogóle nie istnieją np. dokonujemy sprzedaży, cesji wierzytelności obciążonej klauzulą, że ta wierzytelność nie może być przedmiotem przelewu, wówczas przelew jest skuteczny, lecz wierzytelność jest dotknięta wadą prawną.

W razie ujawnienia się wady przedmiotu sprzedaży sprzedawca staje się odpowiedzialny za istnienie tych wad wobec kupującego, ale ta odpowiedzialność z tytułu rękojmi jest surowsza niż odpowiedzialność ex contracto.

Na czym polega to obostrzenie?

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi

• jest niezależna od winy sprzedawcy lub osób, które działają na rachunek sprzedawcy. Przy ex contracto on może się uwolnić od odpowiedzialności gdy wykaże, że szkoda powstała na skutek okoliczności za które on nie odpowiada. Przy rękojmi nawet jeśli będzie niewinny to odpowiadał będzie.

• Jest niezależna od wykazania szkody wynikającej że świadczenia rzeczy wadliwej. Przy ex contracto wierzyciel musi udowodnić szkodę, powstanie szkody i wysokość szkody

• Jest niezależna od wiedzy sprzedawcy o istnieniu wad danego przedmiotu sprzedaży

Uwolnienie się od odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest ograniczone praktycznie do jednej sytuacji - gdy kupujący wie o istnieniu wady, a mimo to decyduje się na zakup danej rzeczy. Jeżeli chodzi o rzeczy oznaczone co do tożsamości to decydująca o wiedzy po stronie kupującego jest chwila zawarcia umowy, czyli w chwili zawarcia umowy wie o wadzie wtedy sprzedawca będzie uwolniony od odpowiedzialności. Jeżeli kupuję rzeczy oznaczone co do gatunku to tą chwilą będzie chwila wydania rzeczy, gdyż dopiero z chwilą wydania staje się praktyczne zindywidualizowanie, doprowadzenie stanu oznaczenia co do tożsamości przedmiotu. Kupujący musi o wadzie wiedzieć, w związku z tym nie podlega ocenie czy wiedzieć był powinien np. dlatego, że wada była jawna. Inaczej mówiąc nie spoczywa na mnie żaden obowiązek specjalnego, starannego badania rzeczy czy jest wadliwa czy nie. Czy na kupującym ciąży jakiś obowiązek zbadania rzeczy? K.c. dokonał rozbicia obroty, w zależności czy mamy do czynienia z obrotem powszechnym czy handlowym (kwalifikowanym). Obrót powszechny (konsumpcyjny) polega na zakupie rzeczy dla swojego osobistego użytku, na potrzeby swojego gospodarstwa i osób zamieszkujących dane gospodarstwo. W tym wypadku na kupującym nie spoczywa żaden obowiązek zbadania rzeczy, chyba że zbadanie rzeczy jest w danych stosunkach przyjęte. W obrocie powszechnym na kupującym spoczywa tylko jeden obowiązek - zawiadomienie sprzedawcy o wadach fizycznych w ciągu 1 miesiąca, który będziemy liczyć od chwili gdy przy zachowaniu należytej staranności wadę tę mógł wykryć. Od tej reguły, że w ciągu 1 miesiąca , istnieją pewne wyjątki, mogą one wynikać tylko z rozporządzeń właściwych ministrów i te rozporządzenia muszą być opublikowane w Dzienniku ustaw. Krótsze terminy są możliwe, ale tylko jeżeli są spełnione te 2 warunki formalne i jeżeli to dotyczy wad artykułów żywnościowych (najczęściej termin 48 godzin). Obrót handlowy polega na tym, że po jednej i po drugiej stronie występuje podmiot, który w sposób zawodowy trudni się wykonywaniem określonych czynności, a więc podmiot gospodarczy. W obrocie handlowym utrata uprawnień z tytułu rękojmi następuje jeżeli kupujący nie zbada rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach danego rodzaju oraz jeżeli nie zawiadomił niezwłocznie sprzedawcy o dostrzeżonej wadzie (nie ma terminu wyczekiwania). Jeżeli wada wyszła na jaw dopiero później, jeżeli nie zawiadomił niezwłocznie po wykryciu wady, chodzi o tzw. wady ukryte, których przy dołożeniu należytej staranności nie jesteśmy w stanie wykryć badając daną rzecz, musimy użyć dopiero. W obrocie handlowym nieraz występuje w szeregu przypadków tzw. badanie towarów drogą próbek reprezentatywnych. Przyjmuje się wtedy w umowie, że badanie wydanego towaru nastąpi drogą próbek reprezentatywnych np. co 10 karton.

W odniesieniu do wad fizycznych rzeczy sprzedawca nie odpowiada z tytułu rękojmi za wady, które powstały po przejściu niebezpieczeństwa na kupującego, chyba że tkwiły już poprzednio w rzeczy sprzedanej. Inaczej mówiąc nie mogę żądać odpowiedzialności z tytułu rękojmi w sytuacji kiedy ja niewłaściwie wykorzystuje przedmiot i tym samym powstała pewna wada.

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi jest odpowiedzialnością ex lege, a więc powstaje z mocy prawa. Niezależnie od tego czy my w umowie sprzedaży wpiszemy klauzulę, że sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi czy jej nie wpiszemy to on i tak odpowiadał będzie, ponieważ jest to odpowiedzialność o charakterze bezwzględnie obowiązującym, którą my (po noweli) możemy, ale tylko w sposób wyraźny ograniczyć, wyłączyć i rozszerzyć. Jeżeli chodzi o rozszerzenie to możemy rozszerzyć i w obrocie powszechnym i handlowym. Jeżeli chodzi o ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności to jest to tylko możliwe w obrocie handlowym. W obrocie powszechnym nie jest możliwe ograniczenie i wyłączenie drogą umowy. Jeżeliby takie ograniczenia miały miejsce to mogą one wynikać tylko ze szczególnego przepisu urzędu ustawowego, ponieważ jest to naruszenie uprawnień konsumenckich, a te mogą wynikać tylko z ustawy (na razie nie ma takich przepisów, które by ograniczały lub wyłączały odpowiedzialność z tytułu rękojmi w obrocie powszechnym).

Obowiązuje również zasada, że gdyby nastąpiło ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi, a wadę sprzedawca podstępnie zataił to taka klauzula ograniczająca lub wyłączająca staje się bezskuteczna.

Bywają pewne sytuacje regulowane przepisami szczególnymi gdzie odpowiedzialność z tytułu rękojmi nie znajdzie zastosowania. Te wyjątki to np. art. 879 k.p.c. w przypadku sprzedaży licytacyjnej dokonanej w trybie egzekucji sądowej przepisy o odpowiedzialności z tytułu rękojmi nie obowiązują np. komornik licytuje faceta i m.in. przedmiotem licytacji jest telewizor mający 154 lata i ktoś go kupuje to rękojmia nie obowiązuje. Art. 120 prawa upadłościowego - w postępowaniu upadłościowym rzeczy nabyte a posiadające wady nie korzystają z rękojmi.

Uprawnienia z tytułu rękojmi:

• Można od umowy odstąpić - k.c. uczynił tutaj pewien ogranicznik, a mianowicie w postaci niemożliwości odstąpienia od umowy jeżeli sprzedawca niezwłocznie wymienił rzecz wadliwą na rzecz wolną od wad, albo niezwłocznie wady usunie. Ale ponieważ sprzedawca mógłby tego rodzaju praktykę stosować no stop to ustawodawca uczynił kolejny ogranicznik, a mianowicie, że nie może sprzedający się na to powołać jeżeli rzecz już raz była wymieniana lub naprawiana. Ten ogranicznik po stronie sprzedawcy nie ma zastosowania jeżeli wady były nieistotne. Owo odstąpienie od umowy sprzedaży pociąga za sobą obowiązek zwrotu świadczeń wzajemnych. Odstąpienie winno być stwierdzone pismem.

• Można żądać obniżenia ceny - do 1996r. nawet jak wada była nieistotna to mogliśmy żądać obniżenia ceny do symbolicznej złotówki. Obecnie obniżenie ceny powinno nastąpić w takim stosunku w jakim wartość rzeczy wolnej od wad pozostaje do jej wartości obliczonej z uwzględnieniem istniejących wad. Może nastąpić wątpliwość o ile nastąpiło pogorszenie jakości danej rzeczy, a tym samym o ile należy obniżyć cenę. W sytuacjach spornych sąd powołuje biegłych, którzy określają wzajemny stosunek i o ten stosunek można tylko żądać obniżenia ceny.

• W przypadku rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku można żądać dostarczenia zamiast rzeczy wadliwej rzeczy wolnych od wad w takiej samej ilości oraz naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia, a więc z tytułu zwłoki

• W przypadku sprzedaży rzeczy oznaczonej co do tożsamości, ale w sytuacji gdy sprzedawca jest jednocześnie wytwórcą rzeczy można żądać usunięcia wady, naprawy rzeczy z wyznaczeniem sprzedawcy terminu do usunięcia wad i zagrożenie, że po jego bezskutecznym upływie od umowy odstąpimy. Wymóg zagrożenia odstąpienia od umowy jest przesłanką formalną skorzystania z możliwości odstąpienia. Jeżeli więc tylko wyznaczam termin do naprawy, nie grożę odstąpieniem to nie mogę od umowy odstąpić, co najwyżej mogę pociągnąć do odpowiedzialności za opóźnienie w wykonaniu należytego świadczenia. Po noweli k.c. sprzedawca może odmówić usunięcia wad gdy wymaga to z jego strony nadmiernych kosztów. Co to są nadmierne koszty? Nadmierne koszty tu a nadmierne koszty w umowie o dzieło to nie jest to samo. Nadmierne koszty przy odpowiedzialności z tytułu rękojmi to takie gdy naprawa równa się cenie lub przekracza cenę towaru wolnego od wad.

W przypadku rzeczy oznaczonych co do tożsamości i co do gatunku wymiana towaru na towar wolny od wad pociąga za sobą pewne koszty, więc wg k.c. obowiązek ich pokrycia obciąża sprzedawcę. Do 1996r. koszty dostarczenia rzeczy do naprawy obciążały kupującego.

Jak długo trwa odpowiedzialność z tytułu rękojmi? Wszelkie uprawnienia kupującego z tytułu rękojmi wygasają po upływie 1 roku licząc od dnia kiedy rzecz została wydana kupującemu. Jedynie gdy chodzi o wady budynku sprzedanego to wygasają one po upływie 3 lat od dnia wydania budynku.

Jeżeli rzecz jest wadliwa to nie dość, że mamy uprawnienia z tytułu rękojmi to mogliśmy ponieść jeszcze szkodę. Art. 566 k.c. mówi, że obok roszczeń z tytułu rękojmi przysługują także roszczenia odszkodowawcze, ale tylko gdy kupujący skorzysta albo z uprawnienia do odstąpienia id umowy albo gdy żąda obniżenia ceny. Jeżeli szkoda byłaby następstwem okoliczności za które dłużnik nie odpowiada to normalnie (art. 471 k.c.) dłużnik nie powinien ponosić odpowiedzialności odszkodowawczej, ale art. 566 wprowadza odpowiedzialność odszkodowawczą, tyle że ograniczoną. Czego można żądać od sprzedającego wówczas?

• Można żądać zwrotu kosztów zawarcia umowy, odebrania rzeczy, skorzystanie z osób trzecich

• Zwrotu kosztów przewozu, przechowania i ubezpieczenia rzeczy

• Zwrotu dokonanych nakładów na rzecz, ale tylko w takim zakresie w jakim nie odniósł korzyści z danych nakładów.

Odpowiedzialność z tytułu gwarancji

O niej mówimy wtedy jeżeli kupujący uzyskuje od sprzedawcy lub wytwórcy albo od jednego i drugiego osobne zapewnienie co do jakości sprzedanej rzeczy wtedy mówimy o tzw. gwarancji albo klauzuli gwarancyjnej w umowie sprzedaży. Skoro jest to osobne zapewnienie sprzedawcy to odpowiedzialność gwarancyjna jest zawsze odpowiedzialnością umowną (rękojmia była ex lege). Sprzedawca, wytwórca winien udzielić kupującemu gwarancji na piśmie przy zawarciu umowy. Praktycznie polega to na tym, że albo w treści umowy zawarte są przepisy gwarancyjne albo sprzedawca daje tzw. kartę gwarancyjną do danej umowy na zakupiony przedmiot. Ta odpowiedzialność najczęściej ma zastosowanie gdy chodzi o skomplikowane, złożone urządzenia, maszyny, gdzie kupujący nie jest w stanie nawet przy dołożeniu należytej staranności stwierdzić występowanie wady, lecz wada może wystąpić tylko w sytuacji używania danego przedmiotu.

Po 1996r. gwarant może sam w karcie gwarancyjnej określić za jakie wady on będzie odpowiadał. W związku z czym w chwili obecnej odpowiedzialność gwarancyjna jest wykorzystywana w walce konkurencyjnej z innymi podmiotami. Jeśli klauzula gwarancyjna nie określi zakresu wad to odpowiedzialność gwarancyjna obejmuje takie same wady jakie obejmuje odpowiedzialność z tytułu rękojmi (sprzedawca lub wytwórca może je rozszerzyć, ustawodawca podaje pewne minimum). W odpowiedzialności z tytułu rękojmi to kupujący wybiera roszczenia, z którego chce skorzystać, a w odpowiedzialności z tytułu gwarancji ustawodawca wprowadził przepis bezwzględnie obowiązujący polegający na określeniu kolejności, katalogu roszczeń, z których winien skorzystać. Najpierw musi skorzystać z roszczenia o naprawę rzeczy (usunięcie wady), dopiero gdy to nie jest możliwe lub naprawa nie usunęła danej wady wtedy może żądać zamiany rzeczy wadliwej na rzecz wolną od wad.

Inaczej niż w rękojmi określono terminy. W gwarancji na kupującym nie ciąży żaden obowiązek zawiadomienia o wadzie, w gwarancji istota sprowadza się do tego, że wada ma wystąpić w okresie objętym gwarancją. Czas gwarancji określa umowa, tylko jak umowa nie określa czasu gwarancji to trwa ona 1 rok. Jeżeli nastąpi naprawa danej rzeczy lub wymiana na rzecz wolną od wad to termin gwarancji biegnie od nowa, chyba że w danej rzeczy objętej gwarancją została wymieniona tylko pewna część, która da się ustalić jako pewna część mająca cechy samodzielności, wtedy gwarancja płynie tylko od nowa co do tej wymienionej części. W gwarancji więc może być kilka terminów, które w różnym czasie będą upływać.

Z czego należy najpierw skorzystać z rękojmi czy z gwarancji?

Art. 579 k.c. mówi, że można wykonywać obydwa uprawnienia niezależnie od siebie. Od woli kupującego, co jest dla niego korzystne, zależeć będzie czy on wybierze rękojmie czy gwarancje. Może wybrać rękojmie i gwarancje równocześnie i wtedy które z tych roszczeń okaże się dla niego korzystne lub które szybciej będzie spełnione to wtedy rezygnuje z pozostałego. Bowiem skreślony został przepis art. 582 k.c., który mówił, że jeżeli następuje zbieg odpowiedzialności z tytułu rękojmi i gwarancji to najpierw należy korzystać z rękojmi, a potem z gwarancji czyli gwarancja nie mogła się skończyć wcześniej niż 3 miesiące po upływie okresu rękojmi.

WYKŁAD 11

Wierzytelność - to nie jest to samo co roszczenie, roszczenie jest tylko środkiem za pomocą którego realizujemy określoną wierzytelność czy też uprawnienia zawarte w danej wierzytelności. Z jednej wierzytelności może wynikać wiele roszczeń.

Mówiąc o przelewie wierzytelności mówimy tylko o przelewie elementu wierzycielskiego, nie obracamy długami, nie ma takiej instytucji jak przelew długu. Nie ma cesji stosunku zobowiązaniowego, umowy.

Co może być źródłem stosunku zobowiązaniowego z którego płyną wierzytelności?

Możemy obrócić wierzytelności wynikające z umowy, wynikające z jednostronnych czynności prawnych, możemy zbyć wierzytelności wynikające z bezpodstawnego wzbogacenia, możemy zbyć wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych, z aktów administracyjnych.

Jakie wierzytelności można zbyć?

Można zbyć całe wierzytelności, ale można też zbyć część wierzytelności. Jeżeli zbywam część wierzytelności to ta wierzytelność lub świadczenie mieszczące się w ramach danej wierzytelności powinno być podzielne, tak jak podzielność ujmuje art. 379 k.c. Jeżeli świadczenie nie jest podzielne to i wierzytelność, która zawiera w sobie to świadczenie nie jest podzielna. Można również zbyć kilka wierzytelności.

Jeżeli zbywam wierzytelność to czy ona musi być pewna? Pewna tzn. czy musi być oznaczona. Musi być, ale zdaniem sądu najwyższego nie jest to bezwzględny warunek, ponieważ zbywana wierzytelność może być oznaczalna tzn. że jesteśmy w stanie powiedzieć, że ta wierzytelność z takiej i takiej umowy wynika, ale np., mamy zawartą umowę ramową i w ramach danej umowy mamy zawarte umowy indywidualne, szczegółowe w związku z czym jesteśmy w stanie powiedzieć - zbywam wierzytelność oznaczaną.

Można również zbyć nadzieje wierzytelności. Oznaczalność polega na tym, że istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa, że dana wierzytelność zaistnieje po stronie określonego podmiotu. Cesja nadziei wierzytelności może mieć miejsce jeśli podmiot w przeszłości także miał pewne wierzytelności i istniej duże prawdopodobieństwo, że inne wierzytelności wystąpią w przyszłości.

Można również zbyć wierzytelności przedawnione, a więc takie, które prawo nie pozwala już dochodzić, ponieważ upłynął okres przedawnienia. Art. 509 k.c. regulujący problem cesji wierzytelności został tak szeroko uformowany. Nie będzie już możliwe zbycie wierzytelności przedawnionej przy kwalifikowanych formach obrotu wierzytelnościami. Tam wierzytelność będzie musiała być wymagalna lub tak której termin wymagalności będzie oznaczalny.

Cesja wierzytelności z zobowiązań trwałych i z umów wzajemnych. Gdy zbywamy wierzytelność z umów wzajemnych to zbywamy tylko wierzytelność, nie zbywamy długu, w umowach wzajemnych po jednaj i drugiej stronie jest dług i wierzytelność, ale ja zbywam tylko wierzytelność, a dług zostaje. Przy zbyciu wierzytelności z umowy wzajemnej umowa dwustronna zmienia się zawsze w umowę wielostronną (dwu, cztero, pięciostronną itd.) w zależności od tego na ile podmiotów, stron ceduje dane wierzytelności. Strona, która pozbyła się wierzytelności dalej jest stroną umowy, po zbyciu wierzytelności pozostaje jako dłużnik.

Cesja wierzytelności z zobowiązań trwałych. Można zbyć wierzytelność z zobowiązań trwałych jeżeli ta wierzytelność ma charakter jednorazowy, ratalny. Inaczej mówiąc - ponieważ dana wierzytelność ma jednorazowy charakter i ma jakąś własną wartość w obrocie (własny niezależny byt) to taką wierzytelność w świadczeniu trwałym ja mogę zbyć. Przedmiotem zbycia w zobowiązaniach trwałych mogą być wierzytelności o charakterze okresowym, a więc takie, które są co pewien czas świadczone. Prawo nadaje im walor samodzielnego przedmiotu obrotu np. wynagrodzenie za pracę. Lecz świadczenia zobowiązania o charakterze trwałym nie mogę zbyć wierzytelności polegającej na świadczeniu ciągłym. Jeżeli wierzytelność wyraża się w świadczeniu ciągłym to ona musi pozostać przy dotychczasowym wierzycielu. Gdybyśmy chcieli zbyć wierzytelność, która ma charakter świadczenia ciągłego to musimy dokonać ....... podmiotowej. Inaczej mówiąc muszę zbyć wierzytelność razem z długiem, zmieni się wówczas osoba wierzyciela i dłużnika w danym zobowiązaniu.

Art. 509 k.c. Cesja wierzytelności pociąga za sobą także cesję praw związanych z daną wierzytelnością. Jakie rozróżniamy prawa, które mogą być związane z daną wierzytelnością? Są to prawa akcesoryjne i mogą one mieć charakter funkcjonalny oraz samodzielny w obrocie. Prawa akcesoryjne o charakterze funkcjonalnym ściśle związane tylko z daną wierzytelnością, ustanowione ze względu na funkcje, którą one mogą względem tej wierzytelności pełnić. Jest to np. zastaw, hipoteka, poręczenie, a więc jest to prawo akcesoryjne zabezpieczające daną wierzytelność, ale takie, które bez danej wierzytelności istnieć nie może. W związku z czym jeżeli zbywam wierzytelność to zbywam ją zawsze z prawami akcesoryjnymi funkcjonalnymi. Zbywam wierzytelność zawsze z hipoteką, która ją zabezpiecza, z zastawem.

Prawa akcesoryjne związane z wierzytelnością, ale mające walor samodzielnego przedmiotu obrotu. Są to odsetki, kary umowne, wszelkiego rodzaju roszczenia odszkodowawcze związane z daną wierzytelnością. Jeżeli zbywam wierzytelność i nic innego nie mówię to zbywam ją nie tylko z prawami funkcjonalnymi, ale z wszystkimi innymi prawami związanymi. Ale drogą czynności prawnej możemy wyłączyć albo zbywanie wszystkich praw akcesoryjnych albo tylko niektórych. Można zbyć, przelać na kogoś wierzytelność co do kapitału bez odsetek, bez kar umownych itd. Albo można przelać na kogoś tylko odsetki, a kapitał pozostawić sobie. Tylko wola stron będzie decydować co jest przedmiotem cesji.

Czy obracając wierzytelnościami możemy również zbyć prawa podmiotowe kształtujące?

Prawem podmiotowym kształtującym jest umowne prawo odstąpienia. Nie można przelać na kogoś umownego prawa odstąpienia. Prawa podmiotowe kształtujące zawsze musza być przelewane z przelaną wierzytelnością. Jeżeli na kogoś przelewam wierzytelność wynikającą z takiej umowy to przelewam również umowne prawo odstąpienia.

Mimo iż w polskim kodeksie cywilnym obowiązuje zasada zbywalności wierzytelności (każdą wierzytelność można zbyć) to istnieją od tej zasady wyjątki. Bowiem zgodnie z art. 509 k.c. przedmiotem rozporządzenia może być każda wierzytelność, chyba że sprzeciwiałoby się to:

1. ustawie - ustawa może działać w dwojaki sposób, bowiem mamy przepisy, które w sposób bezwzględny wyłączają zbycie wierzytelności, ale są również przepisy, które co do zasady zakazują zbywania wierzytelności, ale gdy zaistnieją przesłanki, które dany przepis określa to wtedy jest możliwe zbycie wierzytelności. Inaczej mówiąc są zakazy bezwzględne i względne zbywania danej wierzytelności np. prawo pierwokupu jest niezbywalne.

• Art. 863 k.c. wierzytelność jeżeli jest wkładem do spółki cywilnej nie może być przedmiotem zbycia, ponieważ jeżeli wnoszę wierzytelność do spółki to staje się ona wyłącznym właścicielem tej wierzytelności, a poza tym pozostali wspólnicy stają się współwłaścicielami. Dopiero jak umowa spółki ulega rozwiązaniu własność łączna zmienia się w ułamkową i wtedy można wierzytelność zbyć. Art. 109 k.h. wierzytelność jako wkład do spółki jawnej - również nie można zbyć tej wierzytelności, bo stała się ona współwłasnością łączną. Ustawowo wyłączony jest zakaz zbywania wierzytelności wynikającej z wynagrodzeń, ponieważ wynagrodzenie ma służyć zapewnieniu środków utrzymania danej osoby. Lecz od 2 lat sąd najwyższy dopuszcza zbycie takiej wierzytelności jeżeli jest ona wymagalna, ale w tym sensie, że była wymagalna kiedyś. Inaczej mówiąc np. jeżeli zakład pracy nie wypłacił mi trzy miesięcznej pensji, roszczenie mam, jeżeli więc przeżyłem tzn., że to wynagrodzenie nie było mi potrzebne jako środek do życia wtedy mogę tą wierzytelność zbyć. Nie można zbyć wierzytelności, która przyjmuje postać wkładu na lokatorskie prawo mieszkaniowe, ponieważ nie jest zbywalne samo prawo lokatorskie, więc nie można zbyć wierzytelności z tytułu tego prawa. Dopiero gdy ustanie lokatorskie prawo można zbyć wierzytelność w postaci wkładu, który wniosłem do danej spółdzielni mieszkaniowej.

• wyłączenia ustawowe, które mają charakter względny czyli wtedy gdy zaistnieją przesłanki to można zbyć wierzytelność. Są to wierzytelności odszkodowawcze ex delicto regulowane art. 444-448 k.c. lecz ustawodawca mówi, że taka wierzytelność może być zbywana jeśli zajdą łącznie dwie z trzech przesłanek: jeśli roszczenie odszkodowawcze ex delicto jest wymagalne, jeśli zostało uznane na piśmie, albo jeśli zostało orzeczone prawomocnym orzeczeniem sądu

2. zastrzeżeniu umownemu - gdy wkładamy do umowy klauzulę, która zakazuje wierzycielowi zbywać wierzytelność. W prawie jest to tzw. klauzula paktum de non cedento (umowa o niecedowaniu), lecz klauzula ta jest klauzulą umowną tzn., że jeżeli my ją do umowy wkładamy to na nią musi zgodzić się druga strona, czyli proponuje ją dłużnik, on jest zainteresowany tym, żeby to co ma świadczyć na rzecz swojego wierzyciela nie musiał świadczyć osobie trzeciej. Wierzyciel musi się na nią zgodzić. Inaczej mówiąc klauzuli paktum de non cedento nie można ustanowić jednostronną czynnością prawną. Kiedy musimy taką klauzulę do umowy włożyć? Możemy to zrobić od razu przy zawieraniu umowy, ale możemy po pewnym czasie, dopiero na skutek zmiany umowy (zmienić umowę czyli udzielić aneks, poprzez dodanie punktu wprowadza się tę klauzulę). Po pewnym czasie możemy tą klauzulę usunąć z umowy, ale to musi być aneksem. Klauzula paktu de non cedento może wyłączyć zbycie wierzytelności, lecz art. 57 k.c. twierdzi, że nie można przez czynność prawną wyłączyć lub ograniczyć uprawnienia do przeniesienia prawa, jeżeli prawo to wg ustawy jest zbywalne. Czy klauzula o zastrzeżeniu umownym z art. 509 k.c. nie narusza art. 57 k.c.? Przyjęto, że art. 509 jest lex specjalis w stosunku do art. 57. Przepis szczególny uchyla przepis ogólniejszy. Tym samym dopuszczono bez jakichkolwiek wyjątków możliwość umownego zastrzeżenia wyłączenia przelewu wierzytelności na rzecz cesjonariusza.

3. właściwości zobowiązania - wtedy gdy możemy stwierdzić, że po to zaciągnęliśmy dane zobowiązanie, żeby dłużnikiem i wierzycielem były tylko te podmioty. Jeżeli mają one charakter osobisty, a przepis prawa nie zabrania np. prawo do renty cywilnoprawnej. Taką rentę nie możemy zbyć że względu na właściwość stosunku zobowiązaniowego. Inaczej mówiąc po to ja na rzecz kogoś ustanawiam rentę cywilnoprawną, bo lubię tego faceta, a nie kogoś innego. To będzie również tak wierzytelność, której spełnienie wiąże się ściśle z cechami osoby będącej wierzycielem. Przyjmuje się, że właściwość zobowiązania wchodzi w rachubę również wtedy gdy chodzi o wierzytelności z umowy przedwstępnej.

K.c. ustanowił 3 przesłanki, które jeżeli zajdą to wierzytelność nie będzie można przelać.

W jakiej formie zastrzegamy sobie klauzulę paktum de non cedento? Obowiązuje w tym zakresie pełna swoboda. Możemy tę klauzulę ustanowić również ustanie. Przy tego typu sformułowaniach powstaje niebezpieczeństwo dla cesjonariusza, który nie będzie wiedział czy jest klauzula czy jej nie ma, czy przypadkiem nie nabędzie wierzytelności, która nie może być przedmiotem zbycia. W związku z tym art. 514 k.c. mówi, że jeżeli sama wierzytelność jest stwierdzona pismem to również i przelew wierzytelności powinien być stwierdzony pismem. Inaczej mówiąc jeżeli dokonuje cesji wierzytelności, która wynika z umowy sporządzonej na piśmie i cesjonariusz nabywając tę wierzytelność zajrzy do umowy, a tam nie będzie stwierdzenia, że wyłącza się przelew wierzytelności to on jest w dobrej wierze, że taka klauzula nie została ustanowiona.

Czy klauzula paktu de non cedento zezwala tylko by wyłączyć zbywanie wierzytelności czy można wprowadzić tylko pewne ograniczenia w zbywaniu? Orzecznictwo 1968r. przyjęło zasadę, że należy ten przepis interpretować wychodząc z założenia, że jeżeli wolno coś więcej to tym bardziej wolno coś mniej. Jeżeli wolno wyłączyć zbywanie wierzytelności to tym bardziej wolno ograniczyć zbywanie. Jakie ograniczenia wprowadzimy to już jest kwestia swobodna. W obrocie handlowym tych ograniczeń jest bez liku, są one bardzo często stosowane. Rzadko zdarza się czysta klauzula paktu de non cedento.

Jaki jest skutek wejścia w umowę klauzuli paktu de non cedento? Swoim oświadczeniem woli wywołujemy skutek taki jak ustawodawca. To umowne ograniczenie lub wyłączenie ma skutek między stronami danej czynności, ale też między nimi a każdym innym, który może być potencjalnym nabywcą wierzytelności. Skutek jest identyczny tak jakby ustawodawca zakazał zbywania wierzytelności. Ale są pewne różnice :

• skoro jest to klauzula umowna to ona może być zniweczona, wyrzucona, natomiast ustawowego wyłączenia nie możemy zrobić to może zrobić tylko ustawodawca

• ważność tego umownego zastrzeżenia musi być oceniana nie tylko z punktu widzenia zgodności z ustawą, ale także z zasadami współżycia społecznego (art. 58 k.c.).

Jeśli wierzyciel zbywa wierzytelność cesjonariuszowi to czy on za coś odpowiada?

Czy może zbyć wierzytelność, o której wie, że nigdy nie będzie zaspokojona?

Charakter prawny umowy powodującej cesje wierzytelności - umowa cesji wierzytelności może być dwojakiego rodzaju. Art. 510 k.c. mówi, że umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności, przenosi wierzytelność na nabywcę. Tzn. umowa przelewu wierzytelności tak jak umowa sprzedaży z art. 535 k.c. jest umową o podwójnym skutku (jeżeli się zobowiązuje to jednocześnie przenoszę już daną wierzytelność), chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo strony inaczej postanowiły. Tak samo jak przy umowie sprzedaży mogą się tylko zobowiązać wyłączając skutek rozporządzający, ale jeżeli skutek rozporządzający chce wyłączyć to trzeba to wyraźnie wpisać w treść umowy przelewu. Ale ponieważ cesja wierzytelności może swoje źródło mieć nie tylko w umowie, ale także wymieniliśmy inne tytuły prawne to powstaje problem czy tam też powoduje podwójny skutek? Art. 510 & 2 k.c. mówi, że jeżeli przelew wierzytelności wynika z innego zdarzenia, w szczególności z zapisu i bezpodstawnego wzbogacenia się to przelew wierzytelności ma tylko skutek rozporządzający. Jeśli chcemy przelać wierzytelność wynikającą z zapisu lub bezpodstawnego wzbogacenia to musimy zawrzeć odrębną umowę przelewu tylko i wyłącznie ze skutkiem rozporządzającym.

Umowa przelewu wierzytelności jest zawsze umową kauzalną. Mogę przelać na kogoś wierzytelność, bo chce mu coś podarować. Może być także kauza zabezpieczająca, przelewam wierzytelność aby zabezpieczyć coś innego np. przelew na zabezpieczenie udzielenia przez bank kredytu. Może być kauza soldendi - po to przelewam wierzytelność, bo chce się uwolnić z wcześniejszego zobowiązania, które zaciągnąłem względem danego cesjonariusza. Wszystkie 4 kauzy będą kauzami, które muszą zaistnieć, aby można było mówić o ważności przelewu. Brak kauzy lub wadliwość kauzy powoduje nieważność czynności prawnej. Ta kauza przy umowie przelewu musi być tak materialna jak i formalna tzn., że musimy na daną kauzę powołać się w treści umowy. Jeżeli się na nią nie powołamy to nie dokonamy danego przelewu. Jeżeli przelewa się wierzytelność to trzeba napisać z jakich umów lub wskazać z czego te wierzytelności będą miały wynikać.

Skutki przelewu na linii cedent - cesjonariusz.

Jeżeli cedujemy wierzytelność, która jest wynikiem umowy sprzedaży to musimy zastosować art. 546 k.c. w związku z art. 555 k.c. - na cedencie (zbywcy) wierzytelności będzie spoczywał obowiązek dostarczenia cesjonariuszowi wszelkiego rodzaju dokumentów, wyjaśnień dotyczących sytuacji faktycznej i prawnej przelewanej wierzytelności. On musi mieć możliwość poznania jaką wierzytelność nabył i czym ona jest zagrożona. Wg sądu najwyższego gdy przelewamy tylko część wierzytelności to należy dostarczyć notarialnie potwierdzony odpis z oryginalnych dokumentów, ponieważ tylko notarialny odpis ma wagę oryginału.

Za co odpowiada cedent i na jakich zasadach, gdy przelewa wierzytelność? Jeżeli podstawą przelewu jest umowa sprzedaży, zamiany lub każda inna umowa pod tytułem odpłatnym to wtedy cedent odpowiada za cedowaną wierzytelność z tytułu rękojmi i należy wtedy stosować przepisy o odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady prawne cedowanej wierzytelności (art. 556 k.c.). Niezależnie od tego cedent będzie mógł być pociągnięty do odpowiedzialności z tytułu naprawienia szkody jaka została wywołana przelaniem wierzytelności posiadającej wady prawne, jest to tzw. odszkodowanie uzupełniające i na to zezwala art. 574 k.c. Wg Sądu Najwyższego należy także zastosować art. 475 k.c., który mówi że gdy przelew wierzytelności okazał się niemożliwy już po powstaniu zobowiązania na skutek okoliczności, za które cedent nie będzie ponosił odpowiedzialności, wtedy zobowiązanie wygasa. Ta odpowiedzialność obejmuje tylko fakt istnienia wierzytelności, bo tak stanowi art. 516 k.c. - zbywca wierzytelności ponosi względem nabywcy odpowiedzialność za to, że wierzytelność mu przysługuje, czyli za to, że on zbywa swoją wierzytelność. Lecz ta odpowiedzialność nie obejmuje odpowiedzialności za efektywność zaspokojenia się z danej wierzytelności, bowiem za wypłacalność dłużnika w chwili przelewu ponosi odpowiedzialność tylko o tyle o ile tę odpowiedzialność na siebie przyjął. Czyli efektywność zaspokojenia się wejdzie w zastosowanie dopiero wtedy gdy tak zostanie wyraźnie w umowie przelewu zapisane.

Wg sądu cedent ponosi odpowiedzialność za prawa akcesoryjne o tyle o ile zostały w umowie przelewu wymienione. Jeżeli umowa przelewu nic nie mówi o prawach akcesoryjnych to nie będzie odpowiadał za ich istnienie. Może się zobowiązać do odpowiedzialności za efektywność praw akcesoryjnych, ale jeżeli do tego sam zobowiąże się w umowie. Jeżeli ta wierzytelność byłaby skutkiem innych umów lub innych zdarzeń niż umowa sprzedaży, zamiany i każda inna umowa odpłatna to cesjonariusz ma tylko jeden środek - art. 471 i następne k.c. Nie będzie miał już żadnych roszczeń, które przysługują z tytułu rękojmi.

Instytucja przelewu na zabezpieczenie - ta instytucja nie jest regulowana w kodeksie cywilnym. Przelew wierzytelności na zabezpieczenie jest tylko umową nienazwaną, a więc taką którą strony konstruują między sobą przy czym sąd zezwala na odpowiednie stosowanie w tym zakresie przepisów k.c. o przelewie danej wierzytelności. Mimo iż w praktyce jest ona stosowana to szereg przedstawicieli doktryny stoi na stanowisku, że jest to umowa u nas niedopuszczalna, ponieważ stanowi obejście przepisów o zastawie na wierzytelności. Argumenty za:

1. Przy cesji wierzytelności na zabezpieczenie czyli jeżeli przelewamy na bank wierzytelność, aby zabezpieczyć udzielony kredyt to już dokonujemy przejścia wierzytelności na cesjonariusza czyli cesjonariusz już staje się właścicielem wierzytelności. Jeżeli jedynie zastaw na wierzytelności byłby dopuszczalny to zastaw nie powoduje utraty swojej wierzytelności. Wierzytelność jest tylko ograniczona, obciążona ograniczonym prawem rzeczowym.

2. Cesjonariusz może zbyć cedowaną wierzytelność, natomiast zastawnikowi tego czynić nie wolno.

3. Po zaspokojeniu długu czy cesji wierzytelności wierzytelność wraca do cedenta, następuje powrotne przeniesienie wierzytelności do majątku cedenta. Przy zastawie po zaspokojeniu długu zastaw wygasa.

4. Przy cesji może się cesjonariusz bezpośrednio zaspokoić kiedy dłużnik nie spłaci kredytu. Przy zastawie zastawnik, aby uzyskać zaspokojenie musi wszcząć sądowe postępowanie egzekucyjne

5. Przelać można wierzytelności przyszłe, lecz nie można ustanowić zastawu na wierzytelnościach przyszłych, na rzeczy nie istniejącej.

Obok cesji k.c. przewiduje także możliwość ustanowienia cesjo legis (z mocy ustawy), a więc szeregu ustawowego czyli jeżeli zajdą określone sytuacje to wtedy następuje od razu przejście wierzytelności na drugą stronę. Te sytuacje to :

• Gdy ktoś jest odpowiedzialny osobiście za dług osoby trzeciej i ten dług spłaca wtedy ex lege, z mocy samego prawa wchodzi w prawa zaspokojonego wierzyciela i może ściągnąć sobie to co sam świadczył temuż wierzycielowi, ale w polskim porządku prawnym tylko do wysokości dokonanej wpłaty

• Gdy osoba trzecia zaspokajająca wierzyciela wstępuje w jego miejsce, jeżeli przysługuje jej prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia np. potrzebuje pieniędzy, a mam nieruchomość gruntową, więc idę do banku i zaciągam 154 kredyty, każdy z nich zabezpieczam hipoteką na rzecz 154 banków. W polskim porządku prawnym obowiązuje pierwszeństwo wpisu hipotecznego. Bank z numerem 154 spłaca bank z nr 3 i jeżeli on go spłaci to z miejsca 154 wskakuje na 3.

• Kolejny przypadek cesji ex legis ma miejsce gdy przepis szczególny tak stanowi. Przepisów takich jest 7 - 8 . art. 828 k.c. regres ubezpieczeniowy polegający na tym że ubezpieczyciel z mocy samego prawa wkracza w miejsce zaspokojonego wierzyciela do wysokości dokonanej zapłaty np. jeśli ktoś wyrządził mi szkodę, towarzystwo ubezpieczeniowe wypłaca mi 1 mln zł odszkodowania, to samo z mocy prawa wstępuje w miejsce tego kogo zaspokoiło, ale może wstąpić tylko drogą regresu ubezpieczeniowego do wysokości dokonanej zapłaty. Czyli od tego, który mi szkodę wyrządził on może żądać tylko tyle ile sam mnie zapłacił.

W Polsce cesjo legis ma pewien enumeratywny charakter tzn. nie da się tego interpretować, jeżeli przepis szczególny nic nie mówi o możliwości wstąpienia osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela to można dokonać tylko cesji umownej.

1

69

---