IV. Analiza przyczynowa składników układu kalkulacyjnego całkowitych kosztów własnych działalności przemysłowej.

Analizę kosztów bezpośrednich rozpoczyna się od ustalenia i oceny odchylenia bezwzględnego tych kosztów. Aby uwzględnić wpływ zmian wielkości produkcji na koszty bezpośrednie lub ich składniki, oblicza się odchylenie względne tych kosztów odrębnie dla każdego asortymentu produktów. Znane są trzy sposoby obliczania tego odchylenia. Do tego celu służą następujące wzory:

lub

lub

gdzie:

q_p1 - liczba produktów (wyrobów gotowych lub usług) danego asortymentu w okresie poprzednim lub według założeń planowych.

q_p1 - liczba produktów (wyrobów gotowych lub usług) danego asortymentu w badanym okresie.

D_pa - wskaźnik dynamiki lub wskaźnik wykonania planu danego asortymentu produktów,

D_kba - wskaźnik dynamiki lub wskaźnik wykonania planu kosztów bezpośrednich bądź ich składników danego asortymentu produktów,

K_ba1 - koszty bezpośrednie lub ich składniki dotyczące danego asortymentu produktów w okresie poprzednim lub według założeń planowanych,

K_ba2 - koszty bezpośrednie lub ich składniki dotyczące danego asortymentu produktów w okresie badanym,

Analiza przyczynowa kosztów bezpośrednich wymaga obliczenia najpierw całkowitego odchylenia bezwzględnego danego składnika tych kosztów odrębnie dla każdego produktu, a następnie obliczenia dla danego składnika poszczególnych produktów cząstkowych odchyleń bezwzględnych.

W odniesieniu do kosztów materiałów bezpośrednich całkowite odchylenie bezwzględne każdego asortymentu produktów oblicza się za pomocą wzoru:

gdzie:

z_m1 - zużycie materiału na jednostkę produkcji planowane lub w okresie poprzednim,

z_m2 - zużycie materiału na jednostkę produkcji w badanym okresie,

c_m1 - cena jednostkowa materiału planowana lub w okresie poprzednim,

c_m2 - cena jednostkowa materiału w badanym okresie,

W metodzie łańcuchowych podstawień siłę i kierunek wpływu poszczególnych czynników na całkowite odchylenie bezwzględne kosztów oblicza się za pomocą następujących wzorów:

Jeśli chodzi o koszty wynagrodzeń bezpośrednich, to całkowite odchylenie bezwzględne każdego produktu oblicza się według wzoru:

gdzie:

p_w1 - jednostkowa pracochłonność produkcji planowana lub w okresie poprzednim,

p_w2 - jednostkowa pracochłonność produkcji w badanym okresie,

s_w1 - przeciętna stawka wynagrodzeń planowana lub w okresie poprzednim,

s_w2 - przeciętna stawka wynagrodzeń w badanym okresie,

W metodzie różnicowania siłę i kierunek wpływu poszczególnych czynników na całkowite odchylenie bezwzględne kosztów wynagrodzeń bezpośrednich , można obliczać, posługując się następującymi wzorami:

Dane o kształtowaniu się kosztów bezpośrednich i wielkości wyrażających czynniki wpływające na koszty bezpośrednie przedstawia tabela nr. 12.

Tabela nr. 12. Dane do obliczenia odchyleń i ustalenia wpływu czynników na koszty bezpośrednie.

Wyszczególnienie	Rok poprzedni	Rok badany
Materiały bezpośrednie (w zł.)	1.200.000	1.331.000
Wynagrodzenie bezpośrednie (w zł.)	440.000	475.200
Koszty bezpośrednie (w zł.)	1.640.000	1.806.200
Produkcja wyrobu gotowego A (w szt.)	2.000	2.200
Cena 1 kg materiału (w zł.)	60	55
Zużycie materiału na 1 wyrób gotowy (w kg.)	10	11
Pracochłonność wyrobu gotowego (w godz.)	20	18
Przeciętna stawka wynagrodzenia za 1 godzinę (w zł.)	11	12

Na podstawie danych zawartych w tabeli nr. należy:

obliczyć odchylenie bezwzględne i względne kosztów materiałów bezpośrednich, kosztów wynagrodzeń bezpośrednich i kosztów bezpośrednich.,

ustalić kierunek i siłę wpływu zmian wielkości produkcji, zużycia jednostkowego materiału, ceny jednostkowej materiału, pracochłonności wyrobu gotowego i przeciętnej stawki wynagrodzeń na koszty bezpośrednie

Ad. 1) Odchylenia bezwzględne kształtują się następująco:

dla materiałów bezpośrednich:

dla wynagrodzeń bezpośrednich:

dla kosztów bezpośrednich:

Zanim przystąpię do obliczenia odchylenia względnego kosztów bezpośrednich, obliczam wskaźniki dynamiki produkcji, kosztów materiałów bezpośrednich, kosztów wynagrodzeń bezpośrednich i kosztów pośrednich.

Wskaźniki dynamiki wynoszą:

dla produkcji 110%
,

dla kosztów materiałów bezpośrednich 110,9%
,

dla kosztów wynagrodzeń bezpośrednich 108%
,

dla kosztów bezpośrednich 110,13%
.

Odchylenie względne wynosi:

- sposób pierwszy:

dla materiałów bezpośrednich:

,

dla wynagrodzeń bezpośrednich:

dla kosztów bezpośrednich:

sposób drugi:

dla materiałów bezpośrednich:

dla wynagrodzeń bezpośrednich:

dla kosztów bezpośrednich:

- sposób trzeci:

dla materiałów bezpośrednich:

dla wynagrodzeń bezpośrednich:

dla kosztów bezpośrednich:

Ad.2. Odchylenie bezwzględne kosztów materiałów bezpośrednich wynosiło (+ 131.000 zł.). odchylenie to powstało wskutek oddziaływania na koszty materiałów bezpośrednich trzech czynników, a mianowicie zmiany wielkości produkcji, zmiany zużycia materiału na jednostkę produkcji i zmiany cen materiału. Oddziaływanie wymienionych czynników na koszty materiałów bezpośrednich było różnokierunkowe. Pierwszy i trzeci czynnik wpływały na wzrost natomiast drugi powodował ich obniżenie. Kierunek i siłę wpływu poszczególnych czynników obliczymy za pomocą metody łańcuchowych podstawień.

Na odchylenie bezwzględne kosztów materiałów bezpośrednich wpłynęły:

zmiana wielkości produkcji (O_bkmbqp)

+120.000 zł.

zmiana zużycia materiału na jednostkę produkcji (O_bkmbzm)

-110.000 zł.

zmiana ceny materiału (O_bkmbcm)

+121.000 zł.

odchylenia bezwzględne kosztów materiałów bezpośrednich +131.000 zł.

Odchylenie bezwzględne kosztów wynagrodzeń bezpośrednich wynosiło (+35.200 zł.). Powstało ono w rezultacie zmiany wielkości produkcji, zmiany pracochłonności wyrobu i zmiany przeciętnej stawki wynagrodzeń. Pierwszy i trzeci czynnik spowodował wzrost kosztów wynagrodzeń bezpośrednich, drugi czynnik zaś działał w kierunku obniżenia tych kosztów. Kierunek i siłę oddziaływania tych czynników ustalimy za pomocą metody różnicowania.

Na odchylenie bezwzględne kosztów wynagrodzeń bezpośrednich wywarły wpływ:

zmiana wielkości produkcji (O_bkwbqp)

+44.000 zł.

zmiana zużycia materiału na jednostkę produkcji (O_bkwbzm)

-48.400 zł.

zmiana ceny materiału (O_bkwbcm)

+39.600 zł.

odchylenia bezwzględne kosztów materiałów bezpośrednich +35.200 zł.

Wyniki tych obliczeń pozwalają na określenie zmian kosztów bezpośrednich w badanym roku w porównaniu z rokiem poprzednim. Przedstawia to tabela nr. 13.

Tabela nr.13 Zmiany kosztów bezpośrednich i ich składników według czynników (w zł.)

Wyszczególnienie	Czynniki kształtujące koszty bezpośrednie			Zmiany ogółem
		Zmiana wielkości produkcji	Zmiana zużycia jednostkowego lub pracochłonności		Zmiana ceny materiału lub przeciętnej stawki wynagrodzeń
Materiały bezpośrednie	+120.000	-110.000	+121.000	+131.000
Wynagrodzenia bezpośrednie	+44.000	-48.400	+39.600	+35.200
Koszty bezpośrednie	+164.000	-158.400	+160.600	+166.200

Dane z powyższej tabeli wskazują, że wzrost kosztów bezpośrednich w badanym roku w porównaniu z rokiem poprzednim, wynoszącym 166.200 zł., powstał na skutek:

wzrostu produkcji o 200 szt., co spowodowało zwiększenie kosztów bezpośrednich o 164.000 zł,

obniżenia zużycia materiału na jednostkę produkcji o 5 kg i spadku pracochłonności o 2 godziny w przeliczeniu na 1 wyrób, co spowodowało zmniejszenie kosztów bezpośrednich o 158.400 zł,

wzrostu ceny materiału o 1 zł za 1 kg i przeciętnej stawki wynagrodzeń o 1 zł za 1 godzinę, co spowodowało zwiększenie kosztów bezpośrednich o 160.600 zł.

Wzrost kosztów bezpośrednich na skutek wzrostu produkcji jest uzasadniony. Jest to tzw. odchylenie ewidencyjne kosztów bezpośrednich. Ocena pozostałych zmian kosztów bezpośrednich zależy od rodzaju przyczyn, które je wywołały.

Analiza kosztów własnych przedsiębiorstwa - część 4

1

www.wkuwanko.pl

---