RYNKI FINANSOWE

3 elementy: 1. Wprowadzenie

2. Pojęcia i funkcje w gospodarce

3. Rodzaje rynków finansowych

Ad1:

W Polsce od roku 1989 trwa proces transformacji systemowej. Budujemy gospodarkę rynkową, w której podstawowym mechanizmem działań koordynacyjnych jest rynek.

RYNEK - to ogół zamierzonych i zrealizowanych transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają.

O ilościach i cenach dóbr i usług decydują uczestnicy rynku, czyli kupujący i sprzedający.

Rynek to połączone działanie wszystkich uczestników, a podstawową przesłanką transakcji kupna-sprzedaży są ceny: poziom cen i kierunki zmian cen. Ceny ustalane są przez ludzi na drodze przetargów.

Gospodarka rynkowa składa się z bardzo dużej ilości rynków, które klasyfikuje się według różnych kryteriów:

• Z punktu widzenia przedmiotu wymiany rynki dzielimy na:

a) rynki produktów (dóbr i usług)

b) rynki czynników produkcji (cz. wytwórczych)

c) rynki finansowe

a, b - mają aspekt pieniężny

W miarę rozwoju gospodarki następuje uniezależnienie się sfery pieniężnej od sfery rzeczowej.

Zjawiska finansowe - to procesy i zjawiska pieniężne. Istnieją rozwinięte rynki finansowe, a przepływy pieniężne są na szeroką skalę. Działa tu prawo popytu i podaży pieniądza.

Ryzyko na rynkach finansowych jest większe od ryzyka na rynkach towarowych. Rynki finansowe są w większym stopniu regulowane niż rynki towarowe. Giełda np. podlega bardzo ściśle określonym przepisom.

Im gospodarka jest bardziej rozwinięta, tym rynki finansowe odgrywają w niej większą rolę.

Ad2:

Pojęcie i funkcje rynku finansowego w gospodarce.

RF jest jednym z najważniejszych w gospodarce. Obejmuje transakcje specyficznym towarem, mianowicie pieniądzem. Dochodzi do transakcji pomiędzy chcącymi „kupić” lub „sprzedać” pieniądz za odpowiednią cenę. Ceną pieniądza na RF jest stopa %. RF to rynek, na którym przedmiotem obrotu są instrumenty finansowe.

Instrumenty finansowe - to zobowiązania (roszczenia) finansowe dotyczące majątku jednych podmiotów w stosunku do drugich, np.: pieniądz, depozyty bankowe, papiery wartościowe, polisy ubezpieczeniowe, jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, opcje.

Papierami wartościowymi należącymi do podstawowych rodzajów papierów wartościowych są instrumenty finansowe zabezpieczone aktywami emitenta.

Za pośrednictwem RF dokonuje się wymiana jednego rodzaju aktywów finansowych na inne aktywa finansowe. Wymiana ta dotyczy wymiany pieniądza na aktywa finansowe, które przyniosą właścicielowi dochód.

Na RF dochodzi do spotkania dwóch rodzajów podmiotów:

1. dysponujących nadwyżkami finansowymi

2. odczuwających niedobory finansowe

Istota RF polega na udostępnianiu czasowo wolnych środków pieniężnych (funduszy) przez tych, którzy je posiadają i w danym czasie nie zamierzają ich wykorzystać w działalności gospodarczej tym, którzy akurat potrzebują dodatkowych środków na prowadzenie i rozwój swojej działalności.

Przesłanką udostępniania i wykorzystywania pieniądza jest osiągnięcie korzyści finansowej. Na RF dokonują się transakcje dotyczące zobowiązań odnoszące się do przepływu środków pieniężnych w przyszłości.

SCHEMAT: Uogólniając - podmioty w gospodarce dzielimy na :

1. podmioty posiadające oszczędności (PPO)

2. podmioty potrzebujące kapitału (PPK)

Upraszczając - PPO to gosp. dom. , PPK to przedsiębiorstwa. Istnieją też inne podmioty posiadające oszczędności, PPK to przecież także państwo.

Każde gosp. dom. posiada dochody, które w większości wydaje na bieżącą konsumpcję. Reszta to oszczędności, które są dochodem pomniejszonym o tę bieżącą konsumpcję. Oszczędności reprezentują czasowo wolne środki. Dlaczego oszczędzamy? - w trosce o przyszłość. Oszczędzanie to odroczenie konsumpcji. Oszczędzamy, by w przyszłości wydać więcej.

Problem: Jak przetrzymywać oszczędności ?:

1. gotówka :

(+) jest wygodna, bo jest płynność

(-) nie daje dochodu

(-) jeżeli jest inflacja, to spada siła nabywcza pieniądza.

Pieniądz w gospodarce rynkowej powinien przynosić dochód, a żeby tak było, musi być zaangażowany w działalność gospodarczą. Najprostszym sposobem jest

2. ulokowanie oszczędności w banku. Innym sposobem są

c. transakcje kupna-sprzedaży instrumentów finansowych, w tym papierów wartościowych. Instrumenty finansowe emitują podmioty potrzebujące środków finansowych do bieżącej działalności. Podmioty posiadające oszczędności kupują te instrumenty finansowe. Tak następuje przepływ środków pieniężnych.

RF tworzą kanały przepływu środków finansowych od oszczędzających do wykorzystujących te środki finansowe w działalności gospodarczej.

SCHEMAT 1.: Przepływy funduszy w gospodarce.

PPO reprezentują podaż kapitału

PPK reprezentują popyt na kapitał

Przepływy środków finansowych mogą dokonywać się pośrednio lub bezpośrednio.

Instytucja finansowa, czyli pośrednik finansowy, to firma świadcząca usługi związane z utrzymywaniem instrumentów finansowych i dokonywaniem transakcji nimi. Do podstawowych instytucji finansowych zalicza się: banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, towarzystwa emerytalne, fundusze inwestycyjne.

RF spełnia szereg istotnych funkcji:

1. RF umożliwia podmiotom gospodarczym uniezależnienie decyzji dotyczących konsumpcji i inwestycji od wielkości posiadanych w danej chwili zasobów. RF umożliwia transfer zasobów, możliwość elastycznego kształtowania struktury konsumpcji i inwestycji. Z punktu widzenia PPO rynek daje możliwość zainwestowania oszczędności.

2. RF umożliwia zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów w gospodarce. RF zwiększa możliwość gospodarowania w skali całej gospodarki, a nawet całego świata.

3. RF stwarza oszczędzającym możliwości zróżnicowania pakietów posiadanych aktywów, co oznacza ograniczenia ryzyka. Im mniejszy pakiet, tym większe ryzyko. Dywersyfikacja tworzy pakiet / portfel lokat. Im bardziej zdywersyfikowany pakiet, tym mniejsze ryzyko.

RODZAJE RYNKÓW FINANSOWYCH

Na rynki finansowe składają się transakcje aktywami finansowymi. Współczesne rynki finansowe są konstrukcjami złożonymi:

• aktywa finansowe

• uczestnicy (instytucje)

• instytucje organizujące obrót

• techniki umożliwiające obrót

• Klasyfikacja rynków finansowych z punktu widzenia instrumentów stanowiących przedmiot obrotu:

1. Rynek pieniężny

2. Rynek kapitałowy

3. Rynek walutowy / dewizowy

4. Rynek instrumentów pochodnych

Ad.1.: RYNEK PIENIĘŻNY

Na rynku pieniężnym przedmiotem obrotu są instrumenty krótkoterminowe (termin ich trwania nie przekracza 1 roku).

Uczestnikami rynku pieniężnego są przede wszystkim instytucje finansowe, a także organy państwowe oraz osoby fizyczne. W Polsce na rynku pieniężnym największą rolę odgrywają banki.

Rynek pieniężny jest wykorzystywany w celu zarządzania płynnością, czyli zdolnością do płacenia swoich zobowiązań w terminie.

Na rynku pieniężnym podmioty pożyczają chwilowo brakujące im środki i lokują chwilowo posiadane nadwyżki. Na rynku tym dochodzi do przekazywania pieniędzy od PPO do PPK, cechą charakterystyczną jest jednak krótkoterminowość.

Te przepływy następują przez udzielanie kredytów krótkoterminowych oraz przez sprzedaż / kupno krótkoterminowych papierów wartościowych.

W Polsce najbardziej znanymi są: bony skarbowe, bony pieniężne NBP, papiery komercyjne przedsiębiorstw (KPD - krótkoterminowe papiery dłużne), np.: KWIT - komercyjny weksel inwestycyjno-terminowy.

Ad.2.: RYNEK KAPITAŁOWY

Rynek kapitałowy to rynek kapitałów średnio i długoterminowych, na którym kapitał pozyskiwany jest poprzez emisję instrumentów finansowych o terminie trwania dłuższym niż 1 rok.

Rynek kapitałowy to rynek długoterminowych papierów wartościowych ułatwiających przepływ kapitału między inwestorami, czyli jego właścicielami, a ostatecznymi użytkownikami, czyli emitentami.

Papiery wartościowe (ujęcie klasyczne, tradycyjne) - inaczej „walory”, (franc. a voir) są to dokumenty reprezentujące prawa majątkowe przysługujące ich właścicielowi. Są to np.: akcje, obligacje, bony skarbowe, weksle, czeki.

Papiery długoterminowe są to takie walory, w odniesieniu do których termin realizacji praw przekracza 1 rok lub też nie jest w ogóle określony, np. akcje.

• W gospodarce rynkowej możemy wyodrębnić dwa rodzaje inwestycji:

1. Inwestycje rzeczowe - są to inwestycje bezpośrednio w produkcję, np.: kupowanie maszyn, budowa obiektu - inwestor rzeczowy

2. Inwestycje finansowe - są dokonywane poprzez transakcję instrumentami finansowymi, polegają na lokowaniu środków finansowych - inwestor finansowy

Inwestor finansowy jest to posiadacz wolnych czasowo środków finansowych lokujący je w celu osiągnięcia korzyści. Inwestorem może być zarówno osoba prywatna jak i przedsiębiorstwo, stowarzyszenie, etc.

Emitent, czyli użytkownik kapitału, jest podmiotem wystawiającym papiery wartościowe we własnym imieniu.

Emitenci wystawiają papiery wartościowe i sprzedają je na rynku. Za pożyczone środki finansują swoją działalność, głównie rozwój produkcji.

• Na rynek kapitałowy składają się:

1. uczestnicy rynku (inwestorzy i emitenci)

Inwestorów dzielimy na:

- indywidualnych

- instytucjonalnych

2. Instrumenty finansowe tego rynku, głównie papiery wartościowe

3. Instytucje obrotu papierami wartościowymi, tj.: giełdy, przedsiębiorstwa maklerskie, banki, KPWiG, KDPW (Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych).

- Instytucje prowadzące obrót papierami wartościowymi

- Instytucje wspomagające obrót papierów wartościowych

- Instytucje kontrolujące obrót papierów wartościowych - KPWiG

4. Regulacje rynku:

- Normy prawne

- Regulaminy poszczególnych instytucji

- Zwyczaje

Podstawową funkcją rynku kapitałowego jest kojarzenie podmiotów, które zgłaszają popyt na kapitał z podmiotami zgłaszającymi podaż kapitału.

Poprzez transakcje kupna / sprzedaży następuje przekształcenie oszczędności jednych podmiotów (inwestycje) w kapitał ( jako czynnik produkcji) drugich podmiotów.

Z punktu widzenia przedsiębiorstwa rynek kapitałowy należy traktować jako jedno z zewnętrznych źródeł finansowania działalności. Przedsiębiorstwa mogą pozyskiwać kapitał emitując papiery wartościowe, mogą również lokować swoje środki na rynku kapitałowym.

Z punktu widzenia inwestora rynek kapitałowy daje możliwość korzystnego ulokowania posiadanych wolnych środków.

Ad.3.: RYNEK WALUTOWY:

Rynek walutowy to rynek, na którym można dokonywać wymiany walut - waluty jednego kraju na waluty innego kraju.

Na rynek walutowy składają się transakcje polegające na kupnie i sprzedaży walut oraz instrumentów finansowych wyemitowanych w innej walucie niż krajowa.

Celem rynku walutowego jest umożliwienie swobodnego przepływu funduszy pomiędzy krajami oraz określenie kursu walutowego danej waluty w stosunku do innej.

W przypadku rynku walutowego mamy do czynienia z krajowym rynkiem walutowym, na którym kupuje się obce waluty za waluty krajowe. Kluczowym elementem rynku walutowego są banki - międzybankowy rynek walutowy.

Zadaniem NBP jest utrzymanie równowagi na rynku walutowym oraz stabilizacja kursu walutowego.

Kurs walutowy to cena jednej waluty wyrażona w innej walucie.

Ad.4.: RYNEK INSTRUMENTÓW POCHODNYCH:

Rynek instrumentów pochodnych to rynek, który obecnie rozwija się bardzo dynamicznie (od lat '70).

Instrumenty pochodne są to takie instrumenty, których wartość zależy od innych aktywów, na które te instrumenty pochodne zostały wystawione.

• Instrumenty finansowe możemy podzielić na:

1. Podstawowe, bazowe - aktywa, np.: papiery wartościowe, waluty, stopy %, wskaźniki ekonomiczne / indeksy giełdowe

2. Pochodne, np.: opcje, kontrakty forward, kontrakty futures, swap-y czyli kontrakty wymiany.

Co dają inwestorom? - Umożliwiają zakup lub sprzedaż aktywów bazowych w przyszłości po cenie ustalonej w momencie wystawienia dokumentu.

• Funkcje instrumentów pochodnych:

1. Funkcja zabezpieczenia -przez zmianę cen aktywów bazowych

2. Funkcja spekulacyjna - inwestor może osiągnąć korzyści w przypadku zmiany cen instrumentów bazowych.

Instrumenty pochodne występują na wszystkich pozostałych rynkach finansowych. Coraz częściej wyróżnia się je jako odrębny segment.

Instrumenty pochodne w Polsce:

Transakcje giełdowe tymi instrumentami rozpoczęły się 16.01.98 (kontrakty WIG20). W latach '90 pojawiły się wszystkie inne.

RYNEK PIERWOTNY I WTÓRNY

Z punktu widzenia podmiotu oferującego instrumenty finansowe dzieli się wszystkie rynki finansowe na:

• Rynki pierwotne

• Rynki wtórne

Rynek kapitałowy: pierwotny i wtórny.

Rynek pierwotny realizuje funkcje gromadzenia (mobilizacji) kapitału, tj. przesunięcie środków od PPO do PPK. Rynek pierwotny łączy inwestorów i użytkowników.

Na rynku pierwotnym wystawiane są po raz pierwszy nowe papiery wartościowe przez emitentów potrzebujących kapitału.

Jeżeli mamy do czynienia z pierwszą sprzedażą papierów wartościowych, oznacza to dopływ nowych papierów na rynek.

Rynek pierwotny występuje w momencie sprzedania papierów wartościowych pierwszemu nabywcy.

W wyniku transakcji na rynku pierwotnym inwestorzy otrzymują papiery wartościowe, a emitenci otrzymują kapitał.

Stroną transakcji jest emitent, ale emitenci działają przez pośredników (biuro maklerskie, bank).

Pieniądze za papiery wartościowe trafiają do emitenta zwiększając jego zasoby kapitałowe.

Po sprzedaniu papierów wartościowych pierwszemu nabywcy rynek pierwotny dla tego papieru przestaje istnieć.

Rynek pierwotny charakteryzuje się tym, że:

• Dany papier wartościowy jest sprzedawany tylko przez pewien określony czas

• Liczba papierów wartościowych danej emisji jest ściśle określona.

Sprzedaż papierów wartościowych na rynku pierwotnym odbywa się najczęściej za pośrednictwem banków i biur maklerskich. Może się odbywać za pośrednictwem giełdy, ale poza jej normalnym trybem działalności - nie jest to podstawowa działalność giełdy.

• Pierwotny popyt na papiery wartościowe w skali całej gospodarki określają 3 podstawowe czynniki:

1. stopa oszczędności (udział oszczędności w dochodach) - im większa tym większe zapotrzebowanie na papiery wartościowe

2. zwyczaje społeczeństwa w odniesieniu do form lokowania oszczędności - np.: lokowanie w waluty obce, dzieła sztuki, papiery wartościowe, etc.

3. Organizacja rynku kapitałowego rozumiana jako stopień instytucjonalizacji rynku kapitałowego. Inwestorami instytucjonalnymi są np. banki, fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne.

• Pierwotna podaż papierów wartościowych określona jest przez:

1. skłonność przedsiębiorstw do inwestowania

2. możliwość wykorzystania alternatywnych metod finansowania inwestycji:

a. samofinansowanie

b. kredyt bankowy

c. środki własne - emisja papierów wartościowych

W zależności od możliwości i ilości tych alternatywnych metod, przedsiębiorstwa będą emitowały więcej lub mniej papierów wartościowych.

3. zapotrzebowanie państwa na kredytowe dochody budżetowe.

Jeżeli państwo wydaje więcej niż ma, to tworzy deficyt budżetowy, który musi być finansowany pożyczkami zewnętrznymi (np. emisja obligacji skarbu państwa). Im mniejszy deficyt tym mniejsza emisja / podaż papierów wartościowych i odwrotnie.

RYNEK WTÓRNY

Po sprzedaniu papierów wartościowych na rynku pierwotnym stają się one przedmiotem obrotu na rynku wtórnym. Rynek ten realizuje funkcję transformacji kapitału, czyli umożliwia natychmiastową zamianę na inne papiery wartościowe. Te transakcje dotyczą walorów już znajdujących się na rynku.

Na rynku wtórnym papiery wartościowe są odsprzedawane, inwestorzy kupują je od poprzednich właścicieli. Właściwy obrót papierów wartościowych odbywa się właśnie na rynku wtórnym. Nie ma na nim ograniczeń czasowych ani ilościowych, jedynym ograniczeniem dla inwestorów jest ilość posiadanego kapitału i ilość istniejących papierów wartościowych.

Na rynku wtórnym na bieżąco następuje rynkowa wycena papierów wartościowych. Cena rynkowa często się zmienia, kształtuje się na zasadach popytu i podaży.

Rynek wtórny daje szansę uzyskania korzyści wynikających ze wzrostu cen walorów, jednocześnie inwestorzy narażeni są na ryzyko utraty kapitału, gdy ceny spadają.

Rynek wtórny daje szansę na stosunkowo łatwą zamianę jednych walorów na inne, jednych lokat na drugie, bardziej korzystne z punktu widzenia inwestora.

Rynek wtórny daje możliwość szybkiego odzyskania gotówki, jeżeli istnieje taka potrzeba.

W transakcjach na rynku wtórnym nie uczestniczą emitenci papierów wartościowych, tzn. że nie występuje zasilenie kapitałem emitentów.

Taki podział na rynki pierwotne i wtórne występuje na wszystkich rynkach na świecie. Należy pamiętać, że jest to podział umowny.

Na rynku kapitałowym zasadnicze znaczenie ma oddziaływanie rynku wtórnego na rynek pierwotny. Rozwinięty rynek wtórny jest jednym z najważniejszych warunków emisji papierów wartościowych. Istnienie rynku wtórnego umożliwia odsprzedaż papierów wartościowych przed terminem wykupu emitenta ( w odniesieniu do obligacji), albo takich, które nie są wykupywane przez emitenta. Nazywa się to płynnością inwestycyjną (zamiana papierów wartościowych na gotówkę bez dużych kosztów). Płynność ta jest szczególnie istotna w odniesieniu do walorów o długim terminie wykupu lub o terminie nieokreślonym.

Gdy rynek wtórny jest rozwinięty, inwestorzy są bardziej skłonni do ulokowania kapitału w papiery wartościowe.

Rynek wtórny pośrednio wpływa na mobilizację kapitału. W zależności od rozwoju tego rynku inwestorzy albo lokują w papiery wartościowe, albo wybierają metody alternatywne, np. bank.

Na rynku wtórnym następują zmiany cen, a to wpływa na nowe emisje papierów wartościowych. Wzrost cen powoduje wzrost popytu, a to jest sygnałem dla emitenta do kolejnej emisji, czyli powiększenia zasobów kapitałowych spółki. Taka sytuacja na rynku wtórnym na znaczenie dla inwestorów, gdyż jest źródłem informacji. Sytuacja na rynku wtórnym wpływa na decyzje podejmowane w spółkach.

Transakcje rynku wtórnego odbywają się przede wszystkim na GPW, która jest podstawową instytucją rynku wtórnego. Oprócz rynku wtórnego giełdowego istnieje również rynek pozagiełdowy. Dokonuje się on przez banki i biura maklerskie.

Na rynku pozagiełdowym handluje się tymi papierami wartościowymi, które nie zostały dopuszczone do obrotu giełdowego. W krajach rozwiniętych rynek pozagiełdowy to OTC-market (Over the counter) i ma bardzo duże znaczenie. W Polsce rynek pozagiełdowy nazywa się CTO (Centralna Tabela Ofert).

Na rynku wtórnym można mówić o wtórnym popycie i wtórnej podaży papierów wartościowych.

• Wtórna podaż wynika ze zmieniających się potrzeb i preferencji dotychczasowych inwestorów.

• Wtórny popyt wynika z chęci innych (potencjalnych) inwestorów do lokowania swoich pieniędzy w papiery wartościowe już znajdujące się w obrocie. Inwestorzy dążą do osiągnięcia dochodu.

Wtórny popyt i wtórna podaż zależą od czynników terminowych, czyli od przewidywań inwestorów co do rentowności i pewności lokat. Rentowność - jak duży zysk ; pewność - firmie nie grozi bankructwo.

Rynek pierwotny i wtórny może mieć formę rynku publicznego i niepublicznego (prywatnego).

Jest to podział z punktu widzenia zakresu ochrony interesów potencjalnych inwestorów ????? zasygnalizować emisję papierów wartościowych.

Rynek publiczny występuje w przypadku oferowania papierów wartościowych do sprzedaży znamiennemu kręgowi osób zainteresowanych. To rynek szczegółowo regulowany przepisami prawa, podlegający nadzorowi powołanych do tego instytucji.

Papiery wartościowe mogą być dopuszczane do obrotu publicznego po spełnieniu pewnych warunków. Ma to na celu zabezpieczenie interesów inwestorów od strony formalno-prawnej. Rynek publiczny ma charakter rynku zorganizowanego. Występuje w formie GPW i rynku pozagiełdowego.

W Polsce obrót publiczny (rynek kapitałowy) reguluje ustawa z dnia 21.08.1997 „Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi”, opublikowana w Dz.U.118 § 754.

Zgodnie z ustawą obrót publiczny to proponowanie nabycia lub nabywanie emitowanych w serii papierów wartościowych przy wykorzystaniu środków masowego przekazu lub w inny sposób, jeżeli propozycja skierowana jest do więcej niż 300 osób albo do nieoznaczonego adresata. (9 wyjątków!)

• proponowanie nabycia - to ogłoszenie „sprzedam-kupię” akcje

• nabywanie -kupno-sprzedaż

• nabywanie emitowanych w serii - papiery wartościowe reprezentują prawo majątkowe podzielone na określoną liczbę równych jednostek.

Obrót publiczny podlega nadzorowi KPWiG. Nadzór oznacza, że aby papiery wartościowe mogły być dopuszczone do obrotu publicznego, musi na to wyrazić zgodę KPWiG. Ponadto transakcje kupna-sprzedaży w publicznym obrocie wymagają obowiązkowego pośrednictwa biur maklerskich. Pośrednictwo zaś wymaga aprobaty Komisji (licencjonowanie biur maklerskich).

Prywatny rynek papierów wartościowych nie ma charakteru sformalizowanego. Transakcje są realizowane bezpośrednio pomiędzy klientami kupującymi i sprzedającymi walory. Do rynku prywatnego zalicza się emisję papierów wartościowych nie dopuszczonych do obrotu publicznego, transakcje pakietami papierów wartościowych dokonywanych bezpośrednio pomiędzy dużymi inwestorami, akty darowizny papierów wartościowych, wzajemne przekazywanie walorów (np.: spółka X przejmuje spółkę Y, akcjonariusze spółki Y otrzymują więc odpowiednią ilość akcji firmy X).

W Polsce niepubliczny obrót papierami wartościowymi to obrót nie spełniający jakiegokolwiek warunku dotyczącego obrotu publicznego.

Obrót prywatny regulowany jest przez Kodeks Handlowy i Kodeks Cywilny. Może odbywać się bez pośrednictwa biur maklerskich, jest ograniczony do 300 osób. Jest to np. sprzedaż akcji pracowniczych.

STRUKTURA INSTRUMENTALNA

PAPIERY WARTOŚCIOWE

Zgodnie z ustawą papierami wartościowymi są : akcje i obligacje, a także inne papiery wartościowe wyemitowane na podstawie właściwych przepisów. Ponadto papierami wartościowymi są również zbywalne prawa majątkowe wynikające z tych przepisów. (np. prawo poboru akcji pracowniczych, prawo do dywidendy, prawo do otrzymywania odsetek od obligacji) i inne zbywalne prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny papierów wartościowych (np. opcje i kontrakty terminowe).

Rodzaje papierów wartościowych:

• ze względu na rodzaj praw zawartych w papierach wartościowych wyróżniamy dwie grupy:

1. Papiery opiewające na wierzytelności pieniężne (papiery wierzytelnościowe lub dłużne), np.: weksle, bony skarbowe, obligacje, listy zastawne.

2. Papiery zawierające prawa udziałowe w spółkach (papiery udziałowe lub własnościowe), np.: akcje.

• Ze względu na sposób przenoszenia tytułu własności do praw majątkowych (regulację obrotu) wyróżniamy:

1. Papiery na okaziciela - nie ma w treści nazwiska właściciela. Właścicielem jest aktualny posiadacz waloru. Zmiana własności dokonuje się przez wręczenie.

2. Papiery na zlecenie - Wskazują określoną osobę jako właściciela, ale przewidują możliwość przemieszczenia praw na inną osobę w formie zapisu na dokumencie (indos), np.: weksle, czeki

3. Papiery imienne - wystawione na nazwisko właściciela. Papiery te można przenosić na inne osoby przez pisemne oświadczenie na papierze wartościowym lub przez osobny dokument, którym najczęściej jest cesja. Cesję mogą sporządzą biura maklerskie lub notariusz. Obrót tymi papierami podlega ograniczeniom.

• Ze względu na pełnione funkcje w gospodarce (w zależności od celów jakim służą) papiery wartościowe dzielimy na:

1. Lokacyjne - służą do lokowania nadwyżek pieniądza w celu osiągnięcia dochodu, np.: akcje, obligacje, bony skarbowe

2. Dowodowe (towarowe) - zawierają uprawnienia do rozporządzania towarem, który jest pod pieczą wystawcy dokumentu, np.: konosamenty (związane z handlem morskim), dowody składowe.

3. Rozliczeniowe - takie papiery, które służą głównie ułatwieniu rozliczeń pieniężnych (np. czeki), a także często spełniają funkcje kredytowe (np. weksle).

Nas interesować będą przede wszystkim lokacyjne papiery wartościowe.

• W zależności od horyzontu czasowego lokacyjne papiery wartościowe dzieli się na:

1. krótkoterminowe (rynku pieniężnego) o terminie wykupu do 1 roku (np. bony skarbowe)

2. długoterminowe (rynku kapitałowego) o terminie zwrotu dłuższym niż 1 rok (np. obligacje) lub nie podlegające wykupowi (np. akcje).

• Z punktu widzenia charakteru przynoszonych dochodów lokacyjne papiery wartościowe dzielimy na:

1. Generujące stały dochód - to dochód z góry określony zwykle w formie z góry określonej st.% (np. obligacje)

2. Generujące zmienny dochód - dochód ten zależy od wyników ekonomicznych osiąganych przez emitenta (np. akcje).

Osobną kategorię papierów wartościowych stanowią instrumenty pochodne. Są to papiery wartościowe, których wartość uzależniona jest od cen tych walorów, na które zostały wystawione. Papiery wartościowe na które zostały wystawione papiery pochodne to instrumenty bazowe. Do najczęściej występujących instrumentów pochodnych zaliczamy:

• Opcje

• Kontrakty typu futures

• Kontrakty typu forward

• Swaps

• Jak „wyglądają” papiery wartościowe?

Do niedawna miały postać materialną. Od lat '80 pojawiły się papiery w postaci zdematerializowanej, tzn. w formie zapisów w pamięci komputera. Jako dowody własności istnieją świadectwa depozytowe.

W Polsce w publicznym obrocie papierami wartościowymi obowiązuje postać zdematerializowana.

Forma materialna: Pierwsza strona nosi nazwę płaszcza, druga to arkusz kuponowy. % obligacji to kupon - po odcięciu wszystkich kuponów zostaje talon, który służy do otrzymania kolejnych kuponów.

Spośród papierów wartościowych najważniejsze są wciąż akcje i obligacje. Na świecie dużą rolę odgrywają też instrumenty pochodne.

Papierami o stałym dochodzie są obligacje. Papiery o stałym dochodzie to papiery wartościowe, które przynoszą właścicielowi stały, z góry określony dochód. Główną cechą obligacji jest to, że są formą zaciągania długu.

Według definicji obligacja to papier wartościowy zaświadczający o udzieleniu emitentowi pożyczki oraz uprawniający właściciela obligacji, czyli obligatariusza, do otrzymywania stałego dochodu w formie określonego oprocentowania. Obligacja to papier wartościowy zawierający zobowiązanie emitenta do spłaty jej posiadaczowi wyszczególnionej kwoty oraz bieżącego wypłacania do czasu spłaty długu określonych odsetek.

Stały dochód: we współczesnym świecie występuje inflacja. W takiej sytuacji zasada stałości oprocentowania nie może być dosłownie rozumiana. Nie oznacza to bowiem stałej nominalnej kwoty wypłat, ale fakt ustalenia z góry zasad naliczania odsetek.

• Podstawowymi charakterystykami większości obligacji są:

1. wartość nominalna obligacji - określona na dokumencie, którą emitent zobowiązuje się wypłacić po upływie terminu określonego w obligacji. Ustala ją emitent. W Polsce 100(detal) i 1000(hurt).

2. Termin wykupu (termin ważności, zapadalności) - Jest to termin, po upływie którego emitent zobowiązany jest wykupić obligację, tzn. zwrócić dług zaciągnięty u obligatariusza. Według wartości nominalnej.

3. Odsetki (kupony) - Są płacone posiadaczowi obligacji co pewien ustalony okres czasu do momentu wykupu. Długość okresu odsetkowego może być różna (rok, pół roku, kwartał). Oprocentowanie naliczane jest od wartości nominalnej obligacji, ale nie od wszystkich obligacji płacone są odsetki.

Typowa obligacja daje obligatariuszowi 2 prawa:

1. prawo do zwrotu pożyczonego kapitału po upływie terminu wykupu

2. prawo do otrzymywania odsetek w terminie do wykupu.

Są też dodatkowe świadczenia, np.:

• uprzywilejowany dostęp do zakupu jakichś dóbr (II połowa lat '80)

• do 1996 obligacje Skarbu Państwa można było odliczyć od podatku

Obligacje mogą być przedmiotem obrotu.

Dla nabywców obligacja to prosta forma lokowania oszczędności. Obligatariusz liczy na stabilny, określony z góry dochód. Jest to dochód niezależny od korzyści, jakie osiągnie emitent.

Kupno obligacji jest alternatywą dla lokaty bankowej. Ale dla kupującego bardzo ważna jest możliwość sprzedania przed terminem wykupu.

Dla emitenta obligacja to instrument, przy pomocy którego można zaciągnąć pożyczkę jednocześnie u wielu wierzycieli. Obligacje dają kredyt na dłuższy czas niż kredyt bankowy. Emitując obligacje można uzyskać większy kapitał niż z kredytu bankowego.

Za zobowiązania wynikające z obligacji emitent odpowiada całym majątkiem.

Obligacje można dzielić ze względu na różne kryteria:

• Ze względu na miejsce emisji obligacje dzielimy na:

1. krajowe - emitowane w kraju emitenta i wystawiane (nominowane) w zasadzie w walucie krajowej. Przeznaczone są dla nabywców krajowych.

2. Zagraniczne - emitowane poza granicami kraju emitenta, wystawiane w walucie obcej, przeznaczone dla nabywców zagranicznych.

• Ze względu na sposób przenoszenia praw (oznaczanie obligatariusza) wyróżnia się obligacje:

1. imienne

2. na okaziciela (w Polsce częściej spotykane)

• Ze względu na termin wykupu obligacje dzielą się na:

1. krótkoterminowe - o terminie wykupu poniżej roku

2. średnioterminowe - o terminie wykupu dłuższym niż rok, ale krótszym niż 5 lat

3. długoterminowe - o terminie wykupu przekraczającym 5 lat.

W Polsce najdłuższe obligacje to 10-letnie, na świecie 20-letnie, 100-letnie i renty wieczyste.

• Ze względu na sposób wykupu obligację dzielą się na:

1. wykupywane w jednym terminie (jednorazowe) - ten sposób jest w Polsce najczęściej stosowany

2. wykupywane w kilku terminach (ratami) - wyznaczenie odbywa się przez losowanie

• Ze względu na zabezpieczenie interesów obligatariuszy obligacje dzielą się na:

1. zabezpieczone

2. niezabezpieczone

Na rynku większość stanowią obligacje niezabezpieczone, bo emitowane są prze dobrze znane przedsiębiorstwa o dobrej sytuacji finansowej, która stanowi pośrednią gwarancję.

Zabezpieczeniem może być:

1. majątek emitenta (całość lub część) - dla zaspokojenia roszczeń można go przejąć i sprzedać

2. gwarancja innego podmiotu (najczęściej banku) - gwarant bierze odpowiedzialność za spłatę obligacji i pobiera za to opłatę. Najlepsze są gwarancje Skarbu Państwa.

• Z punktu widzenia podmiotu emitującego wyróżniamy:

1. obligacje skarbowe - emitowane przez Skarb Państwa

2. obligacje komunalne (municypalne) - emitowane przez samorządy terytorialne

3. obligacje przedsiębiorstw (korporacyjne)

Dziś w Polsce najbardziej rozpowszechnione są 2 i 3.

• Ze względu na sposób oprocentowania wyróżniamy:

1. obligacje o stałym oprocentowaniu - tj. klasyczny rodzaj obligacji. Takie jeszcze w obrocie są, ale ich udział maleje. Tu oprocentowanie nie zmienia się w całym okresie trwania obligacji.

2. Obligacje o zmiennym oprocentowaniu - oprocentowanie w kolejnych okresach odsetkowych zmienia się. Ważne: ta zmiana jest związana ze zmianami ustalonej wielkości bazowej. Często wielkością bazową są stopy zwrotu krótkoterminowych instrumentów finansowych, np. bonów skarbowych (ich dochodowość lub rentowność).

3. Obligacje indeksowane - to obligacje w przypadku których odsetki, czasem wartość nominalna, wypłacane po terminie wykupu są powiększane (indeksowane) o procent wynikający z poziomu inflacji.

4. Obligacje bez odsetek (zerokuponowe) - te obligacje charakteryzują się tym, że nie otrzymuje się odsetek. One sprzedawane są z tzw. dyskontem, czyli po cenie niższej niż ich wartość nominalna.

W obrocie na rynku występuje dużo rodzajów obligacji, ale ciągle pojawiają się nowe odmiany, istotnie różniące się od klasycznych. Częstym zjawiskiem jest emitowanie papierów wartościowych o stałym i zmiennym dochodzie. Są to instrumenty hybrydowe. Zaliczamy do nich:

1. obligacje zamienne - Ich nabywca ma prawo do zamiany tych obligacji na akcje spółki, która te obligacje wyemitowała. Zasady zamiany są ściśle określone w chwili emisji i są niezmienne. Główną rolę odgrywają tu dwie kwestie:

1. okres, w którym można dokonywać takiej zamiany

2. współczynnik konwersji, czyli stosunek w jakim obligacje można wymieniać na akcje.

Decyzja leży w gestii obligatariusza, czy chce wymienić te obligacje, czy nie.

W Polsce istniały inne rodzaje obligacji zamiennych - Zamienne Obligacje Skarbu Państwa (ZOSP) - `89r. - przy wykupie prywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych można było nimi płacić za akcje tych przedsiębiorstw z 20% bonifikatą. Ostatni raz miało to miejsce w styczniu 1995r. i to był koniec tego rodzaju obligacji. Opłacało się kupić ZOSP-y, aby płacić nimi za akcje.

2. obligacje śmieciowe, tandetne (JUNK bonds) - emitent nie dysponuje pewnymi aktywami, gwarantującymi wykup tych obligacji. Są to obligacje o bardzo dużym ryzyku, ale w zamian oferuje się znacznie wyższe oprocentowanie niż normalnie na rynku.

Obligacje mają określony czas trwania. Emitent nie ma obowiązku wykupu przed terminem. Emitent może w warunkach emisji zarezerwować sobie prawo do wcześniejszego wykupu - musi to zawrzeć w umowie emisji (musi to opublikować). Robi to, gdy aktualna st.% jest niższa od nominalnej st.% obligacji, bo wówczas opłaca się wcześniej wykupić. Np.: obligacja 5-letnia o kuponie 20%, kapitalizacja roczna. W pierwszym i drugim roku jest 20%, ale w trzecim aktualna st.% spada do 12%. Emitent wzywa więc do wcześniejszego wykupu i tuż po wykupieniu emituje kolejne obligacje, z kuponem 14%, aby zachęcić inwestorów.

W momencie wykupienia przez emitenta obligacje przestają istnieć.

Obligacje w Polsce:

Zasady emisji, zbywania, nabywania, reguluje ustawa z dn.29.06.1995 O obligacjach, Dz.U.83, poz.420. Ustawa ta została znowelizowana ustawą z dn.29.06.2000 „o zmianie ustawy o obligacjach oraz niektórych innych ustaw”, Dz. U.60, poz.702.

Według definicji: Obligacja jest papierem wartościowym emitowanym w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia.

• W Polsce obligacje emitować mogą :

1. Podmioty prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawną.

2. Gminy, powiaty, województwa, a więc jednostki samorządu terytorialnego, a także związki tych jednostek i Miasto Stołeczne Warszawa.

3. Inne podmioty posiadające osobowość prawną, upoważnione do emisji obligacji na podstawie innych ustaw. (np. banki w oparciu o prawo bankowe).

4. Rządowe i międzynarodowe instytucje finansowe (spełniające warunki określone w ustawie). Przepisy tej ustawy nie mają zastosowania do obligacji emitowanych przez Skarb Państwa i NBP.

Najpopularniejszymi obligacjami emitowanymi w Polsce są obligacje skarbowe emitowane przez Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra Finansów (ponieważ w Polsce nie ma instytucji Skarbu Państwa). Podstawową rolą obligacji skarbowych jest finansowanie deficytu budżetowego. Obligacje skarbowe charakteryzuje specyficzna cecha: gwarancja wykupu przez Skarb Państwa. Dlatego właśnie obligacje te należą do najbezpieczniejszych papierów wartościowych dostępnych na rynku.

Aktualnie w Polsce występują różne rodzaje obligacji skarbowych, wszystkie w postaci zdematerializowanej. Ogólnie wyróżniamy 2 grupy:

1. obligacje hurtowe - są oferowane do sprzedaży na przetargach organizowanych przez NBP. Uczestnikami tych przetargów mogą być biura maklerskie i banki.

2. Obligacje detaliczne - sprzedawane w sieci punktów obsługi klienta biur maklerskich. POK - Punkt Obsługi Klienta, czyli oddział, filia biura maklerskiego.

• Dzisiaj istnieją obligacje:

1. hurtowe:

1. obligacje 2-letnie zerokuponowe (OK)

2. obligacje 5-letnie o stałym oprocentowaniu (PS)

3. obligacje 10-letnie o stałym oprocentowaniu (DS)

4. obligacje 10-letnie o zmiennym oprocentowaniu (DZ)

2. detaliczne:

1. obligacje 2-letnie o stałym oprocentowaniu (DOS)

2. obligacje 3-letnie o zmiennej stopie oprocentowania (TZ)

3. obligacje 4-letnie indeksowane (COI)

Każda obligacje ma skróconą nazwę używaną w obrocie. Skrót składa się z 2-4 liter i 4 cyfr. Litery to rodzaj obligacji, cyfry: pierwsze dwie to miesiąc wykupu, kolejne dwie to rok wykupu, np.:

DOS 0103 - Obligacja dwuletnia oszczędnościowa o stałym oprocentowaniu o terminie wykupu styczeń 2003.

Spośród obligacji detalicznych najbardziej znane są 3-letnie o zmiennej stopie oprocentowania (TZ-y). Są to obligacje emitowane przez Skarb Państwa, co trzy miesiące. Ich sprzedaż trwa potencjalnie (maksymalnie) 3 miesiące. W przypadku TZ -ów odsetki wypłacane są co kwartał. Oprocentowania TZ -ów jest zmienne. Na każdy kwartał ustala się oprocentowanie na podstawie średniej ważonej rentowności 13-tygodniowych bonów skarbowych. Wcześniejsze serie miały jeszcze tzw. mnożnik, ale tak już nie jest.

TZ -y notowane są na GPW, tzn. istnieje ich wtórny rynek.

Drugim rodzajem obligacji detalicznych są obligacje oszczędnościowe, tj. DOS -y (obligacje 2-letnie o stałym oprocentowaniu) i COI (4-letnie oszczędnościowe indeksowane). Ich głównym zadaniem jest dokonywanie długoterminowych inwestycji oszczędnościowych. Cechy:

1. dostępne wyłącznie dla klientów indywidualnych

2. sprzedawane po stałej cenie równej wartości nominalnej

3. mają kapitalizowane odsetki

4. nie są notowane na GPW ani na rynku pozagiełdowym CTO

5. można je przedstawić do przedterminowego wykupu, ale potrąca się 2.5 (2-letnie) i 3 (4-letnie)

Wyżej wymienione obligacje są dostępne na rynku w dniu dzisiejszym.

PAPIERY WARTOŚCIOWE O ZMIENNYM DOCHODZIE:

Podstawowym rodzajem papierów wartościowych przynoszącym zmienny dochód są akcje. Akcja reprezentuje część kapitału spółki akcyjnej i ma charakter tytułu własności.

Według definicji akcja to papier wartościowy stwierdzający udział w majątku spółki akcyjnej i dający jej właścicielowi, czyli akcjonariuszowi określone prawa.

• Prawa akcjonariuszy dzielą się na dwie podstawowe grupy:

1. prawa majątkowe - to prawa mające wartość pieniężną, zwane prawami natury finansowej

2. prawa korporacyjne - to prawa dotyczące wpływu akcjonariuszy na podejmowane decyzje w spółce.

• Wyróżnia się 4 podstawowe rodzaje praw z akcji, czyli praw akcjonariusza:

1. prawo do udziału w zysku spółki

2. prawo do udziału w zarządzaniu spółką

3. prawo do udziału w podziale majątku spółki w przypadku jej likwidacji

4. prawo poboru

5. prawa mniejszości (doczytać z Pd.)

Ad.1.: Prawo do udziału w zysku spółki

Każdy akcjonariusz ma prawo do otrzymywania dywidendy. Jest to niestały dochód z akcji, część zysku przeznaczona do podziału pomiędzy akcjonariuszy. Dywidenda najczęściej wypłacana jest w stosunku rocznym i zależy od dwóch czynników:

1. czy firma w danym roku wypracowała zysk

2. co zdecydowało Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy (WZA) w odniesieniu do zysku.

Spółki nie mają obowiązku wypłacania dywidendy, ale jej wypłacanie jest bardzo ważnym czynnikiem zachęcającym inwestorów do kupowania akcji.

Ad.2.: Prawo do udziału w zarządzaniu spółką:

Każdy akcjonariusz posiada prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, które jest najwyższą władzą spółki i podejmuje strategiczne decyzje dotyczące działalności przedsiębiorstwa. Udział w WZA zapewnia akcjonariuszowi możliwość wpływu na losy spółki. Im więcej akcji, tym większy wpływ. Głosując na WZA akcjonariusz realizuje prawo do udziału w zarządzaniu spółką. Każdy akcjonariusz chcący brać udział w WZA zobowiązany jest na tydzień przed zebraniem złożyć akcje lub dokumenty stwierdzające posiadanie akcji (np. imienne świadectwo depozytowe) i ilość posiadanych akcji do siedziby spółki.

Ad.3.:

Prawo do udziału w podziale majątku spółki, ale dopiero w chwili jej likwidacji. Normalnie akcjonariusz nie ma więc prawa do cząstki majątku. Gdy firma jest likwidowana ustala się tzw. sumę likwidacyjną, z której:

1. pokrywa się zobowiązania

2. proporcjonalnie do wartości nominalnej posiadanych przez akcjonariusza akcji dokonuje się podziału reszty kwoty

Taka sytuacja ma miejsce tylko i wyłącznie w przypadku likwidacji spółki. Jeżeli ogłasza się upadłość, oznacza to, że majątek spółki nie wystarcza na pokrycie zobowiązań. Prawo upadłościowe reguluje kto otrzyma jaką kwotę, akcjonariusze nie otrzymują nic. Akcjonariusze odpowiadają tylko do wysokości kwoty wniesionej do spółki.

Ad.4.: prawo poboru

Jeżeli spółka zdecyduje się zwiększyć kapitał akcyjny w drodze emisji nowych akcji, to dotychczasowym akcjonariuszom przysługuje prawo pierwszeństwa do objęcia nowych akcji, czyli prawo poboru.

Przydziału akcji nowej emisji dokonuje się proporcjonalnie do procentowej ilości posiadanych akcji (np. 5% starych = 5% nowych). Prawo poboru umożliwia akcjonariuszom zachowanie dotychczasowego stanu posiadania procentowego. Ważną cechą jest to, że prawo poboru może być przedmiotem obrotu handlowego na GPW. Dotychczasowi posiadacze mogą zrezygnować z prawa poboru i sprzedać je.

• Akcje spełniają dwie funkcje ekonomiczne:

1. Są formą pozyskiwania kapitału przez spółki akcyjne

2. Z punktu widzenia akcjonariusza są instrumentem inwestowania bez podejmowania działalności gospodarczej we własnym imieniu i na własny rachunek

W odróżnieniu od obligacji wartość akcji nie może być zwrócona akcjonariuszowi w trakcie trwania spółki, z wyjątkiem szczególnych przypadków ściśle określonych przez KSH. Akcjonariusz może odzyskać pieniądze wyłożone na zakup akcji poprzez ich sprzedaż na GPW innemu inwestorowi.

Każda akcja ma wartość nominalną, która w Polsce nie może być mniejsza niż 1 PLN. KSH stwierdza, że akcje są niepodzielne, czyli nie występują w częściach ułamkowych. Akcje mogą być natomiast wydawane w odcinkach zbiorowych.

Split, czyli w potocznym rozumieniu podział akcji, to spadek wartości nominalnej akcji równoznaczny ze wzrostem ich ilości w spółce.

W praktyce istnieją różne rodzaje akcji.

• Akcje dzielą się na:

1. imienne

2. na okaziciela

Akcje imienne to akcje wystawiane na nazwisko akcjonariusza. Nazwisko to jest wpisane do prowadzonej przez spółkę księgi akcyjnej (tak nakazuje KSH). W księdze akcyjnej gromadzone są dane dotyczące właścicieli akcji imiennych i zmian właścicieli tych akcji. Zgodnie z KSH z punktu widzenia spółki akcjonariuszem jest każdy, kto posiada akcje na okaziciela oraz posiadacze akcji imiennych wpisani do księgi akcyjnej.

W obrocie mogą występować ograniczenia dotyczące handlu akcjami imiennymi, np. zbycie akcji imiennych uzależnione jest od zgody władz spółki. W obrocie akcjami na okaziciela nie ma ograniczeń zbywania ani rejestru kolejnych właścicieli.

Jeżeli statut spółki akcyjnej nie zabrania, akcjonariusz może zamienić akcje na okaziciela na akcje imienne i odwrotnie. Niektóre rodzaje akcji muszą być imienne.

• Ze względu na formy pokrycia równowartości akcji wyróżnia się:

1. akcje opłacone gotówką

2. akcje aportowe (wydawane za wkłady rzeczowe)

• Z punktu widzenia uprawnień akcjonariuszy akcje dzielą się na:

1. zwykłe

2. uprzywilejowane - posiadaczom akcji uprzywilejowanych przysługują dodatkowe prawa, których nie mają posiadacze akcji zwykłych. Istnienie akcji uprzywilejowanych jest więc dopuszczonym przepisami prawa nierównouprawnieniem akcjonariuszy. Akcje uprzywilejowane są zawsze akcjami imiennymi. Uprzywilejowanie może dotyczyć w szczególności 3 kwestii:

1. prawa głosu

2. dywidendy

3. podziału majątku w razie likwidacji spółki

Ad. a.:

Akcje uprzywilejowane co do głosu mogą na WZA dawać więcej niż 1 głos. KSH od 01.01.01 stanowi, że na jedną akcję na WZA nie może przypadać więcej niż 2 głosy. Do tego momentu liczba ta wynosiła 5. Uprzywilejowanie w zakresie prawa głosu nie dotyczy spółki publicznej, czyli spółki, której akcje co najmniej jednej emisji są w obrocie publicznym.

Ad. b.:

Uprzywilejowanie co do dywidendy to prawo do wyższej dywidendy niż w przypadku akcji zwykłych. Jest to także uprawnienie do dywidend za lata, w których spółka ich nie wypłacała - skumulowana dywidenda. KSH: Dywidenda od akcji uprzywilejowanej nie może przewyższać więcej niż o połowę dywidendy przyznanej posiadaczowi akcji zwykłej. Ponadto w stosunku do akcji uprzywilejowanych co do dywidendy może być wyłączone prawo głosu. Jeśli tak się dzieje, mówimy o tzw. akcjach niemych (od 01.01.01).

Ad. c.:

Prawo to zapewnia pierwszeństwo w uzyskaniu zwrotu wartości nominalnej przed innymi akcjonariuszami w razie likwidacji spółki.

Jeżeli statut spółki przewiduje takie rozwiązanie, to w jednej akcji może być zbieg więcej niż jednego przywileju.

W praktyce przedmiotem obrotu na rynku kapitałowym są przede wszystkim akcje zwykłe, rzadziej na okaziciela. Dzieje się tak dlatego, że w przypadku akcji zwykłych można ustalić jednostkową cenę. W przypadku akcji uprzywilejowanych ustalenie tej ceny jest utrudnione. Akcje uprzywilejowane najczęściej stanowią przedmiot obrotu prywatnego (dotyczy to np. akcji prywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych).

Akcje każdej spółki istnieją tak długo, jak sama spółka. Dlatego właśnie akcje mogą być dziedziczone.

W Polsce zagadnienia związane ze spółkami akcyjnymi i akcjami reguluje KSH tytuł 3 dział 2 pod tytułem Spółka Akcyjna. Jest to nowy kodeks, obowiązujący od 1 stycznia 2001.

EMISJA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH:

Emisja papierów wartościowych to wypuszczenie na rynek nowych papierów wartościowych. Celem emisji jest mobilizowanie (gromadzenie) kapitału długoterminowego. Emisja obligacji wiąże się z zaciąganiem pożyczki. Emisja akcji wiąże się z powiększaniem kapitału zakładowego spółek za pomocą sprzedaży akcji.

Zgodnie z nowym KSH w spółkach akcyjnych występuje kapitał zakładowy, nie ma już pojęcia kapitału akcyjnego.

Warunkiem mobilizacji kapitału jest sprzedaż wyemitowanych papierów wartościowych. Zasadniczym problemem dla emitentów jest potencjalne ryzyko niesprzedania emisji.

Sprzedażą papierów wartościowych może zajmować się emitent lub może zlecić ją pośrednikowi lub grupie pośredników.

• Istnieją zatem dwa sposoby emisji:

1. emisja własna

2. emisja obca

Ad. 1.: emisja własna

Emitent sam sprzedaje papiery wartościowe wśród publiczności. Jest to sposób tańszy, ale sam emitent ponosi ryzyko niesprzedania tych papierów wartościowych. Na ten rodzaj emisji decydują się emitenci, których pozycja na rynku jest bardzo dobra i którzy mają doświadczenia w zakresie sprzedaży papierów wartościowych (zwykle instytucje finansowe i banki).

Do sprzedaży akcji potrzeba punktów sprzedaży. Obecnie emisja własna jest rzadko stosowana.

Istnieją różne techniki sprzedaży. Jedną z najczęściej stosowanych jest subskrypcja akcji (zapisy na akcje).

Subskrypcja może być własna lub obca.

W przypadku subskrypcji własnej emitent ogłasza publicznie w prasie i innych środkach przekazu możliwość nabycia papierów wartościowych, podając podstawowe informacje dotyczące emitenta i wystawianego papieru wartościowego. Kupujący wypełnia formularz, podpisuje go i wpłaca określoną kwotę. W ten sposób zobowiązuje się do zakupu określonej ilości akcji na warunkach podanych w ogłoszeniu. Jest to tzw. deklaracja subskrypcyjna.

Ad. 2.: emisja obca

Emisja obca to korzystanie z wyspecjalizowanych instytucji finansowych. W tej roli najczęściej występują banki i biura maklerskie. W przypadku emisji obcej za usługę sprzedaży walorów należy zapłacić prowizję. Emisja obca jest droższa od emisji własnej.

Po co wynajmować pośrednika? - Bo jemu o wiele łatwiej jest sprzedać papiery wartościowe niż samemu emitentowi. Często pośrednicy zawierają z emitentami umowy o gwarantowaniu emisji.

• Podział emisji papierów wartościowych:

1. Emisja prywatna (zamknięta) - jeżeli oferta nabycia papierów wartościowych skierowana jest do bardzo małej ilości potencjalnych nabywców, nie większej niż określonej przepisami prawa (w Polsce 300 osób).

2. Emisja publiczna - jeżeli oferta skierowana jest do nieograniczonej ilości nabywców. Koszty emisji publicznej są większe od kosztów emisji zamkniętej, ale emisja publiczna daje możliwość dotarcia do dużo szerszego grona potencjalnych nabywców.

W celu ułatwienia emitentom papierów wartościowych pozyskania kapitału w polskim prawie jest możliwość zwierania umowy o subemisję, czyli o gwarantowanie emisji.

Umowy o subemisję emitenci papierów wartościowych mogą zawierać wyłącznie z instytucjami finansowymi (bankami i domami maklerskimi).

• Istnieją dwa rodzaje umów o subemisję:

1. umowa o subemisję inwestycyjną - polega na zobowiązaniu się subemitenta inwestycyjnego (np. banku) do nabycia na własny rachunek całości lub części papierów wartościowych oferowanych w obrocie pierwotnym, na które nie złożono zapisów w terminie ich przyjmowania.

2. Umowa o subemisję usługową - subemitent usługowy zobowiązuje się do nabycia na własny rachunek całości lub części papierów wartościowych danej emisji w celu dalszego ich oferowania w obrocie pierwotnym. (Rynek pierwotny jest też oferowaniem papierów wartościowych przez subemitenta usługowego!!!)

RODZAJE CEN AKCJI I OBLIGACJI:

Ceny akcji:

• W obrocie akcji wyróżnia się trzy rodzaje cen:

1. wartość nominalna

2. cena emisyjna

3. cena bieżąca (rynkowa)

Ad.1.:

Wartość nominalna stanowi jednostkę kapitału zakładowego spółki akcyjnej. Jest ona wynikiem podzielenia kapitału zebranego przez ilość wyemitowanych akcji. Suma wartości nominalnych akcji jest równa kapitałowi zakładowemu spółki. Wartość nominalna akcji podawana jest na akcji lub w świadectwie depozytowym i nie może być mniejsza niż 1 PLN. Wszystkie akcje emitowane przez daną spółkę muszą mieć jednakową wartość nominalną.

Ad.2.:

Cena emisyjna to cena po jakiej akcje oferowane są do sprzedaży. To cena płacona przez nabywców na rynku pierwotnym. Poziom ceny emisyjnej ustala emitent. Cena emisyjna akcji może być równa lub większa od wartości nominalnej, nie może być mniejsza. W praktyce ceny emisyjne są kilkakrotnie wyższe od wartości nominalnych i jest to tzw. przebitka. Wynika to z wzięcia pod uwagę nie tylko majątku spółki, ale i czynników pozamajątkowych spółki (np. goodwill). Cena emisyjna ustalana jest również z uwzględnieniem aktualnej sytuacji na rynku, np. wzrost / spadek cen akcji innych emisji, etc.).

Ad.3.:

Cena rynkowa ma różne nazwy: cena bieżąca, cena aktualna. Jeżeli akcje są przedmiotem obrotu giełdowego, ceną rynkową jest wówczas kurs akcji. Jest to cena bieżąca transakcji kupna - sprzedaży na rynku wtórnym. Cena rynkowa kształtuje się pod wpływem wzajemnego oddziaływania popytu i podaży. Generalnie nie ma ograniczeń co do wysokości ceny rynkowej. Może być większa lub mniejsza zarówno od ceny emisyjnej jak i od wartości nominalnej. Pierwsze notowanie giełdowe w stosunku do ceny emisyjnej także jest przebitką. Cena rynkowa akcji może spaść do zera, górnych ograniczeń nie ma.

Na poziom ceny rynkowej akcji wpływają 3 podstawowe czynniki:

1. wielkość wypłacanej dywidendy i perspektywy jej wypłat w przyszłości. Ten czynnik ma bardzo duże znaczenie zwłaszcza na rozwiniętych rynkach na zachodzie (USA), w Polsce nie jest tak znaczący.

2. Stopień zaufania ze strony akcjonariuszy oraz potencjalnych nabywców do solidności danej firmy (jaka jest sytuacja finansowa firmy oraz perspektywy rozwoju. Im wyższe, tym wyższy kurs).

3. Ocena rozwoju ogólnej sytuacji gospodarczej. Gdy koniunktura jest dobra, wzrasta popyt na akcje i wzrastają ceny akcji.

Ceny rynkowe na rynku wtórnym ciągle się zmieniają. Ze zmianami wiąże się pojęcie zysku kapitałowego. Zmiany cen rynkowych wpływają na przyszłe zyski z akcji, które mogą pochodzić z 2 źródeł:

1. dywidenda - zależy od wielkości osiągniętego zysku i decyzji WZA

2. wzrost ceny rynkowej akcji, czyli zysk kapitałowy - jest to różnica pomiędzy ceną nabycia a odsprzedaży akcji w późniejszym terminie. Gdy cena od odsprzedaży jest większa niż kupna, to inwestor uzyskał zysk kapitałowy, jeśli jest mniejsza mówimy o stracie kapitałowej, która jest elementem ryzyka inwestowania w akcje.

Głównym motywem kupowania akcji w Polsce jest dążenie do osiągnięcia zysku kapitałowego.

CENY OBLIGACJI

• Występuje wiele kategorii cenowych obligacji, ale 3 są takie jak w przypadku akcji:

1. wartość nominalna obligacji - jest określona przez emitenta i oznacza kwotę, jaką powinien otrzymać obligatariusz po terminie wykupu.

2. Cena emisyjna obligacji - to cena w dniu wypuszczenia danej serii. Obligacje w zależności od warunków na rynku mogą być sprzedawane :

1. według wartości nominalnej (według nominału)

2. poniżej wartości nominalnej (sprzedaż z dyskontem)

3. powyżej wartości nominalnej ( sprzedaż z premią) - opłaca się, gdy nabywając obligacje otrzymujemy dodatkowe prawa, np. możliwość odliczenia od podatku.

Najczęstszym przypadkiem obrotu są obligacje skarbowe. Cenę emisyjną ustala Minister Finansów. Na rynku detalicznym najpopularniejsze są TZ-y. Cenę emisyjną ustala Minister Finansów, ale obowiązuje ona jedynie w pierwszym dniu sprzedaży serii. Później sprzedaje się te obligacje po cenie dziennej sprzedaży. Każdego dnia obligacje te są droższe. Cena dzienna sprzedaży to cena emisyjna powiększona o odsetki narosłe do danego dnia.

W odniesieniu do obligacji oszczędnościowych - sprzedawane są przez rok, stale według nominału.

3. cena rynkowa - jeżeli obligacje są w obrocie giełdowym, ceną rynkową jest kurs giełdowy obligacji. Cena rynkowa jest ceną bieżących transakcji kupna-sprzedaży, kształtującą się pod wpływem popytu i podaży na rynku wtórnym. Poziom tej ceny zależy od szeregu czynników, z których najważniejsze są rynkowe stopy procentowe płacone przez banki. Ceny obligacji zmieniają się w odwrotnym kierunku niż stopy %: jeżeli stopy % rosną to ceny obligacji maleją i odwrotnie. Cena rynkowa nie jest ceną, którą płaci nabywca a otrzymuje sprzedający, ponieważ nie uwzględnia odsetek. Strony transakcji kupna-sprzedaży obligacji na rynku wtórnym płacą / otrzymują cenę rozliczeniową, czyli sumę kursu giełdowego i odsetek łącznych (skumulowanych) od ostatniej płatności odsetek do dnia wykupu. Również w przypadku obligacji cena rynkowa zmienia się pod wpływem popytu i podaży, przy czym wahania są mniejsze niż wahania cen akcji. Jeżeli występują wahania, występuje też zysk kapitałowy/ strata kapitałowa. Całkowity zysk / strata mogą pochodzić z dwóch źródeł:

1. kupon (odsetki)

2. zysk kapitałowy (który jest mniejszy niż w odniesieniu do akcji).

PODSTAWY ANALIZY PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

• Każda inwestycja w papiery wartościowe:

1. charakteryzuje się określonym dochodem / zyskiem

2. charakteryzuje się określonym ryzykiem

Dochód z inwestycji w papiery wartościowe:

Inwestycji w papiery wartościowe dokonuje się w oczekiwaniu zysku, należy także liczyć się z możliwością poniesienia straty. W odniesieniu do akcji zysk pochodzić może z dywidendy lub zysku kapitałowego, w przypadku obligacji z procenty podanego w warunkach umowy emisji lub z zysku kapitałowego. Zysk można osiągnąć z jednego źródła lub z obu równocześnie.

Poszczególne rodzaje papierów wartościowych mogą przynosić różny dochód. Powstaje problem: jak zmierzyć ten dochód i porównać dochodowość różnych walorów.

Podstawową miarą dochodu z inwestycji w papiery wartościowe jest stopa zwrotu (zysku, dochodu), która określa dochód przypadający na jednostkę zainwestowanego kapitału (np. 15% - 1PLN daje 15gr zysku). Stopa ta wyrażana jest w %. Ogólne reguły liczenia są identyczne dla wszystkich papierów, różnią się tylko w szczegółach.

Naszą analizę przeprowadzać będziemy w oparciu o stopę zwrotu akcji.

• Istnieją dwa rodzaje stóp zwrotu:

1. zrealizowana stopa zwrotu, którą oblicza się ex post (po dokonaniu transakcji).

2. oczekiwana stopa zwrotu, którą szacuje się ex ante (przed podjęciem decyzji).

Ad.1.:

Kupiłem, sprzedałem i pytam: ile zarobiłem / straciłem

Ad.2.:

Szacuję zanim kupię, jest to przesłanka do zakupu

• Zrealizowana stopa zwrotu:

Najprostsza jest zrealizowana stopa zwrotu w okresie posiadania (inwestowania) papieru wartościowego. Taką stopę otrzymujemy dzieląc całkowity zysk przez całkowity koszt:




R_OP - stopa zwrotu w okresie posiadania

P₁ - cena sprzedaży

D - dywidenda

P₀ - cena nabycia

Przykład 1.:

Inwestor kupuje akcje po 40 PLN i otrzymuje 2 PLN dywidendy, po czym sprzedaje akcje po 50 PLN. Ile wynosi stopa zwrotu w okresie posiadania?




Ta stopa jest często używana z powodu łatwości obliczeń, chociaż ma zasadniczy mankament: generuje błędne wyniki i wprowadza w błąd, ponieważ nie uwzględnia czasu trwania inwestycji.

Przykład 2.:

Inwestor kupił akcje za 30 PLN i sprzedał je po 10 latach za 60 PLN. Przyjmując, że firma nie wypłacała dywidendy wylicz, ile wynosi R_OP.

• Po podstawieniu R_OP wynosi 100%.

W jakim tempie 30 PLN rosło przez 10 lat, że po 10 latach mamy 60 PLN ?






R_OP = 7,18% p.a.

Oczekiwana stopa zwrotu:

Z punktu widzenia podejmowania decyzji inwestycyjnych zrealizowana stopa zwrotu obliczana jest ex post i ma mniejsze znaczenie.

Oczekiwana stopa zwrotu mówi o tym, jakiej wartości stopy zwrotu powinniśmy się spodziewać w ciągu analizowanego okresu.

Jest to najbardziej prawdopodobna stopa zwrotu, jaka wystąpi gdy rynek zachowa się przeciętnie.

• W zależności od posiadanych danych / informacji oczekiwana stopa zwrotu może być szacowana na dwa sposoby:

1. na podstawie możliwego rozkładu prawdopodobieństwa stóp zwrotu (przy czym należy pamiętać, że prawdopodobieństwo jest szansą zaistnienia danego zdarzenia, a rozkład prawdopodobieństwa jest to wyszczególnienie wszystkich możliwych zdarzeń i prawdopodobieństwo wystąpienia każdego z nich).

Jeżeli prawdopodobieństwo przypiszemy do możliwych stóp zwrotu z inwestycji w papiery wartościowe, to otrzymamy rozkład prawdopodobieństwa stóp zwrotu. Jeżeli mamy rozkład prawdopodobieństwa stóp zwrotu, stosujemy wzór:




R - oczekiwana stopa zwrotu

m - liczba możliwych do osiągnięcia wartości stopy zwrotu

R_i - i-ta możliwa do osiągnięcia wartość stopy zwrotu

p_i - prawdopodobieństwo osiągnięcia i-tej możliwej wartości stopy zwrotu

Jest to wzór na średnią ważoną.

Przykład 3.:

Eksperci określili 5 możliwych scenariuszy stanu gospodarki w przyszłości. Oszacowali też stopy zwrotu akcji spółki „A” w każdym z możliwych scenariuszy oraz prawdopodobieństwa zrealizowania każdego scenariusza. Wyniki zestawiono w tabeli:

Rozkład stopy zwrotu akcji spółki „A” :

Możliwy stan gospodarki	Prawdopodobieństwo zaistnienia każdego stanu (pi)	Stopa zwrotu w % (Ri)
1	0,1	20
2	0,2	10
3	0,3	6
4	0,3	2
5	0,1	-10

Oblicz oczekiwaną stopę zwrotu.

R= 0,1*20+0,2*10+0,3*6+0,3*2-0,1*10

R=5,4%

2. Stosowana, gdy nie ma możliwości uzyskania informacji o rozkładzie stóp zwrotu. Do oszacowania oczekiwanej stopy zwrotu wykorzystuje się dane historyczne, czyli stopy zwrotu zrealizowane w przeszłości. Korzystamy wówczas ze wzoru:




R - oczekiwana stopa zwrotu

R_t - stopa zwrotu akcji zrealizowana w t-tym okresie

n - liczba okresów, z których pochodzą dane

Oczekiwana stopa zwrotu to średnia arytmetyczna stóp zwrotu osiągniętych w poprzednich n okresach. W praktyce określenie okresu dotyczy konkretnego czasu: w Polsce jest to dzień, tydzień, miesiąc, kwartał, rok.

Przykład 4.:

Zrealizowane roczne stopy zwrotu akcji dwóch spółek „A” i „B” w ciągu ostatnich 10 lat przedstawia tabela:

Zrealizowane roczne stopy zwrotu akcji spółek „A” i „B” :

Rok / lata	Stopy zwrotu akcji spółki „A” w %	Stopy zwrotu akcji spółki „B” w %
1	10,25	2,34
2	8,31	1,78
3	7,15	1,65
4	2,10	1,54
5	-3,88	1,42
6	-2,30	-0,15
7	-0,75	-0,54
8	4,63	0,21
9	3,28	1,85
10	7,71	3,40

Ile wynoszą oczekiwane stopy zwrotu akcji spółek „A” i „B” ?

R_A=3,65 %

R_B=1,35 %

Gdy używa się danych historycznych, można napotkać dwa problemy:

1. liczba okresów, z których należy wziąć informacje (u nas 10). Liczba ta nie może być ani za dużą, ani za mała. Nie jest to jednak ustalone jednoznacznie.

2. Przyjęcie długości okresu dla jakiego wyznaczane są te oczekiwane stopy zwrotu. Im dłuższy potencjalny okres inwestycji w przyszłości, tym dłuższy powinien być czas.

W analizach profesjonalnych (kilkuletnich) często stosuje się roczne stopy zwrotu.

Oszacowanie rocznej stopy zwrotu jest bardzo ważne z punktu widzenia każdego inwestora, ponieważ na tej podstawie podejmuje się decyzje inwestycyjne.

Racjonalnie postępujący inwestor wybierze te spółki, których oczekiwane stopy zwrotu są największe.

Ryzyko inwestowania w papiery wartościowe:

Inwestowanie w papiery wartościowe zawsze wiąże się z ryzykiem. Ryzyko to możliwość poniesienia straty lub nie uzyskania spodziewanego zysku. Ryzyko oznacza zmienność dochodu, czyli możliwość odchylenia w górę lub w dół.

Nabywcy papierów wartościowych uzyskują prawo do otrzymywania dochodów w przyszłości. Ryzyko to spowodowane jest tym, że nabywcy mają prawo do czerpania dochodów w przyszłości, której niestety nikt nie jest w stanie przewidzieć.

Poziom ryzyka jest zróżnicowany w zależności od rodzaju walorów:

• Do najmniej obarczanych ryzykiem należą skarbowe papiery wartościowe: bony skarbowe na rynku pieniężnym i obligacje skarbowe na rynku kapitałowym. Nabywcy papierów skarbowych mają zagwarantowany przez państwo wykup tych walorów i otrzymanie określonego dochodu.

Obligacje przedsiębiorstw i innych instytucji: może być taka sytuacja, że emitent nie będzie w stanie wypłacić lub nie być w stanie pokryć swoje zobowiązania, wówczas istnieje ryzyko utraty środków wyłożonych na zakup obligacji. Dodatkowo przedsiębiorstwa i inne instytucje narażone są na ryzyko procentowe, związane ze zmianami stóp %. (jeżeli st. % spadają, to ceny obligacji rosną i odwrotnie).

• Większe ryzyko związane jest z inwestowaniem w akcje. W odniesieniu do akcji akcjonariusz nie ma pewności otrzymania dochodu, ponieważ dywidenda może być wypłacana, ale nie musi (zależy to od tego czy firma osiągnęła zysk i jaką decyzję podejmie WZA). Spółka może również zbankrutować, a wówczas roszczenia akcjonariuszy są na końcu kolejki czekającej na podział masy upadłościowej.

• Największe ryzyko związane jest z inwestycjami w instrumenty pochodne.

Inwestorzy charakteryzują się różnymi skłonnościami do ponoszenia ryzyka.

• Wyróżnia się trzy rodzaje postaw wobec ryzyka:

1. unikanie ryzyka (awersja do ryzyka)

2. neutralność do ryzyka

3. preferowanie ryzyka (np. hazardziści)

Nas interesować będą osoby unikające ryzyka, ponieważ tak zachowuje się większość inwestorów. W ramach tej grupy są jednak pewne zróżnicowania, które zależą na przykład od wieku. Większość z nas dąży do ograniczania , minimalizowania ryzyka.

Jeżeli inwestorzy mają awersję do ryzyka i mimo to je podejmują, żądają wtedy premii za ryzyko. Im większe ryzyko związane z inwestowaniem w papiery wartościowe, tym większa oczekiwana stopa zwrotu, która jest niezbędna aby skłonić inwestorów do kupna tych walorów. Reguła: im wyższe ryzyko, tym wyższy oczekiwany dochód i odwrotnie.

• Racjonalnie postępujący inwestor kieruje się dwoma zasadami:

1. przy tym samym poziomie ryzyka wybiera większy zysk

2. przy równym poziomie zysku wybiera papiery o mniejszym ryzyku

Racjonalnie działa więc inwestor dążący do minimalizacji ryzyka i maksymalizacji zysku.

Ryzyko inwestowania w papiery wartościowe można ograniczać, ale nie można go w pełni wyeliminować. Jednym ze sposobów ograniczania ryzyka jest dywersyfikacja inwestycji. Jest to rozłożenie zakupów pomiędzy kilka rodzajów papierów wartościowych (w myśl angielskiego przysłowia, że nie wkłada się wszystkich jajek do jednego koszyka). W ten sposób tworzy się tzw. portfel inwestycji (lokat), czyli zestaw posiadanych przez inwestora papierów wartościowych.

Innym sposobem są transakcje terminowe i pochodne.

• W teorii i praktyce istnieją dwa podejścia do ryzyka z punktu widzenia jego efektów:

1. ryzyko jako możliwość poniesienia straty (akcentuje się zagrożenie)

2. ryzyko jako możliwość wystąpienia efektu działania niezgodnego z oczekiwaniami. Przy czym efekt niezgodny z oczekiwaniami może być lepszy lub gorszy niż oczekiwany. (pokazuje się więc zagrożenie ale i szansę, że im większe ryzyko, tym potencjalnie większy dochód. Takim podejściem charakteryzuje się większość inwestorów.

W praktyce inwestycyjnej całkowite ryzyko jest podstawą. Na całkowite ryzyko składają się dwa podstawowe rodzaje ryzyka:

1. ryzyko systematyczne

2. ryzyko specyficzne

Ryzyko systematyczne - odnosi się do wszystkich tych czynników, które wpływają na dochód / zysk wszystkich porównywalnych inwestycji. To ryzyko związane jest ze zmianami cen walorów, czyli ze zmianami popytu i podaży na rynku. Ryzyka systematycznego nie da się zdywersyfikować, ani ograniczyć, stąd to ryzyko nazywa się niedywersyfikowalnym. Każdy inwestor musi sam zadecydować o tym, jak wysoki poziom ryzyka systematycznego jest w stanie zaakceptować.

Ryzyko specyficzne - często nazywane jest ryzykiem dywersyfikowalnym i zależy od czynników specyficznych dla konkretnych papierów (np. strajk w firmie X wpływa na zysk tej firmy). Czynniki specyficzne związane są z konkretną firmą , konkretnym emitentem. Ryzyko to może być zredukowane, czyli można skonstruować odpowiedni portfel.

W odniesieniu do ryzyka specyficznego wyróżnia się:

1. ryzyko związane z działalnością gospodarczą

2. ryzyko finansowe

Ad.1.:

wiąże się z naturą przedsięwzięcia gospodarczego. Nie wszystkie rodzaje działalności gospodarczej są równie ryzykowne.

Ad.2.:

Związane ze źródłami finansowania firmy, czyli najczęściej z kredytem. Zaciąganie kredytu zwiększa ryzyko, ponieważ kredytodawca stawia określone warunki. Jeżeli firma nie wywiązuje się z płatności lub nie spłaca zobowiązań, to bank może nawet zażądać likwidacji i ogłosić bankructwo firmy. Im większe jest zadłużenie tym większe ryzyko finansowe firmy i odwrotnie.

Ryzyko systematyczne podzielić można na:

1. rynkowe

2. stóp procentowych

3. siły nabywczej

Ryzyko rynkowe - polega na tym, że ceny papierów wartościowych na rynku podlegają ciągły wahaniom. Inwestor może to ryzyko akceptować lub nie, przy czym tego ryzyka nie da się uniknąć.

Ryzyko stóp procentowych - związane jest z wpływem zmian stóp % na zmiany cen papierów wartościowych. Ceny papierów wartościowych szczególnie o stałym dochodzie zmieniają się w odwrotnym kierunku niż stopy %.

Ryzyko siły nabywczej, czyli inflacji - to możliwość spadku siły nabywczej aktywów, jakie posiada inwestor na skutek inflacji. W warunkach inflacji realna siła nabywcza walorów posiadanych przez inwestora maleje.

Podsumowanie: inwestując w papiery wartościowe nie da się uniknąć ryzyka. Jeżeli zrealizowana stopa zwrotu podlega wahaniom, to ryzyko jest większe. Istnieją papiery wartościowe, w przypadku których wahania cen są duże, istnieją też takie, których wahania cen są mniejsze.

ILOŚCIOWA ANALIZA RYZYKA - POMIAR RYZYKA

Przykład:

Rozpatrujemy akcje spółek A i B o następujących rozkładach stóp zwrotu przedstawionych w tabeli:

Możliwy stan gospodarki	Prawdopodobieństwo	St. Zwrotu akcji A w %	St. Zwrotu akcji B w %
1	0,1	30	10
2	0,2	15	7
3	0,4	5	5
4	0,2	-5	3
5	0,1	-20	0

R_A=5%

R_B=5%

A: zróżnicowanie od +30 do -20 i jest ryzyko straty

B: mniejsze zróżnicowanie, nie ma straty, zdecydowanie bardziej bezpieczne

Ryzyko A można określić za pomocą zróżnicowani oczekiwanych stóp zwrotu: im większe zróżnicowanie, tym większe ryzyko akcji.

Podstawowymi miarami ryzyka związanego z inwestowaniem w papiery wartościowe są:

1. wariancja

2. odchylenie standardowe

Te dwie miary pozwalają na syntetyczną ocenę ryzyka za pomocą jednej liczby. Stosuje się to na całym świecie.

W zależności od posiadanych informacji miary te można liczyć na dwa sposoby:

1. Gdy posiadamy dane dotyczące rozkładu stóp zwrotu:







V - wariancja stóp zwrotu

S - odchylenie standardowe stóp zwrotu

p_{i -} i-te prawdopodobieństwo

R_i - i-ta możliwa stopa zwrotu

R - oczekiwana stopa zwrotu

Wariancję i odchylenie standardowe liczymy po to, aby uniknąć problemu interpretacji %².

S (wyrażone w %) informuje nas o ile średnio rzeczywista stopa zwrotu różni się w górę lub w dół od oczekiwanej stopu zwrotu. Im mniejsze S, tym mniejsze ryzyko i odwrotnie.

Kolejność działań:

1. obliczyć oczekiwaną stopę zwrotu

2. Od R_i odjąć R (to są odchylenia)

3. Każde odchylenie podnieść do kwadratu

4. Wynik pomnożyć prze prawdopodobieństwa

5. Całość zsumować.

W zawodowych analizach można poprzestać na wariancji.

Przykład:

Analizujemy te same, co poprzednio akcje spółek a i b, w przypadku których R=5%. Oszacuj ryzyko (czyli oblicz S) związane z inwestowaniem w akcje obu spółek.

V_A= 0,0165 S_A=12,85%

V_B=0,00066 S_B=2,57%

2. Jeżeli nie mamy informacji o oczekiwanych stopach zwrotu do oszacowania V i S wykorzystujemy dane historyczne:







m - ilość okresów

Jeżeli n<30, to w mianowniku n-1.

Jeżeli n>=30, to w mianowniku n.

Przykład:

Analizujemy zrealizowane stopy zwrotu akcji dwóch spółek A i B w ciągu ostatnich 10 lat (te same co w przykładzie 4). Oszacowane stopy zwrotu wynoszą: R_A=3,65% ; R_B=1,35% ; oblicz S.

Po podstawieniu do wzoru i dokonaniu obliczeń otrzymujemy:

S_A=4,82%

S_B=1,20%

Ryzyko mierzone odchyleniem standardowym jest mniejsze w doniesieniu do spółki B.

Jak powinien postąpić racjonalny inwestor? - wybrać akcje o mniejszy ryzyku przy danej stopie zwrotu.

Oczekiwana stopa zwrotu (R) i ryzyko (S) to cechy inwestycji we wszystkie papiery wartościowe.

Naturalną zasadą, którą powinien kierować się inwestor jest maksymalizacja dochodu i minimalizacja ryzyka. Kupowanie akcji o wyższej R i niższym S.

Współczynnik Zmienności:

Wariancja (V) i odchylenie standardowe (S) są bezwzględnymi miarami ryzyka. Istnieją też miary względne, które określają wielkość ponoszonego ryzyka w odniesieniu do osiągniętego dochodu. Przykładem takiej miary jest współczynnik zmienności:

Jeżeli stopy zwrotu są równe, wystarczy tylko wyliczyć S i na tej podstawie dokonać wyboru.

W w/w przykładzie nie można podjąć decyzji na podstawie R_A i R_B ani S_A i S_B, dlatego używa się współczynnik zmienności.

WZ jest to stosunek odchylenia standardowego do oczekiwanej stopy zwrotu:




WZ określa wielkość ryzyka przypadającego na jednostkę dochodu. To wielkość S na jednostkę R.

WZ zapewnia lepszą możliwość porównania zwłaszcza wówczas, gdy oczekiwane stopy zwrotu nie są takie same. Regułą jest to, że im mniejszy WZ, tym lepsze inwestycje.

WZ_A=1,32 WZ_B=0,89

W analizowanym przykładzie należy wybrać akcje spółki B.

WYKRES RYZYKO - DOCHÓD

Analizę dochodu i ryzyka papierów wartościowych można przeprowadzić graficznie. Wykres ryzyko - dochód nazywany jest też mapą ryzyko - dochód.











Dla wyjaśnienia przyjmujemy konkretny punkt jako firmę X. Wybieramy z istniejących akcji te, które leżą na „północny - zachód”. W praktyce rzadko zdarza się taka firma, jak X.

Mapa ryzyko - dochód to bardzo dobre narzędzie do wyszukiwania najlepszych firm z punktu widzenia ryzyka i dochodu.

WSPÓŁCZYNNIK BETA (β)

Odchylenie standardowe S jest klasyczną miarą ryzyka. Pokazuje wielkość, o jaką zrealizowana stopa zwrotu różni się od średniej.

Inne podejście do analizy ryzyka kładzie nacisk na zmienność stopy zwrotu w stosunku do zmienności całego rynku (tu najczęściej stosuje się podstawowy indeks giełdowy lub WIG).

Miarą ryzyka rozumianego jako zmienność stopy dochodu papierów wartościowych w stosunku do całego rynku jest współczynnik β. Jest to miara zysku ryzyka systematycznego.

β pokazuje stopień zmienności cen danego papieru wartościowego w stosunku do zmian całego rynku. Jest to zatem miara wrażliwości danego waloru na zmiany występujące na rynku.

Z definicji współczynnik β dla rynku wynosi 1.

W odniesieniu do poszczególnych papierów wartościowych (akcji) wartość tego współczynnika może być:

1. równa 1

2. mniejsza od 1

3. większa od 1

β=1:

Oznacza, że zmiany ceny danego papieru wartościowego są identyczne jak zmiany rynku, np.: Jeżeli na rynku obserwujemy wzrost / spadek 10%, to przy β=1 oznacza to, że ceny akcji danej firmy wzrosną / spadną o 10%.

β<1:

Informuje o tym, że zmiany cen waloru są mniejsze niż zmiany całego rynku, np.: β=0,7: Jeżeli rynek wzrośnie / spadnie o 10%, to przy β=0,7 ceny akcji wzrosną / spadną o 0,7%.

β>1:

Informuje, że należy spodziewać się większych zmian cen danego papieru wartościowego niż rynku, np.: β=1,5: jeżeli rynek wzrośnie o 6% to można spodziewać się wzrostu cen akcji o 9%, jeśli zaś rynek spadnie o 8%, to akcje spadną o 12%.

Akcje poszczególnych spółek mają różne współczynniki β. Dla celów analizy ekonomicznej i podejmowania decyzji, współczynnik ten oblicza się na podstawie danych historycznych. Zakłada się, że dane te się zmieniają, ale niezbyt szybko. Współczynniki β wykorzystywane są do analiz i modeli teoretycznych (np. analiza portfelowa).Jest to ważna kategoria w analizie papierów wartościowych.

Im wyższy β, tym większe ryzyko systematyczne związane z danym papierem wartościowym.

• W zależności od kształtowania się β papiery wartościowe dzieli się na:

1. wysokie β - walory agresywne (zmieniają się w większym stopniu niż rynek)

2. niskie β - walory defensywne (zmieniają się w mniejszym stopniu niż rynek)

Fundusze inwestycyjne nazywane są funduszami agresywnego inwestowania.

Jeżeli oczekujemy wzrostu na GPW, należy kupić agresywne walory, jeżeli natomiast prognozujemy spadek, wówczas należy kupować walory defensywne.

UCZESTNICY RYNKU KAPITAŁOWEGO

(STRUKTURA INSTYTUCJONALNA RYNKU)

Na rynku kapitałowym istnieje szereg uczestników indywidualnych i instytucjonalnych. Tych uczestników można dzielić na różne sposoby, my dzielimy ich na 4 grupy:

1. Emitenci papierów wartościowych

2. Instytucje finansowe, czyli pośrednicy finansowi

3. Instytucje obrotu papierami wartościowymi

4. Ostateczni inwestorzy

Ad.1.: EMITENCI:

Do najważniejszych uczestników rynku kapitałowego należą emitenci papierów wartościowych. Na rynku reprezentują oni popyt na kapitał. Emitent jest podmiotem wystawiającym papiery wartościowe we własnym imieniu. Celem emisji jest mobilizacja kapitału. Emisja jest jednym ze sposobów pozyskiwania kapitału, alternatywnym np. do kredytu bankowego.

W gospodarkach rynkowych emisja papierów wartościowych jest szeroko wykorzystywanym sposobem pozyskiwania kapitału.

Emitenci mogą mieć różne potrzeby kapitałowe (K-T, D-T, własne, obce) i emitować różne papiery wartościowe, ALE warunki emisji w poszczególnych krajach są ściśle regulowane przepisami prawa. Przepisy te dotyczą w szczególności 3 kwestii:

1. zakresu informacji, jakie emitent jest zobowiązany opublikować wraz z ofertą sprzedaży papierów wartościowych (np. spółka wchodząca do obrotu publicznego jest zobowiązana przygotować i opublikować prospekt emisyjny).

2. Sposobu uzyskania zgody na przeprowadzenie emisji papierów wartościowych, najczęściej stosuje się wzór amerykański: indywidualne zezwolenia KPWiG.

3. Zakresu odpowiedzialności prawnej: przepisy prawa stanowią, że każde przekroczenie prawa powoduje sankcje prawne, np. kara pieniężna, wycofanie z obrotu publicznego, etc.

Emitenci papierów wartościowych muszą się liczyć z dwoma kwestiami:

1. kosztem emisji

2. ryzykiem związanym z emisją (ryzyko rozprzedania emisji)

Każda emisja papierów wartościowych musi być poprzedzona rachunkiem ekonomicznym i analizą sytuacji rynkowej (np. czy będą chętni do kupna tych walorów).

• Do najważniejszych grup emitentów papierów wartościowych zalicza się:

1. spółki akcyjne - mogą emitować akcje, obligacje i inne walory

2. Skarb Państwa - może emitować papiery skarbowe: K-T bony skarbowe i D-T obligacje skarbowe

3. Samorządy lokalne - mogą emitować obligacje komunalne

Ad.2.: INSTYTUCJE FINANSOWE:

Instytucje finansowe (pośrednicy finansowi) to podmioty gospodarcze charakteryzujące się dwoma zasadniczymi cechami:

1. głównym przedmiotem ich działalności jest utrzymywanie instrumentów finansowych i dokonywanie transakcji nimi

2. instrumenty finansowe są głównym składnikiem majątku tych instytucji.

Instytucje finansowe to firmy świadczące usługi związane z utrzymywaniem instrumentów finansowych i dokonywaniem transakcji nimi.

Instytucje finansowe można dzielić ze względu na różne kryteria.

• Z punktu widzenia powstawania pieniądza wyróżniamy:

1. Instytucje tworzące pieniądz (instytucje depozytowe)

2. Instytucje nie tworzące pieniądza (instytucje nie-depozytowe)

• Instytucje depozytowe to zwłaszcza banki: bank centralny i banki komercyjne, ale ze względu na specyfikę BC pomijamy go. Banki komercyjne są instytucjami o największym znaczeniu dla obrotów kapitałowych w gospodarce. Banki te mają znaczny kapitał własny, ale przede wszystkim zarządzają środkami zdeponowanymi przez klientów.

• Wyróżnia się dwie podstawowe sfery działalności banku komercyjnego:

1. sfera depozytowo - kredytowa - związana z przyjmowaniem wkładów od klientów i udzielaniem kredytów

2. sfera inwestycyjna - związana z rynkiem kapitałowym i obrotem papierami wartościowymi.

Do roku 2000 banki komercyjne nie mogły prowadzić działalności na rynku kapitałowym, mogły się tym zajmować wyłącznie banki inwestycyjne. Obecnie dąży się do uniwersalności. Coraz większe znaczenie w finansowaniu inwestycji ma rynek kapitałowy, coraz mniejsze zaś kredyty bankowe. Banki komercyjne oferują usługi związane z inwestowaniem na rynku kapitałowym, ponieważ jest to istotne źródło przychodów.

• Na rynku kapitałowym banki pełnią szereg funkcji:

1. organizowanie i przeprowadzanie emisji papierów wartościowych swoich klientów (emisja obca)

2. gwarantowanie emisji papierów wartościowych (banki zawierają umowy o subemisję)

3. prowadzenie transakcji papierami wartościowymi na własny rachunek (banki występują w roli inwestorów)

4. prowadzenie transakcji papierami wartościowymi na zlecenie i rachunek klienta (bank występuje w roli pośrednika transakcje przeprowadzane są przez bankowe biura maklerskie)

5. zarządzanie portfelem papierów wartościowych za zlecenie klienta

6. przygotowywanie badań i analiz rynkowych będących podstawą do podejmowania decyzji, np.: obliczanie ryzyka, współczynnika zmienności, składu portfela itp.

Na rynku kapitałowym banki mogą również emitować własne papiery wartościowe, czyli zwiększać posiadane zasoby kapitałowe. Środki z emisji bank może przeznaczyć na operacje na rynku kapitałowym.

• Instytucje nie-depozytowe -nie kreują pieniądza, ale uczestniczą w procesach przepływu siły nabywczej pieniądza, przy czym ich rola we współczesnej gospodarce jest coraz większa.

Do podstawowych instytucji nie-depozytowych zaliczamy:

1. Towarzystwa Ubezpieczeniowe

2. Fundusze Inwestycyjne

3. Fundusze Emerytalne

Ad. a.:

Towarzystwa ubezpieczeniowe - to najstarsze instytucje nie-depozytowe. Prowadzą działalność ubezpieczeniową. Podstawowym zadaniem ubezpieczyciela jest ochrona przed skutkami niepomyślnych zdarzeń losowych. Ubezpieczenie to rozłożenie ryzyka poniesienia szkód losowych pomiędzy jednostki zagrożone tym ryzykiem. Podstawową funkcją ubezpieczyciela jest wyrównywanie, łagodzenie lub likwidowanie (w sensie finansowym) negatywnych skutków zdarzeń losowych.

• Istnieje wiele rodzajów ubezpieczeń. Ogólnie dzieli się je na:

1. społeczne (socjalne)

2. gospodarcze

• Ze względu na przedmiot ubezpieczenia, ubezpieczenia gospodarcze dzielimy na:

1. osobowe:

• Życiowe

• Od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW)

2. majątkowe:

• rzeczowe

• majątkowe sensu stricto (praw, zobowiązań, należności).

• Inny podział dzieli ubezpieczenia gospodarcze na:

1. obowiązkowe

2. dobrowolne

W Polsce działalność ubezpieczeniową reguluje ustawa z roku 1990: O Działalności Ubezpieczeniowej. Ustawa ta dzieli ubezpieczenia na dwa działy:

1. ubezpieczenia na życie (5)

2. pozostałe ubezpieczenia osobowe oraz ubezpieczenia majątkowe (18)

Działalność ubezpieczeniową prowadzą towarzystwa ubezpieczeniowe, czyli firmy świadczące usługi ubezpieczeniowe. Firmy te oferują klientom różne polisy ubezpieczeniowe, czyli papiery wartościowe stanowiące zabezpieczenie w przypadku wystąpienia konkretnego zdarzenia losowego, w zamian za płacenie składki.

Towarzystwa ubezpieczeniowe gromadzą bardzo duże środki finansowe. W Polsce szacuje się, że sektor ubezpieczeń jest ponad dwukrotnie mniejszy niż w Unii Europejskiej. Znaczenie Tow. Ubezpieczeniowych na rynku kapitałowym będzie rosło.

Środki finansowe pozostają niewykorzystane na podstawowe cele, czyli na wypłaty odszkodowań. Środki te są więc czasowo wolne. Towarzystwa ubezpieczeniowe wykorzystują te środki prowadząc działalność inwestycyjną na szeroką skalę (inwestują w papiery wartościowe). Lokaty te są drugim co do wielkości po składkach źródłem przychodów towarzystw ubezpieczeniowych. Jednakże Tow. Ubezpieczeniowe nie mogą inwestować na rynku kapitałowym dowolnie. Inwestycje te są limitowane przez określone przepisy, czyli podlegają ograniczeniom z mocy prawa. Wybierając rodzaj lokaty Tow. Ubezpieczeniowe mają obowiązek zwracania szczególnej uwagi na bezpieczeństwo inwestycji.

Ad. b.:

Fundusze inwestycyjne - to instytucje finansowe, których podstawowym rodzajem działalności jest inwestowanie na rynku kapitałowym.

Istotą Funduszu Inwestycyjnego jest połączenie zasobów kapitałowych uczestników funduszu (głównie inwestorów indywidualnych) w celu wspólnego inwestowania tych zasobów.

Wspólną cechą funduszy inwestycyjnych jest profesjonalne zarządzanie środkami finansowymi przez firmy zarządzające w interesie członków funduszu. Firmy te lokują wpłacone przez uczestników środki w różnego rodzaju papiery wartościowe. Każdy uczestnik funduszu otrzymuje tytuł współwłasności, którym jest jednostka uczestnictwa lub certyfikat inwestycyjny. Reprezentują one odpowiedni udział w majątku netto danego funduszu.

Inwestorzy mogą z funduszu wystąpić, ale forma wystąpienia zależy od danego funduszu.

Fundusze Inwestycyjne lokują środki w papiery wartościowe. Podstawową zasadą jest dywersyfikowanie ryzyka, z tym że ryzyko inwestycji podejmowane przez fundusz ponoszą w całości uczestnicy funduszu. Oni także otrzymują wszystkie dochody z działalności funduszu.

Fundusze inwestycyjne dają pojedynczemu uczestnikowi wyższy stopień bezpieczeństwa lokat.

Rodzaje funduszy inwestycyjnych:

• Kryteria przyjęte za podstawę podziału funduszy inwestycyjnych dzieli się na dwie grupy:

1. prawne:

1. forma prawna funduszu

2. struktura i konstrukcja funduszu

3. typ inwestora

4. posiadanie lub brak osobowości prawnej

2. ekonomiczne:

1. substancja majątkowa funduszu

2. forma uczestnictwa w dochodach

3. opłaty i prowizje

• Forma prawna dzieli fundusze inwestycyjne na:

1. fundusze statutowe

2. fundusze umowne

Fundusze statutowe:

Podstawową cechą jest brak rozdziału pomiędzy majątkiem spółki zarządzającej funduszem a majątkiem funduszu. Uczestnik funduszu jest równocześnie inwestorem i udziałowcem spółki, posiada więc zarówno prawa korporacyjne jak i majątkowe. Te fundusze tworzy się poprzez powołanie spółki prawa handlowego (s. a.). Majątek stanowią papiery wartościowe, w które spółka zainwestowała. Inwestorzy z punktu widzenia prawa są traktowani jako udziałowcy i ponoszą wszelkie konsekwencje, także w przypadku upadłości spółki. W funduszach statutowych nie ma specjalnej ochrony majątku inwestorów. Nie ma potrzeby wprowadzania specjalnych regulacji prawnych dotyczących tego rodzaju funduszy, ponieważ ich działalność w pełni reguluje prawo handlowe.

Spółka może tworzyć i zarządzać tylko jednym funduszem.

Fundusze umowne:

Stosunek prawny pomiędzy inwestorem funduszu a spółką zarządzającą funduszem nie ma charakteru korporacyjnego. Inwestor najczęściej nie jest udziałowcem spółki. Majątek funduszu nie jest majątkiem spółki zarządzającej. Majątek funduszu umownego ma charakter majątku wydzielonego (powstaje z lokat inwestorów i jest przeznaczony do nabywania papierów wartościowych). Inwestorzy są współwłaścicielami funduszu. Spółka zarządzająca funduszem nosi nazwę towarzystwa. Towarzystwo zarządza środkami funduszu w swoim imieniu, ale na rachunek uczestników (inwestorów). Za zarządzanie funduszem towarzystwo pobiera odpowiednie wynagrodzenia.

Fundusze umowne są bardziej elastyczne niż fundusze statutowe, ponieważ umożliwiają tworzenie i zarządzanie przez jedno towarzystwo inwestycyjne wieloma funduszami, co znacznie obniża koszty.

Ponadto fundusze te różnią się celem inwestycji i poziomem ryzyka. Oferty towarzystw są zróżnicowane.

W ramach jednego towarzystwa uczestnicy mają możliwość wyboru funduszu o strategii najbardziej im odpowiadającej.

W przypadku funduszy umownych ochrona interesów inwestorów polega na nadzorze i kontroli odpowiedniego organu administracyjnego, którym najczęściej jest bank depozytariusz.

• Kryterium struktury i konstrukcji funduszy inwestycyjnych dzieli je na:

1. Fundusze Otwarte

2. Fundusze Zamknięte

3. Fundusze Mieszane

Jest to podstawowy podział funduszy inwestycyjnych.

Fundusze Otwarte:

Cechą charakterystyczną jest brak ograniczeń co do rozmiarów. Fundusze te charakteryzuje nieograniczony dopływ kapitału oraz to, że są otwarte dla wszystkich inwestorów. Liczba uczestników funduszu jest zmienna, zmienia się też liczba przysługujących uczestnikom udziałów, zwanych jednostkami uczestnictwa.

Inwestorzy mogą przystąpić do funduszu otwartego w każdej chwili. Jednostki uczestnictwa są sprzedawane w zależności od popytu, nie stawia się tu żadnych barier.

Majątek funduszu otwartego powstaje przez połączenie środków finansowych wniesionych przez inwestorów. Inwestorzy wpłacają określone kwoty, które są przeliczane na jednostki uczestnictwa, a ich ilość oznacza proporcjonalny udział w majątku funduszu (przelicza się do 3 miejsca po przecinku).

Jednostki uczestnictwa w funduszu otwartym są niezbywalne i nie są przedmiotem obrotu wtórnego. Podlegają one odkupieniu przez fundusz, czyli umorzeniu. Fundusz otwarty ma obowiązek umarzania jednostek uczestnictwa na żądanie uczestników. Umorzenie jest równoznaczne z wypłatą określonej kwoty, będącej odpowiednikiem udziału uczestnika w majątku funduszu. Inwestor decyduje o tym kiedy chce umorzyć jednostki uczestnictwa.

Fundusze mogą przynosić znaczne dochody, ale mogą też mieć stratę.

Każdy uczestnik powinien więc bezwzględnie śledzić sytuację na rynku (kupować jednostki uczestnictwa gdy na GPW jest bessa). Wpłaty do funduszy inwestycyjnych powinny być D-T, minimum 3-letnie.W takim czasie fundusze przynoszą wielokrotnie większe dochody niż banki.

Fundusze Zamknięte:

Cechą charakterystyczną dla tych funduszy jest stała wielkość kapitału. Udziały w funduszu zamkniętym to certyfikaty inwestycyjne lub akcje (emitowane przez statutowe fundusze zamknięte).

Liczba udziałów i uczestników funduszu zamkniętego jest stała. Jedyną możliwością powiększenia udziałów funduszu zamkniętego jest nowa emisja certyfikatów inwestycyjnych lub akcji.

Fundusze te nie skupują własnych certyfikatów ani akcji. Są one przedmiotem obrotu na rynku wtórnym na GPW. Środki finansowe zebrane przez fundusz zamknięty w wyniku emisji certyfikatów lub akcji przeznaczane są na zakup papierów wartościowych, ale także na zakup nieruchomości, wierzytelności, walut obcych.

Fundusze zamknięte są na ogół bardziej efektywne od funduszy otwartych, przynoszą większe dochody, mają mniejsze koszty.

Fundusze zamknięte często występują w roli aktywnego inwestora, tzn. wykupują pakiety kontrolne innych spółek.

Fundusze Mieszane:

Zwane także półotwartymi, łączą cechy funduszy otwartych i zamkniętych. Liczba inwestorów jest ograniczona, istnieje obowiązek wykupywania udziałów przez fundusz na żądanie inwestorów. Udziały w funduszu mieszanym mogą być certyfikatami inwestycyjnymi, ale najczęściej mają formę akcji.

Fundusze inwestycyjne w Polsce:

Zasady tworzenia i działania funduszy inwestycyjnych w Polsce określa ustawa z dn. 28.08.1997 O funduszach inwestycyjnych, Dz. U.139 poz.933.

W Polsce przyjęto rozwiązania prawne oparte na koncepcji funduszy inwestycyjnych i towarzystw inwestycyjnych.

Fundusze inwestycyjne to osoby prawne, których wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie środków pieniężnych zebranych publicznie w określone w ustawie papiery wartościowe i inne prawa majątkowe.

Fundusz inwestycyjny może być tworzony wyłącznie przez Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych (TFI), które musi działać jako spółka akcyjna. Towarzystwo jest założycielem i zarządzającym funduszem, również reprezentuje go wobec osób trzecich. W Polsce TFI może tworzyć więcej niż jeden fundusz.

Utworzenie funduszu inwestycyjnego wymaga zgody KPWiG. Uczestnikami mogą być osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej (np. spółka z o.o.).

Uczestnicy funduszu za wpłaty otrzymują jednostki uczestnictwa lub certyfikaty inwestycyjne.

Aktywa funduszy inwestycyjnych przechowywane są przez depozytariusza (KDPW lub bank depozytariusz. Bankiem depozytariuszem może być bank o kapitale własnym minimum 100 mln PLN).

Rodzaje funduszy inwestycyjnych w Polsce:

Zgodnie z ustawą w Polsce mogą być tworzone 4 rodzaje funduszy:

1. fundusze otwarte

2. specjalistyczne fundusze otwarte

3. fundusze zamknięte

4. fundusze mieszane

W zamian za powierzone środki uczestnicy funduszy otwartych i specjalistycznych funduszy otwartych otrzymują jednostki uczestnictwa, a uczestnicy funduszy zamkniętych i mieszanych - certyfikaty inwestycyjne.

Fundusz otwarty - zbywa jednostki uczestnictwa i umarza je na żądanie uczestników; jednostki uczestnictwa nie są papierami wartościowymi i nie są przedmiotem obrotu na rynku wtórnym. Fundusze te mają najostrzejsze ograniczenia inwestycyjne - ustawa precyzuje w co może taki fundusz inwestować.

Specjalistyczny fundusz otwarty - działa na zasadzie funduszu inwestycyjnego otwartego, ale jest dostępny tylko dla określonych inwestorów. Uczestnikami funduszu specjalistycznego mogą być podmioty określone w statucie lub spełniające warunki określone w statucie.

Fundusz zamknięty - fundusze te emitują certyfikaty inwestycyjne, które są papierami wartościowymi na okaziciela. Fundusz zamknięty nie może nabywać swoich certyfikatów inwestycyjnych, są one przedmiotem obrotu na rynku wtórnym (GPW). Istotny jest fakt, że w funduszach zamkniętych jako organ kontrolny działa Rada Inwestorów.

Fundusz mieszany - Emituje certyfikaty inwestycyjne i dokonuje ich wykupu na żądanie uczestnika. Z chwilą wykupu certyfikaty inwestycyjne są umarzane, czyli przestają istnieć.

Każdy fundusz musi mieć statut, który rozszerza to, co zawarte jest w ustawie.

Odrębną kategorię funduszy stanowią Narodowe Fundusze Inwestycyjne (NFI), ponieważ:

• NFI powstały i działają w oparciu o inną ustawę niż fundusze inwestycyjne. Jest to ustawa o Narodowych Funduszach Inwestycyjnych i ich prywatyzacji z 04. 1993.

• Ze względu na konstrukcję prawną NFI to fundusze zamknięte w formie spółki akcyjnej

• NFI są specjalnymi funduszami prywatyzacyjnymi. Inwestycje w NFI nie polegają na powierzaniu pieniędzy w zarząd, lecz na nabywaniu na GPW akcji NFI.

• NFI to instytucje stanowiące podstawowy element Programu Powszechnej Prywatyzacji (koniec 1994 - 15 funduszy). Ich celem było pomnażanie majątku wszystkich spółek biorących udział w PPP (do tego programu włączono 512 firm).

• Cechą charakterystyczną NFI jest aktywne oddziaływanie na przedsiębiorstwa znajdujące się w ich portfelach. Miały one pomóc w ich restrukturyzacji i prywatyzacji.

• Od strony instrumentów PPP odbywał się poprzez Powszechne Świadectwa Udziałowe, które istniały w formie fizycznej. Później zostały zdematerializowane i dawały prawo do zamiany na akcje NFI w stosunku 1:1. Ostatecznie Powszechne Świadectwa Udziałowe straciły ważność w 12.1998.

W Polsce fundusze inwestycyjne są obecne od połowy 1992. Pierwszym funduszem inwestycyjnym był Pionier.

Na początku nie było odpowiedniej ustawy i w Polsce istniały fundusze powiernicze, czyli fundusze otwarte.

Obecnie istnieje ponad 80 funduszy zarządzanych przez 16 towarzystw Funduszy Inwestycyjnych. Istnieje 14 NFI, ponieważ z początkowej 15 dwa się połączyły.

Ad. c.:

Fundusze Emerytalne:

Na świecie istnieją trzy rodzaje systemów emerytalnych:

1. system repartycyjny - emerytury wypłacane są z bieżących składek aktualnie pracujących. Jest to system pokoleniowy, składki pracowników nie są inwestowane.

2. System kapitałowy - pieniądze ze składek są inwestowane, każdy odkłada na swoją emeryturę sam. Inwestowaniem składek zajmują się instytucje finansowe - fundusze emerytalne.

3. System mieszany - łączy cechy pozostałych, jest w Polsce.

W Polsce do końca roku 1998 był system repartycyjny, od 01.01.1999 zaczęła się reforma oparta na 3 filarach:

• I filar - ubezpieczenie obowiązkowe w ramach systemu repartycyjnego

• II filar - obowiązkowe ubezpieczenie w ramach systemu kapitałowego

• III filar - dodatkowe ubezpieczenie dobrowolne

Jeżeli jest system kapitałowy lub mieszany, fundusze emerytalne skupiają w postaci składek oszczędności milionów ludzi. Są one inwestowane w papiery wartościowe. Dzięki funduszom emerytalnym na rynku kapitałowym pojawiają się regularnie zasilane źródła kapitału D-T, stabilizujące sytuację na tym rynku. ( Im więcej funduszy emerytalnych, tym bardziej stabilny jest rynek kapitałowy).

W Polsce fundusze emerytalne są nowymi instytucjami finansowymi (powstały w 1999r.). zasady ich działania reguluje ustawa z dn. 28.08.1997 O organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, Dz. U. 139 poz. 934.

Zgodnie z ustawą fundusze emerytalne to osoby prawne mające za zadanie gromadzenie i lokowanie środków finansowych z przeznaczeniem na wypłatę członkom funduszu po osiągnięciu przez nich wieku emerytalnego.

• Ustawa przewiduje możliwość tworzenia dwóch rodzajów funduszy emerytalnych:

1. fundusze otwarte o charakterze powszechnym, tzw. OFE, w których członkostwo jest obowiązkowe

2. fundusze pracownicze o charakterze dodatkowym, w których członkostwo jest dobrowolne.

Fundusze są tworzone przez Towarzystwa Emerytalne, które ponadto nimi zarządzają i reprezentują w stosunkach z osobami trzecimi.

Organami funduszy emerytalnych są Towarzystwa funduszy emerytalnych, które muszą działać w formie spółki akcyjnej.

• Wyróżniamy dwa rodzaje TFE:

1. Powszechne Towarzystwo Emerytalne (PTE) - zarządza funduszem odpłatnie i może przynosić zysk

2. Pracownicze Towarzystwo Emerytalne (PTE) - nie może mieć charakteru zarobkowego.

Towarzystwa zarządzające funduszami emerytalnymi mogą inwestować posiadane środki w papiery wartościowe, ale ustawa wprowadza specjalne rygory. Inwestowanie w instrumenty o znacznym stopniu ryzyka są zabronione. (np. dziś fundusze emerytalne mogą zainwestować w akcje maximum 40% aktywów).

Działalność funduszy emerytalnych jest kontrolowana przez Urząd nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi (UNFE).

Obecnie w Polsce istnieje 21 OFE, ale procesy konsolidacyjne już się rozpoczęły. Docelowo planuje się 10 - 12 OFE.

Ostatecznymi inwestorami są oszczędzający: gospodarstwa domowe i instytucje nie-finansowe (np. firma przemysłowa, która część swojego zysku może przeznaczyć na inwestycje w papiery wartościowe).

GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

Do instytucji obrotu papierami wartościowymi zaliczamy:

1. KPWiG

2. GPW

3. KDPW (Krajowy depozyt Papierów Wartościowych)

4. CeTo (Centralna Tabela Ofert S.A.)

5. Biura maklerskie

Pojęcie GPW:

Wszystkie współczesne giełdy wywodzą się z tradycji jarmarków. W rozwoju historycznym wykształciło się kilka rodzajów giełd.

• Z punktu widzenia przedmiotu obrotu wyróżnia się giełdy:

1. towarowe

2. pieniężne w tym GPW

3. usługowe (zwłaszcza frachtowe i ubezpieczeniowe)

Dziś często występują też formy mieszane, np. giełdy towarowo - pieniężne.

• Kryterium zasięgu i znaczenia giełdy wyróżnia się giełdy:

1. międzynarodowe

2. krajowe

3. lokalne

W przypadku GPW największe znaczenie mają:

1. NYSE

2. Tokio

3. Londyn

DF.: Giełdą Papierów Wartościowych są regularnie odbywające się w określonym czasie i miejscu, podporządkowane określonym normom i zasadom spotkania osób pragnących zawrzeć transakcję kupna / sprzedaży oraz osób pośredniczących w zawieraniu transakcji, których przedmiot stanowią zamienne papiery wartościowe, przy czym ceny w tych transakcjach ustalane są na podstawie istniejącej relacji popytu i podaży a następnie podawane do wiadomości publicznej.

Zamienne papiery wartościowe - papiery tego samego rodzaju, np. obligacje tej samej serii.

Towar na giełdzie musi być ściśle standaryzowany.

Obecnie transakcje na giełdzie zawierane są bez konieczności pokazywania przedmiotu obrotu, nie jest konieczna również obecność właściwych nabywców papierów wartościowych. Transakcje muszą być dokonywane przez upoważnione osoby, czyli pośredników. Transakcje są zawierane na podstawie zleceń kupna / sprzedaży.

Na giełdzie wyróżnia się określone grupy uczestników. Najbardziej charakterystyczną grupę stanowią pośrednicy czyli maklerzy (niem.) lub brokerzy (ang.) Główną funkcją maklerów jest pośrednictwo, tzn. działają oni na zlecenie i rachunek klientów. Od swoich usług maklerzy pobierają wynagrodzenie - prowizję.

Giełda jest rynkiem zorganizowanym, umożliwiającym kupującym i sprzedającym dokonywanie transakcji taniej i szybciej niż w inny sposób. Na giełdzie koncentruje się popyt i podaż, a więc ustalana być może obiektywna cena rynkowa.

Podstawową rolą ekonomiczną giełdy jest zwiększanie możliwości obrotu papierami wartościowymi i gwarantowanie bezpieczeństwa obrotu. Giełda gwarantuje, że zlecenie zostanie wykonane zgodnie z normami.

GIEŁDA W POLSCE:

Pierwsza GPW na ziemiach polskich powstała w Warszawie w 1817 roku i nazywała się Giełdą Kupiecką. Handlowano tam wekslami i obligacjami.

Obrót akcjami rozpoczął się w II połowie IX wieku.

W okresie międzywojennym giełdy pieniężne istniały też w 6 innych miastach: Katowicach, Krakowie, Lwowie, Łodzi, Poznaniu i Wilnie.

II Wojna Światowa przerwała istnienie giełd, a po zakończeniu wojny działalność giełd nie została reaktywowana.

W roku 1989 w Polsce dokonał się przełom społeczno - gospodarczy. W roku 1991 powstała Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, jako jednoosobowa spółka Skarbu Państwa.

Pierwsza sesja miała miejsce 16.04.1991.

Przy organizowaniu rynku kapitałowego i GPW bardzo pomogła nam Francja, a szczególnie giełda w Lionie, która już de facto nie istnieje.

GPW w Warszawie to spółka akcyjna. Akcje mogą nabywać wyłącznie określone podmioty związane z rynkiem kapitałowym i Skarb Państwa.

• Organami GPW są:

1. Walne Zgromadzenie

2. Rada Giełdy (pełniąca funkcje rady nadzorczej)

3. Zarząd Giełdy (jako organ wykonawczy)

Prezesem jest Wiesław Rozłucki, szefem KPWiG jest Jacek Socha.

Przedmiotem obrotu na GPW w Warszawie mogą być tylko walory dopuszczone do obrotu giełdowego. Decyduje o tym rada Giełdy. Sam obrót dokonuje się w oparciu o Regulamin Giełdy.

Stroną transakcji giełdowych mogą być wyłącznie domy maklerskie lub banki prowadzące działalność maklerską, będące akcjonariuszami giełdy.

Warunki dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu giełdowego stanowi regulamin giełdy, np.: najpierw papier wartościowy musi być dopuszczony do obrotu publicznego, a o tym decyduje KPWiG, papiery wartościowe muszą mieć nieograniczoną zbywalność, muszą też być złożone w KDPW, który dokonuje ewidencji poszczególnych papierów.

Warunki dokonywania transakcji:

Inwestor musi posiadać rachunek inwestycyjny w dowolnym biurze maklerskim. W biurze tym składa się zlecenia kupna / sprzedaży. W obrocie giełdowym pośrednictwo domów maklerskich jest obowiązkowe.

Obecnie w gospodarce światowej dokonują się procesy globalizacyjne, które dotyczą również rynku kapitałowego. Obserwuje się tendencje do łączenia giełd, np. w europie tworzy się kilka sojuszy giełdowych, jednym z nich jest EURONEXT, tj. sojusz trzech giełd: Paryż, Amsterdam, Bruksela. Powstał we wrześniu 2000r. i z założenia ma być pierwszym etapem giełdy europejskiej.

Celem strategicznym GPW w W-wie jest przyłączenie się do któregoś z sojuszy, a że z doświadczeń francuskich korzystaliśmy już wcześniej - najlepszy wydaje się być właśnie Euronext.

Rodzaje transakcji giełdowych:

Są różne rodzaje transakcji giełdowych. Jednym z podstawowych kryteriów jest rozbieżność w czasie, jaka zachodzi po między zawarciem transakcji giełdowej a jej wykonaniem (realizacją).

• Ze względu na w/w kryterium wyróżnia się:

1. transakcje natychmiastowe (kasowe) - tworzą rynek kasowy

2. transakcje terminowe - tworzą rynek terminowy

Zarówno na rynku kasowym jak i na rynku terminowym dokonują się transakcje arbitrażowe, czyli kombinacje kupna / sprzedaży dokonywane w celu osiągnięcia zysku. Jest to możliwe, jeżeli na różnych giełdach w tym samym czasie w odniesieniu do tego samego waloru są różne kursy.

Transakcje kasowe - Istota transakcji kasowych polega na tym, że ich realizacja (jeżeli jest technicznie możliwa) następuje bezpośrednio po ich zawarciu, a najpóźniej w ciągu kilku następnych dni. Realizacja transakcji to dostarczenie, przyjęcie, zapłacenie za przedmiot transakcji (czyli pełne wykonanie i rozliczenie transakcji będące jej zamknięciem).

Transakcje terminowe - Terminy ich zawarcia i realizacji są od siebie odległe w czasie. Z definicji są to takie transakcje, których realizacja ma nastąpić w uzgodnionym terminie w przyszłości, ale po cenie ustalonej z góry w momencie zawierania transakcji. Ustalane ceny najczęściej różnią się od cen aktualnych.

• Transakcje terminowe pełnią dwie podstawowe funkcje:

1. mają służyć zabezpieczeniu przed ryzykiem zmiany ceny

2. często opierają się na motywie spekulacji, której celem jest zysk na oczekiwanych zmianach cen.

Transakcje te dochodzą do skutku tylko wtedy, gdy dwie strony inaczej przewidują rozwój sytuacji. Transakcje terminowe stanowią swoistego rodzaju „zakład”, przybierający formy kupna i sprzedaży papierów wartościowych: dwie strony zakładają się, czy ceny walorów wzrosną czy spadną. Przedmiotem tych transakcji może być wszystko, czego zmiany można wyrazić w liczbach.

• Transakcje terminowe dzielą się na:

1. towarowe

2. finansowe:

1. rzeczywiste - polegają na tym, że ich wykonanie następuje przez faktyczną dostawę danego instrumentu finansowego

2. nierzeczywiste - nikt nie oczekuje rzeczywistej dostawy przedmiotu transakcji. Wykonanie transakcji następuje przez rozliczenie różnic cen: strona na niekorzyść której zmieniła się cena wypłaca różnicę kontrahentowi.

Rodzaje terminowych transakcji finansowych:

transakcje opcyjne, czyli opcje:

Opcja to upoważnienie (prawo) do kupna / sprzedaży przedmiotu transakcji (np. papieru wartościowego) w określonym czasie w przyszłości i po określonej cenie. Za to prawo kupujący płaci cenę opcji, nazywaną premią. Jest to wynagrodzenie dla sprzedającego za ponoszone ryzyko. Premia jest dużo mniejsza niż instrument bazowy.

Opcję można kupić np. na zakup akcji.

Z opcjami wiążą się 3 rodzaje ceny:

1. cena opcji = premia

2. cena wykonania (realizacji) - to cena po jakiej opcja jest realizowana, ustalana jest w chwili zawierania transakcji

3. cena instrumentu finansowego, na który opcja jest wystawiona

W odniesieniu do terminu opcji musimy rozważyć dwa pojęcia:

1. termin wygaśnięcia - to termin po upływie którego opcja traci ważność

2. termin wykonania - to termin, w którym opcja jest realizowana

Wyróżnia się dwa podstawowe podziały opcji.

• Pierwszy dzieli opcje na:

1. opcje kupna (call) - dają kupujące4mu prawo do zakupu przedmiotu transakcji według z góry ustalonych warunków. Jeżeli kupujący zdecyduje się sko0rzystać z tego prawa, to wystawiający opcję jest zobowiązany do dostarczenia określonego instrumentu finansowego zgodnie z ustalonymi warunkami.

2. Opcja sprzedaży (put) - daje kupującemu tę opcję prawo do sprzedania przedmiotu transakcji według ustalonych warunków. Sprzedający opcję sprzedaży zobowiązuje się do zakupu określonego w umowie instrumentu finansowego zgodnie z ustalonymi warunkami.

• Drugi podział dzieli opcje z punktu widzenia terminu realizacji na:

1. opcje europejskie - mogą być wykonane jedynie w dniu wygaśnięcia

2. opcje amerykańskie - mogą być zrealizowane w dowolnym dniu w czasie trwania opcji

Transakcje opcyjne nie muszą być realizowane. Nabywcy opcji przysługuje prawo do decydowania, czy dana opcja zostanie zrealizowana, czy też nie. Jeżeli jednak nabywca zrezygnuje z wykonania opcji, to traci premię jaką zapłacił.

Po upływie terminu ważności niewykonane opcje wygasają, a wówczas premia stanowi stratę.

Przykład opcji kupna:

Inwestor kupił opcję kupna akcji spółki X po cenie wykonania 50 PLN z terminem wygaśnięcia za 3 miesiące płacąc premię 5 PLN. Rozpatrujemy dwie sytuacje:

1. Załóżmy, że w terminie wykonania opcji cena akcji spółki X wynosi 65 PLN Inwestor realizuje opcję, czyli kupuje akcje po 50 PLN. Natychmiast sprzedaje je na rynku kasowym po 65 PLN. Jego zarobek to:

65 - 50 = 15

15 - 5 = 10 PLN

2. Załóżmy, że w terminie wykonania opcji cena akcji spółki X wynosi 40 PLN. Inwestor nie realizuje opcji, ponosi więc stratę w wysokości 5 PLN, czyli premii.

W opcjach ryzyko dla obu stron jest różne, występuje bowiem niesymetryczny podział praw i obowiązków.

Nabywca opcji decyduje o tym, czy opcję zrealizować. Jego ewentualną stratę stanowi premia.

?Potencjalną stratą nabywcy jest nieograniczony zarobek sprzedającego.

Opcje to instrumenty pochodne zwane też derywatami.

Instrumenty pochodne dotyczą transakcji w [przyszłości, są więc de facto instrumentami terminowymi.

W Polsce opcje nie są przedmiotem obrotu na GPW, mają być dopiero wprowadzone. Natomiast od marca '98 rozpoczęto na GPW notowania WARRANTÓW.

Warranty - to instrumenty finansowe podobne do opcji (dlatego zwane są uproszczonymi opcjami). Dają nabywcy prawo do kupna / sprzedaży instrumentu bazowego po ustalonej cenie w przyszłości. W zamian za przysługujące prawo nabywca płaci cenę zwaną premią.

Posiadacz warrantu nie musi wykonać prawa wynikającego z warrantu.

• Z punktu widzenia rodzaju prawa warranty dzieli się na:

1. kupna

2. sprzedaży

• z punktu widzenia terminu wykonania wyróżnia się warranty:

1. europejskie

2. amerykańskie

• Ze względu na podmiot emitujący warranty dzielą się na:

1. Subskrypcyjne - mogą być emitowane tylko przez spółki akcyjne na własne akcje przyszłej emisji

2. Opcyjne - mogą być emitowane przez banki i inne instytucje finansowe na akcje innych spółek znajdujących się w obrocie publicznym

Pomiędzy warrantami a opcjami występują dwie podstawowe różnice:

1. Warranty mogą być emitowane przez przedsiębiorstwa (subskrypcyjne)banki i biura maklerskie (opcyjne) i są sprzedawane inwestorom. Opcje są tworzone przez inwestorów, którzy je sobie wzajemnie sprzedają.

2. Termin ważności warrantu jest dłuższy niż opcji.

Pierwsze warranty notowanymi na GPW w W-wie były europejskie warranty kupna Banku Rozwoju Eksportu na akcje Elektrimu oraz na indeks NIF.

SYSTEMY NOTOWAŃ GIEŁDOWYCH

Ceny papierów wartościowych występujących w obrocie giełdowym nazywamy kursami. Ustalanie kursu to notowanie.

Na świecie istnieje kilka systemów notowań, w tym:

1. System kursu jednolitego

2. System notowań ciągłych

W listopadzie 2000 GPW w W-wie wprowadziła nowy system notowań giełdowych - WARSET. Jest to mutacja systemu stosowanego na giełdzie paryskiej.

Na GPW w W-wie papiery wartościowe notowane są według dwóch systemów:

1. System kursu jednolitego z dwukrotnym określaniem kursu

2. System notowań ciągłych

Poza tymi dwoma systemami możliwe są także tzw. transakcje pakietowe (patrz broszura).

Ad.1.:

Notowania w systemie kursu jednolitego opierają się na procedurze tzw. FIXINGu, tj. wyznaczania ceny papierów wartościowych na podstawie zleceń złożonych przed rozpoczęciem notowań. W systemie kursu jednolitego na każdej sesji na podstawie zleceń złożonych przed rozpoczęciem notowań wyznaczany jest jeden kurs dla każdego papieru wartościowego znajdującego się w obrocie. Ustala się jeden kurs dziennie , a procedurę tę powtarza się dwa razy: pierwsza sesja (przedpołudniowa) o godzinie 11:15, druga (popołudniowa) o godzinie 15:00.

Ad.2.:

W systemie notowań ciągłych podczas jednej sesji giełdowej transakcje każdym papierem wartościowym zawiera się po zmieniających się kursach. Na początku sesji na podstawie zleceń, które napłynęły przed rozpoczęciem notowań ustala się tzw. kurs otwarcia (open). Zlecenia albo realizuje się na bieżąco albo trafiają do arkusza zleceń i czekają na oferty przeciwne, np.:

9 : 38 K 1000 Ok. / 13 zl 11 : 05 S 5000 Ok. / 13 zl

O 11 : 05 realizowana jest transakcja z 9 : 38 a następnie oferta sprzedaży 5400 akcji Okocimia po cenie 13 zl trafia do arkusza zleceń i tam dalej czeka na ofertę przeciwną.

Na koniec sesji na podstawie zleceń, które napłynęły „na zamknięcie” ustala się tzw. kurs zamknięcia (close).

Giełdy publikują wyniki sesji każdego dnia:

O (open) H (high) L (low) C (close)

Każdy papier wartościowy jest notowany tylko w jednym systemie, a jednostką transakcyjną jest 1 sztuka (1 walor).

Definicja giełdy mówi, że kursy giełdowe muszą być podawane do publicznej wiadomości. Zwyczajowo kursy akcji publikuje się w jednostkach pieniężnych, kursy akcji w procentach wartości nominalnej. Kursy te publikowane są w specjalnych wydawnictwach, tzw. cedułach giełdowych i środkach masowego przekazu: prasie, radiu, TV, internecie, telegazecie.

RODZAJE ZLECEŃ (patrz broszura):

WARSET wprowadził nowe rodzaje zleceń.

• Ze względu na rodzaj transakcji zlecenia dzielą się na :

1. kupna

2. sprzedaży

• Limit ceny dzieli zlecenia na:

1. zlecenia z limitem ceny

• limit ceny w zleceniu kupna to cena maksymalna

• limit ceny w zleceniu sprzedaży to cena minimalna

2. zlecenia bez limitu ceny

• PCR - po cenie rynkowej

• PKC - po każdej cenie

• Ze względu na termin ważności zlecenia również podlegają podziałom.

(patrz broszura)

INDEKSY GIEŁDOWE

Na GPW dokonują się transakcje w masowej skali. Dla wszystkich uczestników giełdy istotne jest zorientowanie się co do przeciętnej tendencji panującej na giełdzie.

Jeżeli większość akcji idzie w górę = HOSSA = rynek byka

Jeżeli większość akcji idzie w dół = BESSA = rynek niedźwiedzia

Ocenę ogólnej sytuacji na giełdzie ułatwiają indeksy giełdowe, służące do mierzenia koniunktury giełdowej. W ten sposób syntetycznie obrazują one tendencje cenowe na giełdzie.

Indeksy liczy się zarówno na rynku akcji jak i obligacji, ale indeksy akcyjne są o wiele bardziej popularne.

Pierwszym i najbardziej popularnym indeksem jest DOW JONES, czyli indeks NYSE. Stworzony został przez dwóch Amerykanów:

Karola Dow'a i Edwarda Jones'a w 1884 roku. Ten wskaźnik stosowany jest do dzisiaj i jest najbardziej znany na całym świecie.

Indeksów DJ jest kilka, np.:

DJ Industry Average - średnia przemysłowa DJ obrazuje średnią cenę akcji 30 największych korporacji przemysłowych USA na podstawie codziennych notowań NYSE.

DJ jest publikowany w punktach, ale obok ilości punktów podaje się również procentową zmianę w stosunku do poprzedniego dnia, np.:

DJ 10511.7 +0.8

Zasady konstrukcji wszystkich indeksów oparte są na DJ. Dziś każda giełda ma swoje indeksy.

Warszawa:

1. WIG (Warszawski Indeks Giełdowy)

2. WIG20

3. MIDWIG

4. WIRR (Warszawski Indeks Rynku Równoległego)

5. NIF (National Investment Funds)

6. TechWIG

Akcje na GPW w W-wie są notowane na 3 rynkach:

1. podstawowym

2. równoległym

3. wolnym

O rodzaju rynku decyduje się w chwili, gdy akcje są dopuszczane do obrotu giełdowego:

Najstarsze akcje - rynek podstawowy

Średnie - rynek równoległy

Młode, małych firm - rynek wolny

Regulamin giełdy dokładnie określa kryteria przynależności do poszczególnych rodzajów rynków.

Indeksy: WIG, WIG20 i MIDWIG dotyczą rynku podstawowego.

WIG: obejmuje akcje wszystkich spółek notowanych na rynku podstawowym. Jest indeksem typu dochodowego, tzn. przy wyliczaniu wartości indeksu bierze się pod uwagę zarówno zmiany cen zawartych w nim akcji, jak i dochodów z tytułu dywidend i praw poboru. Dodatkowo WIG jest indeksem ważonym wartością rynkową, czyli kapitalizacją firm: Im większa spółka, tym większy jest jej udział w indeksie. Kapitalizacja może dotyczyć zarówno spółek jak i giełdy.

Kapitalizacja spółki (wartość rynkowa spółki) to ilość wyemitowanych akcji pomnożona przez aktualny kurs akcji.

Kapitalizacja giełdy to suma kapitalizacji wszystkich spółek notowanych na giełdzie.

Wartość WIGu wyraża zmiana bieżącej kapitalizacji rynku podstawowego giełdy w stosunku do pierwszej sesji giełdowej, czyli 16.04.1991, przyjętej jako 1000 punktów.

Wybrane dane historyczne dotyczące GPW w W-wie:

1. WIG = 1000

1. WIG = 635,3 (MIN)

1. WIG = 20760,3 (BŚ na GPW)

1. WIG = 5904,7

27.03.2000 WIG = 22868,4 (MAX)

WIG 20 : Jest indeksem typu cenowego, tzn. nie uwzględnia dochodów z tytułu dywidend i praw poboru. Liczony jest na podstawie zmian cen akcji 20 spółek o największych obrotach i największej kapitalizacji. Okresowa zmiana w składzie indeksu dokonywana jest co kwartał.

MIDWIG: Również jest indeksem cenowym, jego wartość odzwierciedla zmiany cen 40 spółek średniej wielkości, przy czym skład zmienia się co kwartał.

WIRR: Dotyczy tylko akcji spółek notowanych na rynku równoległym i obejmuje wszystkie spółki tego rynku. Jest indeksem dochodowym, liczonym według zasad WIGu.

NIF: Jest to suma cen po 1 akcji z każdego funduszu.

TechWIG: Obejmuje akcje wszystkich spółek zaliczanych do tzw. SiTech'u, czyli segmentu innowacyjnych technologii. Obejmuje firmy związane z informatyką i telekomunikacją.

Od marca 1999 giełda publikuje wartości pierwszych subindeksów, które mają pokazać zależności pomiędzy branżami. Na razie dotyczą one tylko WIGu, np.:

WIG - banki

WIG - budownictwo

WIG - informatyka

WIG - spożywczy

WIG - telekomunikacja

KONTRAKTY TERMINOWE NA WIG 20

Kontrakty terminowe to rodzaj derywatów. Dzielą się na kontrakty futures i forward.

Kontrakt terminowy to umowa pomiędzy dwoma stronami, z których jedna zobowiązuje się do kupna, a druga do sprzedaży instrumentu, którego dany kontrakt dotyczy.

Kontrakty terminowe mogą być zawierane na bazie różnych instrumentów bazowych: mogą to być akcje, obligacje, waluty, stopy %, indeksy giełdowe.

• W zależności od bazy kontrakty terminowe dzielą się na:

1. rzeczywiste

2. nierzeczywiste

Motywy skłaniające strony do transakcji:

Kupujący kontrakt ma nadzieję, że w dniu wygaśnięcia kontraktu cena instrumentu bazowego będzie większa niż ustalona w kontrakcie, sprzedający ma odwrotne pobudki.

Kwota będąca zyskiem kupującego stanowi stratę sprzedającego i odwrotnie.

Kontrakt terminowy został w W-wie wprowadzony w styczniu 1998 i był to pierwszy instrument pochodny na naszej giełdzie.

Kurs zawarcia kontraktu na WIG 20 określany jest w punktach indeksowych, jednocześnie wartość jednego punktu indeksowego przyjęto jako 10 PLN.

WIG 20 1750 pkt *10 =17500 PLN

Kontrakty terminowe na WIG 20 wygasają co 3 miesiące, a więc w marcu, czerwcu, wrześniu i grudniu; dniem wygaśnięcia jest trzeci piątek danego miesiąca.

Kupując / sprzedając kontrakty terminowe na WIG 20 inwestor musi wpłacić do biura maklerskiego depozyt, który jest zabezpieczeniem jego zobowiązań. Depozyt ten stanowi 15% wartości kontraktu.

Kontrakt wyliczany jest codziennie. Jeżeli WIG 20 idzie w górę, to każdego dnia odpowiednie kwoty wpływają na konto inwestora. Gdy nadwyżka jest większa od depozytu, można ją wypłacić. Ale gdy WIG 20 spada, to wartość depozytu zostaje pomniejszona o odpowiednią kwotę i po osiągnięciu minimalnego poziomu inwestor zostaje wezwany przez biuro maklerskie do uzupełnienia depozytu, Jeżeli klient tego nie uczyni, wówczas biuro maklerskie zamyka pozycję i sprzedaje kontrakty terminowe.

Aby móc dokonywać transakcji kontraktami terminowymi, oprócz rachunku inwestycyjnego w biurze maklerskim należy podpisać odpowiednią umowę.

Przykład:

Załóżmy, że w marcu inwestor kupił kontrakt terminowy na WIG 20 z kursem 1000punktów i terminem realizacji w czerwcu.

1. Inwestor może czekać do terminu wykonania kontraktu:

1. załóżmy, że w trzeci piątek czerwca WIG wynosi 1200 punktów

Kupujący:




Sprzedający:




2. w trzeci piątek czerwca WIG = 850

Kupujący: strata 1500 zl

Sprzedający: zysk 1500 zl

2. Inwestor nie musi czekać do terminu wykonania kontraktu

Założenie: w maju WIG 20 = 1150 punktów.

W maju inwestor zdecydował się sprzedać kontrakt i zarobił

1150 - 1000 = 150 150 * 10 = 1500

i zamyka pozycję.


SYSTEM OBROTU PAPIERAMI WARTOŚCIOWYMI W POLSCE - Pd.!

Tworzenie rynku kapitałowego w Polsce rozpoczęto w 1989 roku. Początkowo był to rynek nieregularny, obracano tylko obligacjami skarbu państwa i niektórych firm.

Przełom nastąpił w roku 1991: w marcu sejm przyjął pierwszą ustawę - Prawo o publicznych obrotach papierami wartościowymi i funduszach powierniczych. Powstały instytucje związane z rynkiem kapitałowym: GPW, KPW(iG dzisiaj), KDPW (który początkowo był częścią giełdy).

Obecnie rynek reguluje ustawa z sierpnia 1997 roku: Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, Dz.U.97 Nr118 poz.754

Ustawa ta była kilkakrotnie nowelizowana, KPWiG sama dokonała ujednolicenia tej ustawy i jest ona dostępna na stronie www.kpwig.gov.pl

Nowelizacje wprowadziły więcej możliwości inwestycyjnych dla inwestorów, jak również dostosowały nasze prawo do przepisów UE.

• Podstawową cechą systemu obrotu papierami wartościowymi w Polsce jest rozróżnienie dwóch sfer:

1. obrotu publicznego (ponad 300 osób)

2. obrotu prywatnego (poniżej 300 osób)

def. obrotu publicznego: patrz wcześniej.

Obrót prywatny - nie spełnia któregoś z warunków obrotu publicznego.

Ustawa ustala zadania poszczególnych instytucji:

Centralnym organem jest specjalnie w tym celu powołana KPWiG.

KPWiG sprawuje szeroko rozumiany nadzór nad rynkiem. Przewodniczy jej Jacek Socha. Z punktu widzenia emitentów najważniejszą funkcją KPWiG jest wyrażanie zgody na wprowadzenie papierów wartościowych do obrotu publicznego. Z punktu widzenia inwestorów KPWiG pilnuje, by inwestorzy otrzymywali od emitentów wszystkie określone informacje.

Publiczny obrót papierami wartościowymi dokonuje się za pośrednictwem przedsiębiorstw maklerskich (domy maklerskie S.A. i biura maklerskie). KPWiG udziela licencji biurom maklerskim.

Istnieje określona procedura wprowadzania papierów wartościowych do obrotu publicznego. Aby KPWiG wyraziła zgodę, muszą być spełnione określone warunki, np.:

• należy złożyć pisemny wniosek wraz z załącznikami: prospekt emisyjny i jego skrót opublikowany w 2 dziennikach (kilka lub kilkanaście kolumn (stron) gazetowych).

• W Polsce obowiązuje system zdematerializowany, więc papiery wartościowe powinny zostać złożone do depozytu (np. w banku lub biurze maklerskim, nie musi to być KDPW)

Wtórny publiczny obrót papierami wartościowymi w Polsce odbywa się na rynku regulowanym:

1. giełdowym

2. pozagiełdowym

Niedługo będą też:

• Urzędowe rynki giełdowe

• Nieurzędowe rynki: giełdowe i pozagiełdowe

Giełdowy rynek regulowany (CTO) powstał w 1996 roku, a jego znaczenie jest minimalne.

Podstawowym rynkiem wtórnym jest GPW w W-wie. O dopuszczeniu do obrotu giełdowego decyduje Rada Giełdy, warunkiem dopuszczenia jest złożenie walorów w KDPW.

Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych:

Jest to centralna instytucja ewidencyjno-rozliczeniowa w zakresie emisji i obrotu papierami wartościowymi dopuszczonymi do obrotu. Do podstawowych zadań KDPW należą:

• ewidencjonowanie papierów wartościowych w obrocie

• ewidencjonowanie zmian w transakcjach

• ewidencjonowanie zgodności emisji z ilością walorów

Inwestorzy składają zlecenia kupna / sprzedaży w POK-ach, są one dalej przesyłane systemem komputerowym na giełdę, gdzie zgodnie z zasadami obowiązującymi przy notowaniach dokonują się transakcje. Zmiany przesyłane są do KDPW, skąd dalej idą do domów maklerskich wprost na rachunki inwestycyjne.

Od maja 2001 w obrocie giełdowym występują:

1. akcje

2. obligacje

3. prawa poboru

4. warranty

5. kontrakty terminowe

6. certyfikaty inwestycyjne (emitowane przez zamknięte F-sze Inwestycyjne)

7. PDA - Prawa Do Akcji (od 1998)

PDA to papier wartościowy dający jego posiadaczowi prawa do otrzymania akcji danej spółki. PDA są wystawiane w oparciu o akcje nowej emisji. Nowe akcje mogą być na giełdzie notowane dopiero po zarejestrowaniu przez sąd powiększenia kapitału zakładowego spółki. W pierwszym dniu obrotu PDA zamienia się na akcje. Celem PDA jest skrócenie okresu zamrożenia środków przez inwestorów. Dokładne daty określające kiedy można handlować PDA podawane są przez giełdę.

ANALIZY RYNKU KAPITAŁOWEGO

Analizy rynku kapitałowego pomagają odpowiedzieć na pytania które walory wybrać i kiedy dokonać odpowiednich transakcji. Stąd wyróżnia się:

1. analizę fundamentalną

2. analizę techniczną

3. analizę portfelową

Wprowadzenie do analizy fundamentalnej i technicznej:

Inwestowanie w papiery wartościowe to jeden z rodzajów działalności gospodarczej. Celem inwestora jest osiągnięcie zysku. Kwota jaką wydajemy dziś jest przesunięciem konsumpcji w czasie, a nas interesuje ile z tego będziemy mieć w przyszłości.

W przypadku akcji zyskiem może być dywidenda lub zysk kapitałowy (w Polsce inwestorzy liczą raczej na zysk kapitałowy).

Dochodem z papierów wartościowych jest więc dochód możliwy do osiągnięcia w przyszłości.

Problemem, przed którym staje każdy inwestor jest prognozowanie, przewidywanie przyszłego stanu rynku. Jeżeli chce się racjonalnie działać, to należy prognozować, czyli określać prawdopodobny kierunek zmian cen.

Nikt nie jest w stanie przewidzieć cen akcji np. za rok, ale wszyscy chcą przewidzieć kierunek zmian cen. Rynek istnieje tylko dlatego, że przewidywania są różne.

Początki analizy technicznej wywodzą się z Japonii z XVII wieku.

Analiza fundamentalna powstała nieco później.

Nie wolno zapominać, że żadne z tych narzędzi nie gwarantuje sukcesu. Pewne jest zaś to, że nie robienie analiz powoduje stuprocentową plajtę.

Obie te analizy stanowią więc podstawę do podejmowania decyzji inwestycyjnych.

Zwolennicy analizy fundamentalnej badają przyczyny zmian cen. Analiza ta pomaga więc odpowiedzieć na pytanie: które walory kupić.

Zwolennicy analizy technicznej badają skutki zmian cen. Ta analiza pomaga wybrać odpowiedni moment na dokonanie poszczególnych transakcji.

ANALIZA FUNDAMENTALNA:

Analiza fundamentalna znajduje zastosowanie dla inwestycji długoterminowych, obejmujących kilka lub kilkanaście lat. Polega na tym, że bada się wpływ czynników ekonomicznych (fundamentalnych) na kurs danych papierów wartościowych.

Ocenia się trzy kwestie:

1. kondycję finansową spółki

2. możliwości rozwojowe

3. sytuację w branży (otoczenie)

Analiza fundamentalna uwzględnia też wpływ czynników makroekonomicznych, takich jak: polityka monetarna, fiskalna, handlowa, sytuacja w bilansie płatniczym.

Wniosek: trzeba na bieżąco śledzić informacje mogące mieć wpływ na ceny akcji (zwłaszcza informacje dotyczące przyszłości).

Źródła informacji:

1. sprawozdania finansowe

2. prospekty emisyjne

3. informacje bieżące (raporty okresowe)

• U podstaw analizy fundamentalnej leżą dwa założenia:

1. akcje mają wewnętrzną, fundamentalną, rzeczywistą wartość, różną od ich ceny rynkowej

W_i - wartość i-tego papieru wartościowego

C_i - aktualna cena rynkowa i-tego papieru wartościowego

Aktualna cena to kurs akcji

Wartość może zostać oszacowana przez inwestora.

2. Ceny rynkowe akcji dążą w czasie do ich wartości.

[Wartość (P₀) - liczona jak na ćwiczeniach]

W = 120 - to cena po jakiej akcje powinny być notowane

C = 99 - akcje są więc niedowartościowane i należy je kupić: wzrost popytu na te akcje spowoduje wzrost ich cen

W = 90

C = 101 - akcje są przewartościowane i trzeba je od razu sprzedać, wzrost podaży spowoduje spadek cen

Gdy C_i < W_i - walory są niedowartościowane

Gdy C_i > W_i - walory są przewartościowane

• 3 reguły dotyczące kupna / sprzedaży:

1. Kupować walory niedowartościowane C_i < W_i

2. Nie dokonywać transakcji gdy C_i = W_i

3. Sprzedawać walory przewartościowane C_i > W_i

Podstawowe etapy analizy fundamentalnej:

1. analiza rynku (prognozowanie ogólnej sytuacji ekonomiczno - gospodarczej kraju)

2. analiza branżowa (prognozowanie ogólnej sytuacji poszczególnych gałęzi gospodarki)

3. analiza poszczególnych spółek

Przykład (xero):

Prawo poboru można oddzielić od akcji i są one przedmiotem obrotu na GPW. Akcje bez praw poboru są warte mniej, więc musi nastąpić korekta kursu.

Prawo poboru można:

1. Wykonać, czyli dokonać zapisu na akcje nowej emisji

2. Sprzedać

3. Nie robić nic - prawa pobory wygasają, wówczas akcje tracą jedno prawo i warte są mniej

01.02.94 104,00 zp +9,9 (zp = z prawem poboru)

03.02.94 70,00 bp -9,7 (bp = bez prawa poboru)

Sytuacja wyjściowa spółki Efekt:

• dotychczasowa emisja starych akcji 750000

• liczba nowych akcji 375000

• łączna ilość wyemitowanych akcji 1125000

• do zakupu 1 nowej akcji potrzebne były 2 prawa poboru

• cena emisyjna nowych akcji 25

Praw poboru zawsze jest tyle, ile starych akcji. Stosunek starych akcji do nowych określa ile trzeba mieć praw poboru aby kupić jedną akcję nowej emisji.

750000 : 375000 = 2

01.02.94: cena = 104, po tej sesji następuje oddzielenie praw poboru. Następuje korekta kursu:




KS - kurs skorygowany

I_S - liczba starych akcji

C_S - kurs z ostatniej sesji (z prawem poboru)

I_n - liczba nowych akcji

C_e - cena emisyjna nowych akcji


zaokrąglamy do 50gr : KS=77,50

03.02.94: cena 70:

77,50 - ( 9,7% * 77,50 ) = 70

10.02.94: obrót prawami poboru:




WPP - wartość prawa poboru

C_a - aktualny kurs akcji bez prawa poboru

C_e - cena emisyjne akcji nowej emisji

R - liczba praw poboru potrzebna do zakupu 1 nowej akcji

Ten wzór występuje czasem w innej postaci, ale wówczas C_a jest ceną nie-skorygowaną:




tak więc:




22.02.94:




Jeżeli aktualny kurs jest większy od wyliczonej wartości, to w cenie akcji zawarta jest premia. To zaś oznacza, że papiery są przewartościowane.

Jeżeli aktualny kurs jest mniejszy od wyliczonej wartości, to mamy do czynienia z dyskontem, papiery są więc niedowartościowane.

10.02.94:

Wyliczamy premie i dyskonta:

[ (Aktualny kurs pr. poboru - wyliczona wartość pr. poboru) : wyliczona wartość prawa poboru] *100

Wyliczone premie i dyskonta są potrzebne do dalszej analizy.

Jeżeli prawa poboru są przedmiotem obrotu, to dla inwestorów istnieje dodatkowa szansa:

Załóżmy, że jesteśmy po sesji 1.02. Wiemy, że nastąpi oddzielenie praw poboru od akcji. Po przeprowadzeniu korekty kursu otrzymujemy cenę 77,50:

1. inwestor może kupić podwójną ilość praw poboru i dopłacić cenę emisyjną

2. zlecenie kupna nowych akcji (niedowartościowanych) - trzeba określić jakie dyskonto nas interesuje:

Pytanie: ile jestem skłonny zapłacić? - załóżmy, że interesuje nas 20%, czyli cena powinna być niższa o 20%:

77,50 * 0,8 = 62 PLN - tyle jestem skłonny zapłacić, składam zlecenie: kupię 1000 akcji po 62 zł, ALE kursy nie spełniły warunków, transakcja nie doszła do skutku i w zasadzie nic się nie stanie, ponieważ można jeszcze skorzystać z możliwości a).

Załóżmy, że interesuje nas 1 akcja, kupowana z prawem poboru:

62 - 25 = 37 - to jest kwota maksymalna, jaką jestem w stanie zapłacić za dwa prawa poboru. Składam zlecenie na sesją 10.02: kupię 2 prawa poboru po 18,50. Transakcja dochodzi do skutku 21.02 (po 10zł), wniosek: opłaca się.

Kupiłem 22.02 2 prawa poboru po 10 zł. Stwierdzam jednak, że już nie chcę akcji Efektu. Mogę dać zlecenie sprzedaży, ale za określoną cenę. Ustalam 20% premii, czyli do 10 zł dodaję 20%, co daje cenę 12zł. Sprzedaję po 15zł, zarabiam 50%.

Jeżeli inwestor ustali premię np. 60%, to cena będzie wynosiła 16zł i żadnej akcji nie sprzeda.

Problem: w jakiej skali papiery wartościowe są niedowartościowane lub przewartościowane. Generalnie kiedy cena nie jest równa wartości, to istnieją możliwości zawierania korzystnych transakcji. Ale co dzieje się gdy te różnice są rzędu 1%, 2% ? - wszystko zależy od decyzji inwestora.

Mówiąc o aktualnej cenie akcji we wzorze na WPP, należy pamiętać, że w obu systemach notowań występują tzw. widełki :

Notowania ciągłe: +/- 15%

Notowania jednolite: +/- 10%

08.02.94:

cena = 82, zastanawiamy się nad ceną 10.02. Widełki 10%, więc:

max C_a = 82 + 10% = 90

min C_a = 82 - 10% = 74

Inwestor przewidujący wzrost wstawi do wzoru cenę maksymalną lub średnią.

Łatwo więc przejść z analizy ex post do analizy ex ante. To przejście wymaga znajomości systemów notowań i dopuszczalnego limitu odchyleń.

ANALIZA TECHNICZNA

Podstawy analizy technicznej:

Na rynku finansowym istotnym momentem jest sam moment zawierania transakcji. W wyborze pomaga analiza techniczna, która ma być uzupełnieniem analizy fundamentalnej.

W celu jak najlepszego określenia momentu przeprowadza się analizę techniczną, czyli analizę kształtowania się kursów akcji.

Analiza techniczna służy do określania prawdopodobnego kursu akcji na podstawie ich oceny w przeszłości ale z uwzględnieniem wszystkich czynników, które mogły lub mogą mieć wpływ na kształtowanie się ich popytu / podaży.

Podstawą analizy technicznej są wykresy: kursów akcji, indeksów, obrotów i wskaźniki.

• Analiza techniczna opiera się na 3 podstawowych przesłankach:

1. Rynek dyskontuje wszystko

2. Ceny podlegają trendom

3. Historia się powtarza

Ad.1.:

Zwolennicy analizy technicznej uważają, że wszystkie czynniki mogące oddziaływać na cenę rynkową danego waloru rzeczywiście znajdują odzwierciedlenie w jego cenie. Oznacza to, że wystarczy tylko badać zmiany cen. Badanie zmian cen jest według zwolenników analizy technicznej podejściem samowystarczalnym.

Ad.2.:

Podstawowe znaczenie w analizie technicznej ma pojęcie trendu zmieniającego się w pewnych kierunkach. Celem jest rozpoznanie tego trendu. Podstawowa zasada: transakcje powinno dokonywać się zgodnie z kierunkiem trendu.

Ad.3.:

Zwolennicy analizy technicznej twierdzą, że stan rynku wynika z określonych zachowań inwestorów, a zachowania ludzi w pewnych warunkach się raczej nie zmieniają. Identycznych warunków nigdy nie będzie, ale mogą wystąpić podobne.

Kluczem do rozumienia przyszłości jest więc badanie przeszłości.

• Wyróżnia się dwa rodzaje analizy technicznej:

1. klasyczna analiza techniczna

2. nowoczesna analiza techniczna (analiza średnich i wskaźników technicznych)

Klasyczna analiza techniczna:

Jest analizą wykresów.

Istnieją dwa podstawowe narzędzia: trend i formacje

Trend - to kierunek, w którym podąża rynek, czyli kierunek zmian cen. Problem: rynek niezależnie od kierunku trendu nie podąża po linii prostej. Ceny papierów wartościowych to serie zygzaków:

Trend rosnący Trend malejący

Trend to kierunek, jaki przyjmują „szczyty” lub „dołki” wykresu.

• Wyróżnia się 3 rodzaje trendu:

1. rosnący

2. malejący

3. boczny (horyzontalny)

Trend rosnący: kolejne dolne granice spadku cen (minimum 3) można połączyć linią prostą wznoszącą się do góry. Im więcej dołków, tym trend ma większą wagę.

Trend malejący: kolejne górne granice wzrostu cen (minimum 3) można połączyć linią opadającą w dół. Im więcej szczytów, tym lepiej.

Trend boczny: szczyty lub dołki można połączyć linią w miarę poziomą.

Gdy szczyty i dołki można połączyć dwoma liniami w miarę równoległymi, to powstaje wówczas tzw. kanał trendowy:

Kanał trendowy może być rosnący lub malejący. Kanał boczny jest dla inwestora bardzo korzystny: walory należy kupować przy linii wsparcia a sprzedawać przy linii oporu.

Przedmiotem obserwacji inwestora powinny być wzajemne położenia wykresu kursu i linii trendu.

Szczególną uwagę powinny wzbudzać momenty przebicia trendu, ponieważ w takich chwilach może nastąpić zmiana kierunku trendu:

Te punkty należy obserwować, ale nie można poprzestać na jednym narzędziu. Należy przeanalizować prawdopodobieństwo zmiany kierunku trendu.

ZMIANA WOLUMENU:

Wolumen - ilość transakcji dokonywana na jednym papierze wartościowym.

Na wykresach często tworzą się wzory lub kształty, nazywane formacjami. Nazwy formacji pochodzą od kształtów, jakie dane formacje przypominają.

Formacje zostały przeanalizowane w oparciu o to, co było kiedyś. Formacje z przeszłości prowadzą do tych samych skutków.

• Wyróżnia się 2 podstawowe rodzaje formacji:

1. zapowiadające zmianę trendu:

• formacja głowy i ramion (head & shoulders)

• formacja podwójnego dna (W)

• formacja podwójnego szczytu (M)

• formacja spodka

2. zapowiadające kontynuację trendu:

• trójkąty

• flagi

• chorągiewki

• diamenty

• kliny

Tu: rysunki

Nowoczesna analiza techniczna:

Najczęściej stosowana do rynku kapitałowego.

• Podstawowymi narzędziami są:

1. Średnia ruchoma (krocząca)

2. Wskaźniki, w tym oscylatory

Średnia ruchoma - jest to przeciętna wartość pewnej grupy danych, np. jeżeli interesuje nas średnia 10 - sesyjna, to sumujemy kurs z każdej sesji i dzielimy przez 10. Stale poruszamy się w przód, odrzucając najstarsze dane, a wliczając najnowsze.

Średnia ruchoma jest narzędziem badania istniejącego trendu. To krzywa linia trendu.

Zaleta: eliminuje przypadkowe i okresowe wahania, uśrednia dane.

Rodzaje średnich:

1. prosta średnia ruchoma

2. ważone średnie ruchome: liniowa, wykładnicza i inne.

Przykład:

Oblicz 5-sesyjną prostą średnią ruchomą waloru, którego ostatnie ceny kształtowały się następująco: 20, 23, 25, 23, 29.

SK 5= 120:5=24

Jeżeli następny kurs wynosi 25, to:

SK 5= 125:5= 25

Cecha: dane najnowsze mają większe znaczenie niż dane z przeszłości. Dlatego właśnie powinno się używać średnich ważonych, większe wagi przypisując nowszym danym.

Przykład:

Oblicz liniowo ważoną średnią ruchomą z danych w w/w przykładzie. Jako wagi stosuje się kolejne liczby naturalne, największą wagę przypisując aktualnemu kursowi.




Przy wykładniczo liczonej średniej ważonej liczy się wskaźniki i podnosi do potęgi tak, aby największa wartość ułamka odnosiła się do najnowszych danych.

Przykład:

Oblicz wykładniczo liczoną ważoną średnią ruchomą, stały współczynnik wynosi 0,5.




Policzenie i naniesienie wykresu średnich na wykres kursu akcji powoduje, że powstały wykres jest mniej pofalowany niż wykres cen akcji. Punkty przecięcia wykresów cen i średnich generują określone sygnały kupna / sprzedaży:

• Sygnał kupna: gdy średnia przyjmuje formę horyzontalną lub rosnącą, a kurs akcji przebija ją od dołu w górę. Nie jest sygnałem kupna moment, w którym kurs przebija w górę średnią opadającą.

• Sygnał sprzedaży: Gdy kurs akcji przebija w dół średnią horyzontalną lub opadającą. Nie jest sygnałem sprzedaży chwila, gdy kurs przebija w dół średnią rosnącą.

Im krótszy jest okres średniej, tym jej wykres jest bliżej wykresu kursu akcji. Im dłuższy okres średniej, tym punktów przecięcia jest mniej.

Problem: te punkty nie są pewne w 100%, ponieważ nie w każdym można osiągnąć zysk. Efektywność mieści się w granicach 60-70%.

Aby czuć się pewniej, tworzy się dwie średnie: SK 15 i SK 45.

Jeżeli krótsza przebija z dołu do góry dłuższą, to jest to sygnał kupna.

Dodatkowo w tej metodzie stosuje się też filtry( 3 średnie), które na wykresach tworzą wstęgi (tzw. wstęgi Bolingera).

Zwężenie wstęgi oznacza zmniejszenie ryzyka, rozszerzenie wstęgi oznacza jego wzrost.

Średnie dają lepsze sygnały, jeżeli trend jest wyraźnie rosnący lub malejący.

Przy trendzie bocznym bardziej efektywne są oscylatory, które dzieli się na dwie grupy:

1. oscylatory wyprzedzające ruch cen (ROC, RSI)

2. oscylatory potwierdzające ruch cen (MACD)

ROC (Rate Of Change) - wskaźnik zmian

RSI - wskaźnik względnej siły

Te wskaźniki mają wzory i wykresy, które nanosi się poniżej wykresu akcji. Dokonuje się analizy oscylatorów i kursów akcji dotyczącej wykupywania i wyprzedawania, jeżeli są one zgodne to powstaje sygnał.

MACD - wskaźnik konwergencji i dywergencji średnich ruchomych.

THE END

Egzamin: 19.06.2001 godzina 10:00 sala G paw. E

Ściągnięto z http://www.aeportal.net © Aeportal 2004

56

PPO

PPK

Rynki

Finansowe

Strumienie funduszy

Instrumenty finansowe

Ryzyko mierzone S

R

---